Trkiyede Sosyal Bilimler Mmkn mdr?

smail Beiki*

Toplum ve Kuram Dergisi, Ekim 2008de, sosyal bilimcilere bir davet mektubu gnderiyor. Bu davet mektubunda, Trkiyede Sosyal Bilimler Mmkn mdr? eklinde, ok nemli bir soru var. Bu konudaki dncelerimi aklamak istiyorum. Bu konuda irdelenmesi gereken en nemli konu resmi ideoloji konusudur. deoloji genel olarak fikirler bilimi diye anlr. eitli alanlardaki fikirlerin toplam olarak tanmlanmaya allr. Siyasal, toplumsal, kltrel, ynetsel, hukuksal, sanatsal vs. alanlardaki fikirlerin toplam. Bu, ideolojiyi tanmlamada ok yetersiz kalmaktadr. deolojilerde fikir unsuru elbette vardr. Fakat ideolojileri belirleyen fikirden ok inan unsurudur. Belirli bir fikrin en doru fikir olduuna inanmak ve bu fikrin yaama gemesi iin youn bir aba sarf etmek. deoloji fikirden ayrca eylemi de iermektedir. Tek doru vardr, o da bizim partinin grdr dedikten sonra, br partilerin, br gruplarn, br kiilerin grlerini dinlememektir. Resmi ideoloji ise herhangi bir ideoloji deildir. Devletin idari ve cezai yaptrmlaryla korunan ve kollanan bir ideolojidir. Resmi ideolojiyi eletirmek, benimsememek devletin idari ve cezai yaptrmlaryla engellenmeye gayret edilmektedir. Dinsel grlere, dinsel inanlara kar tutumla, resmi ideolojinin nermelerine kar tutum birbirine ok benzerdir. Dinsel grler eletirilemez, doruluundan kuku duyulamaz, dokunulamaz grlerdir. nsanlar, kitleler bu grlere inanrlar ve bu grlerin gereklerini yerine getirmeye alrlar. Resmi ideoloji de byledir. Resmi ideolojinin ileri srd nermeler de eletirilemez, dokunulamaz, doruluundan kuku duyulamaz nermelerdir. Bu nermeleri eletirmek, bu nermeleri benimsememek sizi cezai yaptrmlarla kar karya brakabilir. Doruluu sabit veriler insanlarn dncelerinde ve kararlarnda deiiklik yapmaz, doruluu sabit olan verilere ramen
* Aratrmac, sosyolog.

206
Toplum ve Kuram, Say: 1, Mays 2009

eski dnceler, inanlar srdrlr, kararlarda bir deiiklik olmaz; buna genel olarak tabu diyoruz, dogma diyoruz. Resmi ideoloji, Trk siyasal siteminin en nemli kurumudur. Sadece siyasal hayat, i siyaseti, d siyaseti deil, dn hayatn, bilimi, sanat, hukuku vs. resmi ideoloji belirlemekte ve ynlendirmektedir. Bilimle resmi ideoloji arasnda ok byk fark vardr. Bilim ynteminin, bilimsel dncenin z eletiriye dayanmaktadr. zgr eletiri, bilimin vazgeilmez bir kouludur. Bilim anlaynda, elde edilen sonularn yaama geirilmesi iin aba gstermek diye bir sorun yoktur. Elde edilen bilgiler phesiz kamuoyuna aklanr. Bunlarn yaama geirilip geirilmemesi, siyasetin, siyasetilerin ilgi alanna girer. Doruluu sabit olan veriler aratrmaclarn dncelerini ve kararlarn gzden geirmelerine neden olabilir. zgr eletiri kurumu dinamik bir ekilde alt iin bilimde, dogmalara, tabulara phesiz yer yoktur. Bugn resmi ideolojinin en nemli ilgi alan Krt sorunudur. Krtleri, Krteyi, Krdistan inkra ve imhaya dayal bir devlet gr vardr. Krtlerin Trkle asimilasyonuna dayal bir politika yrrlktedir. Sorunun, sorunlarn bask altnda tutulmas, onlarn yok olmasn, etkisiz kalmasn getirmemektedir. Bilakis, sorun daha da bym, daha da dallanp budaklanm, yaygnlam, derinlik kazanmtr. Bugn, Trkiyede btn toplumsal sorunlar Krt sorunuyla balantl bir hale gelmitir. Bykehirlerdeki arpk ehirlemeden, arsa speklsyonundan, su rgtlerinin gelimesine, gelir dalmndaki byk dengesizliklerden blgeler aras dengesizliklere, deniz kirliliinden isizlik sorununa, tinerci ocuklardan kapka ocuklara, i ve d politikadaki arpklklardan salk, eitim, bayndrlk gibi temel kamu hizmetlerinin gerektii gibi yerine getirilmemesine kadar btn sorunlarn temelinde Krt sorunu vardr. Bu ifadeleri bir abartma olarak deerlendirmemek gerekiyor. Bu sorunlarn, kiilerin, zellikle aratrmaclarn bilincine arpmamas mmkn deildir. Bilince arpan bir konu da insanlarda, zellikle aratrmaclarda onu anlama, inceleme merak uyandrr. Bu durumda sorunlarn, bilimin kavramlaryla, bilim yntemiyle ele alnmas kanlmaz bir grev olmaktadr. Devlet ve toplum hayatnda, dn hayatnda, bilim ve sanat hayatnda, niversite, yarg organlar, basn gibi kurumlarn rol ok byktr. Bunlar devletin, Trk siyasal hayatnn temel kurumlardr. Bu bakmdan bu kurumlarn ilevlerinin incelenmesi nemlidir. Trkiyede Sosyal Bilimler Mmkn mdr? konusunu bu kurumlar dikkate alarak irdelemek gerekir. 1950lerde, 1960larda, 1970lerde, 1980lerde Krtlerden, Krteden, Krdistandan sz edildii zaman yle bir uygulama vard: Herhangi bir kii veya aratrmac Krtlerden, Krteden sz ettii zaman, bu konularla ilgili bir kitap, makale vs yaymland zaman hakknda hemen soruturma alrd. lgili yazlarn, kitaplarn toplatlmasna karar verilirdi. Soruturma sonunda da genellikle ceza davas alrd. Zira, Krtleri, Krteyi vs. inkar eden bir resmi gr, resmi ideoloji vard. Trkiyede yaayan herkesin Trk olduu, Ouzlarla birlikte Orta Asyadan geldii, kendilerine Krt denenlerin Orta Asyadan gelen Ouzlarn bir boyu olduu vurgulanrd. Krte diye bir dil ol-

mad, Krte denen dilin, Trkenin ilkel bir ivesi olduu dile getirilirdi. Bu grlerin aksinin ifade edilmesi su kabul edilirdi. te dava bu ilikiler erevesinde srerken mahkeme suun dayana, kant olduu belirtilen yazy, kitab veya konumay bilirkiiye gnderme karar alrd. Su unsuru kabul edilen yaz, kitap veya konuma, bilirkiiye, bilimsel bir rapor almak iin gnderilirdi. Ceza hukuku, anayasa hukuku, siyaset bilimleri, tarih, sosyoloji, antropoloji, ekonomi, felsefe, Trkoloji, Fransz filolojisi, ngiliz filolojisi gibi blmlerden bir veya birka profesre suun unsuru olduu belirtilen kitap, yaz veya konuma gnderilirdi. Onlar da bu yazlar veya kitaplar inceleyerek bilimsel denen bir rapor hazrlard. Bu raporlarnda, ilgili yazda veya konumada su unsuru vardr veya yoktur eklinde dncelerini bildirirlerdi. Bu raporlarda Krtlerden, Krteden sz eden yazlar veya konumalar genellikle su olarak deerlendirilirdi. Mahkemeler de, bilimsel denen bu bilirkii raporlarna dayanarak karar verirdi. Bilim yntemi anlay asndan bilirkii raporlarnn deerlendirilmesi gerekir. Bu raporlarn ieriinde ne yazlrsa yazlsn, kitapta, yazda, bir konferans veya panel konumasnda su aramak, bilim yntemine tamamen aykr bir tutumdur. nk bilim snrsz bir dn zgrl ortamnda geliebilecek, gerekleebilecek bir dn yntemidir. Baka kiilere hakaret veya ayrmclk elbette bilim yntemi anlayyla badamaz. Ayrca, sorunlar bilimin kavramlaryla aklayabilen kiiler zaten hakaret etme gereini duymazlar. Herhangi bir kitab veya yazy iinde su var m yok mu? saiki ile okuduunuz zaman, yazda veya kitapta su olabileceini kabul ediyorsunuz demektir. Buysa bilim yntemi anlayna, bilimsel dnceye tamamen aykr bir tutumdur. Anayasalar dnceyi aklama ve yayma hrriyetiyle bilim ve sanat hrriyetini ayr ayr dzenliyor. rnein 1982 anayasas 26. maddesinde dnceyi aklama ve yayma hrriyetini, 27. maddesinde bilim ve sanat hrriyetini dzenliyor. 28. maddede de basn hrriyeti dzenleniyor. Dnceyi aklama ve yayma zgrlyle ilgili maddede, dnceyi aklamann zgr olduu dile getirildikten sonra, snrlama getiren birtakm maddeler de sralanyor. Bilim ve sanat hrriyeti ile ilgili maddede bilim ve sanat hrriyetinin daha geni olduu aklanyor. Bu, kiilerde, kurumlarda, yanlg yaratan bir tutumdur. nk dnceyi aklama zgrlnn snrland bir yerde bilimin, sanatn zgrce gelimesi olas deildir. Anayasann niversitelerle ilgili 130. maddesinde bu durum aka grlmektedir. Devletin iki temel kurumunun Krt olgusuna, Krtlere, Krt diline kar tutumu dikkate deer olmaktadr. Hakikati aratrmas gereken niversite, hakikati inkr ediyor, gizliyor, arptyor. Bilim elbette olgusaldr. Bilim olgulardan hareket eder. Burada ise niversitenin, olgular inkr ettiini, arpttn, gizlemeye altn gryoruz. Krtleri, Krt olgusunu grmezlikten gelen bir tarih profesr, Krtleri, Krt toplumunu grmezden gelen, inkr eden bir sosyoloji veya siyaset bilimleri profesr. Resmi ideoloji byle bir eydir. Doruluu kesin olan veriler ortaya konduu halde aratrmaclarn dncelerinde, kararlarnda ve aratrmalarnda bir deiiklik olmaz. nkrc tutumunu srdrr gider. Byle bir ilikiler srecinde sosyal bilim yaplabilir mi? Bir corafya profesr dnn. Bu profesrn, dnyann dz ol-

207
Trkiyede Sosyal Bilimler Mmkn mdr?

208
Toplum ve Kuram, Say: 1, Mays 2009

duunu sylediini dnn... Byle dnen bir corafya profesr eletirilir hatta knanr, nk doruluu sabit olan bilgilerin inkrnn ok yanl olduu bilinen bir gerektir. Olgunun inkr, olgunun inkrnn yanl olduu yine bilinen bir gerekti. Ama Krt olgusunu, Krteyi inkr ettikleri halde, tarih profesrlerinin, sosyoloji profesrlerinin tutumlar doal karlanyor. Resmi ideoloji byle bir kategoridir. Nelerin aratrlmas gerektiini, hangi kavramlarla aratrlmas gerektiini, nelere kar klmas gerektiini resmi ideoloji belirler. Byle bir resmi ideoloji kurumuyla sosyal bilim mmkn deildir. Sosyal bilim ancak byle bir kurumun, emir veren, direktif verem bir kurumun eletirilmesiyle balar. Bu eletirinin yaplabilmesi iin de, bu kurumun bilincine varmak gerekir. Kanmca Trkiyede niversite, zellikle de sosyal bilimler bu kurumun bilincinde deildir. Resmi ideoloji, Trk siyasal hayatnn en nemli kurumudur. Resmi ideoloji, Trk siyasal hayatnn nemli kurumlarndan biri deildir, en nemli kurumudur. Fakat bylesine nemli bir metin anayasada yer almaz. rnein, 1982, 1961 ve 1924 anayasalarnda bu kurumu dile getiren bir madde yoktur. Profesrler veya uzmanlar tarafndan yazlan anayasa hukuk kitaplarnda da resmi ideoloji kurumuna deinilmez. Milli Gvenlik Siyaset Belgesi resmi ideolojiyi belirleyen temel bir metindir. Milli Gvenlik Siyaset Belgesinin Trk anayasasnn stnde olan bir metin olduu, anayasadaki hibir hkmn bu belgenin ieriiyle eliemeyecei, anayasa deiikliklerinin bu belgeye aykr olamayacaklar, Trk siyasal hayatnn en nemli metni olduu artk biliniyor. Bir de, yarg organna bakmak gerekir. Mahkemelerin, Krtlerden, Krteden sz eden kitaplar, yazlar hakknda toplatma, yasaklama kararlar verdiini, ilgili kiiler hakknda mahkmiyet kararlar verdiini belirtmitik. 1960lar, 1970leri, 1980leri dnelim. Mahkemeler, yarglar, Krtlerden, Krteden, Krdistandan sz eden yazarlar, basn mensuplarn ok ar idari ve cezai yaptrmlarla kar karya brakmtr. Mahkemelerin mahkmiyet kararlarnn gerekesinde herkesin Trk olduu, Krte diye bir dil olmad eklinde aklamalar vardr. Burada gerei, doruyu kim sylemektedir? Elbette yazarlar, aratrmaclar sylemektedir. Bu yazlarla, kitaplarla ilgili mahkmiyet kararlarnda ise hakikat yok saymaya, gizlemeye, arptmaya, inkra ynelik bir aba vardr. Trkiyede Krtlere ilikin pozitif hukuk byle gelimektedir. Reel hukukun, pozitif hukukun, inkr, imhay, katliamlar merulatrc bir yn vardr. Hlbuki Krtlerin, Krtenin varlnn ifade edilmesi doal bir durumdur. Doal olan ayn zamanda doru olandr. Doal olann, doru olann bylesine inkr edildii bir ortamda adaletin gereklemesi de mmkn deildir. Demek ki, olgular inkr etmek, arptmak, kurumlar esas niteliklerinden uzaklatrmaktadr. Bu sre kurumlar rtmektedir. Krtleri, Krt sorununu inkr niversiteyi rtmtr, yarg organlarn rtmtr. Yazarlara ok ar cezalar veren yargnn, devleti milyarlarca dolar zarara uratm, yolsuzluklara bulam baz siyaset adamlarnn yarglanmasndaysa zamanamna urad diyerek dosyalar kapatt bilinen bir gerektir.

Ahmet Mesut, ngiliz belgelerinde Krdistan 1918-58 isimli kitabnn sunu yazsnda Mesut, (1992: 5-18) inkr ve ret kavramlarnn farkllna dikkat ekmektedir. Ahmet Mesut, literal bakmdan her iki szck arasnda bir fark olmadn belirtmekle beraber Krt sorununun inkr edilmediini reddedildiini vurgulamaktadr. nkr ve yok sayma, ret ve yadsma szcklerini birlikte kullanmaktadr (Mesut, 1992: 6-9). Devletin, eitli zamanlarda Krtlerin ve Krtenin yerine ilkel airetilikle mcadele, feodal gericilikle mcadele, irtica ile mcadele, mtegalibenin modern devlete bakaldrsn nleme, geri kalm blgeye ilgi gibi kavramlar kullandn belirtmektedir. Bu ilikiler erevesinde inkr veya yok sayma yerine red veya yadsma kavramlarnn kullanlmasnn daha doru olacan sylemektedir. Krtlerin Trkle asimilasyonunun salanmas konusuyla ilgili olarak raporlar hazrlatlmas da, devletin Krteyi yok saymadnn bir gstergesi olarak deerlendirilmektedir. Bu iki kavram birlikte kullanmann bir saknca oluturmad kansndaym. Devletin Krtleri Krt sorununu yok saymas, inkr etmesi temel bir politikadr. Feodalizmle mcadele diyerek, irtica ile mcadele diyerek, emperyalist ibirlikileriyle mcadele diyerek Krt sorununu tanmlamaya almas resmi ideolojinin i elikileriyle ilgilidir. rnein resmi ideoloji baz Trk airetlerinin Krtlemesinden de sz eder. Olmayan, olsa bile zaten ilkel olan Krtler, Krt airetleri, ileri bir medeniyete sahip olduu vurgulanan Trkleri nasl asimile edebilmitir? Resmi ideoloji byle i elikileri olan bir kategoridir. Btn bunlarn dnda feodalizm de daha ok devlet tarafndan, hkmet tarafndan desteklenmitir. nk feodal yaplar airetler, eyhler, kiilerin, kitlelerin zgrlemesi ynnde, zgr bireyin ortaya kmas konusunda ok byk bir engeldir. Bu yaplarla youn bir ibirlii iinde olan devlet, Krt milli hareketini de bylece frenleyebilmektedir. Krt sorununu niversitelere bulatrmamak devletin temel bir politikas olmutur. Devlet, bu politikay zenli bir ekilde srdrmtr. niversitelerin bu konuya ilgi duymamalar iin, ilgi duyanlar engellemek, rnein niversiteden uzaklatrmak iin her nlemi almtr. dari ve cezai yaptrmlar sk sk gndeme getirmitir. Bugn Krt incelemeleri genel olarak niversitelerin dnda yaplmaktadr. Bunlar da u veya bu ekilde soruna devletin gzyle bakmaktadr. Daha ok devlet politikalarn hakl karan analizler yaplmaktadr. Soruna Krtlerin gzyle bakan, Krtlerin duygularn dncelerini anlamaya, kavramaya alan, bu duygular dnceleri demeye alan, sorgulayan incelemeler ok azdr. Daha dorusu Trk dncesinde byle bir bak as yoktur. Hlbuki bugn, Krt sorunu ok yakc bir sorundur. Trkiyenin nndeki en nemli sorundur denebilir. politikay, ekonomiyi, yarg srecini belirleyici ve ynlendirici bir hale gelmitir. Sorun her haliyle kendini dayatr hale gelmitir. O zaman, Krtlerin duygularnn dncelerinin irdelenmesi de nem kazanmaktadr. Sorunlarn gnlk hayata yansmas, bu ilikilerin aratrmaclarn bilincine arpmas daha ok yaanr hale gelmitir. Btn bunlar bilimin kavramlaryla, bilim yntemiyle incelemek artk kanlmazdr. Bu artk ertelenemez bir konudur.

209
Trkiyede Sosyal Bilimler Mmkn mdr?

210
Toplum ve Kuram, Say: 1, Mays 2009

Dn yasaklar, bugn, dn hayatnn, bilimin, sanatn nndeki ok nemli bir engeldir. Dn yasaklar, bazen olgunun adnn bile telaffuz edilmesine engel olmaktadr. Olgunun doru drst saptanamad bir yerde, olgunun adnn bile anlamad bir yerde, olgusal ilikiler konusunda analizler gelitirmek mmkn olur mu? Dn yasaklarnn ok nemli bir sonucu vardr. Dn yasaklar oto sansrn gelimesine, kurumlamasna yol verir. Buysa, dn hayatnn, bilimin, sanatn kuraklamasn, llemesini, beyinlerin ktrmlemesini getirir. Dn yasaklar, olgular, olgusal ilikileri arptr, yok sayar, ieriklerini boaltr. Bu bakmlardan bilim yntemi, bilimsel dnce, resmi ideolojiyi ve resmi ideolojinin en nemli kurumu olan dn yasaklarn eletirmeden yol alamaz. Dn yasaklar, bilimin kavramlaryla, zengin olgusal dayanaklarla eletirilmelidir. Bu eletiriler srekli klnmaldr. Toplum ve Kuram Dergisi soysal bilimcilere gnderdii davet mektubunda Krt sorununu anlamaya, kavramaya almann byk bir gereklilik olduunu belirtiyor. Krt sorununun, ilgi duyduklar nemli sorunlardan biri olduunu vurguluyor. Dilerim, bu alanlarda salkl ve kalc almalar yaplr.

Kaynaka
Mesut, Ahmet (1992), ngiliz Belgelerinde Krdistan 1918-58, stanbul: Doz Yaynlar