Siyasal ktidar Kapsamnda Edebiyat ve Ulusal Alntlar: Genesis*

Dervi Aydn Akko*

Toplumlarmzn ve tarihsel cemaatlerimizin kkleri hakknda eyler duyuyoruz Ama insan, aa deildir. Kkleri yoktur, ayaklar vardr, insan yrr.
Juan Goytisilo, Metaforas de la migracion, (2004)

Murat Belgenin Kasm aynda letiimden kan GENESS Byk Ulusal Anlat ve Trklerin Kkeni adl son kitabn deerlendirmeden nce kitapta ska geen kimi kavramlara gelenek, anlat, z, kk, kken, icat vb.- ynelik bir arka plan oluturarak ve bu arka plann oluturaca balamdan hareketle kitabn deerlendirilmesi yaplacaktr. Belge, bu kavramlara kitabnn Giri ksmnda deiniyor ve bu kavramlara ilikin analizlerinden sonra ortaya kan sonular eletirdii eserlerde somutluyor. almasnn son blmnde de bu kavramlara, bu kez daha kapsaml bir biimde yeniden dnerek almasn sonlandryor. Olduka hacimli olan bu kitabn omurgasn bahsettiim kavramlarn oluturduunu dndmden salkl bir deerlendirmenin yaplabilmesi iin kabaca da olsa bir balamsallatrmann gerekli olduu kansndaym. Batnn iki bin ksur yllk siyaset ve felsefe geleneinin metafizik unsurlaryla hesaplaan ve mmkn olduu lde mevcut metafizikten kopmay hedefleyen siyasi/felsefi kar argmanlar, on dokuzuncu yzyln ortalarna gelindiinde birbirlerinden habersiz olan iki Alman filozof tarafndan sistematik denebilecek bir aamaya getirilip neredeyse zirveletirilmilerdir. On

Bu metnin hazrlanmasnda sunduu kaynaklar ve son derece derinlikli eletirileri ile kendisinden byk lde istifade ettiim stanbul Bilgi niversitesinden edebiyat hocam Dr. Yaln Armaana teekkr bir bor bilmekteyim. ** stanbul Bilgi niversitesi, Tarih Blm rencisi.

252
Toplum ve Kuram, Say: 1, Mays 2009

dokuzuncu yzyln ortalarnda, K. Marx ve F. Nietzsche, Almanyada Hegelin znelci diyalektik felsefesi ve Yeni-Kantln savlar ahsnda cisimleen Bat metafiziine cepheden sava aarlarken esasnda Antik Yunandan modern zamanlara evrilerek gelen ve uzun yllar insan zihni zerinde egemenliini kurmu olan siyasi/felsefi argmanlar ve onlarn bal bulunduu paradigmay yapsal diyebileceimiz deiikliklere uratmlardr. Marxn ve Nietzschenin Batnn deerler hiyerarisine ksa devre yaptrarak metafizik algnn srekliliini kesintiye uratan pratikleri, kendi zgn ve yaratc yataklarnda, nihayet H. Arendtin felsefi sistemleri veya o srada kabul edilmi deerleri baaa getirme hareketi (Arent, 2006: 49) olarak niteleyecei gelenekten modern kopu1 aamasna ulamtr. Bu gelenekten modern anlamda kopu iin metafiziin kavramlarnn neredeyse tamam eletiriye tabi tutulur. Marx, Hegelin tz, tin, bilin, mutlak tin gibi kavramlar ile arprken Nietzsche de algsn ahlkn tarihine ve yine ahlkn gncel siyasi ve toplumsal gelimeler zerindeki etkilerine younlatrmtr. Kant, Hegel, Schopenhauer gibi filozoflar Nietzschenin sert eletirilerinin merkezinde yer alan balca isimlerdir. Hesaplalan kavramlardan biri de kken kavramdr. Bu kavramn eletirisi Marxtan ziyade Nietzschede nemli bir yer tekil etmektedir. Kken kavramnn iinde yer ald metafizik sylem ya da felsefi sistemler, kanlmaz bir biimde z kavramn da syleminin iine yerletirip yrrle sokmaktadr. Bunun sonucu olarak da, kkeni ele alnmaya allan eye mevcut metafizik sylemce verili bir gemi ve deimezlik zellii atfedilmeye balanr. Zaman iinde deimeden kalabilen, yapsnda herhangi bir dnm yaamayan bu z ve kk/kken kavramlar, Nietzscheye gre ahlkn mevcut yaamdaki hemen her eyi idealize etmesiyle ilintilidir. Nietzschenin kken ve z kavramlarna yapt eletirilere gemeden nce onun ahlkn en byk ikiyzll olarak nitelendirdii ideal kavramna yapt eletirileri ele almalyz. Nietzschenin 1887de kaleme ald Ahlkn Soykt adl kitabnn ilk blmnn sonlarna doru, ideal kavramna ve ideal olan eylerin nasl yaratldklarna ynelik uzunca bir aforizma yer alr. deallerin nasl retildiine bakmak her eyden nce cesaret isteyen bir pratiktir ve bu pratik iin kiinin yeteri kadar merakl ve atak olmas gerekmektedir. Cesaret ve merak sahibi kiinin bunu yapmas iin ideallerin imal edildii aalarda (oysa Platondan beri idealler her daim en sttedir ve bu yukarda bahsettiimiz deerler hiyerarisinin baaa evrilmesinin Nietzschedeki rneklerinden sadece biridir.) yer alan karanlk delie bakmas gerekir. Bu karanlk delik esasnda ideallerin retildii, tka basa intikam, nefret ve hn gibi duygularla ykl byk ve kt kokular saan bir mahzen, biz iyiler-Bizler diliz diye sesler karan znelerin yer aldklar byk bir fabrikadr. Aaya bakan merakl ve cesur insan, bu karanlk ve rktc mahzende ideallerin nasl ve neden retildiklerinin ahlki referans unsurlarn yakalar ve fakat en sonunda vard sonu, kt havasyla bu byk fabrikada retilen eylerin yalandan baka bir ey olmadn fark etmesidir (Nietzsche, 2003:55). dealler yalan olduklarndan temsilini stlendikleri kav-

ramlar da (doruluk, erdem, iyilik, ktlk, gzellik vb) bsbtn yalandr. Nietzsche iin ahlk, deimez bir z ve kken ile ilikisi olmayan, sonradan icat edilmi en byk yalanlardan biridir. Anlalaca zere idealin kkeni yoktur, kkensizdir. Sonradan retilmitir. dealler, ahlka ikin kimi iktidar mekanizmalarnca, ilerindeki kin ve nefret unsurlar maniple edilip yalanlar silsilesi olarak toplumsal-tarihsel dzlemde dolama sokulur. Dolamda olan yalanlar kkeni olmayan ideallerznelerince dmanlarn boyunduruk altna almann silahlarna dntrlr. Buradan sonra da mevcut yalanlar, ahlkn snrlarndan siyasetin g ile ekillendirilen egemenlik ilikileri mntkasna gei yapar ve iktidar oyunlar iindeki yerlerini almaya balar. Kken sorunu Nietzschede bilgi sz konusu olduunda da gndeme gelmektedir. M. Foucault, Bilginin Arkeolojisini yazarken Nietzschenin bilgi hakknda yazd aforizmalarn fazlasyla etkisi altndadr. Hatta denebilir ki, Foucaultnun nl bilgi-iktidar-sylem formlasyonundaki bilgi ve g kavramlar Nietzschenin argmanlar olmakszn yaratlamazlard. Foucault, Mays 1973te verdii bir konferansta Hakikat ve Hukuksal Biimler- bilgi konusuna yeniden dner ve Nietzschedeki bilgi anlayndan hareketle hakikat ve hukuk arasndaki ilikiyi yeniden ve bambaka biimlerde tanmlamaya kalkr. fadelerine Nietzscheden bir alnt yaparak balar. Alnt yledir: Saysz gne sistemlerinin ateiyle ykanm evrenin bir kesindeki bir kvrmda bir gn bir gezegen ortaya kt, gezegenin zerinde zeki hayvanlar bilgiyi kefettiler. Bu, evren tarihinin en gurur verici ve en yalanc dakikas oldu (Foucault, 2005: 168). Foucault, bu alntdaki bilgiyi kefetme ifadesine eilerek Nietzschede kefetme/icat etme szcklerinin nasl ve neden kullanldklarn belirtir. Foucaultya gre Nietzschenin polemik bir muhtevaya sahip olan metinlerinde ska geen icat Almanca Erfindung- szcn kullanmasnn nedeni bu szcn kart olan kken Ursprung- szcn kullanmak istememesidir. Bununla ilgili en Bilimden bir rnek sunar. en Bilimde Nietzsche, Schopenhaurei dinin kkenini szmona tm insanlarda var olan bir nceleme ile kabul etmesinden tr eletirir. Bu nceleme, yukarda bahsettiimiz deimeksizin kalan bir dinsel z kavramn kken szcnden hareketle tek tek tm insanlarda var olan metafizik bir duygu ya da tasarm haline getirir. Buradan sonra Foucault, Nietzsche adna yle konuur: Oysa, der Nietzsche, tarih bu deildir, byle tarih yaplmaz, olaylar bu ekilde cereyan etmemitir. nk dinin kkeni yoktur, Ursprungu yoktur, icat edilmitir, dinin bir Erfindungu vard. Belirli bir anda, dini ortaya karan bir ey meydana geldi. Din imal edildi; nceden yoktu (Foucault, 2005: 170).

253
Siyasal ktidar Kapsamnda Edebiyat ve Ulusal Alntlar: Genesis

1- Hannah Arendt, geleneksek hiyerarilerin tersine evrilmesi srecinde Vita Activa (emek, i ve eylem) ifadesi balamnda Marxn ve Nietzschenin gelenee ynelik ykc hamlelerine ramen bu dnrlerde gelenein kavramsal erevesinin az ok dokunulmadan braklmasndan tr gelenekten tam teekll bir kopuun gerekletirilemediini yazar. (nsanlk Durumu, s.49)

254
Toplum ve Kuram, Say: 1, Mays 2009

Byk fabrikada imal edilen ey salt din ya da bilgi deildir; esasnda toplumsal/bireysel yaam bir ucundan brne kat eden tm bir deerler silsilesidir. ktidar bu deerler silsilesini yaratp kendine zg bir paradigma ina ederken, bir yandan da hakikat oyunlarn oynamaktan geri durmaz. cat edilen eyler mahzenlerde yaamakta olan ve kendilerinin yaamn gerek kurucu znesi olduklarn kimi zaman plak iddet kimi zaman iddetin biim deitirmi ekilleri olan ahlki/siyasi buyruklar vastasyla otoriter bir biimde dayatr. Dayatmann sreklilii, etkisi altna ald kiinin tam teslimiyeti gerekleene dein kesintisiz bir biimde srer. nsanlk hkim snflarn denetiminde, tekil deil oul olan- kendi zgn geliimi esnasnda karlat glklerden syrlp amalad gelecee ynelmek iin varoluunun belirli aamalarnda belirli birtakm kavramlar gereklikle pek de ilikisi olmasa dahi ortaya karm ya da Nietzschenin ifadesi ile icat etmitir. Tarihsel/kltrel icatlar, egemenlik ilikileri mntkasna geince hzla siyasallaarak iktidar ilikilerince sarlp sarmalanr ve sahip olduu otoriteryan nitelik giderek daha bir belirginleip keskinlemeye balar. Siyasal iktidarn srgit klnmasna araclk eden tarihsel/kltrel icatlar kendi iinde eitlilie sahiptir; bir icat toplumsal yaamda kalc olabilecei gibi tersine geici bir sreliine de var olabilir; nemli olan mevcut icadn toplumsal yaama buna dn ve bugn ile toplumsal bellek demek daha doru olacak sanrm- yerletirilmesi ve ondan da nce toplumsaln artk oktan siyasallam olan toplumsaln- verili icad u ya da bu ekilde bnyesine dahil edebilecek konuma getirilmesidir. ou zaman eitli kar isteklerinin, iktidar olma arzularnn, egemenliin temel aktr haline gelme hrslarnn tetikledii, kkrtp yaratlmalarna zemin ve olanak hazrladklar kurguya dayal, ideal olan eksen alan byk ve tantanal yalanlar olarak icatlar, byk lde modern an yaratmlardr. Kukusuz yukarda bahsettiim balam iinde siyasal ilikilerin tevik edip grnr kldklar yalanlarn tarihi ok eskilere gtrlebilir; fakat kastedilen bu yalan retiminin modernite ile younlap genellemesi ve hatta ou zaman yalanlar olarak alglanmaktan dahi azade olup hakikatin ta kendisiymiesine toplumsal bellek tarafndan kanksanp iselletirilmesidir. Toplumsal yaamda hemen hemen her gzenee sinmi, gndelik pratiklere dein nfuz etmi olan iktidar ilikilerinin ve bu ilikilere ilerlik kazandrmay ve yeniden kazandrmay temel strateji olarak belirleyen aktrler asker, brokrat, politikac, baba, ke yazar, din ve bilim adamlar vb.- bu ilerlik kazandrma araylarnda neredeyse hemen hemen her vastay kullanmaktadrlar. Bu vastalardan biri hi kukusuz tarihtir. Gerekliin sadk bir aratrcs olan tarih, iktidarn mntkasnda imdiki zamannn denetimi ve kalc istikrar iin ilevselletirilir ve iktidarn grkemli gelecee uzanmaya dair genel stratejisinin taktik taycs, destek ve dayanaks olur. nk tarih de sylem retir; kiiler, durumlar ve olaylara dayanan tarih hkim snflarn egemenliini kurma ilevinin vastasna dntrld andan itibaren grltl, hain, yrtc ve keskin sylemler retir ve nihayet retilen icat edilen- sylemler halihazrdaki teki sylemlere hukuki, ahlki, politik vb.- eklemlenir ve onlarn destekisi olur. Bu balamda tarih, yle ki,

gemiin bulank katmanlar arasnda neredeyse toplumsal bellein dahi kysndan kesinden ekilip unutulmaya yz tutan en kk bir jesti, mimii, sembol, eylemi, szc, edimi, etkinlii, bilin iaretini, ekli dahi elindeki sondaj makinasyla bulmaya alp bir sre sonra gemiin mahzeninden ekip karr ve iktidarn mevcut genel sylemine yedekler. Bu syleme yedeklenmi tarihi gereklikler gerek olabilecei gibi uydurma da olabilir. Sz konusu olan ey, iktidarn egemenliinin tesisi olduunda gemiin tozlu ve krk dkk katmanlar arasndan ekilip karlan eylerin uydurma ya da hakiki olmas deildir; tm bu ekilip karlan eylerin toplumsal/bireysel yaamda kabul grr olmas, belirli bir ilerlie sahip olup var olan bir boluu doldurmasdr. Siyasal iktidarn gelecek stratejisinin taktik taycs olarak tarih bilindii zere anlatya dayanr ya da anlaty merkez alr. Tarih szckler, cmleler araclyla anlat yaratm faaliyetidir; gemiin urasnda, burasnda kalm bir olayn kaynaklar referans gsterilerek yazya aktarlmas ve nihayet yaznn bizatihi kendisinin arasallatrlmasdr. Metinlerin yeniden ve yeniden yaratlmas ve yaratlm sylemlerin dolama sokulmas ile iktidar kalcln pekitirip younlatrr. Anlatlan bir cinsin, bir snfn, bir rkn tarihi olabilir fakat nesneletirdii ey her ne olursa olsun, ina edilen anlatlar her defasnda iktidarn hakikat oyunlar iindeki yerlerini alrlar. Belirli bir dnemde egemen tarihsel anlatnn kimi zaman tersi ynde, ona kart olarak yaratlmaya balayan alternatif tarih anlats, -krlma, bzlme ya da kopu anlar- kar-tarihlerin retilip icat edildii anlardr. Egemen tarih anlatsnn iinden ona ramen ykseltilmeye allan kar-tarih anlatlar aslnda mevcut toplumsal-siyasal yaamdaki g dengelerinin alkalanmasnn bir neticesi olarak ortaya kan sylemsel yer deitirme halleridir. Baka bir deyile, atan sylemlerin bir tr zemin kaybna uramasdr. Alternatif tarih anlatlar kmekte, yklp dalmakta olan bir iktidardan ve onun art etkilerinden doan grece yeni anlatlardr; anlamlar nceki iktidar ilikilerinin sabitledii koordinatlardan sklp baka koordinatlarda yeniden kodlanrlar. Fakat kodlanan her anlam, kadim bir ilke zerinden hareketine devam eder: ktidarm, nk daha eskiyim, topran gerek sahibi benim nk kklerim sanlandan ok daha ncelere uzanmaktadr, zaman iindeki kimi dnmlerim, sabitlii ve deimezlii baat unsuru olan zmden yozlaarak uzaklamamn bir sonucudur, ondan kimi nedenlerle uzak dmemle ilgilidir. Modernitenin icat ettii uluslar bir kez bu kar-tarih ve onun aaal anlats ile tekevvn ettiinde/ettirildiinde artk yaplmas gereken olabildiince en eskiye ynelmek ve en eski zerinde hak iddia etmektir. En eski zerindeki hak iddias imdinin teminat gibi bir ileve sahipken ayn zamanda gelecein de ipotek altna alnp iktidar ilikilerince rehin tutulmasdr. Bellek yaratmna ynelen tarih anlats, gemiin ilikileri iindeki en kk bir ayrntya dahi teet gemez, onun iin en nemsiz ve silik ey dahi anlatnn nesnesi olup iktidar kvamlatrc bir deere sahiptir. Foucault, u ifadeyi belirtirken sanrm yukarda anlatlmaya allan eyi dile getirmek-

255
Siyasal ktidar Kapsamnda Edebiyat ve Ulusal Alntlar: Genesis

256
Toplum ve Kuram, Say: 1, Mays 2009

tedir: Tarih, riteller gibi, kutsallatrma ayinleri gibi, cenaze trenleri gibi, ayinler gibi, sylence anlatlar gibi, bir iktidar yaratcs, bir iktidar younlatrcsdr (Foucault, 2003:78). Gemiin hemen hemen her ayrntsn yedeine alan, ihtiamnn parlts ile gzleri kamatran, gc ve kuvveti ile byleyip etkisizletiren ve tm bu olup bitenlerden sonra hukuksal zincirleri uyruklarnn boyunlara sarp sarmalayan bu krletirerek kleletiren tarih anlats kuku yok ki siyasal anlatnn bir parasdr. Tarihsel-siyasal anlatya bal olan bir baka unsur da, arasallatrmay, tarih gibi, onun da gerekletirmesinden tr edebiyattr. Edebiyat ve siyaset arasnda da dorudan bir iliki vardr; bu ilikisellik halini tayin eden ey de birok eyde olduu gibi egemenlik ilikileridir. Edebiyatn, siyasal iktidarn mntkasna yaznsal anlamda en fazla yaklat an, romann bir alt-tr olarak tarihi romanlar birer eser olarak ortaya kard anlardr. Tarihi roman ou zaman olay rgsn kurarken gerek tarihle olan ilikisini keser, ya da olay rgs esnasnda kurgu, gerek tarihi bir sreliine askya alr ve bunun yerine icat edilmi bir gemi karr. Bu icat edilmi gemi, yazarn igdlerinin tatminine deil tam da o andaki egemen iktidarn arzularna yneliktir. Egemen iktidarn yukarda bahsedilen gelecek stratejisinin hizmetine sunar kendini. Edebiyat iktidarn atafatl tarihini, debdebeli geliimini kurgu araclyla icat edip toplumsal/kltrel yaama dahil ederken esasnda siyasal iktidarn syleminin mntkas dahilindedir. Bu mntkadaki belki de en gr ve hrn olduu yer ise ulusal anlat olarak tarihi romandr. Uluslar da bir bakma belli iktidar mekanizmalarnca tarihin ina ilevselliinin de desteiyle belirli iradi edimlerin srarcl sonucu sonradan yaratlmlardr. Tahayyl edilen, snrlar izilmeye allan ulus, hayal edilmi bir siyasal topluluktur-kendisine hem egemenlik hem de snrllk ikin olacak ekilde hayal edilmi bir cemaattir. Hayal edilmitir, nk en kk ulusun yeleri bile dier yeleri tanmayacak, ou hakknda hibir ey iitmeyecektir ama yine de her birinin zihninde toplamlarnn hayali yaamaya devam edecektir(Anderson, 1995: 20). Andersonn bu ifadeleri biraz marjinal gibi gzkse de esasnda belirli bir gereklie iaret etmektedir. Hayal edilen bir cemaat olarak ulus hakikatte var olan bir topluluktur fakat bu byle de olsa, belirli bir zaman ve meknsallk dzleminde yaratlm, ina edilmitir. Burada unu belirtmek de gereklidir. B. Andersonn hayal edilen bir cemaat olarak ulusu, icat ve hayal srecinde belirli bir varolua tekabl ettiinden yaratm sreci ile ilikilidir; yoksa sahtekrlk ya da uydurma ile deil. Siyaset ile ilikisi girift ve etrefil bir muhteviyata sahip olan bu edebiyat pratiinin makul dzeyde anlalabilmesi, dar edebi okumalar aracl ile yeteri kadar mmkn klnamaz. Ulusal anlat olarak bir tarihi romann neden ve hangi gerekelerle yaratldnn bilinebilmesi iin anlatnn sosyolojik etkisi, tarihsel ve gncel balar, ideolojik karakteri, hukuksal/politik zellikleri gibi ok sayda unsurun birarada ezamanl olarak okunmas gerekmektedir. Ulusal anlatlar eksen alan romanlar esasnda kurulu romanlardr; burada kurulu, ulu-

sun ortaya knn icat ediliinin- balang noktasndan hareketle adm adm yaratlmas srecidir. Ulusal anlatlar hi kuku yok ki, anlatsn mmkn klmak iin gemiin katmanlarna ynelir; katmanlar arasnda ulusa ait olduunu tasavvur ettii hemen her eyi imdiki zamanda ilemekte olan ze eklemeye alr; z gemiin karanlk dehlizlerinde bakmasn bilen gzler iin tm aaas ile zamann ve meknn srekli deiim/dnmne ramen balangtan beri sahip olduu ekliyle parldamaktadr. Tarihi romanlar da bu parltlar yanstan siyasal metinler haline gelir. z kavram yukarda da bahsedildii gibi kken kavram ile beraber yrrlktedir. Ulusal anlat romanlar, kkene ynelir, onu ele geirmek ister, fakat mevzu bahis olan ey bir kkenden ziyade icat edilen bir kurgudur, gelenein icad icadn geleneksellemesi ile iktidar ilikilerindeki siyasal tehizatta kendine has bir yer edinir. Murat Belgenin GENESS Byk Ulusal Anlat ve Trklerin Kkeni adl kitab bu geleneksellemi icatlar, kurgular ve yalanlar zerine kurulu, estetikten yoksun, teknik hatalarla ykl olan bu edebiyatn deifresi niteliindedir. Kurulmakta olan icat edilen- bir ulusal iktidarn gemiin iktidar sylemiyle kurduu atmal ilikiselliklerin edebiyatn mntkasna girer girmez hangi biimlere brndn ve mevcut ulusal iktidarn nasl da dayanak bloklarndan birisi haline geldiinin ifas olan bu almaya daha yakndan bakmak iin yeterli bir balam oluturulduu kansndaym. Genesis Byk Ulusal Anlat ve Trklerin Kkeni Bilindii gibi genel anlamyla modernizasyon sreci Bat Avrupa da dahil olmak zere ezamanl olarak yaanmamtr. Modernizasyon sreci (ya da projesi) geleneksel toplumsal hiyerarilere ve gemiin sosyo-politik ilikiselliklerine galebe alp etkisizletirirken siyasal dnm, esas anlamyla ulus-devletin yaratlmas ile zirveletirmitir. 18. yzyl balarnda alttan alta etkisini gsteren, yzyln sonuna doru ise artk iyice belirginleen ulus-devlet ve ulusuluk, ncelikle 1789 Byk Fransz Devrimi ile kendini grnr klm ve yine bu devrimin genel art etkilerinin yaratt sonular araclyla da kendini siyasal yaamda somutlatrmtr. Ulusuluk zaman iinde, hzla Avrupann dier lkelerine de yayld. Fransada balayan ve giderek ivmelenen ulusuluk/milliyetilik akm ya da burjuva ideoloji- bnyesinde birden fazla etnik unsuru barndran byk imparatorluklarn mezar kazcs oldu. Modernleme her corafyada ezamanl olarak yaanmadndan imparatorluklara bal, modern ncesi (pre-modern) uluslarn modernlemeleri, uygun bir ifade ile gecikmi modernleme olarak tanmlanmaktadr. Sosyopolitik alt yapsn kapitalizmin oluturduu, hukuksal/kltrel dokusunu ise ykselmekte olan burjuva snfnn Aydnlanma sylemi altndaki yenidnya algsnn rgledii modernleme projesinin, Bat d toplumlardaki zamansal farkll modernlemenin yapsnda ksmi deiiklikler barndrsa da muhteviyatnda ok byk farkllklar Baty taklit ve kopya mantnn hkim olmasndan tr- gstermemitir.

257
Siyasal ktidar Kapsamnda Edebiyat ve Ulusal Alntlar: Genesis

258
Toplum ve Kuram, Say: 1, Mays 2009

Ge modernleen toplumlardan biri de Osmanldr. 19 yzyln sonuna doru mparatorluk iyiden iyiye gten dm bir vaziyettedir; milliyetilik, Osmanlnn bnyesindeki eitli etnik yaplardan topluluklarn modernitenin siyasal hamlesi olan ulusuluk dalgasna kaplmalarna esiz bir zemin hazrlamtr. lkin 1821de kendisi de ge modernleen snr toplumlarndan biri olan Yunanistann Osmanlya kar balatt Ulusal Kurtulu Savann zaferi sonucu balayan paralanma sreci, yzyln sonlarnda iyice hzlanmtr. Geni bir corafyada oklu etnik ve dini organizasyonu ile Osmanl (imparatorluu) kanlmaz paralanma trajedisini sanclaryla beraber yaamaktadr. Murat Belge, eserine Osmanlnn bu trajedisi zerinde durarak balar. Avusturya Bosnann ilhakn resmiletirir; Trablusgarbta, Balkanlarda trajedi katlanarak byr ve nihayet Birinci Dnya Sava yenilgisiyle trajedinin son perdesi oynanr. Osmanl iindeki entelektel kesim(ler) hi olmad kadar bu siyasi buhranlar hakknda kafa yoruyor, bu kasvetli buhrandan kn yollarn aryorlard. Dalmakta olan toplumsal-siyasal organizasyonu yeniden ve daha salam bir biimde biraraya getirmenin bir yolu olmalyd. Turanclk mmknl uzak bir gelecek topyas, Osmanlclk ise bir eit iyimserlikti. Osmanlnn nihai ykl kanlmazd. Bundan tr ne yapmal sorusunun yant da kendi iinde elzemdi. Murat Belge, bu toz duman arasnda hayat bir ekilde devam ettirmenin bir yolu bulunabilir miydi ve bunun forml ne olurdu? Byle zor bir zamanda, kendini topun aznda hisseden kesimin Trk kimlii zerine dnmeye balamas, btn gecikmiliine ramen kanlmazd (Belge, 2008: 7) diye balar eserine. 20. yzyln balarnda hayat devam ettirmenin yollar zerine kafa yormakta olan kesimler bir kimlik olarak Trkl icat etmeye zorlanmlardr. Ziya Gkalp ve mer Seyfettinin nclnde 1911de Selanikte karlan Gen Kalemler dergisi (edebiyatta sadeletirilmi bir dil oluturma, d etkilerden uzak bir geliim sergileme gibi amalar olan) tam da bu husus zerinden yayna balar ve bir siyasal-kltrel kimlik olarak ulusun inas/yaratm iin ncelikle dilin ina edilip yaratlmasnn gerekliliini savunur. Askeri yenilgilerin beraberinde getirdii sosyo-politik ykmn Osmanl entelektel kesimi zerindeki etkisine ksaca deindikten sonra Belge, kimliin edebiyata dntrlmesi hamlesinin metinler zerinden deerlendirmesine geer. Fakat bu metin analizlerine ynelmeden nce yukarda anlatmaya altm z, varolu gibi kavramlarn ulusal anlatlar asndan sahip olduu niteliklere Avrupadan da rnekler vererek aklk getirmeye alr. Deiim ve dnm gibi szckler zclk (essentialism) asndan rahatsz edici szcklerdir. Deiim, sabitlii ile anlalan zden kopma, kkenden uzaklama ve hatta ileri bir boyutta yozlamadr. zclk anlayna varolu her daim zden sonra gelmektedir metafizik algs hkimdir. Felsefe uzunca bir sre deiip dnmeyen, verili ve ncelik kiplerine sahip bir z, varoluun ncesinde konumlandrmtr. Modernizm projesinin de belirli bir noktadan sonra tevik ettii bu alg, ulus inas asndan nemli olmutur; ulus ve onun kadim z gemiin katmanlar arasndadr. Asl mevzu bahis olan ey uzaklaldka yozlamaya, r-

yp yok olmaya neden olan, o bir mekn olarak deil ama zamansal ruh olarak var olan ze ulamaya abalamak, onu bulmak, ona ynelmektir. Tarihle irtibatl ulusal edebiyat uluslama pratiklerinin yaratlmas ve pekitirilmesi iin imdiki zamann Foucaultnun sylemsel imdi-lik olarak belirttii- iinden doru gemie ynelir. zn kysnda kesinde dolaymlanarak kkenini aratrr. Gemile irtibatlandrlan bu imdi-likin gerekesi salt imdinin organize edilmesi deil ayn zaman da Belgenin de belirttii gibi aslnda bir taraftan da gelecektir. Gelecekte byk olmak iin kaybolan ve tarihin tabakalar altnda kalan temiz z o molozun altndan karmak ve bugn yaayan insanlara neleri kaybettiklerini gstermek gerekir. Bu yaplnca belki silkinip ya da titreyip kendilerine dnmeleri salanabilir. (s. 35) Bu temiz z ncelikle siyasal ilikiler, daha sonra da edebiyat tarafndan yaratlan bir icattr esasnda. Bu z varolutan nceye otoriter bir biimde indirgeyen metafizik alg (20 yzylda J. P. Sartre, bu otoriter metafizik formlasyonu, varolu zden nce gelir diyerek tersine evirmeye uramtr ve bu uras da deerlerin tersine evrilmesi asndan son derece nemli ve anlamldr.) edebiyatn roman trne ve onun da bir alt-tr olarak ulusal kurulu romanlar ekline brndnde ne gibi varyantlara ve deikenlere sahip olmaktadr? Belge, siyasal sylemin tevik edip tarihsel arpk mantalitenin kkrtt bu estetik kayg ve deerlerden uzak romanlarn, yazarlarnn zihninde eser retilmeden nce halihazrda bulunan bir zn esere yedirilme giriiminden baka bir ey olmadnn analizine giriir. Dou-kken anlatlarnn hangi stratejik yaplanmalarla kendilerini ina ettiklerini ve toplumsal-bireysel bnyede yaygnlatrldklar lde genel anlamyla siyasal iktidarn dou-kken anlatsnn nasl da devam olduunun aklamasna geiyor. Eserde Belge, dou-kken anlatlarndaki hrn ve tekiletirici dili, yok etmeye meyilli siyasi sylemi deifre ederken belirginletirilmi bir yntemden olmasa bile edebiyatta yntem zaten tartmal bir sorundur- kitap boyunca inceledii romanlar belirli bir okuma tarz ile ele alp eletiriyor. Bu okuma ve deerlendirme tarzn M. Belge symptomatic okuma olarak adlandryor. Bu okuma verili eseri, bal olduu alann egemen ideolojisi erevesinde incelemek demektir. Osmanlda 19. yzyln sonu ve 20. yzyl balarnda hareketlenen, yz yl iinde de devam ettirilen bu dou-kken ve ulusal anlatnn egemen ideolojisi hi kukusuz milliyetilik ve hatta zaman zaman rklktr. Faizmdir. Ulusal anlat iinde Trk kimliini ina etmeye ynelmi, tarih ile ou zaman gerek tarihle ilgisi olmayan kurgu eksenli tarih ile- ilikiler kurup siyasal gelecee ynelme ve hayat devam ettirme stratejisinde, anlatlarn znesi kurulmakta olan ulusun ta kendisidir. Belgenin eseri bu anlamda, bu milliyeti/faist edebiyatn, edebiyat eletirisinde bir ilk olmasndan ve benzerinin neredeyse hi olmamasndan tr gecikmi fakat buna ramen son derece kapsaml bir eletirisidir. Byk Ulusal Anlatdaki egemen ideolojik ereveyi inceleyerek balayan deerlendirmelerin cisimlemesi iin kurulu romann eletirisinin oda-

259
Siyasal ktidar Kapsamnda Edebiyat ve Ulusal Alntlar: Genesis

260
Toplum ve Kuram, Say: 1, Mays 2009

na alyor Murat Belge. Bunlar Kemal Tahirin Devlet Anas, Tark Burann Osmanck, ve Erol Toyun Azap Ortaklar adl romanlardr. nceleme ilk olarak Kemal Tahir zerinden balar. Tahirin Devlet Anas dou-kken anlatsn yukarda da ksaca deinildii gibi meknsallktan ziyade belirli bir zamansallkla ve ayn zamansalln ruhu ile irtibatlandrarak kuruyor. Kemal Tahir asndan amalanan ncelikle Biz kimiz?, Nereden geliyoruz?, Bizi biz yapan z nedir? gibi sorularn yantlarn bulmaya, icat etmeye almaktr. Ve aslnda bu sorular tm kurulu Genesis- romanlarnn balca sorulardr. Bu sorularn yantlar araclyla anlatnn omurgas yaplandrlmaya allr. Yantlar sreklilii ve younluu lsnde bu tr edebiyatn sylem reten ekseninden modernizmin ulus-devlet genel eksenli paradigmasna zemin deitirir, mevcut paradigmaya eklemlenir. Ulusal kltrn bir btnlk arz eder tarzda yaratlmas icat edilmesi- iin bu sorular hayati neme sahiptir ve edebiyat bu hayati neme sahip olan sorulara yant aramaya altka ou zaman, ifadenin Althusserdeki anlam ve kullanm ile siyasal iktidarn ideolojik aygtlar iindeki kurumsallatrc ilevini yerine getirmektedir. Buhranlardan, hezimetlerden ve ykmlardan domakta olan bir yeni ulus iin sekin bir tarih gerekmektedir. Ve bylesi bir sekin tarih yaratmnda entelektel sekinlerin yeni millete anl bir soyktnn saygnln yklemesi ve bir milli mitos olarak bu gelenei cemaatle ilikilendirmesi gerekir. (Jusdanis, 1998: 51) Marksist Kemal Tahir de yeni millet iin anl bir soykt arama iine yukardaki sorular sorarak giriir. Devlet fikri merkezi bir nem arz eder; ona gre Trkler asndan devlet, tarihleri boyunca defalarca kurduklar bir cihaz, bir aygttr. Sorunu, yani ulusun douunu ve kkenini Osmanlnn kuruluuna dein gerilere gtrr Kemal Tahir. Asya retim Tarz balamnda Osmanl Devletinin kuruluunun corafi etmenlerini sraladktan sonra Tahir, corafyann olumsuz artlarndan tr toplumsal organizasyonun devlet gibi gl ve yekpre bir rgt tarafndan srdrlebileceini belirtir. Romanda Trk insannn meziyeti olarak kylln deil devlet kuruculuunu(s.183) n plana karr.2 Murat Belge, Tahirin devlet vurgusunu sklkla belirtmesinden tr Tahirin devlet ovenizmi yaptn belirtir. Roman, Erturul Beyin ld tarih olan 1290dan balar ve Bilecikin alnd yl biter. Belge, romann olay rgsn ayrntlaryla sralar. Romandaki ktlk gleri anlamnda negatif karakterleri ve nihayet toplumsal-siyasal organizasyon olarak Devletin Analamasna dein kitab deerlendirir. Tark Burann Osmanck ise Osman Gazinin lm ile balar ve yine Osman Gazinin lm ile biter; Osman Gazi Bursann fethini beklemektedir lm deinde. Romandaki anlat bu bekleme srecinde gerekleir. Roman bsbtn Cihn devletini kuran irde, uur ve karakterin serimlenmesi zerine kuruludur. Tarihsel kiilikler (Osman Gazi, Erturul Bey, Orhan bey vb) fazlasyla savalk, gurur, g ve kuvvet gibi zelliklerle yaratlmlardr. Gl bir soy gl olan bu kiilerin bal bulunduu kavimden doup oalmaktadr. Ve hatta yle ki, dnya bu gl kiilerin iinde yer al-

dklar bir soy ve bu soyun devlet kurma iradesinin oluturduu bir lky beklemektedir. (s.13) Solcu Erol Toy ise Azap Ortaklarnda Kemal Tahir ve Tark Burann tersine kurulu, balang ann Osmanl Devletinin kuruluuna ve mevcut kuruluu stlenen siyasal kiiliklere dein gtrmez. Onun balang ann eyh Bedreddin oluturur. Erol Toy, egemen tarih iinden ona ramen kan bir kar tarih aryor gibidir. Bedreddin, Erol Toyda adeta Leninvari bir siyasal dehaya, Marxvari bir teorik derinlie sahiptir. Ulusal zn edebi anlatsnn Erol Toydaki inas bir zulm ve hakszlk makinas olan devlete kar arpanlarn kahramanca direnmeleriyle ete kemie brnmektedir. Tam da bu konuyla ilgili, yani devrimci sylemlerin kendi geleneklerinin retilmesiyle ilgili olarak Eric Hobsbawn yerinde bir ifadeyle unu belirtmektedir: Devrimci hareketler bile yeniliklerini bir halk gemiine (Saksonlara kar Normanlar, Franklara kar nos ancetresles Gaulois atalarmz Galliler-, Spartaks), devrim geleneklerine (Engelsin Almanyada Kyl Savalarnn nsznde iddia ettii gibi, Alman halknn da bir devrimci gelenei vardr.) ve kendi kahraman ve ehitlerine referansla salamlatrmlardr (Hobsbawm, 2006: 16). Erol Toy da Bedreddin3 direniini ite tam da bylesi bir gelenek icat etmek iin kaleme almtr. Bu icat edilen devrimci gelenek halkn belleinde diri ve kuvvetli olan bir an olmak zorunda deildir; deiiklik yaratmak isteyen kesimlerin devrimci istemlerince poplerletirilip siyasal propagandalarna koullanan, resmedilen, izilen, seilen ve kurumsallatrlan bir gelenektir. Toy da bylesi bir siyasal ara olarak kendi Genesisini ina eder. Belge, bu romannn dou-kken asndan sunduklar balang noktalarn ele aldktan sonra, Trklerin kkenini, anlatsnn merkezine alan bu tarihi romanlar yapsal diyebileceim elerine ayrmaktadr. Romanlardaki kadn, dman, savalk, kahramanlk, cinsellik ktler, iyiler gibi ok sayda eyi4 ve bu elerde dile getirilen kin, hn, fke, marurluk, abart gibi unsurlar sralyor. Dmanlk esi ile ilgili olarak rnein Kemal Tahirin u ifadeleri alntlanr Devlet Anadan: frenk adam, say ki kuduz canavardr. Kahpedir, kycdr, allah maldr, dini iman soymaktr. Irz, namusu, utanmas, acmas, sz yemini hi yoktur. Bunalrsa insan eti yer. (s.184) Dmann tekiletirip kategorize eden bu slup Belgeye gre herhangi bir faistin hayal gcnden geirmedii terimlerle bir Bat dmanldr (s.59).
2- Metinde geen yazarlarn romanlarndan yaplan alntlar dorudan Murat Belgenin eserinden aktarlmaktadr. 3- eyh Bedreddinin edebiyatn anlat dzlemine dahil edilmesi Nzm Hikmette de mevcuttur. Murat Belge, Bedreddinin Nzm Hikmet tarafndan tematikletirilmesini genesis kaygs duyulmadan yaplan bir tematikletirme olarak tanmlar. 4- Bu eler Belgenin almasnda hayli nemli bir yer tekil etmektedir. Bununla birlikte bu elerin hemen tamam ana balklara ilikin alt balklar olarak ele alnyor. Alt balklarn bir hayli fazla olmas almay detaylandryor fakat okumay da bir o lde zorlatryor. Murat Belge, sz konusu elerin hepsine ele ald yazarlar asndan deinmektedir. ster solcu yazarlar ister milliyeti-faist yazarlar olsun, isterse de slamc yazarlar olsun, bu yazarlarn hepsinde bu elere biilen anlamlar hemen hemen ayndr. Bu nedenle tek tek her yazarda bu tekiletiren dili ele almayacam.

261
Siyasal ktidar Kapsamnda Edebiyat ve Ulusal Alntlar: Genesis

262
Toplum ve Kuram, Say: 1, Mays 2009

Kadn esi de bu yazarlarda dman algsndan pek farkl deildir. Trk kimlii asndan soyun teminat olarak iffet ve ahlkla bezeli, cinsellii hazza deil douma ynelik olan karakterler olarak yaratlrlar. ehvet, arzu gibi cinsellik unsurlar ise Trk kadnndan ziyade gavur olarak ifade edilen Rum, Bizans gibi teki rklarn kadnlarnn sahip olduklar zelliklerdir. Belge, son olarak genesis romanlarndaki iki eye daha deinir. Bunlardan biri anlatya belirli bir eskilik, zaman am kazandrmak iin yaratlmaya allan dil olarak arkaizm; teki ise gerek tarih ile icat edilen tarih arasndaki kopukluk, bilgi yanll olarak anakronizmdir. Bu iki e iin romandan da epey rnek verdikten sonra almasnn birinci blmn bitirir. Bu romanda edebiletirilmi bir siyasal kimlik olarak Trkn inas, icat edilii, kuruluu sz konusudur. Bu kurulu gecikmiliinin etkisiyle hrn ve serttir. Dili tekiletiricidir. ze ynelir, onu yaayp gncelletirmek ister, mevcut yitiklik ve yozlama hep bu hayal edilen zden uzak dme ile ilgilidir. Ulusal anlatlarn bu kimlik yaratma servenlerinde ikin bir zellik olarak tadklar milliyeti sylem kesiflii lsnde rk syleme katlanarak gei yapar. Bu milliyeti sylemin rklkla kvamlanp daha da ceberutlat anlatlar Trk edebiyatnda Necati Sepetiolu ve Nihal Atszn romanlarnda kendilerine yer edinmilerdir. Belge de kitabnn ikinci blmne Sepetiolunun be ciltlik romannn ilki olan Kilit adl eseri ile balar. lkc N. Sepetiolu, balang ann Trklerin Malazgirt Sava ile Anadoluya girmeleri zerine kurar. Simgesel bir biimde kullanlan Kilit savata bu kilidin almas ile son bulur. Milliyeti tasarma gre ekillendirilen bu roman da Trk insann aramaktadr, onun her eye ramen deimeden kalan zn gemiin tortular arasndan ekip karmak arzusundadr. Bunu yapmaya alrken Sepetiolu, Belgeye gre be cilt boyunca tekrardan ibaret, kendi iine kapal, monoton ve skcdr. Eserde Trk faizminin dnsel dayanaklar, snrlar belirginleip somutlanr. Genel anlamyla faizm, zelde ise Trk faizmi ve onun edebiyat cephesi, Belgeye gre fiziksellii n planda gelen bir kahramanlk idealini benimserler. Bu, bir kere milletin zdr. Hain olmayan her Trk, hatta bazen hain olanlar bile, bu z paylar. (s.163) Fiziksel olarak olduka kuvvetli, sava zellikleri ile dmanlarnn korkulu ryas olan bu kurmaca Trkn kendine has deimeyen pozitif zellikleri ise adalet, doruluk, iyilik, merhamet, hogr gibi ok sayda idealletirilmi ahlki deerlerdir. Toplum ve nitekim birey bu ahlki deerler eliinde kurulup yceltilmelidir. Sepetiolundan sonra Belge, Nihal Atszn romanlarna geer ve ulusal anlatnn Atszdaki ifadesini ele alr bu kez. N. Atsz kuruluu Uzak Asyaya dein gerilere gtrr Bozkurtlarn lm adl romannda. Orta Asyada, tkende doan ve orada geici bir yoklua urayan Trk soyu Anadoluda Kurtulu Savayla dirilmitir diye yazar Murat Belge romann Dirili ksmn aklarken. Kitap yle tasarlanmasa da ksa bir zaman zarfnda ocuk edebiyat kitaplarndan biri haline gelir. Belgeye gre kitabn amacnn okurlara

rk-milliyeti-militarist bir dnya gr vermek olduu besbelli, apaktr. (s.206). Kitapta dman saflarnda inliler merkezi bir yer tekil eder. (Trkn dmanlar meselesini Nihal Atsz oluna yazd mektupta bir hayli geni bir dman listesi sralayarak uzun uzadya anlatmtr. Ve aslnda romanlarnda ele ald dman problematii de mektubunda anlatt, Trk ieriden ve dardan yok etmek isteyen kuvvetlerden bakas deildir.) Nihal Atszn rk dnya grne de yer veren Belge, dier romanlarn da tek tek ele alr. Bu romanlarda dile getirilen faist anlatnn deifresi iin hi de zorlanmaz Murat Belge, nk bu elerden fazlasyla bulunmaktadr romanlarda. Hem Sepetiolunun romanlarnda hem de Atszn romanlarnda, Murat Belge ilk roman yazarnn eserlerini deerlendirmek iin yapt eletiri tarzn devam ettiriyor. Yani romanlar, yukarda bahsettiim kadn, dman, iyilik vb.- elerine ayrarak deerlendiriyor. Ve hatta kitabn ilerleyen blmlerinde ele ald Peyami Safa, Abdullah Ziya Kozanolu gibi yazarlarn ulusal anlat romanlarnda da ayn eletiri yntemini kullanyor. Ayn eletiri yntemini kulland farkl yazarlarn romanlarndaki elerin nitelikleri hemen hemen ayndr; bu nedenle bu aynlklar burada birbiri ardna sralamak bir zaman kayb olacaktr. Bundan sonra tek tek Murat Belgenin almasnda ele alnan her yazarn eserindeki ulusal anlat elerini ele almayacak sadece Belgenin analizlerine dayanarak bu yazarlarn sorunsallatrdklar roman karakterlerini ve romanlarn gerisin gerisine uzanmaya altklar gemiin ne olduunu ifade etmeye alacam. Peyami Safa Attil romannda romann isminden de anlalaca zere kurulu mitosunu Hun lideri Attilya kadar gerilere gtrr. Batnn imgeleminde bir barbar olarak yer edinen Attilnn bu barbarlk imgesinden arndrlmas iine soyunur Peyami Safa. Burada Murat Belge Peyami Safa ahsnda bir anokronizmin altn izer: Hunlar Peyami Safada milli cokular yaatsa da, yazarn Hunlara milli zellikler atfetmesi tabii son derece anakronik. Trklerin ta bandan beri bir millet (ve ayn zamanda ordu) olduu efsanesini kuran rk-Turanc ideolojiyle ayn eyi sylemi oluyor (s.251). Belgenin almas Peyami Safadan sonra Kozanolunun Cengiz Han sorunsallatrp ulusal anlatsn kurmaya alt Kzl Tu adl romannn deerlendirilmesine geer. Atill ve Cengiz Hann Trk edebiyatndaki anlatnn temel karakterleri haline dnmelerinin nedenleri rastlant deildir. Belgeye gre bu tutum II. Merutiyetten beri, gelien Trk akm, znde militarist bir ekirdek tad iin, ncelikle Cengiz Han ve Attilnn romanlarn Trk tarihine entegre edilmesine aba harcanmasyla ilikilidir (s.280). Her ne kadar Cengiz sar-rktan olsa da anlat bu durumu maniple ederek durumu kurtarmaya alr. Anlat, maniplasyon gdasn ise Gne-Dil teorisinin ilendii, 1932de Birinci Trk Tarih Kongresinde Trklerin tarihini kurup ykseltmeye abalayan tarihilerin icat ettikleri tarih syleminden almaktadr. Belge almasndaki bir blm de gecikmeli olarak ulusal anlatya eklem-

263
Siyasal ktidar Kapsamnda Edebiyat ve Ulusal Alntlar: Genesis

264
Toplum ve Kuram, Say: 1, Mays 2009

lenen slami Genesise ayrr ve dou-kken anlatsnn slami edebiyattaki rneklerine Yavuz Bahadrolunun Turgut Alp adl roman kapsamnda deinir. Bu romanda ne kartlmaya allan ulusun zelliklerinden biri de malumdur ki dindarlktr. Ktl Bizans ve Rumlarda cisimletirip iyilii Trklerde gerekletiren bu roman popler roman teknikleri kullanlarak yaratlmtr. Ulusal siyasal ilevinin yansra dini propaganda ilevi de gstermektedir yapt. Dier romanlarda olan anlat teknikleri ve bu tekniklerde dile getirilen eler aa be yukar bu romanda da mevcuttur. Eserin bir Romandan ok izgi roman akla getiren basit bir anlat izgisine oturduundan bahseder Murat Belge (s. 294). Buradan sonra Murat Belge, en az Kemal Tahir kadar zerine eilip eserlerini eletirdii Halikarnas Balksnn (Cevat akir) eserlerine ve onun zihniyet dnyasna geer. Kitabn son blmdr. Mavi Anadolu denilen akmn ne olduunu ele alr Belge. Bu akmda da genesis eleri bulunduundan bu akmn temsilcilerinin de eserleri incelenmelidir Murat Belgeye gre. O nedenle akmn roman yazan tek kiisi olan Halikarnas Balksnn eserlerini deerlendirmeye balar. Dier genesis romanlar yazarlarnnkinden biraz farkl bir genesis algs vardr Mavi Anadolu akmnn temsilcilerinin. nk Mavi Anadolu akm, Trklerin iinde yaadklar topran en eski rk olduu ynndeki sylemsel hattan kurmaz anlatsn; bunun yerine kltrel miras ifadesi n plana karlr. Kltrler kuaktan kuaa aktarlmaktadr. Sonra gelen daha nce gelmi olanlarn kltrel birikimlerinden miraslar olarak faydalanr, onlar sahiplenip iselletirir. Kltrler arasnda bir tr dostane gei gibi ele alnan bu kltrel miras sylemi esasnda hi de dostane bir biimde kurulmam, tersine sahiplenmenin younluu lsnde baskc-otoriter bir ekle brnmtr. Bundan tr Egenin te yakasndaki Helen dnyas olabildiince acmasz bir biimde aalanp horlanr Cevat akirin anlatsnda. Bir teki ve bir dmann gerekli olmasnn bir sonucudur bu durum Murat Belgeye gre (s.314). Cevat akir krklarda ve ellilerde yazd Aganta Burina Burinata, Ulu Reis, Turgut Reis, Yaasn Deniz, Glen Ada gibi ok sayda romannda topraktan ziyade denizi Trk kimliinin ina edildii bir mekn olarak ele almtr. Yukardaki tm romanlarn deilse bile Ulu Reis (1962) ve Turgut Reis (1966) adl iki romann genesis iin rnek tekil edebilecei hususunu dile getirir Murat Belge, nk Cevat akirin denize verdii nem nedeniyle Trklerin denizcilikte en baarl olduklar zaman bir genesis sayd sylenebilir. diye yazmaktadr (s.344). Belge, kitabn bu son yazarndaki genesis saplantsn uzun uzadya anlatr, genesis anlatsnn tm eleri Halikarnas Balks iin de geerlidir; o da dier genesis yazarlar gibi kendinden grmedii herkesi dman kategorisi iine hapseder. Kulland dil hain ve vahi bir rk dildir. Kadna yaklam, erkek egemen snfl uygarln hiyerarik yaklamnn ayrmc, aalayc dilinden pek farkl deildir. Sahip olduunu dnd hmanizme ynelik fikirler de acmasz sertliinin glgesinde anlat iinde kaybolup gider.

Son olarak, Murat Belgenin deerlendirmeye altm bu son kitabnda yukarda ismi gemeyen Halide Edip, Ahmed Hilmi, Melih Cevdet Anday gibi ok sayda genesis yazarndan bahsedilmektedir; tm yazarlar hakknda Belgenin neler sylediini yazmak olanak d olduundan bu metin kapsamnda sadece nemli olabileceini dndm yazarlara deindim. Sonu Edebiyatn siyasetin tayc vastas haline dntrlmesinin ok sayda rneini veren Belgenin bu son almas, edebiyat eletirisi tarihinde son derece nemli olan kendine has bir yere sahiptir. Edebiyatn Byk Ulusal Anlatlarn temel kurucu unsurlarndan biri olduunu belirten Murat Belge, mevcut edebiyatn bu kuruculuk esnasnda anlatsnda iledii birok eyi aslnda icat ettiini belirterek eletiriyi radikal boyutlarna vardryor. Murat Belge, ideallerin imal edildii byk fabrikaya cesur bir biimde eilip bakyor ve neredeyse tm yalanlar kapsaml biimde gn yzne kartyor. Gn yzne kartlan yalanlar olduka sert, ykc ve hainler. Kimlik araynda hayat devam ettirme amacyla kkene ynelmek isteyen yazarlarn bu istemleri esnasnda kendilerinden olmayan, kendilerine benzemeyen kiileri nasl da acmaszca aalayp horladklarn ve bundan tr de bu yazarlarn milliyetilik ve faizmin sularnda kula attklar belirtiliyor. Ulusal Anlatlar peinde, Trk kimliini teki uluslarn kimliklerini aalayarak icat etmeye alan genesis yazarlarna ynelik olarak M. Belge, almasnn sonunda yle sesleniyor: z diye, kken diye bu kadar debelenmeyin, demez. nk uluslarn ve onlarn ahsnda ifadesini bulduu varsaylan insann kkleri yoktur, insan aa deildir. Yrr. Kken ve z diyerek, siyasal kayglar eliinde, estetik deerlerden uzak, baskc bir slupla ina edilen anlatlar, toplumsal-bireysel yaamda olsa olsa dmanlklarn inasna yaramaktadrlar. Bunun yerine insanln ortak hislerinin iinde ifade edilebilecei bir sylemin yerlemesi gerekmektedir. Bylesi bir sylemin yeniden ve hereye ramen ina edilmesi iin ulusal olan eksen alan tm sosyo-politik anlatlarn gelenekselletirilmeye allan statkolar sarslmal ve hatta mmknse paralanmaldr. Anlatlarn birbirlerine dmlenerek yarattklar otoriter/tahakkmc sylemsel tanmlar, diki yerlerinden yrtlp atlmal ve ortak hislerin iinde kendini zgrce ifade edebilecekleri alternatif bir sylemin inas gerekmektedir. Kuruluu esnasnda kendisi dndakini tekiletirmeyen bir dil gerekmektedir. Dmanca duygular ktklar yerde etkisizletirebilen bir yeni dil iin yrrlkte olan dilin siyasal ilikilerin cenderesindeki tkanarak keelemi etkisinden kurtulmas gerekmektedir. Bu kurtuluun somut olarak grnr klnmas iin eletirinin kendisi bir kez meydana ktnda kendi snrlarn olabildiince geniletip telere tamak, radikalletirmek durumundadr. Grece 18 yzylda balayan ve gnmze dein derinleerek uzanan; siyasal-kltrel yaama tm arlyla bir karabasan gibi ken milliyetiliin neden olduu ykmlarn insan dnyasnda yaratt ar tahribatlarn giderilmesi kanmca biraz da bu radikallie baldr. Milliyeti boazlamalar dzleminde birbirlerini acmaszca kesip bien, yok etme istemiyle benlii yanp

265
Siyasal ktidar Kapsamnda Edebiyat ve Ulusal Alntlar: Genesis

266
Toplum ve Kuram, Say: 1, Mays 2009

tutuan hayali cemaatlerin kendilerini imgelemin snrlarndan koparp gerek kld yer kundaklanm, tonlarca bombann sel gibi indii kentlerdir. Bu kentlerde yaamlar paavraya evrilen geni ynlardr. nsan yaamnn ftursuzca kymetsizletirildii gnmz modern ilikilerinde egemen iktidarlarn siyasal syleminin omurgasn hl milliyetiliin oluturmas insanln genel trajedesinin katlanarak bymesinden baka bir sonu dourmamaktadr. Bu sonucun somut gstergesi ise milliyetiliin etkisinde akl tutulmas yaayan insann iliklerine kadar zombile(tiril)mesidir. Dnyay cehenneme eviren, yaam katlanlr olmaktan karp zehirleyen, salgn hastalklar gibi ruhsal ykmlar yaratan, intiharvari yaamlar rgtleyen, insann en pespaye ykm igdlerini seferber ederek onu acmasz canavarlar haline dntren sylemin omurgasnn yarataca tm sarsntlara ramen krlmas gerekmektedir. Eklem yerlerinden krlarak fel edilen bir sylem, doas gerei paralana paralana yklacaktr. Bu kar-ykmn mmkn klnmas insan zihnini kuatm vaziyette olan geleneksel ahlki deer yarglarnn Nietzschenin deerlerin yeniden deerlendirilmesi ifadesiyle mi yoksa Karl Marxn bilincin kitlesel dnm olarak tanmlad devrimci dnm ile mi gerekleecei, gnmz yok oluunu yaayan insan, l insan gz nne alndnda pek de nemli bir mesele deil gibi grnmektedir. l doumlarn nlenmesi ve canl yaamn yeniden ele geirilmesi iin milliyetiliin kendisini gzkr kld tarih, edebiyat, marlar, cenaze trenleri, kahramanlk fantazileri, gsterili heykeller, aaal nutuklar gibi hemen birok alanda onunla saknmadan mcadele edilmelidir. Ulusal anlatlarn ekirdeindeki hn ve intikam duygular tam da bu alanlardan gdasn alarak sertleip hrnlamaktadr.

Kaynaka:
Anderson, Benedict. 1995. Hayali Cemaatler, Milliyetiliin Kkenleri ve Yaylmas. stanbul: Metis Yaynlar. Arendt, Hannah. 2006. nsanlk Durumu, stanbul: letiim Yaynlar. Belge, Murat. 2008. GENESS Byk Ulusal Anlat ve Trklerin Kkeni. stanbul: letiim Yaynlar. Foucault, Michel. 2005. Byk Kapatlma, stanbul: Ayrnt Yaynlar. Foucault, Michel. 2003. Toplumu Savunmak Gerekir. stanbul: YKY. Hobsbawm, Eric. 2006. Gelenein cad. stanbul: Agora Kitapl. Jusdanis, Gregory. 1998. Gecikmi Modernlik ve Estetik Kltr, Milli Edebiyatn cat Edilii. stanbul: Metis Yaynlar. Nietzsche, Friedrich Wilhem. 2003. Ahlkn Soykt zerine- Bir Kavga Yazs. stanbul: Say Yaynlar.