Hf.

2 – Elektriciteit
Nova 4e editie 3-vmbo-kgt
Bron: https://leerjaar2naskdeel2.jouwweb.nl/hoofdstuk-4-schakelingen/opdracht-1-schakelingen
1. Elektrische stroom
 Een elektrische stroomkring
Er loopt pas stroom door de schakeling als je een gesloten stroomkring
hebt, dus zonder onderbrekingen.

Een schakeling bevat minimaal een spanningsbron, een apparaat en

verbindingsdraden.

Verder eventueel meer apparaten, schakelaars, meters, etc.

De symbolen voor de componenten vind je in BasisBinas Tabel 14.

Bron: https://wetenschapsschool.nl/chapter/Elektriciteit_0_Schakelingen.html
Bron: https://www.slideshare.net/JonasVoorzanger/elektriciteit-natuurkunde-v3
 De stroomsterkte meten
Bij water kun je meten hoeveel er van per seconde langskomst.

Bij elektrische stroom kan dat ook met een stroommeter.

De eenheid van stroom is de Ampere A.

Ook vaak wordt gebruikt de milliampere mA.

Bron: https://natuurkundeuitgelegd.nl/fotonpdf/FotonElektrischeSchakelingenHAVO.pdf
 De stroomsterkte in een serieschakeling
In een serieschakeling is de stroomsterkte overal even groot.

Het maakt dus niet uit waar je de stroommeter neerzet …

… mits deze maar in serie staat met de andere componenten.

Bron: https://leren.wrts.nl/topics/3574/serieschakeling

1,2 V 1,8 V
 De stroomsterkte in een parallelschakeling
In een parallelschakeling is de stroomsterkte niet overal even groot.

De stroom wordt verdeeld over de takken: Itot = I1 + I2 + I3 …..

Samen hebben de takken evenveel stroomsterkte …

… als de stroomsterkte die bij de bron weggaat en terugkeert.

Het niet zo dat door elke tak dezelfde stroomsterkte loopt.

Bron: https://natuurkundeuitgelegd.nl/uitwerkingen.php?opgave=parallelschakeling
 PLUS: Gemengde schakelingen
Je kunt serieschakelingen en parallelschakelingen ook combineren.

Als een gemengde schakeling uit lampjes bestaat, dan is het niet zo dat
die allemaal even fel moeten branden.

Soms als je een lampje losdraait gaat de rest ook uit, soms niet.

Het hangt er vanaf welk lampje je losdraat.

Bron: https://set.kuleuven.be/voorkennis/blik-op-fysica/cursus/schakelingen/parallelschakeling
2. Elektriciteit in huis
 De huisinstallatie
De elektrische stroom komt in de meterkast het huis binnen …
… en verlaat het huis daar ook weer.

In de meterkast bevinden zich:

- De kWh-meter;
- De groepenkast met zekeringen en schakelaars;
- De aardlekschakelaar

We komen er op terug in paragraaf 4.

Bron:
https://wetenschap.infonu.nl/techniek/191391-de-huisinstallatie-het-elektrische-systeem-in-uw-hui
s.html
Bron: https://verstraten-elektronica.blogspot.com/p/m091-fasekoppelaar-voor-powerline.html
 Fasedraad en nuldraad
Bij elk stopcontact heb je minimaal twee draden (meestal drie).

De fasedraad, bruingekleurd, daar staat de spanning van 230 V op.

De nuldraad, blauwgekleurd, daat staat geen spanning op.

Raak beide draden nooit aan.

Soms heb je een zwarte draad – schakeldraad – i.p.v. de fasedraad

Bron: https://www.wetenschapsschool.nl/new_chapters/klas4_ch7.html
Bron: https://www.natuurkunde.nl/vraagbaak/58506/wisselstroom-en-nul
 Kortsluiting
Elektriciteitsdraden hebben een kleine weerstand.

Apparaten hebben een grote weerstand en een kleine stroomsterkte.

Als de elektriciteitsdraden elkaar direct raken krijg je kortsluiting.

De weestand is dan erg klein en de stroomsterkte erg groot.

De groepszekering of de hoofdzekering zet dan de elektriciteit uit.

 Overbelasting
In een groep in huis is de maximale stroomstekte (meestal) 16 A.

Als er meer stroom dan 16 A door de leidingen loopt dan is dat te veel.

Dat noem je overbelasting.

De groepszekering zet dan de groep uit.

 PLUS: Wisselspanning
Stroom uit batterijen loopt een richting op van + naar -..

Dat noem je gelijkstroom.

Bij wisselstroom wisselen de + en – pool telkens om.

In de regel is per seconde elke pool 50x + en 50x – (afwisselend).

Met andere woorden: de frequentie is 50 Hz.

3. Vermogen en energie
 Het vermogen van een apparaat
Elke apparaat gebruikt per seconde een bepaalde hoeveelheid energie.

Die hoeveelheid noem je vermogen P, met eenheid Watt W.

Op het typeplaatje van een apparaat stond o.a. het vermogen.

Bron:
https://media.natuurkunde.nl/content_files/files/14798/original/Voorbeeld_2_Thuispracticum_Ren
dement_waterkoker__-_CV-def.pdf?1611947996
 Het vemogen van een apparaat berekenen
Het vermogen P hangt af van de spanning U en de stroomsterkte I.

Vermogen = spanning · stroomsterkte

P = U · I
Bereken hoeveel stroom er loopt door een apparaat met een vermogen
van 750 W dat aangesloten is op het lichtnet.
P = U · I
750 = 230 · I
I = 750 / 230
= 3,26 A
 Het elektrische energieverbruik meten
Elektriciteit is niet gratis, daarom heeft elk huis een kilowattuurmeter.

Deze houdt bij hoeveel kWh energie er verbruikt wordt.

Op dit moment (juni/juli 2023) is de prijs per kWh ongeveer 0,40 euro.

+/-vijf geleden was dat nog 0,25 euro, de piek in 2022 was 0,90 euro.

Een gezin gebruikt gemiddeld 4600 kWh, dat scheelt veel geld.
 Het elektrisch energieverbruik meten
Het energieverbruik hangt af van het vermogen van de gebruikte
apparaten en hoeveel tijd ze aan staan.

Elektrische energieverbruik = vermogen · tijd

E = P · t

De eenheden hier zijn respectievelijk: kWh, kW en h.

Dus eventueel moet je omrekenen naar de eenheden toe.

Wat kost het om een apparaat van 500 Watt 8,0 uur te gebruiken?
Ga uit van een prijs van 0,40 euro per kiloWattuur.
E = P · t
= 0,500 · 8,0
= 4,0 kWh

Dat kost 4,0 x 0,40 = 1,60 euro.

 PLUS: De Power Monitor
Op het typeplaatje van apparaten staat het vermogen vermeld.

Dit is echter het maximum vermogen, meestal wordt dat niet gehaald.

De Powermonitor zet in het stopcontact en je sluit het apparaat er op aan.

De monitor meet het o.a. `echte’ vermogen, de tijd, dat het apparaat aan
staat, het energieverbruik en de kosten.
4. Elektriciteit en veiligheid
 Gevaren van elektriciteit
Als er te veel stroom loopt of er een kortsluiting is kan er brand ontstaan.

Als er stroom door je lichaam loopt trekken je spieren samen, dat is

gevaarlijk, omdat je hart ook een spier is.

De weerstand van je lichaam is erg klein.

De contactweestand (van je huid) is vrij hoog als de huid draad is, maar
vrij als de huid nat is – dus pas op met water en elektriciteit.
 Enkele en dubbele isolatie
Elektriciteitsdraden zijn goed geisoleerd.

Apparaten zijn ook geisoleerd.

Sommige apparaten zijn dubbel geisoleerd, de onderdelen waar stroom

door loopt zijn apart ook geisoleerd, en de buitenkant ook.

De KEMA controleert of apparaten goed genoeg geisoleerd zijn.

 Zekeringen
Elk huis heeft een zekering in elk groep (meestal horen bij een kamer).

Ook is er een hoofdzekering, veel apparaten hebben ook een zekering.

In alle gevallen brandt die door als er teveel stroom doorloopt.

Nieuwe zekering werken elektronisch, en kun hergebruiken.

Oudere zekeringen branden door, en zijn niet opnieuw bruikbaar.

Bron:
https://www.physicsexperiments.org/index.php/experiments/elektro-3/smeltveiligheid-zekering-de
monstratie
Bron: https://www.techna.nl/Elektriciteit/zekeringen/zekeringen.htm
 De aardlekschakelaar
De aardlekschakelaar meet hoeveel stroom er door de fasedraad gaat,
hij doet dat ook bij de nuldraad.

Als er een verschil - tussen de stroomsterkte die binnenkomt en de

stroomsterkte die weggaat – groter dan 30 mA, dan zet hij alles uit.

Er is dan ergens een stroom lek, dat eerst gerepareerd moet worden.
Bron:
https://www.sandervunderink.nl/abb-aardlekschakelaar-mistral-lijn-2-polig-40a-30ma-f202-a-40-0-
03.html
Bron: https://www.elektrototaalmarkt.nl/eaton-holec-systeem-55-aardlekschakelaar-4123740
 Randaarde
Sommige apparaten hebben een metalen buitenkant, die geleidt.

Als een stroomdraad in contact komt met de buitenkant komt die onder
stroom te staan, als je dan de buitenkant aanraakt, jij dan ook.

Aan de buitekant zit een extra draad – de randaarde – die de stroom

afvoert – via de aardrail in de meterkast – naar de aarde.
Bron: https://slideplayer.nl/slide/17967907/
 PLUS: Autozekeringen
Auto’s hebben zekeringen die makkelijk te vervangen moeten zijn.

Steekzekering kun je makkelijk insteken en weer verwijderen.

Er zijn verschillende typen: 5 A, 7,5 A, 10 A, 15 A, 20 A, 25 A, etc.

Bron: https://www.allekabels.nl/zekering/7365/1067897/autozekering-set.html