Hf.

3 – Energie
Nova 4e editie 4-vmbo-kgt
Bron:
https://www.volkskrant.nl/wetenschap/de-energierevolutie-die-verdampte-staat-de-natuurkunde-a
an-de-vooravond-van-een-crisis~b9cf2934/?referrer=https://myprivacy.dpgmedia.nl/

Bron: https://nl.superprof.be/blog/de-belangrijkste-fysica-onderwerpen/
1. Energie omzetten
 Energieomzetters
Alles wat een vorm van energie omzet in een andere vorm van energie
is een energieomzetter.

Je kunt de omzetting weergeven in een energie-stroomdiagram,

Bron: https://www.natuurkunde.nl/vraagbaak/84224/energiestroomdiagram-tekenen
 Soorten energie
Soorten energie:
- Chemische energie
- Kernenergie
- Elektrische energie
- Stralingsenergie
- Bewegingsenergie
- Zwaarte-energie
- Veer- of elastische energie
- Warmte-energie
 Energie meten
Energie meet je in Joule J.

Eventueel vooraf gegaan door een vermenigvuldigingsfactor.

Je vindt deze in Binas Tabel 3

Voorbeelden: M is een miljoen, k is duizend, etc.

 Energie en vermogen
Vermogen is energie per tijdseenheid.

Energie = vermogen · tijd

E = P · t

De eenheid van vermogen is W = J/s.

De formule is al eerder langsgekomen.

 PLUS: De kerncentrale
Een kerncentrale werkt net een gewone elektriciteitscentrale, maar de
warmte wordt opgewekt door splitsing van Uranium-atomen.

De uranium(oxide) staven gaan drie jaar mee en worden dan

vervangen.

Er als iets mis gaat kunnen grote problemen ontstaan.

Bron: https://www.natuurkunde.nl/opdrachten/2933/n-16-in-een-kerncentrale-vwo-2014-2-opg-3
2. Energiebronnen
 Wat is een energiebron?
In een energiebron zit energie opgeslagen, die je er kunt uithalen.

Voorbeelden: aardgas, zonlicht, wind, steenkool, etc.

 Fossiele brandstoffen
Voorbeelden zijn: aardolie, aardgas, steenkool, etc.
 Hernieuwbare en duurzame energie
Dit zijn energiebronnen die niet opraken, zoals wind, zonlicht,
waterkracht, etc.

Er komen ook geen kooldioxide, zwaveldioxide, roet en stikstofdioxiden

bij vrij.
 Wind, zonlicht
Windenergie kun je omzetten naar elektrische energie met een
windturbine.

Zonne-energie kun je omzetten in warmte in een zonnecollector of in

elektrische energie in een zonnecel.
 Waterkracht, getijden
Een waterkrachtcentrale maakt elektrische energie, die komt uit
zwaarte-energie van water dat vanuit een hoog stuwmeer naar een
lagere plaats loopt.

Een getijdecentrale maakt elektrische energie uit water dat heen en

weer stroom bij eb en vloed.
 Biomassa en biogas
Biomassa is afval dat van planten of dieren afkomt.

Die biomassa kun je verbranden en de chemische energie die vrijkomt

omzetten in elektrische energie.

Mest kun je vergisten tot biogas, dat erg lijkt op aardgas.

 Afval, uranium
Afval dat niet te recyclen is kun je verbranden en er elektriciteit mee
opwekken.

Uranium levert kernenergie (in dit geval kernsplijting).

 PLUS: Aardwarmte en energiebron
Aardwarmtesystemen pompen water op uit de grond, gebruiken die en
pompen het dan weer terug.

‘s Winters is het grondwater warm en kan gebruikt worden om te

verwarmen.

‘s Zomer is het grondwater koud en kan gebruikt worden om af te

koelen.

Deze energiebron heeft – als alle – voor en nadelen (zie boek).

Bron: https://www.gawalo.nl/8641/bodemenergie-en-aardwarmte-winnen-kosten-en-opbrengsten
3. Energiebronnen en het milieu
 Het versterkte broeikaseffect
De zon straalt licht naar de aarde.

Deze verwarmt het aardoppervlak.

Het aardoppervlak zendt ook weer warmte uit.

Dat wordt in de atmosfeer vastgehouden.

Dit is het (gewone) broeikaseffect, noodzakelijk voor het leven op aarde.

Doordat er meer brandstoffen worden verbrand neemt de hoeveelheid
koolstofdioxide in de atmosfeer sterk toe.

Dit gas houdt extra warmte vast, waardoor de aarde opwarmt.

Dit is het versterkte broeikaseffect.

Om dit te stoppen moet we minder fossiele brandstoffen verbranden.

Bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/Broeikaseffect
 Zure regen en smog
Bij verbranding van brandstoffen komen uit zwaveldioxide en
stikstofoden vrij, deze veroorzaken zure regen.

Stikstofoxiden veroorzaken ook smog, ongezonde bruine nevel.

 Kernafval
Bij kernsplitsing komt uiteindelijk radioactief materiaal vrij.

Deze geeft heel lang gevaarlijke straling af.

En moet daarom heel lang veilig worden opgeslagen.

 Horizonvervuiling
Windmolens en waterkracht centrales hebben ook nadelen.

Windmolens zijn gevaarlijk voor vogels, maken vrij veel geluid en

`vervuilen’ de horizon.

Het maken en weer opruimen van windmolens en waterkrachtcentrales

hebben milieunadelen.|
 PLUS: Energielabel voor auto’s
Op zo’n label kun je zien hoe zuinig een auto is vergeleken met andere
auto’s.

De CO2 per gereden kilometer staat er ook op.

Bron: https://www.wijkopenautos.nl/magazine/energielabel-auto/
4. Rekenen met energie
 Meetwaarden
De meeste gegevens bij natuur- en scheikunde zijn meetwaarden.

Deze zijn gemeten met meetinstrumenten.

De nauwkeurigheid van de meting hangt af van de nauwkeurigheid van

je meetinstrumenten.

Een liniaal met millimeter-verdeling is nauwkeurig dan een liniaal met

centimeter-verdeling.
 Significante cijfers
De nauwkeurigheid van een meetwaarde geef je aan met het aantal
significante cijfers.

Dit is het aantal cijfers waaruit je getal bestaat (behalve nullen voor, die
tellen niet mee).

Er zijn ook telwaarden, die tellen niet mee voor de significantie.

Voorbeeld 2 en π in de formule omtrekcirkel = 2 · π · r

Maar r is een meetwaarde, die telt wel mee voor de significantie.
Bron: https://www.slideserve.com/susan/significantie
Rekenregels voor meetwaarden:

Optellen en aftrekken – Je antwoord achter de komma heeft net zo veel

cijfers als het kleinste aantal waarmee je werkte.

Vermenigvuldigen en delen – Je antwoord heeft net zo veel cijfers als

het kleinste aantal waarmee je werkte.
Bron: https://www.slideserve.com/susan/significantie
 De hoeveelheid energie berekenen
De volgende formule zijn al eerder langsgekomen.

Eel = P · t = U · I · t voor elektrische energie

Ez = m · g · h voor zwaarte-energie
En nu komt er bij, kinetische of bewegingsenergie.

Kinetische energie = ½ · massa · snelheid in het kwadraat

Ek = ½ · m · v 2

Je krijgt je sommen waarin deze formules gecombineerd worden.

Voorbeeld:

Bereken de Ek van een auto met een massa van 1200 kg en een
snelheid van 90 km/h.

Eerst 90 km/h = 90 : 3.6 m/s = 25 m/s.

Ek = ½ · m · v 2

= ½ · 1200 · 252

= 375.000 J
 De wet van behoud van energie
De hoeveelheid energie voor een energie-transformatie is even groot
als de hoeveelheid energie na de energie-transformatie.

B.v.: Als je een voorwerp laten vallen wordt alle zwaarte-energie

omgezet in kinetische energie (we negeren de warmte ontwikkeling).

Ez,voor = Ek,achteraf

m · g · h = ½ · m · v2
Voorbeeld:

De auto van (1200 kg, 25 ms/, 375.000 J) net – hoe hoog kan deze een
heuvel op rijden met de motor uit.

We verwaarlozen energieverliezen door warmte e.d.

m · g · h = ½ · m · v2

1200· 10 · h = 375.000

h = 375.000 / 12.000

= 31,25 m
 De vluchthelling
Hetzelfde geldt als je met een auto een helling omhoog gaat en tot
stilstand komt. Je moet dan geen gas meer geven.

Ez,achteraf = Ek,vooraf

m · g · h = ½ · m · v2
 PLUS: Energieomzettingen in een
heimachine
Bij het optillen van een heiblok en het vervolgens laten vallen treden
verschillende energie omzettingen op.

Echemisch -> Eelektrisch -> Ezwaarte -> Ekinetisch,blok -> Ekinetisch, paal

Bij elke omzetting komt ook warmte vrij.

5. Rendement
 Energie besparen
Aan de formule E = P x t kun je zien dat je op twee manieren energie
kan besparen.

P (het vermogen) kleiner maken of t (de tijd) kleiner maken.

P kun je kleiner maken door een apparaat met een hoger rendement te
gebruiken.

t kun je kleiner maken door het apparaat korter aan te zetten.

 Zuinige lampen
Gloeilampen hebben maar een rendement van 5%, en mogen niet
meer gemaakt worden.

Spaarlampen hebben een rendement van 25%, dat is al beter.

LED-lampen hebben een rendement rond 50%, nog beter.

De formules voor rendement zijn al eens langs geweest.

 Rendement
Je moet kunnen rekenen met rendement en energie(en).

Rendement = nuttig gebruikte energie

totaal opgenomen energie x 100%
η = Enut / Etot x 100%
Je moet ook kunnen rekenen met rendement en vermogen(s).

Rendement = nuttig gebruikte vermogen

totaal opgenomen vermogen x 100%
η = Pnut / Ptot x 100%
 Het rendement verbeteren
Een Hre-ketel is een combinatie van een CV-ketel en een kleine
energiecentrale.

Restwarmte wordt gebruikt om via een motor elektriciteit op te

wekken.

Daardoor is het rendement hoger dan van gewone CV-ketels.

Zie voor rendement ook Binas Tabel 18.

Bron: https://www.cvketelgids.nl/hre-ketel.html
 PLUS: Warmtekrachtkoppelingen
Warmtekrachkoppeling is het combineren van het opwekken van
elektriciteit en warmte.

Dit wordt – naast in Hre-ketels – ook in de glastuinbouw gedaan.

Bron: https://www.joostdevree.nl/shtmls/warmtekrachtcentrale.shtml