Verslag door:

Agge Lukens
Ferdinand Lagerweij
SH5C

Inhoudsopgave
blz.

• Inleiding blz.3

 Restwarmte

• Wat is restwarmte? Blz.4

• Waarom restwarmte? Blz.5,6

• Warmtepomp Blz.7

• Restwarmtebronnen blz.8

 Stoommachines

• Geschiedenis Stoommachines Blz.9

• soorten stoommachines Blz.11

 Stoomturbines

• Geschiedenis van de stoomturbine Blz.12

• Soorten stoomturbines Blz.13

 Stirlingmotor

• Geschiedenis van de Stirlingmotor blz.14

2
  Proeven

• Vermogenstabel
Blz.15,16

• De beste stof voor een stoommachine Blz.17

 Bronnen

• Contactpersonen Blz.18

• Bronnen Blz.19

• Bijlagen
Blz.20,21,22,23

Inleiding

Rest energie, dat is het onderwerp van dit profielwerkstuk. Om hier wat
verder op in te gaan stellen we ons de volgende vraag:

 Is het mogelijk om restwarmte te gebruiken om weer energie op te

wekken?

En bij deze vraag hebben we ons de volgende deel vragen gesteld:

• is er genoeg warmte om een stoommachine/ stoomturbine te laten

werken?

• Kan het nog uit om hier nog een stoommachine/stoomturbine te

laten werken?

3
 • Wat is het rendement van de stoommachine/turbine.

• Kan een stirlingmotor ook op de restwarmte draaien?

Doormiddel van deze deelvragen proberen wij een antwoord te vinden op

onze hoofdvraag.

(1Turbine voor licht op STAR trein)

Wat is restwarmte
Als je het begrip restwarmte hoort kun je
denken aan veel dingen. In Nederland is
restwarmte in ruime mate beschikbaar,
enkele getallen zijn ( bron: ECN): de
warmte vraag van de industrie bedraagt
circa 530 PJ* per jaar dit ongeveer 16.7
miljard m3 aardgas. Hiervan komt
ongeveer 100 PJ* dat is 19% vrij als
restwarmte op een temperatuur van 50ºc
of hoger. Bijna elke fabriek heeft wel
restwarmte, compressors geven warmte af koelmachines geven via de
condensorwarmte af aan de buitenlucht, (2industriële

1
Eigen foto Star
2
http://www.ecn.nl/uploads/RTEmagicC_Koude_en_warmte.jpg.jpg

4
restwarmte)

zo levert elke machine wel restwarmte. Deze warmte wordt zonder er iets
mee te doen weer in de natuur geloosd. Deze geloosde warmte van de
industrie noemen we ook wel industriële restwarmte.

Al met al komt er dus nog aardig wat restwarmte vrij in de wereld. In

Nederland al 19%. Het benutten van de restwarmte is ook goed voor de
economie want 1PJ is circa 10 miljoen euro. Of je deze warmte nog kan
benutten hangt af van het temperatuur niveau van de warmte, en of er
wel een warmte bron nodig is in de omgeving. Als de temperatuur van de
warmte hoger is is het natuurlijk makelijker om het te benutten dan als het
een veel lagere temperatuur heeft. Warmte met een temperatuur van
ongeveer 80°C is direct te gebruiken in bijvoorbeeld verwarmingen van
woningen, maar als het allemaal zo makkelijk was dan waren wij hier niet
aanbegonnen. Veel warmte dat vrij komt heeft maar een temperatuur
tussen de 20°C en de 40°C. Er zijn wel al een paar ideeën op de markt,
maar dit zijn vaak moeilijke ideeën en vaak ook nog duur in de aanschaf
ervan. Daarom is het voor veel mensen een moeilijke beslissing om of ze
het nou wel moeten doen of niet. Een voorbeeld hiervan is een warmte
pomp.

In deze tabel hieronder is te zien hoeveel temperatuur je nodig hebt om

deze pomp effectief te laten werken

Waarom restwarmte gebruiken

Er zijn verschillende redden waarom je restwarmte zou kunnen gebruiken,
we behandelen er een paar van.

o De gemiddelde
900 844
kosten per gezin
800 715
stijgen snel!
700
een gezin gebruikt 539 554 565
600 526
nu al €1900 per 500
euro per jaar aan 400
energie, van deze 300
kosten is 90% aan 200
100
0 5
2001 2002 2003 2004 2005 2006

M3 gas en KW electriciteit netbeheer Energiebelasting BTW

 gas gebruikt, als we restenwarmte zouden gaan gebruiken dan
gebruiken we aanzienlijk minder gas omdat wij bijvoorbeeld het
warme restwater van de stadsverwarming kunnen gaan
hergebruiken om ons huis verder te verwarmen. In de grafiek is te
zien waar we allemaal voor betalen, er is duidelijk aan te zien dat de
gemiddelde kosten de laatste jaren steeds meer stijgen.

o olievoorraden slinken komende jaren!

de olie die wij gebruiken kan uit allemaal verschillende landen
komen, maar
al deze olie
raakt ook een
keer op. In de
grafiek is dit
ook te zien. Je
kunt hier zien
dat de
productie van
olie vaten in
alle gebieden
afneemt.
Straks zitten
we zonder olie
en moeten we
toch ergens
brandstof en warmte weg kunnen krijgen!

o Nederlands gas raakt op…

ook in Nederland halen we gas uit de bodem, maar ook in Nederland
raakt de voorraad op en kunnen we niet meer aan de vraag van gas
voldoen. In de grafiek hiernaast is te zien dat de kleine gas velden
als niet meer
kunnen
voldoen aan
de vraag naar
gas. Als we
dan nu kijken
naar de
grotere
velden zoals:
Slochteren,
zien we dat
deze in 2020
ook niet meer

6
 aan de vraag kunnen voldoen.

Al deze problemen wegen mee in het sneller gebruiken van restwarmte,

want hoe zou het zijn over 20 jaar? Zullen we ons dan nog bezig
houden met restwarmte of is het dan al weer achterhaald.

Warmtepomp.
Een warmtepomp is een apparaat dat warmte verplaats door middel van
arbeid, de meest voorkomende toepassing vind je in de koelkast, waar de
warmte pomp word gebruikt om de koelkast te koelen.

Alle soorten warmtepompen nemen bij lage temperatuur warmte op die bij
hoge temperatuur weer wordt afgegeven, maar dit gaat niet vanzelf want
er moet een of ander vorm van arbeid aan te pas komen.
De meeste warmtepompen nemen bij lage temperatuur warmte op die bij
hoge temperatuur weer word afgegeven.
In een relatief koude omgeving wordt een vluchtige vloeistof als ammoniak
of freon
verdampt,
hierbij wordt
warmte aan de
omgeving
onttrokken. Het

7
ontstane gas wordt in een relatief waarmee omgeving samengeperst,
waardoor het condenseert. Een deel van de condensatiewarmte wordt
afgegeven aan de warme omgeving die daarvoor nog warmer wordt
(3Warmtepomp)
Als een warmtepomp gebruikt word voor verwarming wordt er de grond
vaak gebruikt als warmtebron

Rest energie bronnen

Wat is nou een rest energie bron, dit kunnen verschillende locaties zijn, denk
maar eens aan een biogasinstallatie of gewoon een fabriek. Wij geven een paar
voorbeelden:

• Elektriciteit centrales

• Biogasinstallaties

Een biogas installatie heef altijd restwarmte, dit komt vrij bij een temperatuur
van 90 graden Celsius. Deze warmte kan altijd gebruikt worden omdat het
altijd beschikbaar is als de installatie draait. Op sommige plekken word het
aan de omgeving afgegeven maar vaak word het geloosd in de omgeving.

• Hoogovens

Een hoogoven heeft een zeer grote hoeveelheid restwarmte, de minimum

temperatuur is niet hellemaal zeker, maar om restwarmte te gebruiken is dit
een goede oplossing.

3
http://www.abek-technics.be/images/warmtepompen/warmtepomp.jpg

8
 • Stadsverwarming

Dit is een klein voorbeeld hoe je de warmte zou kunnen gebruiken bij
stadsverwarming.

• Shell

Bij aardgas installaties staan vaak installaties die het rest gas verbranden,
hierbij komt veel temperatuur vrij, die onbenut is. Dit is een van de
makkelijkst installaties waar op in korte termijn onze installaties gerealiseerd
kunnen worden.

Stoommachine
Een stoommachine kun je zien als een energiesysteem, je kijkt naar wat er
aan energie in gaat en wat er aan energie weer uit komt. Er wordt energie
in de vorm van warmte, bijvoorbeeld door het verbranden van kolen, in de
“machine” gestopt. Het is de bedoeling om zoveel mogelijk van de
energie, die in de kolen is opgeslagen, om te zetten in heen- en
weergaande zuigers, geordende bewegingsenergie dus. Alle
tussenstappen die nodig zijn voor deze omzetting worden hier weggelaten.

Wanneer de stoommachine in werking is, wordt er warmte (energie dus)

afgestaan aan de omgeving. De Fransman Carnot (1796-1832) zag hoe
Frankrijk qua industriële ontwikkeling achterbleef bij Engeland. Hij begreep

9
dat het feit dat Engeland veel meer en beter gebruik maakte van de
stoommachine daarvan de oorzaak was. Nadenkend over de werking van
de stoommachine bedacht hij het volgende. Het onmogelijk is om alle
warmte die je in de stoommachine stopt volledig in de gewenste vorm van
energie, bewegingsenergie, om te zetten, je zult altijd een gedeelte van de
toegevoerde energie "kwijtraken"als warmte die aan de omgeving wordt
afgegeven.

De stoommachine kan, zeer vereenvoudigd, voorgesteld worden door

onderstaande tekening. Het vat met de hoge temperatuur is de ruimte
waar de kolen worden verbrand. Het vat met de lage temperatuur is de
omgeving of een ruimte gevuld met water.

(4Vereenvoudigd model )

4
http://www.noltes.net/pws/images/Afbeelding%201.2.1.jpg

10
11
 Soorten stoommachine
Heron van Alexandrië

Heron van Alexandrië ontwikkelde als eert een werkende stoommachine

genaamd de: “aeolipil” dit apparaat berust niet op het

Zuigerprincipe zoals de moderne stoommachine, deze machine bestaat uit

een metal holle bal die gemonteerd is op twee holle buizen. In de holle bol
zitten twee buizen die naar buiten komen in een gehoekt vorm hierdoor
gaat de metalen draaien.

Thomas Newcomen

Deze machine beruste op een geheel ander werkprincipe dan moderne

stoommachine. Bij
deze stoommachine werd geen gebruik
gemaakt van de stoom. Deze machine wordt
ook wel atmosferisch genoemd omdat hij
het doet op de atmosferische druk. Door
condenseren van stoom onder de
knolvormige afsluiting van een open cilinder
met koud water, drukte de atmosfeer deze
kolf naar beneden, het contra gewicht trok
daarna de kolf naar beneden. Deze machine
werkt niet automatisch dus het was zeer
onrendabel.

(5Stoommachine)

5
http://www.bishopstv.com/graphics/newcomen.jpg

12
 Geschiedenis van de stoomturbine.
Een stoomturbine is een machine die in beweging word gezet doormiddel
van onverzadigde stoom. Deze stoom wordt gevormd in een ketel, daarna
gaat de stoom via wat leidingen naar de stoomturbine hier expandeert het
in straal buizen of leischoepen. Door de expansie wordt
de stoom omgezet in kinetische energie. De stoom loopt
dan tussen loopschoepen, deze gaan om hun as draaien
en dit zorgt voor de energie.

De grondlegger van de tegenwoordige stoomturbinebouw

is de Zweed Gustav De Laval en de Engelsman Ch.
Parsons, deze twee ontwerpers hebben wel een geheel
verschillende turbine in de praktijk gebracht.
De Zweedse ingenieur De Laval heeft in het jaar 1883 de eerste praktisch
bruikbare gelijkdruk turbine gebouwd, die naar hem is genoemd: “De
Lavalturbine”. (6lavalturbine)
Deze turbine was niet echt effectief maar hij maakte toch 20.000 tot
25.000 rpm.
Daar na zijn er nog andere mensen geweest die veel aan verbeteringen
hebben toegedragen aan de ontwikkeling van de stoomturbine, die wij nu
kennen, en te vinden zijn in elektriciteit centrale en op schepen.
Op schepen, daar werd in het verleden de stoomturbine ook vaak in
combinatie met stoommachines toegepast. Het is wel zo dat de turbine
maar een kant kon op draaien, dus was het alleen maar voor overzee
handig waar hij toch constant de zelfde richting uit gaat.
Om naar achter en voorruit te manoeuvreren waren de twee
stoommachines genoeg, en werd de stoom omgeleid rechtstreeks naar de
condensor en niet naar de turbine.
Dit principe en werking werd ook bij de Olympic en Titanic van de White
Star Line toegepast. Er waren ook andere methode om een stoomturbine
te koppelen met de stoommachine, en te ontkoppelen.
Er zijn schepen gebouwd, die een stoomturbine op dezelfde as gekoppeld
waren als de stoommachine. Maar bij achteruit varen en manoeuvreren
werd de stoom omgeleid en de turbine ontkoppeld. Er waren wel meer
methode of constructies.
Later werd alleen de stoomturbine gebruikt, in combinatie met grote
tandwielen voor de reductie naar een lager toerental. Op een andere
manier weer werden dynamo's aangedreven waarvan de spanning naar
een motor ging om de schroef te laten draaien.
6
http://media-2.web.britannica.com/eb-media/70/24070-004-9518F67C.gif

13
Veel theorieën en kennis van vroeger is bij de stoomturbine in grote lijnen
nog hetzelfde als nu. De ontwikkelingen gaan door en natuurlijk zijn er
nieuwe ontdekkingen gedaan op het gebied van de stoomturbine en de
metaallegeringen worden beter.
Zo wordt er met behulp van computermodellen berekening gemaakt om
een zo hoog mogelijke doelen te bereiken. Ook wordt er met hogere
temperaturen gewerkt meer dan 620 graden Celsius en in de toekomst
alleen maar hoger.

Soorten stoomturbines
Gelijkdrukturbines

Bij een gelijkdrukturbine is de ingaande druk even hoog als de uitgaande

druk.
Hier zijn een paar voorbeelden te noemen zoals de “ lava turbine” die
eerder al is uitgelegd.

Overdruk turbine

Bij de overdruk turbine is de druk die er uitkomt lager dan de ingaande

druk. Gedeeltelijke expansie in de leischoepen en gedeeltelijk in de
loopschoepen, deze worden impuls/reactieturbines of simpelweg
reactieturbines genaamd.

Curtisturbine

Deze turbine bestaat uit twee draaiende wielen met een groot aantal
emmer vorminge schoepen die de stoom opvangen en omzetten in
rondgaande bewegingen. Tussen deze wielen bevind zich een set
reactieschoepen die stilstaan. Dit type turbine was niet goed bruikbaar
omdat het toerental niet echt hoog lag. (Curtisturbine)

Rateauturbine of zoellyturbine

Deze turbine is ontworpen door A.C.E Rateau en is een turbine waarbij de

stoomdruk in trappen verlaagd wordt. Dit leidt tot een toename in het
rendement, Rateau gebruikte deze turbine om een melkcentrifuge aan te
drijven, hij was niet erg efficiënt maar draaide veel te snel met een
toerental van 20.000 to 25.000 tpm.

Parsonturbine

De Parsonturbine wordt daar in

ondergebracht. De lei-en
loopschoenen worden vrijwel gelijk
uitgevoerd en omdat bij deze

14
turbine het energieverschil per trap(lei+loop) gelijk is, kan men dus in
functie van het aantal trappen het gegeven of te bekomen vermogen
extrapoleren. Wel ontstaat bij dit soort turbines, door de drukval per trap,
een maximale asbelasting.

(7parsonturbine)

7
http://www.dkimages.com/discover/previews/925/75018603.JPG

15
Stirlingmotor

16
 Vermogenstabel
Elk apparaat/machine heeft een bepaalde stand waar hij het meeste vermogen
op Afb.1
kan leveren. Als je een Stoommachine vaak
gebruikt is het makkelijk om te weten wat
het vermogen is. Dit ga jij onderzoeken
op de volgende manier.

• Benodigdheden:

Schuifweerstand Voltmeter
Stoommac
Stoommachine
Dynamo’s
Snoertjes
Krokodillen klemmetjes
Schuifweerstan
Voltmeter Ampere
Ampèremeter meter

• Werkwijze

Om te beginnen sluit je een dynamo aan op de stoommachine om het aantal

volt + ampère te meten.(zie afb.1)
Laat de stoommachine eerst onbelast draaien(schuifweerstand op nul) om te
kijken wat het aantal ampère is en het aantal volt. Noteer dit in dit schema.

onbelast
ampère volt
1

belast
ohm Ampère
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12

Nu moeten we nog kijken wat de stoommachine belast levert dit doen we

doormiddel van de volgende proef.

17
We maken eerst weer het zelfde schema als bij afb1, maar nu verdelen we de
schuifweerstand in 12 stukken van 2.5 cm, doormiddel van deze streepjes gaan
we kijken of er nog verschil zit tussen de ampères en de volts.

Set de stoommachine aan en schuif de schuifweerstand naar streepje 1 en

noteer dan het aantal ampère wat je op de ampère meter ziet, doe dit ook voor
de overige 12 streepjes. Als je alle twaalf punten hebt maak er dan een grafiek
van.

Resultaten

deze resultaten kun je vinden door de waarden voor volt af te lezen op de volt
meter en de waarden van ampère kun je vinden door op de ampère meter te
kijken, onze resultaten zijn dan als volgt:

onbelast
ampère volt
1 0.38 4

Ook hebben we de proef met de schuifweerstand gedaan belast

nadat we de schuifweerstand elke keer wat vooruit hadden
geschuifd noteerden we de resultaten die we af hebben ohm Ampère
gelezen bij de ampère meter, daar kwamen deze resultaten 1 0.38
uit:
2 0.35
Als we van deze resultaten een grafiek gaan maken komt
die er als volgt uit te zien: 3 0.30
4 0.26

5 0.23

6 0.20
7 0.18

8 0.16

9 0.15

10 0.13
11 0.12
12 0.11

18
 Best bruikbare stof voor
stoommachine
Een stoommachine draait op stoom, dit wordt opgewekt door het verhitten van
water, maar is dit echt de beste stof? Bestaan er niet betere stoffen die water
kunnen vervangen.
Om dit uit te zoeken gaan we de volgende proef doen.

• Benodigdheden
Binas
2 Bekerglazen van 200ml
2 identieke verwarmingselementen
Siliconenolie
Water
2 elektrische thermometers

• Werkwijze
Kijk in de binas tabel 11 en zoek naar het kookpunt van Siliconenolie en van
Water, en bedenk eens waarom we de andere stoffen niet gebruiken waarbij het
kookpunt lager is dan dat van Water of Siliconenolie.
Maak nu de kookplaten klaar voor gebruik, en vul de bekerglazen met 100 gram
van de stof, dus 100gram water en 100gram siliconenolie.
Zet de bekerglazen 1 uur op de kookplaten en controleer geregeld of de
temperatuur nog gelijk is in de bekerglazen, zo niet moet dit gelijk gemaakt
worden. De temperatuur moet ongeveer rond de 60⁰C graden zijn. Als het uur
voorbij is moet je kijken wat het aantal overgebleven grammen zijn. Dit doe je
door 100 gram min het aantal gram wat je nu nog over hebt = het aantal gram
verdampte stof.

• Resultaten
Het kookpunt van de stoffen is:
Siliconenolie  373 K
Water  373 K
En we gebruikten de andere stoffen met een lager kookpunt niet omdat deze
stoffen gevaarlijk zijn, of omdat deze stoffen gevaarlijk kunnen worden bij
verwarmen bijvoorbeeld: explosiegevaar.
Aantal gram verdampte stof:
Siliconenolie  20.48
Water  53.02
Het aantal overgebleven stof is:
Siliconenolie  100-20.48=79.52
Water  100-53.02=46.98

• conclusie

19
De beste stof die je kunt gebruiken bij een stoommachine is toch het ouwe
vertrouwde water, natuurlijk zijn er nog wel andere stoffen die als kandidaat
kunnen worden gezien, maar deze stoffen hadden wij niet tot onze beschikking.

20
Contact personen
Joost Peters
monteur/technici bij de star.

Zie bijlage 1 voor email contact.

Zie bijlage 2 voor foto’s van bezoek STAR.

Willem Leeraar
expert op het gebied van stoommachines, geeft cursussen op dat gebied

21
 Bronnen

• http://www.ecn.nl/fileadmin/ecn/units/eei/Onderzoeksclusters/Restwarm
tebenutting/restwarmte.jpg
• http://www.wopereis.nl/staalbouw/images/rvs7.jpg
• http://www.nicospilt.com/anderen/BvL20060325_1862.JPG
• http://www.jugueteriatecnica.com/catalog/images/wiled20.jpg
• http://biodata.asp4all.nl/andreas/2007/09012f97802b2eb1/09012f9780
2b2eb1.pdf
• http://www.senternovem.nl/mmfiles/Project_experience_factsheet_Ruwij
zerNL_tcm24-227909.pdf
• http://www.heidelbergcement.com/NR/rdonlyres/AEE1DA25-00CE-457E-
B581-AC1C1BA6DC1F/0/0515_FICHE_USINE_IJMUIDEN_triptikok.pdf
• http://www.host.nl/nl/energie-besparing/

22
 Bijlage 1
Om aan een contact persoon te komen hebben wij verschillenden mensen
benaderd, om te vragen of zei ons konden helpen/begeleiden bij ons
project. De volgende mailtjes hebben wij bijgevoegd.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------
-------------------Hallo,

Wij zijn 2 jongens van het Ubbo Emmius te Stadskanaal, en zitten in havo
5.

Wij volgen het vak O&O oftewel technasium

(http://www.technasium.nl/default/Technasia/NetwerkGroningen.aspx )

Voor ons eindexamen moeten wij een “meesterproef” doen, dit wordt ook
wel profielwerkstuk genoemd.

Wij doen ons profielwerkstuk over stoomturbines/stoommotoren.

Daarom willen wij u vragen of u een contactpersoon weet die ons kan
helpen/begeleiden bij ons proces.

Wij horen graag van u.

Met vriendelijke groet,

Ferdinand Lagerweij Agge Lukens

legolaslagerweij@hotmail.com
aggetheo@kpnplanet.nl

Ferdinand/Agge,

Zie de reactie vanuit de werkplaats. Kunnen jullie daar iets mee ?

Met vriendelijke groeten,

Paul Becker
Museumspoorlijn STAR
Stationsstraat 3
NL-9503 AD Stadskanaal
Tel.: (0031)599-651890
Fax: (0031)599-653003
paul.becker@stadskanaalrail.nl
www.stadskanaalrail.nl

------

23
Hallo Paul,

Vragen kan ik altijd (proberen te) beantwoorden en een rondleiding door

de werkplaats of zelfs een paar praktijkdagen zijn wel te regelen. Boeken
over stoomtechniek heb ik genoeg.

Kennis en ervaring met stoomturbines heb ik niet, maar heb wel een
vriend die dit wel in ruime mate heeft.

Ik wil wel helpen, maar ik heb niet de tijd hier hele dagen in te steken.
Laat ze een leuk voorstel doen.

Groet, Joost

--------------------------------------------------------------------------------------------------------
-------------------

hallo Paul/joost

bedankt voor u snelle reactie, wij zijn blij dat u/uw collega bereid zijn om
ons te helpen.

Helle dagen hierin steken zal niet nodig zijn, wellicht zou u onze mogelijke
toekomstige vragen kunnen beantwoorden.
In ons profielwerkstuk willen wij proberen om de restwarmte van
bijvoorbeeld: fabrieken,biogasinstallaties te benutten door er een
stoommachine/stoomturbine/stirlingmotor op aan te sluiten. aan de
stoommachine/stoomturbine/stirlingmotor willen wij een
generator/dynamo aansluiten om zo energie op te wekken.
Wij willen dus gaan onderzoeken of dit mogelijk/rendabel is.

wij zijn op dit moment bezig met de stoomturbine, op sommige punten

hebben wij gebrek aan kennis. Wij hopen dus dat u ons op die punten
verder kan helpen en ons misschien aan meer informatie kan helpen.

groeten Agge en Ferdinand

--------------------------------------------------------------------------------------------------------
-------------------

Beste Agge en Ferdinand,

Komen jullie eerst een keer langs? Meestal ben ik op zaterdag en soms op
zondag in de werkplaats, behalve komend weekend.
Ik ben vrijdag 10 oktober de hele dag in de werkplaats. Zaterdag 11
oktober ook. Als jullie in de middag komen rijdt de lok en zou ik kunnen

24
regelen dat jullie een stukje meerijden. Verder heb ik zondag 19 oktober
nog een vroege dienst.

Een kleine opsomming van de stoommachines die wij gebruiken:

Enkelvoudige zuigermachine voor de aandrijving van de loks

Tweetraps compound zuigermachine, luchtpomp

Turbine met aangebouwde lichtmachine voor de verlichting op de lok, het

is een klein machientje, maar voor jullie het meest interessant. Er ligt er
ook eén in onderdelen uit elkaar.

Ik hoor wel of en wanneer jullie komen.

Groet, Joost Peters

--------------------------------------------------------------------------------------------------------
-------------------Hallo,

Wij komen 8 november,

Hoe laat bent u er??

Wij waren van plan om rond 10.15 en 10.30 te komen.
Wij horen nog wel van u.

Groeten Ferdinand en Agge

--------------------------------------------------------------------------------------------------------
-------------------

Hallo Agge en Ferdinand,

Dat is goed, ik ben er vanaf 8 uur s'morgens tot laat.

Groet, Joost

25
Bijlage 2

26