TEPE AKADEM Risk Ynetimi ve Deerlendirmesi Ders Notlar

Konu Konunun genel amac

Risk Ynetimi ve Deerlendirmesi Katlmclarn, risk deerlendirme ile ilgili temel kavramlar ile risk deerlendirme yntemleri hakknda bilgi sahibi olmalarn salamaktr. Bu dersin sonunda katlmclar; Risk deerlendirmesinin temeli ve gerekliliini tanmlar. Risk deerlendirmesi yntemlerini sralar. yerlerindeki riskleri deerlendirir. Tehlike ve risk kavram Risk ynetiminin bir paras olarak risk deerlendirmesi Risk deerlendirmesi ekibi ve alan katlm Risklerin kyaslanmas Risk kontrol ve korunma Risk ynetimi lgili mevzuat

renme Hedefleri Konunun alt balklar

BLM: 1 RSK ALGILAMA Tanmlar: Tanmlarda TS 18001-2008 Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemleri esas alnmtr. Tehlike: nsanlarn yaralanmas, salnn bozulmas veya bunlarn gereklemesine sebep olabilecek kaynak, durum veya ilem. Saln bozulmas Bir i faaliyetinin veya ile ilgili durumun yol at ve/veya ktletirdii belirlenebilir, olumsuz fiziksel veya ruhsal durum Olay: Yaralanmaya, saln bozulmasna veya lme sebep olan veya sebep olacak potansiyele sahip olan ile ilgili olaylar. Yaralanmaya, saln bozulmasna veya lme sebep olmadan gerekleen olaylara Hasarsz olay- Ramak kald denilmektedir. Kaza: Yaralanmaya, saln bozulmasna veya lme sebep olan olaydr. Risk: Tehlikeli bir olayn veya maruz kalma durumunun meydana gelme olasl ile olay veya maruz kalma durumunun yol aabilecei yaralanma veya salk bozulmasnn ciddiyet derecesinin birleimi.

Risk = x

RSK

: htimal : iddet

Risk deerlendirmesi Tehlikelerden kaynaklanan riskin bykln tahmin etmek ve mevcut kontrollerin yeterliliini dikkate alarak riskin kabul edilebilir olup olmadna karar vermek iin kullanlan proses Kabul edilebilir risk: Kuruluun Yasal zorunluluklara ve kendi SG politikasna gre, tahamml edebilecei dzeye indirilmi risk. Gvenlik in yaplmas ve yrtm srasnda oluan risk yada risklerin, tanmlanm bir zaman aral sresince, kabul edilemez dzeyin dnda kalma yetenei

tici M nin a Ba kali ms M te d y z a di KABUL EDLEBLR RSK net labo n R im R ratu T R sist e a ara em R gr v z i e; on i m r ayl in n an d. T EN at yyy aaa a la y: a RSKLER NSANLAR TARAFINDAN NASIL ALGILANIR? z on r stan m ayl dar aya TEHLKE VE RSK ALGILAMASI dna i n gr yet n e kili anlamak Riskin nasl alglandn iin; insanlarn riski nasl tanmladklarna bakmak a kur test ulu t gereklidir. edil un mit l nu ir, ma a bu ras r r

re

E N a a a a C E

dr.

n stan dar da uyg

Risk insanlarca olduka farkl ekilde tanmlanmaktadr. Risk muhtemel kaybn miktardr. Risk bir fonksiyondur ve ihtimal ve kayp seviyesinin arpm olarak ifade edilir. Risk belirli bir tehlike karsnda kiinin ahsi varlklarndan bir ksmnn veya tamamnn kaybedilme ihtimalidir. zerinde uzlalan manada risk, gvenliin zdd bir durumdur ve gvenlikle ters orantl olarak deiir. (Kumamoto ve Henley 1996) Deneysel Psikoloji alannda yaplan almalarla risk alglanmasn etkileyen faktrler belirlenmeye allmaktadr. zerinde durulan konulardan biriside; Riskler kiiler tarafndan nasl alglanr, Riskler toplum tarafndan nasl alglanr,

konusudur.

1
Bu resimde grld gibi 1 numaral kiiler ortamdaki risk ya da riskleri son derece yksek alglayp, zel kyafetlerle olaya mdahale ederken, 2 numaral kii, olaan hayatn srdrmekte ve dier kiilerin alglad riski hi alglamam grnmektedir. RSK ALGILAMASINI ETKLEYEN FAKTRLER Korkutuculuk dzeyi Anlalabilirlik dzeyi Etkilenecek kii says

Tehlikenin ve riskin ne lde anlalabildii, Riskin ne derece eit dald, Riski ne derece nleyebilecei, ile

Riskin kiisel olarak kabullenilip kabullenilmedii gibi faktrler kiiler tarafndan riskin alglama dzeyini etkilemektedir.

TOPLUMSAL RSK ALGILAMAYI ETKLEYEN FAKTRLER RSK ZELLKLER Felaket potansiyeli Ainalk Anlalabilirlik Kendi kendini denetleyebilme Gnll maruziyet ocuklar zerindeki etkisi Etkinin hz Madur tanm Korkutuculuu Kurumlara gven Medya ilgisi Kaza gemii Faydalar Fayda-maliyet dalm Etki sonras tersinebilirlik Kayna ALGILAMAYI ETKLEYEN FAKTRLER lm ve yaralanmalarn ayn anda ya da geliigzel olmas Riskin nceden bilinip bilinmedii Risk etki mekanizmasnn ya da ilemin anlalabilirlii Kiinin kendini kontrol edebilirlii Riskin gnll olarak alnp alnmad ocuklar ne ekilde etkiledii Hemen etki ya da zamana yaylm etki Kimler nasl etkilenecektir ahslar zerindeki korkutuculuk seviyesi lgili kurumlara olan gven duygusu Medyann konuya verdii nem Gemite byk ya da nemli kazalara sebep olup olmad Bilinen faydalar ya da ak olmayan bilinmeyen faydalar Risklerin ve faydalarnn dzgn olmayan dalm Etkilenmenin geri dndrlebilir ya da kalc olmas Doadan m yoksa insan hatasndan m kaynakland RSK ALGILAMASI- ZAMAN LKS

Risk alglama

R SK-1 Risk belirlendi inde bir nem Seviyesinde alg lan r. Ancak zamanla nem seviyesinde bir d gzlenir. (kan ksama)

Risk alglama

4857 Sayl Kanunu RSK ynnden

Ciddi bir kaza sonras risk alglama Seviyesi aniden ykselir.

Za man Cezai Sorumlu luk

Risk Alglama

Ciddi kaza

RSK

Zam an

ZamanC
iddi kaza

RSK ALGILAMASI STATST : ABD. De yaplan bir risk alglamas anket almasnda, hayatnda kendisi iin en fazla risk Amerikan halknn gnlk

olarak alglad olaylar aada verilmitir .Ankete

verilen cevaplardan anket yapld dnemde Amerika da ve dnyada yaanan ve henz etkisini kaybetmemi olan nemli kaza ve olaylarn neler olduu hemen anlalmaktadr. Bu dudum insanlarn normal hayatta risk olarak alglad olaylarda medyann ve iletiimin ne kadar nemli olduunu ortaya koymaktadr. mr boyu bir nkleer santralin yaknnda yaamak Uak dmesi Kazalar Normal lye gre kk araba kullanmak Motorlu tat kazalar Madencilik ya da inaat iilii Tm kazalar 15 kilo fazla arlk Kanser Kmr madeninde almak Sigara (gnde 1 paket) Bekar olmak (ABDde) Beyaz deil siyah olmak Kadn deil erkek olmak

RSK YNETMNDE NSAN

Gkdelenlerin ilk yaplmaya baland yllarda riski kabullenmek olumlu bir imaj olarak reklamlarda kullanlabiliyordu. RSK DEERLENDRME ALIMALARINDA ST YNETMN ROL NEDR? ST YNETM; Kuruluta SG Ynetim Sistemi oluturmak ve Risk Deerlendirme uygulanmasna gemek iin, bu konuda st ynetim stratejik bir karar almak zorundadr. RSK YNETM YNETCNN ROL Ynetici; ykmllklerinin ve sorumluluklarnn neler olduunu belirlemeli, dikkate almas gerekli hususlar deerlendirerek, ncelik sralamas yapmal ve ncelikler arasnda SG konusuna hangi srada yer vereceine karar vermelidir.

Maliyet retim/ Hizmet

Kalite Gvenlik

VEREN / YNETM

Azami retim ve Kar

HER KSN BRLKTE YNETC DENETMEN SALAMALIDIR.

Tatmini yi Maa LER / ALIANLAR

II. BLM RSK DEERLENDRMES NEDEN YAPILMALIDIR? Bugn geldiimiz noktada risk ynetimi ve deerlendirmesi sal ve gvenliine yeni yaklam felsefesinin en nemli unsurunu oluturmaktadr. Bunun en nemli nedenleri yle sralanabilir. SG ye eski yaklamda tehlike bazl dnme esas alnmtr. Yeni yaklamda ise risk bazl dnme esas alnmtr. Eski yaklamda toplu koruma nlemlerinden ok kiisel korunma nlemleri ne kmtr. Yeni yaklamda ise proaktif olma ve nleyici tedbirler dediimiz toplu koruma nlemleri nem kazanmtr. Eski yaklamda SG konusunda zel eitimlere tabi tutulmu profosyonel uzman katks yasal olarak istenmez iken yeni yaklamda sanayiden saylan ve 50 ve daha fazla ii altran iyerleri iin SG uzmanlarndan hizmet alnmas zorunlu hale getirilmitir. Eski yaklamda i ekipmanlarnn imalatta insan salna zarar vermeyecek olduunun belgelendirmesi yaplmazken yeni yaklamda i ekipmanlarnn imalatta gven li imal edilmesinin yolunu salayan CE belgelendirme sistemi zorunlu hale getirilmitir. Burada sralanan nedenlerle yeni yaklamn temel prensiplerinden birisi risk deerlendirmesi olmutur. nk risk deerlendirmesi nleyici bir mantk ierisinde

Konforlu alma Ortam

henz bir bedel demeden alnacak nlemlerin neler olduunun belirlenmesi iin yaplan bilimsel bir almadr. yerleri ve hatta gnlk yaantmzda bulunduumuz evremiz tehlikelerle ve bu tehlikelerin neden olabilecei risklerle doludur. te kar karya kaldmz bu bazen bize zarar vermeyecek nleyici tedbirlerle gvenli hale getirilmitir. Bu nedenlerle bizler onlar kendimiz iin bir risk olarak alglamamaktayz. Ayn ekilde iyerlerinde retim amacyla kullandmz tm ekipmanlar, tesisler ve kullanlan enerji kaynaklar da alanlara zarar vermeyecek ekilde srekli olarak gvenli hale getirilmeye allmtr. Risk deerlendirmesi almalarnda ite bu gvenlik donanmlarnn yeterli olup olmad ile yeterli deilse alnmas gerekli yeni nlemlerin neler olduunun tespiti iin yaplan almalarn bir btndr. Bugn lkeler i kazalar ve meslek hastalklarnn neden olduu maddi ve manevi kayplar azaltmak ve yolla kaybedilen maddi deerleri ekonomiye kazandrmak iin youn bir aba ierisine girmilerdi. sal ve gvenlii konusuna bilimsel bir temel zerinde yaklaan gelimi lkeler bu kayplarn ok az seviyelere ekmeye baarmlardr. Ancak gelimekte olan lkeler arasnda yer alan lkemizde halen i kazalar ve meslek hastalklarn neden olduu direk ve endirekt maliyetler, lke ekonomisi zerinde nemli bir mali yk oluturmaktadr. Bu kayplarla ilgili olarak ok ciddi almalar yaplmamasna ramen, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnca, kayplarn yllk toplamnn 30-35 milyar TL. Civarnda olduu tahmin edilmektedir. kazalar ve meslek hastalklarn bu ekonomik kayplarnn yannda kayplarn psikolojik ve sosyolojik etkileri de dikkate alndnda, ok ciddi bir sorun ile kar karya bulunduumuz bir gerektir. te i kazalar ve meslek hastalklarnn neden olduu bu kayplarn azaltlabilmesi iin yaplacak almalara bir temel oluturmak ve belirlenen yksek dzeydeki risklerle ilgili olarak nleyici faaliyetler balatabilmenin bilimsel yolu risk deerlendirmesi yapmaktr. alma ortam gzle grnen veya grnmeyen tehlikelerle doludur. Bu tehlikelerden kaynaklanan riskleri tahmin etmek ve kabul edilemez olanlar ortadan kaldrmak iin izlenecek en iyi bilimsel esasl alma RSK GEERLENDRMESDR . Genel manada ve en basit haliyle RSK; Bir tehlikeden kaynaklanan olayn ortaya kma olasl ile bu olaynn sebep olaca etkinin iddeti arasndaki balantdr.

VERENLER NEDEN RSK DEERLENDRMES YAPMAK STERLER? KANUN NEDENLER AHLAK NEDENLER EKONOMK NEDENLER

YASALARDA RSK DEERLENDRMES AB lkelerinde Risk deerlendirmesinin yasal alt yapsn tekil eden ve yeni yaklam direktiflerinin ana direktifi olan 89/391/EEC Direktifi dorultusunda hazrlanarak 09.12.2003 tarih ve 25311 Sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle konulan Sal ve Gvenlii Ynetmelii lkemizde Risk deerlendirmesinin yasal alt yapsn oluturmutur. Ancak Dantay 10. Dairesinin 15.06.06 - 2006/3007 sayl karar ile Ynetmelik iptal edilmitir. Risk deerlendirmesinin yasal alt yapsn oluturan ve sal ve gvenlii konusunda yeni yaklamn esasn oluturan bu Ynetmeliin iptal edilmesi ile lkemizde ciddi anlamda yasal bir boluk olumutur. 89/391/EEC direktifi AB lkelerinde ANA DREKTF olarak isimlendirilmektedir. Trkiye de ana direktif karl olan SG Ynetmeliinin iptal edilmesi ile, bu ynetmelie srekli atflarda bulunulan dier yeni yaklam direktifleri karl karlan Ynetmeliklerin uygulanmalarnda da yasal ynden skntlar bulunmaktadr. Bu nedenle lkemizde risk deerlendirmesinin salam yasal bir zemine oturtulabilmesi iin iptal edilen ynetmelik hkmlerini kapsayan yeni bir yasal dzenlemeye acilen ihtiya bulunmaktadr. SG Ynetmeliinde Risk kelimesi 21 yerde gemektedir. Ynetmelikteki risk deerlendirmesinin yasal altyapsn oluturan maddelerden bir ksm aada verilmitir. Tanmlar Madde 4 / a) Risk deerlendirmesi: yerlerinde var olan ya da dardan gelebilecek tehlikelerin, iilere, iyerine ve evresine verebilecei zararlarn ve bunlara kar alnacak nlemlerin belirlenmesi amacyla yaplmas gerekli almalar, verenin Genel Ykmllkleri Madde 6 veren aada belirtilen salk ve gvenlikle ilgili hususlar yerine getirmekle ykmldr: a) veren, iilerin saln ve gvenliini korumak iin mesleki risklerin nlenmesi, eitim ve bilgi verilmesi dahil gerekli her trl nlemi almak, organizasyonu yapmak, ara ve gereleri salamak zorundadr. veren, salk ve gvenlik nlemlerinin deien artlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun srekli iyiletirilmesi ama ve almas iinde olacaktr. b) veren, salk ve gvenliin korunmas ile ilgili nlemlerin alnmasnda aadaki genel prensiplere uyacaktr:

1) Risklerin nlenmesi, 2) nlenmesi mmkn olmayan risklerin deerlendirilmesi, 3) Risklerle kaynanda mcadele edilmesi, 4) in kiilere uygun hale getirilmesi iin, zellikle iyerlerinin tasarmnda, i ekipmanlar, alma ekli ve retim metotlarnn seiminde zen gsterilmesi, zellikle de monoton alma ve nceden belirlenmi retim temposunun hafifletilerek bunlarn sala olumsuz etkilerinin en aza indirilmesi, 5) Teknik gelimelere uyum salanmas, 6) Tehlikeli olanlarn, tehlikesiz veya daha az tehlikeli olanlarla deitirilmesi, 7) Teknolojinin, i organizasyonunun, alma artlarnn, sosyal ilikilerin ve alma ortam ile ilgili faktrlerin etkilerini kapsayan genel bir nleme politikasnn gelitirilmesi, 8) Toplu korunma nlemlerine, kiisel korunma nlemlerine gre ncelik verilmesi, 9) ilere uygun talimatlarn verilmesi. c) veren, iyerinde yaplan ilerin zelliklerini dikkate alarak; 1) Kullanlacak i ekipmannn, kimyasal madde ve preparatlarn seimi, iyerindeki alma dzeni gibi konular da dahil iilerin salk ve gvenlii ynnden tm riskleri deerlendirir Bu deerlendirme sonucuna gre; iverence alnan nleyici tedbirler ile seilen alma ekli ve retim yntemleri, iilerin salk ve gvenlik yn nden korunma dzeyini ykseltmeli ve iyerinin idari yaplanmasnn her kademesinde uygulanmaldr. verenin Dier Ykmllkleri Madde 9 veren yukarda belirtilen ykmllkleri ile beraber aadaki hususlar yerine getirmekle ykmldr: a) veren; 1) yerinde risklerden zel olarak etkilenebilecek ii gruplarnn durumunu da kapsayacak ekilde salk ve gvenlik ynnden Risk Deerlendirmesi yapar. 2) Risk deerlendirmesi sonucuna gre, alnmas gereken koruyucu nlemlere ve kullanlmas gereken koruyucu ekipmana karar verir. 3) gnden fazla ign kayb ile sonulanan i kazalar ile ilgili kayt tutar. 4) ilerin urad i kazalar ile ilgili rapor hazrlar.

Risk Deerlendirmesi yaplmasnn amac Tehlikelerin belirlenmesi, Her bir tehlikenin ortaya kma olaslyla, olas sonularn iddet derecesinin deerlendirilmesi, Mevcut kontrollerin etkinliinin gzden geirilmesi, Acil nlem gerektiren yksek risklerle, Orta vadede nlem alnmas gereken risklerin belirlen mesi Bu risklerin kabul edilebilir seviyelere indirilmesi iin alnacak nlemlerin belirlenerek uygulanmas ve izlenmesidir.

RSK DEERLENDRMES NE ZAMAN YAPILMALIDIR? e balarken veya daha nce hi yaplmamsa, te herhangi bir deiiklik halinde, kazas, meslek hastal veya bir ramak kald olayndan sonra, Dzenli aralklarla yaplmas gerekmektedir.

Kimyasal Maddelerle almalarda Salk ve Gvenlik nlemleri Hakknda Ynetmelik in RSK DEERLENDRMES balkl 6 Maddesinde; c) Risk deerlendirmesi aadaki hallerde yenilenecektir; 1) Risk deerlendirmesinde belirlenen srelerde, 2) alma koullarnda nemli bir deiiklik olduunda, 3) Ortam lmleri ve salk gzetimlerinin sonularna gre gerektiinde, 4) Kimyasal maddeler nedeni ile herhangi bir kaza olduunda, 5) En az be ylda bir defa. Yaplaca yasal olarak belirtilmitir. Risk deerlendirmesinin bir kii tarafndan m yoksa bir ekip tarafndan m yaplmas gerektii veya hangi yntemin daha yararl olaca ile ilgili olarak srekli tartmalar yaanmaktadr. Risk deerlendirmesinin kii veya ekip tarafndan yaplmasnn olumlu ve olumsuz ynleri aada verilmitir.

K YAKLAIMININ YARARLARI abuk netice alnmasn salar Kiinin dier uzmanlar tarafndan ynlendirilmesini engeller Kiiye, SG konusunda tek yetkili ve otorite olduu hissini verir Maliyeti dktr

BREY YAKLAIMININ DEZAVANTAJLARI Teknik uzmanlk gerektirir. Ynetimin SG i gvenlii uzmannn iidir anlaynn yerlemesini salar. Tek boyutlu olmas yetersizlik getirebilir. Katlm salanamadndan alanlar kendi blmlerinde tehlike ve risklerin olmadn savunurlar. Kiilerin farkl kavrama seviyeleri deerlendirmeyi etkileyebilir.

TAKIM YAKLAIMININ YARARLARI Gerekli bilgi tm alanlar tarafndan salanabilir. Herkesi tatmin edecek sonular elde edilebilir. Katlanlara aidiyet ve ibirlii ruhu kazandrr Yneticilerin katlm, yaplan almalara ve sonularna herkesin sahip kmasn salar.

TAKIM YAKLAIMININ DEZAVANTAJLARI Takm almalarndan netice daha ge alnabilir. Takm ii etkileim sonucu etkileyebilir allmas gereken zaman ve maliyet yksek olur.

5 ADIMDA RSK DEERLENDRMES 1.Adm: 2 Adm 3. Adm 4. Adm 5. Adm TEHLKKELERN TESPT EDLMES RSKLERN BELRLENMES VE DERECELENDRLMES KONTROL TEDBRLERNE KARAR VERLMES KONTROL TEDBRLERNN TAMAMLANMASI ZLEME VE TEKRAR ETME

1.Adm:

TEHLKKELERN TESPT EDLMES

u soru tehlikeleri tanmlamamza olanak tanr; 1-Tehlike Kaynaklar nelerdir? 2-Bu tehlikeden kim yada ne zarar grebilir? 3-Zarar nasl ortaya kabilir?

Tehlikeler tespit edilirken zellikle i ekipmanlar ve sistemler, binalar tehlikenin kayna olarak grlmeli ve bu kaynaktan hangi yolla zarar oluaca sorusu sorulmaldr. Bu sorunun cevaplar o kaynaktan oluacak tehlikeleri ortaya karacaktr. Bu yolla bir kaynaktan birden fazla tehlikenin oluaca tespit edilebilecektir. Yani bir kaynaktan birden fazla tehlike oluur, her bir tehlikeden de bir den fazla risk oluur. Bu sistematik yaklam ierisinde bir iyerinde tehlikeler u yollarla tespit edilebilir. a-Gemi kaytlar inceleyerek b-Mevcut durumu inceleyerek c-Mevzuat ve literatr inceleyerek Toplam = yeri Tehlikeleri

a-Gemi kaytlarn incelenmesi: Ortam lm raporlarnn incelenmesi kazas ve ramak kald raporlarnn incelenmesi, SG Kurulu yllk faaliyet raporlarnn deerlendirilmesi, Kamu ve zel denetim elemanlar raporlarnn incelenmesi, Teknik periyodik kontrol raporlarnn incelenmesi,

b-Mevcut durumu incelenmesi: Kimyevi, fiziki ve biyolojik etkenlerin listesi ekipmanlarnn incelenmesi, alma evresinin incelenmesi, Ergonomik artlarn incelenmesi aktivitelerinin gzden geirilmesi malat verilerinin deerlendirilmesi Organizasyonun incelenmesi

c-Mevzuat ve literatrn incelenmesi SG mevzuatnn incelenmesi, lgili dier mevzuatlarn incelenmesi, Standartlarn incelenmesi, (Harmonize dier) LO normlarnn incelenmesi, Literatr taramas, malat verilerinin deerlendirilmesi, Uzman yorumlarndan yararlanlmas,

Bu yollarla tespit edilecek tehlikeler u yollarla sistematik olarak gruplandrlabilir.

TEHLKELERN GRUPLANDIRILMASI 1. Mevzuat esasl gruplama, 2. Proses esasl gruplama, 3. Yerleim esasl gruplama, 4. Bilimsel esasl gruplama, 5. Karma gruplama, 1. Mevzuat esasl gruplama, 4857 sayl i kanunu madde 78 gre; 1) Sal Ve Gvenlii Ynetmelii (PTAL EDLD) 2) Kimyasal Maddelerle almalarda Salk Ve Gvenlik nlemleri Hakknda Ynetmelik 3) yeri Bina Ve Eklentilerinde Alnacak Salk Ve Gvenlik nlemlerine likin Ynetmelik 4) Yap lerinde Salk Ve Gvenlik Ynetmelii 5) Ekipmanlarnn Kullanmnda Salk Ve Gvenlik artlar Ynetmelii 6) Asbestle almalarda Salk Ve Gvenlik nlemleri Hakknda Ynetmelik 7) Ekranl Aralarla almalarda Salk Ve Gvenlik nlemleri Hakknda Ynetmelik 8) Elle Tama leri Ynetmelii 9) Grlt Ynetmelii 10) Titreim Ynetmelii 11) Gvenlik Ve Salk aretleri Ynetmelii 12) Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden alanlarn Korunmas Hakknda Ynetmelik 13) Yeralt Ve Yerst Maden letmelerinde Salk Ve Gvenlik artlar Ynetmelii 14) Sondajla Maden karlan letmelerde Salk Ve Gvenlik artlar Ynetmelii 15) Kiisel koruyucu donanm ynetmelii 16) Kiisel koruyucu donanmlarn kullanlmas hakknda ynetmelik 17) Kanserojen ve mutajen maddeler hakknda ynetmelik

18) Biyolojik etkenlere maruziyet risklerinin nlenmesi hakknda ynetmelik 19) Geici veya belirli sreli ilerde i sal ve gvenlii hakknda ynetmelik, 20) Balk Gemilerinde Yaplan almalarda Salk ve Gvenlik nlemleri Hakknda Ynetmelik 21) Gebe veya Emziren Kadnlarn altrlma artlaryla Emzirme Odalar ve ocuk Bakm Yurtlarna Dair Ynetmelik 22) yeri Salk ve Gvenlik Birimleri ile Ortak Salk ve Gvenlik Birimleri Hakknda Ynetmelik. 2. Proses Esasl Gruplama yerinde bir ynetim sistemi TS EN ISO 9001, 14001 ve TS 18001 Ynetim sistemlerinde biri veya bir kann kurulduu ve Proseslerin belirlendii iyerlerinde uygulanabilir bir yaklamdr. 3.Yerleim Esasl Gruplama yerinin fiziki yerleim sistemine gre her bir bamsz fiziki blmdeki btn tehlikelerin gruplandrlmas yntemidir.

4- Bilimsel Esasl Gruplama Bu sistemde tehlikeler; Mekanik Tehlikeler, Elektrik Tehlikeleri, Fiziksel Tehlikeler, Kimyasal Tehlikeler, Biyolojik Tehlikeler, evresel Tehlikeler, dari Tehlikeler, Organizasyonel Tehlikeler. nsanlardan kaynaklanan Tehlikeler v.b olmak zere gruplandrlmaktadr. 5- Karma Gruplama En ok kullanlan yntemdir. yerinin giriinden balayarak yerleim ve i akna gre sra ile balanp, gerekirse her bir blm ierisinde bilimsel esasl gruplandrma veya mevzuat esasl gruplandrmalarn i ie yapld gruplandrmadr. 2 Adm RSKLERN BELRLENMES VE DERECELENDRLMES Risk deerlendirmesinin 2. Admnda tehlikelerden kaynaklanan risklerin ne yada neler olabileceine karar verilir. Aada ematik olarak ta gsterildii gibi bir tehlikeden birden fazla risk oluabilecei hibir zaman unutulmamaldr.

Aadaki faktrler bir kaza ya da olayn meydana gelme ihtimalini etkileyebilir; Riske maruz kalan kiiler, Riske maruz kalmann tipi, skl ve sresi, Riske maruz kalma ile tesirleri arasndaki iliki, nsan faktrleri, Gvenlik fonksiyonlarnn gvenilirlii, Gvenlik tedbirlerinin ilemez hale getirilme veya yanltlma imkanlar, Gvenlik tedbirlerinin idame ettirilebilme kabiliyeti

Risklerin belirlenmesi aamasndan sonra tercih edilen nicel veya nitel yntemlerle risklerin derecelendirilmesine geilir. Bu derlerde en klasik ve temel risk deerlendirme modeli olan MATRS sistemi 5 li, matris olarak esas alnmtr. R R = OX = Risk

O = Olabilirlik (Tehdidin olma ihtimali) = iddet (Zararn Derecesi) olarak ifadelendirilmitir.

Tehlike olabilirliinin belirlenmesinde Olabilirlik Ortaya kma skl / frekans iin derecelendirme basamaklar ----------------------1-OK KK 2-KK 3-ORTA 4-YKSEK 5-OK YKSEK : : : : : -------------------------------------------------Ylda Bir Ayda Bir Ayda Bir Haftada Bir Her Gn

ve olas sonular ve zararn iddeti, iddet Derecelendirme (nsana Ynelik) ---------------------1-OK HAFF 2-HAFF 3-ORTA 4-CDD 5-OK CDD olarak belirlenmitir. : : : : : ------------------------------ saati kayb yok, gn kayb yok, Hafif yaralanma, lm, Uzuv kayb, Birden ok lm,

Sonularn deerlendirilmesi iin aadaki risk matrisi oluturulmutur.

RSK MATRS iddet 1 2 3 4 5

Olabilirlik 1 ok hafif seviye Risk 1 Dk seviye Risk 2 Dk seviye Risk 3 Dk seviye Risk 4 Dk seviye Risk 5 Dk seviye Risk 2 Dk seviye Risk 4 Dk seviye Risk 6 Orta seviye Risk 8 Orta seviye Risk 10 Dk seviye Risk 3 Dk seviye Risk 6 Orta seviye Risk 9 Orta seviye Risk 12 Orta seviye Risk 15 Dk seviye Risk 4 Orta seviye Risk 8 Orta seviye Risk 12 Yksek seviye Risk 16 Yksek seviye Risk 20 Dk seviye Risk 5 Orta seviye Risk 10 Orta seviye Risk 15 Yksek seviye Risk 20 ok yksek seviye Risk 25

Oluturulan risk matrisine gre kabul edilebilirlik, yasal artlar, yerel zellikleri ve iyeri artlar dikkate alnarak aadaki ekilde tanmlanmtr.

SONU

EYLEM KABUL EDLEMEZ RSK

16, 20, 25 Bu risklerle ilgili hemen alma yaplmal DKKATE DEER RSK 8, 9, 10, 12, 15 Bu risklere mmkn olduu kadar abuk mdahale edilmeli KABUL EDLEBLR RSK 1, 2, 3, 4, 5, 6 Acil tedbir gerektirmeyebilir

1. BLGE: KABUL EDLEBLR RSKLER htimal ve iddeti dk blge, risk skoru kk olan risklerdir. Bu blgede yer alan riskler genellikle KABUL EDLEBLR RSKLER olarak tanmlanmaktadr ve inceleme annda kontrol yeterli olup, gereklemesi halinde iletme iin nemli bir zarar dourmayacak risklerdir. 2. BLGE: TRANSFER GEREKEN RSKLER htimali Dk - iddeti Yksek blge risk skoru orta Bu blgede yer alan riskler genellikle TRANSFER EDLMES GEREKL RSKLER olarak tanmlanmaktadr. htimal asgari dzeye indirilmesine ramen gerekletiinde iyeri iin kabul edilemez nitelikte sonular dourabilecek olan riskler. Bu sonulardan korunmak iin; 1.Risk sonular sigorta irketiyle paylalr veya tamam devredilir. 2.Risk teknolojiye transfer edilir. 3.Proses veya ilem ksmen uzman bir kurulua verilir. 4.rn tamamen piyasadan temin edilebilir. 3. BLGE: AZALTILABLR RSKLER htimali yksek - iddeti dk blge Risk Skoru ORTA Bu blgede yer alan riskler genellikle AZALTILMASI GEREKL RSKLER olarak tanmlanmaktadr. nceleme annda kontrol nlemleri yetersiz olup, risk kontrol nlemlerinden hiyerarik sraya uygun olarak bir veya bir kann uygulanmas ile risklerin kabul edilebilir snrlara getirilmesi mmkn olan riskler.

4. BLGE: KABUL EDLEMEZ RSKLER htimali ve iddeti Yksek blge Risk Skoru yksek Bu blgede yer alan riskler KABUL EDLEMEZ RSKLER olarak tanmlanmaktadr. Mevcut ekliyle allmas halinde gvenlik kontrolnn mmkn olamayaca dnlen yksek dzeyli riskler.

3. ADIM: KONTROL TEDBRLERNE KARAR VERMEK Bu admda zellikle kabul edilemez dzeyde bulunan risklerin kabul edilebilir dzeye indirilmesi iin gerekli olan kontrol tedbirlerine karar verilir. Risk deerlendirmesinin en nemli admlarndan biri olan bu admda risk kontrol nlemlerinin neler olaca ve bu nlemlerin belirlenmesinde ne tr bir ncelik tercihinde bulunaca belirlenir. 1.nleyici Tedbirler: htimali azaltc tedbirlerdir. 2. Koruyucu Tedbirler: iddeti azaltc tedbirlerdir. Risk kontrol nlemlerinin hiyerarik dzeni; 1-Tehlikelerin ortadan kaldrlmas, (Riskleri kaynanda yok etmeye almak) 2-Tehlikeli olan daha az tehlikeli olanla deitirmek, (kame) 3-Mhendislik nlemlerini uygulamak; Otomasyon, Tecrit,(ayrma) Uzaklatrma, Havalandrma, Ergonomik yaklamlardan yararlanma.

-Alnan bu nlemlere ramen riski kabul edilebilir dzeylere dremiyorsak; 4-dari nlemler-Gvenlik ve Salk aretleri alma sreleri, yeri dzeni, Eitim ve retim, Planl bakm-onarm Mental riskler, monotonluk, iletiim Denetim-Disiplin,

5-SON ARE Kiisel koruyucu donanmlar; Temin Kullandrma

4. ADIM KONTROL TEDBRLERN TAMAMLA Bu admda seilen kontrol tedbirleri iyerinde uygulanarak tamamlanr Kontrol tedbirlerinin tamamlanmas u hususlar ierir; alma yntemlerinin gelitirilmesi letiim Eitim ve retimin salanmas Denetim Bakm

5. ADIM ZLE VE TEKRAR ET Son adm tedbirlerin etkinliinin izlenmesi ve tekrar edilerek gzden geirilmesidir Bu admda en azndan u sorular cevaplandrlmaldr. Seilen kontrol tedbirleri planland gibi tamamlanm m? Seilen kontrol tedbirleri yerinde tedbirler mi? Bu kontrol tedbirleri doru bir ekilde uygulanm m? Seilen yntem alyor mu? Kontrol tedbirleri yeni ve ilave riskler karm m? Risklere maruziyet ortadan kaldrlm veya yeterince azaltlm m?

3. BLM: RSK DEERLENDRME METOTLARI Bugn dnyada 150den fazla Risk Deerlendirme Metodunun varlndan sz edilmektedir. Bu Risk Deerlendirme Metotlar; -Nitel Risk Deerlendirme Metotlar, -Nicel Risk Deerlendirme Metotlar, -Karma Risk Deerlendirme Metotlar olarak snflandrlabilir.

Bu risk deerlendirme metotlarndan bazlar aada verilmitir. Matris Kontrol Listeleri (Check- List) Fine - Kinney Hata Modu ve Etkileri Analizi (FMEA) Hata Aac Analizi (FTA) Tehlike ve allabilirlik Analizi (HAZOP) Kaza Sonu Analizi (ETA)

1-MATRS METODU: Kullanm kolay ve uygulamas en yayn metotlardan birisidir. Bu metot dier birok metodun temelini tekil eder. Karma bir Risk Deerlendirme metodudur. II. Blmde tm detaylar ile anlatld iin burada yeniden anlatlmamtr. Risk skoru = htimal D= Sonucun derecesi veya iddeti 2-KONTROL LSTELER-EKLST METODU (Birincil Risk Analizi ) Bir tesisin veya prosesin tm donanmnn ve aletlerinin tam olup olmadn veya kusursuz ileyip ilemediini saptar. ki admda gerekletirilir. Check listelerindeki zel sorularla, analizi yaplan tesisin eksiklikleri saptanr. Bir nlemler katalogu ile, yaplmas gereken dzeltmeler nerilir. En verimli sonular, uzun deneyimlere dayal veya deneyimli uzmanlar tarafndan hazrlanm listelerden alnr. (rnek: uaklarda pilotlarn kulland check listler gibi) R: x D formul ile elde edilir.

EK-LST LE RSK ANALZ RNE

Uygun

Yetersiz

Yok

Kontrol yaplan konu

Dnceler

Tehlikeli alan yeterince tanmlanm-snrlanm m? Alana giriler kontrol altnda m? Gerekli uyar iaretleri var m? Uyar iaretleri doru ve grlebilir mi? Yangn tedbirleri prosedrlere uygun mu? Alanda alanlar uygun ve yeterli eitimleri almlar m?
Kiisel koruyucular var m? Uygun mu?

Acil durum plan var ve grlebilir mi?

3-FNE- KNNEY METODU Kullanm kolay, yaygn olarak kullanlan bir metottur. yeri istatistiklerinin kullanmna imkan salar.

Risk Deeri= x F x D olarak hesaplanr. = htimal, (0,2-10 aras bir deer) F=Frekans, (0,5-10 aras bir deer) D=Sonularn Derecesi

Tablo 1-htimal Skalas htimal: Zarar ya da hasarn zaman iinde gerekle me ihtimali Deer 0,2 0,5 1 3 6 10 Kategori Pratik Olarak mkansz Zayf htimal Olduka Dk htimal Nadir fakat Olabilir Kuvvetle Muhtemel ok Kuvvetli htimal

Tablo: 2 Frekans (Maruziyet) Skalas Frekans: Tehlikeye maruz kalma skl Deer 0,5 1 2 3 6 10 Aklama ok Nadir Olduka Nadir Nadir Ara sra Sklkla Srekli Kategori Ylda bir ya da daha az Ylda bir ya da birka kez Ayda bir ya da birka kez Haftada bir ya da birka kez Gnde bir ya da daha fazla Srekli ya da saatte birden fazla

Tablo: 3 Etki/Zarar-Sonu Skalas Derece: Tehlikenin gereklemesi halinde insan, iyeri ve evre zerinde oluturaca zarar ya da hasarn iddeti

Deer

Aklama

Kategori

1 3 7 15 40 100

Dikkate Alnmal nemli Ciddi ok Ciddi ok Kt Felaket

Hafif-Zararsz veya nemsiz Minr-Dk i kayb, kk hasar, ilk Yrd. Majr-nemli Zarar, D tedavi, ign kayb Sakatlk, uzuv kayb, evresel etki lm, Tam maluliyet, Ar evr. etkisi Birden ok lm, nemli evre felaketi

Risk Dzeyine Gre Karar ve Eylem Sra 1 Risk Deeri R<20 Karar Kabul Edilebilir Risk EYLEM Acil tedbir gerekmeyebilir

2 3

20<R< 70 70 <R<200

Kesin Risk nemli Risk

Eylem planna alnmal Dikkatle izlenmeli ve yllk eylem planna alnarak giderilmeli

200 <R< 400

Yksek Risk

Ksa vadeli eylem planna alnarak giderilmeli almaya ara verilerek derhal tedbir alnmal

R>400

ok Yksek Risk

yeri Blm : RSK DEERLENDRME FORMU No TEHLKELER RSK

Deerlendiren :

Tarih :

RSK DERECELENDRMES Aksiyonlar Sorumlu Sre ve Ek Kontroller htimal Frekans Etki Risk Deeri

1 2 3 4 5 6

ONAYLAYAN Ad Soyad : mza : Tarih:

4-OLASI HATA TRLER VE ETK ANALZ (FALURE MODE AND EFFECTS ANALYSS- FMEA) En yaygn kullanlan metotlardan biridir. zellikle otomotiv sektrnde imalat srasnda ve sonrasnda olas hatalarn tespit edilmesi amacyla ok fazla kullanlan bir metottur. Genel manada Proplem zme tekniklerinden biri olarak ta ok fazla kullanlmaktadr. Herhangi bir sistemin tamam veya blmleri ele alnp, bunlardaki ksmlar, aletler, kompenentlerde ortaya kabilecek arzalardan hem blmlerin hem de btn sistemin nasl etkilenebilecei ve ortaya kabilecek sonular analiz edilir.

FMEA ETLER 1) Sistem FMEA 2) Tasarm FMEA 3) Proses FMEA 4) Servis FMEA 1-Sistem FMEA AMACI; Sistem ve alt sistemleri analiz ederek, sistemin eksiklerinden doan sistem fonksiyonlar arasndaki potansiyel hata trlerini belirlemektir. HEDEF; Sistemin kalitesini, gvenirliini ve korunabilirliini artrmaktr. 2- Tasarm FMEA: AMACI: Bir makine veya ekipmann tasarm aamasnda olas hatalarn ortadan kaldrmak ve daha tasarm aamasnda sistemin analiz edilerek retime gemeden hatalarn ortadan kaldrlmasn salamaktr. HEDEF: malatn ilk aamas olan tasarm aamasnda ekipmann kalitesini ve gvenilirliini garanti etmektir. 3-Proses FMEA AMACI; retim veya montaj prosesindeki eksiklerden doabilecek hata trlerini ortadan kaldrmak ve retim ve montaj prosesini analiz etmektir. HEDEF; Prosesin kalitesini, gvenirliini ve korunabilirliini artrmaktr. 4-Servis FMEA AMACI; Organizasyondaki aksaklklarn analiz edilmesidir. HEDEF; Organizasyonun kalitesini, gvenirliini ve korunabilirliini artrmaktr. FMEA METODUNUN UNSURLARI FMEAnn temel unsuru vardr. a.htimal: Hatann zaman iinde gerekleme skln gsteren deer, (1 -10 aras) b.iddet: Hatann gereklemesi durumunda sonularn derecesini gsteren deer, (110 aras)

c.Tespit edilebilirlik: T Hatann istenmeyen sonulara sebep olmadan tesbit edilebilme derecesini gsteren deer, (1-10 aras)

SSTEM FMEA DDET ETK SINIFLAMASI ETK Uyarsz Gelen Tehlike DDETN ETKS Felakete yol aabilecek etkiye sahip ve uyarsz gelen potansiyel hata 9 DERECE 10

Uyarsz Gelen Yksek hasara ve toplu lmlere yol aabilecek etkiye sahip Tehlike ok Yksek ve uyarsz gelen potansiyel hata Sistemin tamamen hasar grmesini salayan ykc etkiye sahip ar yaralanmalara,3.derece yank,akut lm vb. etkiye sahip hata Yksek Ekipman tamamen hasar grmesine sebep olan ve lme,zehirlenme,3.derece yank,akut lmcl hastalk vb. etkiye sahip hata Orta Sistemin performansn etkileyen,uzuv ve organ kayb,ar yaralanma,kanser vb. yol aan hata Dk Krk ,kalc kk i grmemezlik,2.derece yank,beyin sarsnts vb. etkiye sahip hata ok Dk ncinme, kk kesik ve syrklar,ezilmeler vb. hafif yaralanmalar ile ksa sreli rahatszlklara neden olan hata Kk ok Kk Yok Sistemin almasn yavalatan hata Sistemin almasnda kargaaya yol aan hata Etki yok

3 2 1

HATA OLASILII

HKS HATA KMLATF SAYISI

DERECE

ok Yksek:Kanlmaz Hata

den fazla 1/3

10 9 8 7 6 5 4 3 2 1

Yksek:Tekrar Tekrar Hata

1/8 1/20

Orta:Ara Sra Olan Hata

1/80 1/400 1/2.000

Dk:Nispeten Az Olan Hata

1/15.000 1/150.000

Pek Az:Olas Olmayan Hata

1/1.500.000den dk

TESBT EDLEBLRLK Tespit Edilemez

TESBT EDLEBLRLK OLASILII

DERECE

Potansiyel hatann nedeninin ve takip eden hatann kefedilebilirlii mmkn deil

10

ok Az

Potansiyel hatann nedeninin ve takip eden hatann kefedilebilirlii ok uzak

Az

Potansiyel hatann nedeninin ve takip eden hatann kefedilebilirlii uzak

ok Dk

Potansiyel hatann nedeninin ve takip eden hatann kefedilebilirlii dk

Dk

Potansiyel hatann nedeninin ve takip eden hatann kefedilebilirlii ok dk

Orta

Potansiyel hatann nedeninin ve takip eden hatann kefedilebilirlii orta

Yksek Ortalama

Potansiyel hatann nedeninin ve takip eden hatann kefedilebilirlii yksek ortalama

Yksek

Potansiyel hatann nedeninin ve takip eden hatann kefedilebilirlii yksek

ok Yksek

Potansiyel hatann nedeninin ve takip eden hatann kefedilebilirlii ok yksek

Hemen Hemen Kesin

Potansiyel hatann nedeninin ve takip eden hatann kefedilebilirlii hemen hemen kesin

Risk ncelik Deeri (RD)

R..D.= x D x T

0-1000 arasnda bir deer alabilir. Risk ncelik Deeri (RD) Sra 1 2 3 4 Risk ncelik Deeri 01 - 50 aras 50 - 100 aras 100 - 200 aras 200 - 1000 aras Karar Dk Riskli Orta Riskli Yksek Riskli ok Yksek Riskli

RNEK FMEA

Yeni RPN

Yeni ()

Sistem /Para

Hata Tr

Hatann Sonular

Hatalarn Nedenleri

Kontrol nlemleri

R T D

Tavsiye Edilen yiletirmeler/ Eylemler

Yeni (T)

Sorumlu & Tamamlama Tarihi

Yeni ()

Hareket Tarihi

Yedek Pompa Enerji Pompa 9 Kayna almyor Arzas jeneratr arzas

jeneratr alnmas

2 90 09 0

Jeneratr mazot tanknn doluluk takibinin yaplmas iin prosedr hazrlanmas

Teknik Emniyet, 15.12.2008

01.12.2008

22 1 4

5-HATA AACI ANALIZI (FAULT TREE ANALYSIS - FTA) 1962 Ylnda Bell Telefon Laboratuvarlar.nda Amerikan Hava Kuvvetleri iin gelitirilmitir. Bir tepe olayn gereklemesi veya gereklememesi iin alnmas gereken nlemler ayrntl bir ekilde analiz edilir. Olmamas istenen tepe olay saptanp, bu olaya neden olabilecek tm faktrler analiz edilir.

stenilmeyen Olay Testerede Parmaklarn KesilmesiHukuki Sorumluluk

VE

Parmaklar testereye temas ediyor

Koruyucu yok

Testere dnyor

VE YA

VE YA Para Ufak Tezgahn Koruyucusu Yok Koruyucu kartlm VE YA VE Para Krlyor Para Skyor Koruyucu ie uygun deil VE veren kartm Umursanmam Kullanm Hatas veren Aldrmam Tezgahla Birlikte Verilmemi alan kartm

6-TEHLIKE VE ALIABLRLK ANALZ (HAZARD AND OPERABILITY STUDIES- HAZOP) Kimya endstrisi tarafndan, bu sanayinin zel tehlike potansiyelleri dikkate alnarak gelitirilmitir. Multidisipliner bir tim tarafndan, kaza odaklarnn saptanmas, analizleri ve ortadan kaldrlmalar iin uygulanr. Belirli klavuz kelimeler kullanarak yaplan sistemli bir beyin frtnas almasdr . almaya katlanlara, belirli yapda sorular sorulup, bu olaylarn olmas veya olmamas halinde ne gibi sonularn ortaya kaca sorulur. HAZOP AKIM EMASI

PROSESN VEYA OPERASYONUN BR BLM

FZKSEL PARAMETRELER

KMYASAL PARAMETRELER

HAZOP SAPMA MATRS (ANAHTAR KELMELER + KLAVUZ KELMELER)

TEHLKEL SAPMA

NEDEN ARATIRMASI

SONU ARATIRMASI
dari para cezas

HAZOP METODOLOJS ANAHTAR KELMELER FAZLA (MORE) AZ (LESS) H (NONE) Ters (Reverce) PARASI (PART OF) ...Kadar yi (As Well As) ...DAN BAKA (OTHER THAN) ANLAMI Kantitatif oalma Kantitatif Azalma Mevcut Deil ngrlen Ynn Aksine Sistemin Bir Blm Olmas Gerekenden Farkl Ayn Derecede Tamamen Farkl

KILAVUZ KELMELER

Ak Basn Scaklk Viskozite Seviye, Kompozisyon veya Durum Reaksiyon Zaman Sra

Kimyasal A, kimyasal B reaksiyona girerek kimyasal Cyi retmektedir. Reaksiyon; ekzotermik reaksiyondur ve bundan dolay reaktrn scakl ile kullanlan soutma suyunun scaklnn kontrol edilmesi gerekmektedir.

A+B

C +

Kimyasal A ve B'nin eklenme oran tepkime yolunu etkilemektedir. Tepkime yolu deimekte ve D kimyasal olumaktadr, D kimyasal yanc normal artlar altnda patlaycdr.

A Kimyasal Deposu

B Kimyasal Deposu

Soutma Suyu Deposu

HAZOP UYGULAMA EKL

7-OLAY AACI ANALIZI (EVENT TREE ANALYSIS - ETA) Her hangi bir tehlikeli olayn yaratabilecei eitli senaryolar analiz edilir. deal olarak, birden fazla proses ve koruma sistemlerinin olduu tesislerde kullanlr. Kazalarn skl ve/veya olaslklar saysal olarak belirlenebilir.

YANGIN DEDEKT R ALGILADI

YANGIN ALARMI ALITI

SPRNGL ER SSTEM ALITI EVET

EVET HAYIR

YANGIN BALADI
EVET EVET HAYIR YANGIN BALADI HAYIR

Byk Oranda Zarar ve Muhtemel nsan Kayb (nsanlarn byk ksmnn acil ktan kabilecei var saylmtr.)

Dk Oranda Zarar

Dk Oranda Zarar, Dumandan Etkilenme ve Islak nsanlar Byk Oranda Zarar ve nsan Kayb

HAYIR

RNEK ALIMA (I)

Byk Oranda Zarar ve nsan Kayb

KONTROL LSTES Sorumlu (Kim?) Tarih (Ne zamana Kadar?)

Sra No:

Alnan nlemler

Fiziksel Risk Etmenleri

Konu: Fiziksel Risk Etmenleri

Ama: yerindeki sala zararl fiziksel risk etmenleri hakknda bilgi sahibi olmak

renim hedefleri yerlerinde alanlarn saln olumsuz etkileyen fiziksel risk etmenleri, Fiziksel risk etmenlerinin ortam ve kiiye ynelik lm metotlar, Ulusal ve uluslararas standartlarda msaade edilen deerler, lkemizde ve dnyada fiziksel risk etmenlerine maruziyetin yksek olduu i kollar, Fiziksel risk etmenlerinin iyerinde kontrol ve i gvenlii uzmannn grevl eri hakknda bilgi sahibi olmak

Alt balklar o o o o o yerinde sal olumsuz etkileyebilecek fiziksel risk etmenleri: Grlt-Titreim Termal Konfor (nem, scak veya soukta alma, stma ve havalandrma) Aydnlatma yonize ve non-iyonize nlar Alak ve yksek basn lgili mevzuat

GR alanlar iin 2 temel risk olduunu artk biliyoruz; kazas ve meslek hastal Gerek i kazas ve gerekse de meslek hastalklarnn en temel nedenleri arasnda alma ortam koullarlnn nemli bir rol oynadn nceki derslerde grmtk. Bu derste fiziksel etkenler ilenecektir. Ayrca, konu ile ilgili mevzuat hakknda da bilgi verilecektir.

yerinde sal olumsuz etkileyebilecek fiziksel risk etmenleri nelerdir? Grlt Titreim Termal Konfor (Scaklk, nem, havalandrma) Aydnlatma Radyasyon Basn deiimi

lkemizdeki meslek hastalklarnn neler olduunu anmsayalm. ekil 1 de lkemiz mevzuatna gre meslek hastalklar topluca verilmitir.

ekil 1; lkemizdeki meslek hastalklar E Grubunda yer alan Fizik etkenlerle olan hastalklar aada verilmitir. E - 1 yonlayc nlarla olan hastalklar E - 2 Enfraruj nlar ile katarakt E - 3 Grlt sonucu iitme kayb E - 4 Hava basncndaki ani deimeler E - 5 Titreim sonucu E - 6, a Srekli lokal bask sonucu E - 6, b Ar ykleme E - 6, c Maden oca ve benzeri E - 6, d Fazla zorlama sonucu E - 6, e Srekli lokal bask sonucu sinir felleri E - 6, f Kas kramplar E - 7 Maden iileri nistagmusu Tablo 1; E Grubu meslek hastalklar listesi NOT: lkemiz SG mevzuatnda ie bal hastalklar kavram yoktur. Meslek hastal yapabilecek fiziksel etkenler nelerdir? Grlt Vibrasyon (titreim) Basnl hava Scak Souk (s radyasyonu) Inlar o yonize nlar (, , , x, ntron, proton, lazer) o Noniyonize nlar (IR UV) Dierleri Bu etkenleri srasyla inceleyelim

GRLT
Doada titreim yapan her ey ses karr. Grlt ile ilgili olarak baz temel kavramlar iyi bilmemiz konuyu daha iyi anlayabilmek iin gereklidir. Grlt: nsan rahatsz edecek dzeydeki sestir. Sesin frekans: Saniyedeki titreim saysdr. Sesin iddeti: Ses titreimlerinin atmosferde yaratm olduu basntr. Ses iddeti Logaritmik olarak dB eklinde belirlenir. A,B,C leklerine gre lm yaplr. En ok kullanlan A leidir ve sonu; dB A eklinde ifade edilir.

En yksek ses basnc (Ppeak): "C"-frekans arlkl anlk grlt basncnn maksimum deeridir. Bir ses kaynann yayd ses enerjisinin gcne ses gc (veya akustik g) ad verilir. Ses gc; Ses kaynandan bir metre uzaklktaki sesin basnc olarak bilinir. Bu gcn dzeyine ise ses gc dzeyi (Lw) ad verilir. Referans ses gc olarak Wo=l0 -12 W (Watt) kullanlr. Yukardaki tanma gre, ses gc W olan bir kaynan ses gc dzeyi Lw,

eitliinden hesaplanabilir. Birim alandaki ses gcne sesin Younluu, bu younluk dzeylerine de sesin iddeti denir. Ayrca, kulamz ayni iddetteki iki sesi tiz ve bas sesler diye ayrt edebilir. Sesin bu zeliine sesin ykseklii denir. Sesi meydana getiren titreimin frekans, bir baka ifade ile sesin frekans arttka (ykseldike) ses tizleir, frekans dtke ses pesleir. Pratikte grlt dzeyi (Lp = Ses Basn Dzeyi) l birimi desibeldir. Desibel bir kazanbirimi (bir fizik terimi) olup, logaritmik bir ifadedir.

Bu ifadede PO salkl gen bir kulan duyabildii en dk ses basnc olan 20 Pa dr. Logaritmik ifadenin bir sonucu olarak, 20 Pa 0 (sfr) dB'e; 200 Pa da 140 dB'e kart gelir. Bu nedenle desibel cinsinden 0 (sfr) dB'e iitme eii, 140 dB'e de ar eii denir. Her desibellik art sesin gcn ikiye katlar, her on desibellik art ise sesin gcn on kat artrr. Ses iddeti uzakln karesi ile orantl olarak der. Uzaklk iki katna karsa ses iddeti 6 dB azalr. Gnlk grlt sunukluk (maruziyet) dzeyi (LEX, 8 saat) (dB(A) re.20 Pa): TSE 2607 ISO 1999: 1990 standardnda tanmland gibi, sekiz saatlik i gn iin, anlk darbeli grltnn de dhil olduu btn grlt maruziyet dzeylerinin zaman arlkl ortalamasdr. Haftalk grlt maruziyet dzeyi (LEX, 8h): TSE 2607 ISO 1999: 1990 standardnda tanmland gibi, gnlk grlt maruziyet dzeylerinin sekiz saatlik be i gnnden oluan bir hafta iin zaman arlkl ortalamasdr. Maruziyet Snr Deerleri ve Maruziyet Etkin Deerleri Maruziyet snr deerleri: LEX, 8h = 87 dB (A) ve ppeak = 200 Pa

En yksek maruziyet etkin deerleri: LEX, 8h = 85 dB (A) ve ppeak = 140 Pa En dk maruziyet etkin deerleri: LEX, 8h = 80 dB (A) ve ppeak = 112 Pa Yeterli lmle tespit edilen haftalk grlt maruziyet dzeyi 87 dB (A) maruziyet snr deerini amayacaktr. Akustik Sarsnt (Travma): Akustik sarsnt (travma) ok yksek ses dzeyine ani maruziyet sonucunda oluan bir etkidir. Youn ses basnc kulak zar ile birlikte orta ve i kulan fizyolojik yapsn tamamen bozar ve i kulaktaki korti organn tahrip eder. Geici itme Kayb: Grltye bal olarak meydana gelen ve normale dnebilen iitme kaybdr. Maruz kalnan grltnn frekans aralna (alak veya yksek frekans), Ses basn dzeyine (sesin iddetine), Maruz kalnan sreye ve Grltnn tipine (ani, kesikli veya srekli grlt) bal olarak deiir. Grltl ortamdan uzaklaldnda dzelme olur.

Kalc itme Kayb: Srekli olarak grltye maruz kalan kiilerde grlen iitme yetisi kaybdr. Kalc kayplar, geici kayplarda olduu gibi; Sesin iddetine, Toplam maruziyet sresine, Grltnn frekansna, Grltnn tipine, Kulan fizyolojik zelliklerine ve kiisel duyarllklara bal olarak deiim gsterir. Kalc iitme kayplar ses basn dzeyi, maruz kalnan sre arttka daha fazla grlr. Yksek frekansl sesler ve srekli ve kesikli grltlere gre ani sesler kulakta daha fazla iitme kayb oluturur. Odyometri: itme yetisinin dzeyini lmeye yarayan cihazdr. Bu cihazla yaplan testlere de Odyometrik (Audiometric) testler denilmektedir. Yaplan testlerde kalc iitme kaybnn ilk grld frekans 4000 Hz'dir ve "akustik entik" olarak tanmlanr.

itilebilir frekans aral; Ses frekans 16 Hertz ile 20.000 Hertz olan sesler insan kulann "iitilebilir frekans araldr. Gnlk konuma blgesi yaklak olarak 250-2000 Hertz arasndadr Frekans 20 Hz'den kk olan seslere nfrases (Infrasound), Frekans 20.000 Hz'den byk olan seslere Ultrases (Ultrasound) ad verilir. Bir ses yalnzca tek bir frekanstan oluuyor ise bu tr seslere "saf ton" sesler ad verilir.

Grlt genellikle deiik ses frekanslarnn ve deiik ses iddetlerin st ste binmesinden meydana gelir.

ekil -2; Saf ton ses ve grlt arasndaki fark Aadaki ekil 3de de grld gibi, ses kaynandan uzaklatka sesin iddeti azalmaktadr.

ekil -3; Kaynaktan uzaklatka sesin iddeti azalr. Ses iddetinde iddetler aras 10 birim artmas iddetin 10 kat olduu anlamna gelir. rnek: 70 dBlik bir ses 60 dBlik bir sesten 10 kat daha fazladr. 90 dBlik bir ses 60 dBlik bir sesten 10X10X10=1000 kat daha iddetlidir. Ortamda birden fazla ses kayna varsa toplam grlt ne kadar olur? alma ortamnda 90 dB grlt kartan 2 makine olsun Toplam grlt ne kadar olur? Toplam grlty hesaplarken; 1- Grlt dzeyleri toplanmaz; (90+90)= 180 dB deildir. 2- Grlt dzeylerinin aritmetik ortalamas alnmaz. (90+90)/2=90 dB deildir. 3- Grlt dzeyleri arasndaki fark alnr a)- 90-90=0 b)- ekil 4de verilen grafikten 0 dBin denk geldii deer bulunur. Grafikte 0 deerine karlk 3 dB denk gelir, c)- Bulduumuz deeri en yksek makine sesine ekleriz. Toplam grlt bylece; 90+3=93 dB olur.

Ortamda 105 dB ve 80 dB grlt yapan 2 makine varsa; 105-80=25 logaritmik tabloya gre 0,3 olur. Bu deeri 105 dB zerine ekleriz. Toplam grlt 105,3 dB olur. Bu, grlty kontrol etme veya azaltma almalar iin nemlidir.

ekil 4; Yksek sese eklenecek deer grafii

Tablo 2; Grlt kontrol ynetmeliine gre izin verilen grlt dzey ve sunukluk sreleri

Tablo 3; Ses kaynaklar ve grlt dzeyleri

Grltnn insan zerindeki etkileri neler olabilir? nsanlar grltden farkl etkilenirler. Herkeste etkiler ayn ekilde ortaya kmaz. Grlt temel olarak u etkileri yaratr; itme yitii yapar letiimi bozar Rahatszlk verir Yorgunluk yaratr Toplam olarak Verimlilii drr. Bunlar; Psikolojik Fizyolojik Sosyal etkiler olarak da adlandrabiliriz.

ekil 5; Grltnn insan zerindeki etkileri Korti organndaki sensoryel hcrelerin zarara uramasna ve kokleadaki dejeneratif deiikliklere bal, ou kez iki tarafl irreversibl (geri dnemez), maruz kalma sona erdikten sonra ilerlemeyen iitme zorluu veya kayb. Grltye uzun sre maruz kalmada iki dnem vardr: a)- itme yorgunluu: Salt sensoryel, geici bir iitme azldr b)- Manifestasyon dnemi: itme azl veya kayb irreversibldir. Odiyogramda tipik olarak balangta 4000 Hz.lik frekanslarda -V- eklinde bir dme grlr, sonra bu 500-2000 Hz. lik frekans alanlarna da yaylr; Konumay iitme zorluu bu alanlarda ortalama 35 desibellik bir iitme azalmasna uyar. yerinde ve normal yaamda karlkl konuma olumsuz etkilenir. alanlar grlt nedeniyle sesli uyarlar dzgn duyamazlarsa i kazasna ak hale gelirler.

Grltye maruziyet sonucunda; Uyku sorunlar ortaya kar; o Uykusuzluk o Rahat ve derin uyuyamamak o Uykuya ge balamak Olarak saylabilir. Kalp atlarnda art Kan basncnda art Baz hormon ve salg bezlerinin dzenini bozabilir Davran bozukluklar/sinirli olma (Yorgunluk ve stress sonucu)

ekil 6; Grltye bal olarak zaman iinde oluan iitme yitiklerinin odyogramda grn (1-Akustik entik, 2-Akustik anaklama ve 3- Sarlk) Grltye bal iitme yitiklerinin saptanabilmesi iin; Bilateral eik odiogram yaplmaldr. Deerlendirme srasnda 40 yandan sonra her ya iin yarm desibellik dme fizyolojik azalma olarak hesaplanmaldr. Odyometre, konuma ve ton odyometresi olarak yaplmaldr, fslt sesi ile yaplan konuma odyometresinin deeri yoktur. yerinde sala zarar verecek derecede grlt bulunduu saptanmaldr Varsa ie girite ve periyodik kontrol muayenelerinde ekilmi odyogramlardan da yararlanlmaldr. itme zararna yol aan travmatik, toksik, medikamentz ve dejeneratif dier etken ve nedenler giderilmelidir. Grlt kontrol iin uyulmas gereken sra; Tasarm aamasndaki nlemler Grlt kaynanda mcadele Sesin yaylmasnn nlenmesi Kiisel koruyucu malzemeler o Kulaklk o Tka

Grlt ile en etkin mcadele makine/donanmn tasarm aamasnda yaplabilir. Grlt kartmayan veya ok dk dzeyde grlt yaratan makine/donanm retilmelidir. Grlty Kaynanda Azaltmak: Grlt yayan makine/donanm ya da ilemi daha az grltl olanyla deitirmek, izole etmek, tecrit etmek vb Sesin Yaylmasn Engellemek: Bir nceki nlemlerin biraz daha hafifletilmi eklidir. Grltnn etrafa yaylmasna engel olacak bariyerlerin kullanlmasdr. Bunlar; Grltl makine ile grltye maruz kalan kii arasndaki mesafeyi arttrmak, sesin havada yaylmasn nlemek zere ses emici engeller kullanmak, sesin duvar ve tavan gibi yaplardan yansmasn yok etmek iin ses emici malzemelerden yararlanmak. Grlty Kaynakta Azaltmak En etkili yoldur. Ses Enerjisinin Yayld Yolda Grlty Azaltmak Grlty, Grltye Maruz Kalan Kiide Engellemek 1-Grltye maruz kalan kiiyi tecrit etmek. 2-Kiisel koruyucu kullanmak.

1-Grlt kartan ilemi daha 1-Grlt kayna ve ona az grltl ilemle maruz kalan kii arasndaki deitirmek. uzakl arttrmak. 2-Daha az grlt kartan makineleri kullanmak (ikame). 2-Sesin havada yaylmasn nlemek iin ses emici engeller kullanmak.

3-Grltye maruziyet sunuk kalma sresini azaltmak veya grltl 3-Grlt kartan 3-Sesin duvar, tavan ve taban yerlerde rotasyonla makinelerin ileyiini yeniden gibi geebilecei ve altrmak (idari kontrol). dzenlemek (bakm, titreen yansyabilecei yerleri ses veya vuran blmleri emici malzeme ile kaplamak 4- programn deitirmek. yumuak maddelerle veya byle malzemelerle kaplamak, srete baz yapmak. deiiklikler yapmak gibi). 3-Grlt kaynan ses emici malzeme ile kapatmak veya ayrmak. Tablo 4; Grlt kontrol Grlty Maruz Kalan Kii zerinde Kontrol Etmek Grlt sunukluunu nleyebilmek zere kii zerinden nlemler almak gerekir. Bunlar; Grltden etkilenen kiiyi tecrit etmek, Kiisel koruyucular kullanmak, Grltye maruz kalnan sreyi azaltmak, o Rotasyonlu almak, o programn deitirmek (idari yntemler). Kiisel koruyucu donanmlar eitiminde iitme koruyucular ayrntl olarak verilmitir.

Kimlerde/Hangi ilerde oluabilir; ekile, zellikle hava basnl ekilerle kaporta ve perin ileri, Metallerin, sa levhalarn haddelenmesi, perdahlanmas, yzeylerinin dzeltilmesi, buhar kazanlarndaki kazan talarnn paralanp karlmas, hava basmal kumla temizleme ve metal pskrtme ilemleri, Kakma, zmbalama, ekileme, perinleme, Baz testereler ve planya makineleri, Dokuma tezghlarnda mekik vurmas, tekstil sanayisinde grlt yapan dier makine ve tezghlar, Maden cevherlerinin paralanmas, krma deirmenler, ekili, bilyeli deirmenler, titreimli elekler, Metal tayclarn otomatik yklenmesi, Ta kesme, Gaz trbinleri, kompresrler, aspiratrler, ahmerdan, buldozer, ekskavatr gibi grltl aralarla yaplan almalar (cadde, ev yapm v.b.), Motorlarn (pistonlu, jet v.b.) muayene edildikleri ve onarldklar, teste tabi tutulduklar iyerleri, Tarak dubalar, demiryolu, denizyolu aralarnda kullanlan dizel motorlar makine daireleri, Havayollar (yer personeli, makinistler, uucu personel v.b.), Tanabilir motorlu testerelerle aa kesimi, Mzikiler (caz).

Grlt zararlarnn meslek hastal saylabilmesi iin grltl ite en az iki yl, grlt iddeti srekli olarak 85 desibelin stnde olan ilerde en az 30 gn allm olmas gereklidir. Ykmllk sresi 6 aydr.

TTREM
Titreim (vibrasyon), mekanik bir sistemdeki salnm hareketlerini tanmlamaktadr. Yani; potansiyel enerjinin kinetik enerjiye, kinetik enerjinin potansiyel enerj iye dnmesi olayna titreim denir. Endstride iki tip titreimden bahsedilir. Birincisi el - kol titreimi, ikincisi tm vcut titreimidir. Titreim, ses dalgalar gibi belirli aralklarla tekrarlayan mekanik bir enerjidir. letim ve etkileme derecesi, titreimin frekans ve iddetine baldr. Grltde olduu gibi, titreimli iler de alanlarda meslek hastalklarna neden olabilir. nsan kula 20-20000Hz sesleri duyarken; Btn vcut titreiminde 1-80 Hz ve El-kol titreiminde 1-1000 Hz frekanslar hissedebilir,

Vcut hareket halinde iken; Kinetik duyu organlarnda, Kas, ba ve eklem dokularnda, kulak denge organnda, Deri kl dibinde, Deri alt dokularda, Klcal damar anda zararl ve kalc etkiler olabilir.

Titreim kaynaklar neler olabilir? Yap makine ve aralarn kullanmak, Helikopterle uu, Zeminde titreime yol aan sabit makineler, Elle kullanlan hava kompresrl gereler o Testere, o Freze, o Zmparalama, o Perdahlama, o Delme v.b. makinelerin; Madenlerde, Ta ocaklarnda, Tersanelerde elik sanayisinde, Metalrjide, Yap ilerinde, Ormanclkta kullanlmalar, Ayakkab sanayisinde, derilerin dzeltilmesinde vibrasyonlu makine kullanlmas, Balca titreim kayna ve ileri olarak saylabilir. rnekler daha da artrlabilir. Kullanlan malzeme ve donanmlar u ekilde de gruplandrabiliriz. retim makine ve tezghlar kullanm, Forklift kullanm, Kk tama aralar, Motorlu ara kullanm, Ykleme aralar, Vin vb kaldrma aralar, Tekerlekli, deiik ara kullanm, El aletleri kullanm, Elektrikli el aletleri kullanm, Mekanik el aletleri kullanm, Scak ulu aletler kullanm, Hafriyat makineleri kullanm

Titreim sonucu grlen kemik - eklem zararlar ve anjnratik bozukluklar Srt ve bel arlar, vertebralarda artrozik deimeler, disk hernisi, visseroptoz, Dirsekte kemik-eklem zararlar (eklem aralnda daralma, ekzostoz, osteoliz, ostooskleroz). Ayni eyler daha ender olarak omuz ve el eklemlerinde grlr, El bilek kemikleri zararlar; Ar, el gcnde azalma, osteokondroz, Kienbck hastal, fraktr, psdoartroz,

Vasomotor bozukluklar, parmaklarda iskemi, sensibilite, bozukluklar, ar, Raynaud sendromu, ender olarak gangren, Yksek frekansl vibrasyonlarda (dakikada 10.000 50.000 gibi) elde ve parmaklarda trofik ve sensitiv bozukluklar, parestezi, kramplar, kaslarda atrofi. NOT: Yukarda sz edilen terimler ve hastalklar derste aklanacaktr. Tan iin: Kemik- eklem zararlarnda; o Radyografik inceleme, Anjionorotik bozukluklarda; o Termoelement aracl ile orta parman dorsal yznde cilt scakl lm " vardiyann sonunda balangtakinden 5-6 0C fazla olmal" o Balanarak 2 dakika dolam durdurulmu parman tekrar snmas iin 75 saniyeden fazla zaman gemesi, o Parmak pletismografisi, gibi yntemlerden de yararlanlr.

Titreime bal meslek hastalklarnda ykmllk sresi 2 yldr. Titreim maruziyetinin nlenmesi veya azaltlmas: Mekanik titreim riskleri ncelikle kaynanda yok edilmeli veya en aza indirilmelidir. Ynetmeliklerde belirtilen maruziyet etkin deerlerinin almas halinde, iveren, mekanik titreime ve yol at risklere maruziyeti en aza indirmek iin teknik ve organizasyonel nlemler almak durumundadr. Bu nlemlerden bazlar; Mekanik titreime maruziyeti azaltan baka alma yntemlerine gei, Yaplacak i dikkate alnarak mmkn olan en az titreim oluturacak uygun ergonomik tasarm ve uygun i donanm seimi, Titreimin zarar verme riskini azaltmak iin, btn vcut titreimini etkili bir biimde azaltan oturma yerleri ve elkol sistemine aktarlan titreimi azaltan el tutma yerleri ve benzeri yardmc donanm salanmas, yeri, iyeri sistemleri ve i donanmlar iin uygun bakm programlar, ilere, mekanik titreime maruz kalmay en aza indirecek ekilde i donanmn doru ve gvenli bir biimde kullanmalar iin uygun bilgi, eitim ve talimat verilmesi, Organizasyonel olarak maruziyet sresi ve iddetinin snrlanmas, yeterli dinlenme srelerini kapsayan uygun alma programnn hazrlanmasdr.

Titreim Ynetmelii ile getirilen ykmllkler iler hibir durumda maruziyet snr deerlerini aan titreime maruz kalmamaldrlar. Maruziyet snr deeri alm ise, iveren, maruziyeti snr deerin altna indirecek nlemleri derhal almakla ykmldr. Maruziyet snr deerinin almasnn nedenleri belirlenerek, snr deerin almasn nlemek iin gerekli koruma ve nleme tedbirleri de iverenin sorumluluundadr.

Titreim Ynetmelii'nde; mekanik titreim, el -kol titreimi ve btn vcut titreimi olarak tanmlanm ve bu tanmlar erevesinde de sekiz saatlik alma sresi iin gnlk maruziyet snr ve etkin deerleri verilmitir. Buna gre sekiz saatlik alma sresi iin; El-kol titreiminde gnlk maruziyet snr deeri 5 m/s2 o Etkin deeri 2,5 m/s2 Btn vcut titreiminde snr deeri 1,15 m/ s2 ve o Etkin deeri 0,5 m/s2 olarak uygulanmaldr. veren ayrca; Titreim dzeyini lmek, Ekipmann reticisinden bilgi almak ve lmleri; o Yetkili uzman kii veya kurululara yaptrmak, o Tekrarlamak ve o Verileri saklamakla Ykmldr. Titreimin llmesi Titreim lmlerinde, titreim dzgn ise; etkin deer rms ivme (m/sn2) cinsinden oktav bantlar ile llr. Titreim, insan vcudunun titreimle temasta olduu noktalardan llr. Lokal titreimde lm, elle tutulan veya aletin alan ksm zerinden, tm vcut titreiminde oturulan veya ayakta durulan noktalardan llr. Titreim, vcuda yayld nokta veya blgeye en yakn yerden llr. Eer iletim esnasnda bir engel veya dier faktrler etkili ise bunlar lm esnasnda gz nnde bulundurulur. len ve analiz eden cihazlar her lmden nce uygun ekilde kalibre edilecektir. Ayrca, bu cihazlar belli aralklarla test edilmeli ve kalifiye elemanlarca kalibre edilip saklanmaldr. HAVA BASINCI DEMELER Alak basn ve yksek basn altnda alanlarda birtakm etkilenmeler olur. Hava basncndaki ani deimelerle olan hastalklar. Akut: Normal basntan yksek basnca ani geite ba ars, kulak ve di arlar (zellikle salam olmayan dilerde), denge bozukluu, Normal basntan alak basnca ani geite kulaklarda, yz sinslerinde, ar, karn arlar, bilin kayb, Yksek basntan normal basnca ani geite kant, subkutan anafizem, kas ve eklem arlar, dispne, kulak nlamas, itme kayb, ba dnmesi, hipertermi, dem, taikardi, stenokardi, asfeks, gaz embolisi, sonucu miyokard infarkts, nervz bozukluklar, (fori, psiik bozukluklar, epilepsi, feller), Feller (en ok alt ekstremitelerde) ve (Menier sendromu kalcdr)

Kimlerde / Hangi ilerde oluabilir; Ykseklerdeki uularda uak i basncnn ani olarak dmesi, Yksek basnl ortamda (caisson), Solunum cihazlar tayan dalglar, Bunlarn sratle normal basnl ortama gemeleri (son iki durum iin). Ge zararlar: Kemik nekrozlar, epifizlerde deformasyon (en fazla pelvis ve omuz kemik ve eklemlerinde) Ykmllk sresi akut durumlarda 3 gn ve kronik etkiler iin 10 yldr. IINLAR yonlatrc nlar yonlatrmayan nlar

Ortamdaki nlarn; Dalga boyu Younluu Etkileim sresi nem tamaktadr.

yonlatrc nlar
Bu nlar hcre ieriindeki iyonlarn ayrmasna neden olur. yonlatrc nlar 2 grup halinde inceleyebiliriz; 1 - Elektromanyetik nlar (x ve nlar) 2 - Korpskler nlar (, nlar, ntron ve protonlar), Lazer nlar

Bu nlar kontroll olarak kullanldnda insanlara yarar salarken, kontrol dna ktnda ise sala zarar vermektedir. Hangi ilerde oluabilir ya da kullanlr? Rntgen nlar, radyoaktif elemanlar, siklotron ve betatron gibi hzlandrclarla tpta tan ve tedavi, Sanayi rntgenografisi, Kristallografi, Gama nlar fotografisi, Kalnlk ve kapanma lmleri, Sondaj ve yer saptama gereleri, Radyoindikatrler, Elektrostatik yklerin yok edilmesi, Luminasan boyalar, Cerrahi gerelerin sterilizasyonu, Besin maddelerinin konserve edilmesi, Baz analiz yntemlerinin uygulan, Radyoaktif minerallerin karlmas ve ilenmesi,

Reaktrlerde aratrma ve enerji salama, Radyoaktif maddelerin elde edilmesi ve kullanlmasna yarayan kurulular, Inlandrlm atom yaktlarnn tekrar ileme sokulmas, Atom artklarnn yok edilmesi, Radyoaktif materyalin tanmas, Aratrma laboratuarlar.

Elektron n kaynanda da x nlar olumaktadr. TIG kaynanda kullanlan toryumlu tungsten elektrotta kopma ve paralanma olmasyla oluur. (bu paralar radyoaktiftir.) Inlarn olumasnda; Elektrot tipi Uygulama yzeyi Uygulanana metal Gibi zellikler n plana kmaktadr. Kaynak yaplan alanda gerekli koruyucular kullanlrsa zararl etkileri kabul edilebilir snrlarda kalr. yonlayc nlarla olan hastalklar nelerdir? yonlatrc nlar ok ciddi hastalklara neden olabilirler. Bu hastalklardan bazlar ve etkilenen organlar aadaki gibidir; Akut n sendromu Deri ve mukozala hastalklar Gz hastalklar Hematopoez bozukluklar Akcier kanseri Kemik hastalklar Gonadlarn tutulumu Akut n sendromu: Doza ve sreye bal olarak deiik fazlarda ve deiik belirtiler vererek lme kadar gidebilen bir hastalktr. Ykmllk sresi 2 aydr. 1 rad: iyonize n etkisindeki cismin bir gr. nn sourduu 100 erglik enerjiye eittir. Deiik dozda deiik tablolar aa kar. A-400 radlk doz ile ( 1 inci faz (inisyal faz): iki- gnlk bir sre ile bulant, kusma, yorgunluk, geici hiperlkositoz, lenfopeni, 2 nci faz (latent faz): 3 haftalk bir sre iinde genel belirtiler azalr, lenfopeni artar, sonra ilerleyen ar bir granulositopeni, trombopeni ve orta derecede bir anemi, 3 nc faz (kritik faz): 3 haftalk bir sre ile genel belirtiler: ate, enfeksiyon odaklar, adinami, ba ars, granulositopeni, trombopeni artar, rajiler ve mide-barsak kanal ikayetleri, 4 nc faz: Olgu iyiye giderse hematol ojik deiiklikler geriler, veya arlaan enfeksiyon veya kanamalarla lm. B-700-800 rad'lk ve daha yksek doz ile: Mide-barsak kanal bozukluklar ok belirlidir, genellikle letaldir, Birka bin rad ile adinami, ataksi, kramplar ile ilk 48 satte lm. C-200 rad ile: Hastane tedavisi gereklidir.

D-75 rad altnda: Grnr, klinik belirti yoktur, sadece kan tablosunda baz deiiklikler olur. Deri ve mukozalara etki Snrl bir deri blgesine ve 500 rad'dan aa bir nlama sz konusu ise organ zarar yoktur 600 rad'dan 10 - 14 gn sonra eritem olur, 14 gnde kaybolur, hiperpigmentasyon brakr. 800 rad ile eritem, deskuamasyon, en fazla 3. haftadadr, 6 haftada kaybolur, kalan pigmentasyon daha ok ve daha sreklidir (kuru dermit). Eksdatif n dermiti: Bir defalk 100 rad'lk dozdan sonra olur, eritemli bll, eksudal deskuamasyon, 2. derece yank, 2 ayda spontane sikatris meydana gelir, pigmentasyon ve telenjiektaziler kalr Gerek n dermiti: Arl lserler vardr, bunlarn sikatrislemesi aylar srer ve ar zararlar kalr. Akut n dermiti: Ksa srede birka bin rad ile olur, hemen arl bir hiperemi, birka saatte kzarma, ime ve radyodermit.

Ge n zararlar:
Bir defada 500 rad'a maruz kalan bir cilt ksmnda sonradan en ufak bir doz bile (rnein gne nlar) ar zararlara yol aar, Kronik radyodermitte ciltte epitelyoma spineselllare geliebilir. Gze etki: 500 rad ile bir haftada gz kapa iltihab ve konjonktivit. Daha sonra kornea iltihab, nekroz, telanjektazi, bulbusda lserasyon, retraksiyon, maruz kalma uzarsa l ensde bulanklk. Hematopoeze etki (kronik) : Spesifik deildir; Panmiyelopati, aplastik anemi, lkopeni, lkositoz. Lkozlar. Kemiklere etki Nekroz ve spontane fraktrler Kt tabiatl (maligne) tmrler, osteosarkom, paranasal sinslerde, proc essus mastoideusde tmrler, Akcier kanseri: Broniyal karsinom gibi, Gonadlara etki: Geici veya srekli sterilite, amenore, oligo veya azospermi, fertiliteyi azaltan en kk doz 150 rad'dr. Kesin tan iin: 1. Dtan etki yapan nlarn llmesi, parsiyel ve dozimetri, 2. kontaminasyonun llmesi iin total veya parsiyel beden spektrometrisi yaplr. 3. Ina maruz kalnan ilerde alanlarn zel kurulular tarafndan srekli denetimin ve hastalklar halinde bu denetimi sonularndan yararlanlr.)

ekil 7; dalga boyuna gr nlar ve gzmz Non iyonize nlar Bunlar mor tesi (UV) ve kzltesi (IR) nlardr. Bu nlar da kontroll olarak kullanldnda yarar salarken, kontrolden kt zaman sala zarar vermektedirler.

Kzltesi nlar (IR,ER)

Hangi ilerde oluabilir? Cam sanayisinde ergimi cam, elik yapmnda ve dkmhanelerde, Ergimi ve akkor haline gelmi her trl maden karsnda alma, haddehaneler, Sa yapm, karpit yapm, Ergimi materyalin iinde bulunduu kaplar (ergitme frnlar, potalar).

Not: ate olan her yerde IR n vardr

Noniyonize n hastalklar; Gzde katarakt; o Lensin arka kutbundan balayan bulanklk, n kapsldeki yzeysel lamellerinin ayrlmas, bulankln btn lense yaylmas, Grme zorluu, Ciltte; o Yz cildinde; o Kahverengi, krmz pigmentasyon, o Telenjiektaziler

Mor tesi nlar (UV)

nsan yaam iin hayati neme sahiptir. Bitkilerin fotosentez yaparak bizlere oksijen ve besin salamas yalnzca UV nlar ile olur. Bata tp olmak zere deiik sektrlerde kontroll olarak kullanlmaktadr. rnek; Sterilizasyon ileri, grntleme ileri, terapi amal kullanm UV nlar kaynak ilemleri srasnda da aa kar. Arktan yaylan ve grnmeyen UV nlar 1 dakikadan az bir sre bile etkiledii takdirde; Gz kamamasna neden olur (Arc Eye, Welders Flash).

Hastaln belirtileri birka saat sonra meydana gelir. Gz iinde kum veya akl tanesi varm gibi kant Net grememe iddetli sz Gzde yaarma ve yanma Ba ars UV (Mor tesi In); evredeki malzemelerden, parlak/beyaz yzeylerden yansr. Bu durumda dier yaknda alanlar etkileyebilir. Srekli kaynak ve kesme ilerine korumasz olarak alanlarda UV nlar kalc krlk yapabilir. Deride gne yanna benzer yanklar oluturarak deri kanseri riskini artrr. Gzler, tm kaynak ilemlerinde her tr radyasyona ve sya kar mutlaka korunmaldr.

Tablo -5; UV ve IR nlarnn gze ve cilde etkileri

Lazer n
Light Amplification by Stimulated Emission of Radiation =LASER Ik enerjisinin sya dnmesiyle etki gsterirler. Lazerlerin gc Watt veya Joule cinsinden sylenir Lazer nnn younluu yksek, dalga boyu ksa ve tek renklidir. Lazer nlar elde edildikleri maddelere gre drde ayrlrlar: En sk Kat cisimden kan lazerler Sv cisimden kan lazerler Gaz cisimden kan lazerler Yar iletkenlerden oluan lazerler. kullanlan: Nd:YAG (neodymium-doped yttrium aluminium garnet; Nd:Y3Al5O12)

Lazerin stnlkleri ok dar bir blgede lazer ile kaynak yaplabilir Hassas elektronik paralarn kaynanda kullanlr (Bu tip paralar diren kaynana dayanamamaktadr) Vakum ortamnda lazer ile kaynak yaplabilir paralar mengene gibi aletler ile balanmadan lazer ile ilenebilir. (Bylece malzemede gerilme olmaz) Kaynak ileminde; o Baka ek malzeme ve cihaza gereksinim olmadan kaynak yaplr o Birbirinden farkl metaller kaynak edilir o Isl ilem uygulanmas paralarn belli blgeleriyle snrl kalabilir

Lazer snflamas ABD snflamas

Snf I Snf II Snf IIa Snf IIIa Snf IIIb Snf IV EN 60825-1:2007 ve TS EN 60825-1:2008 snflamas Potansiyel olarak Biyolojik hasar verme gcne gre snflama yaplmtr. Snf Snf optik Snf Snf 1 Snf 1 M Snf 2 Snf 2 M Snf 3 R Snf 3 B Snf 4 1 kullanm her koulda gvenlidir. Maruziyet snr yoktur. 1 M kullanm her koulda gvenlidir. Inlarn ap genitir. Yeniden fokslanrsa, aralardan geirilirse tehlike snf deiir! 2 Grlebilir alandadr, gz krpma refleksi ile korunabiliriz. 1mW ile snrl ise Emisyon sresi 0,25 sn den azsa In yamuru yoksa Zararszdr, lazer iaretleyiciler (pointer) bu snfa girer. Snf 2 M Grlebilir alandadr, gvenlidir. Gz krpma refleksi ile korunmak olanakldr . Yeniden fokslanrsa, optik aralardan geirilirse tehlike snf deiir!

Snf 3 R Dikkatli olunduu srece zarar vermez. 5mW ile snrldr. Gz korumas gerekir. Dalga boyu deiirse tehlike snf deiir! Snf 3 B Dorudan baklrsa zararldr. Mat yzeylerden yansmas zararszdr. Kilitleme sistemi gerekir. Gz korumas gerekir. 315 nm zerinde srekli nm yapan lazerlerde g 0,5 mW, Pulse lazerlerde 400-700nm arasnda g 30 mJ ile snrldr. Snf 4 3 B zerinde gce sahip btn lazerler bu snfa girer. Mutlaka kilitleme sistemi olmaldr. Gz yanklar Cilt yanklar Tututurma-yangn potansiyeli Vardr. Endstriyel, tp, bilimsel lazerler bu snfa girer. Lazer riskleri Lazer nnn riskleri 2 ekilde ele alnr; In d Ina bal In d lazer riskleri Sktrlm gazdan kaynaklanan riskler Karyojenik malzeme riskleri Toksik ve kanserojen malzeme riskleri Grlt Elektriksel riskler Patlama riski Aa kan duman ve buharlardan kaynaklanan riskler Inn kendisine bal riskler Yakma Tututurma riski Biyolojik etkileri o Gz yaralanmalar yanklar o Termal yaralar (ciltte) Snf 2 ve daha zeri lazerler kullanldnda mutlaka uygun iaretleme yaplmaldr.

ekil 8; Lazer n tehlike sembol

Gvenlikli alabilmek iin bilinmesi gereklidir. Lazerin gc veya k enerjisi Inn ap Inn dalm Sinyal atm hz skl Dalga boyu Inn optii ve n yolu Maksimum tahmini maruziyet sresi Lazer gvenliinde mhendislik nlemleri nceliklidir. Yetersiz kalan durumlarda / ek olarak; Uygun gz korumas o Snf 3 ten itibaren kullanlmaldr Cilt korumas o Kyafetler (snf 4 iin yanmaz olmal) o Eldivenler (sk dokuma ve opak olmal) o Koruyucu kremler Bariyerler Havalandrma (zorlu emi) Dierleri Mutlaka Lazer uygulama prosedr hazrlanmaldr! Snf 3 ve zeri durumlarda Yneticinin lazer gvenlii konusunda bilgili olmal, Yetkili olmayan personelin ilgili alana girmesi engellenmeli, Tehlike durumunda sistem durdurulabilmeli, Gerekli uygun yanstc malzeme kullanlmal, Uygun gz koruyucular kullanlmal, Uygun cilt koruyucular kullanlmal, Inn yolu gvenlik altna alnmal, In kaaklarna kar gerekli korumalar salanmaldr. Genel korunma nlemleri olarak; Koruyucu kabin Kabinin uyar iaretlemesi rn tantm etiketi ve sertifikas Gvenlik kilitlemesi Emisyon gstergesi Uzaktan kilitleme uygulamas Anahtar korumas In zayflatc Kontrol blgesi spesifikasyonlar Optik grn snrlandrlmas In gvenlik korumas Inn elle mdahale ile kesilebilmesi

TS 5559 EN 207 Bu standard, 180 nm (0,18 um)'den 1000 um'ye kadar olan spektrum aralnda EN 60825-1:1994 'de tanmlanan lazer nmna maruz kalnd zaman kullanlan gz koruyucularnn zelliklerini deney metotlarn ve iaretlemesini kapsar.

TS EN 208 Lazere uygun filtreleri ve gz koruyucularn kapsar. Bu filtreler ve gz koruyucular, EN 60825-1'de belirtilen 40 nm ila 700 nm'lik grlebilir spektrum aralnda tehlikeli nmn meydana geldii lazer ve lazer sistemleriyle almaya uygundur.

TERMAL KONFOR Termal konfor; Is, nem, hava akm gibi iklim artlar asndan, GEREK BEDENSEL VE GEREKSE ZHNSEL faaliyetlerini srdrrken, belli bir rahatlk iinde bulunmasn ifade eder. Hava scakl Nem Hava akm hz Termal radyasyon uygun deilse; nsann alma kapasitesi ve i verimi der . Uygun s (Hava scakl) belirlemede de eitli faktrler gz nnde Bulundurulmas gerekmektedir; Yaplan iin nitelii o (Ar veya Hafif i olmas) alann fiziki ve ruhi yaps o (zayf, iman, sakin, heyecanl, tez canl, v.s.) Kiinin salk durumu o (Hasta veya salkl olmas) alann giyim durumu o (Kaln veya ince giymi olmas) alann beslenme durumu o (Yaplan ie uygun veya uygun olmayan beslenme) Endstride genellikle yksek scaklk problemi vardr Scaklk ynnden iyerleri o Nemli ve o Kuru Scaklk olmak zere iki grupta incelenir Nemli scaklk; Kat, Kuma, Konserve ve yeralt maden iletmeleri gibi yerlerde Kuru scaklk ise, Demir-elik, cam ve imento sanayinde, rastlanmaktadr Hava scaklndaki deimeler; o alan kiilerin ie uyumunu olumsuz etkiler

Ar snma o Yorgunluk ve uyku hali meydana getirir Ar souma ise o Dikkat azalmas o Zihinsel almann olumsuz etkilenmesi yerlerinde, alanlarn byk bir ksmnn (%80), s hissi bakmndan kendilerini en rahat hissettikleri artlar tespit edilmeye allmtr. Bu ekilde TERMAL KONFOR BLGES kavram ortaya kmtr

ekil -9; Termal konfor blgesi alrken en rahat durumda olabilmek iin gerekli termal konfor artlarnn st ve alt snrlar arasnda olan blgedir. Termal Konfor Blgesini etkileyen faktrler; Ortam scakl Ortamn nem durumu Hava akm hz Yaplan iin nitelii alann giyim durumu alann ya ve cinsiyeti alann beslenmesi alann fiziki durumu alann salk durumu

Efektif scaklk: Hava scakl, havann nem oran ve hava akm hznn beraberce kii zerinde yaratt scaklk etkisine denir.

Tablo 6; Effektif scakln scaklk, nem ve hava akm hz ile ilikisi

ekil 10; Ortam scakl ve i kazas ilikisi, WHO tarafndan nerilen scaklk deerleri

Scak arpmas: Termoreglasyon yeteneinin yitirilmesi ile terlemenin durduu, acil olarak vcut soutulmazsa srekli beyin hasar veya lmn kanlmaz olaca bir durumdur. Terleme durur Derin vcut scakl artar Ba ars-dnmesi Bulant Kusma Bitkinlik Ar sinirlilik ve saldrganlk veya tam hissizlik Dispne Grme bozukluu Anri Dolam bozukluu ve akcier demi geliir Adalelerde seirmeler Bilin kayb ve koma oluur SGOT, SGPT, LDH artar ve kanamalar olur DIC geliir lm kanlmazdr. Gne arpmas: Scak arpmasna benzer Gnein UV nlarndan ba ve boyun etkilenmitir Nrolojik belirtiler n plandadr Ba ars drar skmas Ense sertlii Kaslmalar Filiform nabz Hipertermi ve koma

Scak demi, silik, Tropikal anhidrik asthenia dier scaa bal hastalklar derste anlatlacaktr. Yksek scaklkta; Nabz ykselir Sinirlilik duygusu artar Kan dolam hzlanr Terleme artar Tuz ve sv kayb meydana gelir o Is kramplar, o Susuzluk duygusu Dikkat azalmas LDH, CPK, SGOT, SGPT artar Fiziksel ve zihinsel verim dkl o Hatalar o kazalar Dk scaklkta; Souk algnlklar Donma Souk yanklar Dikkat azalmas o Hata art o kaza riski art El ayak parmaklarndaki donma nedeni ile verim der Tepki yetenei azalm olur NEM Scaklk yannda nemin de etkisi byktr. Havadaki nem miktar mutlak ve bal nem olarak ifade edilir. Mutlak nem: Birim havadaki su miktardr. Bal nem:Havadaki nem miktarnn, ayn scaklkta doymu havadaki mutla k nemin yzde kan ihtiva ettiini gsterir. SG ynnden bal nemin deeri nemlidir. Bal nem %30 ila %80 arasnda olmaldr. Yksek bal nem; Ortam scaklnn yksek olmas durumunda bunaltr. Dk olmas durumunda ise me ve rperme hissi verir.

Tablo 7; WHO tarafndan nerilen nem ve hava akm hzlar

Oluan kirli havay dar atmak ve yerine temiz havay almak iin uygun bir havalandrma yaplmaldr. uygun bir hava akmnn olmas zorunludur Ancak bu hava akm 0,5 metre/saniyeyi amas durumunda rahatsz edici esintiler meydana gelir. Istma ve Havalandrma; klimlendirme eklinde anlalmal ve bu anlayla, btn deerler gz nnde bulundurularak projelendirme yaplmaldr.

HAVALANDIRMA Kirli hava insan saln ve hayatn kt etkileyen nemli faktrlerdendir. MESLEK HASTALIKLARINA neden olabilecek kirli hava ile ilgili faktrler; Termal konfor Toz Gaz Temiz hava nedir: Normal artlarda (Bro ortamnda), CO2 miktarnn binde birin stne kmayan havaya temiz hava denir. Ortamda zararl gaz, toz ve koku bulunan ortamlarda, sz konusu gaz, toz ve kokunun kabul edilebilir snrlarn altnda olmas gereklidir. Kabul edilebilir snrlar: Msaade edilebilen azami konsantrasyon (MAK) deerinin altndaki deerler, (Maksimum Allowable Concentrations=MAC) (Bu deerler cm3/m3 veya mg/m3 eklinde ifade edilir) Eik snr deerler (TLV) (Threshold Limit Values) Ksa Sreli Karlama Snr Deerleri (STEL) (Short Term Exposure Limits) Yetikin bir insann saatte 30 m3 temiz havaya ihtiyac vardr Normal artlarda doal havalandrma ile ortam havasnn saatte 2-3 defa deitii kabul edilmektedir alma yerlerinde kii bana den hava hacmi 10 m3 olmaldr Koularda 12 m3 (Bu hava hacminin hesabnda tavan yksekliinin 4 metreden fazlas hesaba katlmaz) Normal artlarda iyerinin tavan ykseklii en az 3 m olmaldr. Zararl toz ve gazlarn bulunduu ortamlarda tavan ykseklii en az 3,5 m olmaldr. yerlerinde kii bana den serbest alan miktar en az 2,5 m2 olmaldr.

Gnmzde yap malzemelerinde ortaya kan gelimeler ve deimeler sonucunda iyeri havas saatte 2 3 kez deitirilemeyebilir.

Bu durumda; Kap ve pencereleri amak Zorlu ekili havalandrma Yapmak gerekir Havalandrma metodlar Doal Havalandrma Cebri Havalandrma Kapal alma Metotlar CEBR HAVALANDIRMA Havalandrmann doal havalandrma ile yeterli ekilde yaplamad durumlarda cebri havalandrmaya bavurulur. GENEL HAVALANDIRMA Dardan hava basarak havalandrma erdeki havay emip dar atarak havalandrma Alttan havalandr stten havalandr Hava st taraftan verilerek ve alt taraftan ekilerek yaplan havalandrma, LOKAL HAVALANDIRMA Sabit davlumbazlar Hareketli emme azlar Seyyar emici cihazlar Havay filtre edip temizleyen cihazlar

TABLO 8; Deiik alma Yerlerinde Hava Deiim htiyac

TOZ

nsan

eitli byklkteki kat tanecikler iin kullanlan genel bir szcktr. Daima hava veya baka bir gaz iinde karm halinde bulunur. Tane bykl genellikle 300 mikronun altndadr. o zgl arl az olan maddelerde bu byklk 1 mm ye kadar kabilir. Tozlar; o Gr sahasn azaltmakta, o alanlar rahatsz etmekte, o verimini drmekte, o Meslek hastalklarna sebep olmaktadr. salna etkileri asndan tozlar; Fibrojenik tozlar: Silikoz, asbestoz gibi pnmokonyoza sebep olan tozlardr. Toksik tozlar: Vcuda alndklarnda akut veya kronik zehirlenmeye sebep olan tozlardr. Bunlar kurun, krom, kadbiyum, mangan, vanadyum gibi ar metal tozlardr. Kanserojen tozlar: Kansere sebep olan tozlardr. Bunlar asbest, arsenik, berilyum, kromatlar, nikel tozlar gibi tozlardr. Radyoaktif tozlar: Bunlar ok sayda olmakla beraber en nemlileri uranyum, seryum, zirkonyum bileikleri, trityum ve radyum tuzlardr. Allerjik tozlar nert tozlar: Akcierlerde birikebilen, fakat herhangi bir hastalk yapmayan tozlardr.

Solunum sistemimiz 4 ana blmden olumaktadr. Burun ve az, Nefes borusu, Bronlar, Broniyol ve alveoller, Zararl Tozlarla Meydana Gelen Mesleki Akcier Hastalklar (PNMOKONYOZ) Tozlarn meydana getirdii mesleki akcier hastalklarna geleneksel tabiri ile pnmokonyozlar denilmektedir. Pnmokonyozlar, toz halinde olan zararl maddelerin solunum yolu ile akciere girerek, akcierlerin kk nitelerinde kalc birikimleri sonucu meydana gelen hastalklardr. Mineral ve metalik tozlarla meydana gelen pnmokonyozlar. SLKOZ(Saf silikoz): Silisyum dioksit (SiO2 )(Silis) kristallerinin solunmas sonucu meydana gelen akcier hastaldr. KARIIK SLKOZLAR: 1)Kmr iileri pnmokonyozu:Maden kmr ile uraan iiler, kmr tozlarndan baka olduka youn olarak silis tozuyla da muhatap olurlar. Bu iilerin cierlerinde kmr ile silis tozu birikerek antrako-silikoz ad verilen hastalk meydana gelir. 2)Sidere- silikoz: Akcierde demir ve silis tozlarnn birikmesi ile meydana gelen bir hastalktr.

3)Kaolen pnmokonyozu: Saf kaolin (Alminyum silikat) 2H2O AL2O2 2SiO2 dr. Endstride kullanlan kaolinde byk oranda silis bulunmaktadr. Kaolen porselen endstrisinin ilkel maddesidir. Dier baz endstrilerde ekl eme ve doldurma maddesi olarak kullanlmaktadr. FBROTK SLKATOZLAR 1-Asbestoz: Asbest (Amyant) tozlarnn solunmas sonucu meydana gelir. Asbest bileimi 3 Mg.2SiO2.H2O(Magnezyum silikat) olan ve lifler halinde bulunan bir maddedir. 2-Talkoz: Talk tozlarnn solunmas sonucu meydana gelir. Saf talk, manezyumsilikathidratedir. Mg3 SiO4 O OH2 Endstride kullanlanlarda Ca, Al, Fe ihtiva eder. 3-Silimanite mineralleri pnmokonyozu: Alminyum silikatlarn btn deiik formlarnn (AL2O2SiO2) solunmasndan meydana gelir. ALMNOZ nce alminyum tozlar ile uraanlarla olur. BERLYOZ Baz mineral tozlarnn meydana getirdii ylma (Birikme) pnmokonyozlar: Bunlar ar sonular olmayan pnmokonyozlardr. Baritoz: Baryum slfat tozlarnn ylmas, Sideroz: Demir oksit tozlarnn ylmas, Stannoz: Kalay tozlarnn ylmas, Antrakoz: Kmr tozlarnn ylmas, ORGANK TOZLARIN MEYDANA GETRD PNMOKONYOZLAR BSSNOZ(Pamuk pnmokonyozu) Bissinoz , pamuk ile alan iilerin %30-40nda (ok hafif ekilleri de dahil olmak zere) grlebilecei bildirilmektedir. 5-10 yl iinde grlr. nceleri Pazartesi gnleri hastal eklinde, kinci aamada haftann dier gnlerinde de rahatszlklar grlr. nc aamada (20-30 yl iinde)bronit ve astmatik bir tablo yerleir. PNMOKONYOZLARDA KORUMA Tbbi koruma; Erken tan Tedavi Hastaln ilerlemesinin durdurulmas almalarn ierir Teknik koruma; Ortamdaki tozun en aza indirilmesi Toza muhatap olan kii saysnn en aza indirilmesidir.

PNMOKONYOZLARDA TEKNK KORUMA Sulu alma (ya metot) Uygun havalandrma yaplmas ilerin hiperventilasyonunun (Fazla soluma, iddetli soluma) nlenmesi Kapal alma metodu Ara odacklar kame almalarnn yaplmas Atmosferdeki partikllerin says ve aplarnn iyice tespit edilmesi (aplar 10 mikrondan kk olan tozlar, zararl ve tehlikeli tozlar olarak kabul edilmelidir) Kiisel korunma aralarnn kullanlmas Islak sistem almas Toz meydana gelen yerlerde su kullanlmas (Sulu alma - Ya metot). Tnellerde ve ta ocaklarnda Uygun havalandrma yaplmas Tozun k yerinden emilerek dar atlmas salanabilirse en etkili havalandrma yaplm olur. Bu tr havalandrmaya lokal havalandrma denir. ilerin hiperventilasyonunun* nlenmesi yerinde mekanizasyon ve otomasyon yerletirilerek kas almalarnn azaltlmas ve dolaysyla fazla solumann nne geilmesi salanmaldr. *(Fazla soluma, iddetli soluma) Kapal alma metodu Teknolojinin msaade ettii oranda, almalarn kapal metotlarla yaplmas, meydana gelebilecek tozlarn ortama yaylmasnn nlenmesi salanmaldr. Kiisel korunma aralarnn kullanlmas Maskelerin iyi ve uygun seilmesi ve doru kullanlmas gerekmektedir. Ara odacklar Tozun meydana geldii ksmlar ile tozsuz ksmlar arasnda hava basnc olduka yksek olan ara odacklar yerletirilerek,tozsuz ortama tozlarn gemesi nlenmelidir. kame almalarnn yaplmas Zararl maddeler yerine zararsz veya daha az zararl maddelerin kullanlmas yararldr. Atmosferdeki partikllerin says ve aplarnn iyice tespit edilmesi yerindeki tozun says ve aplar tam olarak tespit edilerek, risk derecesi tam ola rak belirlenip, buna gre gerekli nlemler alnmaldr. aplar 10 mikrondan kk olan tozlar, zararl ve tehlikeli tozlar olarak kabul edilmelidir. aplar 5 mikrondan kk olanlar akcierlere yerleir ve atlamaz.

AYDINLATMA VCUDUMUZUN EN OK ZORLANAN BLM GZDR. DI DNYAYI %80-90 ORANINDA GZ LE ALGILARIZ. Gzn; Uyum Dzenleme (akomodasyon) Tespit (grntleme) Olmak zere 3 temel fonksiyonu vardr. Bu fonksiyonlarn zorlanmadan yerine getirilebilmesi iin alma ortamnn uygun ekilde aydnlatlmas gerekmektedir.

Grmeyi etkileyen etkenler Kiisel etkenler Grme as Bakma sresi Grme keskinlii evresel etkenler Cisim ile zemin arasndaki kontrast Zemin kll Zeminin yaps ve rengi Baklan cismin karmakl ve glge Ortamdaki renkler Gzn en iyi grebilecei bak as: Yatay eksenden 300-400 aasdr. Baklan objedeki hareketlilik; Gzn yorulmasna neden olur. yi grebilmek iin kontrastn iyi ayarlanmas gerekir. Kontrast: Cisim ile zemin arasndaki kontrast, cisim ve zeminin sahip olduu yanstma katsaylar dikkate alnarak belirlenir. KC=Cismin yanstma katsays KZ =Zeminin yanstma katsays Kontrast

bants ile bulunur.

Kontrast >1 ise grme iyi olur.

ekil 11; Kontrast yaratarak en iyi fark edilebilen renk ikilileri Uygun aydnlatma nasl olmaldr? Aydnlatma trnn seimi o Doal aydnlatma o Yapay aydnlatma Aydnlatma ara ve trnn seimi Aydnlatma ara ve lamba saysnn seimi Aydnlatma aralarnn dzeninin saptanmas eklinde planlama yaplmaldr. Doal aydnlatma =Gne ile yaplr Yapay aydnlatma=Ik kaynaklar kullanlarak yaplr Genel aydnlatma Genel aydnlatma ile destekli yresel aydnlatma Yresel aydnlatma Aydnlatma ara ve saylarnn belirlenmesi

N1= Aydnlatma aralarnn says N2= Her bir aydnlatma aracndaki lamba says I =Aydnlatma dzeyi LX (Aydnlatma birimi lux tr.) A = Aydnlatlan alan m2 L = Lamba iin lmen deeri (k aks birimidir.) Kir is vb nedenlerle k kaynaklar kararaca iin bulunan armatr veya lamba saysn 2 kat olarak uygulamakta yarar vardr.

Aydnlatma aralarnda dzen saptama:

Dorudan doruya Objeyi veya alann aydnlatmal, o Yansma ve o Parlamalardan kanmaldr.

Aydnlatma aralar arasnda olmas gereken uzaklk: Aydnlatlan yzey yksekliinin 1,5 katn gememelidir. (r.ykseklik 2 m ise armatrler (lambalar) aras mesafe 3 m olmaldr. Gerektiinde bu mesafe azaltlabilir. Sa elini kullananlar iin k arkadan ve soldan gelmelidir. Buradaki ama: Yansmalar Glgeleri ve Parlamalar engellemektir. AYDINLATMA KURALLARI Aydnlatma aralarndan kan k nlar direkt veya yansyarak gze gelmemelidir. Yapay aydnlatma doal aydnlatmaya yakn olmaldr. alma alannda keskin glgeler olumamaldr. Aydnlatmada titreim (prldama) olmamaldr.

Tablo 9; yerlerinde gerekli aydnlatma deerleri Stroboskobik etki Makinelerin hareketli aksamnn aydnlatlmasnda ksal grnt yanlmalarn (stroboskobik etkileri) nlemek iin; Uygun lamba semek Balast kullanma (Faz kaydrc-Dekatrl) ok fazl besleme biimi uygulamak gibi nlemler alnr.

Kas skelet Hastalklar

alma aktivitesinden kaynaklanan ve zellikle risk faktrleri bulunan zel iler veya alma ortam ile oluan kas ve iskelet hastalklar olup, bunlar; o Hzl ve tekrarlanan hareketler o Efor harcamay gerektiren almalar o Ar mekanik kuvvet gerektiren younluk o Rahatsz edici veya doal olmayan pozisyonda almak o Titreim Not: Blgesel veya evresel souk riskleri artrr.

Srekli lokal bask sonucu artikler bursalarn hastalklar Aada belirtilen blgelerdeki bursa cidarlarnda kalnlama, eksuda, hemoraji, higroma, kronik bursit, kirelenme, hareket zorluu, stteki ciltte indurasyon, iltihap ar, fistl oluabilir. Bursitis prepatellaris, Dizin i yzeyinde bursit, Eksternal malleolar bursit, Presternal bursit, Boyun vertebralar prosessus spinalislerinde (ncelikle servi kal 7de) ve supakromiyodeltoidal bursit, Retro-olekraneat bursit. Kimlerde / Hangi ilerde oluabilir; Diz kerek yaplan almalar (yer temizleyicileri, parke deyiciler, Bahvanlar, baz onarm ileri, kaldrm deyicileri), Ata binenlerde, Terzilerde, Marangozlarda, Madencilerde, Dirsek dayal olarak alanlarda,

Ar ykleme sonucu veter, veter klf ve periost hastalklar Tendosinovit Periostit

Tendosinovit Aada belirtilen blgelerde lokal ime, hareket lokal ime, ar, hareket zorluu, palpasyonla krepitasyon. (parmakta ve en fazla baparmakta), Ekstansor kaslarn veter klfnn daralmas ile stenozan tendosinovit geliebilir. Spontan veya basma ile iddetli ar, ilerleyen ve geri dnmsz hareket snrlanmas (Quervain hastal), Dirsek tendosinoviti, Muskulus fleksor karpi radiyalis ve muskulus ekstansor karpi ulnaris tendosinoviti, Muskulus supraspinatus, muskulus tibiyalis anteriyr tendosinoviti. Kimlerde / Hangi ilerde oluabilir; Garson, kasiyer, ciltci, piyanist, dikii, daktilo, arabac, amarc v.b. Srekli kaldrma, ekme ileri, ar eya tama, krek ekme, Piyanist, duvarc, trampetilerde, Kolun i gerei srekli abdksyon durumunda olduu hallerde

Periostit Kaslarn kemikleri yaptklar yerlerdeki periost'un ar yklenmesi ve yineleyen periost yrtlmalar sonucu lokalize ve iddetli ar, hareket zorluu, epikondilit (tenis dirsei). Metatarslarn periostiti, Olekranalji (triseps alannda periostit), 2 ve 3 nc metakarp blgesi, n kol fleksor kaslar periostiti, Ayrca omuzda, Ail veteri blgesinde, krista ilyaka ve vertabralarn prosessus spinalislerinde de periostit olabilir. Kimlerde / Hangi ilerde oluabilir; Uzun sapl gerelerle (eki, uzun tornavida, somun anahtarlar v.b.) almalarda, ta krma, duvarclk, toprak kazm, elle ar kaldrma v.b. ilerde, n kol kaslarnn ar yklenmesini gerektiren iler, Uzun zaman yryen veya ayakta duranlarda, ykma ekileriyle alanlarda, Raspa, perdahlama v.b. ilerde Maden oca ve benzeri iyerlerindeki menisks zararlar Yineleyen mikrotravmalarla meniskus, ksmen veya tamamen eklem yzeyinden ayrlma, ar, ani eklem hareketsizlii, eklem faresi oluumu. Kimlerde / Hangi ilerde oluabilir; Uzun sre diz kerek veya melerek yaplan iler (maden oca iileri, yer demecileri, parkeciler, kaldrm deyiciler v.b.) Fazla zorlama sonucu vertebra prosessuslarnn yrtlmas Boyun alt ve gs st blgelerindeki vertebralarn prosessularnda yrtlmalar, ar ve hareket zorluu Kimlerde / Hangi ilerde oluabilir; Krekle alma, Ar yk tama. Srekli lokal bask sonucu sinir felleri (genellikle yzeysel seyreden motor sinirlerde) Aada belirtilen sinirlerin seyrettii yerlerde yorgunluk, parestezi, uyuma, karncalanma, motorik fel ve trofik bozukluklar; Nervus ulnaris ve nervus medianus felci, Karpal tnel sendromu (nervus medianus felci ile ilgili), Nervus torasikus longus, nervus dorsalis skapula, nervus aksillaris felleri, Nervus fibularis kommunis felci, Nervus tibialis felci, Nervus radialis felci (ender).

Kimlerde / Hangi ilerde oluabilir; Hava kompresyonlu alma, Dirseklere dayanarak veya avulardan g alnarak yaplan iler; st sama, kliecilik, cam kesme ve yontma, keski ile alma, ayakkabclk, telefon santralcilii, Aa kesme, demircilik krekle alma, spor (disk, eki, cirit), El bileinin srekli, ar ekstansiyonu ile yaplan iler (t, amar ykama, kuma veya baka maddeleri kesme, bime, bisiklete binme.), Ar yklerin omuzda tanmas (hamallk, mobilya, uval tama), Uzun sre melerek alma (ta parke deme, asfaltlama ileri, bahvanlk, kundura maazas tezgahtarl), Yere dayanarak diz km durumda alma (parke, fayans, v.b. deme, bahvanlk), Muskulus brakiyoradiyalis'in yineleyen kontraksiyonu ile yaplan iler (trampet alma, frlk v.b.). Kas kramplar gerei yaplmas gereken hareket ile ilgili kas veya kas gruplarnda tonik kramp oluumu. Kimlerde / Hangi ilerde oluabilir; Belirli kas veya kas gruplarnn srekli olarak ayn hareketinin yaplmas sonucu yklendii haller (daktilo, teleks, telgraf maniplesi, v.b. ile alma), mzisyenler (keman, piyano v.b.) bale yapanlar, devaml yn ve pamuk eirme v.b.

TEPE AKADEM Adres: Ceyhun Atuf Kansu Cad. Bayraktar Center, G Blok, No:114/9 Balgat/ankaya/ANKARA Tel : 0 312 473 43 47 Tel-2 : 0 312 473 43 48 Fax : 0 312 473 43 59