BLGESEL KALKINMA ve YNETM SEMPOZYUMU

1956-2006

006 7-8 Eyll, 2 arlk Amfisi ODT Mim

mimarlk fakltesi

NDEKLER
BLGESEL KALKINMA VE YNETM, AVRUPA PERSPEKTF.................................................................................... 1 Regional Development Agencies and Multilevel Governance: European Perspectives Prof. Henrik Halkier.............................................................................................. 3 Blgesel Kalknma Ajanslar ve ok Dzlemli Ynetiim Prof. Henrik Halkier............................................................................................ 17 Regional Development in the EU and Turkey Teresa Reeves....................................................................................................... 29 AB ve Trkiyede Blgesel Kalknma Teresa Reeves....................................................................................................... 39 Regional Development Agencies: The Tool to Stimulate Economic Development in Regions Prof. David Walburn............................................................................................ 49 ktisadi Kalknmay Canlandrma Arac Olarak Blgesel Kalknma Ajanslar Prof. David Walburn............................................................................................ 55 BLGESEL KALKINMA VE YNETM DENEYMLER................... 61 Regional Development and Governance in Emilia-Romagna: the ERVET Experience Roberta Dallolio................................................................................................. 63 Emilia-Romagnada Blgesel Kalknma ve Ynetiim: ERVET Deneyimi Roberta Dallolio................................................................................................. 69 Region-Building in Hungary The Case of South-Transdanubia Prof. Ilona Pln Kovcs..................................................................................... 73 Macaristanda Blge nas, Gney Trans Tuna Blgesi rnei Prof. Ilona Pln Kovcs..................................................................................... 93 Regional Development Agency Experiences in England and Romania Richard Harding.................................................................................................111 ngiltere ve Romanyada Blgesel Kalknma Ajans Deneyimleri Richard Harding................................................................................................ 137

AB Destekli Blgesel Kalknma Programlarnn Ynetimi ve Yapsal Fonlara Hazrlk Deniz Akkahve. ................................................................................................... 161 TRKYEDE YEN GELMELER, YASAL VE YNETSEL YAPILANMALAR. .......................................................................................... 197 Avrupa Birliine yelik Srecinde Kalknma Politikalar: Yasal ve Kurumsal Dnmler Do.Dr. Serap Kayas, Suna Yaar................................................................... 199 mar Mevzuatmzda Planlama Kademeleri ve st lek Planlama Sorunu Prof. Dr. Melih Ersoy......................................................................................... 215 Blgesel Politikalar Kopyalanabilir mi? Blgeselleme Karsnda Blgeselcilik Do. Dr. Murat Ali Dulupu.............................................................................. 233 Trkiyede Yeni Blgesel Politikalarn Oluumu Glhan Bilen...................................................................................................... 257 BLGESEL KALKINMADA KTSAD PERSPEKTF........................... 273 Blgesel Rekabet Gcn Artrmaya Ynelik Politikalar Prof. Dr. Nee Kumral....................................................................................... 275 Eski bir Muammaya zm Araylar: Blge Planlama ve Kalknma Do. Dr. Melih Pnarcolu............................................................................... 289 Blgesel Kalknma Aralar ile Kalknma Ajanslarnn Uyum, birlii ve Koordinasyonu Naci Akn. .......................................................................................................... 295 Trkiyede Yerelleme ve Rekabet Gc: Kmelenmeye Dayal Politikalar ve Organize Sanayi Blgeleri Esen alar....................................................................................................... 305

TRKYEDE BLGESEL KALKINMA PRATKLER. ......................... 317 Kltrel Mirasn Korunmas ve Turizmin Gelitirilmesi in Katlmc Blge Planlama ve Uygulama in Bir Ynetiim Modeli: Gneydou Anadolu rnei Gkhan Mente.................................................................................................. 319 Trkiyede Blge Plan Uygulamasnda Aktrler, Kurumsal Yaplar ve YHGPye Referansla Olas G Pozisyonlar zerinde Tartmalar Akn Atauz.......................................................................................................... 339 Giriimci Destekleme Merkezleri: Yerel Ekonomik Kalknma in Model nerisi Meral Sayn. ...................................................................................................... 345 Srdrlebilir Beeri Kalknma abas Olarak Dou Anadolu Kalknma Program Prof. Dr. Erol akmak....................................................................................... 359 Yerel Planlama Uygulamalar Uur Hayval..................................................................................................... 375 TRKYEDE KURUMSAL DENEYMLER PANEL............................. 385 Kalknma Ajanslarnn nemi ve EGEV-EBKA Deneyimi Ylmaz Temizocak. ............................................................................................. 387 Trkiyede Bir lk: Mersin Kalknma ve birlii Konseyi Raif Okutucu...................................................................................................... 399 Ege Blgesi Deneyimiyle Trkiye Kalknmasna Bir Bak Tamer Takn...................................................................................................... 407 Adana Yatrm Aratrma Gelitirme Merkezi ve Blgesel Kalknma Ajanslar mit zgm................................................................................................... 411 GENEL DEERLENDRME PANEL. ........................................................ 419 Prof. Dr. lhan Tekeli, Prof. Dr. Ayda Eraydn, Prof. Dr. Gven Sak, Ahmet Yaman..................................................................................................... 421

SEMPOZYUM PROGRAMI
7 EyLL 2006 09.00 09.30 Kayt

Al Konumalar 09.30 10.15 Serap Kayas, Orta Dou Teknik niversitesi Mimarlk Fakltesi Dekan Yardmcs Faik Yavuz, Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii Bakan Yardmcs Ahmet Acar, Orta Dou Teknik niversitesi Rektr Yardmcs

Blgesel Kalknma ve Ynetm, Avrupa Perspektf Oturum Bakan: Serap Kayas, Orta Dou Teknik niversitesi 10.15 11.00 11.00 11.15 11.15 11.55 Henrik Halkier, Aalborg niversitesi Blgesel Kalknma Ajanslar ve ok Dzlemli Ynetiim ay Kahve Aras Teresa Reeves, Avrupa Komisyonu Trkiye Delegasyonu Avrupa Birlii Yolunda Blgesel Kalknma

11.55 12.15 David Walburn, Avrupa Kalknma Ajanslar Birlii ktisadi Kalknmay Canlandrma Arac Olarak Blgesel Kalknma Ajanslar 12.15 13.30 Tartma le Yemei Blgesel Kalknma ve Ynetm Deneymler Oturum Bakan: Ahmet Yaman, Devlet Planlama Tekilat 13.30 14.45 Roberta Dallolio, Emilia-Romagna Blgesel Kalknma Ajans, talya Bir Blgesel Kalknma Ajansnn Blgesel Meknsal Politikalarn Gelitirilmesindeki Rol

 Pln Kovcs Ilona, Tuna Blgesi Aratrma Enstits, Macaristan Macaristanda Blgelerin Oluumu, Gney Tuna Blgesi rnei Richard Harding, Bamsz Uzman, Romanya (British Council Trkiyenin katklaryla) ngiltere ve Romanyada Blgesel Kalknma Ajanslar Deneyimi 14.45 15.00 15.00 15.15 Deniz Akkahve, Devlet Planlama Tekilat AB Destekli Blgesel Kalknma Programlarnn Ynetimi ve Yapsal Fonlara Hazrlk Tartma ay Kahve Aras

Trkyede Yen Gelmeler, Yasal ve Ynetsel Yaplanmalar Oturum Bakan: Gven Sargn, Orta Dou Teknik niversitesi 15.15 16.30 Serap Kayas, Orta Dou Teknik niversitesi Avrupa Birliine yelik Srecinde Blgesel Kalknma Politikalar: Yasal ve Kurumsal Dnmler (Suna Yaar ile birlikte) Melih Ersoy, Orta Dou Teknik niversitesi st lek Plan Sorunu Murat Ali Dulupu, Sleyman Demirel niversitesi Blgesel Politikalar Kopyalanabilir mi? Blgeselleme Karsnda Blgeselcilik Glhan Bilen, Trkiye Kalknma Bankas Trkiyede Yeni Blgesel Politika Oluumu ve Geliiminde Problemler 16.30 16.45 Tartma

8 EyLL 2006 Blgesel Kalknmada ktsad Perspektf Oturum Bakan: Ayda Eraydn, Orta Dou Teknik niversitesi 09.30 10.50 Nee Kumral, Ege niversitesi Blgesel Rekabet Gcn Artrmaya Ynelik Politikalar

Melih Pnarcolu, Orta Dou Teknik niversitesi Eski bir Muammaya zm Araylar: Trkiyede Blgesel Kalknma ve Giriimcilik Naci Akn, Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii Blgesel Kalknma Aralarile Kalknma Ajanslarnn Uyum, birlii ve Koordinasyonu Esen alar, Trkiye Ekonomi Politikalar Aratrma Vakf Blgesel Kalknmada Yeni Almlar: Sanayi Politikas, Organize Sanayi Blgeleri ve Kmelenmeler 10.50 11.05 11.05 11.20 Tartma ay Kahve Aras

Trkyede Blgesel Kalknma Pratkler Oturum Bakan: Gven Sak, Trkiye Ekonomi Politikalar Aratrma Vakf 11.20 12.40 Gkhan Mente, GAP Kltrel Miras Gelitirme Program Kltrel Mirasn Korunmas ve Turizm Kalknmas in Bir Blgesel Ynetiim Modeli: Gneydou Anadolu rnei

Akn Atauz, Bamsz Uzman Trkiyede Blge Plan Uygulamasnda Aktrler, Kurumsal Yaplar ve YHGPye Referansla Olas G Pozisyonlar zerinde Tartmalar Meral Sayn, GAP Giriimcilii Destekleme Merkezi Yerel Ekonomik Kalknma Modeli Olarak GAP-GDEM Projesi Erol akmak, Dou Anadolu Kalknma Program Srdrlebilir Beeri Kalknma abas Olarak Dou Anadolu Kalknma Program

 Uur Hayval, Samsun Ekonomik Blgesel Kalknma Konseyi Yerel Planlama Pratikleri: Kalknma ncelikleri, Kullanlan Aralar ve Egdm 12.40 13.00 Tartma 13.00 14.00 le Yemei

Trkyede Kurumsal Deneymler - Panel Oturum Bakan: Emin Dedeolu, Trkiye Ekonomi Politikalar Aratrma Vakf 14.00 15.15 Ylmaz Temizocak, Ege Ekonomiyi Gelitirme Vakf Raif Okutucu, Mersin Kalknma ve birlii Konseyi Tamer Takn, Ege Blgesi Sanayi Odas mit zgm, Adana Sanayi Odas 15.15 15.30 15.30 15.45 Tartma ay Kahve Aras

Genel Deerlendrme Panel Oturum Bakan: Serap Kayas, Orta Dou Teknik niversitesi 15.45 17.00 17.00 17.30 lhan Tekeli, Orta Dou Teknik niversitesi Ayda Eraydn, Orta Dou Teknik niversitesi Gven Sak, Trkiye Ekonomi Politikalar Aratrma Vakf Ahmet Yaman, Devlet Planlanma Tekilat Tartma

SEMPOZYUM DZENLEME KURULU

Emin etin Haar Emin Dedeolu Emre Koyuncu Serap Kayas Suna Senem Yaar enay Gneymen

KATIlImCIlAr
Ahmet Yaman, Devlet Planlanma Tekilat Akn Atauz, Bamsz Uzman Ayda Eraydn, Prof. Dr., Orta Dou Teknik niversitesi David Walburn, Prof., Avrupa Kalknma Ajanslar Birlii Deniz Akkahve, Devlet Planlama Tekilat Erol akmak, Do Dr., Dou Anadolu Kalknma Program Esen alar, Trkiye Ekonomi Politikalar Aratrma Vakf Gkhan Mente, GAP Kltrel Miras Gelitirme Program Glhan Bilen, Trkiye Kalknma Bankas Gven Sak, Prof. Dr., Trkiye Ekonomi Politikalar Aratrma Vakf Henrik Halkier, Prof. Dr., Aalborg niversitesi lhan Tekeli, Prof. Dr., Orta Dou Teknik niversitesi Melih Ersoy, Prof. Dr., Orta Dou Teknik niversitesi Melih Pnarcolu, Do. Dr., Orta Dou Teknik niversitesi Meral Sayn, GAP Giriimcilii Destekleme Merkezi Murat Ali Dulupu, Do. Dr., Sleyman Demirel niversitesi Naci Akn, Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii Nee Kumral, Prof. Dr., Ege niversitesi Ilona Pln Kovcs, Prof., Tuna Blgesi Aratrma Enstits, Macaristan Raif Okutucu, Mersin Kalknma ve birlii Konseyi Richard Harding, Bamsz Uzman, Romanya Roberta DallOlio, Emilia-Romagna Blgesel Kalknma Ajans, talya Serap Kayas, Do. Dr., Orta Dou Teknik niversitesi Suna Senem Yaar, Ara. Gr., Orta Dou Teknik niversitesi Tamer Takn, Ege Blgesi Sanayi Odas

Teresa Reeves, Avrupa Komisyonu Trkiye Delegasyonu Uur Hayval, Samsun Ekonomik ve Blgesel Kalknma Konseyi mit zgm, Adana Sanayi Odas Ylmaz Temizocak, Ege Ekonomiyi Gelitirme Vakf

SUNUM
Kresel dinamiklerde yaanan yenilikler, kalknma politikasnn hedeflerinde, mekanizmalarnda ve uygulamalarnda deiimlere yol amaktadr. Ekonomik kalknma gemite olduu gibi yukardan aaya bir yaklam yerine artk yerel aktrlerin katlmyla gerekleebilecek bir olgu olarak tanmlanmaktadr. Yeni ynetiim mekanizmalar ve kalknmann yeni dinamikleri yerel ve blgesel kalknmann tanmn, stratejilerini, mdahale biimlerini, aktrlerini, rgtlerini ve kurumsal yaplarn deitirmektedir. Yerel ve blgesel kalknmay gerekletirebilmek iin bu leklerde eitli kurumsal yaplanmalara ve katlma dayal aadan yukar bir yaklama ihtiya duyulmaktadr. Blgesel Kalknma ve Ynetiim Sempozyumu bu konulardaki tartmalar zenginletirmek ve uygulamaya k tutmak amacyla ODT Mimarlk Fakltesi ve Trkiye Ekonomi Politikalar Aratrma Vakf (TEPAV) ibirliiyle, 78 Eyll 2006 tarihlerinde, ODT Mimarlk Amfisinde gerekletirildi. Sempozyuma yurtdndan ve Trkiyeden katlan akademisyenler, aratrmaclar, uzmanlar, uygulayclar ve kamu yneticileri yerel ve blgesel kalknmann eitli boyutlarn ele aldlar. Sempozyumun ilk gnnde, dnyada yerel ve blgesel kalknmann kuramsal boyutta geliimi, yeni dinamiklerin uygulama aralarna etkisi, koordinasyon mekanizmalar, ABdeki kalknma ajanslar deneyimleri ve Trkiyede blgesel kalknma politikalarnn, yasal erevenin ve kurumsal yaplanmann dnm incelendi. kinci gn ise, Trkiyedeki gelimeler, blgesel kalknma deneyimleri ile yerel ve blgesel politika tasarm zerine tartmalar gerekletirilerek Trkiyenin nndeki sre deerlendirildi.

Sempozyum, yerel ve blgesel kalknma konusunda yasal ve kurumsal gelimelerin hzla devam ettii ve kamu ynetiminde byk dnmlerin yaand bir dnemde gerekletirilmi olmas nedeniyle yol gsterici oldu. Yerel ve blgesel kalknmay salamann ve ynetmenin gnmzde ne tek bir merkezi rgt ne de tek bir yerel/blgesel ajans araclyla baarlabileceinin alt izildi. Konumaclar sunumlarnda kalknmann ynetiimine vurgu yaparak yerel aktrlerin katlm ve yerelleme srecinin nemine iaret ettiler. ki gn boyunca yaplan sunumlar ve konunun kuramsal boyutu, deneyimler ve pratikler nda gerekletirilen tartmalar, yerel ve blgesel kalknma konusunda Trkiyenin nnde uzun bir yol olduunu; Blgesel Kalknma Ajanslarnn yerel ve blgesel kalknmaya katkda bulunabileceini gsterdi.

BLGESEL KALKINMA VE YNETM, AVRUPA PERSPEKTF

Oturum Bakan: Serap KAYAS
Regional Development Agencies and Multilevel Governance: European Perspectives / Blgesel Kalknma Ajanslar ve ok Dzlemli Ynetiim Prof. Henrik Halkier Regional Development in the EU and Turkey / AB ve Trkiyede Blgesel Kalknma Teresa Reeves Regional Development Agencies: The Tool to Stimulate Economic Development in Regions / ktisadi Kalknmay Canlandrma Arac Olarak Blgesel Kalknma Ajanslar Prof. David Walburn

Regional Development Agencies and Multilevel Governance: European Perspectives

REGIONAL DEVELOPMENT AGENCIES AND MULTILEVEL GOVERNANCE: EUROPEAN PERSPECTIVES Prof. Henrik HALKIER Aalborg University

With the introduction of the concept of regional development agencies (RDAs), an institutional framework has been created that may take regional development in Turkey closer towards prevailing European approaches, both in terms of the nature of policy initiatives and the governance structures surrounding sub-national economic development activities. While the role of the new bodies in the Turkish regions remains to be worked out in more detail1, it may be useful to reect on the European experience with regionally-based development bodies because although it is possible to distil certain key features of RDAs which most organisations have in common, the degree of variation between nations and regions is striking and their role has evolved over time. In short, RDAs are not just RDAs but a group of development bodies with some shared features and signicant degrees of spatial and temporal variation. The aim of this text is to outline key features, variations and development trends among RDAs in Western Europe, in order to identify current and future challenges for this approach to regional policy, challenges many of which may also turn out to be relevant in the context of Turkey. The analysis is based on extensive surveys of both the existing academic literature and primary research undertaken in the form of in-depth case studies and a comparative survey2, most recently in the context of Eurodite, an Integrated Project sponsored by the 6th framework programme of the European Commission3. GREAT EXPECTATIONS: DEFINING RDAS A an RDA can be dened as, a regionally based, publicly nanced institution outside the mainstream of central and local government administration designed to promote indig-

Henrik Halkier

enous economic development through an integrated use of predominantly soft policy instruments4 and this approach to regional policy has often been dened in opposition to traditional central government measures, as illustrated by the adjoining Table 1.
Table 1. Regional policy approaches compared Key features Organisation Strategies Policy instruments Top-down National designation Departmental Redistribution of growth Interregional solidarity Hard resources Non-selective, reactive Bottom-up Regional designation Semi-autonomous Strengthen indigenous growth Interregional competition Hard and soft resources Selective, proactive

Source: Halkier 2006 Table 2.2, cf Halkier & Danson 1998.

Essentially, traditional top-down regional policies were attempts by central government to promote equality between regions by redistributing economic activity to problem areas by means of a system of carrots and sticks, primarily relying on hard policy instruments such as infrastructure and nancial subsidies. Bottom-up regional policies, on the other hand, have been conducted within individual regions, principally aiming to improve the competitiveness of indigenous rms, often through soft policy instruments such as advice, networks, or training. Moreover, within the bottom-up approach responsibility for regional policy was frequently moved away from government departments and instead vested in semi-autonomous public bodies with responsibility for development and implementation of economic development initiatives. Making regional policy the responsibility of public bodies operating at armslength of government at the regional level was seen as having important advantages over the traditional redistributive policies of central government. Firstly, designing policies at the regional level would make it possible to target specic problems of individual localities and focus on strengthening indigenous rms. Secondly, being outside the mainstream structure of government would provide some degree of protection of policy implementation form party-political or parochial interests and thereby further long-term strategies at the expense of short-term gesturing or butter-spreading approaches. And thirdly, being outside the mainstream structure of government would allow recruitment of staff with relevant business experience that could implement the new knowledge-intensive soft policy instruments such as advisory services, inter-rm networks, and public private partnerships and implement these in a proactive and integrated manner. All in all its key characteristics can in other words be summarised as
4

Regional Development Agencies and Multilevel Governance: European Perspectives

organisationally being in a semi-autonomous position vis--vis its sponsoring political authority, strategically supporting mainly indigenous rms by means of soft policy instruments, and implementation being integrated, i.e. drawing upon a broad range of policy instruments. Clearly this is a Weberian ideal type which leaves plenty of scope for variation, and it will therefore be instructive to take a closer look at the way in which the idea of bottom-up arms-length regional policy has been put into practice across Europe. RDA DIVERSITY: SPONSORSHIP, STRATEGY AND IMPLEMENTATION The rapid growth of bottom-up regional policy from the 1980s onwards has spawned a rich literature consisting primarily of detailed regional and national case-studies5. Till now the only systematic comparative research to have been published stem from the early 1980s and early 1990s respectively6, and below the most important results of the most recent Western European survey are reported7. Political Sponsorship and Bureaucratic Autonomy An ideal-type RDA is expected to be situated outside the mainstream government apparatus in a semi-autonomous position vis--vis its political sponsors, and a sequence of possible relationships can be dened between the authority legitimising development activities and the executive in the front-line of policy implementation, stretching from outright incorporation as part of the government administrative apparatus, via semi-department positions where the freedom of manoeuvre is strengthened by the introduction of external actors in a formal advisory structure, to organisations positioned at arms-length with one or more political sponsors having agreed to provide resources without exercising close control of policy development and implementation8. As illustrated by Figure 1, the vast majority of the organisations surveyed have been found to be in a semi-autonomous position, with 2/3 of the relying exclusively or predominantly
5

Figure 1. Bureaucratic Autonomy of RDAs

Henrik Halkier

on one political sponsor, while the rest of the organisations were either in a semidepartment position or arms-length bodies sponsored by a plurality of public (and sometimes also private) actors. All in all it can be concluded that from an organisational perspective the development bodies surveyed comply remarkably well with the ideal-type expectations of an RDA, with more than 80% positioned at arms-length distance from the sponsoring political authority. At the same time the precarious nature of this semiautonomous position was, however, also underlined by the fact that the vast majority of organisations rely exclusively or predominantly on one single economic and political sponsor, and hence the potential for extensive political interference in the activities of the legally independent RDAs is obvious. Development Strategies and Policy Instruments According to the RDA approach to regional policy, strengthening the indigenous sector by means of soft policy instruments should be an important part of the policy prole of a development body. In order to operationalise this requirement, the activities in which the organisations engage have been classied according to their strategic orientation as well as the specic type of support provided, as illustrated by Figure 2. On the one hand we have the traditional measures complementing or replacing the redistributive policies of central government by facilitating the import of growth from outside the region, and then follow the new measures, not found in the traditional armoury of central government and primarily aimed at stimulating the growth and competitiveness of indigenous rms. As can be seen from Figure 2, the three most common activities are all advisory services. Two of them clearly focus on indigenous rms through general manage-

Figure 2. RDA strategies and policies

Regional Development Agencies and Multilevel Governance: European Perspectives

ment support, especially for SMEs, and information about market opportunities, e.g. promotion of subcontracting or trade fairs. Contrary to this the third most common advisory service, attraction of inward investment, entails a rather different perspective on regional development and its prominence underlines the diversity of the activities undertaken by the organisations investigated.
Table 2. Organisations by policy prole Primary activity Traditional Degree of specialisation Specialised Mixed 8 4 New 13 5

In order to take both the relative weight and the overall distribution of different types of development activities into account, the character of the policy prole of each organisation in the sample was determined by combining two criteria, namely 1) the traditional/new nature of the most important policy area, and 2) the degree to which the organisation specialises in activities with a strategic perspective similar to that of its most important policy programme. This divides the sample into four groups according to priority activity and degree of specialisation9, and, as can be seen from Table 2, nearly half of the organisations surveyed specialise in new policy areas, while the remainder are evenly divided between those specialising in traditional measures and development bodies with a mixed policy prole. As RDAs are supposed to give an important, but not necessarily exclusive, role to policies focusing on the needs of indigenous rms, organisations that specialise in traditional policy areas cannot be said to comply with this requirement. From the perspective of policy proles and strategic orientation, only those with either specialised-new or mixed policy proles full this criterion, amounting to 75% of the organisations surveyed. Integrated implementation An ideal-type RDA was not only expected to be involved in new types of policy areas but also to go about its task in a way that differed from that of the traditional regional incentive schemes of central government. Whereas the latter consisted primarily of a limited number of segregated programmes, RDAs were expected to operate in an integrated manner, being able to draw upon a range of policy instruments in order to tackle structural problems within the regional economy or specic difculties faced by individual rms in an effective manner. The capacity for integrated implementation depends on two features: the number of policy areas in which an organisation is engaged, and the diversity of the policy resources at its disposal. In the survey only organisations involved in four or more different policy areas and having both soft (advice) and hard (nance, infrastructure) resources at their disposal were accepted as being able to tailor a specic incentive
7

Henrik Halkier

structure that can induce private and other actors to adopt new patterns of behaviour and thereby address a particular weakness in the regional economy.
Table 3. RDAs capacity for integrated implementation No. of policy areas 1-4 Diversity of policy instruments Either hard/soft Both hard/soft 3 4 4+ 1 22

As can be seen from Table 3, involvement in too few policy areas appears to be a more common cause of non-compliance than is exclusive reliance on either hard or soft resources, while nearly 75% of the organisations surveyed full both criteria. Although of course the extent to which this potential for integration has actually been fullled cannot be established on the basis of a survey approach10. RDAs: Ideal-type and Otherwise Having established that with regard to sponsorship, policy prole, and implementation a signicant majority of the organisations surveyed comply with the ideal-type requirements for RDAs, attention is now turned on the extent to which individual organisations full all of these criteria in order to get a fuller, multidimensional picture of bottom-up regional policy in Western Europe. By combining the three criteria, the 30 development bodies surveyed can be divided into three groups: idealtype RDAs fullling all three criteria, potential RDAs fullling two out of three, and nally non-RDAs complying with only one or none of them. As can be seen from Figure 3, more than half of the organisations can be Figure 3. RDAs and other development bodies classied as ideal-type RDAs, while the rest is evenly divided between those failing by only one criterion and those clearly not complying with the expectations of an RDA. This of course does not imply that the current state of development policy in half of the regions surveyed is inherently superior to that in the other half, but merely that the existing patterns are in varying degree of accordance with the RDA approach to regional policy with its integrated implementation of competitiveness-oriented policies by an arms-length institution at the regional level. Amongst the ideal-type RDAs, three distinct sub-groupings can be identied on the basis of particular combinations of policy prole and resources11. Organisations
8

Regional Development Agencies and Multilevel Governance: European Perspectives

with a mixed-traditional policy prole are generally large, probably reecting the relatively costly nature of many traditional policies with their reliance on grants and factory building, while most of those with mixed-new or specialised-new proles generally operate on a much smaller scale. Although RDAs are by denition characterised by relatively broad policy proles, this clearly does not necessarily require a large organisation in terms of nancial resources. A closer look at the group of organisations dubbed potential RDAs justies the adoption of this apparently prejudicing label, as the more diverse of the organisations specialising in traditional activities lack only one additional new policy area each to achieve a mixed prole and qualify as RDAs. A fairly large group of relatively small organisations in other words would appear to be capable of becoming ideal-type RDAs if they, and/or their political sponsors, should decide to go down this road - although the seemingly high degree of concentration on one particular activity may in many cases make it difcult to develop an integrated approach in practice. The non-RDA group is dominated by development bodies under relatively strict political supervision and organisations narrowly specialised in traditional regional policy activities, and as all of them comply with only one of the three criteria, major changes would have to be undertaken should it be decided to move these organisations in the direction of ideal-type RDAs. RDAS IN REGIONAL POLICY: TOWARDS MULTI-LEVEL GOVERNANCE Having established the presence of RDAs as a major element in regional development policies in Western Europe, it is, however, also important to stress that the role of this type of organisation has changed over the years, and thus in order to be able to identify the challenges currently faced by RDAs in Europe, it is necessary to introduce a historical perspective to the analysis.
Table 4. Four paradigms of regional policy Spatially selective Single-tier Multi-tier National top-down European Structural Funds Spatially inclusive Regional bottom-up Growth partnerships

As illustrated by Table 412, it is possible to identify four different approaches to regional policy, depending on the specic combination of spatial and organisational characteristics: Some policies have been spatially selective by being applied exclusively to regions designated for support by national or European authorities, while
9

Henrik Halkier

other policies have, potentially or actually, been applied throughout the national territory. Some policies have been designed and implemented by one tier of government, while other policies have involved inter-tier collaboration resulting in multi-level governance type of partnerships. In brief, the development of European regional policy sees the main emphasis moving away from the top-left quadrant of national-level top-down policies, in direction of the bottom-right quadrant, although with great variations in the speed and relative importance of the three new forms of regional policy. In Western Europe the rst phase of regional policy, stretching from the post-war years through to the late 1970s, was near-exclusively dominated by central government measures of a top-down nature13. Financial and other hard resources were employed to achieve interregional equality through redistribution of economic growth, especially through diversion of rms and investment from more prosperous part of the country to designated problem regions with high levels of unemployment. Policy programmes were generally only spatially selective, i.e. they did not focus on particular (manufacturing) industries or types of rms, and they operated in a reactive manner with government ofces considering applications from individual rms for e.g. nancial support for particular investments. In this form of regional policy, RDAs played no role at all: policies were designed and implemented by central government departments and did not take the specic development problems of individual regions as their point of departure. From the 1980s onwards this situation changed dramatically, as, rstly, both regional and European actors came to play important roles in regional development alongside central government, and, secondly, an increasing number of policy programmes, not least those emanating from the European level, came to involve cooperation between several tiers of government. The regional programmes of central government were maintained in most countries14, but expenditure was reduced in 1990/91 British real term expenditure constituted only 13% of the maximum recorded in 1975/7615 and programmes became increasingly selective, not least with regard to the types of investment projects that were supported through nancial incentives. Parallel to this, an explosive growth occurred in what became known as bottom-up regional policy, i.e. initiatives specic to individual regions which often involved the setting up of separate development bodies16. Regionallybased institutions would be able to target the specic needs of individual areas and operate in a more proactive manner when devising programmes and projects, and policies tended to focus mainly, but not exclusively, on attempts to strengthen the competitiveness of the region by supporting indigenous rms by means of soft policy instruments like advisory services, inter-rm networks, and publicprivate partnerships, although in many cases harder forms of support, such as technological infrastructure or venture capital, were part of the armoury too.
10

Regional Development Agencies and Multilevel Governance: European Perspectives

In parallel with this mushrooming of economic development initiatives from below, the European level also emerged as a major actor in regional policy17. Developing gradually from being mainly a system for reimbursing national expenditure on regional policy and supporting basic infrastructure projects, the European Structural Funds came to constitute a regional policy programme in its own right with a separate system of designated problem areas and development programmes from 1988 onwards. Although hard policy instruments such as infrastructure and investment subsidies continued to play a major role, support for softer measures such as advisory services and network building gradually became increasingly important, and the introduction of regional development programmes as the vehicle through which support is channelled to individual regions could also be interpreted as similar to the specic targeting entailed in the bottom-up approach. Finally, it should be stressed that the three levels of regional policy have not only coexisted but also interacted in a variety of ways, something that in some EU member states have resulted in inter-tier partnership becoming the governance principle used to structure regional development activities throughout the national territory. Not only has the introduction of Structural Funds programming in the new CEE member states resulted in relatively homogenous systems of subnational development bodies relying primarily on EU funding, but also in relatively prosperous countries such as France, Austria, Sweden and Denmark have similar structures been created in order to ensure that the contribution of every region to national growth is maximised18. Clearly, the emergence of extensive patterns of multi-level governance in regional policy has had important implications for RDAs in Europe19. Whereas many of the early regionally-based development bodies appear to have operated primarily on a stand-alone basis where squaring the ambitions of their political sponsors with the perceived needs of the regional economy was the central challenge, in the beginning of the 21st century RDAs nd themselves in a dense network of public and private organisations with overlapping policy remits and potentially conicting interests with regard to regional development. Paradoxically, it would appear that while the role of RDAs in the current networked governance of regional policy has been maintained in terms of strategy development, their role as policy implementers to some extent may have been reduced in some countries and regions, making the regionally-based development body a node in a strategic network that attempts to reach its goals by inuencing other policy actors rather than posturing like classical stand-alone RDAs with a wide range of policy instruments at their disposal - as being a cure-all solution to any regional development problem imaginable.

11

Henrik Halkier

FUTURE CHALLENGES: NETWORKING RDAS The current challenges faced by the new networked set-up can be summarised under the same three heading that were used to analyse the earlier phase dominated by stand-alone RDAs. In terms of sponsorship the new circumstances clearly involve a more complex situation, with more political authorities the support of which must be maintained. While for some organisations this could result in greater degrees of operational freedom compared to a situation with one single or dominant sponsor, the balancing of potentially opposing demands may also result in difculties with regard to maintaining a strategic focus. This would not only seem to make it even more important for RDAs to develop well-dened strategies a challenge also faced by stand-alone bodies but also to be clear about the potential importance of non-economic concerns with regard to e.g. territorial politics of their multitude of stakeholders. With regard to development strategies the fact that regional policy has now become ubiquitous i.e. practiced not only in declining industrial and remote rural regions but also in strong metropolitan areas means that individual RDAs more than ever will have to be realistic about the possible impact of their policies. Obviously, many factors are outside the reach of regional actors in a globalising world, but now competing regions are more likely than ever to be engaged in similar activities. At the same time, unlike traditional stand-alone RDAs, contemporary development bodies will not have to rely solely on its own imagination and the inspiration from working with client rms in order to develop and rene its activities, the dense network relations may also serve as a source of inspiration and innovation. Nonetheless, with regard to policy instruments the new situation would still seem to involve the risk of copy-cat policies which import measures regarded as best practice within the network without making the necessary allowances and adaptation to specic regional circumstances. Moreover, the need to maintain support from stakeholders and networking partners is likely to increase the importance of corporate PR and branding it is not enough to do the right thing but also to be seen to be doing so in order to maintain the ow of resources to the organisation. On this reading, the decision to introduce RDAs in Turkey poses an interesting challenge for all actors involved: For central government which will have to give the new bodies some degree of authority in order to be able to design specic policies for regions in very different socio-economic circumstances or run the risk of making little difference in practice, except of course making a token gesture in the direction of EU-agreeable decentralisation.

12

Regional Development Agencies and Multilevel Governance: European Perspectives

For European actors which in the pre-accession period are likely to be seen as a potential source of additional resources and which, hopefully, will be able to benet from lessons learned in regional development initiatives in and beyond the new CEE member states of the EU or run the risk of making policies less effective and efcient than might otherwise have been the case. For regional actors, public as well as private, who have to take up the challenge of designing and implementing regional development initiatives in a situation where resources are likely to be limited and possibly disputed or run the risk of making little difference in practice. In facing up to these challenges, many lessons and much inspiration may be derived from European experiences with regional development in recent decades but at the end of the day it will be the extent to which these ndings are digested and translated into the specic socio-economic and institutional context through intensive and interactive learning processes that will determine whether the RDA concept will end up making a signicant impact on the development of regions across Turkey.
BIBLIOGRAPHY Alden, Jeremy & Boland, Philip (eds.) (1996) Regional Development Strategies - A European Perspective, London: Jessica Kingsley Press. Bachtler, John (1997) New Dimensions of Regional Policy in Western Europe, in Keating, Michael & Loughlin, John (eds.): The Political Economy of Regionalism, London: Frank Cass, pp 77-89. Balme, Richard (1998) The French Regions as a Space for Public Policy, in Gals, Patrick le & Lequesne, Christian (eds.): Regions in Europe, London: Routledge, pp 181-198. Benneworth, Paul (2001) Regional Development Agencies - The Early Years, Seaford: RSA. Cameron, Greta et al. (2000) Institutional Change, Governance and Regional Development: Problems and Perspectives, in Danson, Mike et al. (eds.): Governance, Institutional Change and Regional Development, Aldershot: Ashgate, pp 266-75. Danson, Mike et al. (eds.) (2000) Governance, Institutional Change and Regional Development, Aldershot: Ashgate. Downes, Ruth (2000) EU and National Regional Policies in Austria, in Danson, Mike et al. (eds.): Governance, Institutional Change and Regional Development, Aldershot: Ashgate, pp 246-65. Dulupcu, Murat Ali (2005) Regionalisation for Turkey - An Illusion or a Cure?, European Urban and Regional Studies 12 (2): 99-115. Ferry, Martin & McMaster, Irene (2005) Regional Governance in Industrial Regions in Central and Eastern Europe: A Polish-Czech Comparison, in Sagan, Iwona & Halkier, Henrik (eds.): Regionalism Contested. Institution, Society and Governance, Avebury: Ashgate, pp 177-200.

13

Henrik Halkier Halkier, Henrik (1999) The Europeanisation of Regional Policy: Institutions and Regional Development, SIRIUS Summer School, Glasgow 28.6.99. Halkier, Henrik (2001) Regional Policy in Transition - A Multi-level Governance Perspective on the Case of Denmark, European Planning Studies 9 (3): 323-38. Halkier, Henrik (2006a) Institutions, Discourse and Regional Development. The Scottish Development Agency and the Politics of Regional Policy, Brussels: PIE Peter Lang. Halkier, Henrik (2006b) Regional Policy and Knowledge Processes: Towards a Framework for Analysis, Aalborg University. Halkier, Henrik & Damborg, Charlotte (2000) Development Bodies, Networking and Business Promotion - The case of North Jutland, Denmark, in Danson, Mike et al. (eds.): Governance, Institutional Change and Regional Development, Aldershot: Ashgate, pp 92-114. Halkier, Henrik & Danson, Mike (1998) Regional Development Agencies in Europe - A Survey of Key Characteristics and Trends, in Halkier, Henrik et al. (eds.): Regional Development Agencies in Europe, London: Jessica Kingsley, pp 26-44. Halkier, Henrik & Flockhart, John Evan (2002) The Danish Cases - Bottom-up Initiatives between Regional and National Environments, in sthol, Anders & Svensson, Bo (eds.): Partnership Responses - Regional Governance in the Nordic States, Stockholm: Nordregio, pp 41-84. Halkier, Henrik et al. (eds.) (1998) Regional Development Agencies in Europe, London: Jessica Kingsley Publishers. sthol, Anders & Svensson, Bo (eds.) (2002) Partnership Responses - Regional Governance in the Nordic States, Nordregio Report R2002 (6). Sagan, Iwona & Halkier, Henrik (2005) Regional Contestations: Conclusions, in Sagan, Iwona & Halkier, Henrik (eds.): Regionalism Contested. Institution, Society and Governance, Avebury: Ashgate, pp 265-72. Sagan, Iwona & Halkier, Henrik (eds.) (2005) Regionalism Contested. Institution, Society and Governance, Aldershot: Ashgate. Staeck, Nicola (1996) The European Structural Funds - Their History and Impact, in Heinelt, Hubert & Smith, Randall (eds.): Policy Networks and European Structural Funds, Aldershot: Avebury, pp 46-73. Velasco, Roberto (1991) The Role of Development Agencies in European Regional Policy - A Report for the DG XVI of the European Commission, Brussels. Wishlade, Fiona (1996) EU Cohesion Policy: Facts, Figures and Issues, in Hooghe, Liesbet (ed.): Cohesion Policy and European Integration. Building Multi-level Governance, Oxford: Oxford UP, pp 27-58. Wren, Colin (1996) Grant Equivalent Expenditure on Industrial Subsidies in the Post-War UK, Oxford Bulletin of Economics and Statistics 58 (2): 317-53. Yuill, Douglas (ed.) (1982) Regional Development Agencies in Europe, Aldershot: Gower.

14

Regional Development Agencies and Multilevel Governance: European Perspectives NOTES 1. See e.g. Dulupcu 2005. 2. Halkier 2001, 2006a; Halkier & Danson 1998, Halkier & Damborg 2000, Halkier & Flockhart 2002. 3. Halkier 2006b, cf http://www.eurodite.bham.ac.uk/. 4. Halkier & Danson 1998, cf Velasco 1991, Benneworth 2001. 5. For an overview, See Halkier 2006a Section 2.1. 6. Yuill (ed.) 1982, Halkier & Danson 1998. The results of the the ongoing Eurodite survey will be published in 2007/2008 (cf Halkier 2006b). 7. The survey covered 30 members of the Eurada interest organisation 8. Halkier 2006a section 3.4, cf Halkier & Danson 1998. 9. In order to allow for the greater number of policy areas with an indigenous strategic focus (cf Figure 2), an organisation with predominantly new activities will be regarded as specialised if it engages in no more than one traditional activity, and an organisation with predominantly traditional activities will be regarded as specialised if it engages in no more than two new policy areas. 10. See e.g. Halkier 2006a for a case-study approach to this. 11. Halkier & Danson 1998. 12. Halkier 2006b, cf Halkier 1999. 13. For an extended argument, see Halkier 2006a Section 2.1. 14. Denmark is the exception in that all central government regional subsidies were terminated in 1991 (Halkier 2001). 15. Calculated on the basis of Wrens grant-equivalent gures (1996 p. 328). 16. For case studies of individual agencies and countries, see e.g. Alden & Boland (eds.) 1996, Halkier, Danson & Damborg (eds.) 1998, Danson, Halkier & Cameron (eds.) 2000, Sagan & Halkier (eds.) 2005. 17. For overviews, see Wishlade 1996, Staeck 1996, Bachtler 1997. 18. See e.g. Ferry & McMaster 2005, stholl & Svensson (eds.) 2002, Downes 2000, Balme 1998. 19. See e.g. Cameron et al. 2000, Sagan & Halkier 2005.

15

Blgesel Kalknma Ajanslar ve ok Dzlemli Ynetiim: Avrupa Perspekti

BLGESEL KALKINMA AJANSLARI VE OK DZLEML YNETM: AVRUPA PERSPEKTF

Prof. Henrik HALKIER Aalborg University

Blgesel kalknma ajanslar (BKA) kavramnn ortaya kmasyla gerek politika giriimlerinin doas ve gerek ulusalt iktisadi kalknma faaliyetlerini kapsayan ynetiim yaplar asndan, Trkiyede blgesel kalknmay, hkim olan Avrupa yaklamlarna doru yaklatracak kurumsal bir ereve yaratld. Birok BKAda ortak olan belirli temel zellikleri ortaya karmak mmkn olsa da lkeler ve blgeler arasndaki farklln yksek olmas ve BKAlarn rollerinin zaman iinde deimi olmas nedeniyle, Trkiye blgelerindeki yeni oluumlarn rolleri daha detayl allmay beklerken1, Avrupann blgesel lekli kalknma kurumlar konusundaki deneyimini yanstmak yararl olabilir. Ksacas, BKAlar yalnzca BKA deil, ayn zamanda ortak zellikleri, ciddi oranlarda meknsal farkllklar olan ve srekli deien bir grup kalknma organdr. Bu metnin amac sz konusu blgesel politika yaklamnn, birou Trkiye balamnda da ortaya kabilecek mevcut ve gelecekteki zorluklarn belirlemek iin, Bat Avrupadaki BKAlarn kilit zelikleri, farkllklar ve kalknma eilimlerinin bir erevesini oluturmaktr. Analiz, mevcut akademik yaznn kapsaml olarak taranmas, derinlemesine alan almalar biiminde yrtlen n aratrmaya ve yakn zamanda Avrupa Komisyonunun 6. ereve Program tarafndan desteklenmi ve entegre bir proje olan Eurodite balamnda gerekletirilen2 karlatrmal bir almaya3 dayanmaktadr. BYK BEKLENTLER: BKALARI TANIMLAMAK BKA aadaki gibi tanmlanabilir; Merkezi hkmet ve yerel ynetim ana yapsnn dnda, ounlukla yumuak politika aralarn entegre biimde kullanarak yerel iktisadi kalknmay destekleyen, blgesel bazda yerleik, kamu tarafndan nanse edilen kurumlardr4.
17

Henrik Halkier

Tablo 1de gsterildii gibi, blgesel politikayla ilgili bu yaklam, genellikle geleneksel merkezi hkmet nlemlerinin tersi olarak tanmlanr.
Tablo 1. Blgesel politika yaklamlar karlatrmas Temel zellikler Organizasyon Stratejiler Politika aralar Yukardan aaya Ulusal sfat Merkezi ynetim birimlerine ait Bymenin yeniden datlmas Blge ii dayanma Sert kaynaklar Seici olmayan, re-aktif Aadan yukarya Blgesel sfat Yar zerk Yerel bymenin glendirilmesi Blge ii rekabet Sert ve yumuak kaynaklar Seici, proaktif

Kaynak: Halkier & Danson 1998in Halkier 2006 Tablo 2.2

Bu yzden, geleneksel yukardan aaya blgesel politikalar merkezi hkmetler tarafndan, blgeler arasndaki eitlii desteklemek iin havu sopa sistemi ile sert politika aralar kullanlarak, rnein altyap ve nansal destekler gibi, sorunlu blgelere ekonomik faaliyetlerin yeniden datlmas ile denenmitir. Dier taraftan, tek blgeyi kapsayan aadan yukarya blgesel politikalar ilkesel olarak, neriler, balantlar veya eitim gibi genellikle yumuak politika aralar ile yerel irketlerin rekabetiliini arttrmay salar. Ek olarak, aadan yukarya yaklamda blgesel politika iin sorumluluk genellikle kamu kurumlarndan uzaklar ve bunun yerine, sorumluklar kalknma ve iktisadi kalknma giriimleri olan yar zerk kamu kurumlarna geer. Blgesel politikann blgesel seviyede yrtmenin dorudan bir paras olmayan kamu kurumlarnn sorumluluu olarak tanmlamasnn merkezi ynetimin geleneksel yeniden datm politikalar zerinde nemli avantajlar salad dnlmekteydi. lk olarak, politikalar blgesel seviyede tasarlamak, tek bir blgenin belirli sorunlarnn hedeenmesi ve yerel irketlerin glendirilmesine odaklanmay mmkn klmaktadr. kinci olarak, yrtmenin ana alma yaps dnda olmak politika uygulamasnda parti-politikalar veya ksa vadeli beklentiler veya poplist yaklamlardan bir lye kadar korunma salar. nc olarak, hkmetin ana alma yaps dnda olmak, danmanlk servisleri, irket ii alar ve kamu zel ortakl gibi bilgiye dayal yeni yumuak politika aralarnn proaktif ve btncl olarak uygulanmasna imkan salayacak belirli i deneyimi olan personel alnmasn mmkn klacaktr. Dier bir deile, btn olarak ele alndnda politikalar blgesel seviyede tasarlamann temel zellikleri aadaki gibi zetlenebilir; Organizasyon aamasnda yar zerk pozisyonu aadan yukar yaklamn politik otoritesinin destekisidir; stratejik olarak yumuak politika aralar ile temel olarak yerel irketlerin desteklenmesi ve uygulamann entegre olmas, rnein politika aralarnn geni aralkta izilmesi.
18

Blgesel Kalknma Ajanslar ve ok Dzlemli Ynetiim: Avrupa Perspekti

Aka bu, eitlenmeyi ne karan Weberyan dnce tarzdr; Avrupada yaygn olarak uygulanan aadan yukarya blgesel politika krine yakndan bakmak retici olacaktr. BKA ETLL: DESTEK, STRATEJ VE UYGULAMA 1980lerden itibaren aadan yukarya blgesel politikann hzl bymesine bal olarak, detayl blgesel ve ulusal rnek almalarn kapsayan zengin bir yazn olumutur5. Srasyla 1980ler ve 1990larn balarndan beri baslan tek sistematik karlatrmal aratrma6 ve en yeni Bat Avrupa saha aratrma sonular aada verilmitir7. Politik Destek ve Brokratik zerklik deal tip BKAnn yrtmenin ana mekanizmas dnda, politik destekileri ile yar zerk bir pozisyonda ve olas bir ilikinin srasnn kalknma faaliyetlerini dzenleyen otorite ile politika uygulanmasnda n safhada olan ynetici arasnda tanmlanabildii; yar-blme ait pozisyonlarnn yasal danmanlk yaps iinde yrtmenin idari mekanizmalarnn bir paras olarak dsal aktrlerin katlm ile hareket zgrlnn glendirildii; politika gelitirilmesinde ve uygulanmasnda yakndan mdahale etmeden kaynak salamay kabul etmi bir veya daha fazla politik destekinin olduu bir konumda olmas beklenir8. ekil 1de gsterildii gibi, aratrlan kurumlarn byk ksmnn yar zerk pozisyonda olduklar, bunlarn 2/3nn tamamen veya ksmen bir politik destekiye bal olduklar, geri kalan kurumlarn kamu aktrleri (ve bazen zel) tarafndan desteklenen ya yar-blme ait pozisyonu ya da uzant organlar olduu grlmektedir. Bir btn olarak ele alndnda, organizasyon perspektinden aratrlan kalknma yaplarnn %80inin desteki politik otoriteden bamsz ekilde hareket ederek tamamen BKAlarn ideal tip beklentilerini karladklar grlmtr. Ayn zamanda bu yar zerk pozisyonun istikrarsz doas, ne yazk ki kurumlarn byk ksekil 1. BKAlarn brokratik zerklii mnn nemli lde veya ksmen tek bir ekonomik ve politik destekiye bal olmas sonucunu dourmu, ve bu yzden yasal olarak bamsz BKAlarn faaliyetleri potansiyel politik mdahaleye ak hala gelmitir.

19

Henrik Halkier

Kalknma Stratejileri ve Politika Aralar BKAnn blgesel kalknma yaklamna gre yerel sektr yumuak politika aralar ile glendirmek bir kalknma kurumunun politika prolinin nemli bir paras olmaldr. Bu koulu operasyonel yapmak iin, kurumlarn katld faaliyetler, ekil 2de gsterildii gibi kurumlarn stratejik konumlanmalarnn yan sra salanan belirli tipteki destee gre de snandrlr. Bir taraftan, bymenin blge dndan ithal edilmesini salayan merkezi ynetimin yeniden datmac politikalarn tamamlayan veya yerine geen geleneksel aralara ve dier taraftan takip eden merkezi ynetimin geleneksel yapsnda bulunmayan ve birincil olarak bymeyi ve yerel irketlerin rekabetiliini tevii amalayan yeni aralara sahibiz. ekil 2de grld gibi, en yaygn grlen faaliyetin hepsi danmanlk servisleridir. Bunlardan ikisi genel ynetim destei, zellikle KOBlere, ve rnein taeronluun nerilmesi veya ticaret fuarlar gibi piyasa frsatlar ile ilgili bilgi aracl ile aka yerel irketlere odaklanmaktadr. Bunlarn aksine nc en yaygn danmanlk servisi, yerli yatrmn caziplii, blgesel kalknma ile ilgili farkl bir perspektif gerekliini ortaya koymakta ve bunun nemi aratrlan kurumlarn faaliyet eitliliinin altn izmektedir.

ekil 2. BKA stratejileri ve politikalar

Farkl tiplerdeki kalknma faaliyetlerinin grece arl ve genel dalmn dikkate almak iin rnekteki her kurumun politika prolinin zellii iki kriter birletirilerek belirlenmitir; 1) en nemli politika alann geleneksel/yeni yaps ve 2) kurumun en nemli politika programndaki benzer stratejik perspektif ile zelletii faaliyetlerdir. rnei ncelikli faaliyet ve zellemenin derecesine gre drt gruba ayrdmzda9, Tablo 2de grlebilecei gibi, neredeyse aratrlan kurumlarn yars yeni politika alanlarnda zellemi, geri kalanlar geleneksel
20

Blgesel Kalknma Ajanslar ve ok Dzlemli Ynetiim: Avrupa Perspekti

aralara bal kalanlar ve karma politika proli olan kalknma kurumlarna eit olarak dalmaktadrlar. BKAlarn yerel irketlerin ihtiyalarna odaklanan politikalarna nemli fakat tek olmas gerekmeyen bir rol verilmelidir fakat geleneksel politika alanlarnda zelleen kurumlarn bu koulu karlayabilecekleri sylenemez. Politika prolleri ve stratejik konumlandrma perspektinden bakldnda aratrma yaplan kurumlarn zellemi-yeni veya karma politika prolleri olan sadece %75i bu kriteri karlamtr.
Tablo 2. Politika proline gre kurumlar Birincil Faaliyet Geleneksel Uzmanlama derecesi zellemi Kark 8 4 Yeni 13 5

Btnleik Uygulama deal bir BKAnn sadece yeni tiplerdeki politika alanlarna dhil olmas deil, merkezi ynetimin geleneksel blgesel tevik emalarndan farkl grevleri iin hareket etmesi beklenmektedir. Daha sonra ncelikli snrl sayda ayrlm programlar kapsamasna ramen, blgesel ekonomi veya irketlerin karlat belirli zorluklarn zerinden etkili bir ekilde gelecek bir takm politika aralarnn oluturulmas iin, BKAlarn entegre bir ekilde hareket etmeleri beklenmektedir. Btnleik uygulama iin beklenen kapasite iki zellie baldr: organizasyonu balayan politika alanlarnn says ve bunun dzenlenmesindeki politika alanlarnn eitliliidir. Aratrmaya, sadece drt ve daha fazla farkl politika alanlarna dhil olan ve dzenlenmesinde yumuak (tavsiye) ve sert (nans, altyap) kaynaklar bulunan, zel ve dier aktrleri yeni davran biimleri uygulamaya tevik edebilen ve bylece blgesel ekonomideki belirli bir zay iaret eden belirli yaklam yaps uyarlayabilen organizasyonlar dhil edilmitir.
Tablo 3. Btnleik uygulama iin BKAlarn kapasitesi Politika alanlarnn says 1-4 Politika aralarnn eitlilii Sert veya Yumuak kiside Sert veya Yumuak 3 4 4+ 1 22

Tablo 3de grlebilecei gibi, sert veya yumuak kaynaklara byk lde balla gre ok az sayda politika alanna katlmak uygun olmann genel bir nedeni iken, aratrlan organizasyonlarn yaklak %75i her iki kriteri de karlamaktadr. Tabi ki btnleme iin bu potansiyel aslnda karlansa da, kapsam bu aratrma yaklam zerine kurulamaz10.

21

Henrik Halkier

BKAlar: deal tip ve Dierleri Destek, politika proli ve uygulama gz nne alndnda, aratrlan organizasyonlarn nemli bir ounluu BKAlarn ideal niteliklerini karlamakta; imdi ise dikkatler, bunun tesinde, tek bir organizasyonun, Bat Avrupadaki aadan yukarya blgesel politikann tam ve ok boyutlu resmini elde edebilmek iin tm bu kriterleri karlamas kapsamna evrilmektedir. kriteri birletirmek suretiyle, aratrlan 30 kalknma organ gruba ayrlabilir: kriteri de karlayan ideal tip BKAlar; kriterin ikisini karlayan potansiyel BKAlar; ve son olarak da sadece bir veya hibir kriteri karlamayan BKA olmayanlar belirtir. ekil 3de grlebilecei gibi, kurumlarn yardan fazlas ideal BKAlar olarak snandrlabilirken, ekil 3. BKAlar ve dier kalknma kurumlar geri kalanlar sadece bir kriteri karlayamayanlar ve BKAlardan beklenenleri aka yerine getiremeyenler arasnda eit olarak dalmaktadr. Bu tabii ki aratrlan blgelerin yarsnda u an ki kalknma politikasnn durumunun dier yardakilere gre ok daha iyi olduunu gstermemektedir; fakat sadece var olan yollar, blgesel politikalarn BKA yaklamlarna bal olarak rekabet merkezli politikalarn blgesel seviyede kurumsal yaklamlar tarafndan entegre edilerek uygulanmasnda eitlidirler. deal tip BKAlar arasnda, politika proli ve kaynaklarnn belirli kombinasyonlarna dayanarak tane alt grup belirlenebilir11. Kark-geleneksel politika proli olan kurumlar genellikle byk, hibelere ve fabrika binalarna olan bamllklar ile birok geleneksel politikalarn greceli maliyetli doalarn yanstrken, kark-yeni veya uzmanlam-yeni prolleri olanlarn birou genellikle ok daha kk boyutta almaktadr. BKAlar tanmlar gerei greceli geni politika prolleri tarafndan karakterize ediliyorsa da, bu aka nansal kaynaklar asndan byk bir organizasyon gerektirmeyebilmektedir. Potansiyel BKAlar olarak adlandrlan kurumlar grubuna yakndan baklmas bu nyargl etiketin kullanlmasn, geleneksel faaliyetlerde uzmanlaan organizasyonlar daha fazla eitlendike, her biri karma prolin stesinden gelen sadece ek bir yeni politika alan olmasnn eksiklii ve BKAlar olarak snrlanmas ile gerekelendirilmektedir. Dier bir deile, bir ok durumda belirli bir faaliyete yksek derecede odaklanmak, uygulamada entegre bir yaklamn gelitirilmesini zorlatrsa da, eer grece kk kurumlarn nemli bir ksm ve/veya bunlarn politik destekileri bu yoldan gitmeye karar verirler ise bu kurumlarn ideal tip BKA olma kapasiteleri vardr. BKA olmayan grup, grece kat politika nezaretinde kalknma organlar tarafndan domine edilmekte ve kurumlar geleneksel bl22

Blgesel Kalknma Ajanslar ve ok Dzlemli Ynetiim: Avrupa Perspekti

gesel politikalarda dar kapsamda zellemekte ve bunlarn hepsi sadece bir kriteri karlamaktadr, bu yzden de byk deiiklikler yaplarak bu kurumlar ideal-tip BKAlar ynnde hareket ettirilmelidirler. Blgesel Politikada BKAlar: ok Dzlemli Ynetiime Doru Bat Avrupada BKAlarn grn blgesel kalknmann temel eleman olarak olumutur, fakat bu tip kurumlarn rolnn yllar iinde deitii ve bu yzden Avrupada BKAlarn karlatklar zorluklarn belirlenebilmesi iin analizlere tarihsel bir perspektin eklenmesi gerektiinin belirtilmesi de nemlidir.
Tablo 4. Blgesel politikann drt paradigmas Meknsal olarak seici Tek seviyeli ok seviyeli Ulusal Yukardan aaya Avrupa Yapsal Fonu Meknsal olarak kapsayc Blgesel aadan yukarya Byme ortakl

Tablo 412te gsterildii gibi, meknsal ve organizasyonel niteliklerine bal olarak drt farkl blgesel politika belirlenebilir: Baz politikalar mekansal olarak seici olup ulusal veya Avrupa otoritelerinin destek kapsamna ald blgelere zel olarak uygulanrken dier politikalar potansiyel olarak veya ilen lkenin her yerinde uygulanmaktadr. Baz politikalar ynetimin bir seviyesinde tasarlanp ve uygulanrken bazlar ok dzlemli ynetiim tr ortaklklarla sonulanan ynetim seviyeler aras ibirliini gerektirir Ksaca, blgesel politikalarn yeni formunun hz ve grece nemlerinde ciddi farkllklar olsa da, Avrupa blgesel politikasnn geliimindeki temel vurgu, sol st kedeki ulusal seviyede yukardan aaya politikalardan, sa alt keye doru kaymaktadr. Bat Avrupada sava sonras yllardan 1970lerin sonlarna doru yaylan blgesel politikann ilk safhasnda merkezi hkmetin yukardan aa tedbirleri olduka yaygndr13. Finansal ve dier sert kaynaklar, zellikle yksek isizliin olduu belirlenen sorunlu blgelere, daha iyi durumdaki blgelerdeki irketlerin ve yatrmn kaydrlmasyla, ekonomik bymenin yeniden dalm ile blgeler aras eitlii salamak iin kullanlmtr. Politika programlar genellikle belirli endstrilere (imalat) veya irket tiplerine odaklanmadan, sadece meknsal olarak seiciydiler ve bu programlar, hkmetler ile re-aktif bir yaklamda belirli bir yatrma ynelik nansal destek iin belirli irketlerden bavuru yapanlara odaklandlar. Bu tipte bir blgesel politikada BKAlar hibir rol oynamamlardr: politikalar merkezi hkmet birimleri tarafndan tasarland ve uyguland ve bunlar balang noktas olarak belirli bir blgenin belirli kalknma sorunlarn semedi.

23

Henrik Halkier

Bu durum 1980lerden gnmze nemli lde deiti, ilk olarak, merkezi hkmetlerle birlikte hem blgesel hem de Avrupal aktrler nemli roller stlendi ve ikinci olarak, saylar giderek artan, sadece Avrupa seviyesinde ortaya kan deil, birok politika programnda hkmetin birok birimi ibirliinde bulundu. Merkezi hkmetin blgesel programlar birok lkede yenilendi14, fakat harcamalar azaltld - 1990/91de Britanyallarn gerek harcamas 1975/76daki en yksek olarak kaydedilen harcamann %13 oldu15 - ve nansal yntemlerle desteklenen yatrm projeleri dnda programlarn birou seici oldu. Buna paralel olarak, rnein ayr kalknma organlarnn kurulmasnda etkili olan belirli blgelere zel yaklamlar gibi aadan yukarya olarak bilinen blgesel politikada patlama derecesinde byme meydana geldi16. Blgesel kurumlar belirli blgelerin belirli ihtiyalarn hedeeyebilirler ve birok durumda teknolojik altyap veya risk sermayesi gibi destein sert formlar da kullanlan yntemlerden olsa dahi, blgenin rekabet edebilirliini arttrmaya ynelik politika, plan ve programlar hazrlarken danmanlk servisleri, irketler aras alar ve kamu-zel ortakl gibi yumuak politika aralar ile yerel irketlerin desteklenmesine odaklanarak daha pro-aktif bir ekilde alabilirler. Aadan iktisadi kalknma yaklamlarnn hzl bir ekilde tremesiyle birlikte, Avrupa seviyesi de blgesel politikada byk bir aktr olarak ne kmaktadr17. 1988den beri belirlenen sorun alanlar ve kalknma programlarnda blgesel politika ile ilgili harcamalar karlamak ve alt yap projelerini desteklemek iin Avrupa Yapsal Fonlar ayr bir sistem iinde blgesel politika program olarak gelitirilmitir. Altyap ve yatrm destekleri gibi sert politika aralar nemli rol oynamaya devam etse de, danmanlk servisleri ve a oluturma gibi daha yumuak aralarn giderek daha nemli olmaya balad ve destein belirli bir blgeye ynlendirildii ara olarak blgesel kalknma programlarnn kullanlmaya balanmasnn aadan yukar yaklamdaki zel hedeemeye benzedii sylenebilir. Son olarak, ulusal blge genelinde blgesel kalknma faaliyetlerini yaplandrmann hkmet prensibi olduu baz AB ye devletlerinde sralar aras bir ortaklk ile sonulanan, blgesel politikann seviyesinin sadece bir arada var olmad ayn zamanda birok ekilde etkiletii belirtilmelidir. Sadece Yapsal Fonlar programlamasnn CEE (Orta ve Dou Avrupa) ye devletlerinde kullanlmaya balanmas, birincil olarak AB fonlamasna bal grece homojen ulus alt kalknma kurumlar sistemi ile sonulanmam, ayn zamanda her blgenin ulusal bymeye katksnn arttrlmas iin Fransa, Avusturya, sve ve Danimarka gibi grece refah iindeki lkeler iin de benzer yaplar oluturulmutur18. Aka, blgesel politikada ok dzlemli ynetiimin birok modelinin ortaya k, Avrupadaki BKAlar asndan nemlidir19. Fakat blgesel ekonominin ihtiyalar politik destekilerin dikkate aldklar asl sorun olduundan, eski blgesel bazl kurumlarn birou, nceleri tek balarna alsalar da, blgesel kalknma
24

Blgesel Kalknma Ajanslar ve ok Dzlemli Ynetiim: Avrupa Perspekti

dikkate alndnda 21. yzyln banda BKAlar kendilerini youn kamu ve zel kurulularn birbirini tekrarlayan politika nerileri ve olaslkla bir biriyle elien karlar arasnda bulmulardr. Paradoksal bir biimde blgesel politikann mevut ynetim a iinde BKAlarn rol strateji gelitirme dzeyinde devam ederken baz lkelerde ve blgelerde politika uygulayclar dzeyine indirgenerek blgesel olarak rgtlenen byle bir kalknma kurumu stratejik bir a yaps iinde iin kendisini yapmak yerine dier politika aktrlerini etkilemeye alan (ok eitli politika aralarna sahip klasik bamsz BKAlardaki gibi) ve her trl blgesel kalknma probleminin aresi olarak grnen bir hale gelmi olabilir GELECEKTEK ZORLUKLAR: BKALAR AININ OLUTURULMASI Gnmzde yeni a oluturulmasnda karlalan zorluklar, bamsz BKAlarn arlkl olduu daha nceki ksmlarda incelediimiz ayn baln altnda zetlenebilir. Destekilik bakmndan yeni ortaya kan durumlarn desteinin alnmas gerekli olan daha ok politik otoritenin yer ald daha karmak durumlar beraberinde getirdii ok aktr. Baz kurumlar iin bu durum tek veya baskn destekinin olduu duruma gre daha byk alma zgrl ile sonulanrken, potansiyel zt taleplerin dengelenmesi stratejik odak oluturulmasnda yaanan zorluklar ile sonulanabilir. Bu bamsz BKAlarn da karlatklar zorluk olarak BKAlarn sadece iyi tanmlanm stratejiler gelitirmeleri gerektiini deil ayrca iktisadi olamayan sorunlarn (r. Paydalarla ilgili yerel politikalar) potansiyel nemi konusunda ak ve anlalr olmalarn gerektirir. Kalknma stratejileri dikkate alndnda gerek, blgesel politikann u anda her yer iin var olduudur, rnein sadece d yaayan endstriyel ve uzak krsal alanlarda deil ayn zamanda gl metropolitan alanlarda allmaktadr. Bunun anlam, her bir BKAnn, politikalarnn olas etkileri konusunda hi olmad kadar gereki olmak zorunda olacadr. Aka, birok faktr kreselleen dnyada blgesel aktrlerin eriebilecekleri snrlarn dndayken imdi birok rekabeti blge hi olmad kadar benzer faaliyetler iindedir. Ayn zamanda, geleneksel bamsz BKAlarn aksine, ada kalknma kurumlar sadece kendi hayal gcne bal kalmak zorunda olmayacak ve kendi faaliyetlerini gelitirmek ve gzden geirmek iin i yapt irketlerden ilham alacaktr. Youn a ilikileri ilham ve inovasyon kayna olarak da hizmet verecektir. Fakat politika aralarna bakldnda, yeni durumun hala gerekli demeleri yapmadan ve belirli blgesel durumlara adaptasyon salanmadan a iinde en iyi uygulama denilen nlemleri ithal eden takliti politika riskini tad grnmektedir. Ayrca, paydalardan ve a ortaklarndan destek alnma ihtiyac, kurumsal halkla ilikiler ve markalamann nemini arttrmas olasdr kuruma akan kaynaklarn olumasn salamak iin doru eyin yaplmas yeterli deildir ayn zamanda bunun grlmesi gereklidir.
25

Henrik Halkier

Bu kapsamda, Trkiyede BKAlarn oluturulma kararnn, katlan tm aktrler asndan ilgin zorluklar dourabilir: Merkezi hkmet asndan, ok farkl sosyo-ekonomik koullar olan blgeler iin belirli politikalar tasarlanmas iin yetkinin bir seviyeye kadar yeni kurumlara verilmesi gerekecektir veya ABye uyumlu bir yerelleme ynnde sembolik bir jest yapmadan uygulamada kk deiiklikler yapma riski alnabilir Katlm ncesi srete ek kaynak potansiyeli olarak grlen Avrupal aktrler asndan mit edilir ki, blgesel kalknma yaklamlar asndan ABnin yeni CEE ye devletlerinde ve tesinde renilen derslerden yararlanabilsinler veya olmas gerekenden daha ez etkili ve etkin politika yapma riskini srdrrler zel ve kamusal, blgesel aktrler asndan kaynaklarn olaslkla snrl veya ihtila olduu durumlarda blgesel kalknma yaklamn tasarlama ve uygulama zorluunu stleneceklerdir - veya uygulamada kk farkllklar yapma riski alnabilir. Bu glklerle yzlemek asndan, blgesel kalknmada son on yllarda Avrupa deneyiminden birok ders ve ilham alnabilir - fakat BKA konseptinin Trkiye blgelerinin kalknmasnda nemli bir etki ile sonulanp sonulanmayacan sonuta belirleyecek olan bulgularn ne kadar hazmedildii youn ve interaktif renme sreci ile belirli bir sosyo-ekonomik ve kurumsal yapya ne kadar dntrlddr.
KAYNAKA Alden, Jeremy & Boland, Philip (eds.) (1996) Regional Development Strategies - A European Perspective, London: Jessica Kingsley Press. Bachtler, John (1997) New Dimensions of Regional Policy in Western Europe, in Keating, Michael & Loughlin, John (eds.): The Political Economy of Regionalism, London: Frank Cass, pp 77-89. Balme, Richard (1998) The French Regions as a Space for Public Policy, in Gals, Patrick le & Lequesne, Christian (eds.): Regions in Europe, London: Routledge, pp 181-198. Benneworth, Paul (2001) Regional Development Agencies - The Early Years, Seaford: RSA. Cameron, Greta et al. (2000) Institutional Change, Governance and Regional Development: Problems and Perspectives, in Danson, Mike et al. (eds.): Governance, Institutional Change and Regional Development, Aldershot: Ashgate, pp 266-75. Danson, Mike et al. (eds.) (2000) Governance, Institutional Change and Regional Development, Aldershot: Ashgate. Downes, Ruth (2000) EU and National Regional Policies in Austria, in Danson, Mike et al. (eds.): Governance, Institutional Change and Regional Development, Aldershot: Ashgate, pp 246-65.

26

Blgesel Kalknma Ajanslar ve ok Dzlemli Ynetiim: Avrupa Perspekti Dulupcu, Murat Ali (2005) Regionalisation for Turkey - An Illusion or a Cure?, European Urban and Regional Studies 12 (2): 99-115. Ferry, Martin & McMaster, Irene (2005) Regional Governance in Industrial Regions in Central and Eastern Europe: A Polish-Czech Comparison, in Sagan, Iwona & Halkier, Henrik (eds.): Regionalism Contested. Institution, Society and Governance, Avebury: Ashgate, pp 177-200. Halkier, Henrik (1999) The Europeanisation of Regional Policy: Institutions and Regional Development, SIRIUS Summer School, Glasgow 28.6.99. Halkier, Henrik (2001) Regional Policy in Transition - A Multi-level Governance Perspective on the Case of Denmark, European Planning Studies 9 (3): 323-38. Halkier, Henrik (2006a) Institutions, Discourse and Regional Development. The Scottish Development Agency and the Politics of Regional Policy, Brussels: PIE Peter Lang. Halkier, Henrik (2006b) Regional Policy and Knowledge Processes: Towards a Framework for Analysis, Aalborg University. Halkier, Henrik & Damborg, Charlotte (2000) Development Bodies, Networking and Business Promotion - The case of North Jutland, Denmark, in Danson, Mike et al. (eds.): Governance, Institutional Change and Regional Development, Aldershot: Ashgate, pp 92-114. Halkier, Henrik & Danson, Mike (1998) Regional Development Agencies in Europe - A Survey of Key Characteristics and Trends, in Halkier, Henrik et al. (eds.): Regional Development Agencies in Europe, London: Jessica Kingsley, pp 26-44. Halkier, Henrik & Flockhart, John Evan (2002) The Danish Cases - Bottom-up Initiatives between Regional and National Environments, in sthol, Anders & Svensson, Bo (eds.): Partnership Responses - Regional Governance in the Nordic States, Stockholm: Nordregio, pp 41-84. Halkier, Henrik et al. (eds.) (1998) Regional Development Agencies in Europe, London: Jessica Kingsley Publishers. sthol, Anders & Svensson, Bo (eds.) (2002) Partnership Responses - Regional Governance in the Nordic States, Nordregio Report R2002 (6). Sagan, Iwona & Halkier, Henrik (2005) Regional Contestations: Conclusions, in Sagan, Iwona & Halkier, Henrik (eds.): Regionalism Contested. Institution, Society and Governance, Avebury: Ashgate, pp 265-72. Sagan, Iwona & Halkier, Henrik (eds.) (2005) Regionalism Contested. Institution, Society and Governance, Aldershot: Ashgate. Staeck, Nicola (1996) The European Structural Funds - Their History and Impact, in Heinelt, Hubert & Smith, Randall (eds.): Policy Networks and European Structural Funds, Aldershot: Avebury, pp 46-73. Velasco, Roberto (1991) The Role of Development Agencies in European Regional Policy - A Report for the DG XVI of the European Commission, Brussels. Wishlade, Fiona (1996) EU Cohesion Policy: Facts, Figures and Issues, in Hooghe, Liesbet (ed.): Cohesion Policy and European Integration. Building Multi-level Governance, Oxford: Oxford UP, pp 27-58. Wren, Colin (1996) Grant Equivalent Expenditure on Industrial Subsidies in the Post-War UK, Oxford Bulletin of Economics and Statistics 58 (2): 317-53.

27

Henrik Halkier Yuill, Douglas (ed.) (1982) Regional Development Agencies in Europe, Aldershot: Gower. NOTES 1. rnein Dulupcu 2005e baknz 2. Halkier 2006b, cf http://www.eurodite.bham.ac.uk/. 3. Halkier 2001, 2006a; Halkier & Danson 1998, Halkier & Damborg 2000, Halkier & Flockhart 2002 4. Halkier & Danson 1998, cf Velasco 1991, Benneworth 2001. 5. zet bir bak iin Halkier 2006a Blm 2.1e baknz 6. Yuill (ed.) 1982, Halkier & Danson 1998. Devam eden ve 2007/2008de (cf Halkier 2006b)de baslacak bir Eurodite almasnn sonular 7. Aratrma Eurada ilgili 30 ye kurumunu kapsamaktadr. 8. Halkier 2006a blm 3.4, cf Halkier & Danson 1998. 9. Yerel stratejik odakl bir ok politika alannda izin vermek iin (cf ekile 2), eer bir kurum birden fazla geleneksel faaliyette bulunmuyorsa, arlkl olarak yeni faaliyetleri uzmanlk olarak dikkate alnacaktr, ve eer kurum ikiden fazla yeni politikaya katlmyorsa, arlkl olarak geleneksel faaliyetleri uzmanlk olarak dikkate alnacaktr. 10. Bunun bir rnek alma yaklam iin rnein Halkier 2006a baknz 11. Halkier & Danson 1998. 12. Halkier 2006b, cf Halkier 1999. 13. Geni tartma iin Halkier 2006a Section 2.1.ye baknz 14. Btn merkezi hkmet destekleri 1991de sona erdi, Danimarka bunda istisnadr (Halkier 2001). 15. Wrenin (1996 p. 328) hibe eiti ekillerine dayanarak hesaplanmtr. 16. Tek kurum ve lkelerin rnek almalar iin, Alden & Boland (eds.) 1996, Halkier, Danson & Damborg (eds.) 1998, Danson, Halkier & Cameron (eds.) 2000, Sagan & Halkier (eds.) 2005 baknz. 17. For overviews, see Wishlade 1996, Staeck 1996, Bachtler 1997. 18. Bkz. Ferry & McMaster 2005, stholl & Svensson (eds.) 2002, Downes 2000, Balme 1998. 19. Bkz. Cameron et al. 2000, Sagan & Halkier 2005.

28

Regional Development in the EU and Turkey

REGIONAL DEVELOPMENT IN THE EU AND TURKEY* Teresa REEVES Delegation of the European Commission to Turkey

Abstract This text examines the fundamental concepts of economic and social cohesion that have underpinned and shaped regional policy in Europe and how these can be applied in the Turkish context. Disparities between richer and poorer regions in Turkey are extremely high and a focus of Turkeys accession strategy in relation to regional development is the application of policies and means that aim to narrow the gap between its more developed regions and those lagging behind. Current EU funded programmes that address the issues of disparities in development are reviewed. The objectives of the structural funds up to 2006 are be examined as well as those of the next implementation period 2007-2013 particularly in the context of the goals set by the Lisbon agenda. The direction of future regional policy of Turkey on the road to the EU will be commented in the light of the priorities of the new Instrument for Pre-Accession, which has a bridging function to future structural funds.

PATTERNS OF REGIONALISATION IN EUROPE There has been no uniform pattern of regionalisation Europe. In some cases regions have been superimposed on existing or former territorial groupings. This is the case, for example in Italy, Belgium and Spain and a high degree of autonomy has developed from what might be described as historical regions. Characteristic of these regions has been a bottom up approach, in contrast to the top down approach which has led to administrative or statistic creations with articially drawn boundaries. This is the case of Sweden, Greece and the UK. Other examples represent a mix of the historical and administrative division, as is the case with Germany. In Eastern Europe, following the collapse of the Communist regime the main drive was towards decentralisation but with smaller and fragmented regions
* The views in this paper are the authors and do not necessarily reect the position of the European Commission.

29

Teresa Reeves

being grouped into larger administrative units. This was the case for Bulgaria, Hungary, Slovakia and Slovenia. Generally speaking, where administrative and functional criteria such as size and characteristics have not coincided with an existing regional identity, the former have prevailed, although there is little correlation between the state of economic development and the kind of regionalisation. Disparities between regions in EU member states existed long before the creation of the European Community, but were an internal matter for individual nations to address as they saw t. The Treaty of Rome in 1957, which formed the basis of the European Communities recognised the need to promote throughout the Community a harmonious, balanced and sustainable development of economic activities, a high level of employment and of social protection as well as raising the stand of living and quality of life, and economic and social cohesion and solidarity among Member States. The aim is to enable all regions to benet fully from the opportunities offered by the single market. Thus, one of the basic concepts of EU regional policy is that of solidarity, through the provision of Community level assistance to narrow the gap between the richer and poorer regions and help those regions which are lagging behind to overcome their disadvantage and catch up. Between 2000 and 2006 one third of the Community budgets, made up of contributions from member states, was spent on regional policy, targeting the regions which are most in need of assistance. INSTRUMENTS FOR SOCIAL COHESION The nancial instruments by which this solidarity drive to help the least favoured regions is implemented are the Structural Funds and the Cohesion Fund. The EU provides nancial assistance under multi-annual regional development programmes which are negotiated between the regions themselves, for the Member States and the Commission. The rst of the Structural Funds to have been created was the European Social Fund (ESF), to promote employment and improve the mobility of workers within the community. This fund aims to help the workforce to adapt to changes in the labour market, as well as help the unemployed and other disadvantaged groups get back to work. The focus of its funding is training and recruitment schemes. The biggest of the funds is European Regional Development Fund (ERDF) which nances infrastructure, productive investment for job creation, local development projects and assistance to SMEs. This was created in 1975 following the rst wave of enlargement and initially served to help regenerate declining industrial regions in the UK. After Greece, Spain and Portugal joined, the remit of the ERDF gradually extended to cover all the regions whose development was lagging behind. The Maastricht treaty of 1992 made economic and social cohesion one of the Communitys priority objectives. By laying down criteria for economic and bud30

Regional Development in the EU and Turkey

getary convergence for the Member states, this treaty imposed tight controls on public decits. For the less well off countries, this meant establishing strict budgetary policies and at the same time increasing investment in infrastructure to speed up development. It was clear that countries such as Spain, Greece, Ireland and Portugal would not be able to achieve this without EU support. It was at this point that the Community set up the Cohesion Fund, to show solidarity with these less prosperous Member States For the implementation of Structural Funds eligible areas were designated as Objective 1 or 2 or 3 regions in the 2000-2006 period. Objective 1 were those regions whose average per capita GDP is less than 75% of the European Union average. This objective also covers the most remote regions. Two thirds of Structural Fund operations have been concentrated on Objective 1 regions, which prior to enlargement, covered 20% of the Unions total population. Objective 2 targeted support for the economic and social conversion of regions in structural difculties that do not qualify for Objective 1 status, such as declining rural areas, those suffering from declining industries and urban areas experiencing difculties. Objective 3 gathered together all the measures for human resource development outside the regions eligible for Objective 1. The total budget for the SF amounted to 195 billion in 2000-2006, not including the Cohesion fund, of which around 70% was designate for to Objective 1 regions (135.9 billion), 11.5% to objective 2 and 12% to Objective 3. The four main principles underpinning the operation of the SF are that assistance must be part of a programme, that as many parties as possible must be involved, that community assistance must not replace national funds (and this principle of additionality is a cornerstone of EU funding for both member states and candidate countries) and that spending of the funds must be properly managed, monitored and evaluated, with proper controls on payments. Programming is based on the preparation of multi-annual development plans which involve a partnership based decision making process, in several states, until the measures are taken over by the public or private bodies entrusted with carrying them out. Development and conversion plans must be based on national and regional priorities. The concept of partnership has been expanded to include regional and local authorities. The results of a Commission study on the economic impact of Objective 1 between 2000 and 2006 are encouraging in that they indicate that allocated funding steps up signicantly the economic growth of the regions receiving assistance, but also has a knock on effect, with one quarter of total expenditure beneting other regions of the EU. Indicators on technological progress, however, conrm that

31

Teresa Reeves

southern European countries are still lagging behind in terms of technological innovation, with disparities particularly acute in leading edge technology sector. Every 3 years the Commission produces a report on the progress made towards achieving economic and social cohesion and on the extent to which Community policies have contributed to it. Despite the fact that economic growth slowed down signicantly in the EU since the mid-1990s, the general trend towards economic convergence is conrmed with disparities falling across the EU since 1995. The so called cohesion countries which include Spain Greece, Portugal and Ireland, have continued to catch up with other Member States. Ireland has been a notable success story. At the same time, however, regional disparities within Member States have actually grown (i.e. internal regional disparities in several Member States are increasing). IMPACT OF ENLARGEMENT AND REFORM OF STRUCTURAL FUNDS The enlargement of the EU to 27 member States, with Bulgaria and Romania joining in 2007, has dramatically increased disparity levels across the EU. The new Member States have markedly lower levels of income per head and employment rates than other EU countries. At the same time, in recent years they have also shown dynamic growth both in terms of GDP and productivity. With enlargement, regional disparities almost doubled. 48 regions amongst the Europe of 15 Member States 18% of the total population or 68 million inhabitants had a per capita income less than 75% the Community average. With the biggest single wave of enlargement, to encompass 10 new Member States, the number of such regions rose to 67( or 25% of the population and around 116 million persons, two thirds of which are in the new Member States. Only 30 regions in the EU of 15 Member States (12% of the population i.e. around 47 million people) remain under the threshold for 75% and would continue to be considered less favoured areas. In June 2004, the EC adopted the programmes setting out the strategies to be supported by the SF for the 10 new Member States. Together with Cohesion Fund allocations, the SF are made more than 24 bn available from the European budget to the 10 new Member States over the 2004-2006 period of which 8.5 bn was been allocated to the Cohesion fund. With enlargement and the sharp disparities between old and new Member States, there has been a revision of the Structural Funds to cover the period from 2007 to 2013. Essentially, the strategy and resources of cohesion policy will be grouped into three new priority objectives for structural actions: 1) Convergence; 2) Competitiveness and Employment; 3) Cooperation. These will be covered by 3 nancial
32

Regional Development in the EU and Turkey

instruments (ERDF, ESF and Cohesion Fund), rather than 6 under the 2000-2006 regulations. The three former priority Objectives of the Structural Funds Objective 1: regions lagging behind in development; Objective 2: regions undergoing economic and social conversion; Objective 3: training systems and employment promotion were thus replaced in 2007 respectively by convergence, competitiveness and cooperation regions. Around 82% of the total funds for cohesion amounting to 308 billion in 2007-13 will be allocated to convergence, the bulk of the effort being in favour of the new member states by improving conditions for growth and speeding up, as the term implies, their convergence with existing member states. Around 16% is earmarked for the regional competitiveness objective. Outside the least developed Member States and regions, the Commission proposes a two-fold approach: First, regional development programmes will help regions to anticipate and promote economic change by strengthening their competitiveness and attractiveness. Second, interventions aim at creating more and better jobs by adapting the workforce to economic change. Supporting co-operation of regions at cross border, transnational and interregional level to further develop the balanced integration of the Unions territory is at the core of the third objective. Less than 3% will be spent for this priority. THE LINK BETWEEN STRUCTURAL FUNDS AND PRE-ACCESSION FUNDS It is important to understand the revision of Structural Funds in order to better grasp the rationale behind the revision of assistance for countries which, like Turkey, are candidates to joint the European Union. Assistance for candidate countries is determined by the accession process and the need for candidate countries to harmonise with the EU. Their legislation needs to be aligned with the acquis, the substantial body of EU law. The accession partnership has set out the road map for the alignment process and progress is monitored annual in the Regular Report which reviews the process chapter by chapter. For the present candidate countries, accession is at least a medium term goal and assistance therefore operates in a medium rather than a long term perspective like traditional development aid. This assistance can be viewed as a precursor to the Structural Funds The main instruments for pre-accession hitherto have included: Phare: for implementation of the acquis, investments in economic and social cohesion, cross-border co-operation

33

Teresa Reeves

ISPA: environment and transport infrastructure precursor of Cohesion Fund SAPARD: CAP acquis and Rural development precursor of Rural Development plans Turkey pre-accession instrument: same scope as Phare As from 2007, a new instrument for pre-accession (IPA) came into force, within the context of the revision of the External Aid framework also covering the period 2007-2013. Essentially, IPA will replace the other instruments listed above and aim to reinforce the bridging function towards the adoption of the rules and principles of Structural Funds management. Candidate countries, which include Turkey, Croatia and Macedonia, are thus given the opportunity to practice the Community cohesion and rural policies by applying rules as closely as possible to the Structural (and Rural Development ) funds before accession. Under the IPA framework regulation there will be 5 main components: Transition Assistance and Institution Building Regional and Cross-Border Co-operation Regional Development Human Resources Development Rural Development

The rationale of these components is that Candidate Countries will be confronted with exactly the same situation in the Communitys cohesion and agricultural after accession. IPA will support policy development as well as preparation for the implementation and management of the Communitys cohesion policy and in particular the preparation for the European Regional Development Fund and Cohesion Fund. Under components III-V Turkey will be assisted to address economic development needs with the aim of convergence with the EU. These needs include the creating employment, modernising agriculture and reducing regional disparities. The EU budget for Turkey under IPA will not be sufcient to have a major impact across all the areas that need to be addressed. Funds will therefore be concentrated along sectoral and geographical lines in order to maximise their impact. Nevertheless the bulk of effort, particularly in tackling regional disparities, will have to come from Turkeys own resources. EU funds will be directed primarily to furthering alignment with the acquis and introducing applying the management principles that are applied to EU instruments. The framework for the regional development and human resources components of IPA ( III and IV) will be the Community Strategic Guidelines on Cohesion for the 2007-2013 period. The guidelines make it clear that two set of conditions need to be met in the pursuit of economic development: rstly, the existence of basic infrastructure and a labour force with the necessary levels of skills and training. Secondly, the wide

34

Regional Development in the EU and Turkey

accessibility of information and communications technologies and high priority given to innovation. The priority areas under the regional component cover environment, energy, transport, education and health and aid to SMEs, reecting the priorities of the convergence objective under the structural funds. REGIONAL DEVELOPMENT IN TURKEY UNDER IPA Turkey is characterised by considerably disparities between its regions, these being more pronounced than in any EU member state, new or old. Per capita GDP in the ve poorest regions is between one third and a half of the national average and another seven regions fall below 75% of the national average. In contrast, income in the ve richest regions is between 127% and 190% of national average. GDP is not the only indicator to be taken into account. When other socio economic indicators are taken into account, disparities are equally striking in terms of life expectancy, literacy rates, employment rates, access to health services, endowment in infrastructure including sanitation services etc. The poor facilities and employment prospects in the less favoured regions has accelerated the migration process. Not only is there a large rural exodus towards urban areas, but for many migrants the provincial towns are just a staging post towards the bigger cities of the western half of Turkey, Istanbul, Izmir, Bursa, Ankara and Antalya. Harmonisation with the EU has been a key driver for Turkish regional policies. This process is monitored by the European Commission each year in its regular report on progress towards alignment with the acquis communautaire, the body of EU law, currently divided into 35 chapters, of which chapter 22 deals specically with regional policy. The annual progress report has emphasised that persisting regional disparities need to be addressed and that important legal and administrative measures need to be taken for the successful implementation of regional policy. Turkey has taken several important steps in recent years. Driven by the accession process, in 2002 Turkey grouped its 81 provinces into 26 territorial units for statistical purposes to align itself with the EUs NUTS II classication. This was an important move because it is at this NUTS II level that Structural Funds are implemented. This was followed by the preparation, spearheaded by Turkeys State Planning Organisation, of a National Development Plan indicating how EU funds would be allocated in the 2004-6 period, outlining the main priority axes and those targeted as priority regions for development. These rst steps also paved the way for the creation of new structures at regional level, with the longer term view of setting up regional development agencies (DA) in each of the NUTS II regions. The law on the establishment of the DAs was adopted in 2006 and the rst two agencies are being set up in Izmir and Adana. In the future, these agencies are expected to play an important role in regional planning and as drivers of the regional economy.
35

Teresa Reeves

EU REGIONAL DEVELOPMENT FUNDING IN TURKEY: PRESENT AND FUTURE Hitherto, EU funded regional development programmes in Turkey have focused on the provision of funding primarily for the poorest regions or those with special needs, with integrated programming responding to local priorities. This has been accompanied with capacity building at regional level to implement programmes in a decentralised manner and in an effort to encourage a more participatory (or bottom up) approach to regional planning with involvement of both public and private sector local stakeholders. Typical areas covered by existing programmes include: small scale infrastructure projects; human resource development; income generation and employment creation; agricultural extension and support; tourism development; rural development; environmental protection and quality of life. The GAP regional development programme (2001 budget MEDA regulation) Budget 47 million (no Turkish co-nancing): This was the rst EU funded action with a specic regional focus, covering the 9 provinces of the GAP region in Turkeys South East, an area that has also been the focus of the Turkeys ambitious dam building programme. The EU funded project, however, is essentially a poverty alleviation initiative rather than an integrated regional development programme. It has 3 components: Rural Development Grant Scheme ( 20 mn); cultural Heritage Grant scheme ( 12 mn); SME grant scheme ( 2 mn). The project is due to nish in 2008. The rural development grant schemes aim to assist farmers to improve their skills and farming methods through training, capacity building and investment and to diversify their sources of income generation. Under the cultural heritage component, many building of historical interest in the region have been restored and, most frequently are being used to generate income and employment in the region. Under the SME component, funding has been provided to local GIDEMs The Eastern Anatolia Development Programme (2001 budget MEDA regulation Budget 45 million (no Turkish co-nancing). This programme represents the rst attempt at a more integrated approach to regional programming. It covers four provinces in the east of the country (Van, Hakkari, Bitlis and Mu). Its implementation is decentralised (i.e. management responsibility has been delegated to the Turkish authorities) and there are 5 main strands: 1) capacity building; 2) agriculture and rural development; 3) support for SMEs; 4) tourism and environment; 5) social measures. Under the rural development component, extensive training has been given to farmers to help them improve their skills and the quality of their produce and livestock. A grant scheme was also launched to assist farmers both with capacity building and with investments. The SME component aims to improve entrepreneurial skills in the region through training and capacity building for local business support organisations. A grant scheme for SMEs is
36

Regional Development in the EU and Turkey

under implementation to support local small enterprises with their investments. The tourism and environment component has sought to boost the image of this beautiful region as a tourism destination, highlighting its natural and cultural assets. The grant scheme was also designed with the aim of improving business infrastructure and preserving the environment. Many municipalities submitted their projects for waste management under this scheme. As one of the poorest regions in the country and an area of rapid migration to urban areas, poverty is widespread and the social component aimed to assist the most vulnerable groups in particular and build capacity in local social services and NGOs to provide assistance and services to these groups. This component also included the procurement of two mobile health units to provide services in particular for women and children in the more remote villages. The Samsun, Kastamonu, Erzurum NUTS II Regional Development programme has a budget 52.33 million (of which EU contribution 40). It is a pre accession decentralised regional programme with 3 components to fund projects in small scale infrastructure, support to SMEs and support to local development initiatives. The components of the 3 grant schemes funded by this programme are similar in scope to the EADP grant schemes. The Malatya, Ar, Konya, Kayseri NUTS II regional Development Programme (which covers 13 provinces) is the largest of them all with a budget of 90.62 million of which EU is nancing 75%. The most ambitious programme so far, both in size and geographical coverage, comprising four components. Its scope and content is similar to that of the SKE programme but with the addition of extensive training for farmers. Trabzon regional development programme 26 million. This programme will cover 5 provinces of the Eastern Black Sea coast and is similar in both cope and content to the SKE programme. As we have seen, the main delivery mechanism for the funds under these programmes is through grant schemes. If properly targeted, these play an important role in stimulating local initiatives across several sectors of activity and in acting as a catalyst for regional development. With the introduction of IPA the emphasis is set to change, with the bulk of funds under regional development being spent on investment projects (with 25% cofunding from national sources), much of this will be on heavy cost investment to improve infrastructure in line with the priorities identied under the regional development component of IPA. Under this component, there will be three so called operational programmes for Turkey focusing on transport, the environment and support to SMEs. The rst of these two will take a more sectoral than regional approach. But in a country with such wide regional disparities as exist in Turkey, central government cannot afford to lose sight of the regional dimension. Under
37

Teresa Reeves

structural funds and under IPA itself, the burden of maintaining the regional balance will fall largely on national authorities given that the EU funds are so limited in relation to Turkeys GDP. In future therefore, we can probably envisage the implementation of EU assisted regional development falling largely under the responsibility of individual ministries, with a strong coordinating role reserved for the State Planning Organisation which will continue with its primary function of planning, including regional planning. Regional planning is important because it provides the framework for development. Without this framework, development is likely to be dictated primarily by market forces and inevitably will suffer the consequences of market failures. Planning also implies intervention which in free market economies is considered to be desirable when it tackles market failures, redresses imbalances or prevents them from occurring. Regional problems are ranked among the difculties which are often above the ability of the market to solve. But intervention may also be seen in a more dynamic and positive light, aiming to increase competitiveness beyond current limits, or accelerating growth. This will be the focus of the regional competitiveness operational programme under IPA. For Turkey there are many challenges ahead on the path to convergence with the EU. There is a need to continue alignment with the acquis communautaire and the competitiveness of the Turkish economy needs to increase to bring it closer to EU levels. Reduction of regional disparities will continue to be a key element under chapter 22 on regional development. In order for IPA funds to make an impact, they must be concentrated on a limited number of operational programmes. The big push towards reducing regional disparities, as we have noted, must come from the Turkish side and through Turkish funds. Interwoven with this priority is the need to increase employment, to restructure agriculture, to mitigate the effects of rapid urbanisation and to improve the protection of the environment. It is likely the Turkish authorities will pursue these goals through a growth pole strategy focused on transforming selected provincial towns in the less developed regions into hubs of economic growth and employment which can act as drivers for the regional economy.

38

AB ve Trkiyede Blgesel Kalknma

AB VE TRKYEDE BLGESEL KALKINMA* Teresa REEVES Avrupa Komisyonu Trkiye Delegasyonu

zet Aadaki metin Avrupada blgesel politikay belirleyen ve destekleyen ekonomik ve sosyal uyumun temel kavramlarn ve bunlarn Trkiye balamnda nasl uygulanabilecei incelemektedir. Trkiyede zengin ve yoksul blgeler arasndaki eitsizlikler ok yksektir ve Trkiyenin blgesel kalknmaya ilikin ABye katlm stratejisinin odak noktasnda geri kalm blgelerle kalknm blgeler arasndaki farkn azaltlmasn amalayan politikalarn ve aralarn uygulanmas bulunmaktadr. Kalknmadaki eitsizlikler konusundaki AB fon programlar yeniden gzden geirilmektedir. 2006ya kadarki yapsal fonlarn hedeeri ve zellikle Lizbon stratejisinde belirlenen hedeer balamnda 20072013 uygulama dnemi incelenmitir. Trkiyenin AB yolunda gelecekteki blgesel politikasnn yn yapsal fonlar iin kpr ilevi gren katlm ncesi oluturulan yeni aracn ncelikleri nda yorumlanacaktr.

AVRUPADA BLGESELLEME BMLER Avrupada blgeselleme tek bir kalpta gereklememitir. Baz durumlarda blgeler var olanlar ya da eski blgeler temelinde oluturulmulardr. rnein, yksek derecede zerkliin gelimi olduu ve tarihsel blgeler olarak tanmlanabilen talya, Belika ve spanya blgelerindeki durum byledir. Bu blgelerin zellikleri idari ya da yapay olarak izilen snrlarla istatistiksel oluumlara yol aan yukardan aaya yaklamn tersine aadan yukarya gelien yaklamdr. sve, Yunanistan ve Birleik Krallktaki durum da byledir. Almanya gibi dier rnekler tarihsel ve ynetimsel blmlenmelerin bir karmn temsil eder. Komnist rejimin kmesinin ardndan Dou Avrupadaki ana ynelim yerelleme ynnde oldu ancak bu kk ve blnm blgelerin birletirilerek daha byk
* Bu yazdaki grler yazarn kendisine aittir ve Avrupa Komisyonunun grlerini yanstmayabilir.

39

Teresa Reeves

ynetim birimlerinin oluturulmasyla gerekleti. Bulgaristan, Macaristan, Slovakya ve Slovenyada da bu ekilde gerekleti. Blgenin ziksel bykl ve karakteristik zellikleri gibi idari ve ilevsel ltler mevcutta var olan bir blgesel kimlik ile akmadnda, iktisadi kalknmann durumuyla, blgeselleme tr arasndaki ilikinin dk olmasna karn genellikle nceki stn geldi. AB ye devletlerinde blgeler aras eitsizlikler Avrupa Topluluunun kurulmasndan ok nce vard, fakat bu her lkenin uygun grd biimde tanmlayaca kendi i sorunuydu. Avrupa Topluluunun temellerini kuran 1957deki Roma Anlamas Topluluk kapsamnda ekonomik faaliyetlerin uyumlu, dengeli ve srdrlebilir kalknmas, yksek seviyede istihdam ve sosyal korumay yaygnlatrmak ve ye Devletlerde yaam standardn ve kalitesini ve ekonomik ve sosyal uyum ve dayanmay ykseltmeye olan ihtiyac belirlemitir. Ama tek bir piyasa tarafndan sunulan frsatlardan tm blgelerin tamamen yararlanmasn salamaktr. Bu nedenle, Topluluk dzeyinde destein salanmasyla zengin blgeler ile fakir blgeler arasndaki fark azaltmak ve dezavantajlarnn stesinden gelmek konusunda geri kalm blgelere, dierlerine yetimeleri iin yardm etmek asndan AB blgesel politikasnn temel kavramlarndan bir tanesi dayanmadr. 2000 ile 2006 yllar arasnda ye lkelerin katks ile oluturulan Topluluk btesinin te biri, destee en ok ihtiya duyan blgeleri hedeeyen blgesel politika iin harcand. SOSYAL UYUM ARALARI Bu dayanmann az gelimi blgelere yardm iin kulland nansal aralar Yapsal Fonlar ve Uyum Fonudur. AB, blgelerin kendileri arasnda, ye lkeler ve Komisyon ile mzakere ettikleri ok yll blgesel kalknma programlar erevesinde nansal destek salar. Yapsal Fonlarn ilki, istihdam tevik etmek ve topluluk iinde i gc hareketliliini gelitirmek amacyla oluturulan Avrupa Sosyal Fonuydu (ESF). Bu fon, iilerin i gc piyasasndaki deiikliklere ayak uydurmasna yardmc olmak ve ayn zamanda isizlerin ve dier dezavantajl gruplarn ie dnmeleri iin destek vermeyi amalar. Bu fonun odakland konular eitim ve ie alma erevesindedir. Fonlarn en by alt yap, i imknlar oluturulmas iin verimli yatrmlar, yerel kalknma projeleri ve KOBlere destein nanse edildii Avrupa Blgesel Kalknma Fonudur (ERDF). Bu fon, ilk genileme dalgasn takiben 1975 ylnda oluturuldu ve ilk olarak Birleik Krallktaki de geen sanayi blgelerinin ayaa kalkmasna yardm etmek iin kullanld. Yunanistan, spanya ve Portekizin katlmndan sonra, ERDF zamanla kalknmada geri kalm tm blgeleri kapsayacak ekilde geniletildi.

40

AB ve Trkiyede Blgesel Kalknma

1992deki Maastricht antlamas, ekonomik ve sosyal uyumun Topluluun ncelikli hedeerinden bir tanesi olduunu belirtti. Bu anlama, ye lkeler iin ekonomik ve btesel uyum iin ltlerin belirlenmesiyle, kamu aklar zerinde sk kontroller getirmitir. Daha kt durumdaki lkeler asndan bu, kat bte politikalar oluturulmas ve ayn zamanda kalknmay hzlandrmak amacyla alt yapya yatrmn arttrlmas anlamna gelmitir. spanya, Yunanistan, rlanda ve Portekiz gibi lkelerin bunu AB destei olmadan baaramayaca ok akt. Topluluk bu noktada, refah seviyesi dk olan ye lkelerle arasndaki dayanmay gstermek iin Uyum Fonlarn oluturdu. Yapsal Fonlarn uygulanmas iin uygun alanlar 20002006 dnemi iin Hedef 1, 2 ve 3 blgeleri olarak belirlendi. Hedef 1 blgeleri kii ba ortalama GSYHsi Avrupa Birlii ortalamasnn %75inden dk olan blgelerdi. Bu hedef ayn zamanda en uzak blgeleri de kapsamtr. Yapsal Fon almalarnn te ikisi Genilemeden nce, Hedef 1 blgeleri zerine younlam ve Birliin toplam nfusunun %20sini kapsamtr. Hedef 2, kmekte olan krsal blgeler, sanayinin azalmasndan kaynaklanan sorunlar bulunan blgeler ve zor durumda olan kentler gibi Hedef 1 statsne girmeyen fakat yapsal zorluklar olan blgelerin ekonomik ve sosyal dnmn desteklemeyi hedeedi. Hedef 3, Hedef 1 dnda kalan blgelerdeki insan kaynaklarnn geliimi iin tm nlemleri bir araya getirdi. Yapsal Fonlar iin 20002006 arasnda 195 milyar toplam btenin, Destek Fonlar hari, %70i Hedef 1 blgeleri (135,9 milyar ), %11,5 Hedef 2 ve %12si Hedef 3 blgeleri iin ayrld. Yapsal Fonlarn ileyiinin temellerini oluturan drt ana ilke yledir. Destek programn bir paras olmaldr; mmkn olduunca ok tarafn katlm salanmaldr; topluluk destei ulusal fonlarn yerine gememelidir (bu katk yapma -additionality ilkesi aday ye ve ye lkeler iin AB fonlarnn temel tadr) ve fonlarn harcanmas dzenli deme kontrolleriyle dzgn bir ekilde ynetilmeli, izlenmeli ve deerlendirilmelidir. Programlama baz lkelerde, kamu veya zel kurumlar tarafndan uygulamayla ilgili nlemler alnana kadar, karar verme srecindeki bir ortakl ieren ok yll kalknma planlarnn hazrlanmasna dayanmaktadr. Kalknma ve dnm planlar blgesel ve ulusal nceliklere bal olmak zorundadr. Ortaklk kavram blgesel ve yerel ynetimleri kapsayacak ekilde geniletilmitir. 2000 ile 2006 yllar arasnda Hedef 1in iktisadi etkisi zerine Komisyonun almasnn sonular, kullandrlan fonlarn destek alan blgelerde ekonomik bymeyi ciddi lde arttrdn gstermekte fakat ABnin dier blgeleri tarafndan yararlanlan, toplam harcamann drtte birinin ikincil etkisinin de olduudur. te yandan teknolojik ilerleme gstergeleri, gney Avrupa lkelerinin hala teknolojik inovasyon asndan geri olduunu dorulamaktadr.
41

Teresa Reeves

Komisyon her 3 ylda bir ekonomik ve sosyal uyumun baarlmasnda gelinen noktay ve bunu destekleyen Topluluk politikalarn izlemek iin bir rapor hazrlar. AB iinde ekonomik bymenin 1990larn ortalarndan beri ciddi lde yavalamasna ramen ekonomik uyumda genel eilim, 1995den beri AB genelinde eitsizliklerin azaldn gstermektedir. Uyum lkeleri olarak adlandrlan spanya, Yunanistan, Portekiz ve rlanda dier ye devletleri yakalamaya devam etmektedirler. rlanda dikkate deer bir baar yks olmutur. te yandan ye devletler iindeki blgesel farkllklar bymtr. Dier bir deyile birok ye Devlette lke iindeki blgeler aras eitsizlikler artmaktadr. GENLEMENN ETKLER VE YAPISAL FONLARDA REFORM ABnin, 2007 ylnda Bulgaristan ve Romanyann da katlmyla, 27 ye devlete genilemesi, AB iindeki eitsizlikleri ciddi lde artrmtr. Yeni ye devletlerdeki kii bana den gelir ve istihdam oranlar dier AB lkelerine gre olduka dktr. Bununla beraber, bu lkeler son yllarda GSYH ve retkenlik asndan dinamik bir byme eilimi gstermektedirler. Genileme ile blgesel farkllklar neredeyse iki katna kmtr. Avrupa genelinde 15 ye Devletteki 48 blgede toplam nfusun %18i veya 68 milyonluk nfusuyla Topluluk ortalamasnn %75inden daha dk kii bana den gelire sahiptir. 10 yeni ye devletin katlmn ieren tek seferdeki en byk genileme dalgasyla, bu tr blgelerin says 67ye (ya da nfusun %25i ve te ikisi yeni ye devletlerde olmak zere yaklak olarak 116 milyonluk bir nfusa) ykseldi. 15 ye devletin yalnzca 30 blgesi (toplam nfusun %12si, yaklak 47 milyon kii) %75lik eiin altnda kald ve daha az gelimi blge olarak kabul edilmeye devam edilecekler. Avrupa Komisyonu (EC) Haziran 2004te, Yapsal Fonlarla desteklenecek yeni 10 ye devlet iin stratejileri belirleyen programlar kabul etti. 2004-2006 dneminde, 10 yeni ye devlete Uyum Fonu denekleriyle birlikte, Yapsal Fonlar erevesinde Avrupa btesinden 24 milyar dan fazla kaynak saland ve bunun 8,5 milyar su Uyum Fonu olarak kullandrld. Genileme ile eski ve yeni ye devletler arasnda oluan keskin farkllklar gz nnde bulundurularak 2007 ile 2013 dnemini kapsayan Yapsal Fonlar yenilendi. Temel olarak uyum politikasnn strateji ve kaynaklar, yapsal faaliyetler iin yeni ncelik hedende gruplanacak: 1) Uyum; 2) Rekabet edebilirlik ve stihdam; 3)birlii. Bunlar 20002006 dzenlemelerindeki 6 nansal ara yerine, 3 nansal ara tarafndan karlanacak (ABKF, ASF ve Uyum Fonu). Yapsal Fonlarn eski ncelikli Hedef Hedef 1: kalknmada geri kalan blgeler; Hedef 2: ekonomik ve sosyal dnm geiren blgeler; Hedef 3: eitim
42

AB ve Trkiyede Blgesel Kalknma

sistemi ve istihdam tevii 2007 ylnda srasyla uyum, rekabet edebilirlik ve ibirlii blgeleri ile deitirilmitir. Yaklak olarak toplam fonlarn %82si olan 308 milyar yu bulan uyum fonlar 200713 arasnda uyum fonuna aktarlarak, harcanacak abann nemli bir ksm, yeni ye devletlerde byme ve dier ye lkeler ile aralarnda farklar hzl bir ekilde kapatarak birlemelerine odaklanmtr. Fonlarn yaklak %16s blgesel rekabet edebilirlik hede iin ayrlmtr. Daha az gelimi ye lkeler ve blgeler dnda, Komisyon iki ulu bir yaklam nermitir: lki, blgesel kalknma programlarnn yardmyla rekabet edebilirliklerini ve cazibelerini arttrarak ekonomik deiimin salanmas ve tevik edilmesi, ikincisi, i gcn ekonomideki deiime uyarlayarak, daha fazla ve iyi i imknlarnn yaratlmasn amalayan mdahalelerdir. Blgelerin snr tesi, lkeler tesi ve blgeler aras seviyede ortakln desteklemek, Topluluk alannda daha fazla dengeli entegrasyonun geliimi, nc heden ekirdeini oluturmaktadr. Bu ncelik iin %3den daha az miktarda fon kullanlacaktr. YAPISAL FONLAR VE KATILIM NCES FONLAR ARASINDAK BALANTI Yapsal Fonlarn revizyonu anlamak, Avrupa Birliine katlmak iin aday olan Trkiye gibi lkelere salanacak yardmn revizyonu arkasndaki mant anlamak asndan nemlidir. Aday lkeler iin yardm mzakere sreci ve aday lkelerin AB ile uyumlulatrlmas ihtiyac ile belirlenir. Bu lkelerin yasal dzenlemelerinin AB kanunun nemli paras olan mktesebat ile uyumlulatrlmas gereklidir. Katlm ortakl uyum sreci iim yol haritas hazrlam durumdadr ve ilerleme srecin balk balk gzden geirildii Dzenli Rapor ile yllk olarak takip edilir. u anki aday lkeler iin mzakere sreci en az orta vadeli bir ama durumundadr ve bu yzden yardm, geleneksel kalknma yardm gibi uzun yerine orta vadeli perspektiftedir. Bu destek Yapsal Fonlar iin nc olarak grlebilir. Katlm ncesi temel aralar u ana kadar aadakileri iermitir: Phare: mktesebatn uygulanmas, ekonomik ve sosyal uyum, snr tesi ibirlii iin ISPA: evre ve ulam alt yaps Uyum Fonlarnn ncs SAPARD: Ortak tarm politikas mktesebat ve krsal kalknma Krsal kalknma planlarnn ncs Trkiye katlm ncesi arac: Phare ile ayn kapsam

43

Teresa Reeves

2007den itibaren, 20072013 dnemini de kapsayan Dsal Yardm erevesinin gzden geirilmesi kapsamnda, yeni bir katlm ncesi ara (IPA) kullanlmaya balanmtr. Aslnda IPA yukarda listelenen aralarn yerine geecek ve Yapsal Fon ynetiminin kurallar ve prensiplerinin benimsenmesi iin getirilen fonksiyonlar glendirmeyi amalayacaktr. Bylece Trkiye, Hrvatistan ve Makedonyay kapsayan aday lkelere mzakerelerden nce Yapsal (ve Krsal Kalknma) fonlarn kurallar mmkn olan en yakn ekilde uygulayarak Toplulukla uyumu ve krsal politikalar pratik etmeleri iin frsat veriliyor. IPA ereve dzenlemesi altnda 5 ana bileen bulunmaktadr: a) b) c) d) e) Gei Destei ve Kurumsal Yaplanma Blgesel ve Snr tesi birlii Blgesel Kalknma nsan Kaynaklar Geliimi Krsal Kalknma

Bu bileenlerin mant Aday lkelerin mzakerelerden sonra Topluluun uyumu ve tarm alannda tamamen ayn durum ile karlamasdr. IPA, politika gelitirilmesinin yan sra uygulamaya hazrlk ve Topluluun uyum politikasnn ynetimini ve zellikle Avrupa Blgesel Kalknma Fonu ve Uyum Fonu iin hazrlanmay destekleyecektir. III-V bileenleri kapsamnda, Trkiye, ABye uyumunun salanmas amacyla iktisadi kalknma ihtiyacna ynelik destek alacaktr. Bu ihtiyalar istihdam yaratlmas, tarmn modernizasyonu ve blgesel farkllklarn azaltlmasn iermektedir. IPA altnda Trkiye iin ayrlan bte belirtilen ihtiya alanlarnn tmnde byk bir etki yaratmak iin yeterli olmayacaktr. Bu yzden etkilerini en yksek seviyeye tamak iin fonlar sektrel ve cora hatlara odaklanacaktr. Bununla birlikte abann byk ksm, zellikle blgesel farkllklarn azaltlmasnda, Trkiyenin kendi z kaynaklarndan salanmak zorundadr. AB fonlar ncelikle mktesebat ile uyum almalar ve AB aralarna uygulanan ynetim prensiplerinin uygulanmasn gerekletirmek iin kullanlacaktr. IPAnn blgesel kalknma ve insan kaynaklar bileenleri (III ve IV) iin ereve, 2007 2013 dnemi iin Uyum iin Topluluk Strateji Rehberidir. Rehberler, iktisadi kalknmann salanmas iin iki koulun salanmas gerektiini belirtmitir: ilki var olan temel alt yap ve yeterli eitim ve niteliklere sahip i gcnn olumasdr. kincisi ise bilgi ve iletiim teknolojilerinin geni kitlelerce ulaabilirlii ve inovasyona yksek nceliin verilmesidir. Blgesel bileen altndaki ncelik alanlar evre, enerji, ulam, eitim ve salk ve KOBlere destei kapsamakta, yapsal fonlarn altndaki uyum hedef nceliklerini yanstmaktadr. IPA KAPSAMINDA TRKYEDE BLGESEL KALKINMA Trkiyedeki blgeler arasndaki farkllklar, yeni veya eski herhangi bir AB yesi lkeden daha fazla dile getirilmekte olup, Trkiyeyi nemli lde karakterize
44

AB ve Trkiyede Blgesel Kalknma

etmektedir. En fakir be blgede kii bana GSYH ulusal ortalamann te biri ile yars arasndadr ve dier 7 blge ulusal ortalamann %75nin altnda kalmaktadr. Bunun aksine, en zengin be blgedeki gelir ulusal ortalamann %127 ile %190 arasndadr. GSYH gz nnde bulundurulan tek gsterge deildir. Yaam sresi, okuma-yazma oran, istihdam oran, salk hizmetlerine eriebilirlik ve salk koruma hizmetleri de aralarnda olmak zere altyap yatrmlar gibi dier sosyo-ekonomik gstergeler dikkate alndnda da farkllklar ayn ekilde arpcdr. Az gelimi blgelerde kalitesiz tesisler ve istihdam sorunu g arttrmtr. G sadece geni krsal yerleimlerden ehirlere yaanmamaktadr. Birok gmen il merkezlerini bir geici konaklama yeri olarak kullanarak lkenin bat yarsndaki stanbul, zmir, Bursa, Ankara ve Antalya gibi byk ehirlere g etmektedir. Trk blgesel politikalar iin AB ile uyumlulama nemli bir itici g olmutur. Bu sre Avrupa Komisyonu tarafndan hazrlanan, u anda 35 balktan oluan ve bunlarn 22sinin zel olarak blgesel politikay kapsayan, AB kanunun btn olan topluluk mktesebat ile uyum almalarnda gelinen aamann incelendii olaan yllk raporlar ile takip edilmektedir. Yllk ilerleme raporu sregelen blgesel farkllklarla ilgilenilmesi ve blgesel politikann baarl bir ekilde uygulanmas iin nemli yasal ve idari nlemlerin alnmas gerektiini belirmektedir. Trkiye son birka ylda nemli admlar atmtr. Katlm srecinin itici gcyle, 2002 ylnda Trkiye ABnin NUTS II snandrmasna uyum salamak iin 81 ilini istatistiksel amalarla 26 blgesel birimde gruplad. Bu gelime yapsal Fonlarn NUTS II seviyesinde uygulanyor olmas nedeniyle nemliydi. Bunu takiben, Trkiye Devlet Planlama Tekilatnn nclnde AB fonlarnn 20042006 arasnda nasl datlacan gsteren, ana ncelik konularn belirleyen ve kalknma iim ncelikli blgeleri hedef alan Ulusal Kalknma Plan hazrland. Bu ilk admlar ayn zamanda uzun vadede her bir NUTS II blgesinde blgesel kalknma ajanslarnn (KA) kurulmas gibi blgesel seviyede yeni yaplarn oluturulmasnn nn at. KAlarn kurulmas ile ilgili yasa 2006 ylnda kabul edildi ve ilk iki ajans zmir ve Adanada kuruldu. Gelecekte, bu ajanslarn blgesel ekonomi iin itici gc olarak blgesel planlamada nemli rol oynamas ve olmalar beklenmektedir. TRKYEDE AB BLGESEL KALKINMA FONU: MD VE GELECEK imdiye kadar, Trkiyedeki AB destekli blgesel kalknma programlar, fonlarn yerel nceliklere gre uyarlanan entegre programlama ile ncelikle en fakir veya zel ihtiyalar olan blgeler iin kullanlmas zerinde durdu. Programlarn ademi merkeziyeti bir anlayla uygulanmas ve kamu ve zel sektrden yerel paydalarn blgesel planlamaya dahil olmas iin daha fazla katlmc (veya aadan

45

Teresa Reeves

yukarya) yaklam tevik eden bir aba sarf edilerek blgesel seviyede kapasite gelitirme almalar da gerekletirildi. Varolan programlarn kapsad tipik alanlar: kk lekli alt yap projeleri; insan kaynaklarnn geliimi; gelir ve istihdam yaratlmas; tarmsal byme ve destek; turizm geliimi; krsal kalknma; evrenin korunmas ve yaam kalitesi. GAP blgesel kalknma program (2001 btesi - MEDA ynetmelii) Bte 47 milyon (Trkiye e nansman yok): Bu Trkiyenin Gney Dousunda Trkiyenin ok byk baraj yapm program alan olan GAPn 9 ilini kapsayan ve AB tarafndan fonlanan belirli bir blgesel oda olan ilk faaliyetti. Fakat AB tarafndan fonlanan proje entegre blgesel kalknma programndan daha ok bir yoksullukla mcadele yaklam eklindedir. 3 bileeni vardr: Blgesel Kalknma Hibe erevesi (20 milyon ); Kltrel Miras Hibe erevesi (12 milyon ); KOB Hibe erevesi (2 milyon ). Proje 2008 ylnda tamamlanacaktr. Blgesel kalknma hibe programlar iftilere; eitim, kapasite gelitirme ve yatrm yoluyla becerilerini ve iftilik yntemlerini gelitirme ve gelir kaynaklarn eitlendirmeleri iin destek vermeyi amalamaktadr. Kltrel miras bileeninin altnda, ounlukla gelir elde etmeye ynelik ve blgede istihdam salayacak ilerde kullanlmak zere tarihsel nemi olan birok bina restore edilmitir. KOB bileeni altnda ise yerel GDEMler (Giriimci Destekleme Merkezi)iin fon saland. Dou Anadolu Kalknma Program (2001 bte MEDA ynetmelii Btesi 45 milyon , Trkiye e nansman yok). Bu blgesel programlama iin daha entegre yaklam olan ilk teebbs temsil etmektedir. Bu program lkenin dousundaki drt ili kapsar (Van, Hakkari, Bitlis ve Mu). Uygulanmas merkezi deildir (yani ynetim sorumluluu Trk otoritelerine verilmi olan) ve 5 temel standard vardr: 1) kapasite gelitirme; 2) tarm ve krsal kalknma; 3) KOBlere destek; 4) turizm ve evre; 5) sosyal nlemler. Krsal kalknma bileeni altnda, iftilere becerilerini ve rn ve hayvanlarnn kalitelerini arttrmalarna yardm etmek iin youn eitim verilmektedir. iftilere hem kapasite gelitirme hem de yatrmlar konusunda destek vermek iin ayrca bir hibe erevesi oluturuldu. KOB bileeni blgeye eitim ve yerel i destek kurulular iin kapasite gelitirme aracl ile giriimcilii desteklemeyi amalamaktadr. Yerel kk irketleri yatrmlarnda KOBleri desteklemek iin hibe erevesi uygulama aamasndadr. Turizm ve evre bileeni, bu ok gzel blgenin imajn doal ve kltrel gzelliklerini ne karp glendirerek turizm merkezi olmasn salamay hedeedi. Hibe erevesi ayn zamanda i altyapsn glendirmek ve evreyi korumak amacyla tasarland. Birok belediye bu hibe programna atk ynetimi projeleri ile bavuru yapt. lkedeki en fakir blgelerden biri ve ehre en hzl g veren bu blgede yoksulluk olduka yaygndr ve sosyal birleende, zellikle en zayf gruplara destek olmak ve yerel sosyal servislerde kapasite gelitirmek ve STKlarn bu gruplara destek ve hizmet salanmas hedeenmitir. Bu bileende

46

AB ve Trkiyede Blgesel Kalknma

iki mobil salk birimi tedarik edilerek uzak kylerdeki zellikle ocuk ve kadnlara hizmet salanmasn da iermitir. Samsun, Kastamonu, Erzurum (SKE) NUTS II Blgesel Kalknma program, 52.33 milyon (bunun 40 milyon su AB katksdr) bteye sahipti. Bu 3 bileenli katlm ncesi merkezi olmayan blgesel program ile kk lekli alt yap, KOBlerin desteklenmesi ve yerel kalknma giriimlerinin desteklenmesine ynelik fon saland. Bu program ile fonlanan 3 hibe emasnn bileenleri Dou Anadolu Kalknma Program hibe emasnn kapsam ile benzerdir. Malatya, Ar, Konya, Kayseri NUTS II blgesel Kalnma Program (13 ili kapsamaktadr) bunlarn iinde %75i AB tarafndan salanan 90.62 milyon btesi ile kalknma programlar iindeki en bydr. Gerek boyutu gerekse de kapsad jeolojik alan asndan u ana kadar en iddial program olup, drt bileeni vardr. Kapsam ve ierii SKE programna benzerdir fakat bu programda ek olarak iftilere geni eitim verilmesi bulunmaktadr. Trabzon blgesel kalknma program 26 milyon btesi ile Dou Karadeniz kysndaki 5 ili kapsayacaktr ve gerek kapsam gerekse de ierii asndan SKEye benzer olacaktr. Grdmz gibi, bu programlar kapsamnda fonlarn temel datm mekanizmas hibe erevesidir. Eer uygun ekilde hedeenirse, birok sektrel faaliyette yerel giriimlerin canlanmas ve blgesel kalknmada katalizr grevi grmesi asndan bu programlar nemli rol oynarlar. IPAnn devreye girmesiyle, blgesel kalknmann altndaki fonlarn byk bir ksm yatrm projeleri (ulusal kaynaklardan %25 e nansman ile), bunlarn byk bir ksm da IPAnn blgesel kalknma bileenin altnda belirlenen alt yapnn iyiletirilmesi ncelikleri kapsamnda yksek maliyetli yatrmlar olacaktr. Bu bileen altnda Trkiye iin, ulam, evre ve KOBlerin desteklenmesi alanlarna odaklanan, operasyonel programlar olarak adlandrlan tane program olacaktr. Bunlardan ilk ikisinin blgesel olmaktan ok sektrel bir yaklam olacaktr. Trkiyedeki gibi byk blgesel farkllklarn olduu bir lkede, merkezi hkmet blgesel boyuta ilikin grn kaybetmeyi karlayamaz. Yapsal fonlar ve IPAnn kendisinin altnda dahi, Trkiyenin GSYHnn yannda AB fonlar ok snrl olduundan, blgesel dengenin kurulmasnda ykn byk ksm ulusal otoritelere kalmaktadr. Bu yzden gelecekte, AB destekli blgesel kalknmann uygulamasnn byk lde, ilgili bakanlklarn sorumluluu altnda olaca ve Devlet Planlama Tekilatnn gl bir koordinasyon rolne sahip olup blgesel planlama da dahil olmak zere birincil ilevi olan planlama ilevini srdrecei bir yapda olaca ngrsnde bulunabiliriz. Blgesel planlama, kalknma iin bir ereve oluturduu iin nemlidir. Bu erevenin yokluunda, kalknma ilk olarak piyasa gleri tarafndan dikte edile47

Teresa Reeves

cektir ve buna bal olarak piyasa baarszlklarndan kaynaklanan sorunlar yaanacaktr. Serbest piyasa ekonomileri dikkate alndnda planlama, piyasa baarszlklarn dengeleyecek veya olmasn engelleyecek ekilde mdahaleyi gerektirir. Blgesel sorunlar, genellikle piyasann zebilme kabiliyetinin zerinde olan zorluklar arasnda sralandrlr. Fakat daha dinamik ve pozitif bir erevede, mdahalecilik u anki limitlerin tesinde rekabetilii arttrmay amalayan veya bymeyi hzlandran bir ekilde grlebilir. Bu, IPA altndaki blgesel rekabet edebilirlik operasyonel programnn oda olacaktr. AB ile btnlemede Trkiye asndan birok zorlu konu bulunmakta. Mktesebata uyum almalarna devam etme gereklilii bulunmakta ve Trk ekonomisinin rekabet gcnn AB seviyesine ykseltilmesi gereklidir. Blgesel farkllklarn azaltlmaya devam edilmesi, blgesel kalknma ile ilgili Blm 22nin temel esidir. IPA fonlarnn bir etki yaratabilmesi iin bunlarn belirli sayda operasyonel programa odaklanmas gereklidir. Belirttiimiz gibi blgesel farklarn azaltlmasnda itici gcn ekseriyetle Trk tarafndan ve Trkiye fonlar araclyla gelmesi gerekir. stihdamn arttrlmas, tarmn yeniden yaplandrlmas, hzl kentlemenin etkilerinden kanlmas ve evre korumasnn artrlmas bu ncelikle i iedir. Trk yetkililerinin bu amalar, az gelimi blgelerden seilen il merkezlerinin blgesel ekonominin itici gc olabilecek ekonomik byme ve istihdam merkezlerine dntrlmesine odaklanan byme ekseni stratejisi ile takip edecekleri anlalmaktadr.

48

Regional Development Agencies: The Tool to Stimulate Economic Development in Regions

REGIONAL DEVELOPMENT AGENCIES: THE TOOL TO STIMULATE ECONOMIC DEVELOPMENT IN REGIONS Prof. David WALBURN European Association of Development Agencies

I am here with you, speaking very much as an economic development practitioner. I have spent the last 20 years working for Greater London Enterprise (GLE) where I was Chief Executive for ten years. GLE is a rather special type of agency being wholly commercial in its operations, making a prot, yet being wholly in the public sector being owned by the 33 London local authorities. A couple of years ago that I stopped doing that for the more challenging waters of academia at London South Bank University where I am now doing research on delivery of economic development. I am speaking also on behalf of the European Association of Development Agencies (EURADA), which is an association over 150 agencies across Europe. It is a membership organisation agencies have to choose to join - so we do not have all the agencies in Europe as members. However, we have a close and effective relationship with the European Commission. Our activities are concentrated very much on exchanging best practice, developing public policy in economic development, lobbying the European Commission on economic development issues and generally doing what we can to improve the quality of the economic development work that all the members of our network do. I want to start my remarks today by just making a few background comments about the issues that really concern economic development agencies and to try get some sort of realism into some of the strategic objectives that we hear so much about from regional development agencies. Firstly I want say something about the concepts of market failure a concept which is ubiquitous in documents of the European Commission. Despite this, I think that understanding about what market failure is amongst economic development folk, and how we address it is far from clear. Euro economists will talk about the efciencies or otherwise of markets. However, or myself, the only useful way of seeing market failure is in a situation where the market working on its own
49

David Walburn

has not produced the outcomes that public policy wants to see, whether it be for a particular sector, or whether it be for a region as a whole. And it is the job of public policy to try to intervene in that market process in the best way it can to produce some outcome which is closer to what public policy wishes to see. It is essential that in developing a strategy, a development agency must be absolutely clear about what the failures in the market it is seeking to address and then to ensure that its programmes are designed precisely for this purpose. I will say little bit more about that as I go on. It is really very important for everyone involved in public policy in economic development to be aware of just how strong commercial markets are. They place clear limits on what development agencies are able to do. I fear that a number of people who work in agencies, who come across what they consider to be a market failure and then rather with the zeal of social workers get to work to show how the mighty public sector is going to get in there and jolly well sort things out. It is very difcult to do that. Usually, things are as they are in commercial markets for very good reasons. And I think here particularly of my own area expertise which is the nancing small businesses. Small businesses struggle because commercial marketplace is only too well aware that they are more risky than bigger rms, are costly clients to service, lack skilled management, and nd it more difcult to grow. There are no perverse factors at work here which public policy can easily address. So I think it is important to recognize the strength of markets. That means recognizing the limitations on what an agency can achieve both in the short and the medium term. And it also means going to my third point here- that we should be looking at programmes which go with the grain of the market. By that I mean; if we are looking, for example, at banks in their nancing of enterprise, rather than trying to introduce wholly new mechanisms, we should be looking at ways in which we can provide incentives to encourage them to do that a little bit extra to help the small businesses, rather than trying to reinvent a whole system from scratch. I think it is also very important that a long term strategic commitment is made to addressing market failures. It takes a very long time for some of these policies to bear fruit and this is a real problem when we are looking at the political leadership of agencies because the political cycle is relatively short. Politicians want to commit resources in the current period so that within two, three, four years at the most they want to see some outcomes. And that is very difcult to do. If we look at the experience, for example, in the US, there are many programmes there, which agencies use, which really go back to the Second World War. The federal governments Small Business Administration (SBA) and its work is a very good example of this. Recently, an American colleague said to me that even poor programmes, if they in existence for a long time, can be quite good in their effect
50

Regional Development Agencies: The Tool to Stimulate Economic Development in Regions

because people get to know how to use them, how to work the system and to get what they want out of them. The problem in the UK, and I suspect it happens elsewhere in the Europe too, is that we only try things for about four or ve years before the government comes along and says this wont do, were not getting value for money, and programmes are dismantled.. And then you loose the expertise, careers are disturbed, and strategic objectives are not achieved. Then of course the whole cycle often starts up again as another set of politicians decides that something must be done about the same problems of economic development. So it is very important to have a long view in terms of introducing economic development agencies here in Turkey I think. Much was said earlier about the importance of leadership and multi-sector partnerships within the region, working together with the RDA, so I wont spend further time on that now. I just want make a comment to about a real paradox in economic development and regional economic development which it is very important for policy makers to be aware about. It is the tension which exists between economic growth and regional development. We just heard a little while ago about the importance of reducing regional disparities and producing balanced growth in Turkey. It is clearly very important for regions which are lagging in economic development performance to want to do something to improve their position vis--vis both in European average and also their national average. However, we have programmes, such as the EUs Lisbon Agenda, which are all about economic growth at the Europe-wide level and the need to compete globally benchmarking ourselves against the United States. This means, for example if we are concerned about creating a high-tech, growing, competitive small business sector in Europe, we should be putting our resources into the more successful regions. Because if one thinks there is market failure in the way the commercial sector helps and supports small businesses, you go to the regions where there are more are small businesses or where there is more activity. This means in the UK putting more resource into the London and the South East of England: - the most successful regions in the country. But if you want to address regional disparity then that is the last thing you should do. There is a real tension in policy here. And I think the fact that you have big disparities between regions in Turkey that is something which is going to be very important in policies for the future. If I go from experience in the UK, I would have to say that although a great deal of public policy in effort has gone into addressing regional disparities almost the last century, the poor regions that were in existence early in the last century are still the poor regions today. And if we look at the North of England for example; the net job growth in the North of
51

David Walburn

England in the last fty years has been virtually zero. So it is a really difcult task in bringing relatively disadvantaged regions forward and I think it is very important to be aware with that. Of course what we are talking here is really the importance of maintaining two agendas which are distinct. One of growth for the economy as a whole (which has to be done at the regional level because that is where you can most effectively intervene) but also achieving social cohesion overall which means special measures for distressed regions. I now move on to problems of denition: what exactly is a Regional Development Agency? You have wholly funded government organization as we do in UK; you can have public/private partnerships; you can have RDAs that concern themselves with specic areas of policy like improving support for high-tech businesses or inward investment, or you can have agencies that cover a broad range of policy issues. If I look at what happens across Europe within the EURADA membership, sometimes a region has an agency that is set up as an independent agency and then a few years later the politicians change and they bring the agency back into the bureaucracy the local authority where people continue pursuing the same objectives but in a very different context. The working contexts of agencies can vary enormously and here I contrast the situation between the UK and US: In the UK we have nine large regional development agencies set up and funded under a national programme with a top-down approach. In London we have one which has got over 400 staff now and then annual budget of 400 million. Alongside that within the same region we have local authorities deploying just as many staff and just as large a budget in pursuit of economic development. We have a small business service. We have enterprise agencies and we have skills agencies or working toward similar objectives. This may all seem very complicated with a high overhead cost in maintaining so many delivery organisations. If we look at the situation in the US, regional economic development is driven by the fact that the regions want to maintain their tax base. This is not a system where central government sets the goals out into the regions. The regions have got to generate tax from companies and from people working in their jurisdictions. This means that economic development for cities and regions in the US is about having programmes to attract rms and individuals which may include making the facilities in those cities in areas such as education and health as high quality as possible. This produces a very different model of regional development agencies than we are used to in Europe and also a context in which public and private sectors have a common interest in successful outcomes. We now look at the functions which we might expect to see in an RDA. The starting point would be the development of a regional strategy and that should involve the political system and also the businesses in the region. In the UK, because we
52

Regional Development Agencies: The Tool to Stimulate Economic Development in Regions

have top-down government programmes implemented through RDAs, it is often hard to engage businesses at the regional level which may have its own agendas. Strategy should identify the market failures and then prioritize action. Then there follows the devising and implementing the programmes to full that strategy. I think it is very important that the RDA itself should be a centre of expertise on good practice around the world. It is very easy now, using the internet and international networks to actually gather a lot of information about what works and what does not work and how our common policy concerns should be addressed. And I think that that resource should be used to devise and implement the strategy I am talking about. The agency obviously should be a centre of research and intelligence on its regional economy and it should establish a leadership within the region on its development agenda. And also of course the RDA has to t in with the national programmes and strategies and make the very most of these for its own ends. On this slide I list just of some of the things which I think it is really important for regional development agencies to have in terms of good practice and effectiveness. The RDAs must work effectively in partnership with all sectors which are vital to the local economic development of the region. That may include the business sector, the voluntary sector, politicians, and all sorts of people who may have an inuence on what is happening in economic development. It never makes sense for an agency to try to do everything itself. It is also very important, and this is particularly so in areas where public spending is very limited, that programmes should be devised which draw resources broadly from regional sectors through some form of partnership working. This may consist of cash to help to do things but it is also more likely to involve people and expertise. Such strong partnership working can create highly effective programme implementation. Following on from this, I would say that the more that one can nd what we might call commercially based solutions, the better for an agency. There is a real problem about setting up a government bureaucracy in a region, calling it a development agency, giving it well-funded programmes to implement and then asking it to go out and to interface and interconnect with commercial organisations. Experience shows that this is a very difcult thing to do. Businesses work on a very different dynamic and lets not forget that business are at the heart of economic development They have to do things quickly and exibly in order to earn revenue, to pay the wages and all the other costs they face. RDAs can be much more relaxed about it. I think that getting the business/RDA interface right is really very important and that the agency should not be a sort of a citadel of public interest separate from what is happening in the region.

53

David Walburn

I also think it is very important from the very beginning in establishing regional development agencies to have a regime of valuation of the work of the agency. This is vital to ensure that the agency can always justify its existence when the political cycle starts to change and the questions start to be asked about whether the money being spent in agencies is good value. So, although the title of my talk was about agencies themselves being the tools of the governments, Id like to think actually of the agencies themselves being small and exible organisations which would then be wielders of tools which are those public programmes we have been talking about to achieve economic development. As I draw to a close, I highlight on this slide the four main areas of market failure which appear to be common concerns of RDAs across all sorts of different economies. This suggests that across Europe we can really exchange best practice and nd out what other people are doing and what things might be most appropriate for our region: Small business development and nance is absolutely critical in every economy both in terms of economic growth and employment Skills and training Inward investment and making the region itself really attractive for rms and individuals to both come and to stay there Real estate, including accommodation for small businesses. These factors are problems in rich regions and poor regions. I hope that the opportunities available through EURADA membership will help emerging RDAs in Turkey to plug into a relevant resource of expertise and support. Finally, this slide sets out some pitfalls for RDAs to avoid or rather golden rules to follow: Always be sure to demonstrate adding value to the region. Put a high proportion of the resources in an agency into program delivery and not into the overhead cost of the agency Only embark on programmes which are well researched, t for purpose, and clear examples of good practice - and avoid rushing into programmes because of political pressure which says something must be done. Maintain exibility of action, ensuring that the agency learns from experience but maintains a consistency to achieve the long term objectives.

54

Blgesel Kalknma Ajanslar: Blgelerde ktisadi Kalknmay Canlandrmann Aralar

BLGESEL KALKINMA AJANSLARI: BLGELERDE KTISAD KALKINMAYI CANLANDIRMANIN ARALARI Prof. David WALBURN Avrupa Kalknma Ajanslar Birlii

Sizinle burada iktisadi kalknma uygulaycs olarak konumak zere bulunuyorum. 10 yldr icra direktrl grevini yrttm Greater London Enterpriseda (GLE) 20 yl sreyle altm. GLE, faaliyetlerinde tamamen ticari olan, kar elde eden, fakat Londradaki 33 yerel ynetimin sahibi olduu ve tamamen kamu sektrnde yer alan, zel yaps olan bir kurumdur. Birka yl nce Londra South Bank niversitesinde akademinin daha iddial sularnda iktisadi kalknmann yaylmas zerine aratrma yapmak zere GLEdeki grevimi braktm. Ayrca burada, tm Avrupa genelinde 150den fazla ye ajans bulunan Avrupa Kalknma Ajanslar Dernei (EURADA) adna da konuuyorum. Ajanslarn gnll olarak ye olabilecekler bir kurulu olmas nedeniyle Avrupadaki tm ajanslar yemiz deildir. Ancak Avrupa Komisyonu ile yakn ve etkin iliki iindeyiz. Faaliyetlerimiz genel olarak, iyi uygulamalarn yaylmas, iktisadi kalknma alannda kamu politikalarnn gelitirilmesi, iktisadi kalknma konularnda Avrupa Komisyonunda lobi faaliyetleri ve amzdaki yelerin iktisadi kalknma alanndaki faaliyetlerinin kalitesini arttrmak amacyla gerekletirdiimiz almalar zerine younlamaktr. Konumama, iktisadi kalknma ajanslarn olduka ilgilendiren konular zerine arka plandan baz yorumlar yaparak ve blgesel kalknma ajanslarndan ok fazla duyduumuz stratejik hedeerin bazlarn somutlatrarak balamak istiyorum. lk olarak, Avrupa Komisyonu belgelerinde sklkla rastlanan piyasa baarszl (market failure) kavram zerine bir ey sylemek istiyorum. Sklkla kullanlmasna ramen piyasa baarszl kavramnn ne olduu iktisadi kalknma zerine alanlar arasnda hala tam olarak anlalm deildir. Euro ekonomistleri bu kavram iin verimlilikten ya da piyasadaki verimsizlikten bahsederler. Ancak bence piyasa baarszl yalnzca, belirli bir sektrde ya da bir blgenin tamamnda, piyasann kendi bana alarak, kamu politikasnn grmek istedii
55

David Walburn

sonular ortaya karmamas durumunda grebilir. Kamu politikasnn grmek istediine yakn baz sonularn retilebilmesi iin, mmkn olan en iyi ekilde, piyasa ileyiine mdahale etmeye almak da kamu politikasnn iidir. Bir kalknma ajansnn strateji gelitirmesinde piyasa mekanizmasnda ilemeyen ynlerin ne olduuna dair kesinlikle net olmas ve programlarnn tam olarak bu amaca ynelik tasarlandn garanti etmesi ok nemlidir. Devam eden ksmlarda bu konudan biraz daha bahsedeceim. Ticari piyasalarn ne kadar gl olduunun farknda olmak iktisadi kalknma konusundaki kamu politikasna dhil olan herkes iin olduka nemlidir. Bunlar kalknma ajanslarnn yapabileceklerini belirgin bir biimde snrlamaktadr. Korkarm, piyasa baarszl olarak tanmladklar bir durumla karlaan bir grup ajans alan, kamu alanlarnn da istei dorultusunda, kudretli kamu sektrnn duruma mdahale edip sorunlar nasl ho bir ekilde dzenlediini gstermek iin alacaktr. Bunu yapmak ok zordur. Ticari piyasalarda genellikle olaylar olduka geerli nedenlerle olduklar gibidir. Burada zellikle benim de uzmanlk alanm olan kk iletmelerin nansman konusunun olduunu dnyorum. Kk irketler, ticaret piyasasnn, kk irketlerin byk rmalara gre daha fazla risk ierdiinin olduka farknda olmas, mterilerine daha maliyetli hizmet sunmalar, kaliye bir ynetimin eksik olmas ve daha zor byyebildikleri iin srekli bir mcadele iindedirler. Burada, kamu politikasnn kolayca ynelebilecei ters faktrler yoktur. Dolaysyla, piyasalarn gcn fark etmenin nemli olduunu dnyorum. Bu bir ajansn ksa ve orta vadede baarabileceklerinin limitlerini fark etmesi anlamna gelir. Bu ayn zamanda -burada nc konuya geliyorum- piyasalarn yapsyla uyumlu programlar deerlendiriyor olmamz gerektii anlamna geliyor. Bununla, tamamen yeni mekanizmalar gelitirmek yerine rnein, bankalarn irketleri nanse etmelerine bakyorsak, tm sistemi yeni batan kefetmektense, kk iletmelere birazck daha fazla yardm etmeleri iin onlar cesaretlendirecek tevikler salayan yollara bakmamz gerektiini ifade ediyorum. Ayrca piyasa baarszlklarnn belirlenmesi amacyla uzun sreli bir stratejik taahhdn olmasnn da ok nemli olduunu dnyorum. Bu politikalarn bazlarnn meyve vermesi ok uzun srebilir ve ajanslarn politik liderliini gz nnde bulundurduumuzda, siyasi dngnn grece ksa olmasndan dolay, bu byk sorun yaratmaktadr. Politikaclar iki, , en fazla drt yl ierisinde baz sonular grmek istediklerinden, kaynaklar mevcut dnemde kullanmak isterler ve bunu yapmas olduka zordur. rnein ABDdeki deneyime bakarsak, ajanslarn kulland birok programn kinci Dnya Savana kadar uzandn grrz. Federal Hkmetin Kk letme Ynetimi (SBA) ve SBAnn almalar buna gzel bir rnektir. Geenlerde, bir Amerikal meslektam, zayf programlarn bile, eer uzun zamandr mevcutlarsa, etkilerinin gayet iyi olabileceini, bunun nedeninin insanlarn bunlar nasl
56

Blgesel Kalknma Ajanslar: Blgelerde ktisadi Kalknmay Canlandrmann Aralar

kullanacaklarn ve sistemi nasl altracaklarn renmeleri ve bunlardan almak istediklerini almalar olduunu sylemiti. Birleik Krallktaki sorun, bunun Avrupada baka yerlerde de olduunu zannediyorum, ileri sadece, hkmetin gelip olmayacan, para almayacamz sylemesi ve programlarn yrrlkten kaldrlmasndan nce yalnzca drt veya be yl sreyle deniyoruz. Dolaysyla, deneyim kayboluyor, kariyerler zarar gryor ve stratejik hedeer gerekletirilemiyor. Ardndan tabi ki tm dng baka bir grup politikacnn iktisadi kalknmann ayn sorunlar iin bir eyler yaplmak zorunda olduuna karar vermesiyle batan balyor. Bu nedenle Trkiyede iktisadi kalknma ajanslar oluturulurken uzun vadeli gre sahip olmann nemli olduunu dnyorum. BKA ile birlikte alan kurumlarn, blge iinde eitli-sektr ortakllklarnn ve liderliin nemiyle ilgili daha nce birok ey sylendii iin bunun zerinde u anda daha fazla durmayacam. Yalnzca, iktisadi kalknma ve blgesel iktisadi kalknmada, politika gelitirenlerin farknda olmalarnn ok nemli olduu bir paradoks zerine bir yorum yapmak istiyorum. Bu paradoks, iktisadi byme ve blgesel kalknma arasnda var olan gerilimdir. Biraz nce Trkiyede blgesel farkllklarnn azaltlmas ve dengeli bymenin oluturulmasnn nemini dinledik. ktisadi kalknma performansnda geri kalm blgelerin hem Avrupa ortalamas ve hem de ulusal ortalama karsnda pozisyonlarn iyiletirmek iin bir eyler yapmak istemelerinin ok nemli olduu aktr. Bunun yannda, rnein AB Lizbon Stratejisi gibi, tamamen Avrupa genelinde iktisadi byme ile ilgili ve Birleik Devletlere kar kresel rekabetin gerekliliinden dolay kendimizi kyaslayacamz, programlarmz var. Bu, rnein, biz eer Avrupada byyen, rekabeti kk iletme sektrnn ileri teknoloji yaratmasn dikkate alyorsak, kaynaklarmz daha baarl blgelere koyuyor olmalyz anlamna gelir. nk ticari sektrn kk iletmelere yardm etme ve onlar destekleme ynteminde piyasa baarszl olduunu dnrseniz, daha fazla kk iletmenin olduu ya da daha ok faaliyetin gerekletirildii blgelere ynelirsiniz. Bu da Birleik Krallkta lkenin en baarl blgeleri olan Londra ve Gney Dou ngiltereye daha fazla kaynak aktarlmas demektir. te yandan, eer zerinde durmak istenilen blgesel eitsizlikse yukarda belirtilen yaklam yaplmas gereken en son eydir. Buradaki politikada ciddi bir gerilim var. Trkiyede blgeler arasnda ciddi farklar olduundan, bunun gelecekteki politikalarda ok ciddi yer alacak bir konu olduunu dnyorum. Eer Birleik Krallktaki deneyimden devam edecek olursak, geen yzyl boyunca kamu politikasnda blgesel eitsizliklerin giderilmesi iin byk abalar harcandysa da, getiimiz yzyln balarnda yoksul olan blgelerin, bugn hala yoksul olduklarn belirtmek zorundaym. rnein Kuzey ngiltereye bakarsak, Kuzey ngilterede son on be yldaki net i byklnn neredeyse sfr olduunu grrz. Bu yzden grece dezavantajl olan blgeleri ne kartmak gerekten
57

David Walburn

zor bir itir ve bunun farknda olunmas bence ok nemlidir. Burada tabi ki iki ayr gndemin srdrlmesinin neminden bahsediyoruz. Hem ekonominin bir btn olarak bymesinin (en etkili mdahalenin blgesel dzeyde yaplabilmesi dolaysyla bunun blge leinde yaplmas gerekir) hem de gerilimli blgelerde genel olarak sosyal uyumun salanmas iin zel nlemlerin alnmas gerekir. imdi tanmlama sorunlaryla devam edeceim: Blgesel Kalknma Ajans tam olarak nedir? Birleik Krallkta olduu gibi tamamen hkmet tarafndan fonlanan bir kurulu olabilir; zel/kamu ortaklklar kurulabilir; kendilerini ileri teknolojili retime destein artrlmas ya da yabanc yatrmlar gibi belirli politika alanlar ile ilgilenen BKAlar olabilir ya da daha geni politika konularn kapsayan ajanslar olabilir. Avrupa genelinde EURADA yelerine baktmzda, bazen bir blgede ajansn bamsz bir ajans olarak kurulmu olmasna ramen birka yl sonra politikaclarn deimesiyle ajanslar tekrar yerel ynetim brokrasisine sokulmaktadr. Bunun sonucunda ajans alanlar ayn hedeere, tamamen farkl bir yapda ulamaya devam ederler. Ajanslarn alma ierikleri ok eitli olabilir. Burada Birleik Krallk ile Amerika Birleik Devletleri arasndaki farkll inceleyeceim. Birleik Krallkta dokuz tane byk blgesel kalknma ajans kuruldu ve yukardan aaya yaklamla gerekletirilen ulusal bir program kapsamnda fonland. Londradaki ajansn u anda 400n zerinde alan ve yllk 400 milyon btesi bulunmaktadr. Bunun yan sra ayn blgedeki yerel ynetimler de iktisadi kalknmay gerekletirmek amacyla hemen hemen ayn miktarda personel ve bte kullanmaktadr. Kk iletmelere ynelik hizmetler bulunmaktadr. irket ajanslar ve beceri ajanslar ya da benzer amalara ynelik alan ajanslar vardr. Tm bunlar, bu kadar ok datm organizasyonun kurulabilmesi iin gereken yksek sabit maliyetlerle olduka karmak grnebilir. Birleik Devletlerdeki duruma bakarsak, blgesel iktisadi kalknma, blgelerin vergi matrahlarn srdrmek istemeleri gereiyle yrtlmektedir. Bu blgelerin hedeerini merkezi idarenin belirledii bir sistem deildir. Blgeler, kendi yetkileri dahilindeki irketlerden ve kiilerden toplanacak vergi retmek zorundadrlar. Bu, yatrm yapacak irketleri ve kiileri, Birleik Devletlerdeki ehirler ve blgelere ekecek, iktisadi kalknma erevesinde, mmkn olan en yksek kalitede eitim ve salk hizmetlerini salamak gibi faaliyetleri ieren, programlarn olmas gerektii anlamna gelir. Bu Avrupada kullandmzdan olduka farkl bir blgesel kalknma ajans modelini ve baarl sonular iin kamu ve zel sektrn paralel amalarnn olduu bir yapy ortaya karmaktadr. imdi bir BKAda grmeyi beklediimiz ilevlere bakalm. Balang noktas, blgesel bir stratejinin gelitirilmesi olabilir ve bu politik sistemi ve blgedeki i ortamn da kapsamaldr. Birleik Krallkta, yukardan aaya hkmet programlar BKAlar aracl ile uygulandndan, kendilerine gre ayr ncelikleri olabilen iletmeleri blgesel dzeyde srece dhil etmek genellikle zordur. Stra58

Blgesel Kalknma Ajanslar: Blgelerde ktisadi Kalknmay Canlandrmann Aralar

teji piyasa baarszlklarn tanmlamal ve sonra almalar balatmaldr. Ardndan stratejiyi yerine getirmek iin dzenlemeler ve programlarn uygulanmas gelmektedir. Bence BKAnn kendisinin dnyadan en iyi rnekler konusunda uzmanlaan bir merkez olmas ok nemlidir. u anda internet ve uluslararas alar kullanarak neyin ilediini ve neyin ilemediini ve bizim genel politika nceliklerimizi nasl ne kartmamz gerektii hakknda birok bilgiye kolayca ulaabiliriz. Ve bu kaynan, bahsettiim stratejinin dzenlenmesi ve uygulanmas iin kullanlmas gerektiini dnyorum. Ajans aka aratrma ve blgesindeki ekonomi ile ilgili bilginin merkezi olmal ve ajans blgede kalknma ajandas ile ilgili liderlik gelitirmelidir. Ve elbette BKA ulusal programlara ve stratejilere uygun olmak zorundadr ve bunlardan birounu kendi amalar iin yapmaldr. Bu noktada, etkinlik asndan blgesel kalknma ajanslarnn sahip olmalarnn gerekten nemli olduunu dndm ve iyi rnek olabilecek baz eylerden bahsedeceim. BKAlar blgede iktisadi kalknma iin ok nemli olan tm sektrlerle ortak olarak etkili bir ekilde almaldr. Bunlar i dnyasn, sivil toplumu, politikaclar ve iktisadi kalknmaya etkisi olan herkesi kapsayabilir. Bir ajansn her eyi kendisinin yapmaya almas hibir zaman mantkl deildir. Ayn zamanda, zellikle kamu harcamalarnn ok snrl olduu alanlarda, programlarn, kaynaklar eitli ortaklklar yoluyla blgesel sektrlerden ekecek biimde dzenlenmesi de ok nemlidir. Bu bir eylerin yaplmasn iin parasal yardm ierebilir ama daha ok kiilerin ve uzmanln katlmdr. Byle gl bir ortaklkla almak olduka etkili programlarn uygulanmasn salayabilir. Bunun ardndan, ticarete dayal zmler olarak tanmlayabileceimiz trde zmleri ne kadar ok retebilirse ajans iin o kadar iyi olacan syleyebilirim. Bir blgede, kalknma ajansn tanmlamak, ajansa uygulamak zere iyi fonlanm programlar vermek ve ardndan bu kurumdan ticari kurulularla balant kurmasn ve ilikiye gemesini istemek anlamnda, idari brokrasinin oluturulmas konusunda byk sorun bulunaktadr. Deneyimler bunun yaplmasnn zor olduunu gstermektedir. hayat ok farkl dinamikler zerinde almaktadr ve iletmelerin iktisadi kalknmann kalbinde olduunu unutmamalyz. irketler, kazan elde edebilmek, maalar ve kar karya kaldklar dier tm giderleri deyebilmek iin ok hzl ve esnek bir ekilde almaldr. BKAlar bu konuda ok daha rahat olabilirler. dnyas/BKA ilikisini doru kurmann gerekten ok nemli olduunu ve ajansn blgede olanlardan ayr bir eit kamu yarar kalesi olmamas gerektiini dnyorum. Ayn zamanda blgesel kalknma ajanslarnn kuruluunun en bandan itibaren, ajansn almasn deerlendirecek bir rejimin olmasnn da ok nemli olduunu dnyorum. Politik dngnn deimesiyle ajanslara harcanan parann iyi

59

David Walburn

deer yaratp yaratmad sorgulanmaya balandnda, ajansn her zaman varln gerekelendirmesini salayabilmesi asndan bu ok nemlidir. Bundan dolay, her ne kadar konumamn bal ajanslarn kendilerinin hkmetlerin bir arac olduu ile ilgili olsa da, aslnda ajanslarn kendilerinin, iktisadi kalknmay gerekletirmek zere konutuumuz kamu politika aralarn kullanan, kk ve esnek organizasyonlar olduunu dnmek istiyorum. Son yaklarken tm farkl ekonomi tiplerinde BKAlarn ortak olarak zerinde durduklar drt ana piyasa baarszl alanna dikkat ekmek istiyorum. Avrupa genelinde iyi uygulamalar karlkl deerlendirebilir ve dierlerinin ne yaptna ve kendi blgemiz iin en uygununun hangisi olabileceine bakabiliriz: Kk iletmelerin geliimi ve nansman, iktisadi byme ve istihdam asndan her eit ekonomide, kesinlikle ok nemlidir Kaliye insanlar ve eitim Yabanc yatrmlar ve rmalar ve kiilerin gelmesi ve kalmas iin blgeyi geekten cazip hale getirmek Kk iletmelerin yer almasn salayan gayrimenkuller Bu faktrler hem zengin blgelerin hem de fakir blgelerin ortak sorunlardr. Trkiyede kurulan BKAlarn uzmanlk ve destek kaynaklarna eriim salamalar asndan, EURADA yelii yoluyla eriebilir olan frsatlarn yardmc olacan umut ediyorum. Son olarak, BKAlarn kanmalar gereken gizli tuzaklar ve izlemeleri gereken altn kurallar unlardr: Blgeye katlan deerin gsterildiinden her zaman emin olun. Bir ajanstaki kaynaklarn byk bir ksmnn ajansn sabit giderleri iin deil, programn yaylmasnda kullann. Sadece iyi aratrlm, amaca uygun ve baarl uygulamalarn ak rnekleri olan programlara balayn ve bir eyler yaplmal diyen politik baskdan dolay programlarn iine kontrolsz girilmesinden kann. Ajansn deneyimden renmesi ve ayn zamanda da uzun dnemli hedeflerin gerekletirilmesi iin ballk oluturmas asndan faaliyetlerin esnek olmasn salayn.

60

BLGESEL KALKINMA VE YNETM DENEYMLER

Oturum Bakan: Ahmet YAMAN
Regional Development and Governance in Emilia-Romagna: the ERVET Experience / Emilia-Romagnada Blgesel Kalknma ve Ynetiim: ERVET Deneyimi Roberta Dallolio Region-Building in Hungary The Case of South-Transdanubia / Macaristanda Blge nas, Gney Trans Tuna Blgesi rnei Prof. Ilona Pln Kovcs Regional Development Agency Experiences in England and Romania / ngiltere ve Romanyada Blgesel Kalknma Ajans Deneyimleri Richard Harding AB Destekli Blgesel Kalknma Programlarnn Ynetimi ve Yapsal Fonlara Hazrlk Deniz Akkahve

Regional Development and Governance in Emilia-Romagna: The ERVET Experience

REGIONAL DEVELOPMENT AND GOVERNANCE IN EMILIA-ROMAGNA: THE ERVET EXPERIENCE Roberta DALLOLIO Emilia-Romagna Regional Agency for Territorial Development

Abstract Firstly, the text aims at giving an overview of the national decentralisation process, of the governance system in Emilia-Romagna Region and of the regional administration competences and tools in territorial development planning. A description of the origin, evolution and changing mission of the Agency will follow, taking into consideration the changes occurred in the economic and social context and framework (from 1973 to 2003). Then the nowadays reorganization phase will be analysed in parallel with the regional governance model and with regards to the role of the Agency in the economic and territorial development planning. This last aspect will be stated through some practical examples with a focus on ERVETs last Three Years Operational Plan.

The history of Regional Development Agency, in Italy and in Emilia-Romagna, is strictly connected with the actual establishment of Regions and with the lengthy devolution process from the Central Government to Local and Regional Authorities. Development agencies as such were created by a number of Italian Regions at the beginning of the seventies, in the aftermath of the actual establishment of Regions, as originally provided for by the Constitution. At that time they had statutory tasks different from the ones they have been later assigned. In that period, Central Government had and exercised exclusive powers in economic policy and its decisions concerned not only direct market interventions, but also the provision of nancial aids to companies at risk and producing public goods. Furthermore, it was to establish the main directions and goals of national economic development for almost every economic sector. When they were rst created regional authorities had little or none power for intervening in the economy of the territory that they were representing. In Italy, economic instability caused the restructuring process of the national production system: while big industries were scoring bad performances,
63

Roberta DallOlio

small rms were increasing their importance and market share. In this framework and with the aim of responding to the economic crisis by strengthening small enterprises, regional governments started establishing Development Agencies as instruments for initiating local industrial programs. Regional Agencies were then a pilot policy instrument designed to provide creative local answers to the national economic crises and a way of creating balanced solutions for local development, less dependent from central authorities. This is the period when ERVET Regional Agency for Socio-Economic Development was founded, as well as few other Agencies in other Italian regions. Some of these were assigned the role of holding companies (Finlombardia, Friulia) with the goal of sustaining businesses development through the management of funds for acquisition of capital shares, the provision of subsidized loans; other Agencies, like ERVET, were characterized by delivering technical and infrastructures planning services which were scarcely offered by the market. ERVET was founded in 1974 as a private company, whose major share-holder was the Emilia-Romagna Region of (from now on Region) which oriented the strategy and exercised control over it. The relationship between the Region and ERVET, since its foundation, went through three phases, marked by three different regional laws. At the beginning of the seventies, the strategic orientation of the Emilia-Romagna Region (RER) was to equilibrate the territory, favoring the industrialization of areas with low economic development, located mainly in the east part of the region, south of the Po River. ERVET in the rst phase of its activities was operating in these areas, supplying areas equipped for industrial activities at advantageous conditions. In the eighties, following the extraordinary growth of SMEs organized in specialized industrial districts, RER strategy changed from a quantitative to a qualitative approach geared towards improving their competitiveness. In order to achieve this new goal, ERVET developed innovative services, shaped in cooperation with the main industrial associations and based on the analysis of the main industrial sectors. Services were delivered through specialized-centers according to the type of service (innovation, quality, etc.) and sector (agricultural mechanics, clothing, shoe industry, etc.). During the nineties, ERVET coordinated and nanced a network of Service-centers, and acted as instrument of regional economic policies implementation, orienting the activity of the Service-centers towards the support of enterprises in quality improvement, innovation and technology transfer. The Agency became a sort of holding for nancial and strategic management of the Service-centers, known as ERVET SYSTEM. Particularly, the Agency stimulated the innovation in the frontier economic sectors through technical services for market demand didnt allow for their provision on a market basis.

64

Regional Development and Governance in Emilia-Romagna: The ERVET Experience

Three principle lines of activities of ERVET were the following: Creation and execution of projects for the support of the innovation process of the companies and their capacity of international exchange Supporting the process of reaching agreements between the local administration, public entities, social organizations and private operators, with the goal of economic development of the territory Technical assistance to the Region of Emilia-Romagna in the execution of its programs. ERVET and the service centers delivered information and consultancy, product certication, market analysis, laboratory tests, technological transfer, product innovation and other services. The evolution of know-how processes in the three lines of activities was satisfactory and yielded new methods and procedures which were disseminated through the Service-centers. For example, knowledge gained in the industry support activity was translated in procedures which were later used in the vast areas of the society: sanitary assistance, garbage disposal and infrastructure. The role of ERVET as a meeting-point for the business sector, political authorities and social institutions was also evident in the nancial frame of the institution. During the eighties and the nineties, 87% of the budget was nanced by the Region, 4% was coming from EU funds, 3% from the private companies and 6% from the public institutions. At the end of the nineties, there was a signicant change in the economic scenario in the Region: the economic globalization called for more innovative capacities and stronger relationship between enterprises and the institutions for applied research and technological transfer. The completion of the political and administrative decentralization process with the further transfer of competences from national to regional level, led the regional government to adopt a law reforming ERVET. ERVET role was no longer that of a holding of Service-centers, which are now operating on a market basis, and mainly active in technological research and innovation. ERVET was to support regional and local authorities in designing and implementing policies for socio-economical development of the territory. The Agency contributes to the denition of the best policies for sustainable development, acting on the principle of integrated policies and no more on the principle of vertical specialization. New competences include: Execution of development programs originated by regional, national or European initiatives Promotion and coordination of new Agencies for territorial development Management of the actions of the Region in various international and national institutions Cooperation with other European regions
65

Roberta DallOlio

Promotion of foreign investments in the Region of Emilia-Romagna In the second half of the nineties the decentralization process in Italy brought about another important formula: governance. During this period, Emilia-Romagna Region adopted and promoted a new governance concept, based on the subsidiary principle and not on the delegation of powers once reserved to central authorities. The milestones which particularly inuenced the development of the Italian governance system are: Administrative decentralization; Reinforcement of the autonomy; Elections reform act; Reform of the 5th Title of the Italian Constitution; Modernization;

The concept of regional governance leads us to the last phase of the relationship between ERVET and the Region, which is framed by a three-year action plan, negotiated between them. The Region maintains the right of monitoring and evaluating the results after every three-year period. ERVET has no longer a central role in the delivery of services to the market nor in managing specialized service centers, as it gets more and more tasks as the executor of specic missions focused on the valorization of territory. The Agency now acts as a manager of programs mainly inspired by the Region. The action plan for the period 2004-2006, indicates the following activities as ERVET main goals: designing, managing, monitoring, and evaluating regional policies for territorial development concerted planning sector territorial policies European, national, and regional networks Sustainable development policies Regional e-government policies Support in implementing European Regional Development and Social Funds Operational programs European policies for territorial development Territorial marketing Project nance Analysis, studies and pilot projects These operational strategies are considered by the political authorities and institutional actors as priorities that should guarantee a new cycle of economical development in the region which is facing a new global challenge, characterized by a sustained pace of socio-economic change. Also the new action plan for the period of 2007-2009, recently approved by the regional government, reconrms the mission of ERVET as regional agency that
66

Regional Development and Governance in Emilia-Romagna: The ERVET Experience

acts in close relation with the regional administration, although maintaining the autonomy typical for the capital-based organizations. It is almost certain that many new challenges will come in the next future. Nevertheless, ERVET as well as other institutions for territorial development will have to stick to the principles which guaranteed their success in the past, that is to say that they have to understand both the specic needs of their territory and of its socio-economical actors, and to understand the evolutionary paths of socioeconomic development at global level, trying to nd appropriate solutions able to insert local dynamics into the global ones.

67

Emilia-Romagnada Blgesel Kalknma ve Ynetiim: ERVET Deneyimi

EMILIA-ROMAGNADA BLGESEL KALKINMA VE YNETM: ERVET DENEYM Roberta DALLOLIO Emilia-Romagna Blgesel Kalknma Ajans, talya

zet Aadaki metin ncelikle ulusal yerelleme srecinin, Emilia-Romagna Blgesindeki ynetiim sisteminin ve blgesel kalknma planlamasnda blgesel ynetimlerin elindeki yetki ve aralarnn genel bir erevesini oluturmay amalamaktadr. Ardndan, Ajansn kuruluu, geliimi ve deien misyonu, 1973ten 2003e kadar iktisadi ve blgesel kalknma planlamasnda gerekleen deiimler dikkate alnarak, aktarlacak. Son olarak, blgesel ynetiim modeliyle paralel biimde ve iktisadi ve blgesel kalknma planlamasnda Ajansn rol gz nnde bulundurularak, son dnemdeki yeniden yaplanma aamas incelenecektir. Bu son konu ERVETin en sonuncu Yllk Operasyonel Planna vurguyla pratikten baz rneklerle sunulacaktr.

talya ve Emilia-Romagnada, Blgesel Kalknma Ajansnn gemii, blgelerin oluturulmas ve Merkezi Ynetimden, Yerel ve Blgesel darelere yetki devri sreciyle sk skya baldr. Esas olarak Anayasada ngrlm olan sz konusu Kalknma Ajanslar, yetmilerin banda baz talyan Blgeleri tarafndan, blgelerin oluturulmasnn yan etkileri olarak kuruldular. Bu tarihlerde, daha sonra kendilerine verilenlerden farkl olarak yasayla belirlenmi grevleri vard. Bu dnemde, Merkezi Hkmetin ekonomi politikas alannda geni yetkileri bulunuyordu ve kararlar yalnzca dorudan piyasa mdahalelerini deil, ayn zamanda riskli olan ve kamu yarar reten irketlere nansal yardmlarn salanmasn da kapsamtr. Bunun yannda hemen her iktisadi sektr iin ulusal iktisadi kalknmann ana dorultusu ve hedeeri merkezi hkmet tarafndan belirleniyordu. lk kurulduklarnda, blgesel ynetimlerin temsil ettikleri blgelerin ekonomisine mdahale gleri olduka azd veya hi yoktu. talyada, ulusal retim sisteminin yeniden yaplanma srecine iktisadi istikrarszlk sebep oldu: byk endstriler kt performans sergilerken, kk rmalar nemlerini ve piyasa paylarn arttryordu. Bu erevede ve kk iletmeleri glendirerek ekonomik krizin etkilerini azaltma amacyla, bl69

Roberta DallOlio

gesel ynetimler, yerel endstri programlar balatma aralar olarak Kalknma Ajanslarn kurmaya baladlar. O zamanlar Blgesel Ajanslar, ulusal ekonomik krizlere yaratc yerel yantlar salamak iin tasarlanm bir pilot politika arac ve merkezi otoritelere daha az baml, yerel kalknma iin dengeli zmler yaratma yoluydu. Dier baz talyan blgelerinde kurulan Ajanslar gibi Sosyo-Ekonomik Kalknma iin ERVET Blgesel Ajans da bu dnemde kuruldu. Bunlarn bazlarna sermaye hisselerinin alnmas iin fonlarn ynetimi ve sbvansiyon kredilerinin sunumu yoluyla i ortamnn geliiminin srdrlmesi hedeyle holding irketleri (Finlombardia, Friulia) rol verildi; ERVET gibi dier ajanslar ise piyasa tarafndan seyrek olarak sunulan teknik ve altyap planlama hizmetlerini vermekle tanmlanmtr. ERVET, 1974te, ana hisse sahibi, stratejiyi belirleyen ve zerinde kontrol uygulayan Emilia-Romagna Blgesi olan (bundan sonra Blge olarak bahsedilecektir) zel bir irket olarak kurulmutur. Kuruluundan beri ERVET ile Blge arasndaki iliki, farkl blgesel yasayla biimlenmi aamadan gemitir. Yetmilerin banda, Emilia-Romagna Blgesinin (RER) stratejik ynelimi, Po nehrinin gneyinde ve byk oranda blgenin dousunda yer alan, iktisadi olarak az gelimi alanlarn sanayilemesine katkda bulunarak blgeyi dengelemekti. ERVET, ilk aamada burada endstriyel faaliyetler iin donatlm avantajl durumdaki alanlara destek oluyordu. Seksenlerde, zellemi sanayi blgelerinde rgtlenen KOBlerin sra d bymesini takiben, RERin stratejisi nicel bir yaklamdan rekabet edebilirliklerini gelitirmeye bal nitel bir yaklama doru deiti. Bu yeni hede baarmak iin, ERVET, ana sanayi birlikleriyle ibirlii iinde ekillenen ve temel sanayi sektrlerinin analizini temel alan yeniliki hizmetler gelitirdi. Hizmetler, zellemi merkezlerle, hizmet trne (inovasyon, kalite vb.) ve sektre (tarmsal mekanik, giyim, ayakkab sanayisi vb.) gre veriliyordu. Doksanl yllarda ERVET, bir hizmet merkezleri an koordine ve nanse etti ve blgesel iktisadi politika uygulama arac gibi alarak, hizmet merkezlerinin faaliyetlerini, kalite gelitirme, inovasyon ve teknoloji transferi alanlarnda iletmeleri destekleyecek biimde ynlendirdi. Ajans, ERVET SSTEM olarak bilinen, hizmet merkezlerinin nansal ve stratejik ynetimi iin bir eit holdinge dnt. Ajans zellikle snr ekonomisi sektrlerindeki inovasyonu, piyasa temelinde sunulamayan teknik hizmetler yoluyla tevik etti. ERVET faaliyetlerinin temel ilkesi unlard: irketlerin inovasyon srelerini ve uluslararas deiim kapasitelerini desteklemek iin projelerin oluturulmas ve yrtlmesi Blgenin iktisadi kalknmas hedeyle, yerel ynetimler, kamu kurulular, sosyal rgtler ve zel iletmeler arasnda anlamaya ulama srecinin desteklenmesi
70

Emilia-Romagnada Blgesel Kalknma ve Ynetiim: ERVET Deneyimi

Programlarnn yrtlmesinde Emilia-Romagna Blgesine teknik destek salamak ERVET ve hizmet merkezleri, bilgi ve danmanlk, rn sertikasyonu, piyasa analizi, laboratuar testleri, teknoloji transferi, rn inovasyonu ve dier servisleri vermilerdir. Gerekletirilen tr faaliyetin know-how srelerinin geliimi tatmin ediciydi ve hizmet merkezleri yoluyla yaylan yeni yntemleri ve prosedrleri ortaya kard. rnein, sanayi destek faaliyetinde kazanlan bilgi daha sonra shhi destek, atk bertaraf ve altyap gibi toplumun geni alanlarnda kullanlan prosedrlere evrildi. sektr, siyasi otoriteler ve sosyal kurumlar iin bir buluma noktas olarak ERVETin rol kurumun nansal erevesinde de belirgindi. Seksenler ve doksanlar boyunca, btenin % 87si Blge tarafndan nanse edilmi, %4 AB fonlarndan gelmi, %3 zel irketlerden ve %6s kamu kurumlarndan gelmitir. Doksanlarn sonunda, Blgenin ekonomik durumunda nemli bir deiim vard: iktisadi kreselleme, iletmeler ve kurumlar arasnda uygulamal aratrma ve teknoloji transferi iin daha yeniliki kapasiteleri ve daha gl ilikileri gerektirdi. Ulusal dzeyden blgesel dzeye daha ok yetkinin devredilmesiyle siyasi ve idari desantralizasyon srecinin tamamlanmas, blgesel ynetimin ERVETte reform yapacak bir yasa karmasn salad. ERVETin grevi artk bugn piyasa temelinde iletilen ve genellikle teknolojik aratrma ve inovasyon konularnda faaliyet gsteren hizmet merkezlerinden oluan bir holding deildi. ERVETin amac, blgenin sosyo-ekonomik geliimi iin politikann tasarlanmas ve uygulanmasnda blgesel ve yerel kurumlar destelemekti. Ajans, dikey uzmanlama prensibi ile almay brakp btncl politikalar prensibiyle hareket ederek srdrlebilir kalknma iin en iyi politikalarn belirlenmesine katkda bulunmaktadr. Ajansn yeni yetkileri unlar ierir: Blgesel, Ulusal ya da Avrupa inisiyatiyle ortaya kan kalknma programlarnn yrtlmesi Blgesel kalknma iin yeni Ajanslarn tevik edilmesi ve koordinasyonu eitli uluslararas ve ulusal kurumlarda Blgenin faaliyetlerinin ynetimi Dier Avrupa blgeleri ile ibirlii Emilia-Romagna Blgesindeki yabanc yatrmlarn tevik edilmesi Doksanlarn ikinci yarsnda talyadaki yerelleme sreci dier bir nemli forml getirdi: ynetiim. Bu dnemde, Emilia-Romagna blgesi yerinden ynetim ilkesine dayanan ve bir zamanlar merkezi idarelere ait yetkinin devrini temel almayan yeni bir ynetiim yaklamn kabul ve tevik etti. talyan ynetiim sisteminin geliimini etkileyen nemli kilometre talar unlardr:
71

Roberta DallOlio

dari desantralizasyon; zerkliin salamlatrlmas; Seimlerde reform; talyan Anayasasnn 5nci Balnn Reformu Modernleme

Blgesel ynetiim kavram bizi, ERVET ve Blge arasndaki, yllk faaliyet plan ile erevesinin birlikte belirledii ilikinin son aamasna gtrr. Blge her -yllk dnemin ardndan sonular izleme ve deerlendirme hakkn elinde tutmaktadr. ERVET blgede valorizasyona odakl belirli misyonlarn yrtlmesi gibi giderek artan grevler aldka, artk ne piyasaya hizmet verilmesinde ne de uzmanlam hizmet merkezlerinin ynetiminde merkezi bir role sahiptir. Ajans, artk genellikle Blge tarafndan ortaya karlan programlarn yneticisi olarak hareket etmektedir. 2004-2006 dneminin faaliyet plannda ERVETin ana hedefleri olarak u faaliyetleri belirlenmitir: Blgesel kalknma iin blgesel politikalarn tasarlanmas, yrtlmesi, izlenmesi ve deerlendirilmesi Uyumlu planlama Sektrel alansal politikalar Avrupa, ulusal ve blgesel alar Srdrlebilir kalknma politikalar Blgesel e-ynetim politikalar Avrupa Blgesel Kalknma ve Sosyal Fonlar Operasyonel Programlarnn uygulanmasna destek Blgesel Kalknma amal Avrupa politikalar Blgesel pazarlama Proje nansman Analizler, almalar ve pilot projeler

Bu operasyonel stratejiler siyasi otoriteler ve kurumsal aktrler tarafndan, sosyoekonomik deiimin srdrlebilir bir gidii olarak nitelenen yeni bir kresel deiimle karlaan Blgede yeni bir ekonomik kalknma dngsn garantilemesi gereken ncelikler olarak dikkate alnmtr. Ayrca, blgesel ynetimin yakn zamanda onaylad 2007-2009 dneminin yeni faaliyet plan de ERVETin misyonunu, sermaye temelli organizasyonlar iin tipik olan zerkliini srdrse de, blgesel ynetimle yakn ilikide hareket eden bir blgesel ajans olarak yeniden teyit etmitir. Gelecekte birok yeni zorluklarn ortaya kaca neredeyse kesindir. Bununla beraber, ERVET, gemite baarlarn garantilemi dier blgesel kalknma kurulular gibi ilkelerine bal kalmaldr. Bu hem blgenin ve blgedeki sosyoekonomik aktrlerin zel ihtiyalarn hem de kresel dzeydeki sosyo-ekonomik kalknmann gelime yollarn, yerel dinamikleri kresel olanlara ekleyebilen uygun zmleri bulmaya alarak anlamalarn gerektirmektedir. 72

Region-Building in Hungary - The Case of South-Transdanubia

REGION-BUILDING IN HUNGARY THE CASE OF SOUTH-TRANSDANUBIA Prof. Ilona Pln KOVCS Centre for Regional Studies, HAS

Abstract The paper deals with the Hungarian regionalisation process which has been inuenced by both, national needs for decentralisation of public administration and the requirements of European regional policy. The author will focus mainly on a new Hungarian region, South-Transdanubia. The region-building is a very contested process taking into account the centralised state traditions, missing regional identity, ambivalent ambitions of central governments. There is no doubt that the European regional policy has had a crucial inuence on the Hungarian regionalisation. The question is whether this latter is enough to complete decentralisation programmes started 15 years ago? Hungary has been successful in the adaptation to the European Structural Funds but the regions-building will take much longer period.

INTRODUCTION - INTERNATIONAL BACKGROUND Changing picture at meso-level administration in Europe The diversity of public administration is a marking feature of the European political circumstances, in spite of the dozens of administrative reforms carried out only in the 20th century. These changes both in Eastern and in Western Europe were bound partly with political transformations and partly with the socialeconomic and political development within the national frameworks. The countries of the European Union can be classed in different structural types from state theoretical aspect: In the federal state the meso-level bears several features of an independent state (legislation, provincial parliament, government) (Germany, Austria, and Belgium).
73

Ilona Pln Kovcs

The regionalised state consists of constitutionally regulated meso-level units with wide autonomy and legislative competencies; although this autonomy is not complete (Italy, Spain, according some classications Portugal as well). In the decentralised state the regulation stipulates the regional tier as a unit administered by elected bodies, fullling tasks sometimes under the protection of constitution independently. Similar to the previous type, the medium tier carries out its activities partially selfnancing (France, Netherlands, Sweden, etc. belong to this group). The most characteristic feature of the unitary state is that the medium tier is under strong central control and its operation is nanced mostly by the central budget (Denmark, the United Kingdom, Finland, Greece can be classed into this group). Investigating the legal status and functions of the territorial medium tiers in the member states of the European Union, we found that during the 80s in the majority of unitary and in both decentralised states a shift of competencies proceeded to the benet of the medium level. The strengthening of the meso-level, however, is not always decentralisation in the political sense. The central state often prefers the regionalisation of state provided services and public administration, the allocation of deconcentrated organs in the regions (England, Greece, Portugal, etc.). Finland also passed reforms, but until now it has had no directly elected mesogovernment. The Swedish counties have been still centralised, the only result of pilot programmes is the decision to continue them. Summarising we can say that the phenomenon of regionalism is not always identical with political decentralisation and not dependant on the physical scale, either. The national characteristics strongly differentiate the meso-level of administration, despite some factors that contribute to the strengthening of the sub-national tiers. Special challenges of the management of regional development Regional development is one of the responsibilities of the sub-national levels in every European country. The new economic paradigm of the previous decades had a signicant impact on the development of regional policy: The new regional policy could be dened as the innovation-oriented or regionally initiated development model. The establishment of regional and local co-operation network of enterprises. Institutionalisation of information, innovation and business-incentive transfers.
74

Region-Building in Hungary - The Case of South-Transdanubia

Organisation of the local-regional development coalitions of different interest groups, harmonisation of rigid administrative hierarchies and the establishment of exible decision-making procedures. Transformation of the quality of the living space, supplying capital attracting factors. The European regions, which were able to formulate, enforce and implement a development strategy adapted to their own needs and demand, could stabilise their situation within a short period and soon the new structures started growing. The new regional policy required a new management in general: In several countries so called quasi-governmental or non-governmental tripartite/corporate organisations (councils, assemblies, chambers, forum etc.) were established, designed for the preparation and implementation of regional policy decisions and for linking up the interests of the central state and local governments, the employees and employers. The most important and widely spread institutions are the development agencies mostly with a quango status. Development agencies were rst established in the 50s60s in WesternEurope. They have a number of different status types (therefore it is hard to dene them in terms of organisational features) yet, their common characteristic is that they are not part of the hierarchic state administration and still nanced from the central budget. Their main distinctive function is the promotion of economy (Halkier, 1998). Special impact of Structural Funds The management of the EU Structural Funds had the biggest inuence on the meso-level administration. The literature of the so called Europeanisation often states that European regional policy has a crucial role to the national public administration (Bache, 1998, Bovaird et al 2002). The European regional policy is one of the few community policies which have a strict regulation on the management of Structural Funds and this regulation requires the exible adaptation of national structures. The invasive effect of the Structural Funds on the national administrations can be explained by the motivation of domestic actors to acquire development resources for various targets supporting the priorities of the Community as well. The emerging new model of regional policy in the 1980-90s meant a crucial challenge for the member states public administration in the following elds: The Commission introducing the NUTS system and different categories of development objectives pushed national governments to designate the eligible areas at the regional level. This phenomenon launched a series of reforms in the territorial structure at the medium tier governance and the
75

Ilona Pln Kovcs

establishment of new administrative levels and the amalgamation of former ones. Therefore the Structural Funds were ones of the most important factors in encouraging regionalisation (Keating, 1998). Second, the development programmes became more complex, which necessitated the improvement of performance capacity and the introduction of new functional solutions in the management. The challenges were to prepare long run programmes instead of development projects, and co-ordination among different branches and sectors. The increasing public involvement in the economic development required a more exible behaviour of the public administrative staff making them interested in the performance market-oriented administration. The necessary involvement of external resources and the more and more comprehensive measures naturally strengthened the horizontal relationships as opposed to vertical ones partnership. There are some differences in the adaptation of the accession countries comparing the former member states (Surazska et al 1997). The preparation for the EU accession and the reestablishment of the national power and administrative structures usually were parallel processes supporting each other in the Central-East European states, but they were not free from conicts, either. First the EU had a more direct effect on shaping the national administration in the Central-East European countries through nancing them from various pre-accession funds. A further speciality of the adaptation process is that the CEE countries had to facilitate their management system parallel with the building of general public administration. Therefore the new, fragile national public administration was less able to meet the professional requirements set by the Community. The paper deals with the development of the management system of regional policy in Hungary. It presents the results and dilemmas concerning the creation of the territorial administration and the administrative meso- level, the special organs of regional policy and their interconnections with public administration. It also touches upon the emerging conicts between the traditional institutions of democratic participation and publicity, and the new characteristics of the partnership networks. The paper points out the decentralisation and modernisation challenges initiated by regional policy mostly in the new member states in the light of European regional development strategy.

76

Region-Building in Hungary - The Case of South-Transdanubia

THE HUNGARIAN HISTORICAL AND ADMINISTRATIVE BACKGROUND The Hungarian state has a very strong tradition of centralization. The systemic change in 1990 gave Hungary a chance to shape its own state and political system. However, the internal political relations and the needs of the state were not the only factors to determine the development of the new power structure. As an applicant for EU membership, Hungary has made serious efforts to adjust its institutional system to the requirements of the European Union. It is particularly interesting to examine how the model of territorial power division got transformed including the emergence of the regions and the development of the territorial decision-making networks. These efforts have also been affected by the inner pressures for decentralization and outside pressure of adaptation on the part of the EU. Historical legacies The county has been the traditional unit of the Hungarian local government system ever since the state was founded in the eleventh century (although the number of counties has changed, the scale has not; presently the territory of Hungary is divided into 19 counties and the capital city, as demonstrated in Figure 1). The county organizations were designed to protect the interests of the king and later of the nobility. The county was a state within the state. This essentially feudal structure remained intact until the Civil Revolution and War of Independence in 18481849. The relatively great power of the county was retained and acknowledged by the 1870 Act on Municipal Authorities which was the rst in our history to regulate the state administration in a comprehensive way. The counties and larger cities of county rank continued to be the two pillars of the local government system, even though the idea of a public administration reform and the elimination of the counties have been raised several times over the past centuries (Vass, 2003). In 1950 the Soviet type councils were introduced, but this system was also an essentially hierarchical and centralized one within the framework of a socialist unitary state. The prevailing professional and political view was that the councils were not the organs of local power but the local organs of the (unitary) power (Ber, 1951). The county continued to function as the basic unit of territorial organization. The elected bodies in the villages and towns were subordinated to the county councils. The counties played a substantial role in the redistribution of public resources. The structure of the state remained basically centralized until the change of regime. It is important to remark that although the role of external pattern has always been visible in the development of the Hungarian public administration, centralisation was also supported by the belated socio-economic development.

77

Ilona Pln Kovcs

Changing territorial power structure after 1990 The Act on Local Governments, enacted in 1990, brought about a completely new situation in the spatial distribution of power. Autonomy and independence from state inuence and hierarchy became the essence of the Hungarian model of selfgovernance. Legislators preparing this law were motivated mainly by political considerations when choosing the dominant values of the Act. In the euphoria of the systemic change, political interests and aspects were seen by the Parliament as more important than professionalism. The rst important change in effect until the present day was the extension of the right to local governance to all municipalities, regardless of size. The number of local decision-making units was doubled: the former local councils were replaced by more than three thousand municipalities. Due to the fragmentation and the lack of willingness to form associations, the system is horribly expensive and in many cases operates with a very low efciency. The second very important change was the radical decreasing of the role of the counties from the territorial structure of public administration. The lack of competencies, means and resources, the almost total elimination of the counties from the system of territorial administration led to the strong centralization of the whole of the administrative system. The third structural feature of the Hungarian public administration is the strong centralization or nationalization of the medium level. The central government and the ministries in particular established their own bridgehead positions at the county and regional levels. In conclusion it can be stated that the structure of the local government model has not proved to be suitable and sustainable for the decentralization of state power. The weakening of the democratically elected medium-level governments (counties) has contributed to an increase in the inuence of the central government. Experts identied the problem relatively early, but the solution has not been found yet. The debate about the status of the counties or the meso- level governance has been going on since 1990. The arguments used in the debate are mainly of political rather than professional character and the purpose is not always to perform a real reform but rather to postpone the stabilization of power at the medium tier. It is very important to emphasise that the subnational level concerns the macropolitical relations, and actually no government is interested in the limitation of their own power. The 1990s were actually spent with the correction of the structural problems caused by the Act on Local Governments, without any real success. In the integration of the system and the strengthening of the meso-tier it was not always the administration reform measures that brought results. The Act on Local Govern78

Region-Building in Hungary - The Case of South-Transdanubia

ments was amended in 1994, but the actual reinforcement of the county governments did not take place, primarily because of the resistance of the municipalities and the ruling political elite. The reform of regional policy, born in the spirit of the accession of Hungary to the European Union, resulted in more success. The impact of regional policy as a relatively new public policy on the administrative and power structure was signicantly stronger in the previous decade compared to other public policies. NEW CHALLENGES OF THE REGIONAL POLICY The law about regional policy in 1996 From the point of subnational power, besides the Act on Local Governments and the reform of the system of state administration, the most important and maybe most ambiguous step was the passing of the Act on Regional Development in 1996. The act had been shaped during a long preparatory process and sharp debates, as everybody had expected this act to solve the spatial development and structural problems of state administration. The act was passed based on principle of regionalism without previously clarifying the future picture of the administrative division of Hungary. The legislator tried to eliminate this contradiction by introducing a special institution: the socalled development councils, at several spatial scales. According to the Hungarian regulation, the development councils establishing at national, regional, county and micro-regional level were created by delegations. A great dilemma was whether the micro-regional (NUTS4, county (NUTS3) or the regional (NUTS2) level should be the scenario of the regional political intervention and institutional system. The question was not decided based on professional considerations, or by the national or European priorities of regional policy but by fairly pragmatic arguments. If we can call this solution a decision at all, the legislator decided to integrate all three territorial tiers into the system of regional political institutions. Without going into details, I believe it is important to emphasize that the over-fragmented institutional system, the conglomeration of development councils operating at three territorial tiers contributed to the fragmentation of the development resources, the competition of the tiers among each other and conicts evolving due to the lack of clear division of labour. The act made the counties the dominant units of regional development and although it provided a possibility for the creation of macro regions but it was not compulsory. The fundamental reason for the hesitation about the regions was the fact that there was no consensus about their number geographical borders. The county development councils decided upon the development concepts and were entitled to distribute state supports. By these competences we can state that the

79

Ilona Pln Kovcs

development councils of the counties became more powerful organs than the directly elected county general assemblies. Changes in the public administration due to regional policy The principle of partnership meant a challenge for the public administrative system. The regional development councils were created on the principle of partnership. Their members were mostly recruited from the representatives of local governments, chambers of commerce, employees and central ministries. Partnership became typical not only among the sectors but also the different tiers. The vertically managed relationship system of both the sectoral (branch) departments and the deconcentrated organs took a new direction following the act on regional development and became rather horizontal. The motivation of the co-operation between the different self-governments is similarly important, since the municipal egoism dominating the fragmented municipal system was channelled into territorial frameworks in terms of development programming and resource distribution. Important consequence of the partnership element is the preparation for the multilevel governance approach in order to eliminate the hierarchical subordination and independence understood as a complete segregation. The principle of partnership could not bring a real breakthrough in the Hungarian public administrative culture in one aspect, concretely in the eld of co-operation with the civil, nonprot sector. The reasons are the relative underdevelopment of the civil sector, the poor local public administrative resources, and the distrust or lack of willingness for co-operation of the local politicians and public servants involved in the public power. It is also unquestionable that in the eld of co-operations currently the formal, protocol elements and ad hoc interest alliances are characteristic rather than a systematic collaboration or common implementation of programmes. The routine of the negotiations preparing the meetings of the development councils is rather characteristic for the mayors of the municipalities; the state administrative sector is more of a supercial than a convinced partner engaged in the everyday functioning of development policy. The challenges of regional policy affected the exibility and the acceleration of the reaction time of the operation of public administration. Usually the deadline of the elaboration of projects and applications is fairly strict, and the limitation of the implementation time contributed to the emergence of the so called ad hocarism, the formation occasional teams, the emergence of the group of civil servants working for success fee and the expansion of more exible operational and organizational forms. The Hungarian experiences show that the traditional bureaucratic apparatuses both in the ministries and in the majority of self-government units are unable to perform project management. The extra and the varying volume of work load, the interest in the performance and the extra payment connected with that, the high signicance of the eld work, the necessity of networking all generate conicts in the traditionally functioning bureaucratic apparatuses.
80

Region-Building in Hungary - The Case of South-Transdanubia

In order to avoid these they prefer to contract out those tasks. In Hungary we witness the ourishing and the expansion of the non prot organizations and the indirect public administration. This phenomenon is characteristic not only in regional policy but it is inevitable that the applications, the acquirement of resources, the management of projects are such action elds of which the relatively exibly operating non prot or prot-oriented organizations (like the development agencies) connected with public administration are more adequate and proved themselves more successful. A very important change in the operation methods of public administration, preliminarily generated by regional policy is the rehabilitation of planning. Following the systemic change, as a result of the rigid refusing of the socialistic planned economy, planning itself was eliminated from among the tools of public administration. The act on regional development and physical planning passed in 1996, referring to the principle of programming used in the case of the European Structural Funds, set planning for the long term and with a comprehensive approach practically as the precondition of acquiring development resources. The actors of public administration, especially the self-governments have learned the lesson fairly quickly, and within a relatively short period all territorial unit types have prepared its development concepts and programmes. On the surface they were able to meet the requirements fairly quickly. However, if we take a closer look at the planning process and consider the later destiny of the planning documents we have to state that the approach of planning and its real integrating function was hardly enforced. The plans were mainly prepared by expert companies based on fairly formalized EU conform schemes and the involvement of the local society and economy was only formal. The real rehabilitation of planning is also hindered by the fairly loose and incomplete regulation. The legal nature of planning documents is unclear and in many aspects the procedural regulation, the circle of those involved in planning, and nally the planning itself is not connected to the executive institutional and tools system. It is also important to emphasize that decentralization was fullled preliminarily in terms of the tasks, competencies but it hardly concerned the order of the central division of resources. Only an insignicant part of the budget showing a fairly high redistribution rate was utilized in a decentralized form. The development councils operating at too many tiers and involving too many ambitious actors can dispose of only a fragment of the development resources, which naturally caused frustration, local conicts and nally disillusionment. Besides the inevitably positive impacts of regional policy it is worthy to pay attention to the phenomena which preliminarily concern the democracy and publicity of the decision-making and the opportunities for participation, therefore the quality and model of democracy. Currently the literature often cites the opinions, which indicate the negative effects and consequences of partnership, corporate
81

Ilona Pln Kovcs

institutions, associations, ad hoc groupings and informal networks. The past 10year history of the Hungarian regional policy reinforces these anxieties. At county level there is a directly elected county assembly with a strong political legitimization, but its power and inuence is much less than that of the delegated type of development council, which bears the strategic decision-making competencies and the development resources of the county. At territorial level new elite has been emerging, whose inuence and internal system of relationships is based exactly on the power, inuence and the division of development resources. The delegating organs do not control the activities of the leaders delegated to these organizations. The power of the emerging elite slowly transforms into a set of personal positions without having really contributed to the institutionalization of the relationships between the organizations. As a result of the lack of time occurring so often in regional policy and the fairly short application deadlines, the aspect of handing in the application enjoys priority against the involvement of those concerned. The tasks of the consultative bodies, civil organizations are often only the subsequent conrmation of the decisions. Regional policy is a special public policy in which the professional political, technocratic, efciency and the non-professional, equity and participation elements are fairly mixed, anyway. The sensitive balance of those was until now hardly achieved in Hungary. The main contradiction is to be detected between the decentralization demands of regional policy and the centralization efforts of the central government. While the new institutional system of regional development was established at three levels, most of the decision-making competencies and development resources remained under the authority of the central government and the ministries. The narrow action space of the territorial organs and the strict rule of resource division led to a kind of disillusionment among the local actors. REGION-BUILDING IN HUNGARY To sum up the effect of the act on regional development, we can say that despite the many positive changes it brought about, it has not contributed to the strengthening of the development (NUTS 2 level) regions. No political and professional compromise has been achieved as regards the territorial level of public administration, either (region or county). Nevertheless the process of region-building has started, but still not nished to date. Below we take a look at the phases of this process. Development (NUTS 2) regions In 1996 the government did not designate the borders of the macro-regions. Regional development councils could be established by the associations of the counties. Some of the voluntary regional development councils did not even follow
82

Region-Building in Hungary - The Case of South-Transdanubia

the later NUTS2 breakdown. As evaluating the developments in the period of 19961999, we can conclude that the region was the weakest point in the original institutional model. This was mainly due to the fact that the establishment of regional development councils was not compulsory and accordingly they were not due to competencies and resources. The National Regional Development Concept of Hungary, passed by the Parliament in 1998, dened the number and the borders of the NUTS 2 regions (Figure1). Alongside the amendment, in 1999 the conditions of region building changed essentially, unfortunately partially in a negative way. The compulsory establishment of the regional development councils in the NUTS2 regions is denitely a positive and inevitable development, yet at the same time some of the changes worsened the conditions of strengthening cohesion. Especially questionable was the modication of the composition of regional councils. The membership of economic chambers was eliminated and the number of governmental representatives was increased, providing them with a dominant position in decision-making.

Figure 1. The counties and the NUTS 2 regions in Hungary since 1998 Key: 1. Central Hungary - 2. North Hungary - 3. North Great Plain - 4. South Great Plain 5. South Transdanubia - 6. West Transdanubia - 7. Middle Transdanubia

83

Ilona Pln Kovcs

In 2004 the act was amended again. On the one hand, the consultancy right of the non-governmental organisations, as opposed to the councils, was regulated; on the other hand, the regional development agencies operating besides the regional development councils were strengthened. Their existence has been guaranteed by the law since 2004; they are not operating by just the favour of the development councils. At the same time, the administrative limitations have increased too, and the issue of the nancing of the agencies has remained unsolved. The accession in 2004 caused a shock and disappointment. Referring to the weak regional capacity, the European Commission insisted on the centralised management of Structural Funds, therefore the regional institutions (regional development councils) have almost completely lost their former inuence on regional policy. The management authorities were built out in the central government, the regional actors were only given co-operating function. We have to face the fact that the EU does not insist on the active role of the regions, it does not want to take risks with the decentralised structures. The second national development plan for the 20072013 period is just before nalisation. Although the government placed a heavy emphasis on the role of the regions during the planning process, in fact, they promised the creation of independent regional operational programmes, the prospects of the regions are not very promising by the end of the series of negotiations with Brussels. The government makes a recommendation for a very much centralised management, the regional development agencies will be given a contributing role again, as in 20042006, and the regional development council will not be more than consulting partners in the planning. On the whole we can say that the process of the region building is a contradictory one. Although the network was at last built out in Hungary, partnership has not been established to the required degree, there are no strong decentralised professional apparatuses behind the decision makers, and, what is the biggest problem, the macro-regions do not dispose of considerable resources and competencies. The main reason for that is the over-fragmentation of the institutional system of regional development, at three territorial levels. The regional institutions altogether have much less power and resources than the central government alone. The biggest obstacle of region building is thus the centralising attitude of the government, irrespective of their ideological approach. In the light of this it is especially interesting to take a look at the process of political regionalisation. Attempts to create political regions It is often argued that political regionalization is the only way to renew and decentralize the currently centralized politics and state of Hungary (gh, 2003). This argument is not concerned with the scale or the outdated and non efcient character of the county system in the rst place, but emphasizes the political aspects seeing
84

Region-Building in Hungary - The Case of South-Transdanubia

a chance for decentralisation in the election of political regions. In 2002 the government announced the reform programme, by planning the creation of directly elected regional self-governments by the year 2006. The objective of the reform was to settle the decade-long debate over the counties by transferring territorial power to the regions, eliminating the self-governance status of the counties. At that time I was not very optimistic and satised with this intention, because it is a well known fact that regions are articial formations in Hungary, the regional identity of the Hungarian society is obviously very weak. The civil society and the political institutional system have not yet been built out at the regional level. Consequently, the democratic control over the regional bodies, as well as the relations of these bodies to the electors and the social or political institutions would be rather weak. It is an extremely important question then whether a top-down initiated regionalisation, together with a weak and not integrated local society, could lead to an actually decentralised power structure? There is a danger that a forced regionalisation will become a tool of not the local but of the central power. Fears proved to be unjustied, but not because of their reality; because the reform of regional self-governance was dropped. The government in power in 20022006 did not prepare laws for the regional reform. It is an excuse, although, that the reform probably would not have gained the supported of the opposition in the Parliament. Considering that regionalisation requires the amendment of the Constitution in Hungary, the necessary two-thirds support in the Parliament is only possible if a consensus with the opposition is reached. However, the establishment and instalment of new administrative tiers is thus not only a matter of legal regulation. The model of the tiers outlined in public law and the way in which they are institutionalized are not sufcient for the description of the comprehensive model of governance any more. Modern works of political and organisational theory make a clear distinction between the legal category of governing and the category of governance including different levels and sectors. In addition to the democratic character, good governance also requires rationality (efciency) and reacting capacity (exibility and embeddedness, Kooiman, 2002). The simple transfer of the place of the elections from the county level to the regional one cannot be seen a systematic region building. The question is whether the civil society and the economy are strong enough in Hungary now to go on with the process of decentralisation? Summary The Hungarian regional policy before the accession can be evaluated as an example of quasi adaptation and learning. This period was the rst phase of regionalism, which in effect was a subordinate, reactive behaviour of a transition country joining the Union, without the real decentralisation of the centralised power model of the Hungarian state.
85

Ilona Pln Kovcs

A new phase of regionalisation can start if the government, being free form the external pressure, decides on decentralisation on the basis of its own interests, own values and own recognition. This phase seems to be much more difcult but also much more promising, inasmuch as its ultimate goal is not an imitated adaptation and the fabrication of quasi regions but the creation of an effective and democratic power model that is able to counterbalance the central power. How much is it probable that in the new, bottom up phase/stage of regionalism the local actors will be capable of region building and maintain a regional cohesion? In order to answer this question I am going to demonstrate the ndings of an empirical research carried out in a Hungarian NUTS 2 region. This region is an ideal example because it has a past and after a recent government decision also a future, since the government has started a pilot program in order to create new political, administrative institutions and functions at regional level. South Transdanubia has been nominated as the rst pilot region in 2005. So the story of the region building is to be continued. SHAPING OF THE SOUTH TRANSDANUBIAN REGION As I have already mentioned, regions are articial formations in Hungary, in which no power or political organs have been operating. This means that region building requires the creation of new institutions with regional authority, on the one hand, and the organisation of the existing institutions into regional networks, on the other. While it is relatively easy to establish institutions with regional authority, the creation of a regional network among the already existing and the new institutional systems is much more problematic. South Transdanubia is considered a region of medium size having 975 000 inhabitants. South Transdanubia is one of the less developed regions in Hungary, although relatively rich in experience of regional policy. It was the rst region in Hungary to create voluntarily the institutions of co-operation at regional level in 1992. South Transdanubia was in relatively close touch with European regional policy as a pilot region supported by Phare programme. The most important regional actors and their networks In South Transdanubia, development institutions compatible with the national regulation have been born, of which only the most important ones are mentioned here. At regional level the South Transdanubian Regional Development Council counts as the most important actor. South Transdanubia as a NUTS 2 region consists of three counties. In the 19961999 periods the regional development council was a voluntary organisation with no competence or resources. However, after South Transdanubia was declared a Phare pilot region and the regional development council was given its own tasks and resources. Then, from 1999, when the estab86

Region-Building in Hungary - The Case of South-Transdanubia

lishment of regional councils became compulsory, regional councils were provided by law with both authority and resources. The regional development councils duties are to create a development plan for the region, to initiate and implement development programmes and to distribute the allocated development resources. On the basis of this particular authorisation we can claim that the regional development council has become the most inuential actor in regional development policy. This situation was fundamentally and negatively changed in 2004 by the accession to the European Union. The council actually lost all of its functions, as the use of the n d resources was coordinated to the distribution of the EU resources, because of the requirement of additionality. It is interesting, though ,that the council does not have signicant competencies in the EU-related development planning, as the government decided in the establishment of an ad hoc task force for the regional preparation of the national development plan in each region. The work of the regional development council is assisted by a non-prot regional development agency, operating as a public utility (non prot) company. Agency experts have a dominant inuence in the activities of the council. They acquired professional experience and elaborated their network of connections primarily during the management of the Phare pilot programme. The fate of the development agency after the approval of the act on regional development is interesting. The regional development council was rather distrustful against the agency. The members representing the respective counties achieved that in all three counties of the region a department of the agency was created. The mistrustfulness could also be seen in the contradictory way of nancing. The budget based on the contributions of the members was of course not enough for the operation, so the agency has been depended on external resources from the beginning. This situation proved to be a blessing for the staff of agency in the long run, as they gained a routine in tendering and the management of resources, and also built out their relationships in the European Union. After the EU accession the role of the agencies has continuously strengthened, their staffs have increased and the agencies have become more and more independent of the development councils nancially. The regional development agencies act as so-called intermediary bodies in the use of the Structural Funds, which means that they have a signicant informal role. The agency was given an assignment from the government for the contribution to the preparation of the national development plans. Today the actual situation is that the regional development agencies are more attached to the national government and the market than the regional development councils. Coming from their size (approximately forty well-trained experts) and local and EU contacts, they have become the most important regional actors of development policy by now. Of course at the description of the regional institutional system we cannot omit the assessment of the networks, i.e. how the above-mentioned two institutions are able to integrate the different actors. An empirical survey done in 20022004 as part of a 5th framework programme targeted at this, among other things (Paraskev87

Ilona Pln Kovcs

opoulos et al, 2004). In the course of our study we also endeavoured to interpret the nature and shaping of the networks both inside and outside the region. The analyses showed that the partnership organisations and the elected municipalities have the most integrating role in regional policy. On the whole, the network has a strongly public character, the civil and the economic actors are on the periphery of the networks. The special feature of the network is the geographical cohesion. Actors within the same counties have stronger connections with each other than with those in other counties. Another conict among the spatial units is the lack of decision concerning the regional centres, as the government did not regulate the issue of where the seats of the NUTS 2 regions should be. The competition of the candidate towns denitely loosens internal cohesion. These elements suggest that the inner cohesion of the articially created macro regions is weak, and the counties and micro-regions within the regions have more organic and denser networks than the regions, which are poorer both in institutions and social capital. The participation in development councils signicantly increases the inuence of the leaders of certain organisations. For example, the chairmen of the county general assemblies are the chairmen of the county development councils (as required by law) as well as members or chairmen of the regional development council, and they may at the same time be members of the National Development Council and sometimes in the National Parliament. In addition to these there are even more collective forums offering them membership. Such cumulative mandates create key individuals, whose inuence is signicantly stronger than that of the organisation from which the mandate originates. The delegating organisations often have difculty in controlling the actions of individuals with multi-membership in each decision-making forum. Regardless of these negative phenomena the region as a whole can be characterised by signicant changes from the point of view of Europeanization and regionalisation. Ever-widening group of politicians and experts now obtain direct information and knowledge about the EU. The region, especially owing to the decentralised institutions and resources of regional development policy, has shown an increasing degree of cohesion and networks of both an occasional and permanent and of an informal and institutionalised nature are being constructed. Pilot programme in South Transdanubia As I have mentioned the programme of the political regionalisation of Hungary has been cancelled from the agenda, but in 2005 South Transdanubia as the cradle of regionalism in Hungary was given an opportunity to host a new pilot regional programme. The essence of this concept is that the local governments of the three counties making the region and the county seat towns make a municipal association. The body consisting of the representatives of the member local governments can decide in issues where the member local governments transfer their competencies to the association. The logic of this model is evident in the
88

Region-Building in Hungary - The Case of South-Transdanubia

budgeting, too, the contributions of the members make the nancial means of the association. An undeniable advantage of the model is bottom-up building and the fact that it is denitely built on the co-operation of the partners, contributing this way to the development of the co-operative culture and to regional cohesion itself. On the other hand, it is a serious disadvantage that is only bottom-up building, i.e. the associate body has competencies transferred by its members, only. This means that the pilot region can only model how efciently the local and county level responsibilities and resources concentrate and cooperate at a regional level. It is not suitable, on the other hand, for simulating a situation where competencies and resources are transferred from above, from the government to the regional level. The model experiment thus does not allow the simulation of an actual decentralisation! This fact projects the failure of the experiment. The partners probably will not share much of their competencies and resources. The motivation is actually missing and the expected advantages are only virtual. The experiences of the operation are not very good after approximately one year. Three poor counties without competencies will not make a rich region! SETTING THE AGENDA Considerations on the future The second phase or regionalisation does not allow us to be very optimistic, then. The intentions of the government are contradictory, the political elite is divided, the co-operative willingness and the local networks of the local actors do not seem to be strong, and the local society seems to be rather indifferent as regards the topic of regional decentralisation. What can drive regionalism then? In Hungary, but probably also in the other transitory states, decentralisation and region building can only accelerate if motivated and accelerated bottom-up and top-down at the same time. Also, this is the only way for Hungary to leave the reactive phase and enter the phase of recognised and conscious reforms. We remark that this is exactly what British researchers found when contemplating the future of regionalism in England (Bond-Mc Crone, 2004). It seems that the success of regional institution building forced from above and from the Union will be strongly connected to the motivation of resource acquisition, without being able to reach a real social and economic imbeddedness. The bottom-up regions on the basis of co-operations and local networks seem to be unfeasible because in an over-centralised country the mere concentration of local power and resources cannot lead to the establishment of strong regions. As regards the step out of the deadlock, it is of basic importance what impulses the new accession countries get from the European Union. It is not an accident
89

Ilona Pln Kovcs

that the professionals dealing with regional policy in Hungary attribute a really great signicance to what decision is made on the management model of the Structural Funds after 2007. Unfortunately there are signs suggesting that the regions, similarly to the present situation, will be not given a meaningful role in the management of the regional programmes, and it will lead to the loss of their interest and the emptying of the former institutional system. Without real functions and resources it is probably impossible to persuade the regional politicians of the advantages of regional co-operation. On the basis of all this it is difcult to predict the future of regionalism in Hungary. It is certain that the regional policy of the EU in itself will not establish the creation of elected self-governance regions in Hungary. Another certain things that it is not the regional scale that brings about the possibility of regionalisation, it is actually the real will of the government and the real capacity of the regions. Seemingly the will of the government is there, as the re-elected government initiated in the Parliament, right after the elections, the plan of the creation of regional self-governments. The opposition, however, did not support the amendment of the act on local governments and the parallel amendment of the Constitution. For the time being, regionalisation with a political content is not on the agenda. The future of the development regions is uncertain, but the signs are not too promising, as we have already mentioned. CONCLUSIONS At the beginning of the 21st century, regionalism has become one of the most promising slogans, usually connected with the notions of Europeanization and modernization. Behind the slogan of regionalism, however, it is possible to detect rather varied intentions, values and even concepts of geographical congurations. Generally the slogan of regionalism has been used as a tool rather than a target in Hungarian politics. It has become a tool of centralization, the resource distribution alongside clique interests, bypassing the directly elected self-government bodies and the publicity. The regional resources of the Union as the main motivations of regionalisation can be absorbed without having strong regions. We have to acknowledge that regionalisation forced from top down and from the outside has failed. The original logic of regionalism has been violated, the old, centralized, antidemocratic political attitudes have survived within the framework of new geographical boundaries and organizational forms. In-depth analyses of public policy are necessary to make sure that it is the regional scale at which the Hungarian public administration should be reorganised. Even more time is needed to persuade the political elite and the local society that re-

90

Region-Building in Hungary - The Case of South-Transdanubia

gionalisation is not a political toy but the optimal spatial framework of the more democratic and efcient governance.
REFERENCES ADAPT, EU enlargement and multilevel governance. 5th Framework HPSE-CT-2001-00097 (Lead partners: Panteion University-LSE) gh, A. (2003), Anticipatory and Adaptive Europeanization in Hungary. Budapest: Hungarian Centre for Democracy Studies Bache, I (1998): The Politics of European Union Regional Policy. Multi-Level Governance or Flexible Gatekeeping? Shefeld Academic Press Ber, J.(1951): Helyi tancsaink llamhatalmi jellege (Public character of the local soviets) = llam s Igazgats. 11-12. sz. Pp. 593-606. Bond, R.-McCrone, D.(2004): The Growth of English Regionalism? Institutions and Identity= Regional and Federal Studies. 4. pp.1-26. Bovaird, T. Lfer, E. Parrado-Diez, S. (2002): Developing Local Governance Networks in Europe. Baden-Baden: Nomos. Halkier,H.-Danson, M,-Damborg, C. (eds.): Regional development Agencies in Europe. Jessica Kingsley, London, 1998. Keating, M (1998): The New Regionalism in Western Europe: Territorial Restructuring and Political Change. Edward Elgar: Cheltenham. Kooiman, J. (2002): Governance. A Social-Political Perspective, Grote, J.Gbikpi, B. (eds.), Participatory governance, Opladen: Leske + Budrich, pp. 7197. Olsson, J. (2001), Democracy Paradoxes in Multi-level Governance. Gdansk, RSA Pln Kovcs, I. (2001): Regional Development and Governance in Hungary, Pcs: Centre for Regional Studies (Discussion Papers, No. 35, p. 41.) Pln Kovcs, I.Paraskevopoulos, C.Horvth, Gy. (2004): Institutional Legacies and the Shaping of Regional Governance in Hungary in. Regional and Federal Studies. Vol. 14. No. 3 pp. 430460. Pierre, J (1998).: Partnerships in Urban Governance. Macmillan Press Rhodes, R. A. W. (1997): Understanding Governance. Open University Press, Buckingham. Surazska, W. Bucek, J. Malinkova, L. Danek, P. (1997): Towards regional government in Central Europe. Government and Policy 4: 437463. Vass, L. (2003): Decentralization: The Case of Regional Reform in Hungary, Rosenbaum, A, Gajdosova, L. (eds.): State Modernization and Decentralization- Implications for Education and Training in Public Administration: selected Central European and Global perspectives, UNIASIA NISPAcee, pp. 42-57

91

Macaristanda Blge nas: Gney Trans Tuna Blgesi rnei

MACARSTANDA BLGE NASI: GNEY TRANS TUNA BLGES RNE Prof. Ilona Pln KOVCS Centre for Regional Studies, HAS, Pcs

zet Bildiri, Macaristanda hem kamu ynetiminin yerellemesi (desantralizasyon) ynnde ulusal gereksinme hem de Avrupa blge politikasnn gereksinimlerinden etkilenen blgeleme sreci ile ilgilidir. Yazar bildiride arlkl olarak yeni bir Macar blgesi olan Gney Trans Tuna Blgesine odaklanacaktr. Merkezi ynetim gelenekleri, blge kimliinin olmay, merkezi ynetimlerin elikileri dikkate alndnda blgelerin oluturulmas Macaristanda olduka ekimeli bir sre olmutur. phesiz ki Macaristanda blgelerin oluumunda Avrupann blgesel politikas nemli bir role sahiptir. Ancak bunun 15 yl nce balatlan yerelleme programlarnn tamamlanmas iin yeterli olup olmad sorusu cevapszdr. Macaristan Avrupa Yapsal Fonlarna uyum konusunda bugne kadar baarl oldu ancak blge oluturmak ok daha uzun zaman alacak.

GR: ULUSLARARASI ARKA PLAN Avrupada orta dzey ynetimdeki deien resim Yalnzca 20. yzylda gerekletirilen dzinelerce idari reforma ramen, kamu ynetimi biimlerinin eitlilii Avrupann siyasal koullarnn belirleyici bir zelliidir. Bu deiimler, hem Dou hem de Bat Avrupada, ksmen siyasal dnmlere ksmen de ulusal snrlar iinde sosyo-ekonomik ve politik kalknmaya bal olmutur. Avrupa Birlii lkeleri devlet kuramlar asndan farkl yapsal trler ile snandrlabilirler:

93

Ilona Pln Kovcs

Federal devlette, orta dzeydeki ynetim, bamsz bir devletin birok zelliini tamaktadr (yasama, eyalet parlamentosu, hkmet) (Almanya, Avusturya ve Belika). Blgesellemi devlet, tam olmasa da geni zerklii ve yasama yetkisi olan anayasayla dzenlenmi orta dzey birimleri ierir. (talya, spanya, baz snandrmalara gre de Portekiz). Yerellemi devlette, blgesel kademe, bazen anayasal koruma erevesinde, seilmi organlar tarafndan, bamsz bir biimde grevlerini yerine getiren bir birim olarak dzenlenmitir. nceki tre benzer olarak, orta kademe, faaliyetlerinin maliyetini kendisi karlar. (Fransa, Hollanda, sve, vb. bu gruptadr). niter devletin en belirgin zellii orta kademenin, gl merkezi kontrol altnda olmas ve faaliyetlerinin genellikle merkezi bte tarafndan nanse edilmesidir. (Danimarka, Birleik Krallk, Finlandiya, Yunanistan bu grup iinde snandrlabilir.) Avrupa Birlii ye devletlerindeki blgesel orta kademelerin yasal statlerini ve ilevlerini inceleyerek, 80lerde hem niter hem de yerellemi devletlerde orta dzeyin yararna bir yetki devrinin gerekletiini fark ettik. Ancak, orta dzeyin glenmesi, siyasal anlamda her zaman yerelleme anlamna gelmemektedir. Merkezi devlet sklkla devlet tarafndan salanan hizmetlerin ve kamu ynetiminin blgesellemesini, blgelerdeki yerinden ynetim organlarna datmay tercih eder (ngiltere, Yunanistan, Portekiz vb.). Finlandiya da reformlar yapm, ancak imdiye kadar hi dorudan seilen orta dzey ynetime sahip olmamtr. sve eyaletleri hala merkezidir, pilot programlarn tek sonucu bunlara devam etme karardr. zetle, blgeselcilik meselesi her zaman ne siyasal desantralizasyonla ayn anlama gelmektedir ve ne de ziksel lee baldr. Ulus alt kademelerin glendirilmesine katkda bulunan baz etmenlere ramen, orta dzey idarenin biimini byk oranda ulusal zellikler belirler. Blgesel kalknmann ynetimindeki zorluklar Blgesel kalknma her Avrupa lkesinde ulus alt dzeylerin sorumluluklarndan biridir. nceki dnemlerin yeni ekonomik paradigmas blgesel politikann geliiminde nemli bir etkisi olmutur. Yeni blgesel politika, inovasyona ynelik ya da blgeden balayan bir kalknma modeli olarak tanmlanabilir. letmelerin blgesel ve yerel ibirlii alarnn kurulmas Bilginin, inovasyonun ve i tevik transferlerinin kurumsallamas

94

Macaristanda Blge nas: Gney Trans Tuna Blgesi rnei

Farkl kar gruplarnn yerel-blgesel kalknma koalisyonlarnn organizasyonu, kat idari hiyerarilerin uyumlatrlmas ve esnek karar alma prosedrlerinin oluturulmas. Sermaye ekici etkenleri salamak zere yaam alan kalitesinin dnm, htiyalarna ve taleplerine uygun bir kalknma stratejisi oluturabilen, yrrle koyabilen ve uygulayabilen Avrupa blgeleri ksa sre iinde durumlarn istikrarl yapabilmi ve sonra yeni yaplar gelimeye balamtr. Yeni blgesel politika genel olarak yeni bir ynetimi gerektirmitir: eitli lkelerde, blgesel politika kararlarnn hazrlanmas ve uygulanmas ve merkezi devlet ile yerel ynetimlerin, iiler ile iverenlerin karlarn bir araya getirmek amacyla tasarlanm, yar kamusal ya da tamamen sivil olarak tanmlanan l ynetimler - ortaklk kurulular (konsey, meclis, oda, forum vb.) oluturulmutur. En nemli ve en yaygn kurumlar, ounlukla bamsz yetkileri olan kalknma ajanslardr. Kalknma ajanslar ilk kez 50lerde ve 60larda Bat-Avrupada kuruldular. Birok farkl trleri vardr (bu yzden onlar kurumsal zelliklerle tanmlamak zordur), yine de ortak zellikleri hiyerarik devlet idaresinin paras olmamalar ve buna ramen merkezi bte tarafndan nanse edilmeleridir. Balca ayrt edici ilevleri ekonominin tevikidir (Halkier, 1998). Yapsal Fonlarn Etkisi AB Yapsal Fonlarnn ynetimi orta dzey ynetim zerinde en byk etkiye sahiptir. Avrupallatrma literatr sklkla Avrupa blgesel politikasnn ulusal kamu ynetiminde ciddi bir rol olduunu belirtir (Bache, 1998, Bovaird ve dierleri 2002). Avrupa blgesel politikas, Yapsal Fonlarn ynetiminde kat bir dzenlemesi olan az saydaki topluluk politikalarndan biridir ve bu dzenleme ulusal yaplarn esnek adaptasyonunu gerektirir. Yapsal Fonlarn ulusal idareler zerindeki istilac etkisi, Topluluun da nceliklerini destekleyen eitli hedeer iin kalknma kaynaklarn elde etmede ulusal aktrlerin motivasyonu ile aklanabilir. 1980-90larda yeni blgesel politika modelinin olumas, aadaki alanlarda ye devletlerin kamu idareleri iin ciddi bir zorluk getirmitir: Komisyon statistik Blge Birimleri sistemini ve farkl kategorilerdeki kalknma hedeerini karmasyla, ulusal ynetimleri blgesel dzeyde uygun alanlar tasarlamaya yneltti. Bu durum blgesel lekte orta kademeli ynetim ve yeni idari dzeylerin oluturulmas ve eski olanlarn birlemesi erevesinde bir dizi reformu balatt. Bu nedenle Yapsal Fon-

95

Ilona Pln Kovcs

lar blgesellemenin tevikinde en nemli etmenlerden biridir (Keating, 1998). kincisi, kalknma programlar performans kapasitesinin gelimesini ve ynetimde yeni ilevsel zmlerin oluturulmasn gerektirerek daha karmak bir hale geldi. Kalknma projeleri yerine uzun vadeli programlar hazrlamak ve farkl alanlar ve sektrler arasnda ibirlii salamakta zorlanld. ktisadi kalknmaya halkn katlmnn artmas, kamu alanlarnn daha esnek davranmalarn ve performans ile ilgilenmelerini gerektirdi.- piyasaya ynelik idare. Gerekli d kaynan katlm ve daha da ok kapsaml olan ltler, doal olarak yatay ilikileri dikey olanlar karsnda glendirdi- ortaklk. Gei lkeleriyle eski ye devletlerin uyum sreleri arasnda baz farklar bulunmaktadr (Surazska, ve dierleri 1997). AB katlmna hazrlk ve ulusal gcn ve idari yaplarn yeniden kurulmas, Orta ve Dou Avrupa devletlerinde birbirini destekleyen paralel sreler olmutur fakat yine de atmalar bulunmaktadr. lk olarak AB, Orta ve Dou Avrupa (CEE) lkeleri zerinde, ulusal idarenin ekillenmesinde eitli katlm ncesi fonlarla onlar nanse ederek daha dorudan bir etkiye sahip oldu. Uyum srecinin dier bir zellii, CEE lkelerinin ynetim sistemlerini genel kamu idaresinin kurulmasna paralel olarak dzenlemek zorunda olmalaryd. Bu yzden, yeni, krlgan ulusal kamu idaresi Topluluk tarafndan konulan profesyonel gereklilikleri daha az karlayabildi. Makale, Macaristandaki blgesel politikann ynetim sisteminin geliimini anlatmaktadr. Blgesel ynetimin oluturulmas, orta dzeydeki idare, blgesel politikann zel organlar ve kamu idaresiyle balantlar ile ilgili sonular ve ikilemleri sunar. Ayrca demokratik katlmn geleneksel kurumlar arasnda ortaya kan atmalara ve ortaklk alarnn yeni zelliklerinden de bahsedilecektir. Makalede, genellikle Avrupa blgesel kalknma stratejisi ndaki yeni ye devletlerdeki blgesel politika tarafndan balatlan yerelleme ve modernleme deiimlerine vurgu yaplmtr. MACARSTANIN TARHSEL VE DAR GEM Macaristan devletinin ok gl bir merkezi ynetim gelenei bulunmaktadr. 1990daki kapsaml deiim Macaristana kendi devlet yapsn ve siyasal sistemini biimlendirme olana tanmtr. Ancak, ierdeki siyasi ilikiler ve devletin ihtiyalar, yeni g yapsnn geliimini belirlemek iin yeterli deildi.

96

Macaristanda Blge nas: Gney Trans Tuna Blgesi rnei

AB yeliine aday olarak Macaristan, Avrupa Birliinin gerekliliklerini kendi kurumsal sistemine uyarlamak iin ciddi abalar sarf etmitir. Blgelerin olumasn ve blgesel karar alma alarnn geliimini ieren, blgesel yetki ayrl modelinin nasl deitiini incelemek olduka ilgintir. Bu abalar, yerelleme dorultusundaki i basklardan ve ABye uyumdan kaynaklanan d basklardan da etkilenmitir. Tarihsel miras l ynetimi (county), 11. Yzyldaki kuruluundan bu gne, Macaristan devletinin yerel ynetim sistemindeki geleneksel idari birim oldu. llerin says deise de lei hibir zaman deimedi. ekil 1de belirtildii zere mevcutta Macaristanda 19 il ve bakent bulunmaktadr. l ynetimleri kraln ve ardndan soylularn karlarn korumak zere tasarlanmtr. l ynetimleri devlet iinde ayr bir devlet gibiydi. Bu zorunlu feodal yap 1848-1849 yllarndaki Bamszlk Savana ve Macar Devrimine kadar deimedi. l ynetiminin grece byk gc, tarihimizde ilk defa devlet idaresinin kapsaml bir biimde dzenlendii 1870deki Yerel Ynetimler Yasasyla da korundu ve onayland. Kamu idare reformu ve il ynetimlerinin ortadan kaldrlmas kri getiimiz yzyllarda birka defa canlandysa da, iller ve il statsndeki ehirler, yerel ynetim sisteminin iki temel direi olmaya devam etti (Vass, 2003) 1950de Sovyet tipi konseyler ortaya kt, fakat bu sistem de sosyalist bir niter devlet erevesinde byk oranda hiyerarik ve merkeziyetiydi. Hakim olan profesyonel ve siyasi gr konseylerin yerel gcn organ deil tersine (niter) gcn yerel organ olduuydu (Ber, 1951). l ynetimi blgesel organizasyonun temel birimi olarak ilemeye devam etti. Kylerdeki ve ilelerdeki seilmi organlar il konseylerine balyd. ller kamu kaynaklarnn yeniden dalmnda nemli bir rol oynad. Rejim deiikliine kadar devletin yaps temel olarak merkezi kald. Macar kamu ynetiminin geliiminde dardaki durumun rol her zaman ortada olmu olsa da merkeziyetiliin, gecikmi sosyo-ekonomik kalknmayla da desteklendiinin belirtilmesi nemlidir. 1990lar sonrasnda deien blgesel g yaps 1990da yrrle giren Yerel Ynetimler Yasas, gcn mekansal dalmna tamamen yeni bir durum getirmitir. Devletin etkisinden bamszlk ve hiyerariden bamszlk ve zerklik, Macaristandaki yerinden ynetim modelinin temeli olmutur. Bu yasay hazrlayan yasa yapclar, yasann temel deerlerini olutururken, genellikle politik dndler. Kapsaml deiim srecinin cokusuyla, Parlamento tarafndan, siyasi karlar profesyonellikten daha nemli grlmtr. Bugne kadar etkili olan ilk nemli deiim, boyutuna bakmakszn tm belediyelere yerel ynetim hakknn yaylmasyd. Yerel karar-alma birimlerinin says ikiye katland: yerel ynetimlerin para para olan yaps ve
97

Ilona Pln Kovcs

birlik oluturma konusundaki isteksizlik nedeniyle, sistem korkun derecede pahal bir hale geldi ve birok durumda olduka dk etkinlikte ilemektedir. kinci nemli deiim illerin blgesel kamu ynetimi yapsndaki rollerinin byk oranda azalmasdr. Ara, kaynak ve yetki eksiklii nedeniyle illerin blgesel ynetim sisteminden neredeyse tamamen karlmas, tm kamu ynetimi sisteminin byk oranda merkezilemesine neden olmutur. Macar kamu ynetiminin nc yapsal zellii orta dzeyin byk oranda merkezilemesi ya da ulusallamasdr. Merkezi idare ve zellikle bakanlklar kendi kpr-ba konumlarn il ve blge dzeylerinde kurmulardr. Sonu olarak, devlet gcnn yerellemesi iin yerel ynetim modelinin yapsnn uygun ve srdrlebilir olmad ortaya kmtr denilebilir. Demokratik yollarla seilmi orta-dzey ynetimlerin (iller) zayamas merkezi hkmetin etkisinin artmasna katkda bulunmutur. Uzmanlar sorunu grece erken belirledi ancak henz zm bulunabilmi deildir. llerin ya da orta dzeydeki ynetimin durumu hakkndaki tartma 1990dan beri devam etmektedir. Tartmada kullanlan argmanlar profesyonel zellikte olmaktan ok genellikle politiktir ve amac her zaman gerek bir reform yapmak deil, orta kademedeki gcn istikrarnn ertelenmesidir. Makro-politik ilikilerde ulus alt dzeyin nemli olduu ve aslnda hibir hkmetin kendi glerini snrlamaya merakl olmadnn altnn izilmesi ok nemlidir. 1990lar, fazlaca baar salayamayan Yerel Ynetimler Yasasnn yaratt yapsal sorunlarn dzeltilmeye allmasyla geti. Sistemin btnlemesinde ve orta kademenin glenmesinde sonu getiren her zaman idari reform ltleri olmamtr. 1994te Yerel Ynetimler Yasasnda deiiklik yaplm, ancak zellikle belediyelerin direnmesi ve iktidardaki siyasiler nedeniyle il ynetimlerinin glendirilmesi salanamamtr. Macaristann Avrupa Birliine katlmnn ruhundaki blgesel politika reformu daha baarl br biimde sonulanmtr. nceki dnemde grece yeni bir kamu politikas olarak blgesel politikann, kamu ynetimi yapsnda ve gcn dalmndaki etkisi, dier kamu politikalarna oranla daha gl olmutur. BLGESEL POLTKADAK YEN ZORLUKLAR 1996daki blgesel politika yasas Yerel Ynetimler Yasas ve kamu ynetimi sistemindeki reformun yan sra, ulus alt g asndan, en nemli ve belki de en belirsiz olan adm 1996da Blgesel Kalknma Yasasnn gemesiydi. Herkes bu yasann meknsal kalknmadaki ve

98

Macaristanda Blge nas: Gney Trans Tuna Blgesi rnei

devlet ynetimindeki yapsal sorunlar zmesini beklediinden, yasa uzun bir hazrlk srecinde ve sert tartmalarla ekillenmitir. Yasann temel ilkesi blgesellemeydi ancak yasa Macaristann gelecekteki idari blmlenmesi konusunda bir netlik getirmedi. Yasa yapclar bu elikiyi zel bir kurum oluturarak ortadan kaldrmaya alt: farkl mekansal leklerde kurulan kalknma konseyleri. Macaristandaki dzenlemeye gre, ulusal, blgesel, il ve alt-blge dzeylerinde kurulan kalknma konseyleri delegasyonla oluturulmutur. Blgesel politikann mdahale alannn ve kurumsal sisteminin, alt blge (Dzey 4), il (Dzey 3) ya da blgesel (Dzey 2) dzeylerden hangisinde olmas gerektii konusu byk bir amazd. Sorun profesyonel yaklamlar temel alarak ya da ulusal ve Avrupann blgesel politika ncelikleriyle deil fakat olduka pragmatik yaklamlarla kararlatrld. Eer bu zmden bir karar olarak bahsedersek, yasa yapclar blgesel kademeyi de blgesel kurumsal sisteminin iinde birletirmeye karar verdiler diyebiliriz. Detaylara girmeden, ar paral kurumsal sistemin ve ayr blgesel lekte alan kalknma konseylerinin fazlal, kalknmaya ynelik kaynaklarnn blnmesine, farkl kademelerin birbirleri arasnda yarmalarna ve kesin bir i blmnn eksikliinden dolay ortaya kan atmalara neden olduunun vurgulanmas bana gre nemlidir. Yasa, illeri blgesel kalknmann baskn birimleri haline getirmitir. Makro blgelerin oluturulmas olana da yasayla saland ancak zorunlu deildi. Blgeler hakkndaki tereddtlerin temel nedeni cora snrlar ve saylar hakknda bir uzlann olmamasyd. l kalknma konseylerine devlet desteklerini datma ve kalknma konular zerine karar verme grevi verildi. Bu yetkilerle il kalknma konseylerinin, dorudan seilen il genel meclislerinden daha gl organlar haline geldiklerini syleyebiliriz. Kamu ynetiminde blgesel politika nedeniyle gerekleen deiiklikler Ortaklk ilkesi, kamu ynetimi sistemi asndan zorlu bir mcadele anlamna geldi. Blgesel kalknma konseyleri ortaklk ilkesi zerine kuruldu. yeleri ounlukla yerel ynetimlerin temsilcilerinden, ticaret odalarndan, alanlardan ve merkezi bakanlklardan alnd. Ortaklk sadece sektrler arasnda deil ayn zamanda farkl kademeler arasnda da nemli hale geldi. Hem sektrel birimlerin hem de merkezi kurulularn tara tekilatlarnn dikey olarak ynetilen sistemi Blgesel Kalknma Yasasnn ardndan yeni bir yn ald ve daha yatay hale geldi. Buna benzer biimde, paral belediye sistemine hakim olan belediye egoizminin, kalknmann programlamas ve kaynak dalmna anlamnda blgesel bir ereveye ynelmesi nedeniyle farkl zerk idareler arasndaki ibirliinin motivasyonu olduka nemlidir. Ortaklk esinin nemli bir sonucu da hiyerarik itaati ve tam bir ayrm olarak anlalan bamszl ortadan kaldrmak amacyla ok dzlemli ynetiim yaklamna hazrlktr. Ortaklk ilkesi, somut olarak sivil,
99

Ilona Pln Kovcs

kar amac gtmeyen sektrle ibirlii alannda, Macar kamu ynetimi kltrnde gerek bir krlma getirememitir. Bunun nedenleri arasnda sivil sektrn grece azgelimilii, yerel kamu ynetimi kaynaklarnn eksiklii ve yerel siyasetilerin ve kamu alanlarnn birlikte alma konusundaki gvensizlikleri ya da isteksizlikleri bulunmaktadr. Ayn zamanda, sistematik ibirlii ya da ortak programlarn uygulanmasndan ziyade mevcutta, resmi, protokol elerin ve geici kar birliklerinin, birlikte alma alannn karakteristii olmas da kukusuzdur. Kalknma konseylerinin toplantlarn hazrlayan anlamalarn rutini belediye bakanlar iin daha ok karakteristiktir; kamu ynetimi sektr kalknma politikasnn gnlk almalaryla ilgilenen bir ortak deil, daha ok yzeyseldir. Blgesel politikann zorluklar, esneklii ve kamu ynetiminin almasnn tepki sresinin hzlanmasn etkiledi. Projelerin ve uygulamalarn hazrlanmasnn son tarihleri genellikle olduka katdr ve uygulama sresinin snrlandrlmas, geicilik (ad hocarism) denilen kavramn ortaya kmasna, rasgele takmlarn oluturulmasna, baar creti iin alan bir grup kamu alannn ortaya kmasna ve daha esnek operasyonel ve kurumsal formlarn genilemesine neden olmutur. Macaristan deneyimleri, hem bakanlklardaki hem de zerk ynetim birimlerinin ounluundaki geleneksel brokratik aygtlarn, proje ynetimini gerekletiremediklerini gstermitir. yknn ekstra ve deien hacmi, performansa olan ilgi ve buna bal olarak fazladan yaplan deme, saha almasnn yksek nemi, a oluturmann gereklilii, bunlarn hepsi geleneksel olarak ileyen brokratik aygtlarda atmalar oluturur. Bunlar nlemek iin bu grevlerde szleme yapmay tercih ederler. Macaristanda kar amac gtmeyen organizasyonlarn ve dolayl kamu idaresinin arttn ve genilediini gryoruz. Bu olay sadece blgesel politikann bir zellii deildir. Ayn zamanda, grece esnek alan, kar amac gden (kalknma ajanslar gibi) ya da gtmeyen, kamuyla ilikili organizasyonlarn, uygulamalar, kaynaklarn salanmas, projelerin ynetimi gibi faaliyet alanlarnda daha yeterli ve daha baarl olmalar da kanlmazdr. Kamu ynetiminin alma yntemlerindeki ok nemli bir deiim, ncelikle blgesel politika tarafndan oluturulan planlamann slah. Kapsaml deiimi takiben, planl sosyalist ekonominin sert bir biimde reddedilmesinin bir sonucu olarak, planlamann kendisi kamu ynetimi aralar arasndan karlmtr. 1996da geen Blgesel Kalknma ve Fiziksel Planlama Yasas, Avrupa Yapsal Fonlarnda kullanlan programlama ilkesine dayanarak, kalknma kaynaklarn elde etmenin n koulu olarak planlamay uzun dnemli ve pratik anlamda kapsaml bir yaklamla dzenlemitir. Kamudaki aktrler, zellikle zerk idareler, dersi olduka hzlca rendiler ve grece ksa bir sre iinde tm blgesel birimler kalknma yaklamlarn ve programlarn hazrladlar. Gereklilikleri karlama konusunda yzeysel olarak olduka hzlydlar. Fakat planlama srecine yakndan bakarsak ve planlama belgelerinin sonraki kaderini ele alrsak, planlama yaklam ve onun gerek btnleyici ilevi zorla yrtlmt. Planlar genellikle olduka resmi, ABye uygunluk erevesini temel alan bir biimde uzman ir100

Macaristanda Blge nas: Gney Trans Tuna Blgesi rnei

ketler tarafndan hazrland ve planlarda yerel toplumun ve ekonominin katlm yalnzca kat stndeydi. Planlamann gerek anlamda slah olduka gevek ve eksik olan dzenlemelerle engellenmiti. Planlama belgelerinin yasal doas net deildi ve birok adan prosedrsel dzenleme, planlamaya dhil olanlar ve son olarak planlamann kendisi kurumsal ynetim ve aralar sistemine bal deildi. Yerellemenin ncelikle grevlere, yetkilere dayanarak gerekletirildiinin, fakat bunun merkezden kaynaklarn paylalmasyla olduka az ilgili olmasnn vurgulanmas da nemlidir. Olduka yksek yeniden dalm gsteren btenin yalnzca kk bir ksm desantralize bir yapda kullanlmtr. ok fazla kademede alan ve ar hrsl aktrleri ieren kalknma konseyleri, kalknma kaynaklarnn yalnzca bir ksmn kullanabilir. Bu da doal olarak hsrana, yerel ihtilaara ve son olarak d krklklarna neden olur. Blgesel politikann gz ard edilemez olumlu etkilerinin yan sra, ncelikle demokrasi ve karar almaya katlm ve bunun iin frsatlar ieren durumlar ve dolaysyla kalite ve demokrasi modeli de dikkate deerdir. Halen literatrde sklkla ortakln, ortaklk kurulularnn, birliklerin, geici oluturulan gruplarn ve enformel alarn olumsuz etkilerinden ve sonularndan bahsedilmektedir. Macar blgesel politikasnn son 10 yllk gemii bu endieleri desteklemitir. l dzeyinde, gl bir siyasal meruiyetle dorudan seilmi il meclisi vardr, fakat bunun gc ve etkisi, stratejik karar-alma becerilerine ve ilin kalknma kaynaklarna ynelen, delegasyonla idare edilen kalknma konseyine gre ok daha azdr. Blgesel dzeyde etkisi ve i ilikiler sistemi tamamen yetkiye, etkiye ve kalknma kaynaklarnn blmne dayal yeni bir sekin snf olumaktadr. Temsil edilen organlar, bu kurulularda temsilci olan liderlerin faaliyetlerini kontrol etmemektedir. Olumakta olan sekinlerin gc kurulular arasndaki ilikilerin kurumsallamasna gerek bir katkda bulunmamakta ve yavaa kiisel pozisyonlara dnmektedir. Blgesel politikada sklkla oluan zaman eksiklii ve olduka ksa olan bavuru tarihlerinin sonucu olarak, bavurunun teslim edilmesi durumu, ilgililerin aleyhine bir durum oluturuyor. Danman kurumlarn, sivil rgtlerin grevleri sklkla, kararlarn yalnzca sonradan onaylanmas olmaktadr. Blgesel politika, profesyonel siyasi, teknokratik, yetkin olan ve profesyonel olmayan, eitlik ve katlm elerinin olduka kart zel bir kamu politikasdr. Bunlarn duyarl dengesi Macaristanda imdiye kadar pek fazla baarlamamtr. Ana eliki blgesel politikann yerelleme talepleri ve merkezi hkmetin merkeziyeti abalar arasnda bulunmaktr. Blgesel kalknmann yeni kurumsal sistemi dzeyde kurulurken, karar alma yetkilerinin ve kalknma kaynaklarnn ou merkezi hkmet ve bakanlklarn yetkisi altnda kalmtr. Blgesel organlarn dar olan hareket alan ve kaynak dalmnn kat kurallar yerel aktrler arasnda bir eit hayal krklna neden olmutur.

101

Ilona Pln Kovcs

MACARSTANDA BLGELERN NASI Blgesel kalknma yasasnn etkisini zetlersek, getirdii birok olumlu deiimlere ramen, kalknma blgelerinin (Dzey 2 dzeyi) glenmesine katknda bulunmadn syleyebiliriz. Kamu ynetiminin blgesel lei hakknda (blge ya da il) hibir siyasi ve profesyonel uzlama salanamamtr. Bununla beraber blge ina etme sreci balam, fakat bugne kadar hala bitmemitir. Aada bu srecin aamalarna bakyoruz. Kalknma Blgeleri (Dzey 2) 1996da hkmet makro-blgelerin snrlarn tasarlamamtr. Blgesel kalknma konseyleri illeri birlikleri tarafndan kurulabilirdi. Hatta baz gnll blgesel kalknma konseyleri daha sonraki Dzey 2 blmlenmesini bile takip etmedi. 1996-1999 dnemindeki gelimeleri deerlendirirken, orijinal kurumsal modelde en zayf noktann blge olduunu syleyebiliriz. Bu genel olarak blgesel kalknma konseylerinin kurulmasnn zorunlu olmamas ve buna bal olarak yetki ve kaynaklarnn olmamas gereine baldr. Dzey 2 blgelerinin saylarn ve snrlarn belirleyen Macaristan Ulusal Blgesel Kalknma Yaklam, Parlamentodan 1998de gemitir, (ekil 1). 1999da yasada yaplan deiiklikle birlikte blgesel yaplanmann durumu ksmen olumsuz ynde deiti. Dzey 2 blgelerinde Blgesel Kalknma Meclislerinin kurulmas zorunluluunun getirilmesi kukusuz olumlu ve kanlmaz bir gelime olmakla beraber yaplan baz deiiklikler artan uyumun koullarn ktletirdi. zellikle blgesel konseylerin yelerinin kompozisyonunda yaplan deiik tartmaldr. Ticaret odalarnn yelikleri kaldrld ve kamu temsilcilerinin says, bunlara karar almada baskn bir konum salayacak biimde artt. 2004te yasada tekrar deiiklik yapld. Bir yandan, konseyler karsnda, sivil toplum rgtlerinin danmanlk hakk dzenlendi; dier yandan, blgesel kalknma konseylerinin yannda ileyen blgesel kalknma ajanslar glendirildi. 2004den beri varlklar yasayla garantilenmitir. Yalnzca kalknma konseylerinin tarafnda almamaktadrlar. Ayn zamanda, idari snrlamalar da artm ve ajanslarn nansman konusu zmsz olarak kalmtr. 2004deki katlm ok ve hayal krklna neden olmutur. Zayf blgesel kapasiteye baklarak Avrupa Komisyonu, Yapsal Fonlarn ynetiminin merkezi olmas zerinde srarl olmutur, blgesel kurumlar (blgesel kalknma konseyleri) bu nedenle blgesel politikadaki eski etkilerini neredeyse tamamen kaybetmilerdir. dari otoriteler merkezi ynetim bnyesinde oluturuldu ve blgesel aktrlere yalnzca ibirlii fonksiyonu verildi. ABnin blgelerin aktif rol oynamas konusunda srarc olmadn ve desantralize yaplarla risk almak istemedii gereini kabul etmeliyiz.

102

Macaristanda Blge nas: Gney Trans Tuna Blgesi rnei

ekil 1. 1998den bu yana Macaristanda iller ve Dzey 2 blgeleri Gsterim: 1. Orta Macaristan 2. Kuzey Macaristan 3. Byk Kuzey Platosu 4. Byk Gney Platosu 5. Gney Trans-Tuna 6. Bat Trans-Tuna 7. Orta Trans-Tuna

2007-2013 dnemi iin hazrlanan ikinci ulusal kalknma plan tamamlanmak zeredir. Hkmet planlama srecinde blgelerin rolne gl bir vurgu yapm olsa da, gerekte, bamsz blgesel operasyonel programlarn oluturulmas szn verdiler. Brkselle yaplan bir dizi mzakerenin sonunda blgelerin gelecei ok fazla umut vermemektedir. Hkmet ok daha merkezi bir ynetim iin tavsiye sunmaktadr, blgesel kalknma ajanslarna 2004-2006da olduu gibi yine katkda bulunan bir rol verilecektir ve blgesel kalknma konseyi planlamada danma ortaklarndan daha fazlas olmayacaktr. Genel olarak, blge ina etme srecinin elikili olduunu syleyebiliriz. Her ne kadar sonunda Macaristanda a olutuysa da, gereken derecede ortaklk oluturulmad, karar vericilerin elinde gl, profesyonel, desantralize aygtlar yok ve en byk problem makro-blgelerde nemli kaynaklar ve yeterlikleri bulunmamaktadr. Bunun ana nedeni blgesel kalknmann kurumsal sisteminin farkl blgesel dzeye fazla blnmesidir. Blgesel kurumlarn hepsinin bir arada merkezi hkmetten daha az gc ve kayna vardr. Bu nedenle blge ina etmenin en byk engeli, ideolojik yaklam ne olursa olsun hkmetlerin merkeziyeti tutumudur. Bunun nda, siyasal blgeselleme srecine bakmak olduka ilgintir.

103

Ilona Pln Kovcs

Blgesel ynetim oluturma giriimleri Macaristan Devletinin ve mevcut merkeziyeti politikann yerellemesi ve yenilenmesi iin tek yolun siyasetin blgesellemesi olduu sklkla savunulmutur (gh, 2003). Bu yaklam, il rgtlenmesi sisteminin modas gemi ve verimsiz olmas ya da leiyle ilgili deildir ancak blge ynetimlerinin seimi asndan bir yerelleme olana sunarak politik bir bak asna vurgu yapmaktadr. 2002de yeni hkmet dorudan seimle gelen zerk blgesel ynetimlerin 2006 ylna kadar oluturulmasn planlayan reform programn aklad. Reform, iller konusunda yaklak 10 yldr sren tartmay, illerin zerk ynetim yapsn ortadan kaldrarak yerel gc blgelere transfer edip sonlandrmay amalamtr. Bu tarihlerde bu giriim konusunda pek iyimser ve memnun deildim nk Macaristanda blgelerin yapay oluumlar olduu iyi bilinen bir gerektir, Macaristan toplumunun blgesel kimlii aka ok zayftr. Sivil toplum ve politik kurumsal sistem blgesel dzeyde henz kurulmamt. Dolaysyla, blgesel organlar zerindeki demokratik kontrol ve bu yaplarn semenler ve sosyal ya da siyasal kurumlarla ilikileri biraz zayf olabilirdi. Zayf ve btnlememi bir yerel toplulukta, yukardan aaya inisiyatie gerekletirilen blgesellemenin, gerek anlamda bir yerellemeyi salayp salayamayaca sorusu ok nemlidir. Zorla yaratlan blgeciliin, yerelin deil fakat merkezi gcn bir arac olmas tehlikesi bulunmaktadr. Korkular gerek olmamalar nedeniyle deil fakat blgesel zerk idare reformunun iptal edilmesi nedeniyle yersiz kald. 2004-2006da iktidardaki hkmet blgesel reform yasalarn hazrlamad. Fakat bu bir bahane nk reform muhtemelen Parlamentodaki muhalierin desteini kazanamad. Blgesellemenin Macaristanda Anayasa deiiklii gerektirdii dikkate alndnda, Parlamentodan gerekli te ikilik bir destek yalnzca muhalefetle bir uzlamaya ulalrsa mmkndr. te yandan, yeni idari kademelerin olumas ve kurulmas, bu nedenle yalnzca bir yasal dzenleme meselesi deildir. Kamu hukukunda belirtilen kademelenme modeli ve bunlarn kurumsallama yollar artk kapsaml bir ynetiim modelinin tanm iin yeterli deildir. Siyaset ve organizasyon kuramnn modern almalar, yasal ynetim kategorisi ve farkl dzeyleri ve sektrleri ieren ynetiim kategorisi arasnda ak bir farkllk ortaya koymaktadr. yi ynetiim, demokratik nitelie ek olarak, aklcl (verimlilik) ve tepki kapasitesini (esneklik ve ilitirilmilii embeddedness) (Kooiman, 2002) de gerektirir. Seimlerin yerinin il dzeyinden blgesel olana basite aktarlmas sistematik bir blge inas olarak grlemez. Soru, Macaristanda sivil toplum ve ekonominin yerelleme srecine devam edecek kadar gl olup olmad sorusudur. zet Katlm ncesi Macar blgesel politikas gstermelik bir uyum ve renme rnei olarak deerlendirilebilir. Bu dnem, Birlie katlan bir gei lkesinin
104

Macaristanda Blge nas: Gney Trans Tuna Blgesi rnei

baml ve tepkisel davran olan, Macaristan devletinin merkezi g modelinde gerek bir yerelleme yaanmayan, blgesellemenin ilk aamasyd. Hkmet, d baskdan kurtulup, kendi karlarna, kendi deerlerine ve kendi kabulne dayanan bir yerellemeye karar verirse, blgesellemenin yeni bir aamas balayabilir. Bu aama, nihai hedenin gstermelik bir adaptasyon ve szde blgelerin retilmesi olmad fakat merkezi gc dengeleyebilecek etkili ve demokratik bir g modelinin yaratlmas gibi daha zor ancak daha mit vaat edici grlmektedir. Blgesellemenin yeni, aadan yukarya olan aamasnda yerel aktrlerin blge ina edebilirlii ve blgesel bir uyumu elde edebilmeleri ne kadar mmkndr? Bu soruyu cevaplamak iin Macaristandaki bir Dzey 2 blgesinde gerekletirilen ampirik bir aratrmann bulgularn gstereceim. Bu blge bir gemii olmas ve blgesel dzeyde yeni politik, idari kurumlar ve ilevler yaratmak amacyla hkmetin yeni bir pilot program balatma karar dolaysyla gelecei de olmas nedeniyle, ideal bir rnektir. Gney Trans Tuna Blgesi ilk pilot blge olarak 2005te belirlenmitir. Dolaysyla blge inasnn hikyesi devam etmektedir. GNEY TRANS TUNA BLGESNN EKLLENMES Daha nce belirttiim gibi, Macaristanda blgeler hibir g ya da politik organn bulunmad yapay oluumlardr. Bu, blge inasnn bir taraftan blgesel yetkileri olan yeni kurumlar, dier taraftan mevcut kurumlarn blgesel alar oluturmasn gerektirdii anlamna gelir. Blgesel yetki vererek yeni kurumlarn oluturulmas grece kolayken, nceden var olan ve yeni kurulan kurumsal sistemler arasnda blgesel alarn oluturulmas daha byk bir sorundur. Gney Trans Tuna 975 000 nfusuyla orta lekte bir blge olarak deerlendirilmektedir. Gney Trans Tuna Blgesi, blgesel politika deneyimleri konusunda grece zengin olmasna ramen, Macaristandaki az gelimi blgelerden bir tanesidir. 1992de blgesel dzeyde ortaklk kurumlarn gnll olarak kuran Macaristandaki ilk blgedir. Gney Trans Tuna Phare programyla desteklenmi bir pilot blge olarak, Avrupa blgesel politikasna grece daha yakn olmutur. En nemli blgesel aktrler ve aralarndaki alar Gney Trans Tunada, ulusal dzenlemeyle uyumlu kalknma kurumlar domutur. Burada yalnzca en nemlilerinden bahsedilecektir. Blgesel dzeyde Gney Trans Tuna Blgesel Kalknma Konseyi en nemli aktr olarak saylr. Gney Trans Tuna bir Dzey 2 blgesi olarak, ili kapsamaktadr. 1996-1999 dnemlerinde blgesel kalknma konseyi herhangi bir yetkisi ya da kayna olmayan gnll bir organizasyondu. Ancak, Gney Trans Tuna bir Pha105

Ilona Pln Kovcs

re pilot blgesi olarak ilan edildikten sonra, blgesel kalknma konseyine kendi grevleri ve kaynaklar verildi. 1999da blgesel konseylerin kurulmas zorunlu olduktan sonra, blgesel konseylere yasayla yetki ve kaynak saland. Blgesel kalknma konseylerinin grevleri blge iin bir kalknma plan oluturmak, kalknma programlar oluturmak ve uygulamak ve tahsis edilen kalknma kaynaklarn datmaktr. Bu zel yetkilendirme temelinde, blgesel kalknma konseyinin blgesel kalknma politikasnda en etkili aktr haline geldiini syleyebiliriz. Bu durum 2004 ylnda Avrupa Birliine katlmla kknden -ve olumsuz ynde- deiti. Konsey, AB kaynaklarnn datmnn koordinasyonunu dzenleyen katk yapma prensibi (additionality) nedeniyle tm ilevlerini yitirdi. lgin olan, hkmetin her blgede ulusal kalknma plannn blgesel olarak hazrlanmas iin geici grev gcnn kurulmasna karar vermesi nedeniyle, konseyin, AByle ilikili kalknma planlamasnda nemli yetkilere sahip olmamasdr. Blgesel kalknma konseyinin almas, kamu yararna irket gibi alan, kar amac gtmeyen bir blgesel kalknma ajans tarafndan desteklenmektedir. Ajans uzmanlarnn konsey faaliyetleri zerinde baskn bir etkisi vardr. Bu uzmanlar, Phare pilot programnn ynetimi srecinde deneyim sahibi oldular ve balantlarn detaylandrp gelitirdiler. Kalknma ajansnn, Blgesel Kalknma Yasas onaylandktan sonraki kaderi ilgintir. Blgesel kalknma konseyi ajansa kar biraz gzensiz kalmtr. lgili illerin temsilcileri, blgedeki her ilde de bir ajans ubesi kurmay baarmlardr. Bu gvensizlik elikili bir nansman yolu olarak da grlebilir. yelerin katklarna dayanan bte alabilmek iin elbette yeterli deildi, dolaysyla ajans, bandan beri dsal kaynaklara bal kald. Bu durum ajans alanlar iin uzun vadede bir nimet oldu nk kaynaklarn ynetimi ve ihaleler konusunda deneyim kazandlar ve ayn zamanda Avrupa Birliinde de ilikiler kurdular. ABye katlmdan sonra ajanlarn rol srekli olarak glendi, alanlarn says artt ve ajanslar nansal olarak kalknma konseylerinden ok daha bamsz hale geldi. Blgesel kalknma ajanslar, Yapsal Fonlarn kullanmnda arac organlar olarak altlar, bu da nemli bir enformel rolleri olduu anlamna gelir. Ajansa hkmet tarafndan ulusal kalknma planlarnn hazrlanmasna katk yapmak iin bir grev verildi. Bugnk mevcut duruma blgesel kalknma ajanslar ulusal hkmete ve piyasaya, blgesel kalknma konseylerinden daha fazla baldr. Byklklerinden gelen (yaklak krk iyi eitimli uzman) ve yerel ve AB irtibatlaryla, u ana kadar kalknma politikalarnn en nemli blgesel aktrleri olmulardr. Elbette blgesel kurumsal sistemin tanmlarken alar deerlendirmeden geemeyiz, yani yukarda bahsedilen iki kurumun farkl aktrleri nasl birletirebileceinden bahsedeceiz. 5. ereve program kapsamnda, 2002-2004 yllar arasnda, dier hedeerinin yan sra bunu da hedeeyen ampirik bir aratrma yapld (Paraskevopoulos et al, 2004). alma erevesinde, blgenin iindeki ve dndaki alarn doasn ve biimleniini yorumlamak iin de abaladk. Analizler, blgesel politikada en fazla btnleyici olan role, ortaklk kurulularnn
106

Macaristanda Blge nas: Gney Trans Tuna Blgesi rnei

ve seilmi belediyelerin sahip olduklarn gstermitir. Genelde, an gl bir kamu nitelii vardr ve sivil ve ekonomik aktrler alarn eperlerindedirler. An zel bir nitelii de cora uyumdur. Ayn ildeki aktrlerin dier illerdekilere gre daha gl balar bulunmaktadr. Mekansal birimler arasndaki dier bir atma da hkmetin Dzey 2 blgelerinin merkezlerinin nerelerde olaca konusunda bir dzenleme getirmemesi nedeniyle, blgesel merkezler konusundaki kararszlktr. Aday olan ehirlerin rekabeti kesinlikle i birlemeyi kaybettirmektedir. Bu eler yapay olarak oluturulmu makro blgelerin i birlemesinin zayf olacan gsterir. Blge iindeki iller ve mikro-blgeler, kurumlar ve sosyal sermayesi zayf olan blgelere oranla, daha organik ve youn alara sahiptir. Kalknma konseylerine katlm zellikle baz kurulularn liderlerinin etkisini arttrr. rnein, il genel meclisi bakanlar, il kalknma konseylerinin de bakandr (yasayla belirlenmitir) ve blgesel kalknma konseylerinin yeleri ya da bakanlar da ayn zamanda Ulusal Kalknma Konseyinin ve bazen de Ulusal Parlamentonun yesi olabilirler. Bunlara ek olarak, onlara yelik neren daha baka kolektif forumlar da bulunmaktadr. Bu tr kmlatif vekaletler vekaletin kaynakland organizasyonun etkisinden daha gl etkiye sahip kilit bireyler yaratr. Temsil edilen organizasyonlar ounlukla, oklu yelie sahip bireylerin hareketlerini her karar alma forumunda denetlemek konusunda zorluk yaarlar. Bu olumsuz olaylara ramen blge bir btn olarak Avrupalama ve blgeselleme erevesinde nemli deiikliklerle biimlendirilebilir. Srekli genileyen politikaclar ve uzmanlar grubu, artk AByle ilgili dorudan haber almakta ve bilgi edinmektedir. Blge, zellikle blgesel kalknma politikasnn desantralize kurumlarna ve kaynaklarna borlu olarak, artan derecede uyum gstermi ve geici ve kalc, enformel ve kurumsallam yapdaki alarn olutuunu gstermitir. Gney Trans Tunada pilot program Macaristann siyasal blgesellemesi programnn gndemden karldndan bahsetmitim, fakat 2005te Macaristanda blgesellemenin kayna olarak anlan Gney Trans Tunaya, yeni bir pilot blgesel programa ev sahiplii yapmas iin frsat verildi. Bu yaklamn temeli, blgeyi oluturan ildeki ve il merkezlerindeki yerel ynetimlerin bir belediyeler birlii kumasdr. ye yerel ynetimlerin temsilcilerinden oluan yap, ye yerel ynetimlerin yetkilerini birlie transfer ettii konularda karar verebilir. Bu modelde, bte yapm konusunda da ayn mantk bulunmaktadr. Birliin nansal aralar yelerin katklarndan olumaktadr. Bu modelin inkr edilemez bir avantaj tabandan yukar olan yaps ve ortaklarn birlikte almasyla kurulmu olmas gerei ve bu yolla ibirlii kltrnn gelimesine ve bylece blgesel uyumun kendisine katkda bulunmasdr. Dier taraftan, yalnzca tabandan yukar yaplanm olmas ciddi bir dezavantajdr. Yani birlik yapsnn yetkileri yalnzca yelerinden aktarlmaktadr. Bu durum, pilot blgenin yerel dzeydeki ve il dzeyindeki sorumluluklarnn ve kaynaklar107

Ilona Pln Kovcs

nn blgesel dzeyde ne kadar etkin bir biimde konsantre olduunun ve ibirlii yapabildiinin modeli olabilir anlamna gelmektedir. te yandan yetkilerin ve kaynaklarn blgesel dzeye yalnzca yukardan transfer edilmesi de uygun deildir. Dolaysyla, bu model deneyinin gerek bir yerelleme simlasyonuna izin vermedii grlmektedir. Bu gerek, deneyin hatasn gsterir. Ortaklar -muhtemelen- yeterliklerinin ve kaynaklarnn ounu paylamayacaklardr. Gerekte bir motivasyon yoktur ve beklenen avantajlar sadece sanaldr. Bir yl sonrasna bakldnda bu operasyonun deneyimlerinin ok iyi olmad grlmektedir. Yetkinlikleri olmayan yoksul il zengin bir blge yapmayacaktr! GNDEM OLUTURMAK Gelecek zerine dnceler Blgesellemenin ikinci aamas ok iyimser olmamza izin vermemektedir. Hkmetin niyeti elikili, sekin siyasiler blnm, ibirlii yapma istei ve yerel aktrler arasndaki yerel alar gl grnmemekte ve yerel toplum blgesel desantralizasyon konusunda ilgisiz grnmektedir. Bu durumda blgeselleme nasl yrtlebilir? Macaristanda, muhtemelen dier gei lkelerinde de yerelleme ve blge inas yalnzca aadan yukar ve yukardan aa e zamanl olarak yrtlr ve motive edilirse hzlanabilir. Bu ayn zamanda, Macaristan iin tepkisel olan aamay brakp, kabul grm ve bilinli reformlar yapma aamasna girmek iin tek yoldur. Bunun ngiliz aratrmaclarn ngilterede blgesellemenin geleceini tasarlarken bulduklaryla tamamen ayn olduunu syleyebiliriz (Bond-Mc Crone, 2004). Yukardan ve AB tarafndan zorlanan blgesel kurum inasnn baarsnn, gerek anlamda bir sosyal ve ekonomik ilitirilmilie (imbeddedness) ulaamadan, kaynak sahibi olmann salad motivasyona gl bir biimde bal olduu grnmektedir. birlii ve yerel alar temelinde aadan-yukarya oluan blgeler olanaksz grnmektedir, nk fazla merkezi bir lkede srf yerel gcn ve kaynaklarn konsantrasyonu gl blgelerin kurulmasn salamaz. Bu kmazdan dar adm atmak konusunda yeni katlan lkeler iin Avrupa Birliinden gelen itici gcn ne olduu byk nem tar. Macaristanda blgesel politika ile uraan uzmanlarn, 2007 ylndan sonra Yapsal Fonlarn ynetim modeliyle ilgili alnan kararlara gerekten byk nem vermeleri tesadf deildir. Maalesef, blgelere, mevcut duruma benzer biimde, blgesel programlarn ynetiminde anlaml bir rol verilmeyecei ve bu durumun onlarn karlarnn kaybna ve nceki kurumsal sistemin iinin boalmasna yol aaca konusunda iretler

108

Macaristanda Blge nas: Gney Trans Tuna Blgesi rnei

bulunmaktadr. Gerek ilevler ve kaynaklar olmadan, blgesel ibirliinin avantajlar konusunda blgesel politikaclarn ikna edilmesi neredeyse imknszdr. Btn bunlara dayanarak Macaristanda blgesellemenin geleceini tahmin etmek zordur. AB blgesel politikasnn kendi bana, Macaristanda seilmi zerk blgeleri kurmayaca kesindir. Dier kesin olan ey blgesellemeyi mmkn klan blgesel lek deil, hkmetin istei ve blgelerin gerek kapasitesidir. Grnrde, hkmetin istei ortadadr. Parlamentoda yeniden seilmi olarak, seimlerden hemen sonra blgesel zerk idarelerin oluturulmas plan vardr. Ancak aksine, yerel ynetimler yasasn dzeltmeyi ve paralel olarak Anayasann dzeltilmesini desteklememitir. imdilik, siyasal ierikli blgeselleme gndemde deildir. Kalknma blgelerinin gelecei kesin deildir, fakat iaretler daha nce belirtildii gibi mit verici deildir. SONULAR 21. yzyln banda, blgeselleme, genellikle Avrupallama ve modernleme kirleriyle bal olarak en ok mit vaat eden sloganlardan biri oldu. Ancak, blgeselleme iarnn arkasnda, eitli niyetleri, deerleri ve hatta cora yaplanma yaklamlarn grmek mmkndr. Macaristan siyasetinde, blgeselleme iar genellikle bir hedeften ok, bir ara olarak kullanld. Dorudan seilmi zerk ynetimleri atlayarak, farkl karlar arasnda kaynaklarn datm iin merkeziyetiliin bir arac oldu. Blgesellemenin ana motivasyonu olan Birliin blgesel kaynaklar gl blgelere sahip olmadan kullanlabildi. Yukardan aa ve dardan zorlanan blgesellemenin kaybettiini kabul etmeliyiz. zgn blgeselleme mant bozulmu ve yeni cora snrlar ve kurumsal formlar erevesinde eski, merkeziyeti, antidemokratik siyasi davranlar hayatta kalmtr. Macaristan kamu ynetiminin blgesel lekte yeniden organize olmas gerektiinden emin olmak iin, kapsaml kamu politikas analizleri gerekmektedir. Elit siyasetileri ve yerel toplumu blgesellemenin politik bir oyuncak olmad fakat daha demokratik ve etkili bir ynetiimin en uygun meknsal erevesi olduu konusunda ikna etmek iin daha ok zamana ihtiya vardr.

109

Ilona Pln Kovcs KAYNAKLAR ADAPT, EU enlargement and multilevel governance. 5th Framework HPSE-CT-2001-00097 (Lead partners: Panteion University-LSE) gh, A. (2003), Anticipatory and Adaptive Europeanization in Hungary. Budapest: Hungarian Centre for Democracy Studies Bache, I (1998): The Politics of European Union Regional Policy. Multi-Level Governance or Flexible Gatekeeping? Shefeld Academic Press Ber, J.(1951): Helyi tancsaink llamhatalmi jellege (Public character of the local soviets) = llam s Igazgats. 11-12. sz. Pp. 593-606. Bond, R.-McCrone, D.(2004): The Growth of English Regionalism? Institutions and Identity= Regional and Federal Studies. 4. pp.1-26. Bovaird, T. Lfer, E. Parrado-Diez, S. (2002): Developing Local Governance Networks in Europe. Baden-Baden: Nomos. Halkier,H.-Danson, M,-Damborg, C. (eds.): Regional development Agencies in Europe. Jessica Kingsley, London, 1998. Keating, M (1998): The New Regionalism in Western Europe: Territorial Restructuring and Political Change. Edward Elgar: Cheltenham. Kooiman, J. (2002): Governance. A Social-Political Perspective, Grote, J.Gbikpi, B. (eds.), Participatory governance, Opladen: Leske + Budrich, pp. 7197. Olsson, J. (2001), Democracy Paradoxes in Multi-level Governance. Gdansk, RSA Pln Kovcs, I. (2001): Regional Development and Governance in Hungary, Pcs: Centre for Regional Studies (Discussion Papers, No. 35, p. 41.) Pln Kovcs, I.Paraskevopoulos, C.Horvth, Gy. (2004): Institutional Legacies and the Shaping of Regional Governance in Hungary in. Regional and Federal Studies. Vol. 14. No. 3 pp. 430460. Pierre, J (1998).: Partnerships in Urban Governance. Macmillan Press Rhodes, R. A. W. (1997): Understanding Governance. Open University Press, Buckingham. Surazska, W. Bucek, J. Malinkova, L. Danek, P. (1997): Towards regional government in Central Europe. Government and Policy 4: 437463. Vass, L. (2003): Decentralization: The Case of Regional Reform in Hungary, Rosenbaum, A, Gajdosova, L. (eds.): State Modernization and Decentralization- Implications for Education and Training in Public Administration: selected Central European and Global perspectives, UNIASIA NISPAcee, pp. 42-57

110

Regional Development Agency Experiences in England and Romania

REGIONAL DEVELOPMENT AGENCY EXPERIENCES IN ENGLAND AND ROMANIA Richard HARDING UK Twinning Advisor in EU Structural Instruments - Romania

Abstract England and Romania two countries at opposite ends of the development scale in Europe. Each has serious yet very different regional development issues to address, but both have one thing in common an absence of elected government structure at NUTS II regional level. Tracing the evolution of Regional Development Agencies (RDAs) at this level in both of these countries reveals, quite understandably, two quite different stories. However, both experiences contain potentially important lessons for Turkey at this point in time. A wide disparity in the levels of resource deployed on RDAs in each country is an obvious difference between the two, as is the maturity of the institutional framework into which they have been expected to t and the degree of relevant experience of the people who work in them. In both countries EU nancing has been the main motor behind strategic development activity at the NUTS II level. The relationship between the RDAs and EU funding streams has clearly been a crucial factor in both experiences. In the nal analysis, the key to success for RDAs can be seen to lie in the strength of central and local government commitment to encourage and support their operations, as well as the capacity and level of engagement of partners outside the government sector.

INTRODUCTION Regional Development Agencies (RDAs) have been created and operated in many different ways in different European countries. In some they have been conceived as tools of decentralisation, whilst in others they are used more to deliver national government policies with greater efciency. Usually, although not exclusively, RDAs have been created in countries where government structures at the regional level have been weak or absent. Scholars and policy makers alike have argued that the semi-autonomous position of RDAs in this context creates an advantage in comparison to purely public agencies: they are not as closely tied to public service codes and electoral cycles allowing a more exible, longer-term perspective and
111

Richard Harding

the opportunity to build closer ties with regional business communities1. In almost all cases the role of RDAs has evolved considerably over time. In Member States of the European Union (EU), their evolution has been strongly inuenced by EU regional development funding from the Structural Instruments. This paper traces two national experiences of RDA operations from countries in which the author has worked. England and Romania: two countries at opposite ends of the development scale in Europe. Each has serious yet very different regional development issues to address. England, despite increasing national prosperity in recent years, suffers from a growing north-south divide in economic development. Although employment rates have risen signicantly overall, pockets of long-term unemployment and social deprivation persist even in the richest regions. Often this is linked to the largescale decline of traditional industries such as coal, steelmaking and shipbuilding, or specic problems in certain rural areas. EU Structural Funds programmes operate primarily at the regional level in England. The coverage of eligible areas reects the severity of socio-economic problems so not all parts of the English regions are eligible for EU support. Romania on the other hand will be the second poorest country in EU27, with a GDP per capita of only 30% of the EU average. As an EU Member State the entire territory of Romania will be eligible for support from the Structural Instruments. The key challenge will be to stimulate economic potential and to maintain and achieve high growth rates across the whole country. Basic infrastructures and services will need to be created, modernised and expanded before regional economies can develop. Substantial efforts are also required to boost investment in human capital. There are already signicant disparities within and between Romanias regions. As the economy as a whole begins to grow, these disparities will widen as development polarises in the most prosperous areas. The main issues to address in order to promote balanced development across Romania are: The increasing importance of Bucharest compared to the general development situation of the other regions; Unbalanced growth between the West and the East of the country with proximity to western markets acting as a factor spurring growth; Underdevelopment concentrated in the North East region bordering Moldova and in the Southern regions along the Danube; Infra-regional disparities reecting a mosaic-like structure of economic development: inside the regions, with relatively developed counties existing side by side with undeveloped ones; The urban decline of small and medium size towns;

112

Regional Development Agency Experiences in England and Romania

The strong negative impact of industrial restructuring in mono-industrial localities2. Despite these differences, England and Romania have one thing in common an absence of elected government structure at NUTS II regional level. Whilst this provides some basis for discussing RDA experiences in both countries in the same paper, a direct comparison between them is not attempted here. The paper aims simply to highlight aspects of these experiences which might be classed as ingredients for building successful RDAs in countries without autonomous regional governments. RDAs IN ENGLAND3 At the outset, it is important to underline that this chapter refers to England as opposed to the United Kingdom as a whole. Powers were transferred from the UK Parliament in 1999 to the devolved administrations now operating in Scotland and Wales and Northern Ireland. In England, RDAs were established under the Regional Development Agencies Act 1998 and were launched formally in eight English regions in April 1999. The ninth, in London, was established in July 2000 following the establishment of the Greater London Authority. Prior to this, agencies funded from different sources existed in many of the English regions from the mid 1980s in various forms. Their main aim was fostering inward investment and trade promotion in partnership with regional ofces of central government departments (i.e. ministries) and local authorities. The English RDAs are public bodies directly accountable to Source: Department of Communities and central government and Parliament, Local Government currently under the responsibility of the Department of Trade and Industry (DTI). Each RDA operates within a unique economic environment reecting the strengths, activities, infrastructure, and character of their region and each one faces diverse challenges. However they must all balance the interests of the region with national policy requirements whilst managing the conicting demands of different regional stakeholders.
113

Richard Harding

English RDA mission The Regional Development Agencies Act consolidated the RDAs role to act as strategic drivers of regional economic development in their region. Each RDA has ve statutory purposes: To further economic development and regeneration; To promote business efciency, investment and competitiveness; To promote employment; To enhance development and application of skills relevant to employment; To contribute to sustainable development.4

Shortly after their creation, the rst major task for each of the RDAs was to develop a strategic vision for their region in line with central government guidance. The government encouraged RDAs to formulate clear priorities to improve regional economic performance and to identify and bring together strategies for achieving them. The aim was to exploit regional opportunities fully and ensure that those responsible for economic decision-making work together effectively towards common goals. The economic mainstream of these strategies became the basis for the Single Programming Documents for EU Structural Funds 2000-2006 covering the eligible areas in the English regions. The RDAs are obliged to review their strategies completely every three years. English RDA leadership and management Each English RDA is led by a Chairperson and a Board of 15 people. Board members, including the Chairperson, are appointed by central government Ministers with the exception of London, where appointments are made by the Mayor. A key feature of these arrangements is that the Chairpersons of RDA Boards are not public ofcials, but successful business people with a track record of working within their region and understanding the needs of regional business and society. The Boards themselves are made up of a wide mix of senior stakeholders within the region including persons from local authorities, the voluntary sector, trade unions and local businesses. First appointments to an RDA Board are usually for 3 years, renewable for a further term, on the recommendation of the Chairperson, subject to a satisfactory performance appraisal and the agreement of Ministers. Should a Board member wish to serve a third term, he/she must apply in open competition; no one can serve on the same RDA Board for a total of more than ten years. The Board has corporate responsibility for ensuring that the RDA fulls the aims and objectives set by central government and for promoting the efcient and effective use of staff and other resources. The Chairperson and Board members operate according to a Code of Practice issued by the Commissioner for Public Appointments. They may not consider themselves to be the delegates of a particular group or body, but need
114

Regional Development Agency Experiences in England and Romania

to take into account the interests of the region as a whole. They are also obliged to declare any potential conicts of interest which may arise during the course of their duties. The day to day management of each RDA is led by its Chief Executive who is appointed by the Board, subject to approval by Ministers or in London by the Mayor. The stafng structure of each RDA is different, depending on the needs and priorities of each region. Stafng levels have grown steadily since the creation of the RDAs. One of the larger RDAs, the North West Development Agency, today employs 380 persons. By and large, the English RDAs follow the UK Investors in People (IIP) system for training and personnel development. Relationship with central and local government in the English regions The RDAs operate alongside de-concentrated ofces of central government in each English region. The Government Ofces (GOs) were established in 1994 to bring together previously separate government programmes. They originally comprised staff from four government departments and were joined subsequently by six others. This has enabled them to work across ten central government policy elds connected to economic development and beyond (e.g. housing and health) in an integrated way at regional and sub-regional levels. The GO network consists of nine regional ofces, each of which headed by a senior civil servant, the Regional Director. Each GO is structured differently to reect specic operational approaches adopted in each region. Total stafng of the GOs is currently around 3,600, ranging from 300 to 500 per region. The national policy integration embodied by the GOs provides strong support to the RDAs in their strategic role as leaders of economic development within each region. The GOs are also well placed to challenge the RDAs over aspects of their strategies and plans and the realism of these with regard to projections of available funding. Flexibility is promoted through performance-focused Local Area Agreements (LAAs) between central and local government which bring together additional funding streams for local areas and merge them where appropriate. Local Public Service Agreements (LPSAs), provide extra exibility for local areas to respond to specic challenges. The RDAs play a signicant part in implementing these agreements. Central government literature5 denes the added value brought by the GOs as their ability to combine: strong local and regional intelligence about institutions, people, and history to help individual departments understand exactly how to make national policies work in a local area; extensive relations with regional and local partners to maximise the effectiveness of policies and investment and exploit synergies; oversight of the implementation of policies and scope to challenge others to work together and remove any obstacles to implementation;
115

Richard Harding

direct advice to Ministers and representation of central government departments in the region, giving them a clearly distinct role among local organisations. In addition, since they were set up, the GOs have been responsible for managing the regional level EU Structural Fund Programmes covering greater or lesser eligible areas depending on the region concerned. Structural Fund support to the English regions during 2000-2006 totals approximately 2 billion per year. EU intervention rates to projects are characteristically low under these programmes, averaging around 30% of total eligible costs. In parallel with the creation of the RDAs, the government has supported the establishment of voluntary multi-party regional chambers in each of the regions outside London. Members of the chambers are drawn from local authorities and the social, economic and environmental sectors in the region, but they are not directly elected. The chambers are funded by the local authorities in each region. Since 2001 the chambers have developed a scrutiny role on the plans and the work of the RDAs. Increasingly the chambers support the development of partnership between a wide range of interest groups and stakeholders at the regional level. However, the strength of the chambers input is cannot be said to be uniform or consistent across all regions. English RDA nancing The English RDAs are nanced exclusively by central government. Since April 2002, they have been nanced through a Single Programme budget (the Single Pot) into which money from the contributing departments is pooled. This replaced the separate funding programmes that existed previously, through which each contributing government departments allocation was made. The funding, once allocated, is available to the RDAs to spend as they see t in order to achieve the objectives identied in their regional economic strategies. The governments resource allocations to the RDAs have risen steadily over recent years. The planned allocations to all RDAs taken together, from the six contributing government departments, for 2004-2008 are shown in the table below.
Table 1. Total Government Funding for English RDAs 2004-2008 (M*) Department 2004-5 Department of Trade and Industry (DTI) 346 Department of Communities and Local 2,232 Government (DCLG) Department of Environment, Food and Rural 68 Affairs (DEFRA) Department for Education and Skills (DfES) 62 UK Trade International (UKTI) 19 Department for Culture, Media and Sport (DCMS) 3 Totals 2,730 2005-6 684 2,316 106 64 19 9 3,198 2006-7 703 2,412 108 65 19 9 3,316 2007-8 713 2,476 109 66 19 9 3,393

Source: HM Treasury 2004 (* Converted from Sterling at an indicative rate of 0.677)

116

Regional Development Agency Experiences in England and Romania

The allocation of the RDA Single Pot between the individual RDAs is determined in large part by a formula, which reects the economic situation and the needs of each region, including the needs of businesses. The budgets agreed by the government for each RDA for the three years 2005 to 2008 are as follows:
Table 2. Total RDA Allocations by Region 2005-2008 (M*) RDA 2005-06 Advantage West Midlands 402 East of England Development Agency 191 East Midlands Development Agency 230 London Development Agency 551 North West Development Agency 564 One Northeast 355 South East England Development Agency 232 South West of England Development Agency 226 Yorkshire Forward 436 Totals 3,186 2006-07 419 198 241 578 591 371 241 235 458 3,331 2007-08 430 204 247 591 604 381 247 242 467 3,412

Source: Department of Trade and Industry (* Converted from Sterling at an indicative rate of 0.677)

The RDAs may apply for support from EU Structural Fund programmes, in eligible areas, using their resources from the Single Pot as co-nancing for European monies. In this way, they bring forward their own projects to the EU programmes, often in partnership with other bodies, in line with the agreed Regional Economic Strategies. Awards of Structural Funds resources to RDA sponsored projects since 2000 have broadly covered the elds of: derelict (i.e. polluted) land remediation; development of business and science parks; physical regeneration in urban and rural areas; tourism promotion support to businesses through nance and advice, including start ups; training and other active labour market measures in partnership with Learning and Skills Councils.

The RDAs are now major beneciaries of the EU Structural Funds programmes in English regions. English RDA Corporate Plans and Tasking Frameworks Corporate Plans provide full details of how the RDAs will allocate their budgets to deliver progress in meeting the objectives set for each one. The Corporate Plans cover three year periods corresponding to the governments spending reviews. The DTI recently coordinated the development of a new approach to RDA tasking, which came into effect from April 2005. This new Tasking Framework requires each RDA to show in its Corporate Plan for 2005-2008 how it will address the priorities identied in the Regional Economic Strategy for its region, as well
117

Richard Harding

as contributing to the delivery of the governments high-level Public Service Agreement (PSA) targets, notably: Regional Economic Performance; Sustainable Development; Productivity / Rural Productivity. In this context, the RDAs are required to deliver a number of core outputs covering the following six areas: Employment creation (number of jobs created or safeguarded); Employment support (number of people supported into employment); Business creation (number of new businesses created and demonstrating growth after 12 months, as well as new businesses attracted to the region); Business support (number of businesses assisted to improve their performance); Regeneration (leverage of public and private regeneration infrastructure investment); Skills (number of people assisted in their skills development by RDA programmes). Each RDA has its own set of quantied targets for each of the core outputs, but has a high degree of exibility to determine the precise content of these outputs. The outputs achieved by each RDA are published biannually. Collaboration between the English RDAs The Chairpersons of the RDAs meet together approximately every 6 weeks. The meetings are arranged by the RDA National Secretariat. Each RDA agrees to champion certain aspects of the RDA agenda and is said to have a lead role on that issue. One of the Chairpersons acts as the Chair of Chairs for a period of 6 months on a rotating basis. At their meetings the Chairpersons discuss key issues that affect all the English RDAs and consider ways in which they can advise Government collectively to shape policy to benet all regions. The Chairpersons meet regularly with Ministers to report on the work of the RDAs and raise policy issues of particular topical relevance. Evaluating English RDA performance In July 2003, the DTI published the results of regional surveys of stakeholders perception of the RDAs. The surveys were conducted by MORI Social Research Institute, an independent research organisation5. The surveys provide a benchmark against which RDAs can review external persons views on their performance. On the whole the results are positive showing that, although the RDAs were relatively new organisations, the majority of stakeholders felt that they had been successful in developing coherent Regional Economic Strategies and working effectively as lead partners to deliver regional initiatives. However the surveys also highlighted
118

Regional Development Agency Experiences in England and Romania

the need for RDAs to work harder to communicate clearly what they were trying to achieve and to better publicise their activities6. In addition, an independent assessment of the RDAs was begun by the National Audit Ofce (NAO) in 2005 and is still underway at the time of writing7. The approach followed combines self-assessment reports by the RDAs, independent audit and peer review on the main themes of ambition, prioritisation, capacity, performance management and achievement. In the rst round of assessments, the North West Development Agency (NWDA) scored 20 points out of a possible total of 24, showing strong performance overall. The East of England Development Agency (EEDA) scored 15 points, which is equivalent to performing well on half of the assessment themes, but only adequately on the others. Each RDA will use the NAOs assessment to review its own improvement plan. Progress in implementing the improvement plan will be reported by each RDA to its Board in regular performance reports which are shared with the government and published every six months. On a more personal level, some informal comments noted from RDA staff reveal certain real difculties behind the scenes in delivering their Agencys rapidly expanding role. A degree of evaluation fatigue can also be detected in cases where assessments came in the way of staff members carrying out their assigned tasks. ROMANIAS RDAs Since 1989, Romania has retained a generally centralised system of governance based on national-level administration and local councils at County (Judet), Municipality and Commune levels. Central government functions through deconcentrated services of national Ministries are coordinated by Prefectures established in each of the 42 Counties. The 1997 Green Paper on Regional Development Policy in Romania, produced with the support of the EU Phare programme, recommended the establishment of 8 NUTS II-level Development Regions with an RDA in each one as a key element of new institutional framework for regional development. The overall framework was established the following year under Law 151/1998 on regional development in Romania. At around the same time as the creation of the English RDAs, in 1999, the Romanian RDAs came into existence in seven of the Development Regions, with the RDA for the Bucharest-Ilfov region following in 2000.

119

Richard Harding

1. North East 2. South East 3. South 4. South West 5. West 6. North West 7. Centre 8. Bucharest-Ilfov Figure 1. Romanias Development Regions Source Ministry of European Integration

Institutional framework for regional development in Romania Law 151/1998 put into place the following decision-making and executive structures: National Board for Regional Development (NBRD) The NBRD was established as the primary decision-making body for all regional development activity in Romania. Originally it was presided by the Prime Minister and comprised 16 national government Ministers represented at parity with the Presidents and Vice-Presidents of the Regional Development Boards (see below). Law 151/1998 charged the NBRD with the task of proposing the establishment of a National Fund for Regional Development and of approving and monitoring the use of EU funding for regional development. In this context, the NBRD was to approve key strategic documents, such as the National Development Plan (NDP) and endorse decisions made at the regional level on regional development projects. The NBRD was also to decide on the content of all new legislation proposed in the regional development eld. Regional Development Boards (RDBs) A Regional Development Board (RDB) was set up in each region, as a voluntary association of local authorities without legal personality, each RDB being composed of: Presidents of the County Councils in the region concerned (with annual rotating presidency of the RDB); One representative of the Local Municipal Councils in each County; One representative of Town Councils in each County; One representative of Local Commune Councils in each County.

120

Regional Development Agency Experiences in England and Romania

The RDBs were set up to take strategic decisions on regional development implementation in their region, including the approval of regional planning and programming documents. Their mission was to decide on the appraisal criteria as well as the selection of regional development projects based on recommendations by selection committees convened by the RDAs to be supported by a Regional Development Fund established in each region. National Agency for Regional Development (NARD) NARD was set up as the central government institution responsible for all aspects of regional development programming and for coordinating regional policy implementation. NARDs main functions were to ensure appropriate nancial and technical management of the new National Fund for Regional Development, including all criteria and procedures for allocating monies from the Fund. NARD was also to act as national negotiator in all dealings with the European Commission relevant to the NDP and to ensure institution-building support to the RDAs. Regional Development Agencies (RDAs) The RDAs were established as non-governmental organisations to be nanced by contributions from the Judets and Local Authorities to the Regional Development Fund in each region and from the National Fund for Regional Development, but also able to generate income from other sources. RDA responsibilities included designing a regional development strategy and programme for their region for approval of their RDB, as well as recommending to their RDB the projects to be nanced from their Regional Development Fund. The RDAs were also to propose to NARD a number of own-initiative projects of regional signicance for support under the National Fund for Regional Development to be implemented by the RDAs themselves. Regional development in Romania - from concept to reality The rst observation to make is that the institutional structure put in place differed somewhat from the original recommendations of the Green Paper, most notably in the area of partnership. The Green Paper had recommended that the NBRD should be established under the presidency of a very senior businessman or academic appointed by the Prime Minister. Membership of the NBRD should include representatives from: Ministries and central government agencies, commissions and NGOs (federations of cities, associations of small and medium sized enterprise, trade unions, employers and others); relevant sectors for regional development: agriculture, industry, transport and telecommunication, labour, public works, health, environment, tourism, research.8
121

Richard Harding

Clearly this was not the case in the totally public sector NBRD established under Law 151/98, even though some other bodies were invited to participate as observers. NBRD membership from the central government was later downgraded in 2002, from its initial format of Prime Minister as President and Ministers as members to presidency by a Minister with State Secretaries from Ministries as members. Similarly, membership of the RDBs was decidedly less ambitious than the Green Papers recommendation that those bodies which must be represented would be: the Judet Councils; the inter-communal associations; the Prefectures; the Chamber for Trade and Commerce; business organisations; farmers association; representative from the regional trade union organisations; representative from academic institutions and/or research sector; other representatives of the regional bodies associated with business development.8

The subsequent control over the RDAs by Boards made up solely of local authority representatives restricted the development of true partnership in the regions and the RDAs ability to act freely of local political inuence. This brought into question the transparency and fairness of many implementation processes put into place later, particularly as regards project selection. Secondly, various important provisions of Law 151/98 were not enacted. The National Fund for Regional Development was not established as a dedicated entity, nor were Regional Development Funds ever set up in the regions for investment purposes. The legal provision relating to the development of own-initiative regional projects by the RDAs, which had initially been allocated funding under the EU Phare 98 pilot regional development investment programme, was never taken forward. The independent evaluation of Phare 98 commented that, this removed the necessity for the RDAs to develop experience in identifying and promoting projects of genuine regional signicance and for the RDB to learn to balance self-expedience [what is best for my Judet] with regional need [what is best for the whole region]. These vital learning experiences were lost with the removal of this component. 9 In 2003 the Romanian authorities set up the national Inter-institutional Planning Committee (CIP) and eight Regional Planning Committees (CRPs) in order to strengthen partnership input, at the insistence of the European Commission, into the National Development Planning exercise for 2004-2006. The CIP and
122

Regional Development Agency Experiences in England and Romania

CRPs drew members from a wide range of sectors beyond national ministries and local authorities, including social partner organisations. This move can be seen as an acknowledgement of the limitations in stakeholder membership of the original NBRD and RDB structures. It is perhaps hardly surprising that Ministry staff noted particular difculties in engaging social partners and certain nongovernmental organisations in meaningful consultation on the draft NDP in the early days of the CIP, given their lack of previous experience in such processes. The CIP/CRP structure has remained in place for the 2007-2013 planning exercise and consultation processes have gradually improved. There have been two changes of central government since 1999, which have seen the NARD disbanded and its responsibilities transferred to the Ministry of Development and Prognosis (MDP) and subsequently to the Ministry of European Integration (MEI). Nevertheless, with a degree of turnover, the same core of staff at national level has remained working on regional development throughout these changes. Romanian RDA functions Overall, the RDAs have evolved two main roles since their creation: the formulation in consultation with principal partners of Regional Development Plans (RDPs), which feed into Romanias National Development Plan (NDP); and the implementation in their regions of national regional development investments nanced annually under the EU Phare Economic and Social Cohesion (ESC) programme now managed by MEI. As regards regional development planning, the RDAs have facilitated a genuinely bottom-up input overall into the process through their coordination of the CRPs. However, slightly different approaches to planning have been adopted by different RDAs. Some have emphasised their coordination of local-level partnership groups, whilst others have worked more through regional-level thematic partnerships. One RDA has built up particularly strong linkages with its regions higher education sector. For Phare ESC, the duties of the RDAs mainly consist of launching open calls for proposals, project appraisal and project monitoring. Contracting and payments are handled by MEI. Over the last ve years, the Phare ESC investments in Romania have, with some variation between years, covered the elds of: Environment (waste management and water supply in small and mediumsized towns); Infrastructure (local transport and site preparation for business and tourism); Human Resource Development (rehabilitation of Technical and Vocational Training Schools and grant schemes aimed at training employed and unemployed people);
123

Richard Harding

Local social services; SME development (small grant schemes, business advice and latterly building a better network of support services). Funding commitments in Romania under Phare ESC have been rising steadily each year. The total commitment for 1998 to 2006 is expected to be slightly over 1 billion - around 765 million (75%) from the EU and 254 million (25%) from the Romanian government.
Table 3. Financial commitments under Phare ESC (Investment) Romania 1998-2006 Commitment year Phare (m) Romania (m) Total 1998 15 5 20 2000 2001 2002 2003 2004 77 25 102 90 30 120 85 28 113 93 31 124 114 38 152 2005 2006 1998-2006 129 43 172 162 54 216 765 254 1,019

Source Ministry of European Integration

In Romania, contracting under Phare usually follows two years after the commitment year i.e. Phare 2004 is contracted during 2006, hence around 50% of the total has been contracted to date. In addition to this mainstream business, many of the RDAs have been able to develop certain other activities such as regional promotion, information provision and signposting to different sources of nancial assistance in their region. From a very low initial base, all of the RDAs have succeeded in raising their public prole. A number of the RDAs participate in broad-based EU programmes such as RIS initiatives, Europa etc. Those situated on Romanias borders are involved in delivering EU-funded cross-border cooperation projects. Financing and capacity building of the Romanian RDAs At the beginning of their existence the development of the RDAs was constrained by an extremely fragile nancial situation. The nancing from the National Fund for Regional Development foreseen in Law 151/98 did not materialise since the fund was not set up. The RDAs were therefore almost totally reliant on contributions from the local authorities in their region which had not been made mandatory in the text of the Law. At that time, the tendency was for local authorities to only provide their contribution if they received approvals for projects of what they considered to be sufcient value in their area. The RDAs experienced severe cashow problems during this period and clearly this situation will have heightened the political pressure felt by them during the project appraisal process. In 2002/3 an emergency measure was introduced by the MDP/MEI and strongly encouraged by the EC Delegation, which provided a total of 2 million to be divided between the RDAs to help nance their operating costs on the implementation
124

Regional Development Agency Experiences in England and Romania

of Phare ESC. This resource was awarded under a service contract between the Ministry and each RDA. These contracts were intended to bring a degree of control and uniformity of management approach to the RDAs, which the Ministry felt had hitherto been absent. The amount allocated to each RDA was dependent on the proportion of the Phare ESC budget managed. In very broad terms, the service contracts doubled the annual operating budgets of the RDAs. 2 million continues to be awarded every year from the Ministry budget to the RDAs in this way. The RDAs have beneted from signicant institution-building support from the EU Phare programme under Twinning and Technical Assistance projects, managed or coordinated centrally, which have sought to build capacities particularly in partnership development, planning and programming, project appraisal and monitoring, nancial control and personnel management. Most notably, the RDAs each had a rst regional-level Twinning under Phare 2000 and a second one under Phare 2003 involving a total of six EU Member States as Twinning partners. Currently new Twinning-light projects are being prepared for the RDAs. A comprehensive training programme, the Programme for Regional Development Training 2000-2005 (PRDT), was formulated under a national-level Phare 98 Twinning project as a framework for delivering and monitoring training for the entire regional development structure in Romania, including the RDAs. However, shortly after the demise of the NARD and the transfer of national policy responsibilities to the MDP, the central training unit was disbanded and the PRDT was not enacted. A sizeable volume of training was delivered to RDA staff nonetheless, in somewhat piecemeal fashion, under successive institutionbuilding projects. A training database corresponding to the structure of the original PRDT was nally put into place in MEI during 2004-2005, which is now shared with the RDAs. Developing and introducing IRIS, the common computerised management information system for the Phare regional development investments has been a lengthy and often difcult process stretching from mid-2002 to the present day. It has required the RDAs to abandon the simpler independent systems which each had evolved for its own needs, but today provides a strong and uniform platform for the management of EU funds for all of the RDAs. After a difcult beginning, stafng levels in the RDAs reached between 22 and 35 persons per Agency in 2003. Today there are between 40 and 50 people working in each RDA. Approximately half of the RDAs generate limited additional revenue from project delivery under the non-Phare ESC EU programmes mentioned above. Romanian RDA relationships with central and local government In the regions, as highlighted above, the RDAs formal relationship with the local authority members of the Regional Development Boards is central to their
125

Richard Harding

existence. The RDA Directors are appointed by the Boards and in all but two cases (one, sadly, through decease) have been in post since the creation of the RDAs. Most of the RDAs operate in premises made available to them by a County Council. Many RDAs have been able to develop their relationship with the local authorities either by having small numbers of their own staff embedded in the ofces of each County Council, or by having County Council staff allocated to RDA duties, or in some cases having separate satellite RDA ofces in each County. Traditionally in Romania, de-concentrated services of the state are organised at the County level and coordinated by Prefectures which have had very little involvement in regional development so far. Various Ministries and services have, or are opening ofces at the regional level (e.g. Regional Employment Agencies, Regional Environmental Protection Agencies, National Agency for SMEs) but there is no ofcial coordination between them beyond partnership activities promoted so far by the RDAs, mainly in the context of regional development planning. Anecdotal evidence abounds in both MEI and in the RDAs to support the widelyheld view that relations between them have worsened since the demise of the NARD. MEI ofcials regularly cite the lack of central control over the RDAs, due to their NGO status and dependency on the local authorities, as a major weakness in the institutional framework for regional development. For their part, RDA staff often complain of a lack of proper support from the Ministry and a tendency to micro-manage and duplicate work already carried out at the regional level. There are also frequent disagreements as to the extent to which regional priorities dened from the bottom upwards in the RDPs are integrated into the NDP and related programmes at the national level. Whilst not wishing to dwell upon these differences of view, it is perhaps fair to say that beyond the normal national/regional tensions which would exist in any country, there have been serious problems in communication between the Ministry and the RDAs. The situation has not been helped by RDAs somewhat ambiguous status and apparently increasing differences in overall approach from Agency to Agency linked to political changes at local level. It would also be fair to say, however, that the implementation experience gained year on year under the Phare ESC has been of great benet to the functioning of the system as a whole. Whilst MEI remains in overall control as Implementing Agency for Phare ESC, other ministries, notably Labour, Education and Environment, have played an increasingly active part and have also come into greater contact with the RDAs. This positive trend, coupled with the signicant development value of the Phare ESC investments themselves and the growing experience of beneciaries, is also helping to improve relations between the RDAs and various other bodies in the implementation system.
126

Regional Development Agency Experiences in England and Romania

Public recognition of the work of MEI and the RDAs was recently given a boost during a public awareness campaign for Phare ESC carried out in 2005, evaluated by Gallup Romania earlier this year11. The campaign saw short lms featuring successful projects broadcast on ve national TV stations in Romania. The RDAs orchestrated a variety of regional-level PR activities to coordinate with the national launch of the TV campaign. Materials released by MEI to accompany the campaign launch indicated a rate of absorption of Phare ESC funds committed to Romania of approximately 86%. This was claimed to be higher than the absorption rate of ISPA and Sapard in Romania and is considered creditable, reecting favourably on the performance of the RDAs in relative terms. Collaboration between RDAs In 2003 a national association of the Romanian RDAs was set up with advice from Twinning and bi-lateral foreign advisors together with Eurada. As yet, this association cannot be said to have met with a great deal of success. A number of the RDA Directors remain unconvinced of the merits of the association. Differing agendas between the Directors has made consensus between them on a range of policy and operational issues difcult to achieve. The association is barely functioning at present. Evaluating the performance of the Romanian RDAs There has not been a great deal of dedicated evaluation of the RDAs performance although various Phare evaluations have made enlightening comments. The evaluation of the rst pilot investments under Phare98 reported that, the RDAs have developed rapidly into efcient and enthusiastic structures. However, they are hampered by:

Financing difculties Staff shortages [resulting from their nancing problems] Inadequately trained staff Uncertainty about their future.

Training of RDA staff is a responsibility of the Ministry of Development and Prognosis (MDP), but we were surprised that the RDAs do so little to help themselves in this respect. It is also surprising that the RDAs do so little with respect to networking among themselves to share and reduce costs wherever possible and to present a united face to MDP in discussions. The lack of compatibility of the information systems between the RDAs and MDP is a signicant problem that we have noted in our ndings and which must be resolved. Regrettably, with the disappearance of the RDA own project facility, the true role of the RDA disappeared and it took on the role of a decentralized arm of MDP.
127

Richard Harding

It is has developed a very efcient capability with respect to the (regional level) management of national programmes, but has developed almost no capability to programme and implement regional development programmes. 9 In 2003 an assessment was made by Dominus, which looked into the level of preparedness of the RDAs for accreditation for the Phare Extended Decentralised Implementation System (EDIS) in their role of delivering investment programmes for the central government. In this respect the Dominus assessment was more positive, concluding that although the RDAs needed to work more on developing internal written rules of procedure and on building up an effective internal audit function, they were in most other operational respects in compliance with the minimum requirements for EDIS10. Whilst such procedures and functions might seem to be fundamental to EDIS accreditation, Dominus noted, we consider that the discrepancies identied in the above areas may be overcome within a period of 8 to 18 months, reecting the different stage of development of each Agency, provided that the RDAs make concerted efforts in conjunction with and with the full support of the national institutions concerned, backed by timely assistance from the European Commission. At the time of writing, EDIS accreditation is still pending for Phare ESC in Romania. The Dominus assessment was correct in alluding to the different stages of development of different RDAs. This continues to be a factor which prevents consideration of the implementation capacity and performance of the RDAs en bloc. A further assessment of management capacities in each RDA is currently being undertaken by Price Waterhouse Coopers, but the assessment report is not yet available. FUTURE EVOLUTION OF THE ENGLISH AND ROMANIAN RDAs In England, the scope of RDA operations is expanding signicantly. They now have the task of delivering the majority of UK business support measures in England, as well as increasing responsibilities in transport, tourism promotion, planning and housing. Over the next few years they will take on new responsibilities for socio-economic development in rural areas, international trade and developing links between businesses and universities. The RDAs are also participating more in the formulation of national policies. The Treasury is drawing on their regional perspectives increasingly in the preparation of its Budgets and Spending Reviews. The National Audit Ofce (NAO), commenting on the RDAs input into the 2003 Budget exercise, highlighted the development of Regional Science and Industry Councils and RDA leadership of Regional Skills Partnerships as examples of the Agencies growing inuence12.

128

Regional Development Agency Experiences in England and Romania

For the 2007-2013 period a major change is planned by the government in the way Structural Funds programmes are managed in the English regions5. The new proposal would see the EU programme management responsibilities moved from the GOs to the RDAs. The GOs would transfer staff to the RDAs for this purpose and take on more of a strategic policy coordination role than hitherto. The proposal is in line with UK government policy of internalising Structural Funds management more into domestic arrangements in the light of reduced EU allocations under the new Regional Competitiveness and Employment Objective, but the details have yet to be nalised. Clearly being the managers of regional Structural Fund programmes, as well as one of the largest beneciaries of EU funds in each region, would put the RDAs in a strange position.

Figure 2. Structure of Pre- and Post- Accession Programmes in Romania

129

Richard Harding

In Romania, the Structural Instruments will bring a radically different framework of Operational Programmes under the EU Convergence Objective compared to the current pre-accession situation, as shown in the authors diagram below. The EU funding allocations will also be much larger. A total contribution of over 17.2 billion has been allocated from the EU to Romanias National Strategic Reference Framework (NSRF) for 2007-2013. Five Sectoral Operational Programmes and one Regional Operational Programme (ROP) are foreseen under the NSRF, together with a special Operational Programme for Technical Assistance. Although all regions will potentially benet from all of these Operational Programmes, the ROP will be the only one with an indicative nancial allocation to each Development Region, calculated according to an index of socio-economic need. The total EU allocation to the ROP is expected to be 3.27 billion, equating to an annual allocation of over three times the Phare ESC allocation for 2006. The RDAs have been nominated as Intermediate Bodies for the ROP13 working under the Managing Authority designated in the Ministry of European Integration14. The RDAs have not been given any formal role in any of the Sectoral Operational Programmes. However, the RDAs in the North East, North West, West, South West and South Regions have been required to set up management units for the following future cross border programmes under the European Territorial Cooperation initiative: Internal EU borders OP Romaina / Hungary OP Romania / Bulgaria External EU borders OP Romania / Moldova / Ukraine OP Romania / Serbia Given the complex system of Operational Programmes planned for 2007-2013, it is clear that a strong coordination between them will be vital, not only at the national level. In the draft NSRF document, the Romanian authorities recognize the need for an additional mechanism to ensure coherence at the NUTS II regional level between all interventions nanced under the Sectoral OPs and the ROP, the Convergence and European Territorial Cooperation Objectives, as well as between these interventions and those supported by the National Rural Development Programme and Fisheries OP. The document states that, a Coordinating Committee will be established in each of the 8 Development Regions. The Regional Coordinating Committees will provide input into the project development and selection process for all OPs, via sub-committees / working groups as necessary, to ensure the development of a coherent project
130

Regional Development Agency Experiences in England and Romania

pipeline, as well as avoiding duplication and maximizing synergy between all operations selected for assistance. The Regional Coordinating Committees will also undertake monitoring of progress in relation to the Regional Development Plan for each region. 15 Details of the presidency, composition and secretariat arrangements of the Regional Coordinating Committees are still under discussion. It is not yet clear what role the RDAs will have in their operation. REGIONAL DECENTRALISATION PERSPECTIVES One can only speculate as to how Romanias planned Regional Coordinating Committees, born out of operational necessity, might develop into a platform for administrative decentralisation to the NUTS II level in the more distant future. At present, however, it is clear that regional decentralisation is not on the governments agenda. The Romanian Constitution approved by referendum in October 2003 makes no reference to the creation of any regional level administrative structure. The subsequent Law 339/2004 on decentralisation simply restates the independence of local authorities vis-a-vis the central government. Opinions remain divided in Romania regarding the boundaries of some of the Development Regions, particularly the North West, Centre, South East and South, partly due to the question of the 4 majority Hungarian Counties. Law 315/2004, amending the Regional Development Law 151/1998, names the current Counties making up the 8 Development Regions in an annex introduced under special procedure. This move was welcomed by the European Commission in its 2004 Periodic Report on Romania as an important contribution to stability in the run up to accession. In England, by contrast, the government pushed strongly for regional decentralisation during a White Paper consultation exercise conducted during 2003. The government promoted the creation of directly elected Regional Assemblies which would take on a range of policy responsibilities from the national level such as: economic development skills and employment housing sport, culture and tourism transport land use and regional planning environmental protection, biodiversity and waste public health16

The White Paper argued that the new Regional Assemblies would improve public accountability and increase effectiveness of policy implementation through better
131

Richard Harding

joining up of different programmes and initiatives at the regional level. The RDAs were to be the executive arms of the Regional Assemblies. These proposals were to be put to referendum in each of the regions starting with the North East, the least well-off and most likely English region to return a yes vote. However, when the North East referendum surprisingly rejected the proposal in November 2004 a heavy blow was dealt to the governments vision and the regionalisation exercise was discontinued. In both England and Romania, then, the RDAs should be seen chiey as implementers of central government policies rather than tools of decentralisation for the time being. How far they have really been able to transcend public service codes and electoral cycles, as alluded to at the beginning of this paper, is debatable in both cases given the strong controlling inuence over their operations by central government in England and by local authorities in Romania. CONCLUSIONS As emphasised in the introduction, a direct comparison between the English and Romanian RDA experiences is not the purpose of this paper and could not be considered fair in any case not least in view of the very different scale of human and nancial resourced involved. England is a mature democracy with a strong economy overall and a highly developed non-governmental sector. It has a long tradition of partnership working in the economic development sphere which takes many different and often innovative forms. Romania is still emerging from its totalitarian past, grappling with immense challenges in the socio-economic sphere and public administration reforms, as it moves ever closer to EU accession. Moreover, the paper has barely skimmed the surface of the complex inter-related issues which surround the creation and operation of RDAs in the two countries and the source material is an unequal mix of publicly available text and anecdotal evidence based on personal experience. It is hoped nonetheless that some insight has been provided into the difculties involved in establishing regional development agencies and other structures for regional development from scratch. A small number of basic lessons can be drawn out from these two stories which may prove useful in any reection on this subject: Partnership and transparency should be built into all regional development structures from the beginning. Whilst this can be particularly difcult in a country with little or no experience of partnership working, the costs of non-partnership across the full range of stakeholders can be high. Lack of trust between institutions, other organisations and interest groups can frustrate faith in successful development and waste valuable resources. The broad range of interests represented in the management Boards of the English RDAs and the Code of Conduct under which they operate should be seen as fundamental ingredients of good practice.
132

Regional Development Agency Experiences in England and Romania

RDAs need to have clear and solid reporting lines. If they operate in a country with decentralised regional administration, which has responsibility for economic development, it is naturally to this level that they should report. The experiences discussed in this paper strongly suggest that if RDAs are primarily implementers of national policies they should report to the national level rather than to local authorities, who are likely to the among main beneciaries of development funding. However, if RDAs are reporting to the central level they should be reporting to all of the Ministries involved in economic development, not just to one of them. Regional development planning should be a partnership exercise in which RDAs, in the absence of a regional-level administration, can be seen as honest brokers between national policies and the ambitions of local partners. If they are given a planning role, RDAs therefore need to be given a strong enough mandate from the central government to negotiate with local partners the best solutions to development issues within a broad framework based on clear strategic goals. If instead RDAs are simply the champions of the local partners in the planning process, subsequent confrontation with the central government will be inevitable, leading to dissatisfaction on all sides and probable loss of faith in the value of the plan which emerges. In a country without regional level administration, the de-concentrated services of central government are a potentially strong source of support to RDAs. If these services are coordinated at the regional level, the support they can provide will clearly be more relevant to RDAs. The co-location of de-concentrated services under one roof at the regional level has been an important success factor in England, although not as important as the merging into single regional-level development budgets of government funding from the different ministries concerned. RDAs must be adequately resourced for the tasks they are asked to perform, whether they are to be involved in nancing investment projects or not. There are sufcient experiences of different types of RDAs across Europe to enable an analysis of the level of the funding likely to be needed before a new RDA is created. Most importantly the funding needs to be predictable so that an RDA can follow a coherent development plan. A signicant investment must be made in staff training from the outset and human resource development made a central feature of each RDA organisation throughout its lifetime. This effort needs to be coordinated across all RDAs in a given country so that some Agencies do not begin to lag behind others. Successful RDAs, like any successful organisations, are those which evaluate their performance on a regular basis. A country which establishes RDAs in all of its regions should evolve a standard framework for evaluating
133

Richard Harding

their performance. Emphasis should be placed on meaningful performance targets for RDA operations whilst leaving a degree of exibility as to how they are achieved. However, as the English experience shows, perceived over-evaluation can be counter-productive, so a balance needs to be struck. Publicising the results of performance evaluations can help to build trust in RDAs as credible partners committed to continuous improvement. Such lessons are easy to write but less easy to act upon, especially in the more uid kind of institutional environment which characterises many new EU Member States and Candidate Countries. In the regional development arena in all countries there will always be tensions between the national, regional and local levels, as between the different interest groups involved - this an RDAs territory. For RDAs to be successful, they must make a special effort from the outset to communicate effectively with all of their stakeholders. This kind of transparent approach is the best way to gain a broad understanding of an RDAs purpose and a strong commitment from partner organisations to each stage of capacity building within the RDA.
NOTES 1. Danson Mike, Halkier Henrik and Cameron Greta eds. (2000) Governance, Institutional Change and Development, London: Ashgate. 2. Ministry of Public Finance (2006) Romanias National Development Plan 2007-2013 3. Extensive use made of UK Department of Trade and Industry website http://www.dti.gov. uk/regional/regional-dev-agencies/index.html See also English RDA website http://www. englandsrdas.com/home.aspx 4. Regional Development Agencies Act 1998, (1998) HMSO 5. HM Treasury & Ofce of the Deputy Prime Minister (2006) Review of the Government Ofces, HMSO 6. MORI (March-April 2003) Stakeholders Views of RDAs, Pilot National Survey Report conducted for the Department of Trade and Industry, http://www.dti.gov.uk/les/le11846.pdf 7. National Audit Ofce (2006) Independent Performance Assessments of North West of England and East of England Development Agencies, http://www.nao.org.uk/pn/05-06/0506_ RDA_assessments.htm See also (2005) Guidance on the Independent Performance Assessment of RDAs, http://www.nao.org.uk/guidance/rdas.htm 8. Romanian Government and European Commission (1997) Green Paper on Regional Development Policy in Romania, Phare Programme 9. West Midlands Enterprise Ltd. (2001) Evaluation of the Romania Phare 1998 Regional Policy and Cohesion Programme, Phare Contract No. ZZ 00.04.02.18 10. Dominus Assessment Report (2003) Support for Monitoring and Evaluation of Regional Development Projects, Phare Programme

134

Regional Development Agency Experiences in England and Romania 11. Ministry of European Integration (2006) Final Report of National campaign for information and publicity for Phare ESC Programme - Ref: RO 2002/000 586.05.02.04.01.03. 12. NAO (2003) Success in the regions, Report by the Comptroller and Auditor General, HC 1268, Sess ion 2002-2003 13. Government of Romania (2004) Government Decision GD 1179/2004 14. Government of Romania (2004) Government Decision GD 497/2004 15. Ministry of Public Finance (April 2006), Draft National Strategic Reference Framework Romania 2007-2013 16. UK Government White Paper (2002) Your Region Your Choice revitalising the English regions, HMSO Special thanks to Professor John Bachtler and Dr Martin Ferry of European Policies Research Centre (EPRC), University of Strathclyde, Glasgow, UK.

135

ngiltere ve Romanyada Blgesel Kalknma Ajans Deneyimleri

NGLTERE VE ROMANYADA BLGESEL KALKINMA AJANSI DENEYMLER Richard HARDING AB Yapsal Yatrmlarnda Birleik Krallk Eletirme Projesi DanmanRomanya

zet ngiltere ve Romanya Avrupann kalknma skalasnda zt ularda bulunan iki lke. ki lkenin de blgesel kalknmayla ilgili olduka farkl sorunlar bulunmakla beraber Dzey 2 blgelerinde seilmi bir ynetimin olmamas iki lkenin ortak bir zellii olarak karmza kar. Bu iki lkedeki Blgesel Kalknma Ajanslarnn (BKA) geliimini incelediimizde doal olarak karmza olduka farkl iki yk kacaktr. Ancak, her iki deneyim de bu noktada Trkiye iin nemli dersler iermektedir. Uymalar beklenen kurumsal yaplar, bu yaplarda alan insanlarn konuyla ilgili deneyimleri ve aktarlan kaynaklar arasndaki byk eitsizlik iki lkenin BKAlar arasndaki temel farklar olarak karmz kar. Her iki lkede de Dzey 2 blgelerindeki stratejik kalknma faaliyetinin arkasndaki temel tetikleyici AB nansman olmutur. BKAlar ve AB fon kaynaklar arasndaki iliki her iki deneyimin de en kritik faktrdr. Son analizde denilebilir ki BKAlar iin baarnn yolu merkezi ve yerel ynetimlerin, BKAlarn uygulamalarn tevik ve desteklemek ynndeki ykmllklerini yerine getirmeleri ve kamu sektr haricindeki paydalarn katlmlarnn kapasitesi ve seviyesine baldr.

GR Blgesel Kalknma Ajanslar (BKA), Avrupa lkelerinde ok farkl ekillerde oluturulmutur ve ileyileri farkllk gstermektedir. Bazlarnda yerellemenin aralar olarak tasarlanm, dierlerinde ise ulusal hkmet politikalarn etkin olarak datmak zere kullanlmaktadrlar. Genellikle, BKAlar, blge dzeyindeki ynetimlerin zayf olduu veya olmad lkelerde oluturulmutur. Aratrmaclar ve politika yapclar, bu balamda BKAlarn yar-zerk konumunun dier kamu kurumalarna gre avantaj yarattn savundular: Kamu hizmet usullerine bal olmamalar ve seimle i bana gelmiyor olmalar daha esnek olmalarn, uzun vadeli bakabilmeyi ve blgesel i topluluklar ile yakn balar kurma olanan tanmaktadr1. Neredeyse tm rneklerde BKAlarn rolleri zaman iinde
137

Richard Harding

evrim geirmitir. Avrupa Birliine (AB) ye devletlerde, AB blgesel kalknma fonlar ve yapsal aralar BKAlarn geliimini olduka fazla etkilemitir. Bu makale, yazarn alt lkelerdeki BKA almalar ile ilgili iki ulusal deneyimi temel almaktadr. ngiltere ve Romanya: Avrupa kalknma leinin zt ularndaki iki lke. Her iki rnek de ciddi olduu kadar birbirinden olduka farkl blgesel kalknma konularna deinmektedir. ngiltere, son yllarda artan ulusal zenginlie ramen, ekonomik gelimedeki kuzey-gney uurumunun bymesinden zarar grmektedir. stihdam oranlar her ne kadar genel olarak belirgin dzeyde artmsa da, gizlenen uzun sreli isizlik ve sosyal yoksunluk en zengin blgelerde bile devam etmektedir. ou zaman bu durum kmr, elik yapm ve gemi yapm gibi geleneksel sanayilerin, byk lekte azalmas veya baz krsal alanlarda ortaya kan belli sorunlar ile ilgilidir. AB Yapsal Fon programlar ngilterede ncelikli olarak blgesel dzeye odaklanmaktadr. Fon programlarnn kapsam sosyo-ekonomik sorunlarn iddetli olduu yreleri ierdiinden ngiltere blgelerinin tm ksmlar AB destei iin uygun deildir. Dier taraftan Romanya AB ortalamasnn sadece %30u olan GSMHs nedeniyle, 27 AB lkesi iinde en fakir ikinci lke olacaktr. Bir AB ye Devleti olarak Romanyann btn Yapsal Aralardan destek almaya uygun olacaktr. Asl zorluk btn lkede yksek byme oranlarn elde etmek ve baarmak ve ekonomik potansiyeli harekete geirmeyi baarmak olacaktr. Blgesel ekonomilerin geliebilmesi iin temel altyaplarn ve hizmetlerin oluturulmas, modernlemesi ve kapsamnn genilemesi gerekecektir. nsan sermayesine yatrm desteklemek iin esasl abalarn gsterilmesi gerekmektedir. Romanyann blgelerinin iinde ve arasnda hli hazrda belirgin farkllklar vardr. Ekonomi bir btn olarak bydke, kalknma refah iindeki alanlarda kutuplatka bu farkllklar genileyecektir. Romanyadaki dengeli kalknmay tevik etmek iin ynelinecek ana konular: Dier blgelerin genel kalknma durumlarna gre Bkrein artan nemi, Bat piyasalarna yaknln gelimeyi destekleyen bir etken olmas nedeniyle lkenin Bats ve Dousu arasndaki dengesiz byme, Moldova snrndaki Kuzey Dou blgesinde ve Tuna boyunca Gney blgelerinde younlaan geri kalmlk, Ekonomik kalknmann mozaik-benzeri yapsn yanstan blgeler aras farkllklar: blgeler iinde, grece gelimi vilayetlerin geri kalm olanlarla yan yana olmas, Kk ve orta byklkteki kasabalarn kentsel eilimi, Mono-sanayi yerleimlerinde sanayinin yeniden yaplanmasnn gl olumsuz etkisi2.
138

ngiltere ve Romanyada Blgesel Kalknma Ajans Deneyimleri

Bu farkllklara ramen, ngiltere ve Romanyann sahip olduu ortak nokta NUTS II blge dzeyinde seilmi bir ynetimin olmaydr. Bu her iki lkenin BKA deneyimlerini tartmak iin temel salasa da aralarnda dorudan bir karlatrmaya burada kalklmamtr. Bu makale iki lkenin deneyiminden yola karak, zerk blgesel ynetimler olmayan lkelerde baarl bir BKA modeli kurmak iin nelerin gerekli olduunu basit bir ekilde vurgulamay amalamaktadr. NGLTEREDE BKALAR3 Balangta bu blmn Birleik Krall btn olarak ele almadn, sadece ngiltereyi ele aldn belirtmek gerekir. Yetkiler, 1999da BK Parlamentosundan u an skoya ve Galler ve Kuzey rlandada ileyen idarelere devredilmitir. ngilterede BKAlar, 1998 Blgesel Kalknma Ajanslar Yasas altnda kurulmu ve Nisan 1999dan sonra sekiz ngiliz blgesinde almaya balamtr. Dokuzuncusu, Londrada, Byk Londra daresinin kurulmasn takiben Temmuz 2000de kurulmutur. Bundan nce, 1980lerin ortalarndan itibaren birok ngiliz blgesinde ajanslar eitli biimlerde farkl kaynaklardan fonlanyorlard. Bu ajanslarn temel amalar merkezi hkmetin tekilatlarnn (rn. bakanlklar) blgesel osleri ve yerel ynetimler ile ortaklaa olarak i yatrmlarn ve ticaret teviklerini gelitirmekti. ngiliz BKAlar merkezi hkmete ve Parlamentoya dorudan hesap veren kamu organlar olup halen Ticaret ve Sanayi Departmannn (DTI) sorumluluundadr. Her bir BKA, gleri, faaliyetleri, altyaplar ve blgenin zgn karakterini yanstan bir ekonomik evrede ile alr ve her biri pek ok zorluk ile yzleir. Ancak hepsi de bir yandan blgenin karlarn ulusal politika gereklilikleri ile dengelerken bir yandan da farkl blgesel paydalarn atan taleplerini ynetmelidir.

Kaynak: Topluluklar ve Yerel Ynetim Bakanl

ngiliz BKA misyonu Blgesel Kalknma Ajanslar Yasas, blgelerindeki ekonomik gelimenin stratejik srcs olarak hareket etmeleri amacyla BKAlarn blgesel rollerini pekitirmitir. Her BKAnn be yasal ykmll vardr:
139

Richard Harding

Ekonomik gelimeyi ve canlanmay ilerletmek; etkinliini, yatrm ve rekabetilii tevik etmek; stihdam tevik etmek; stihdamla ilikili becerilerin gelitirilmesini ve uygulanmasn salamak Srdrlebilir kalknmaya katkda bulunmak4

Oluturulmalarndan ksa bir sre sonra, BKAnn ilk temel grevi blgeleri iin merkezi hkmet rehberlii ile uyumlu olarak stratejik bir vizyon gelitirmek olmutur. Hkmet, BKAlarn blgesel ekonomik performans gelitirmesi iin belirgin ncelikler saptamas ve bunlar baarmas iin gerekli stratejileri belirlemesi ve bir araya getirmesini tevik etmitir. Burada ama blgesel frsatlar tam olarak kullanmak ve ekonomik kararlarn alnmasndan sorumlu olanlarn ortak hedeere ynelik birlikte ve etkili bir ekilde altklarn temin etmekti. Bu stratejilerin ekonomik gr, ngiliz blgelerindeki uygun yreleri kapsayan 20002006 AB Yapsal Fonlarnn Tek Programlama Belgeleri iin temel oldu. BKAlar her ylda bir stratejilerinin tmn gzden geirmek zorundadr. ngiliz BKA liderlii ve ynetimi Her ngiliz BKAs bir bakan ve 15 kiilik bir yrtme kurulu tarafndan yrtlr. Kurul yeleri, Bakan da dhil, atamalarn belediye bakan tarafndan yapld Londra haricinde, merkezi hkmet bakanlklarnca atanrlar. Bu dzenlemelerin temel zellii BKA Ynetim Kurulu Bakanlarnn kamu grevlileri deil, blgelerinde alma kayd olan ve blgesel i dnyas ve toplumun ihtiyalarn anlayan baarl i insanlar olmalaryd. Kurullar aralarnda yerel ynetimler, gnll kurulular, sendikalar ve yerel iletmelerin de yer ald blgedeki kdemli paydalardan olumaktadr. BKA Kurulu iin ilk atama genellikle 3 yl iindir, daha ileri bir srede Kurul Bakannn tavsiyesi ile tatmin edici bir performans deerlemesi ve Bakanlarn kabul ile yinelenebilir. Bir Kurul yesi nc dnem de hizmet vermek isterse, rekabete tbidir; hi kimse BKA Kurulunda on yldan daha fazla hizmet veremez. Kurulun kurumsal sorumluluu, BKAnn merkezi hkmet tarafndan belirlenmi ama ve hedeerini yerine getirmesini ve alanlarn ve kaynaklarn etkin ve etkili kullanmn tevik edilmesini salamaktr. Bakan ve Kurul yeleri, Kamu Atamalarndan Sorumlu Komiser tarafndan yaynlanan tze gre alrlar. Kendilerini belirli bir grubun veya organn temsilcileri olarak grmeleri deil blgenin karlarn bir btn olarak gzetmeleri gerekir. Grevleri srasnda oluabilecek herhangi bir potansiyel kar atmasn beyan etmek zorundalardr. Her bir BKAnn gnlk ynetimi Kurul tarafndan atanan ve Bakanlk ve Londrada Belediye Bakan tarafndan atamas onaylanan cra Amiri tarafndan yrtlr. Personel yaplanmas her BKAda blgenin ihtiyalar ve nceliklerine bal olarak farkllamaktadr. Personel saylar BKAlarn oluturulmasndan beri dzenli olarak art gsterdi. BKAlarn en byklerinden biri olan Kuzey Bat
140

ngiltere ve Romanyada Blgesel Kalknma Ajans Deneyimleri

Kalknma Ajans bugn 380 kii altrmaktadr. Genellikle, ngiliz BKAlar eitim ve personel geliimi iin UK Investors in People (IIP) sistemini izlerler. ngiliz blgelerinde merkezi ve yerel ynetim ile ilikiler BKAlar her ngiliz blgesinde yer alan merkezi ynetime bal blge tekilatlaryla birlikte alrlar. Bu Hkmet Osleri (GOlar) 1994te daha nceki ayr hkmet programlarn bir araya getirmek iin kurulmulardr. Osin personeli nce drt bakanln memurlaryla oluturulmu ardndan alt bakanlk daha ose personel salamtr. Bu durum GOlarn ekonomik kalknmayla ilgili olduu kadar bunun tesindeki konularla da (r.konut ve salk) ilgili olan on merkezi ynetim politika alanyla blgesel ve alt-blge dzeylerinde btncl bir ekilde almalarn salad. GO a, her biri kdemli bir kamu yneticisi olan Blgesel Direktr tarafndan ynetilen, dokuz blgesel osi kapsar. Her bir GO, kendi blgesine zel olarak benimsenmi operasyonel yaklamlar yanstmak iin farkl olarak yaplanmtr. GOlarn, blge bana 300 ila 500 arasnda deien, toplam alanlar 3,600 civarndadr. Ulusal politikalarn GOlarn bnyesindeki entegrasyonu blgelerindeki ekonomik kalknmann liderleri olarak stratejik rollerinde BKAlar gl bir ekilde desteklemektedir. BKAlarn stratejileri, planlar ve bunlarn mevcut fonlamann projeksiyonu erevesinde gerekliinin sorgulanmasnda GOlar iyi bir konumdadr. Esneklik, yerel alanlar iin ek fonlama imknlarn bir araya getiren ve uygun olduunda onlar birletiren, yerel ve merkezi ynetim arasnda yaplan performans odakl Yerel Alan Anlamalar (LAAlar) araclyla tevik edilmektedir. Yerel Kamu Hizmet Anlamalar (LPSAlar), yerel alanlar iin zel durumlara yant verme konusunda fazladan esneklik salar. BKAlar bu anlamalar uygulamada nemli bir rol oynar. Merkezi hkmet literatr5 birletirme kabiliyeti olan GOlar tarafndan getirilen katma deeri tanmlar: Merkezi ynetim tekilatlarnn ulusal politikalarn yerel alanda nasl iler hale geldiini anlamalarna yardmc olmas iin kurumlar, insanlar ve gemi hakknda gl yerel ve blgesel bilgi; Politikalarn ve yatrmlarn etkililiini maksimum yapmak ve sinerjinin kullanlmas iin blgesel ve yerel ortaklar ile kapsaml ilikiler Uygulamalar ve kapsamn izleyerek dierlerini birlikte almalar iin tevik etmek ve uygulamann nndeki engelleri kaldrmak Bakanlklara dorudan tavsiyede bulunmak ve yerel kurumlar arasnda ak ve farkl bir rol vererek bakanlklar blgede temsil etmek. Bunlara ek olarak, GOlar kurulduklarndan beri fon aktarlmasna daha ok ya da daha az uygun yreleri iine alan blgelerde AB Yapsal Fonlarnn blgesel dzeyde ynetiminden sorumlulardr. Yapsal Fonlar 20002006 yllar arasnda ngiliz blgelerini yaklak ylda 2 milyar ile desteklemitir. Projelere ABnin
141

Richard Harding

katks bu programlar iin dktr, toplam uygun maliyetlerin %30u civarndadr. BKAlarn oluturulmasna paralel olarak, hkmet Londra dndaki her blgede gnll ok tara blgesel odalarn kurulmasn destekledi. Odalarn yeleri yerel ynetimlerden, blgedeki sosyal, ekonomik ve evresel sektrlerden belirlenmi, fakat dorudan seilmemilerdir. Odalar her blgedeki yerel ynetimler tarafndan fonlanr. 2001den beri odalar BKAlarn planlar ve almalar zerinde inceleme rol gelitirmilerdir. Odalar artan lde blgesel pek ok kar grubu ve paydalar arasndaki ortaklklarn geliimini desteklerler. Fakat odalarn katklarnn tm blgelerde ayn veya uyumlu olduu sylenemez. ngiliz BKA nansman ngiliz BKAlar zel olarak merkezi hkmet tarafndan nanse edilirler. Nisan 2002den beri, Tek Program btesi (Tek Kap) yoluyla, para katksnda bulunan bakanlklardan ortaklaa olarak nanse edilmektedirler. Bu, nceden var olan ve her katkda bulunan bakanln katksnn datmnn yapld ayr fonlama programlarnn yerine konmutur. Fonlar, datldktan hemen sonra BKAlar tarafndan blgesel ekonomik stratejilerinde belirledikleri hedeeri baarmak iin gerek grdkleri ekilde harcanabilir. Son yllarda hkmetin BKAlara kaynak datm dzenli olarak artmtr. 20042008 yllar iin katkda bulunan alt bakanlktan BKAlarn tmne planlanan datmlar aadaki tabloda gsterilmitir.
Tablo 1. ngiliz BKAlar iin Toplam Hkmet Fonu 20042008 (M*) Departman 2004-5 Ticaret ve Sanayi Bakanl (DTI) 346 Topluluklar ve Yerel Ynetim Bakanl (DCLG) 2,232 evre, Gda ve Krsal likiler Bakanl (DEFRA) 68 Eitim ve Beceriler Bakanl(DfES) 62 Birleik Krallk Ticaret ve Yatrm Bakanl (UKTI) 19 Kltr, Medya ve Spor Bakanl (DCMS) 3 Toplam 2,730 2005-6 2006-7 2007-8 684 703 713 2,316 2,412 2,476 106 108 109 64 65 66 19 19 19 9 9 9 3,198 3,316 3,393

Kaynak: Hazine 2004 (* Sterlinden tahmini bir 0.677oranyla evrilmitir)

(Tek Kap) BKAnn bireysel BKAlar arasndaki dalm byk oranda ekonomik durumu ve blgelerin ihtiyalarn ve i dnyasnn ihtiyalarn yanstan bir formlle belirlenir. 2005ten 2008e yl iin hkmetin her bir BKA iin belirledii bte yledir:

142

ngiltere ve Romanyada Blgesel Kalknma Ajans Deneyimleri Tablo 2. Blgelere Gre BKA Transferleri 2005-2008 (M*) BKA 2005-06 2006-07 Advantage West Midlands 402 419 East of England Development Agency 191 198 East Midlands Development Agency 230 241 London Development Agency 551 578 North West Development Agency 564 591 One Northeast 355 371 South East England Development Agency 232 241 South West of England Development 226 235 Agency Yorkshire Forward 436 458 Toplam 3,186 3,331

2007-08 430 204 247 591 604 381 247 242 467 3,412

Kaynak: Ticaret ve Sanayi Bakanl (*Sterlinden tahmini bir 0.677oranyla evrilmitir)

BKAlar uygun blgelerde Tek Kaptan kaynaklarn Avrupa fonlar iin e nansman gibi kullanarak AB Yapsal Fonlarna bavurabilirler. Bu yolla, kendi projelerini genellikle dier organlarla ortak olarak ve mutabk olunan Blgesel Ekonomik Stratejilerle ayn izgide gelitirip AB programlarna gtryorlar. 2000den beri BKAlarn sponsor olduu projelere aktarlan Yapsal Fonlar u alanlar kapsamtr: Terk edilmi (rn. kirlenmi) alan iyiletirmesi letme ve bilim parklarnn gelitirilmesi; Kentsel ve krsal alanlarda ziksel yenilenme Turizm teviki Yeni balayanlarda dhil olmak zere iletmeleri nansman ve danmanlk yoluyla desteklemek renim ve Beceriler Konseyleri ile ortak olarak dier aktif i gc piyasas nlemleri ve eitim

ngiliz blgelerinde BKAlar imdi AB Yapsal Fon programlarnn en byk faydalanclardr. ngiliz BKA Kurumsal Planlar ve Grevlendirme ereveleri Kurumsal planlar BKAlarn her biri iin belirlenmi hedeere ulalmas srecinde bteyi nasl dataca ile ilgili olarak detayl bilgi salar. Kurumsal Planlar, hkmetin harcama gzden geirme dnemlerine uygun olarak yllk dnemleri kapsar. Ticaret ve Sanayi Bakanl Nisan 2005te yrrle giren BKA grevlendirmesinde yeni bir yaklamn geliimini koordine etti. Bu yeni Grevlendirme erevesi her BKAnn 20052008 iin kurumsal plannda Blgesel Ekonomik Strateji belgesinde belirlenmi nceliklere yer vermesini ve ayn zamanda hkmetin Kamu Hizmet Anlamas (KHA) ile ilgili zellikle aada yer alan st dzey hedeerin yerine getirilmesine katkda bulunmasn gerektirir:

143

Richard Harding

Blgesel Ekonomik Performans; Srdrlebilir Kalknma; Verimlilik / Krsal Verimlilik. Bu balamda, BKAlarn aadaki alt alan kapsayan baz temel ktlar yerine getirmesi gereklidir: stihdam yaratma (yaratlan veya korunan i says) stihdam destei (i bulmas iin desteklenen insan says); yaratlmas (blgeye ekilen yeni iler de dhil olmak zere yaratlan ve 12 ay sonra gelime gsteren yeni i says) letme destei (performanslarn gelitirmek iin yardm edilen i says); Yenilenme (kamu ve zel yenileme altyap yatrmnn borlanarak nanse edilmesi) Beceriler (BKA programlar tarafndan beceri geliimlerinde yardm edilen insan says) Her BKA her temel kts iin kendi nicel hedeerini koymutur, fakat bu ktlarn ieriinde ne olduunun belirlenmesinde yksek derecede bir esneklii vardr. Her bir BKA tarafndan elde edilen ktlar ylda iki kez yaynlanr. ngiliz BKAlar arasndaki ibirlii BKAlarn kurul bakanlar yaklak her 6 haftada bir toplant yapar. Toplantlar BKA Ulusal Sekreteryas tarafndan dzenlenir. Her BKA, BKA gndeminin belli bir blm stlenir. Kurul bakanlarndan biri rotasyonel olarak 6 aylk periyotlarla Bakanlarn Bakan olarak grev yapar. Toplantlarda Bakanlar tm ngiliz BKAlarn etkileyecek temel konular tartr ve tm blgelerin ortak karlar erevesinde Hkmete birlikte politika nerilerinde bulunmann yollarn aratrrlar. Bakanlar BKAlarn almalarn raporlamak ve ilgili politik konular konumak iin dzenli olarak Bakanlarla toplanrlar. ngiliz BKA performansnn deerlendirilmesi Temmuz 2003de, Ticaret ve Sanayi Bakanl paydalarn BKA alglar ile ilgili blgesel aratrmann sonularn yaynlad. Aratrmalar bamsz bir aratrma organizasyonu olan MORI Sosyal Aratrma Enstits tarafndan yapld5. Aratrmalar, BKAlarn performanslarn dardan kiilerin grleriyle karlatrmal olarak deerlendirebilmesini salad. Genelde, sonular olumluydu ve BKAlar her ne kadar yeni kurulular olsa da, paydalarn ounluunun, tutarl Blgesel Ekonomik Stratejiler gelitirmede baarl olduklarn ve blgesel giriimler yaplmasnda lider ortaklar gibi etkili altklarn gsterdi. Fakat aratrmalar BKAlarn baarmaya altklar eyin ne olduunu daha net anlatmalar iin daha ok almalar ve faaliyetlerini daha iyi tantmalar gerektiini gsterdi6. Ek olarak, BKAlarn bamsz bir deerlendirmesi 2005te Ulusal Denetim Osi (NAO)da balad ve hala yazm aamasndadr7. zlenen yaklamda, BKAlarn
144

ngiltere ve Romanyada Blgesel Kalknma Ajans Deneyimleri

z deerlendirme raporlar, bamsz denetim ve uzman raporlar bir araya getirilerek hrs, nceliklendirme, kapasite, performans ynetimi ve baarm ana temalarnda deerlendirme yapld. Deerlendirmelerin ilk turunda, Kuzey Bat Kalknma Ajans (NWDA) 24 puan zerinden 20 puan alarak genelde gl bir performans sergiledi. Dou ngiltere Kalknma Ajans (EEDA) deerlendirme temalarnn yarsnda iyi bir performansa denk, fakat dierlerinde yeterli puan alamayarak, toplamda 15 puan ald. Her bir BKA NAOnun deerlendirmesini kendi gelime plann gzden geirmek iin kullanacak. Gelime plannn uygulanmasndaki ilerleme her BKA tarafndan kendi kurullarna sunulan her alt ayda bir yaymlanarak hkmet ile de paylalan dzenli performans raporlar ile raporlanacaktr. Daha kiisel bir dzeyde, BKA alanlarndan alnan baz resmi olmayan grler Ajansn hzla genileyen roln yerine getirirken arka planda baz gerek zorluklarn olduunu gstermektedir. Bir lde deerlendirme yorgunluu da alanlarn grevlerini yrtt srada deerlendirmelerin yapld durumlarda tespit edilebilir. ROMANYADA BKALAR 1989dan beri, ulusal-dzey idare ve illerdeki (Judet) yerel konseyler, Belediye ve Komn dzeyleri temel alan genellikle merkezi bir ynetim sistemini muhafaza etmitir. Merkezi hkmet ilevleri ulusal bakanlklarn yetki genilii erevesindeki hizmetlerinin 42 ilde kurulmu valilikler tarafndan koordine edilmesi eklinde yerine getirilmektedir. Blgesel Kalknma Politikas zerine Yeil Kitap (1997) Romanyada, EU Phare programnn destei ile hazrlanm NUTS II dzeyinde 8 kalknma blgesinin oluturulmas ve her blgede blgesel kalknma iin yeni kurumsal bir erevenin temel eleman olan BKAlarn kurulmasn tavsiye etmitir. Genel yasal ereve ertesi yl 151/1998 sayl Romanyada Blgesel Kalknma Yasas ile belirlenmitir. ngiliz BKAlarnn kurulmas ile ayn zamanlarda, 1999da, Kalknma Blgelerinin yedisinde, 2000 ylnda da Bkre-Ilfov Blgesinde RDA kurulmutur.
1. Kuzey Dou 2. Gney Dou 3. Gney 4. Gney Bat 5. Bat 6. Kuzey Bat 7. Merkez 8. Bkre-Ilfov

ekil 1. Romanyann kalknma blgeleri Kaynak Avrupa Entegrasyonu Bakanl

145

Richard Harding

Romanyada blgesel kalknmann kurumsal erevesi 151/1998 yasas aadaki karar-almalar ve icra yaplar iin konulmutur: Blgesel Kalknma iin Ulusal Kurul (BKUK) BKUK Romanyadaki tm blgesel kalknma faaliyetleri iin birincil karar-alma organ olarak kurulmutur. BKUK ilk olarak Babakan tarafndan bakanlk edilen ve Blgesel Kalknma Kurullarnn Bakanlar ve Bakan Yardmclar ile eit temsil edilen 16 bakandan oluan bir yapda kuruldu. (baknz aada). 151/1998 Yasas BKUKyi Blgesel Kalknma iin Ulusal Fonun kurulmas ve blgesel kalknma iin AB fonlarnn kullanmnn onaylanmas ve izlenmesi ile grevlendirmitir. Bu balamda, BKUK, Ulusal Kalknma Plan (UKP) gibi temel stratejik belgeleri ve blgesel kalknma projeleri ile ilgili blgesel dzeyde alnan kararlar onaylar. BKUK ayn zamanda blgesel kalknma alanndaki yeni tm mevzuatn ierii ile ilgili kararlar almaktadr. Blgesel Kalknma Kurullar (BKKler) Blgesel Kalknma Kurulu (BKK) her blgede tzel kiilik olmadan yerel ynetimlerin gnll bir dernei gibi kuruldu, BKKler unlardan olumaktadr: lgili blgedeki l Konseylerinin Bakanlar (BKKnin yllk dnm bakanl ile) Her ldeki Yerel Belediye Meclislerinden bir temsilci; Her ldeki Kasaba Meclislerinden bir temsilci; Her ldeki Yerel Komn Meclislerinden bir temsilci. BKKler blgelerinde, blgesel plan ve program belgelerinin onaylanmas da dhil olmak zere, blgesel kalknma planlar zerine stratejik kararlar almak iin kuruldu. Amalar her blgede kurulu bir Blgesel Kalknma Fonu tarafndan desteklenecek BKAlar tarafndan bir araya getirilen seim komitelerinin tavsiyelerine dayanarak- blgesel kalknma projelerinin seimleri ile deerleme kriterlerine karar vermekti. Blgesel Kalknma iin Ulusal Ajans (BKUA) NARD, blgesel kalknma programnn tm alar ve blgesel politika uygulamasnn koordinasyonu ile sorumlu bir merkezi hkmet kurumu olarak kuruldu. BKUAnn ana ilevleri yeni Blgesel Kalknma Ulusal Fonunun uygun nansal ve teknik ynetimini yrtmek ve Fonun datm iin tm kriterler ve prosedrleri hazrlamaktayd. UKP ile ilgili Avrupa Komisyonu ile tm anlamalarda ulusal mzakereci olarak hareket etmek ve BKAlara kurumsal-geliim destei temin etmek de BKUAnn grevleri arasndayd.

146

ngiltere ve Romanyada Blgesel Kalknma Ajans Deneyimleri

Blgesel Kalknma Ajanslar (BKAlar) BKAlar her blgede Judetler ve Yerel Ynetimlerin katklaryla oluan Blgesel Kalknma Fonu ve Blgesel Kalknma Ulusal Fonu tarafndan nanse edilen, ayrca baka kaynaklardan da gelir elde edebilen kr amac gtmeyen kurululardr. BKAlar blgeleri iin blgesel kalknma stratejisi ve program tasarlayp ilgili BKKnin onayna sunarlar. Ayrca RDBlere Blgesel Kalknma Fonundan nanse edilmesi iin projeler nerirler. Dier yandan BKAlar BKUAya blgesel neme sahip kendi gelitirdikleri ve uygulayacaklar projeleri Blgesel Kalknma Ulusal Fonundan desteklenmesi iin nerirler. Romanyada blgesel kalknma kavramdan geree Kurumsal yap ile ilgili ilk gze arpan zellikle ortaklk alannda Yeil Belgenin tavsiyelerinden zellikle ortaklk alannda farkllamasdr. Yeil Belge BKUKnin Babakan tarafndan atanan ok kdemli bir i adam veya akademisyen tarafndan bakanlk edilmesi gerektiini tavsiye etmitir. BKUKnin yelii aadakilerden temsilciler iermelidir: Bakanlklar ve merkezi hkmet ajanslar, komisyonlar ve STKlar (ehirlerin kendi aralarndan kurduklar federasyonlar, kk ve orta lekli iletme dernekleri, ticaret birlikleri, iverenler ve dierleri); Blgesel kalknmayla ilgili sektrler: tarm, sanayi, ulam ve telekomnikasyon, ii, kamu almalar, salk, evre, turizm, aratrma8. Sonu olarak baz dier organlar her ne kadar gzlemci olmak iin arlsa da, 151/98 nolu yasayla tamam kamu sektrnden oluan bir BKUK oluturuldu. Merkezi hkmetin BKUK yelii daha sonra 2002de deitirilerek, Babakann Bakan olduu ve Bakanlarn ye olduu yapdan, bir Bakann bakanlk ettii ve bakanlklardan mstearlarn yeleri olduu yapya dntrlmtr. Benzer olarak, BKKlerin yeleri Yeil Belgenin tavsiye ettii temsil edilmesi gereken organlar tamamen iermemektedir. Yeil Belge aadaki kurumlarn temsil edilmesini tavsiye etmekteydi: Judet Meclisleri Komnlerin kendi aralarnda kurduklar dernekler; Makamlar; Ticaret ve Odas dnyas kurumlar, ifti dernekleri; Blgesel sendikalardan temsilciler; Akademik kurulular ve/veya aratrma sektrnden temsilciler; Dier blgesel organlarn i gelitirme ile ilgili temsilcileri. 8
147

Richard Harding

BKAlar zerinde yalnzca yerel ynetim temsilcilerinin yer ald Kurullar tarafndan yaplan kontrol, blgelerde gerek ortaklklarn geliimini ve BKAlarn yerel politik etkiden bamsz olarak hareket edebilme yeteneklerini kstlad. Bu durum birok uygulamann -zellikle proje seimleri- effa ve adillii hakknda phe uyandrd kinci olarak 151/98 nolu yasann birok nemli maddesi yasalamad. Blgesel Kalknma Ulusal Fonu ciddi bir yapda kurulamad gibi Blgesel Kalknma Fonlar da hibir zaman blgelerde yatrm amal olarak kurulamad. BKAlarn kendileri tarafndan blgesel projelerin gelitirmesi ile ilgili kanun hkm ilk olarak AB Phare 98 pilot blgesel kalknma yatrm program altnda fonlansa da hi ileri tanamad. Phare 98in bamsz deerlendirmesi yle gr bildirmitir; Bu durum, BKAlarn blgesel neme sahip projelerin belirlenmesi ve tevik edilmesi konusunda deneyim gelitirme gerekliliini ve BKKlerin kendi karlar [blgedeki Judetler iin en iyisinin ne olduu] ile blgesel ihtiyalar [blgenin btn iin en iyisinin ne olduu] dengelemesini renmesi gerekliliini ortadan kaldrmtr. Bu bileenin kaldrlmasyla bu hayati deneyimler kaybolmutur9 2003de Romanyal yetkililer Ulusal Kurumlararas Planlama Komitesi (KPK) ve sekiz Blgesel Planlama Komitesini (BPK) Avrupa Komisyonunun sraryla, 2004-2006 iin Ulusal Kalknma Planlamasnda ortaklk girdisini glendirmek iin kurdu. KPK ve BPKlerde ulusal bakanlklarn ve yerel ynetimlerin tesinde, sosyal ortak organizasyonlar da ieren geni bir sektrden yeler yer ald. Bu hareket orijinal BKUK ve BKK yaplarndaki payda yeliinin snrlandrlm olmasnn tasdiki olarak grlebilir. KPKnin ilk gnlerinde Bakanlk alanlarnn sosyal ortaklar ve baz kr amac gtmeyen organizasyonlar UKP tasla zerinde grmeler iin bir araya getirmesi, daha nceki srelerde bu yndeki deneyim eksiklikleri gz nne alndnda muhtemelen olduka zor olmutur. KPK/BPK yaps 2007-2013 planlama almalar iin ayn kald ve danma sreleri gitgide iyileti. 1999dan beri merkezi hkmet iki deiiklie gitti. BKUA lavedildi ve sorumluluklar nce Kalknma Bakanlna (KB) ardndan Avrupa Entegrasyonu Bakanlna (AEB) transfer edildi. Bununla birlikte ulusal dzeydeki alanlarn says devir hzlar da hesaba katldnda bu deiikliklerden etkilenmeyerek ayn kald. Romanya BKA ilevleri Genelde, BKAlar oluturulduklarndan beri iki ana rolde evrimletiler: Romanyann Ulusal Kalknma Plann (UKP) besleyen Blgesel Kalknma Planlarnn (BKPler) temel ortaklar ile danlarak oluturulmas ve u an AEB tarafndan yrtlen AB Phare Ekonomik ve Sosyal Uyum (ESC) program altnda

148

ngiltere ve Romanyada Blgesel Kalknma Ajans Deneyimleri

yllk olarak nanse edilen ulusal dzeydeki blgesel kalknma yatrmlarnn blgelerindeki uygulamalar. Blgesel kalknma planlamas sz konusu olduunda, BKAlar BPKleri koordine ederek srece aadan-yukarya doru olan bir srele girdi salamtr. Ancak, BKAlar tarafndan farkl planlama yaklamlar da uygulanmtr. Bazlar yerel dzey ortaklk gruplarnn koordinasyonuna vurgu yapm, dierleri ise daha ok blgesel dzeydeki tematik ortaklklar ile almtr. Bir BKA blgesinin yksek renim sektr ile gl ilikiler kurmutur. Phare ESC iin, BKAlarn grevleri byk lde teklif arlar amay, proje deerlendirmeyi ve proje izlemeyi ierir. Kontrat ve demeler AEB tarafndan ele alnr. Son be ylda, Romanyadaki Phare ESC yatrmlar yllar arasndaki deiimle birlikte u alanlar kapsamtr: evre (atk ynetimi ve kk ve orta lekli kasabalarda su temini) Altyap (yerel ulam ve i ve turizm iin alan hazrl) nsan Kaynaklar Geliimi (Teknik ve Mesleki Eitim Okullarnn rehabilitasyonu ve i sahibi ve isiz insanlar eitmeyi hedeeyen hibe programlar) Yerel sosyal hizmetler; KOB geliimi (kk hibe programlar, i tavsiyesi ve ardndan daha iyi destek hizmetleri a kurulmas) Phare ESC altnda Romanyadaki fon katklar her yl giderek artmaktadr. 1998den 2006ya toplam katknn 1 milyar - yaklak 765 milyon (%75i) ABden ve 254 milyon (%25)i Romanya hkmetinden gelmektedir.
Tablo 3. Phare ESC (Yatrm)nda Finansal Katklar Romanya 1998-2006 Katk Yl Phare (m) Romanya (m) Toplam 1998 15 5 20 2000 77 25 102 2001 90 30 120 2002 85 28 113 2003 93 31 124 2004 114 38 152 2005 129 43 172 2006 162 54 216 1998-2006 765 254 1,019

Kaynak : Avrupa Entegrasyonu Bakanl

Romanyada Phare altnda kontrat yapmak genellikle katk ylndan iki yl sonray takip ederrn. Phare 2004, 2006 ylnda imzalanm, bu yzden toplamn %50 si zamannda kontratlamtr. Ana i akna ek olarak, BKAlarn ou blgesel tevik, enformasyon salanmas ve blgelerindeki nansal yardm kaynaklarnn ynlendirilmesi gibi farkl faaliyetleri gelitirebilmektedir. Olduka dk bir temelden, tm BKAlar kamusal prollerini ykseltmeyi baarmlardr. BKAlarn bir ksm RIS giriimleri, Eu-

149

Richard Harding

ropa vb. gibi geni tabanl AB programlarna katlmaktadr. Romanya snrlarnda kurulanlar AB fonlu snr tesi ibirlii projelerini yrtmektedirler. Romanyadaki BKAlarn nansman ve kapasite oluturulmas Oluumlarnn banda BKAlarn geliimi olduka krlgan olan nansal durumlar tarafndan kstland. BKAlarn 151/98 nolu yasada ngrlen Blgesel Kalknma Ulusal Fonundan nanse edilmesi, fon oluturulamad iin gereklemedi. BKAlar bu yzden neredeyse tamamen, yasada zorunlu klnmam olsa da, blgelerindeki yerel ynetimlerin katklarna bal kald. Bu srede, yerel ynetimler kendi yreleri iin deerli grdkleri projelere onay alrlarsa katk yapmaya meyilliydiler. BKAlar bu dnemde nemli nakit ak sorunlaryla karlat ve akas bu durum proje deerlendirme srecinde hissettikleri politik basky arlatrd. 2002/3de Kalknma Bakanl/Avrupa Entegrasyonu Bakanl tarafndan, BKAlarn Phare ESCnin uygulanmasndaki yrtme maliyetlerini nanse etmelerinde yardmc olmak iin toplam 2 milyar salayan acil bir nlem alnd ve Avrupa Komisyonu Delegasyonu tarafndan olduka desteklendi. Bu kaynak Bakanlk ve her bir BKA arasnda bir hizmet anlamas ile verildi. Bu anlamalar BKAlara daha nce olmayan ve Bakanlk tarafndan eksiklii hissedilen kontrol ve iletme yaklam getirmeye niyetliydi. Her BKAya ayrlan ksm yrtlen Phare ESC btesinin oranna balyd. Geni tanmlarla, hizmet anlamalar diyebileceimiz yntem BKAlarn yllk iletme btelerini ikiye katlad. Bu yolla her yl 2 milyar Bakanlk btesinden BKAlara aktarlmaya devam ediliyor. BKAlar, ortaklk geliiminde, planlama ve programlamada, proje deerlendirmesi ve izlemesinde, nansal kontrolde ve personel ynetiminde kapasite oluturulmas iin, merkezden kontrol veya yrtlen Eletirme ve Teknik yardm projelerinin altnda AB Phare programndan gelen kurum oluturma desteinden kayda deer miktarda yararlanmlardr. En nemlisi, her bir ilki BKA Phare 2000 altnda ikincisi Phare 2003te Eletirme projeleriyle toplam alt AB ye Devlet ile Eletirme ortakl yapmtr. Halen yeni Eletirme projeleri BKAlar iin hazrlanmaktadr. Kapsaml bir eitim program, 2000-2005 Blgesel Kalknma Eitimi iin Program (PRDT), ulusal-dzey Phare 98 Eletirme projesi altnda tm BKAlarda dahil olmak zere Romanyada tm blgesel kalknma yaps iin eitimlerin verilmesi ve izlenmesi iin ereve olarak formle edilmitir. Fakat, BKUA lav ve ulusal politika sorumluluklarnn Kalknma Bakanlna transferinden ksa bir sre sonra, merkezi eitim birimi datlm ve PRDT yasalamamtr. Program kapsamnda birbirini takip eden kurumsal yaplanma projeleri altnda hap eklinde olsa da geni bir eitim ierii BKA alanlarna verildi. Orijinal PRDTnin yapsna karlk gelen bir eitim veritaban 2004-2005 yllarndan AEBde oluturulmu ve u an BKAlar ile paylalmaktadr.
150

ngiltere ve Romanyada Blgesel Kalknma Ajans Deneyimleri

Phare blgesel kalknma yatrmlar iin ortak bilgisayarl ynetim bilgi sistemi olan IRISin gelitirilmesi ve tantlmas, 2002nin ortasndan gnmze uzanan uzun ve genellikle zor bir sre olmutur. Sistem BKAlarn kendi ihtiyalar erevesinde gelitirdikleri bamsz sistemlerinin kapatlmasn gerektirse de bugn BKAlar iin AB fonlarnn ynetiminde gl ve dzenli bir platform salamaktadr. Zor bir balangtan sonra, BKAlardaki alan dzeyleri 2003de Ajans bana 22 ile 35 kii arasna ulat. Bugn her BKAda 40 ila 50 kii alyor. BKAlarn yarya yakn yukarda belirtilen Phare ESC olmayan AB programlar altnda proje yaparak snrl ek gelir elde ediyor. Romanyadaki BKAlarn merkezi ve yerel ynetimlerle ile ilikileri Blgelerde, yukarda belirtildii gibi, BKAlarn Blgesel Kalknma Kurullarnn yerel ynetim temsilcieri olan yeleriyle resmi ilikileri doas gerei merkezidir. BKA Direktrleri Kurullar tarafndan atanr ve ikisi hari tm durumlarda BKAlarn kuruluundan beri grevdedir. BKAlarn birou onlara l Meclisi tarafndan verilen binalarda almaktadr. Birok BKA yerel ynetimlerle ilikilerini her l Meclisinin osine az saydaki alann ilitirerek veya l Meclisi alanlarn BKA grevlerine datarak, veya baz durumlarda her lde ayr uydu BKA osleri bulundurarak gelitirmektedir. Geleneksel olarak Romanyada, devletin yerinden ynetim hizmetleri il dzeyinde dzenlenir ve u ana kadar blgesel kalknmada olduka az katks olan Valilikler tarafndan koordine edilir. eitli Bakanlklar ve hizmetlerin, blgesel dzeyde osleri vardr veya amaktalardr (rn. Blgesel stihdam Ajanslar, Blgesel evre Koruma Ajanslar, KOBler iin Ulusal Ajanslar) fakat zellikle blgesel kalknma planlamasnda BKAlar tarafndan tevik edilen ortaklk faaliyetlerinin tesinde aralarnda resmi bir koordinasyon yoktur. Hem AEBde ve hem de BKAlarda BKUAnn lavndan sonra aralarndaki ilikilerin bozulduuna dair yaygnca savunulan gr destekleyen ok sayda szl kant bulunmaktadr. AEB alanlar, statlerinin kamusal olmay ve yerel ynetimlere ballklar nedeniyle, BKAlar zerindeki merkezi kontrol eksikliini blgesel kalknma iin kurumsal erevede byk bir zayk olarak grmekte ve dzenli olarak vurgulamaktadrlar. BKA alanlar ise sklkla Bakanlktan dzgn bir destek alamadklarndan ve bakanln alt dzeylerdeki ileri yrterek blgesel dzeyde i tekrarna neden olmasndan ikayet ederler. Blgesel kalknma planlarnn aadan yukar belirlenen blgesel nceliklerinin ulusal kalknma planna ve ulusal dzeydeki ilgili programlarn blgesel nceliklerine ne lde entegre edildii konusunda da ska gr anlamazlklar yaanmaktadr. Her ne kadar bu gr farkllklar temel alnmasa da herhangi bir lkedeki normal saylabilecek ulusal/blgesel tansiyonlarn tesinde, Bakanlk ve BKAlar arasnda ciddi iletiim problemlerinin olduunu sylemek adil olur. BKAlarn
151

Richard Harding

belirsiz statleri ve yerel dzeydeki politik deiimlerle balantl olarak genel yaklamlar konusunda Ajanslarn bariz ekilde artan bir ekilde farkllamas da bu duruma yardm etmemektedir. Ayrca, Phare ESC altnda yldan yla kazanlan uygulama deneyimi sistemin btn bir ekilde ilemesi iin byk bir yarar salad sylenebilir. AEB Uygulama Ajans olarak tm kontrole sahip iken, dier bakanlklar, zellikle alma, Eitim ve evre, giderek artan aktif bir rol oynam ve BKAlar ile daha geni kapsaml iletiim kurmulardr. Bu olumlu geliim Phare ESC yatrmlarnn kalknmaya olan kayda deer katks ve faydalanclarn artan deneyimi ile birleerek, BKAlar ve uygulama sistemindeki eitli dier organlar arasndaki ilikilerin gelimesine yardmc oluyor. MEI ve BKAlarn almalarnn kamuoyunda tannrl Gallup Romanyann deerlendirmesine gre 2005de Phare ESC iin yaplan bilinlendirme kampanyas srasnda patlama yaad11. Kampanya kapsamnda Romanyadaki be ulusal TV istasyonunda baarl projeleri konu eden ksa lmler grntlendi. BKAlar TV kampanyasnn ulusal dzeyde balamas ile e zamanl olarak blgesel dzeydeki eitli halkla ilikiler faaliyetlerini koordine etti. AEB tarafndan kampanya srasnda verilen bilgilere gre Romanyaya taahht edilen Phare ESC fonlarnn emilim orann yaklak %86 olarak belirtildi. Bunun ISPA ve SAPARDn Romanyadaki emilim oranndan daha yksek olduu ve greceli olarak BKAlarn performanslarn olumlu bir ekilde yanstt belirtildi. BKAlar arasnda ibirlii 2003te Romanya BKAlarnn ulusal bir dernei Eletirmeden ve Eurada ile birlikte ikili yabanc danmanlardan tavsiye alarak kuruldu. imdiye kadar, bu dernein byk bir baar kazand sylenemez. Baz BKA Direktrleri dernein faydalar hakknda ikna olmadlar. Direktrlerin uzlama alanlar farkl gndemleri nedeniyle baarmas zor bir dizi politika ve operasyonel konular zerinde snrl kalmaktadr. Dernek u anda glkle ilemektedir. Romanya BKAlarnn performanslarnn deerlendirilmesi eitli Phare deerlendirmeleri iinde aydnlatc bir takm yorumlar bulunsa da BKAlarn performanslar ile ilgili kapsaml bir deerlendirme yaplmamtr. Phare 98 altndaki ilk pilot yatrmlarn deerlendirmesine gre BKAlarn hzl bir biimde verimli ve cokulu yaplara dnmtr. Fakat aadaki baz engellerle karlalmtr: Finansal zorluklar alan azl (nansal problemleri nedeniyle) Yetersiz eitilmi alanlar Gelecek hakkndaki belirsizlik.

152

ngiltere ve Romanyada Blgesel Kalknma Ajans Deneyimleri

BKA personelinin eitimi Kalknma Bakanlnn (KB) bir sorumluluundadr, fakat bu konuya BKAlarn ok az ilgi gstermeleri bizi artt. Ayrca BKAlar kendi aralarnda a kurarak mmkn olduunca maliyetleri paylamak ve azaltmak ve tartmalarda KBnin karsna birleik bir yn ile kmak iin de ok az almalar artcdr. BKA ve MDP arasndaki enformasyon sistemlerinin uyumu konusundaki eksiklik bulgularmza eklediimiz ve zlmesi gereken nemli bir sorundur. BKAlarn kendilerine ait proje imkanlarnn kaybolmas ile birlikte, BKAlarn gerek rol kaybolmu ve maalesef Kalknma Bakanlnn blge tekilat haline gelmitir. Ulusal programlarn ynetimi (blgesel dzeyde) konusunda olduka etkili bir kapasite gelitirmitir, fakat program ve blgesel kalknma programlarnn uygulanmas konusunda neredeyse hi kapasite gelitirmemitir. 9 2003te Dominus tarafndan, merkezi hkmet iin yatrm programlarnn gerekletirilmesi grevlerinde Phare Genilemi Merkezi Olmayan Uygulama Sistemine (EDIS) akreditasyon iin BKAlarn hazrlk dzeylerine bakan bir deerlendirme yapld. Bu balamda Dominus deerlendirmesi, BKAlarn kurum ii yazl kurallarn gelitirmek ve etkili bir i denetim ilevi oluturmak iin daha fazla almalar gerekse de, dier birok operasyonel adan EDISn minimum gereksinimlerine uygun olduunu belirtmekteydi. Bu tr prosedrler ve ilevler EDIS akreditasyonu iin temel grnebilse de, Dominus unu belirtmitir: her Ajansn geliiminin farkl aamalarn yanstan 8 ile 18 aylk bir srede BKAlarn ilgili ulusal kurumlarn tam desteiyle ve bu kurumlarla birlikte ortak abalar gsterildii ve Avrupa Komisyonu tarafndan zamanl bir yardmla desteklendii bir erevede yukardaki alanda belirtilen uyumsuzluklarn giderilebilecei grndeyiz Makalenin yazm srasnda, EDIS akreditasyonu hala Romanyada Phare ESC iin bekletiliyordu. Dominus deerlendirmesi farkl BKAlarn geliiminin farkl aamalarndan bahsetme konusunda doruydu. Bu durum halen BKAlarn uygulama kapasitesinin ve performansnn bir btn iinde deerlendirilmesini engelleyen bir etken olmaya devam etmektedir. Her bir BKAdaki ynetim kapasitesinin ileri bir deerlendirmesi halen Price Waterhouse Coopers tarafndan yaplmaktadr, fakat deerlendirme raporu henz hazr deildir. NGLZ VE ROMANYALI BKALARIN GELECEKTEK EVRM ngilterede, BKA operasyonlarnn lekleri nemli lde genilemektedir. imdi ngilterede BKAlarn ulam, turizm teviki, planlama ve konutlamada sorumluluklarnn artmasnn yannda i destek nlemlerinin byk bir ksmnn
153

Richard Harding

yerine getirilmesi sorumluluklar vardr. Birka yl iinde krsal kesimdeki sosyoekonomik kalknma, uluslararas ticaret ile ilgili yeni sorumluluklar alacak ve i ve niversiteler arasnda balar gelitireceklerdir. BKAlar ayn zamanda ulusal politikalarn oluturulmasna eskisinden daha fazla katlmaktadr. Hazine, Bte ve Harcama ile lgili Gzden Geirme Raporlarnn hazrlanmasnda BKAlarn blgesel perspektierini dikkate almaktadr. Ulusal Denetim Osi (NAO), 2003 Bte almalarnda BKAlarn girdileri konusunda gr bildirmi, Blgesel Bilim ve Sanayi Konseyleri ve Blgesel Beceriler Ortaklnda BKAlarn liderlii gibi rneklerle Ajanslarn artan etkilerinin geliimini vurgulamtr12. 2007-2013 dnemi iin hkmet tarafndan ngiliz blgelerinde ynetilen Yapsal Fonlarla ilgili byk bir deiim planlanmtr.5 Yeni neride AB program ynetimi sorumluluunun GOlardan BKAlara getii grlmektedir. GOlar BKAlara personelini bu ama iin transfer edecek ve daha stratejik politika koordinasyon rol stleneceklerdir. neri ABnin yeni Blgesel Rekabetilik ve stihdam Hede altndaki azaltlm kaynak tahsisleri paralelinde Yapsal Fonlarn ynetiminin yurt ii dzenlemelerle iselletirilmesi konusundaki hkmet politikasyla da uyumludur, ancak detaylar henz sonulandrlmamtr. Bu durumun Yapsal

ekil 2. Romanyada katlm ncesi ve sonras programlarn yaps

154

ngiltere ve Romanyada Blgesel Kalknma Ajans Deneyimleri

Fon programlarnn yneticileri olan ve blgedeki AB fonlarndan en fazla yararlananlardan da biri olan BKAlar tuhaf bir duruma sokabilecei aktr. Romanyada, Yapsal Aralar, aada yazara ait emada da grld gibi, mevcut katlm ncesi durum ile karlatrldnda AB Uyum Hede altnda Operasyonel Programlara radikal olarak farkl bir ereve getirecektir. AB fonlar da artacaktr. 20072013 iin Romanyann Ulusal Stratejik Referans erevesine ABden 17,2 milyar zerinde toplam katk verilecektir. NSRFnin altnda zel bir Teknik Destek Operasyonel Program ile birlikte Be Sektrel Operasyonel Program ve bir Blgesel Operasyonel Programn (BOP), olmas dnlmektedir. Bu Operasyonel Programlardan tm blgeler faydalanacak olsa da, BOP her bir Kalknma Blgesinin sosyo-ekonomik ihtiya endeksine gre hesaplanan tahmini bir nansal pay ayran tek program olacaktr. BOP iin tahmin edilen toplam AB pay 3,27 milyar dur, bu 2006 iin Phare ESC deneinin katna eittir. BKAlar, Avrupa Entegrasyonu Bakanlnda14 bulunan Ynetim Otoritesi altnda alan BOP13 iin Ara Kurumlar olarak gsterildi. BKAlara, hibir Sektrel Operasyonel Programda herhangi bir resmi grev verilmedi. Fakat, Kuzey Dou, Kuzey Bat, Bat, Gney Bat ve Gney Blgelerindeki BKAlara Avrupa Blgesel birlii nisiyati kapsamnda nmzdeki dnemlerde yaplacak snr tesi programlar takip etmek iin ynetim birimlerinin kurulmas nerildi: AB iindeki snrlar OP Romanya/Macaristan OP Romanya / Bulgaristan AB snrlar OP Romanya / Moldova / Ukrayna OP Romanya / Srbistan 2007-2013 iin planlanan Operasyonel Programlarn karmak sistemleri dnldnde BKAlarn sadece ulusal dzeyde deil kendi aralarnda da gl ibirliinin gerekli olduu aktr. Taslak NSRF belgesinde, Sektrel OPler ve BOP, Dnm ve Avrupa Blgesel ibirlii Hedeerinin yan sra, bunlar ile Ulusal Krsal Kalknma Programlar ve Balklk OPleri tarafndan desteklenenler altnda nanse edilen tm uygulamalar arasnda NUTS II blgesel seviyesinde tutarll salamak iin, ek mekanizmalara ihtiya olduunu Romanya otoriteleri belirtmektedir. 8 Kalknma Blgesinin her birinde Koordinasyon Komitesi kurulacaktr. Blgesel Koordinasyon Komiteleri, tutarl bir proje sisteminin gelitirilmesi, ayrca destek iin seilen tm operasyonlar arasnda sinerjiyi en st seviyeye kartmak ve tekrarlardan kanmak iin proje gelitirilmesine ve tm OPlerin seim ilemlerine, alt komiteler / alma gruplar aracl ile gerekli
155

Richard Harding

olduu ekilde girdi salayacaktr. Blgesel Koordinasyon Komiteleri, her blge iin Blgesel Kalknma Plan ile ilikili ilemin takibini de stlenecei15 belgede belirtilmitir. Blgesel Koordinasyon Komitelerinin bakanlnn, bileimi ve sekretarya dzenlemelerin detaylar hala grlmektedir. BKAlarn bunlarn almalarnda ne rol stlenecekleri henz net deildir. BLGESEL YERELLEME PERSPEKTFLER Operasyonel gereklilikten doan Blgesel Koordinasyon Komitesinin gelecekte NUTS II seviyesinde idari yerelleme iin bir platforma nasl dnebilecei konusunda Romanyann ne planlad konusunda sadece tahmin yrtlebilir. Fakat u anda, aka grlmektedir ki blgesel yerelleme hkmet gndeminde deildir. Ekim 2003 ylnda referandum ile onaylanan Romanya Anayasas blgesel seviyede idari yapnn oluturulmas konusunda herhangi bir atfta bulunmamaktadr. 339/2004 sayl alt kanun yerelleme konusunda sadece yerel ynetimlerin merkezi hkmete kar bamsz olduunu belirtmektedir. Romanyada baz Kalknma Blgelerinin snrlar konusunda kir ayrlklar (zellikle Kuzey Bat, Merkez, Gney Dou ve Gney blgeleri) ksmen de olsa Macar kkenlilerin ounlukta olduu 4 ildeki sorundan dolay, devam etmektedir. 151/1998 sayl Blgesel Kalknma Kanununun yerine geen, 315/2004 sayl kanunun ekinde belirtilen zel prosedr ile 8 Kalknma Blgesindeki iller listelenmektedir. Bu hareket Avrupa Komisyonunun Romanya ile ilgili periyodik raporunda, mzakere srecinde istikrara nemli katk salad iin olumlu bulunmutur. ngilterede ise hkmet, blgesel yerelleme iin 2003 yl boyunca gerekletirilen Beyaz Kitap danma almalarnda youn mesai harcamtr. Hkmet aada bazlar belirtilen politikalarn sorumluluunu merkezi ynetimden alacak dorudan seilmi Blgesel Meclislerin oluturulmasn desteklemektedir. ktisadi kalknma Beceriler ve istihdam Konutlama Spor, kltr ve turizm Ulam Arazi kullanm ve blgesel planlama evre korumas, biyolojik eitlilik ve atk Kamu sal16

Beyaz Kitap, yeni Blgesel Meclislerin, kamunun hesap verebilirliini artrmas ve blgesel seviyedeki farkl programlarn ve giriimlerin daha iyi bir ekilde bir araya getirilmesiyle politika uygulamasnn etkinliinin artacan belirtmektedir.
156

ngiltere ve Romanyada Blgesel Kalknma Ajans Deneyimleri

Bu neriler evet oyunun kaca tahmin edilen ve bunun iin en uygun Kuzey Dou blgesinden balanarak referanduma sunuldu. Fakat Kasm 2004de Kuzey Dou blgesi referandumda srpriz bir ekilde neriyi reddedince, hkmet vizyonu zerinde ar bir darbe oldu ve blgeselleme denemesi devam etmedi. Hem ngilterede hem de Romanyada BKAlar imdilik yerelleme aralar olarak deil de merkezi hkmet politikalarnn uygulayclar olarak grlmelidir. BKAlarn kamu hizmet kurallarnn ve seim srelerinin ne lde stnde olduu bu makalenin banda da belirtildii gibi, tartmaldr. ki ngilterede merkezi hkmet, Romanyada yerel ynetimler olmak zere iki vakada da BKAlarn operasyonlarnn zerinde gl kontrol etkisi vardr ve tarafndan bunlarn operasyonlar zerinde gl bir kontrol etkisi bulunmaktadr. SONULAR Girite vurguland zere, ngiltere ve Romanyann BKA deneyimleri arasndaki dorudan bir karlatrma bu makalenin amac deildir ve ok farkl insan kaynaklar ve nansal kaynaklar dnldnde byle bir karlatrma adil olmayacaktr. ngiltere, gl bir ekonomisi ve olduka gelimi kr amac gtmeyen sektryle olgun bir demokrasidir. Olduka farkl ve sklkla yeniliki formlar alan ekonomik kalknma alannda uzun bir ortak alma gelenei vardr. Romanya hla totaliter gemiinin etkisinden kmaya almakta, AB katlmna yaklatka sosyo-ekonomik alanda ve kamu idare reformlarnda geni apl deiimlerle uramaktadr. Dahas, makale iki lkedeki BKAlarn oluumu ve ileyiini evreleyen kark ilikileri ancak yzeysel olarak gzden geirmi ve kayna kamuya ak metinlerin kiisel deneyime dayal kantlarn eit olmayan bir karmndan olumaktadr. Her eye ramen, blgesel kalknma ajanslarnn ve blgesel kalknma iin dier yaplarn kurulmasndaki zorluklara biraz da olsa baklabilmitir. Bu iki hikyeden dier almalara da yardmc olabilecek birka temel ders karlabilir: Ortaklk ve effak tm blgesel kalknma yaplarnda bandan itibaren kurulmaldr. Bu ortaklk almas hakknda hibir deneyimi olmayan bir lkede zor olsa da, ortaksz olmann maliyeti birok payda arasnda yksek olabilir. Kurumlar, dier organizasyonlar ve kar gruplar arasndaki gven eksiklii, baarl kalknma konusundaki gveni sarsabilir ve deerli kaynaklarn israfna neden olabilir. ngiliz BKAlarnn Kurullarnn ynetiminde temsil edilen karlarn geni says ve tbi olduklar alma kurallar iyi uygulamann temel girdileri olarak grlmelidir. BKAlarn net ve somut rapor izgilerinin olmas gerekir. Eer ekonomik kalknma iin sorumluluu olan desantralize bir blgesel idareye sahip bir lkede alyorlarsa bu aamaya kadar raporlamalar doaldr. Bu makalede tartlan deneyimler eer BKAlar ulusal politikalarn ncelikli uygulayclarsa, kalknma fonlar ana faydalanclar arasnda yer alan yerel yne157

Richard Harding

timlerden ziyade ulusal seviyeye rapor vermeleri gerektiini nermektedir. BKAlarn merkezi dzeye raporlad durumda ise, sadece birine deil, ekonomik kalknma ile ilgili btn Bakanlklara raporlamallardr. Blgesel dzeyde idari yaplanmann olmad yerlerde BKAlar ulusal politikalar ve yerel ortaklarn tutkular arasnda drst araclar olarak grlmeli ve blgesel kalknma plan bir ortaklk almas olmaldr. Eer BKAlara bir planlama rol verildiyse, BKAlarn yerel ortaklarla net stratejik hedeere dayal geni erevede kalknma sorunlarn mzakere etmesi iin merkezi ynetim tarafndan gl bir yetki verilmelidir. Bunun yerine BKAlar planlama srecinde sadece yerel ortaklarn savunucusu olursa, merkezi hkmet ile sonraki yzleme kanlmaz olacaktr, tm taraarda tatminsizlie ve oluan plann deerinde olas gven eksikliine yol aacaktr. Blgesel dzeyde idari yaplanmann olmad bir lkede, merkezi hkmetin yerinden hizmetleri BKAlar desteklemek iin gl bir kaynaktr. Eer bu hizmetler blgesel dzeyde koordine edilirse, salayacaklar destek BKAlarla daha ok ilikili olacaktr. Blgesel dzeydeki bir atnn altndaki yerinden hizmetlerin e yerleimi ngilterede nemli bir baar etkeni olmutur, fakat ilgili farkl bakanlklarn fonlarnn birleimiyle tek bir blgesel kalknma btesi oluturmas kadar deerli deildir. BKAlar, yatrm projelerinin nansmanna dhil olsun veya olmasnlar, yapmalar istenen grevler iin yeterince kaynaa sahip olmallardr. Avrupada, yeni bir BKA oluturulmadan nce gerekebilecek fonun seviyesinin analizini mmkn klacak kadar farkl trdeki BKAlarn deneyimi bulunmaktadr. En nemlisi fonlama, bir BKAnn tutarl bir kalknma plan izleyebilmesi iin, tahmin edilebilir olmaldr. En bandan itibaren alanlarn eitimine ve insan kaynaklar gelitirmesine ciddi yatrmlar yaplmal, bu BKAlarn temel bir zellii olmaldr. Bu abalar ilgili lkedeki tm BKAlarda koordine edilmelidir, bylece baz Ajanslarn dierlerinin arkasnda kalmas engellenmi olur. Her baarl kurulu gibi baarl BKAlar, performanslarn dzenli bir ekilde deerlendirenlerdir. BKAlarn tm blgelerinde kurmu bir lke performanslarn deerlendirmek iin standart bir ereve gelitirmelidir. BKA operasyonlar iin anlaml performans hedeeri belirlenmeli ama ayn zamanda hedeerin nasl baarlacana ilikin bir esneklik de salanmaldr Bununla birlikte, ngiliz deneyimlerinin gsterdii gibi, ar deerlendirme dk verimlilie yol aabilir. Bu yzden denge kurulmaldr. Performans deerlendirmelerinin sonularnn yaynlanmas BKAlarn srekli iyiletirmeyi taahht eden gvenilir bir ortak olarak grlmesine yardmc olur.

158

ngiltere ve Romanyada Blgesel Kalknma Ajans Deneyimleri

Kurumsal evrenin akkan olduu birok yeni AB ye Devletinde ve Aday lkelerde bu tr derslerin yazmas kolay ancak uygulamas zordur. Bir BKA blgesindeki farkl kar gruplar arasnda olduu gibi, blgesel kalknma arenasnda tm lkelerde her zaman ulusal, blgesel ve yerel dzeylerde gerginlikler vardr. BKAlarn baarl olmas iin en bandan itibaren tm paydalarla etkili bir ekilde iletiim kurulmaldr. Bu tr effaf bir yaklam, ortak kurulularn BKAnn amacn anlamas ve ortak kurulularn BKAlarn kapasitesinin gelitirilmesinin her aamasnda gl katklar salamalar iin en iyi yoldur.
NOTLAR 1. Danson Mike, Halkier Henrik and Cameron Greta eds. (2000) Governance, Institutional Change and Development, London: Ashgate. 2. Ministry of Public Finance (2006) Romanias National Development Plan 2007-2013 3. Extensive use made of UK Department of Trade and Industry website http://www.dti.gov. uk/regional/regional-dev-agencies/index.html. See also English RDA website http://www.englandsrdas.com/home.aspx 4. Regional Development Agencies Act 1998, (1998) HMSO 5. HM Treasury & Ofce of the Deputy Prime Minister (2006) Review of the Government Ofces, HMSO 6. MORI (March-April 2003) Stakeholders Views of RDAs, Pilot National Survey Report conducted for the Department of Trade and Industry, http://www.dti.gov.uk/les/le11846.pdf 7. National Audit Ofce (2006) Independent Performance Assessments of North West of England and East of England Development Agencies, http://www.nao.org.uk/pn/05-06/0506_ RDA_assessments.htm. See also (2005) Guidance on the Independent Performance Assessment of RDAs, http://www.nao.org.uk/guidance/rdas.htm 8. Romanian Government and European Commission (1997) Green Paper on Regional Development Policy in Romania, Phare Programme 9. West Midlands Enterprise Ltd. (2001) Evaluation of the Romania Phare 1998 Regional Policy and Cohesion Programme, Phare Contract No. ZZ 00.04.02.18 10. Dominus Assessment Report (2003) Support for Monitoring and Evaluation of Regional Development Projects, Phare Programme 11. Ministry of European Integration (2006) Final Report of National campaign for information and publicity for Phare ESC Programme - Ref: RO 2002/000 586.05.02.04.01.03. 12. NAO (2003) Success in the regions, Report by the Comptroller and Auditor General, HC 1268, Sess ion 2002-2003 13. Government of Romania (2004) Government Decision GD 1179/2004 14. Government of Romania (2004) Government Decision GD 497/2004 15. Ministry of Public Finance (April 2006), Draft National Strategic Reference Framework Romania 2007-2013

159

Richard Harding 16. UK Government White Paper (2002) Your Region Your Choice revitalising the English regions, HMSO Strathclyde niversitesi Avrupa Politikalar Aratrma Merkezinden Prof. John Bachtler ve Dr. Martin Ferryye teekkrlerimi sunarm.

160

AB Destekli Blgesel Kalknma Programlarnn Ynetimi ve Yapsal Fonlara Hazrlk

AB DESTEKL BLGESEL KALKINMA PROGRAMLARININ YNETM VE YAPISAL FONLARA HAZIRLIK Deniz AKKAHVE Devlet Planlama Tekilat Mstearl

zet Katlm ncesi Mali Yardmlar aday lkelerin yelik ncesinde gelimelerine katk salanmasn, ekonomik ve sosyal uyum hedene yaklalmasn ve Birlik ierisinde blgesel gelime farklarnn azaltlmasn hedeemektedir. Trkiye, aday lkelerin yararland PHARE, ISPA ve SAPARD balklar altnda toplanan fonlardan destek alamamtr. Mevcut durumda Trkiye, Avrupa Birliinin Trkiye iin Katlm ncesi Mali Yardm bal altndaki fonlarndan yararlanmaktadr. Trkiye, 2004-2006 dneminde salanacak olan ekonomik ve sosyal uyuma ynelik katlm ncesi mali yardmlarn kullanmna temel tekil etmek zere Avrupa Komisyonunun 2001 ylnda talep ettii ve dier aday lkeler tarafndan da hazrlanmakta olan ilk n Ulusal Kalknma Plann (UKP) hazrlamtr. UKP dneminde katlm ncesi mali yardmn etkili bir ekilde kullanlmas ve yelik sonras yapsal fonlarn kullanmna ilikin altyapnn hazrlna balanmas hedeenmektedir. Bu kapsamda UKPnin 4. Ekseni olan Blgelerin ekonomik gcnn artrlmas, blgeler arasndaki gelimilik farklarnn azaltlmas ve krsal kalknmann hzlandrlmas bal altnda ncelikli 12 statistiki Blge Birimi Dzey 2 Blgesinde AB destekli blgesel kalknma programlar uygulamas balatlmtr. Bu Programlar gerek uygulama yaplar gerekse kullanlan mekanizma asndan Trkiyenin yapsal fonlara hazrlanmasnda kapasite oluturmasna yardmc olmaktadr. Trkiye bu tecrbenin daha etkin ve iler bir mekanizmaya dntrlerek Kalknma Ajanslarna aktarlmas ynnde kararl tutumunu 5449 sayl Kalknma Ajanslarnn Kuruluu, Koordinasyonu ve Grevleri Hakknda Kanun ile ortaya koymutur. Bu erevede almann amac; lkemizin tam yelik srecinde AB yapsal fonlarna hazrlk konusunda ortaya koyduu uygulamalarn ve att admlarn deerlendirilmesi, kalknma ajanslar asndan elde edilen birikimin paylalmasdr.

161

Deniz Akkahve

AB BLGESEL KALKINMA PROGRAMLARININ STRATEJK EREVES Trkiyenin Avrupa Birliine (AB) ekonomik ve sosyal uyumuna ynelik almalar, ABnin 1999 ylndaki Helsinki Zirvesinde Trkiyenin AB yeliine aday bir devlet olduunu aklamas ve dier aday lkeler gibi, mevcut Avrupa stratejisi dorultusunda reformlarn hzlandran ve destekleyen katlm ncesi stratejiden yararlanmasn kararlatrmasyla ivme kazanmtr. Sz konusu kararn ardndan AB Konseyi 2001 ylnda, Trkiye-AB Katlm Ortakl Belgesini onaylam, Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti de AB Mktesebatnn stlenilmesine likin Ulusal Program (UP) kabul etmitir. Avrupa Komisyonu 2001 yl Ekim aynda dier aday lkelerden olduu gibi Trkiyeden de, UPnin eki niteliinde ve Trkiyenin ABye ekonomik ve sosyal uyumuna ynelik katlm ncesi mali yardmlarn programlamasna ynelik stratejik bir ereve oluturmak zere, 2004-2006 dnemini kapsayan n Ulusal Kalknma Plan (UKP) hazrlamasn talep etmitir. 2002 yl ve 2003 yl lerleme Raporlarnda bu husus vurgulanarak UKPnin daha sonraki aamalarda AB yesi lkelerdeki Hedef 1 blgeleri iin istenen nitelikte bir plan haline getirilmesi hususu yer alm ve UKPnin ABde kullanlan trden planlama ve programlama belgeleriyle uyumlu olmas ve Trkiyenin AB ile ekonomik ve sosyal uyumuna ilikin stratejisindeki gelimeye paralel biimde gncellenmesi gerektii belirtilmitir. Trkiye iin katlm ncesi mali yardm, 17 Aralk 2001 tarih ve 2500/2001/EC sayl Konsey Tz ile 26 ubat 2001 tarih ve 390/2001/EC sayl Konsey Tz ile dzenlenmektedir. Trkiye iin Katlm ncesi Mali Yardm erevesinde 2004-2006 dnemi iin 1 milyar 50 milyon Avro kaynak tahsis edilmitir. Bu kapsamda salanacak mali yardmlarn yzde 35inin ekonomik ve sosyal uyuma ynelik olarak kullanlmas ngrlmtr. UKP dneminde katlm ncesi mali yardmn etkili bir ekilde kullanlmas ve yelik sonras yapsal fonlarn kullanmna ilikin altyapnn oluturulmaya balanmas hedeenmitir. Bu kapsamda Trkiyenin ilk UKPsi, Trkiye-AB ilikileri erevesinde AB tarafndan 2004-2006 dneminde salanacak olan ekonomik ve sosyal uyuma ynelik katlm ncesi mali yardmlarn kullanmna temel tekil etmek zere Devlet Planlama Tekilat Mstearlnn koordinasyonunda hazrlanmtr. UKPde lerleme Raporlar ve 2003 yl Katlm Ortakl Belgesindeki hususlar dikkate alnarak lke genelinde ekonomik ve sosyal uyum politikasnn oluturulmasna ve ABye yaknsama salanmas ynnde stratejik erevenin ortaya konulmasna allmtr. Bu stratejik erevenin Uzun Vadeli Strateji (2003-2023), Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan (2001-2005), 2003 yl Katlm ncesi Ekonomik Program ve UP hedef ve ncelikleri ile uyumlu olmasna dik162

AB Destekli Blgesel Kalknma Programlarnn Ynetimi ve Yapsal Fonlara Hazrlk

kat edilmi, ayrca ABnin ilgili mevzuat ve politika ncelikleri de gz nnde bulundurulmutur. AB ile yaplan mzakereler sonucunda nihailetirilen UKP, Yksek Planlama Kurulunun 22 Aralk 2003 tarih ve 2003/61 sayl kararyla kabul edilmitir. UKP stratejisi, Sekizinci Be Yllk Kalknma Plannda tanmlanan orta vadeli stratejinin AB perspekti balamnda gelitirilmi bir alt kmesi niteliinde olup, drt ana gelime ekseni altnda zetlenmitir: Gelime Ekseni 1: letmelerin rekabet gcnn artrlmas, Gelime Ekseni 2: nsan kaynaklarnn gelitirilmesi ve istihdamn artrlmas, Gelime Ekseni 3: Altyap hizmetlerinin iyiletirilmesi ve evrenin korunmas, Gelime Ekseni 4: Blgelerin ekonomik gcnn artrlmas, blgeler arasndaki gelimilik farklarnn azaltlmas ve krsal kalknmann hzlandrlmas. UKP kapsamnda 26 statistiki Blge Birimi (BB) Dzey 2 blgesini kapsayan analiz yaplm, geni katlml atlye almalarnn yan sra, blgelerde yerel ynetimler, sivil toplum kurulular ve niversitelerle yaplan grmeler ve altaylarn sonularndan da yararlanlarak orta vadeli ulusal dzeyde blgesel gelime stratejisi hazrlanmtr. Stratejinin ncelik alanlar; nsan kaynaklarnn glendirilmesi ve kendi hesabna alma potansiyellerinin artrlmas, Mevcut ve yeni kurulacak KOBlerin desteklenmesi ve ebeke tarz etkileim rgtlenmeleri biiminde ibirlii-ortaklk potansiyellerinin ykseltilerek, kolektif dzeyde rekabet etme glerinin artrlmas, Yeni yatrmlarn gereklemesi ve kentsel yaam kalitesinin ykseltilmesi asndan nem tayan ziki ve sosyal altyap yatrmlarnn desteklenmesi, Krsal alanda ekonomik faaliyet eitliliinin salanmas, Yerel katlm artracak olan giriim alanlarn gelitirecek ve yerel ekonomik gelimeye yerel aktrlerin kolektif mdahalesini dzenleyecek yeni yerel ynetiim modelleri ile kurumsal yapnn glendirilmesidir. Trkiyenin 26 BB Dzey 2 blgesi iin gelitirilen bu strateji, UKPnin 4 numaral gelime ekseni iin genel bir ereve oluturmaktadr. Bu dorultuda gelime ekseni kapsamnda ABnin nerileri de dikkate alnarak belirlenen ncelikli 12 blgenin istihdam dzeyinin ve rekabet gcnn artrlmas yoluyla blgeler arasndaki gelimilik farklarnn azaltlmas amalanmaktadr. Bu erevede sz konusu 4. eksenin ncelikleri;
163

Deniz Akkahve

KOBlerin desteklenmesi ve glendirilmesi, Kk lekli altyap inaatlarnn desteklenmesi, Yerel inisiyatierin desteklenmesi, Kurumsal kapasitenin oluturulmas ve glendirilmesi olarak belirlenmitir. Sz konusu ncelikli blgeler, 26 blge arasnda sosyo-ekonomik gelimilik sralamasna gre en alt srada bulunan 12 BB Dzey 2 blgesidir. Bu blgeler 42 ili kapsamakta olup, uygulama srasyla; TRC1 (Adyaman, Gaziantep, Kilis), TRC2 (Diyarbakr, anlurfa), TRC3 (Batman, Mardin, Siirt, rnak); TRB2 (Bitlis, Hakkari, Mu, Van); TR82 (ankr, Kastamonu, Sinop), TR83 (Amasya, orum, Samsun, Tokat), TRA1 (Bayburt, Erzincan, Erzurum); TRA2 (Ar, Ardahan, Idr, Kars), TR72 (Kayseri, Sivas, Yozgat), TR52 (Karaman, Konya), TRB1 (Bingl, Elaz, Malatya, Tunceli) ve TR90dr (Artvin, Giresun, Gmhane, Ordu, Rize, Trabzon). AB DESTEKL BLGESEL KALKINMA PROGRAMLARININ YNETM UKPde tanmlanan blgesel kalknma programlar, Trkiye iin Katlm ncesi Mali Yardm kapsamnda yer alan dier program ve projelere uygulanmakta olan Merkezi Olmayan Uygulama Sistemi (DIS) kurallarna tabidir. Helsinki Zirvesinde (10-11 Aralk 1999) Trkiyeye adaylk stats verilmesinden sonra Avrupa Birlii tarafndan 17 Aralk 2001 tarihinde Trkiye iin Katlm ncesi Mali Yardma Dair ereve Tzk yaymlanarak Trkiyeye salanan mali yardmlar Trkiye in Katlm ncesi Mali Yardm Bal altnda tek bir program erevesine alnmtr. lkemiz, adaylk dneminde Avrupa Birliinden salanacak mali yardmlarn dier aday lkelerde de uygulanan ve Merkezi Olmayan Uygulama Sistemi (DIS) olarak adlandrlan sistem erevesinde kullanlmas iin gerekli dzenlemeyi, 18 Temmuz 2001 tarih ve 2001/41 sayl Babakanlk Genelgesi ile yapmtr. Sz konusu Genelgede DIS altnda yrtlecek program ve projelerle ilgili oluturulan yaplar tanmlanm ve bu yaplarn grev ve sorumluluklar belirlenmitir. Ulusal Mali Yardm Koordinatr 18 Temmuz 2001 tarih ve 2001/41 sayl Babakanlk Genelgesi ile Avrupa Birlii ile Katlm ncesi Mali birliinin koordinasyonunu salayacak Ulusal Mali Yardm Koordinatrl grevinin, Avrupa Birlii ile ilikilerden sorumlu Devlet Bakan ve Babakan Yardmcs tarafndan yrtlecei kararlatrlmtr. Genelge Ulusal Mali Yardm Koordinatrnn bu grevi yerine getirmek zere gerektiinde bir temsilci atayabilmesine imkan vermektedir. Ulusal Mali Yardm Koordinatrnn balca grevleri unlardr:
164

AB Destekli Blgesel Kalknma Programlarnn Ynetimi ve Yapsal Fonlara Hazrlk

Topluluk mali yardmnn katlm sreci ile ilikilendirilmesi ve fonlarn sadece bu ama iin kullanlmasn teminen gerekli koordinasyonu salamak, Mali ibirlii kapsamnda deerlendirilecek projelerin Katlm Ortakl Belgesi ve Ulusal Programda yer alan ncelikler dorultusunda ynlendirilmesini, seilmesini, uygulanmasn ve izlenmesini salamak, Yllk Finansman Anlamalarn, Ulusal Yetkilendirme Grevlisi ve ilgili Bakanlklar ile balantl olarak hazrlamak ve koordine etmek, Programlarn izlenmesini ve deerlendirilmesini koordine etmek. Ulusal Mali Yardm Koordinatrlnn sekretarya hizmetleri, Avrupa Birlii Genel Sekreterlii tarafndan yrtlmektedir. Mali birlii Komitesi Mali ibirlii ile ilgili olarak yrtlen almalar arasnda gerekli uyumu salamak zere Mali birlii Komitesi kurulmutur. Mali birlii Komitesi; Dileri Bakanl, Maliye Bakanl, Devlet Planlama Tekilat Mstearl, Hazine Mstearl ve Avrupa Birlii Genel Sekreterlii temsilcilerinden oluur. Komiteye, Ulusal Mali Yardm Koordinatr veya grevlendirecei temsilcisi bakanlk eder. Komitenin sekretarya hizmetleri Avrupa Birlii Genel Sekreterlii tarafndan yrtlr. Mali birlii Komitesinin balca grevleri unlardr: Mali kaynaklarn kullanmnda ncelikleri belirlemek, Saptanacak ncelikler kapsamnda yllk programlar hazrlamak, Mali kaynaklarn ncelikler dorultusunda datmn gzetmek, Mali ibirlii uygulamasn izlemek ve deerlendirmek.

Ulusal Fon ve Ulusal Yetkilendirme Grevlisi Avrupa Birliinden salanacak mali yardmlar Hazine Mstearl tarafndan alacak ve ynetilecek bir Ulusal Fonda toplanacaktr. Fonu ynetmek zere Ekonomiden Sorumlu Devlet Bakan, Ulusal Yetkilendirme Grevlisi olarak tanmlanmtr. Genelge Ulusal Yetkilendirme Grevlisinin, bu grevi yerine getirmek zere gerektiinde bir temsilci atayabilmesine imkan vermektedir. Ulusal Yetkilendirme Grevlisinin balca grevleri unlardr: Komisyondan fonlarn transferini talep etmek ve fonlar ynetmek, Finansman Anlamasnda geen ulusal ve dier mali kaynaklarn akn salamak, Avrupa Birlii mali yardmlar iin Avrupa Birlii tarafndan kabul edilmi mali raporlama sistemi oluturmak, Finansman Anlamasnda belirtilen usule uygun olarak fonlar Merkezi Finans ve hale Birimine transfer etmek.

165

Deniz Akkahve

Ortak zleme Komitesi Ortak zleme Komitesi, Ulusal Mali Yardm Koordinatr, Ulusal Yetkilendirme Grevlisi, Mali birlii Komitesi ve Avrupa Birlii Komisyonu temsilcilerinden oluur. Ortak zleme Komitesi ylda en az bir kez toplanarak programlar gzden geirir. Ortak zleme Komitesinin balca grevleri unlardr: zleme raporlar kapsamnda Finansman Anlamalarnda yer alan hedeerin gereklemesini deerlendirmek, Belirlenen hedeere ulalabilmesi iin nceliklerde deiiklik, programlar arasnda kaynak aktarm ve gerekli hallerde program baznda ilave mali kaynak nerisinde bulunmak. Merkezi Finans ve hale Birimi 18 Temmuz 2001 tarih ve 2001/41 sayl Babakanlk Genelgesinde Avrupa Birlii ile Katlm ncesi Mali birlii kapsamndaki projelerin Komisyon tarafndan belirlenen ynteme uygun olarak ihalelerinin, demelerinin ve raporlama ilemlerinin Babakanlk Proje Uygulama Birimi tarafndan yerine getirilecei belirtilmektedir. Ancak Merkezi Olmayan Uygulama Sistemi erevesinde 14 ubat 2002 tarihinde Trkiye Cumhuriyeti ile Avrupa Komisyonu arasnda imzalanan Merkezi Finans ve hale Biriminin ve Ulusal Fonun Kurulmasna Dair Mutabakat Zabtlar TBMM tarafndan kabul edilmi ve 20 Mart 2003 tarihinde Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle girmitir. Sz konusu Mutabakat Zabtlarnda Merkezi Finans ve hale Biriminin grevleri genel olarak aadaki ekilde tanmlanmtr: Merkezi Finans ve hale Birimi; Trkiyede Avrupa Birlii tarafndan nanse edilen programlar erevesinde gerekleen hizmet, mal, i ve hibelere ilikin ihalelerin; genel bteleme ihaleye kma szleme imzalama deme muhasebe ve mali raporlamas bakmndan tek sorumlusudur.

Merkezi Finans ve hale Birimi; hizmetlerin, mallarn, ilerin ve hibelerin ihalesine ilikin Avrupa Birlii kural, dzenleme ve usullerine bal kalnmasn ve uygun bir raporlama sisteminin ilemesini salayacaktr. Programn uygulanmasna ilikin teknik konularn tm sorumluluu her bir program iin, uygulamadan sorumlu olan yetkilidedir (Kdemli Program Grevlisi).

166

AB Destekli Blgesel Kalknma Programlarnn Ynetimi ve Yapsal Fonlara Hazrlk

Merkezi Finans ve hale Birimi, Kdemli Program Grevlisine, talebi zerine, Avrupa Birlii d yardm uygulama usulleri (ihale ve szleme usulleri gibi) ile ilgili tavsiyelerde bulunacaktr. Bununla birlikte, teknik uygulamann tm sorumluluu Kdemli Program Grevlisinde olacaktr. Merkezi Finans ve hale Birimi, ihtisaslam danmanlk kapasitesi gelitirecek ve bu ama iin gerekli dokmantasyonu bulunduracaktr. Ulusal Fon ve Ulusal Yetkilendirme Grevlisi Ulusal Fon, Hazine Mstearl ierinde yer alan ve Topluluk fonlarnn faydalanc lkeye aktarld merkezi hazine birimi olarak tanmlanm ve Avrupa Birlii fonlarnn mali ynetiminin genel sorumluluu Ulusal Fona bakanlk eden Ulusal Yetkilendirme Grevlisine verilmitir. Bu erevede Ulusal Yetkilendirme Grevlisinin grevleri aadaki ekildedir: Ulusal Yetkilendirme Grevlisi Avrupa Birlii fonlarnn mali ynetiminin genel sorumlusudur. Ulusal Yetkilendirme Grevlisi; satn alma, raporlama ve mali ynetimle ilgili Avrupa Birlii kurallarna, dzenlemelerine ve usullerine riayet edilmesini ve usulne uygun bir raporlama ve proje bilgi sisteminin iletilmesini salayacaktr. Ulusal Yetkilendirme Grevlisi, bir programn tamamlanmasna kadar, o programla ilgili Avrupa Birlii fonlarnn genel olarak tm sorumluluuna sahip olacaktr. Uygun mali denetim Hazine Kontrolrleri ve Saytay tarafndan yerine getirilecektir. Ulusal Yetkilendirme Grevlisi tm Avrupa Birlii fonlar iin bir nansal raporlama sistemi oluturacaktr. Ulusal Yetkilendirme Grevlisi fonlarn kullanmndan Komisyona kar sorumlu olacaktr. Bu sorumluluklar yerine getirirken aadaki grevlerden sorumlu olacaktr: Komisyondan fonlar talep etmek ve ynetmek, Ulusal Mali Yardm Koordinatrne danarak Merkezi Finans ve hale Birimi veya her bir Uygulama Birimi ierisindeki Program Yetkilendirme Grevlilerini atamak, Komisyon ve ilgili Trk yetkililerince seilen ve onaylanan Merkezi Finans ve hale Birimi veya her bir Uygulama Birimi ile Finansman Anlamalar imzalamak, Avrupa Birlii Programlar Finansman Zabtlarnda belirtildii ekilde ulusal ve dier ortak nansman kaynaklarnn akn salamak, Avrupa Birlii fonlar ile ilgili raporlama sisteminin dzenli olarak gncelletirilmesini ve Merkezi Finans ve hale Birimi veya Uygulama Birimleri tarafndan raporlama usullerine uyulmasn salamak,

167

Deniz Akkahve

Finansman Anlamalarnda belirtilecek mekanizmalar erevesinde fonlar Merkezi Finans ve hale Birimi veya Uygulama Birimlerine transfer etmek, Ortak zleme Komitesine, Komisyon ve Ulusal Mali Yardm Koordinatr ile birlikte katlmak, Programn sonunda Merkezi Finans ve hale Birimi veya Uygulama Birimlerinden kullanlmam fonlar geri almak. halenin yaplmas ve szleme imzalanmas aamas dahil, programn uygulamasyla ilgili teknik ve idari konular tamamyla, Uygulama Birimi, Merkezi Finans ve hale Birimi veya ilgili Bakanlk/kuruluun sorumluluunda olacaktr. Ulusal Yetkilendirme Grevlisi, phelenilen ve gerekleen her trl yolsuzluk ve kuraldlk ile yaplan denetimlerde ortaya kan bulgular annda Avrupa Komisyonuna rapor edecektir. Ulusal Yetkilendirme Grevlisi yanllkla denen her mebla geri almak ve Avrupa Komisyonuna transfer etmekle ykmldr. 18 Temmuz 2001 tarih ve 2001/41 sayl Babakanlk Genelgesi ve Merkezi Finans ve hale Biriminin ve Ulusal Fonun Kurulmasna Dair Mutabakat Zabtlar ile Ulusal Mali Yardm Koordinatr Avrupa Birlii ile ilikilerden sorumlu Devlet Bakan ve Babakan Yardmcs olarak, Ulusal Yetkilendirme Grevlisi ise Hazineden sorumlu Devlet Bakan olarak belirlenmitir. Ancak Ulusal Yetkilendirme Grevlisi olan Hazineden sorumlu Devlet Bakan Ali BABACANn 3 Haziran 2005 tarihli 2005/15 sayl Babakanlk Genelgesi ile, Ba mzakereci olarak grevlendirilmesi ile Ulusal Mali Yardm Koordinatr ve Ulusal Yetkilendirme Grevlisi grevlerinin ayn makamda birlemesi sorunu ortaya kmtr. Bu sorun, 10 Mays 2006 tarih ve 5500 sayl Merkezi Finans ve hale Biriminin Kuruluuna likin Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti ve Avrupa Komisyonu Arasndaki Mutabakat Zaptna 1 Nolu Ekin Onaylanmasnn Uygun Bulunduuna Dair Kanun ile giderilmitir. Sz konusu Kanun ile Ulusal Mali Yardm Koordinatr ile Ulusal Yetkilendirme Grevlisinin tanmlar aadaki ekilde deitirilmitir. Ulusal Mali Yardm Koordinatr yardmdan faydalanan lkede programlama ile grevlendirilmi Avrupa Birlii Genel Sekreteridir. Ulusal Yardm Koordinatr ayn zamanda, Topluluk mali yardmnn kullanmyla genel katlm sreci arasnda yakn bir iliki kurulmasn salar ve Avrupa Birlii programlarnn izlenmesinden ve deerlendirilmesinden sorumludur. Ulusal Yardm Koordinatr ayn anda Ulusal Yetkilendirme Grevlisi veya Program Yetkilendirme Grevlisi olamaz.
168

AB Destekli Blgesel Kalknma Programlarnn Ynetimi ve Yapsal Fonlara Hazrlk

Ulusal Yetkilendirme Grevlisi Ulusal Fona bakanlk eden Hazine Msteardr. Ulusal Yetkilendirme Grevlisi Avrupa Birlii fonlarnn salam ekilde mali ynetiminin genel sorumluluunu stlenmitir. Ulusal Yetkilendirme Grevlisi ayn anda Ulusal Yardm Koordinatr veya Program Yetkilendirme Grevlisi olamaz. Avrupa Komisyonu Trkiye Delegasyonu DISde Avrupa Komisyonu Trkiye Delegasyonu (AKTD) n onay yetkisine haizdir. Tm ihaleler ve hibeler AB D Yardm Szleme Usulleri Hakknda Pratik Rehberde (PRAG) tanmlanan usuller erevesinde Komisyonun onayna tabidir. Bu n onay iin AKTD, aadaki hususlar yerine getirir; hale ilanndan nce ihale dosyasnn ieriinin onay (hibe programlarnda hibe bavuru rehberinin onay) Deerlendirme Komitesi yelerinin onay Deerlendirme Raporunun kontrol ve onay Hibe Programlarnda hibe almaya hak kazanm proje listelerinin onay Projenin AB tarafndan desteklenmeye uygun olduunun teyidi olarak szlemenin imzalanmas Kdemli Program Grevlisi DISde programlarn teknik sorumluluunu, programn ynetim ve uygulamasnda yararlanc rol stlenen kurumun st dzey yetkilileri arasndan belirlenen Kdemli Program Grevlisi (KPG) stlenmitir. KPG; proje ve programlarn teknik dzeyde iyi ve zamannda uygulanmasn salamak zere projeyle ilgili bakanlk veya kurulu tarafndan atanan bir kamu grevlisidir. KPG proje ve programlarn AB kural, dzenleme ve usullerine uygun olarak programlamas, koordinasyonu, ynetimi ve izlenmesinden sorumludur. Bu erevede KPGnin sorumluluklar genel olarak; AB tarafndan nanse edilen projelerin programlama almalarn yrtme, proje ve programlarn teknik adan yrtlmesini koordine etme ve izleme, Planlama, raporlama ve teknik konularda Komisyonla temaslar srdrme, MFBnin faaliyetleri iin gerekli belgelerin ve raporlarn hazrlanmas iin veri sunma, hale belgelerini (hibe bavuru rehberleri ve teknik artnameleri) hazrlama veya hazrlanmasn temin etme, MFBye ihaleye klmas iin teklifte bulunma, MFBye szlemelerin imzalanmas iin talepte bulunma, Fatura karl demeleri onaylama (iin gerekletiine onay verme: okundu ve onayland)

169

Deniz Akkahve

AB destekli blgesel kalknma programlarnda KPG, Devlet Planlama Tekilat Mstearl (DPT), Blgesel Gelime ve Yapsal Uyum Genel Mdrdr. 2001 ylnda MEDA kapsamnda planlanan ve UKP kapsamnda yer alan (GAP Blgesel Kalknma Program hari) tm blgesel kalknma programlarnn ynetimi, DPT koordinasyonunda oluturulan yap ierisinde gerekletirilmektedir. Bu yapda merkezde DPT Blgesel Gelime ve Yapsal Uyum Genel Mdrl ierisinde; AB Blgesel Programlar Dairesi ve zleme ve Deerlendirme Dairesi olmak zere iki daire kurulmutur. DIS erevesinde hibe programlarnn uygulanmasnda AB Blgesel Programlar Dairesi; nihai faydalanclarla szlemelerin imzalanmasna kadar geen srete teklif arlarnn etkin bir ekilde hazrlanmasndan ve ynetiminden sorumlu klnmtr. zleme ve Deerlendirme Dairesi ise teklif ars neticesinde uygulamaya geen projelerin izlenmesinden ve programlarn performans deerlendirmesinden sorumludur. AB destekli blgesel kalknma programlarnn yerelde dzey 2 baznda uygulanmasn salamak zere ise ilgili dzey 2 blgelerinde yer alan illerin valilerinin giriimiyle Hizmet Birlikleri kurulmakta ve bu birliklerin ats altnda Program Uygulama Birimleri (PUB) oluturulmaktadr. PUBlarda gerek dier kamu kurulularndan grevlendirmelerle gerekse ilan yoluyla seilen uzmanlarn ie alnmasyla belirlenen personel, DPT tarafndan eitime tabi tutulmakta; Proje Dngs Ynetimi, hibe mekanizmas, AB satn alma kurallar, proje izleme ve deerlendirme konularnda dzenlenen sertikal eitim programlar ile personelin AB kural, dzenleme ve usulleri konusunda bilgi birikimi salamas hedeenmektedir. 2006 yl sonu itibaryla UKP kapsamnda yer alan dzey 2 blgelerinde 8 adet Hizmet Birlii kurulmu olup, 2006 sonu itibaryla PKM ve PUBlarda toplam 108 personel grev yapmaktadr. ekil 1de yer alan emadan grlecei zere PUB, Birlik Mdr grevini yrten ilgili Vali Yardmcs tarafndan ynetilmektedir. Bu birimlerin her birinde, bir teknik koordinatr ile Programn ncelik alanlarndan sorumlu koordinatrler grev yapmaktadr. Hizmet Birlii modelinde KPG, baz yetkilerini Hizmet Birlii ile imzalanan protokoller erevesinde PUBa devretmekte ve PUB personeli programn yerel dzeyde uygulamasn ve projelerin izlenmesini gerekletirmektedir. PUB ayrca Programn blgede tantmndan ve Teknik Yardm Ekibi ile ilikilerden de sorumludur. PHARE kapsamnda yrtlen blgesel kalknma programlarnn hizmet birlii modelinden farkl olarak Dou Anadolu Kalknma Programnda Van linde kurulmu olan Program Koordinasyon Merkezi (PKM), programn yerel dzeyde uygulanmasn, tantmn, projelerin izlenmesini gerekletirmektedir. PKMnin banda dier PUBlarda olduu gibi vali yardmcs bulunmaktadr. PKMde 2006 sonu itibaryla 26 personel grev yapmaktadr.

170

AB Destekli Blgesel Kalknma Programlarnn Ynetimi ve Yapsal Fonlara Hazrlk

ekil 1. Program Uygulama Birimi / Program Koordinasyon Merkezi Yaps

AB DESTEKL BLGESEL KALKINMA PROGRAMLARI AB destekli blgesel kalknma programlar UKPde belirlenen stratejik ereveye uygun olarak Planda belirlenen ncelikli dzey 2 blgelerinde uygulanmaktadr. UKPnin drdnc ekseni olan Blgelerin Ekonomik Gcnn Artrlmas, Blgeler Arasndaki Gelimilik Farklarnn Azaltlmas ve Krsal Kalknmann Salanmas Gelime Ekseninin ana hede; bir yandan blgelerin nispi rekabet edebilirliklerinin artrlmas, dier yandan lkenin tamam iin en nemli sorun olmakla birlikte geri kalm blgelerde daha fazla hissedilen isizliin azaltlmas olarak belirlenmitir. Blgesel gelime ekseni kapsamnda yer alan blgelerdeki KOBler iin retim yntemlerini modernize edecek ve ilave istihdam yaratacak projelerin uygulanmasna ncelik verilmesi ngrlmtr. Dier taraftan ncelikli blgelerde yatrmlarn artrlmasna imkn salayacak bir iklimin yaratlmas byk nem tamaktadr. Bu erevede hedef blgelerdeki yerel ynetimler tarafndan uygulanacak kk lekli altyap projeleri ile blgelerdeki yaam koullarnn iyiletirilmesi, altyap kalitesinin ykseltilmesi ve iletmeler iin ihtiya duyulan altyap inaasnn desteklenmesi ngrlmtr. Hedef blgelerdeki kar amac gtmeyen Sivil Toplum Kurulularnn ve yerel ynetimlerin kamu kurum ve kurulularnn katlm ile gerekletirecekleri krsal alanda gelir artrc kk lekli projelerin desteklenmesi hususu gelime ekseninin bir dier ncelik alan olarak belirlenmitir. Tamamlayc ve alternatif tarmsal faaliyetler yoluyla iftilerin gelir kaynaklarnn eitlendirilmesi, turizm

171

Deniz Akkahve

ve tantm faaliyetlerinin desteklenmesi, mesleki eitime ynelik programlarn yaygnlatrlmas ve aratrma faaliyetlerinin gerekletirilmesi planlanmtr. Blgesel gelime ekseninin bu ncelik alanlarnda nihai faydalanclar tarafndan hazrlanacak projelerin desteklenmesi ile blgeler arasndaki gelimilik farklarnn azaltlmasna katkda bulunulmas hedeenmektedir. Bu erevede UKP kapsamnda uygulanmakta olan AB destekli blgesel kalknma programlarnn ncelik alanlar; tarm ve krsal kalknma, kk lekli altyapnn desteklenmesi, KOBlerin desteklenmesi, yerel inisiyatierin desteklenmesi, sosyal kalknma olarak belirlenmitir. Blgesel kalknma programlarnda blgelerin ihtiyalarna gre bu ncelik alanlarna yer verilmektedir.

UKP dneminde hedef blgelerde yerel paydalar tarafndan hazrlanacak kk lekli projelerin uygulamaya konmasyla 2007-2013 dneminde hazrlanacak operasyonel programlar iin nemli bir renme srecinin yaanmas ve gerek merkezde gerekse yerelde kapasite oluturulmas hedeenmektedir. Programlar kapsamnda yer alan hibe mekanizmalarnn uygulama srecinde yerel paydalarn, kalknma abalarnda geni katlmla daha ok sorumluluk almasnn tevik edilmesi bylece kalknma giriimlerinde sahiplenme salanmas ngrlmtr. Hibe mekanizmalarnn planlanmas, ynetimi ve izlenmesi iin oluturulan kurumsal yaplar, blgelerde dzenlenen geni katlml eitim faaliyetleri ile AB normlarnda proje hazrlamaya dair kazanlan deneyim ve projelerin tm taraflarca sahiplenilmesini, ortak sorumluluk oluturulmasn salayan e-nasman uygulamalar, Trkiye iin Yapsal Fon Tzklerinde yer alan koullarn yerine getirilmesinde nemli bir deneyim olarak grlmektedir. UKPnin tek uygulama alan bulan drdnc ekseninde planlanan blgesel kalknma programlarnn hayata geirilebilmesi iin n art niteliindeki akreditasyon sreci DPTnin almalar ile tamamlanabilmi ve hibe program uygulamalar iin Trkiye, Temmuz 2004 ylnda akredite olmutur. DPT Blgesel Gelime ve Yapsal Uyum Genel Mdrl akreditasyon iin blgesel kalknma programlarnda hibe programlarnn ynetimini stlenen birim olarak DIS erevesinde ve PRAG kurallarna gre oluturulmas gereken yapy ve koullar hazrlamtr. Bu erevede; programlarn DIS altnda ynetiminde sorumluluk almas ngrlen yaplar belirlenmi, program ynetiminin farkl dzeylerinde yer alan personelin i tanmlar yaplm ve
172

AB Destekli Blgesel Kalknma Programlarnn Ynetimi ve Yapsal Fonlara Hazrlk

prosedrleri tanmlayan ve standart formlar ieren belgeler hazrlanmtr. Bu erevede hibe programlar srecinde rol alan merkez ve blgelerdeki yaplarn grev ve sorumluluklarn tanmlayan, teklif ars srecini tarif eden Hibe Ynetim Rehberi hazrlanm, merkezde DPT ierisinde ve blgelerde Program Koordinasyon Merkezi/Program Uygulama Birimlerinde grev alan personelin i tanmlar netletirilmi, DIS ana aktrlerinin sorumluluk alanlar belirlenmi, raporlama ekilleri tanmlanmtr. Merkezdeki bu almalara paralel olarak blgelerde UKP kapsamndaki illerde hizmet birliklerinin hazrlklar ileri Bakanl ile DPTnin ibirliinde valiliklerin giriimiyle gerekletirilmitir. Bu erevede DIS altnda hibe program uygulamalarnn gerekletirilmesine ynelik olarak hizmet birliklerinin tzkleri hazrlanm, grevlendirmeler tamamlanmtr. Dier taraftan hibe programlarnn uygulanmasnda grev alan personele ynelik eitim ihtiyac analizi yaplm ve bu erevede bilgilendirme faaliyetleri ve eitim programlar dzenlenmitir. PUB personeline ynelik olarak tasarlanan program, AB blgesel politikas, blgesel fonlar, uygulama mekanizmalar, DIS aktrleri, rol ve sorumluluklar, AB satn alma kural ve uygulamalar, teknik yardm ekibinin programlardaki rol ve PUB ile ilikileri, uygulamada elde edilen tecrbenin paylalmas konularn ierecek ekilde standart hale getirilmitir. Bu dzenlemelerin ardndan uygulamas balatlan blgesel kalknma programlar 11 dzey 2 blgesinde 36 ili kapsamakta olup, toplam 235 milyon Avroluk bteye sahiptir. 6 ili kapsayan Dou Karadeniz Kalknma Programnn (DOKAP) 2007 yl banda uygulamaya konulmas ile UKPde hedeenen 12 dzey 2 blgesi de (42 il) blgesel programlarn kapsamna alnm olacak ve Trkiye - Bulgaristan Snr tesi birlii Program ile birlikte kullandrlan bte toplam 278,5 milyon Avroyu bulacaktr. Trkiye - Bulgaristan Snr tesi birlii Program ekonomik ve sosyal uyum altnda Katlm ncesi Mali birlii erevesinde desteklenmekte olan bir program olup, 2004-2006 dnemini kapsayan uygulamalar yine DPTnin koordinasyonunda gerekletirilmitir. Bu programn ynetimi program kapsamndaki Edirne ve Krklareli illerinde valiliklerde oluturulan ve yerel teknik sekreterya olarak adlandrlan PUB benzeri yaplarn yardmyla yrtlmektedir. Programda blgesel kalknma programlarndaki teklif ars mekanizmas uygulanmakta olup, tanml projeler de yer almtr. Bunlardan Edirne linde yer alan Ekmekizade Kervansaraynn Restorasyonu Projesinin ihalesi tamamlanm ve 2006 yl Mart aynda yapmna balanmtr. 3,135 milyon Avroluk Projenin 18 ayda tamamlanmas ngrlmtr.

173

Deniz Akkahve Tablo 1. AB Destekli Blgesel Kalknma Programlar Bte Dalm Bte (Milyon Avro) Program DAKP (TRB2)* GAP* TR82, TR83, TRA1 TR72, TR52, TRA2, TRB1 DOKAP (TR90)** Snr tesi birlii*** TOPLAM AB Destei (Milyon Avro) 45 47 40 70 18 15 235 Trkiye Katks (Milyon Avro) 12.33 20.67 6 4.5 43.5 TOPLAM (Milyon Avro) 45 47 52.33 90.67 24 19.5 278.5

* DAKP ve GAP MEDA kapsamnda planlanan programlar olup, ulusal katk iermemektedir. ** 2005 yl programlamasnda yer almakta olup, hazrlk almalar devam etmektedir. *** Trkiye-Bulgaristan Snr tesi birlii Programn iermektedir. Kaynak: Finansman Anlamalar (2002, 2003, 2004, 2005)

Blgesel Kalknma Programlar kapsamnda Dou Anadolu Kalknma Program (DAKP) ve Dou Karadeniz Kalknma Programnda (DOKAP) olduu gibi tek bir dzey 2 blgesine ynelik uygulamalar olabildii gibi; Samsun, Kastamonu, Erzurum Dzey 2 Blgeleri Kalknma Program ( dzey 2) ve TRA2, TR72, TR52 ve TRB1 Dzey 2 Blgeleri Kalknma Programnda (drt dzey 2) olduu gibi birden fazla dzey 2 blgesini kapsayan programlar da uygulamaya konulmutur. Dou Anadolu Kalknma Program (DAKP) Dou Anadolu Kalknma Program (DAKP), yeniliki blgesel politika ve planlama yaklamlarn uygulamaya ynelik merkezde ve blgede kapasite oluturmak ve blgenin kalknmasn salamak zere hazrlanm bir blgesel kalknma programdr. Program; Bitlis, Hakkri, Mu ve Van illerini kapsamaktadr. Avrupa Birlii MEDA fonundan desteklenen Programn projelendirme almalar DPT ve AB teknik uzmanlarnn ortak almasyla 2001 ylnda balatlm ve Spesik Finansman Anlamas 05 Austos 2003 tarihinde imzalanmtr. AB sz konusu Programa 45 milyon Avro hibe kaynak tahsis etmitir. Programn ncelik Alanlar Programn ncelik alanlar;
174

tarm ve krsal kalknma kk ve ortak lekli iletmelerin (KOB) desteklenmesi turizm ve evre sosyal kalknma ve kapasite gelitirme faaliyetleridir.

AB Destekli Blgesel Kalknma Programlarnn Ynetimi ve Yapsal Fonlara Hazrlk

Tarm ve Krsal Kalknma Tarm ve Krsal Kalknma ncelik alannn genel hede program blgesinde krsal alanlarda yaayan insanlarn ve konu ile ilgili kurulularn kapasitelerinin (bilgi ve becerilerinin) gelitirilmesine ve iftilerin, krsal topluluklarn ve tarmsal/ krsal kurulularn gelirlerinin artrlmasna katkda bulunmaktr. Bu ncelik alannda desteklenecek projeler ile; iftilerin (kadn ve erkek) tarmsal uygulamalarnn, bilgi ve becerilerinin iyiletirilmesi; tarmda retkenliin, canl hayvan/rn kalitesinin ve verimin artrlmas; yeni gelir getirici faaliyetler yoluyla geim kaynaklarnn eitlendirilmesi; canl hayvan ve ayr-mera yetitiricilii ile slahnn iyiletirilmesi; evre bilincinin artrlmas ve krsal doal kaynak ynetiminin iyiletirilmesi amalanmaktadr. Tarm ve Krsal Kalknma Hibe Programnn ncelikli konular arasnda, krsal kalknmaya ynelik, sosyal ve evresel koullarn iyiletirilmesine katkda bulunacak projelerin desteklenmesi yer almaktadr. Bu program erevesinde Kapasite Oluturma projeleri iin verilen hibelerde asgari tutar 20.000, azami tutar 250.000 Avro; Yatrm projeleri iin verilen hibelerde ise asgari tutar 10.000, azami tutar 100.000 Avro olarak belirlenmitir. Hibe almaya hak kazanan proje sahiplerinin, kapasite oluturma projeleri iin yzde 10, yatrm projeleri iin ise yzde 40 nakdi yerli katk (e nansman) salamas ngrlmtr. KOBlerin Desteklenmesi KOB ncelik alannn amac; yeni kurulan iletme saysnn artrlmas, mevcut iletmelerin srdrlebilirliinin salanmas, istihdam yaratlmas, i hayatna ilikin bilgi ve becerilerin artrlmas yoluyla insan kaynaklarnn gelitirilmesidir. KOB Hibe Program reel sektr canlandrmak ve zellikle mikro ve kk lekli iletmeleri blgeye yatrm yapmaya tevik etmek zere tasarlanmtr. KOB Hibe Programnda bir proje iin verilebilecek maksimum hibe tutarnn 100.000 Avro olmas ve hibe almaya hak kazanan KOBlerin asgari yzde 50 nakdi yerli katk (e nansman) salamas ngrlmtr. Turizm ve evre Turizm ve evre ncelik alannn genel amac; evre kalitesini iyiletirmek, kltrel/tarihi miras korumak ve turizm sektrnde gelir getirici faaliyetleri gelitirmek suretiyle program blgesinde srdrlebilir evre ve turizm kalknmasn tevik etmektir.

175

Deniz Akkahve

evre sektrndeki ncelikli faaliyet/proje konular; biyolojik eitlilii korumak ve gelitirmek, eitli kirlilik ve salk tehditleri ile mcadeleyi ve/veya evre ynetimini gelitirmek, evre bilincini artrmak olarak belirlenmitir. Turizm sektrndeki ncelikli faaliyet/proje konular ise; tarihi eserleri korumaya ynelik faaliyetler ve restorasyon projeleri; grsel ve doal deerleri, gzellikleri korumaya ynelik faaliyetler; tarihi ve doal deerlere eriim olanaklarn gelitirme amal projeler ve evre dzenlemeleri; turizm arz ve talebini artrmaya ynelik projeler olarak belirlenmitir. Hibeden faydalanacak projeler iin, asgari yzde 10 nakdi yerli katk (e nansman) salanmas ve proje bana verilecek asgari hibe miktarnn 10.000 Avro ve azami hibe miktarnn ise 300.000 Avro olmas ngrlmtr. Sosyal Kalknma Sosyal Kalknma ncelik alannn genel amac, mevcut yaklamlarn ve yeni etkin hizmet ve ynetim tekniklerinin gelitirilmesi suretiyle sosyal hizmetler alannda kapasite kullanmnn artrlmasdr. DAKP Sosyal Kalknma Hibe Program erevesinde kadnlar, genler ve ocuklar; engelliler; krsal alanda ya da byk kentlerin gecekondularnda yaayan yoksullar gibi madur/dezavantajl gruplarn sosyal koullarnn iyiletirilmesine ynelik projelerin desteklenmesi ngrlmtr. Sosyal Kalknma Hibe Programnda hibeden faydalanacak projeler iin, asgari yzde 10 nakdi yerli katk (e nansman) salanmas ngrlm olup, proje bana verilen asgari hibe miktar 10.000 Avro ve azami hibe miktar ise 100.000 Avro olarak belirlenmitir. DAKPn yukarda ksaca tantlan ncelik alanlarnda yarma ortamnda projelerin desteklenmesi ngrlmtr. Ayrca Program kapsamndaki illerde iftiler ile Tarm ve Kyileri Bakanlnn teknik personeline ynelik eitim programlar dzenlenmesi; blgedeki KOBlerin ihtiyalarna gre belirlenecek konularda eitim faaliyetleri gerekletirilmesi; blgenin turizm potansiyelinin tantmna ynelik olarak Turizm Tantm Plan hazrlanmas, internet tabanl bilgi bankas oluturulmas ve Program kapsamndaki 4 il iin birer gezici salk nitesinin alm planlanmtr.

176

AB Destekli Blgesel Kalknma Programlarnn Ynetimi ve Yapsal Fonlara Hazrlk

Programn Btesi
Tablo 2. Dou Anadolu Kalknma Program Bte Dalm Programn ncelik Alanlar Tarm ve Krsal Kalknma KOBlerin Desteklenmesi Turizm ve evre Tatvan Atksu Artma Tesisi Sosyal Kalknma (hibe program + gezici salk birimi alm) Kurumsal Gelime Performans Teknik Yardm TOPLAM Kaynak: DAKP Teknik ve dari Hkmler Belgesi, 2003 AB Destei (Milyon Avro) 17.00 8.50 7.50 2.00 2.50 1.50 1.00 5.00 45.00

Programn Uygulamas AB tarafndan nanse edilen ve DPT koordinasyonunda yrtlen bu ilk blgesel kalknma programnn, program ana dokman olan Teknik ve dari Hkmler Belgesi (TAPs) gerei Van linde kurulacak Program Koordinasyon Merkezi (PKM) marifetiyle ve uluslar aras ihale yoluyla belirlenecek Teknik Yardm Ekibinin destei ile uygulanmas ngrlmtr. Programn teknik yardm hizmeti almna ynelik hizmet ihalesi 2003 ylnda gerekletirilmi gecikmeler sonucu mavir rmann ekibi ancak ubat 2004de artnamede belirtilen grev yeri olan Van merkezinde osine yerleebilmitir. Bu sre zarfnda Trk tarafnn ykmll olarak ana dokmanda yer alan PKMnin kurulmas almalar, DPTnin ve Van Valiliinin ibirlii ile 2004 yl banda tamamlanmtr. Bylece Programn uygulamas 16 ubat 2004 tarihinde ilen balatlmtr. Programn Tarm ve Krsal Kalknma ncelik alannda Hzl Krsal Tarama yntemi kullanlarak iftilerin ura alanlaryla ilgili temel ihtiyalar, eksik ve sorunlar tespit edilmitir. Bu erevede iftiler ile Tarm ve Kyileri Bakanlnn blgedeki personeline ynelik eitim programlar belirlenmitir. Sr ve koyun yetitiricilii ile sebze ve meyve reticilii alanlarnda Program kapsamndaki 4 ilde toplam 43 kyde 95 kurs alm ve toplam 2430 ifti bu eitimlere katlmtr (DAKP PKM, Kasm 2006). Tarm ve Kyileri Bakanlnn blgedeki personeline ynelik olarak MaysEkim 2006 dneminde 8 altay dzenlenmi; Bitlisden 6, Hakkriden 66, Mutan 92 ve Vandan 66 olmak zere toplam 244 personele eitim verilmitir.
177

Deniz Akkahve

KOB ncelik alannda KOBlerin eitim ve danmanlk ihtiyalarn ortaya koyan rapor hazrlanarak pazarlama konulu 9 kurs alm ve drt ilden yaklak 130 kii katlmtr. Ayrca muhasebeci ve mali mavirlere ynelik olarak dzenlenen i danmanl konulu kursa 40 kiinin katlm salanmtr. Finansal ynetim konulu kurs programnn ise hazrlklar devam etmekte olup, 100 kiinin katlmn salamak zere bilgilendirme faaliyetleri dzenlenmektedir (DAKP PKM, Kasm 2006). Yine bu ncelik alannda program btesinden her ilde birer teknisyen istihdam edilmi; KOSGEB ve ticaret odalar ile almaya balamtr. Turizm ve evre ncelik alannda turizm gelime stratejisi hazrlklar devam etmektedir. Turizm Tantm Plan onaylanm olup, tantm malzemelerinin temini iin ihale yaplmtr. Trke ve ngilizce olarak hazrlanan turizm veri taban onay aamasndadr. Ayrca Programda drt yerleimin (Bitlis merkez ile Bitlisin Adilcevaz ve Groymak ileleri; Vann Grpnar ilesi) atk su artma tesisinin nmzdeki dnemde (2007-2013) Katlm ncesi Yardm Arac (IPA) kapsamnda lkemizin kullanaca AB fonlar erevesinde yapmn salamak zere AB kurallarna ve standartlarna uygun olarak zibilite almalar hazrlatlmaktadr. 20 Mart 2006 tarihinde hazrlklar balatlan zibilite almalar tamamlanma aamasna gelmitir. Dier taraftan Programda rehabilitasyon ii olarak yer alan Tatvan Atk Su Artma Tesisiyle ilgili olarak almalar yrtlm, zibilite almas sonucunda tesisin yeniden yapm gerei ortaya kmtr. Bunun zerine yapm iinin AB kurallarna uygun olarak ve AB standartlarnda gerekletirilmesine ynelik olarak uluslararas uzmanlarla alma bitirilmi ancak Komisyonun bu deiiklie onay vermemesi neticesinde sz konusu proje Program kapsamndan karlmtr. Sosyal Kalknma ncelik alannda ise her il iin bir adet olmak zere toplam 4 adet gezici salk nitesinin alm ii planlanm, ihale dosyalar AB kurallarna uygun olarak hazrlatlm ve ihalesi 7 Temmuz 2006da ilan edilmitir. Deerlendirme MFBnin gzetiminde devam etmektedir. Teklif arlar Programn 4 ncelik alannda teklif arlar 19 Nisan 2005 tarihinde Resmi Gazetede yaymlanmtr. 20 Nisan 2005 tarihinde Vanda Milli Eitim Bakan Sn. Do. Dr. Hseyin ELKin katlm ile Programn al toplants dzenlenmitir. 20-25 Nisan 2005 tarihleri arasnda Program kapsamndaki 4 ilde dzenlenen bilgilendirme gnlerine kamu kurulular, yerel ynetimler, niversite ve sivil toplum kurulularndan 721 kii katlm salamtr. Bilgilendirme gnlerinin ardndan yerli ksa dnemli uzmanlar ve Program Koordinasyon Merkezi elemanlar tarafndan DPT uzmanlarnn katlm ile Program kapsamndaki illerde ve byk ilelerde proje hazrlama eitimleri dzenlenmitir.
178

AB Destekli Blgesel Kalknma Programlarnn Ynetimi ve Yapsal Fonlara Hazrlk

Tarm ve krsal kalknma alannda 4 ilde 18 ilede 47 altay dzenlenmi bu eitimlere Tarm ve Kyileri Bakanl ile belediyelerin personeli, niversite temsilcileri, kooperatierin, sivil toplum kurulularnn, ifti birliklerinin temsilcileri olmak zere 2494 kii katlmtr. Teklif arsnn yaygn tantm iin merkezde DPT tarafndan ulusal dzeydeki sivil toplum kurulular ile tarm, hayvanclk ve veterinerlik blmleri olan niversitelere (yaklak 71 kurulu) bavuru koullar hakknda detayl bilgi verilmitir. Benzer toplantlar Tarm ve Kyileri Bakanl ve Ziraat Bankas ile tekrarlanmtr. Youn ekilde gerekletirilen bu bilgilendirme, tantm ve eitim faaliyetleri sonucunda Tarm ve Krsal Kalknma Hibe Programnda MFBye 344 proje bavurusu yaplmtr. Deerlendirme sreci sonunda ise baarl bulunan 148 proje ile 1 Eyll 2006 tarihinde szlemeler imzalanmtr. Tarm ve Krsal kalknma Hibe Programna ayrlan fonun szlemeye balanma oran yzde 79dur. Proje sahiplerine 3 gnlk Proje Ynetimi ve Uygulamas konusunda 12 altay dzenlenmitir. KOB ncelik alannda 4 ilde proje hazrlama, mantksal ereve, uygunluk kriterleri, i plan, bavuru formu konularnda 29 altay dzenlenmi; bu eitimlere 825 zel sektr temsilcisi katlmtr. Teklif arsnn yaygn tantm iin merkezde DPT tarafndan Halkbank Genel Mdrl ve KOSGEB ile toplantlar dzenlenerek bavuru koullar hakknda detayl bilgi verilmitir. Benzer toplant TOBB ile tekrarlanm ve TOBB uzmanlarnn blgedeki KOBlere proje hazrlama destei vermesi konusunda ibirlii yaplmtr. Blgedeki 4 ilin Ticaret Odalarnda bavuru osleri oluturulmu ve bu oslerde Program kapsamnda istihdam edilen proje teknisyenlerinin yardmyla KOB eitimlerine katlacaklarn kaytlarnn tutulmas ve bavuru dokmanlarnn datlmas salanmtr. Blgenin KOB asndan olduka snrl potansiyeline ramen KOB Hibe Programnda MFBye 119 proje bavurusu yaplmtr. Deerlendirme sreci sonunda ise baarl bulunan 68 proje ile 1 Ekim 2006 tarihinde szlemeler imzalanmtr. KOB Hibe Programna ayrlan fonun szlemeye balanma oran yzde 54dr. Proje sahiplerine 3 gnlk Proje Ynetimi ve Uygulamas konusunda 6 altay dzenlenmitir. Turizm ve evre ncelik alannda 4 ilde proje hazrlama konusunda 18 altay dzenlenmi; bu eitimlere 176 kii katlmtr. Teklif arsnn yaygn tantm iin merkezde DPT tarafndan Kltr ve Turizm Bakanl, evre ve Orman Bakanl ve ller Bankas ile toplantlar dzenlenerek bavuru koullar hakknda detayl bilgi verilmi ve proje hazrlama konusunda yerel ynetimlere destek verilmesi hususunda ibirlii salanmtr. Dier taraftan 33 sivil toplum kuruluuna bavuru koullar hakknda detayl bilgi verilmitir.

179

Deniz Akkahve

Youn ekilde gerekletirilen bu bilgilendirme, tantm ve eitim faaliyetleri sonucunda Turizm ve evre Hibe Programnda MFBye 139 proje bavurusu yaplmtr. Deerlendirme sreci sonunda ise baarl bulunan 49 proje ile 1 Ekim 2006 tarihinde szlemeler imzalanmtr. Turizm ve evre Hibe Programna ayrlan fonun szlemeye balanma oran yzde 124dr. Proje sahiplerine 3 gnlk Proje Ynetimi ve Uygulamas konusunda 4 altay dzenlenmitir. Sosyal kalknma konusunda illerde dzenlenen 22 altaya 240 kiinin katlm salanmtr. Sosyal Kalknma Hibe Programnda yaplan 106 proje tekli arasndan baarl bulunan 44 proje ile 1 Ekim 2006 tarihinde szlemeler imzalanmtr. Sosyal Kalknma Hibe Programna ayrlan fonun szlemeye balanma oran yzde 148dir. Proje sahiplerine 3 gnlk Proje Ynetimi ve Uygulamas konusunda altay dzenlenmitir. MFB ynetiminde yaplan deerlendirme almalar sonucunda 4 hibe programnda baarl bulunan 309 projenin sahipleri ile MFB arasnda szlemeler Eyll ve Ekim 2006 tarihleri itibaryla imzalanm ve projelerin uygulamalar balamtr. DPT tarafndan Blgesel Kalknma Programlar Ortak zleme Rehberi hazrlanm ve PKM personeli izleme faaliyetleri iin sz konusu rehber erevesinde eitim almtr. Projelerin izleme faaliyetleri devam etmektedir.

ekil 2. DAKP Hibe Programlarnda Toplam Hibenin ller tibariyle Dalm

ekil 3. DAKP Hibe Programlarnda Szleme mzalanan Projelerin ller tibariyle Dalm

Sz konusu 309 projeden; 148i Tarm ve Krsal Kalknma Hibe Program, 68i KOB Hibe Program, 49u Turizm ve evre Hibe Program ve 44 Sosyal Kalknma Hibe Program kapsamndadr. Van li 167 proje ile dikkat ekmektedir. Bitlis 69 proje ile ikinci srada yer ekil 4. DAKP Hibe Programlarnda Proje Sahiplerinin Yasal Statleri alrken Bitlisi, 39 proje ile Mu ve 34 proje ile Hakkari izlemektedir (ekil 3). Programda hibeler iin ayrlan kaynan (33.5 milyon Avro) yzde 87si szlemeye balanmtr. ekil 2de grld zere toplam hibenin yzde 55i Van lindeki projelere dalrken, bunu yzde 25 ile Bitlis, yzde 11 ile Mu ve yzde 9luk pay ile Hakkari izlemektedir.

180

AB Destekli Blgesel Kalknma Programlarnn Ynetimi ve Yapsal Fonlara Hazrlk

Tarm ve Krsal Kalknma ile Sosyal Kalknma Hibe Programlarnda olduka geni bir faydalanc kitlesine ulalmtr. Tarm ve Krsal Kalknma Hibe Programnda en ok pay alan gruplar iftiler (yzde 43) ve kooperatierdir (yzde 17). Sosyal Kalknma Hibe Programnda ise ekil 4de grld zere en byk pay yzde 37 ile dernekler ve yzde 20 ile okullar almtr. TR82, TR83 ve TRA1 Blgeleri Kalknma Program TR82, TR83, TRA1 Dzey 2 Blgeleri Kalknma Program PHARE kapsamnda uygulamaya konulan ilk blgesel kalknma programdr. dzey 2 blgesinde yer alan; Amasya, Bayburt, ankr, orum, Erzincan, Erzurum, Kastamonu, Samsun, Sinop ve Tokat olmak zere toplam 10 ili kapsamaktadr. Program 2003 yl Mali birlii Programlamas kapsamnda olup, program ana dokman olan Proje Fii ABden salanan teknik destek ile hazrlatlmtr. Finansman Anlamas Avrupa Komisyonu ve Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti tarafndan 01 Mart 2004 tarihinde imzalanmtr. AB sz konusu Programa 40 milyon Avro hibe kaynak tahsis etmi, 12.33 milyon Avroluk ulusal bte katks ile Programn toplam btesi 52,33 milyon Avro olarak belirlenmitir. Programn amac; hedef dzey 2 blgelerinde yerel kalknma giriimleri, KOBler ve kk lekli altyap iin hibe programlar uygulamasnn gerekletirilmesi ve programn uygulanmasna destek vermek zere teknik yardm hizmetinin uygulamaya konulmasdr. Programn ncelik Alanlar Programn ncelik alanlar; yerel kalknma giriimleri, KOBler ve kk lekli altyapnn desteklenmesidir. Yerel Kalknma Giriimleri Yerel Kalknma Giriimleri Hibe Program kapsamnda; mesleki eitim veya mteebbis eitimi salamaya ynelik faaliyetler, danmanlk veya i destekleme faaliyetleri, aratrma faaliyetleri, krsal kalknma faaliyetleri, blgenin i veya turizm merkezi olarak imajn artrmay hedeeyen faaliyetler desteklenmektedir. Bu ncelik alanndaki faaliyetlerle, blgenin ihtiyalarna ynelik yerel kalknma abalarnn ve ortak hizmetlerin tevik edilmesi, ibirliinin glendirilmesi, krsal alanda yaayan nfusun gelir kaynaklarnn eitlendirilmesi amalanmtr. Yerel Kalknma Giriimleri Hibe Programnda hibeden faydalanacak projeler iin, faydalanc tarafndan asgari yzde 10 nakdi yerli katk (e nansman) salanmas ngrlm olup, proje bana verilen azami hibe miktar 90.000 Avro olarak belirlenmitir.

181

Deniz Akkahve

KOBlerin Desteklenmesi Bu ncelik; tarm, imalat sanayi ve hizmetler sektrlerindeki kk ve orta lekli iletmelerin ihtiyalarna yneliktir. KOB Hibe Program kapsamnda; kk ve orta lekli iletmelere ziksel yatrm kaynaklarnn salanmas; iletme eitimi, danmanlk ve bilgiye daha iyi ulam gibi hizmetler vastasyla insan kaynaklarnn ve ynetiminin glendirilmesi, giriimcilik faaliyetlerinin tevik edilmesi konularnda projeler desteklenmektedir. Bu ncelik alannda desteklenecek projeler ile; teknoloji transferi ve yenilik yaratma, ynetim ve organizasyon gelitirme, nans ynetimi, pazarlama ve reklam (ihracat iin irtibatlar kurulmas dahil), insan kaynaklarnn gelitirilmesi ve bylece iletmelerin rekabet gcnn artrlmas amalanmtr. KOB Hibe Programnda hibeden faydalanacak projeler iin, faydalanc tarafndan asgari yzde 50 nakdi yerli katk (e nansman) salanmas ngrlm olup, proje bana azami hibe miktar 100.000 Avro olarak belirlenmitir. Kk lekli Altyap Kk lekli Altyap Hibe Program kapsamnda yerel ynetim ve birliklerinin blgenin yaam kalitesinin artrlmasna katk salayan kk lekli altyap projeleri desteklenmektedir. Bu ncelik alannda desteklenecek projeler ile, altyap bakmndan ncelikli ihtiyalarn karlanmas ve bylece yerel nfus ve iletmeler iin yaamsal olan hizmetlerin salanmas amalanmtr. Kk lekli Altyap Hibe Programnda hibeden faydalanacak projeler iin, asgari yzde 10 nakdi yerli katk (e nansman) salanmas ngrlm olup, proje bana asgari hibe miktar 90.000 Avro ve azami hibe miktar 1.800.000 Avro olarak belirlenmitir. Programn Btesi
Tablo 3. TR82, TR83 ve TRA1 Blgeleri Kalknma Program Bte Dalm Programn ncelik Alanlar Yerel Kalknma Giriimleri KOBler Kk lekli Alt Yap Teknik Yardm TOPLAM AB Destei (Milyon Avro) 7,4 11,1 18,5 3,0 40,0 12,33 Trkiye Katks (Milyon Avro) 2,46 3,7 6,17 TOPLAM (Milyon Avro) 9,86 14,8 24,67 3.00 52,33

Kaynak: TR82, TR83 ve TRA1 Blgeleri Kalknma Program Proje Fii, 2003

182

AB Destekli Blgesel Kalknma Programlarnn Ynetimi ve Yapsal Fonlara Hazrlk

Programn Uygulamas AB ve Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti tarafndan ortak nanse edilen ve DPT koordinasyonunda yrtlen bu blgesel kalknma programnn, program ana dokman olan Proje Fii gerei dzey 2 blgelerinde kurulacak hizmet birlikleri bnyesinde oluturulan Program Uygulama Birimleri (PUB) marifetiyle ve uluslar aras ihale yoluyla belirlenecek Teknik Yardm Ekibinin destei ile uygulanmas ngrlmtr. Program kapsamndaki ilgili dzey 2 blgelerinde, programn uygulanmas, koordinasyonu ve izlenmesinden sorumlu olacak Program Uygulama Birimleri; Hizmet Birliklerinin merkezleri konumundaki Amasya, Erzurum ve Kastamonu llerinde 2003 ylnda almalarna balamtr. Programn teknik yardm hizmeti almna ynelik hizmet ihalesinde yaanan gecikmeler sonucu mavir rmann ekibi ancak 3 Nisan 2005 tarihinde greve balatlabilmitir. Programa ilikin teklif arlar 4 Mays 2005 tarihinde Resmi Gazetede yaymlanm olup, proje bavuru sreleri; Yerel Kalknma Giriimleri Hibe Program iin 15 Temmuzda; KOB Hibe Program iin 20 Temmuzda; Kk lekli Altyap Hibe Program iin 22 Temmuzda sona ermitir. MFBye son bavuru tarihlerinden nce toplam 1050 proje bavurusu olmutur. Teklif ars kapsamnda, 4 Mays 2005 tarihinde Ankarada Devlet Bakan ve Babakan Yardmcs Sn Do Dr. Abdllatif ENERin katlm ile basn toplants dzenlenmi ve 10-13 Mays 2005 tarihlerinde blgedeki 10 ilde paralel bir ekilde bilgilendirme gnleri gerekletirilmitir. Programn Teknik Yardm Ekibi tarafndan PUB personeline 19-21 Mays 2006 tarihlerinde ve illerde eitim programn yrtecek ksa dnemli uzmanlara ise 6-7 Haziran 2005 tarihlerinde eitim verilmitir. Program blgelerinde yer alan 10 ilde, 9 Haziran 2006 - 9 Temmuz 2006 tarihleri arasnda youn bilgilendirme faaliyetleri ve cretsiz proje hazrlama eitimleri dzenlenmitir. Bilgilendirme gnlerine 3200n zerinde katlm salanm, eitimlere ise toplam 1446 kii katlmtr. MFB ynetiminde yaplan proje deerlendirme almalar sonucunda baarl bulunan 396 projenin sahipleri ile MFB arasnda szlemeler 31 Mays 2006 tarihi itibaryla imzalanm ve projelerin uygulamalar balamtr. Sz konusu 396 projeden; 147si Yerel Kalknma Giriimleri Hibe Program, 204 KOB Hibe Program ve 45i Kk lekli Altyap Hibe Program kapsamndadr. Programda hibeler iin ayrlan kaynan (49.33 milyon Avro) yzde 98i szlemeye balanmtr. ekil 5de grld zere toplam hibenin yzde 47si Amasya, orum, Samsun ve Tokat illerindeki projelere dalrken, ankr, Kastamonu ve Sinop illerinin pay yzde 28 ve Bayburt, Erzincan ve Erzurumun pay ise yzde 25 olmutur. 183

Deniz Akkahve

ekil 5. TR82, TR83 ve TRA1 Dzey 2 Blgeleri Hibe Programlarnda Toplam Hibenin Blgeler tibaryla Dalm

ekil 6. TR82, TR83 ve TRA1 Dzey 2 Blgeleri Hibe Programlarnda Szleme mzalanan Projelerin Blgeler tibaryla Dalm

Projelerin dalmnda da TR83 dzey 2 blgesi 193 proje ile (yzde 49) ba ekmektedir. TRA1, 119 proje ile (yzde 30) ikinci iken TR82, 84 proje ve yzde 21lik pay ile son srada yer almtr (ekil 6). Kk lekli Altyap Hibe Programnda szleme imzalayan proje sahiplerinin tm teklif arsnn n koulu gerei yerel ynetimdir. Farkl statlerdeki nihai faydalanclarn kullanmna alm olan Yerel Kalknma Giriimleri Hibe Programnda ise ekil 7den izlenebilecei zere en byk pay alan grup, yzde 26 ile odalar ve borsalar olmutur. Birlikler yzde 21lik pay ile ikinci srada ve okullar yzde 19 ile nc sradadr.
ekil 7. Yerel Kalknma Hibe Programlarnda Proje Sahiplerinin Yasal Statleri

DPT tarafndan Blgesel Kalknma Programlar Ortak zleme Rehberi hazrlanm ve PUB personeli izleme faaliyetleri iin sz konusu rehber erevesinde eitim almtr. Projelerin izleme faaliyetleri devam etmektedir. TRA2, TR72, TR52 ve TRB1 Blgeleri Kalknma Program TRA2, TR72, TR52 ve TRB1 Dzey 2 Blgeleri Kalknma Program drt dzey 2 blgesinde yer alan; Ar, Ardahan, Bingl, Elaz, Idr, Karaman, Kars, Kayseri, Konya, Malatya, Sivas, Tunceli ve Yozgat olmak zere toplam 13 ili kapsamaktadr. Program 2004 yl Mali birlii Programlamas kapsamnda olup, Finansman Anlamas Avrupa Komisyonu ve Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti tarafndan 12 Ocak 2005te imzalanmtr. Avrupa Birlii PHARE kurallar erevesinde desteklenmekte olan Programn btesi, 70 milyon Avrosu Avrupa Birlii destei ve 20,67 milyon Avrosu Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti katks olmak zere 90,67 milyon Avrodur. Bu miktarn 8 milyon Avrosu programn uygulama faaliyetlerinde (tantm toplantlar, eitim
184

AB Destekli Blgesel Kalknma Programlarnn Ynetimi ve Yapsal Fonlara Hazrlk

programlar, vb.) PUBlara destek verecek Trk ve yabanc uzmanlardan oluan Teknik Yardm Ekibi iin ayrlmtr. Program btesinin 1 milyon Avroluk ksmnn ise Ynetim Yaplarna Destek Bileeni kapsamnda PUBlara os ekipman alm iin kullanlmas planlanmtr. Programn genel amac, n Ulusal Kalknma Plannda ekonomik ve sosyal uyum kapsamnda desteklenmesi ngrlen dzey 2 blgelerinde ekonomik kalknmaya katkda bulunmann yansra merkezi ve blgesel dzeyde proje hazrlama ve uygulama kapasitesini artrmaktr. Programn ncelik Alanlar Programn ncelik alanlar; tarm ve hayvanclk yerel kalknma giriimleri KOBler kk lekli altyap kapasite gelitirme proje uygulamasn desteklemek zere teknik yardm hizmeti alnmas ynetim yaplarna destek olarak belirlenmitir.

Tarm ve Hayvanclk Bu ncelik alan, krsal alanda yaayan ve tarm sektrnde alan nfusun ekonomik gvenliini ve gelirlerini artrmay amalamaktadr. Bu alandaki faaliyetler Tarm ve Kyileri Bakanln, retici birliklerini, kooperatieri, iftileri ve dier ilgili kurulular desteklemek amacyla yrtlecektir. lgili dzey 2 blgelerinde verilecek eitimler sonucunda tarmsal retime katk salanmas ve gelir getirici faaliyetlerin eitlendirilmesi amalanmaktadr. Eitim programlar araclyla blgelerde gelir getirici faaliyetlerin eitlendirilmesi, modern tarm tekniklerinin kullanmnn artrlmas, hayvanclkta verimlilii artracak tekniklerin yaygnlatrlmas programn beklenen sonular arasndadr. Yerel Kalknma Giriimleri Yerel Kalknma Giriimleri Hibe Programnn amac mterek faydas bulunan faaliyetleri gelitirmek; zellikle krsal kalknma iin, yerel kaynakl giriimleri tevik etmek ve program blgesinde gelir getirici faaliyetlerin eitlendirilmesine katkda bulunmaktr. Bu Hibe Program kapsamnda gerekletirilecek kapasite gelitirme projelerinin amac; blgenin imajnn, tarmsal turizmin, eko-turizmin, kltrel turizmin gelitirilmesi, KOBlere danmanlk ve eitim hizmetleri verilmesi, yerel rnlerin ilenmesi ve pazarlanmas, aalandrma, el sanatlar gibi kk lekli faaliyetlerin desteklenmesi yoluyla yerel aktrler iin kapasite oluturulmasdr.
185

Deniz Akkahve

Bu Hibe Program kapsamnda tarm sektr iin gerekletirilecek yatrm projelerinin amac ise tarmsal amal kooperatier ve kooperatif birlikleri ile tarmsal retici birlikleri tarafndan gerekletirilecek, program blgesindeki tarmsal uygulamalar gelitirecek ve etkin toprak-kaynak ynetimini tantacak yatrmlar desteklemektir. Bu program erevesinde Kapasite Oluturma projeleri iin verilen hibelerde asgari tutar 10.000 Avro, azami tutar 150.000 Avro; Yatrm projeleri iin verilen hibelerde ise asgari tutar 10.000 Avro, azami tutar 100.000 Avro olarak belirlenmitir. Hibe almaya hak kazanan proje sahiplerinin, kapasite oluturma projeleri iin yzde 10, yatrm projeleri iin ise yzde 50 nakdi yerli katk (e nansman) salamas ngrlmtr. KOBlerin Desteklenmesi KOB Hibe Programnn amac zellikle kk ve mikro iletmeler olmak zere tarmsal rn ileme, imalat ve hizmet (turizm dahil) sektrlerinde, hedef blgelerde zel sektrn ihtiyalarna cevap verebilecek nitelikli projeler retip uygulayarak KOBlerin kapasitesinin gelitirilmesidir. KOB Hibe Programnda hibeden faydalanacak projeler iin, faydalanc tarafndan asgari yzde 50 nakdi yerli katk (e nansman) salanmas ngrlm olup, proje bana azami hibe miktar 100.000 Avro olarak belirlenmitir. Kk lekli Altyap Kk lekli Altyap Hibe Programnn amac; hedef blgelerde yaam kalitesinin artrlmasna, evrenin korunmasna, i gelitirme ve turizmin tevikine, tarmsal retim kapasitesinin ve krsal nfusun yaam kalitesinin artrlmasna ynelik mterek altyaplarn salanmas ve niteliklerinin artrlmasna katkda bulunmaktr. Kk lekli Altyap Hibe Programnda hibeden faydalanacak projeler iin, asgari yzde 10 nakdi yerli katk (e nansman) salanmas ngrlm olup, proje bana asgari hibe miktar 90.000 Avro ve azami hibe miktar 1.800.000 Avro olarak belirlenmitir. Bu ncelik alannda ayrca, Program Uygulama Birimlerinin n almas ile belirlenecek ihtiyalara ynelik olarak her dzey 2 blgesi iin birer adet olmak zere toplam 4 altyap projesinin AB standartlarnda zibilite almalarnn Teknik Yardm Ekibi tarafndan sonulandrlmas ngrlmektedir. Bu projelerin nmzdeki dnem AB Katlm ncesi Yardm Arac (IPA) kaynaklarndan desteklenerek hayata geirilmesi planlanmaktadr. Dier taraftan yine bu ncelik alannda ksa dnemli yerli ve yabanc uzmanlar tarafndan nihai faydalanclara ynelik olarak AB standartlarnda altyap projesi hazrlanmas, gerekli ek belgelerin nitelii ve format konularnda eitim programlar dzenlenmesi ngrlmtr.
186

AB Destekli Blgesel Kalknma Programlarnn Ynetimi ve Yapsal Fonlara Hazrlk

Programn Btesi
Tablo 4. TRA2, TR72, TR52 ve TRB1 Blgeleri Kalknma Program Bte Dalm AB Destei (Milyon Avro) 12.26 18.37 30.62 8.00 0.75 70.0 0.25 20.67 Trkiye Katks (Milyon Avro) 4.08 6.13 10.21 TOPLAM (Milyon Avro) 16.34 24.50 40.83 8.00 1.00 90.67

Programn ncelik Alanlar Yerel Kalknma Giriimleri KOBler Kk lekli Alt Yap Teknik Yardm Ynetim Yaplarna Destek TOPLAM

Kaynak: TRA2, TR72, TR52 ve TRB1 Blgeleri Kalknma Program Proje Fii, 2004

Programn Uygulamas Program kapsamndaki dzey 2 blgelerinde Hizmet Birliklerinin kurulmas almalar 2004 yl ilk eyreinde tamamlanmtr. Hizmet Birlikleri bnyesinde, programn uygulanmas, koordinasyonu ve izlenmesinden sorumlu olacak Program Uygulama Birimleri (PUB) oluturulmutur. PUB elemanlarna ynelik olarak DPT tarafndan 15 gnlk eitim program dzenlenmitir. DPT yetkilileri ve uzmanlarnn katlm ile, 2005 yl Eyll ay ierisinde program kapsamndaki tm illerde Teklif ars ncesi n bilgilendirme toplantlar dzenlenmitir. Sz konusu toplantlarda, Programn tantm ve hibe mekanizmasna dair bilgilendirmeyi takiben soru cevap blm dzenlenmitir. Bu toplantlarn akabinde, PUBlar tarafndan Program kapsamndaki tm illerde ve birok ilede Programn tantlmas almalar srdrlmtr. Yine Program ile ilgili olarak, 9 Eyll 2005 tarihinde Ankarada Devlet Bakan ve Babakan Yardmcs Sn. Do. Dr. Abdllatif ENER, DPT Mstear Sn. Dr. Ahmet TIKTIK ve ileri Bakanl Mstear Sn. ahabettin HARPUTun katlm ile, Program kapsamndaki illerin Valileri ve Hizmet Birliklerinin Mdrleri ile bir istiare toplants dzenlenmitir. Programn Teknik Yardm halesinin hazrlnda artnamenin Avrupa Komisyonu Trkiye Delegasyonu tarafndan onaynn dier iki blgesel kalknma programndan farkl olarak olduka uzun bir sre almas nedeniyle teknik artname yaklak 2 ylda neticelendirilebilmi olup, mavir rmann belirlenmesinde son aamaya gelinmitir. Firma ile MFBnin szlemeyi imzalamasnn ardndan 2006 yl sonu ve 2007 Ocak aynn banda Programn uygulanmasna teknik destek salayacak olan Trk ve yabanc uzmanlardan oluacak teknik yardm ekibinin blgelerde faaliyete gemesi planlanmaktadr. Program btesinden karlanmak zere PUBlara os mobilyas ve ekipman alm iin tedarik ihalesi 25 Mays 2006 tarihi itibaryla tamamlanm ve malzeme187

Deniz Akkahve

ler 2006 yl Haziran ay ierisinde blgelere teslim edilmitir. PUB personeline bilgisayar alm iin 1 Eyll 2006 tarihinde ihaleye klm olup deerlendirme devam etmektedir. Program kapsamnda Yerel Kalknma Giriimleri, KOBler ve Kk lekli Altyap ncelik alanlar iin Proje Teklif ars lanlar 18 Nisan 2006 tarihinde yaynlanmtr. 20 Nisan 2006 tarihinde Yeni Babakanlk Binas Konferans Salonunda Devlet Bakan ve Babakan Yardmcs Sn. Do. Dr. Abdllatif ENERin katlmyla basn toplants dzenlenmitir. Bu toplanty mteakiben 25-29 Nisan 2006 tarihleri arasnda Program kapsamndaki 13 ilde paralel olarak Bilgilendirme Toplantlar gerekletirilmitir. Bilgilendirme toplantlarnn ardndan, potansiyel bavuru sahiplerine ynelik olarak 13 ilde dzenlenen cretsiz eitim programlar kapsamnda; hibe programlar tantlm, proje hazrlamaya ynelik olarak bavuru formlarnn doldurulmas, bte ve mantksal erevenin hazrlanmas, KOBler iin i plan hazrlanmas ve kk lekli altyap projeleri iin zibilite almalar ile evresel Etki Deerlendirmesi (ED) hazrlklarna ilikin bilgi verilmitir. Sz konusu eitimler, ereve szlemeler yoluyla grevlendirilen ksa dnemli yerli ve yabanc uzmanlar aracl ile gerekletirilmitir. Eitim programlarna PUBlardan ilgili hibe program sorumlular da katlm, Program kapsamnda koordinatr olarak grev yapan DPT uzmanlar ise bu eitim faaliyetlerinde blgelerde gzlemci olarak bulunmulardr. Bavuru sreleri; KOB Hibe Program iin 12 Temmuz 2006, Yerel Kalknma Giriimleri Hibe Program iin 17 Temmuz 2006, Kk lekli Altyap Hibe Program iin 19 Temmuz 2006 tarihlerinde sona ermitir. Merkezi Finans ve hale Biriminin ynetiminde toplam 1589 proje bavurusunun deerlendirmesi sreci tamamlanmtr. Baarl proje sahipleri ile Merkezi Finans ve hale Birimi arasnda szlemelerin imzalanmasn mteakip projelerin uygulamasna 2006 yl sonunda balanmas ngrlmektedir. AB DESTEKL BLGESEL KALKINMA PROGRAMLARININ UYGULAMA MEKANZMASI Blgesel kalknma programlarnda belirlenen nceliklerin tasarlanm hibe programlar (teklif ars) vastasyla uygulamaya geirilmesi ngrlmtr. Dier taraftan blgesel kalknma programlarnda hizmet ve mal alm olmak zere tedarik ihaleleri ve yapm ihaleleri PRAG kurallar erevesinde hayata geirilmektedir. Hibe Programlarnda rekabete ak bir ortamda nceden belirlenmi objektif kriterlere gre seilecek projelerin hibe ile desteklenmesi gereklemektedir. Avrupa Komisyonu mali destei effaf seim prosedrleri uyarnca salanmaktadr. Projeler tam effak ve tarafszlk ilkeleri uyarnca, yarmac usullerle seilmekte188

AB Destekli Blgesel Kalknma Programlarnn Ynetimi ve Yapsal Fonlara Hazrlk

dir. hale ve szlemelere ilikin kurallar ve uygunluk kriterleri ihale bavurusundan nce belirlenmekte ve hazrlanan hibe bavuru rehberlerinde paydalara duyurulmaktadr. AB Mali Ynetmelikleri uygunluk artlarn tayan gerek ve tzel kiiler iin eit eriim ve adil muamele ilkelerini uygulamay ngrmektedir. Bu ilkeler uyarnca yaplacak seimin, ekonomik adan en avantajl teklif olmas gereklidir. Bu prensipler erevesinde Teklif ars ynteminde merkezde ve blgelerde youn faaliyetler gerekletirilmektedir (Tablo 5). Teklif arsnn lan ve Proje Hazrlk Sreci Teklif arsnn duyurulmas MFB tarafndan Resmi Gazetede, internette, ulusal ve yerel basnda kamuoyuna ilan yoluyla gerekletirilmektedir. Genelde nihai faydalanclar iin 60-90 gnlk bir proje hazrlk sresi verilmektedir.
Tablo 5. Teklif ars Mekanizmasnda Balca Faaliyetler Faaliyet Proje Fiinin hazrlanmas Finansman Anlamasnn imzalanmas Hizmet Birliinin kuruluu Teknik Yardm ihalesinin gerekletirilmesi Bavuru Paketinin hazrlanmas ve onay Teklif arsnn ilan Bilgilendirme Gnlerinin organizasyonu Eitim faaliyetlerinin gerekletirilmesi Ska Sorulan Sorularn ve cevaplarnn yaynlanmas Projelerin MFBye teslim edilmesi Bamsz deerlendiricilerin seimi ve eitimi Deerlendirme Komisyonunun belirlenmesi Projelerin MFBnin kontrolnde deerlendirilmesi Baarl bulunan proje listesinin AKTD tarafndan onaylanmas Hibe almaya hak kazanan nihai faydalanclarla MFBnin szleme imzalamas Proje sahipleri ile balang toplantsnn yaplmas ve rehberlerin datlmas Proje sahiplerinin eitimi zlemecilerin eitimi Proje uygulamalarnn raporlanmas Proje sahiplerine nihai demelerin yaplmas ve projenin sonulanmas Kaynak: DPT, Avrupa Birlii Blgesel Programlar Dairesi

Bu sre ierisinde Hibe Program kapsamndaki illerde bilgilendirme toplantlar ve cretsiz eitimler dzenlenmekte; bu eitimlerde nihai faydalanclara AB standartlarnda proje hazrlama yntemi anlatlmakta; bavuru iin gerekli artlar ve proje format tantlmaktadr. Dier taraftan proje bavurusunda bulunacak tzel kiilerin bavuru koullarna ilikin olarak MFBye ynelttikleri sorular ve AKTDnin n onay alnarak hazrlanan cevaplar MFB, DPT ve Hizmet Birliklerinin internet sayfalarnda yaynlanmaktadr.
189

Deniz Akkahve

Proje Deerlendirme Sreci Hibe Bavuru Rehberlerinde belirlenen srenin sonunda nihai faydalanclarn proje nerilerini MFBye sunmasnn ardndan proje deerlendirme safhas balamaktadr. Bavurular szleme makam olan MFBnin ynetiminde bamsz deerlendiricilerin desteiyle incelenmekte ve rehberlerde belirtilen usullere gre deerlendirmeye alnmaktadr. Proje deerlendirmesi iin kamu kurulularndan grevlendirilen uzmanlarn oluturduu Deerlendirme Komiteleri kurulmaktadr. Proje says ve uygulamalarn Programn sresi dahilinde bitirilmesi gerei nedeniyle sre kst dikkate alnarak projelerin bamsz deerlendiriciler tarafndan deerlendirilmesi salanmaktadr. Bu amala MFB ilan yoluyla konusunun uzman kiileri semekte ve szleme imzalayarak proje deerlendirme iinde grevlendirmektedir. Deerlendirme 2006 ylnda yaynlanan yeni PRAGa gre 4 aamada gereklemektedir. lk aama olan al oturumu ve idari kontroln ardndan ikinci aamada proje n teklinin hibe bavuru rehberlerinde belirlenmi ve duyurulmu olan kriterlere gre deerlendirilmesi yaplmaktadr. nc aama bavuru formunun deerlendirilmesi aamasdr ve bu aamada seim kriterleri ve hibe verme kriterleri olmak zere iki tr deerlendirme kriteri bulunmaktadr. Son aamada ise bavuru sahibi ve ortaklarnn uygunluuna baklmaktadr. Her projenin en az iki ayr deerlendirici tarafndan yine Hibe Bavuru Rehberlerinde belirlenmi olan kriterler erevesinde notlandrlmas gerekletirilmektedir. Deerlendirme Komitesinin nihai kararyla belirlenmi olan baarl proje listesi Avrupa Komisyonu Trkiye Delegasyonunun (AKTD) n onayna sunulmaktadr. Szlemelerin mzalanmas AKTDnin onaynn tamamlanmasnn ardndan szleme imzalayacak projelerin ve baarsz bulunan projelerin sahiplerinin MFB tarafndan yazl olarak bilgilendirilmeleri salanmaktadr. MFB ile proje sahibi nihai faydalanc arasnda szlemenin imzalanmas ile uygulama balamaktadr. AB DESTEKL BLGESEL KALKINMA PROGRAMLARINDA KAPASTE OLUTURMA FAALYETLER Katlm ncesi mali yardm kapsamnda kullanlmakta olan hibelerin ABye tam yelikle birlikte kullanlmaya balanacak Yapsal Fonlar iin bir hazrlk dnemi oluturduu dnlmektedir. Bu nedenle hibelerin miktarndan ok uygulama sreleri, mekanizmalar ve kurallarnn kurumsallamas; bu konularda merkezde ve yerelde kapasite olumas byk nem tamaktadr. Bu erevede AB destekli blgesel kalknma programlarnn kapsaml yaps gerei hizmet, mal, i ve hibeleri iermesi sonucu bu programlarn uygulamalar,
190

AB Destekli Blgesel Kalknma Programlarnn Ynetimi ve Yapsal Fonlara Hazrlk

2007-2013 dneminde uygulanacak operasyonel programlar iin nemli bir renme srecinin yaanmas ve gerek merkezde gerekse yerelde kapasite oluturulmas asndan nemli bir frsat oluturmaktadr. Programlarn uygulamalarna ynelik olarak merkezde ve blgelerde oluturulan yaplar, bu yaplarda grev alan personele ihtiyalar dorultusunda salanan eitimler ve nihai paydalara ynelik illerde dzenlenen eitim programlar sayesinde nemli bir kapasite oluturulmutur. AB destekli blgesel kalknma programlarna dhil olan illerde dzenlenen eitimler cretsiz olup, programlar kapsamnda alan mavir rmalarn tuttuu ksa ve uzun dnemli yerli ve yabanc uzmanlar tarafndan verilmektedir. DPT koordinasyonunda uygulamalar balatlm olan blgesel kalknma program kapsamndaki 27 ilde teklif ars ncesi gerekletirilen n bilgilendirme faaliyetlerine ve teklif ars srasnda il baznda organize edilen Bilgilendirme Gnlerine toplam 13000den fazla kii; eitim programlarna ise yaklak 7000 kiinin katlm salanmtr (Tablo 6). Bu eitimlerde nihai faydalanclarn proje hazrlklarnn AB kurallar ve sz konusu teklif arsnn ngrd artlara gre neticelendirilmesine ynelik yardm salanmakta, hibe programnn ncelik alanna uygun olarak KOBler iin i plan hazrlama yntemleri; yerel ynetimlere ynelik olarak zibilite ve evresel etki deerlendirmesi raporlar ve formatlar hakknda bilgi verilmekte, bavuru formalarnn doldurulmas, ABnin proje dngsnn ana unsurunu tekil eden ve proje bavurularnda hazrlanmas n art olan mantksal ereve konusunda sertikal eitim verilmektedir. Bu eitimlerin hem eitimi veren yerli uzmanlar hem de eitime katlan nihai faydalanclar asndan nem tad; eitim ve danmanlk hizmetlerinin kalitesinin artrlabilmesi iin bir renme sreci olduu dnlmektedir. ABye yelik srecinde bu konuda yetimi uzman havuzu olumas ve uzmanlarn sunduu hizmetin takibi ile niteliinin artrlabilmesi de program uygulamalarnda olduu gibi tm aktrlerin ibirliini gerektirmektedir.
Tablo 6. DPT Koodinasyonunda Yrtlen Bilgilendirme ve Eitim Faaliyetleri Program DAKP TR82, TR83, TRA1 TR72, TR52, TRA2, TRB1 TOPLAM Toplam Bte Dzey 2 l Says (Milyon Avro) Blgesi 45 52.33 90.67 188 1 3 4 8 4 10 13 27 Bilgilendirme Eitim Proje Gnlerine Faaliyetlerine Bavuru Katlm Katlm Says 721 1943 708 4253 8365 13339 1446 3552 6941 1050 1589 3347

Kaynak: DPT, Avrupa Birlii Blgesel Programlar Dairesi

191

Deniz Akkahve

DAKP rneindeki Program Koordinasyon Merkezi (PKM) ve dier iki blgesel kalknma programndaki Program Uygulama Birimlerine (PUB) ynelik olarak hibe programlar uygulamasnda i ileyilerini tanmlayan, programlarn ynetiminde eitli dzeylerde rol alan kurulularla ilikilerini belirleyen, zellikle programlarn ynetiminde Hizmet Birlikleri ile DPTnin iblmn ayrtran; PKM ve PUBlarda grevli uygulama ve izlemeden sorumlu uzman personelin i tanmlarn netletiren ynerge ve protokoller dzenlenmitir. Dier taraftan Programlar kapsamnda sre ve kurallar belirleyen ve btn programlar iin geerli olan hibe ynetim rehberi ve izleme rehberi ile programlara zel hibe bavuru koullarn tanmlayan hibe bavuru rehberleri; nihai faydalanclar iin i, hizmet ve mal alm rehberleri hazrlanmtr. ABye ye lkelerin kullanmakta olduu belgeler niteliindeki tm bu belgeler PRAGa uyumlu olarak hazrlanmtr. Edinilen bu kazanmlarn, 5444 sayl Kalknma Ajanslarnn Kuruluu, Koordinasyonu ve Grevleri Hakkndaki Kanun uyarnca kurulan ve kurulacak Kalknma Ajanslarnn uygulamaya gemesinde deerlendirilmesi hedeenmektedir. Blgesel Kalknma Programlarnda kazanlan tecrbeler dorultusunda gerekli ikincil mevzuat almalar yrtlmekte; Kalknma Ajanslar personeline ynelik olarak eitim programlar tasarlanmakta; Kalknma Ajanslarnn blgelerindeki kalknma almalarna destek sistemi bu yapya oturtulmaktadr. SONU Trkiyenin ABye ekonomik ve sosyal uyumuna ynelik katlm ncesi mali yardmlarn programlamasna stratejik bir ereve oluturmak zere, 2004-2006 dnemi iin hazrlanan n Ulusal Kalknma Plannn (UKP) tmyle uygulamaya geirilebilmi tek ekseni Blgelerin Ekonomik Gcnn Artrlmas, Blgeler Arasndaki Gelimilik Farklarnn Azaltlmas ve Krsal Kalknmann Salanmas Gelime Eksenidir. Sosyo-ekonomik gelimilik endeksine gre en alt sralarda yer alan ve UKPde ncelikli olarak belirlenen 12 statistik Blge Birimi Dzey 2 blgesinde uygulamalar devam eden AB destekli blgesel kalknma programlarnn; AB katlm ncesi mali ibirlii erevesinde lkemizin kullanmna alan fonlarn blgelerin kalknma abalarna yardmc olmak zere yerinde ve usulne uygun olarak kullanmn salamaktan te edinilen tecrbe asndan byk katklar olmutur. Bu programlar; kapsadklar cora alan, ierdikleri sektr ve konular, uygulama mekanizmas olarak seilen teklif ars yntemi, uygulamada yer alan aktrlerin kapasite sorunlar, sistemin yeni kurulmu olmasnn getirdii glkler gz nnde bulundurulduunda uygulamalar olduka g, emek youn programlar olarak deerlendirilmektedir.

192

AB Destekli Blgesel Kalknma Programlarnn Ynetimi ve Yapsal Fonlara Hazrlk

zellikle pilot uygulamann olmay ve tm program uygulamalarnn ayn dnemde gerekletirilmek zorunda kalnmas ve teklif ars mekanizmas ortak yntem olmakla birlikte her programn kendine zel yaps ve zellikle hazrlk aamasnda n onay prosedrlerinde yaanan gecikmeler nedeniyle uygulamada standart bir yaklam gerekletirilememitir. Her program kendine zg frsatlar ve problemleri bir arada barndrmaktadr. Bir yandan farkl teknik yardm ekiplerinin (TYE) grev almas nedeniyle farkl lkelerin uygulamalar konusunda bilgi edinilirken, dier yandan farkl sorun alanlar ve uygulamalar nedeniyle merkezde ve blgelerde olduka byk bir i yk ile karlalmaktadr. Bu erevede DAKPda uygulamann tek dzey 2 blgesinde byk bir TYE desteiyle gerekletirilmesi koordinasyonda ve organizasyonda kolaylk salarken, artnamesi uluslararas uzmanlar tarafndan hazrlanan TYEnin i tanmlarnda netlik salanamam, TYEnin ekip lideri ve uzun dnemli uluslararas uzmanlarnn ok sk deitirilmek zorunda kalnmas ve ilk program olmas nedeniyle DIS aktrlerinin tecrbesizlii uygulamada byk gecikmelere yol amtr. TR82, TR83 ve TRA1 Blgeleri Kalknma Programnda ise uygulamann dzey 2 blgesini kapsamas koordinasyonu olduka gletirirken teknik yardm hizmetini sunacak mavir rmann belirlenmesi srecinde yaanan gecikmeler teklif arlarnn ok ksa bir sreye skmas sorununu yaratmtr. Yine uluslararas uzmanlarn hazrlad teknik yardm artnamesinde programn yaygn corafyas nedeniyle faaliyetler ve bte doru tahmin edilememitir. Ayrca TYE yerli ve yabanc uzmanlarnn dzey 2 blgelerinde konulandrlmas sonucu merkezde teknik destek alnmadan program ynetimi gerekletirilmitir. TRA2, TR72, TR52 ve TRB1 Blgeleri Kalknma Programnda ise TYE yaps tm bu sorunlar gidermek zere DPT tarafndan tasarlanm ancak bu defa teknik artnamenin n onay aamasnda AKTD ile yaanan problemler nedeniyle TYE zamannda balatlamamtr. Bunun sonucu olarak program uygulamas ksa dnemli yerli ve yabanc uzmanlarla yrtlmeye allm ve merkeze byk bir i yk getirmitir. Tm bu glklere ramen her programda da ayrlan hibe kaynan nihai faydalanclarn kullanmna almas gerekletirilebilmitir. DPTnin koordinasyonunda uygulamaya konulan blgesel kalknma programlarnda 2006 yl sonu itibaryla yaklak toplam 77,3 milyon Avroluk hibe kayna UKPde belirlenen ncelik alanlarnda hibe bavuru rehberlerinde belirlenen koullar erevesinde nihai faydalanclara datlmtr. Bu erevede 27 ilde toplam 705 proje desteklenmitir. Drt dzey 2 blgesini kapsayan ve uygulamas 2006 yl Nisan aynda balatlan blgesel kalknma programnda ise yaklak 81,7 milyon avro 2006 yl sonunda szlemeye balanacaktr.

193

Deniz Akkahve

Blgesel kalknma programlar erevesinde gerekletirilen faaliyetler; merkezde DPT Blgesel Gelime ve Yapsal Uyum Genel Mdrlnde ve blgelerde; Program Uygulama Birimlerinde, nihai faydalanc olarak belirlenen yerel ynetimler, ticaret odalar, niversite ve yksek okullar, sivil toplum kurulular, kooperatier, birlikler, iftiler ve hazrlanan projelere itiraki sfatyla destek veren yatrmc kurulularn blge mdrlkleri ile il mdrlklerinde kapasite oluturulmas ynnde byk katk salamtr. zellikle programlar kapsamnda gerekletirilen eitim faaliyetleri ile AB fonlarnn kullanm srecinde farkl roller stlenen yerel ynetimlerin; proje ynetme, uygulama ve izleme kapasitesinin artrlmas en ncelikli konular arasnda mtalaa edilmektedir. Yerel ynetimler DIS altndaki hizmet birlii modelinde program uygulamas, teklif arlarnn duyurulmas ve projelerin izlenmesinde rol alrken kalknma ajanslarnn hayata geirilmesiyle nihai faydalanc konumuna geleceklerdir. Dolaysyla yerel ynetimlerin proje hazrlama ve ynetme kapasitesi stratejik nceliklerinin hayata geirilmesinde bir n art oluturmaktadr. Blgesel kalknma programlar nihai faydalanclarn kk lekli projelerinin desteklenmesi yoluyla blgelerin kalknmasna katk salamakla kalmamakta ayn zamanda pilot uygulamalarla AB kurallarna uygun proje hazrlama ve ynetme kapasitesinin artrlmasna destek olmaktadr. Blgesel kalknma programlar kapsamnda merkezde ve yerelde salanan birikim; stratejik planlama yaklamnn kazanlmas, Proje Dngs Ynetiminin yaygn bir faydalanc grubu tarafndan benimsenmesi, zellikle yerelde AB formatnda proje hazrlama ve uygulama konusunda deneyim kazanlmas, AB satn alma kurallar ve PRAG uygulamalarnn inceliklerinin renilmesi, yapsal fon uygulamalar benzeri raporlama tekniklerinin yerletirilmesi, sahiplenme ve ibirlii duygusunun glendirilmesi, yerel ibirlii alarnn kurulmas ve glendirilmesi, yapsal fon uygulamalar benzeri yaplarn oluturulmas olarak ifade edilebilir. Dier taraftan programlar yaplar gerei yapsal fon uygulamalarnn tm koullarnn tecrbe edildii ortam yaratmaktadr: ok yll programlama/bteleme sistemi: Program kapsamndaki tm szlemelerin nansmann taahht edildii yl takip eden 2 yl ierisinde gerekletirilmesi ve tm demelerin 3 yl ierisinde tamamlanmas (n+2+1) gerekmektedir.

194

AB Destekli Blgesel Kalknma Programlarnn Ynetimi ve Yapsal Fonlara Hazrlk

E nansman mekanizmas: Programlarda AB katksnn yansra yzde 25 orannda ulusal katk salanmaktadr. Proje baznda ise nihai faydalanclar tarafndan ayrca belirlenmi miktarlarda nakdi yerli katk salanmaktadr. Kurumsal kapasitenin oluturulmas: Uygulamada yer alan yaplarn sorumluluk alanlar, personelin i tanmlar, i ak emalar, raporlama sistemi tanmlanmakta ve uygulamay yrtecek, btede sz sahibi olacak yaplar bu konularda akredite olmaktadr. Personelin ihtiyacna ynelik olarak dzenlenen eitim programlar ile kapasite artrm salanmaktadr. Katlmc yntemler: Programlama srecinin balangcndan itibaren eitli mekanizmalarn (ynlendirme ve danma komiteleri gibi) yardmyla programlamadan etkilenecek paydalarn srece katlm ve uygulamay sahiplenmesi, maliyeti paylamas ngrlmektedir. Stratejik yaklam: Programlar ve projeler ana stratejik belgelerin (UKP, Proje Fii) ncelik alanlarna gre ve operasyonel yaklamla tasarlanmaktadr. zleme ve deerlendirme sistemi: Programlarn etkinliinin llmesi, projelerin geliminin izlenmesi, uygulamann baaryla sonulanmasna ynelik olarak destek salanmas amacyla izleme bilgi sistemi oluturulmaktadr. Mali kontrol mekanizmalar: Program ve projelerin i ve d denetimi Hazine Kontrolrleri ve Saytay tarafndan gerekletirilmekte ve uygun raporlama sistemi oluturulmaktadr. ABye tam yelik srecinde tarama almalarnda DPT koordinasyonunda hazrlklar gerekletirilen 22 numaral Blgesel Politika ve Yapsal Aralarn Koordinasyonu fasl erevesinde ele alnan sistemin genel erevesi ve ayrntlar gz nnde bulundurulduunda, AB destekli blgesel kalknma programlarnda edinilen bu kazanmlarn gerek 2007-2013 dneminde uygulanacak operasyonel programlar iin gerekse yelik sonras kullanma alacak yapsal fon uygulamalar iin nemli bir frsat olduu dnlmektedir.
KAYNAKA DPT (2000) Blgesel Gelime ..K. Raporu, DPT: Ankara DPT (2000) Uzun Vadeli Strateji ve Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan (2001- 2005), DPT: Ankara 18 Temmuz 2001 tarih ve 2001/41 sayl Babakanlk Genelgesi Merkezi Finans ve hale Biriminin ve Ulusal Fonun Kurulmasna Dair Mutabakat Zabtlar, 20 Mart 2003 tarihli Resmi Gazete AB Trkiye Temsilcilii (2002) Trkiyenin Avrupa Birliine Katlm Srecine likin 2002 Yl lerleme Raporu, DPT: Ankara, 2002

195

Deniz Akkahve DPT (2003) n Ulusal Kalknma Plan (2004-2006), DPT: Ankara Aralk 2003 DPT (2003) Trkiye in Katlm Ortakl Belgesi, DPT: Ankara Nisan 2003 DPT (2003) Trkiyenin Avrupa Birliine Katlm Srecine likin 2003 Yl lerleme Raporu, DPT: Ankara, 2003 DPT (2004) Trkiyenin Avrupa Birliine Katlm Srecine likin 2004 Yl lerleme Raporu ve Tavsiye Metni, DPT: Ankara, 2004 Akkahve, Deniz (2004) Trkiye ile AB Arasndaki Ortaklk likileri ve Sosyo-Ekonomik Uygulamalar, 89. Dnem Kaymakamlk Kursunda yaplan sunum, 31 Aralk 2004 2003 Yl Finansman Anlamas ve TR82, TR83 ve TRA1 Blgeleri Kalknma Program Proje Fii Dou Anadolu Kalknma Program Spesik Finansman Anlamas, 2003 Dou Anadolu Kalknma Program Teknik ve dari Hkmler Belgesi, 2003 2004 Yl Finansman Anlamas ve TRA2, TR72, TR52 ve TRB1 Blgeleri Kalknma Program Proje Fii Manual For Grant Schemes (Eastern Anatolia Development Programme), DPT: May, 2004 Dou Anadolu Kalknma Program Tarm ve Krsal Kalknma Hibe Bavuru Rehberi, 2005 Dou Anadolu Kalknma Program Turizm ve evre Hibe Bavuru Rehberi, 2005 Dou Anadolu Kalknma Program KOBlere Destek Hibe Bavuru Rehberi, 2005 Dou Anadolu Kalknma Program Sosyal Kalknma Hibe Bavuru Rehberi, 2005 TR82, TR83 ve TRA1 Blgeleri Kalknma Program KOBlere Destek Hibe Bavuru Rehberi, 2005 TR82, TR83 ve TRA1 Blgeleri Kalknma Program Kk lekli Altyap Hibe Bavuru Rehberi, 2005 TR82, TR83 ve TRA1 Blgeleri Kalknma Program Yerel Kalknma Giriimleri Hibe Bavuru Rehberi, 2005 DPT (2005) Trkiyenin Avrupa Birliine Katlm Srecine likin 2005 Yl lerleme Raporu, DPT: Ankara, 2005 DPT (2005) 2005 Yl Katlm ncesi Ekonomik Program, DPT: Ankara Kasm 2005 TRA2, TR72, TR52 ve TRB1 Blgeleri Kalknma Program KOBlere Destek Hibe Bavuru Rehberi, 2006 TRA2, TR72, TR52 ve TRB1 Blgeleri Kalknma Program Kk lekli Altyap Hibe Bavuru Rehberi, 2006 TRA2, TR72, TR52 ve TRB1 Blgeleri Kalknma Program Yerel Kalknma Giriimleri Hibe Bavuru Rehberi, 2006 10 Mays 2006 tarih ve 5500 sayl Merkezi Finans ve hale Biriminin Kuruluuna likin Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti ve Avrupa Komisyonu arasndaki Mutabakat Zaptna 1 Nolu Ekin Onaylanmasnn Uygun Bulunduuna Dair Kanun

196

TRKYEDE YEN GELMELER, YASAL VE YNETSEL YAPILANMALAR

Oturum Bakan: Do. Dr. Gven SARGIN
Avrupa Birliine yelik Srecinde Kalknma Politikalar: Yasal ve Kurumsal Dnmler Do.Dr. Serap Kayas, Suna Yaar mar Mevzuatmzda Planlama Kademeleri ve st lek Planlama Sorunu Prof. Dr. Melih Ersoy Blgesel Politikalar Kopyalanabilir mi? Blgeselleme Karsnda Blgeselcilik Do. Dr. Murat Ali Dulupu Trkiyede Yeni Blgesel Politikalarn Oluumu Glhan Bilen

Avrupa Birliine yelik Srecinde Kalknma Politikalar: Yasal ve Kurumsal Dnmler

AVRUPA BRLNE YELK SRECNDE KALKINMA POLTKALARI: YASAL VE KURUMSAL DNMLER Do Dr. Serap KAYAS, Ara. Gr. Suna S. YAAR Orta Dou Teknik niversitesi, ehir ve Blge Planlama Blm

zet 2001 ylndan itibaren Trkiye kurumsal ve yasal baz dzenlemeler ile ABnin blgesel politika alanna uyum salamaya almaktadr. Ulusal Programda tanmlanm nceliklere gre bugne kadar iki nemli adm atlmtr. Bunlardan ilki 2002 ylnda tanmlanm olan statistik Blge Birimleri Snandrmasdr (BBS). kincisi ise, 26 BBS Dzey II blgesinde Blgesel Kalknma Ajanslarnn (BKA) kurulmasn ve ynetilmesini dzenleyen 5449 sayl 25 Ocak 2006 tarihinde yrrle giren Kalknma Ajanslarnn Kuruluu, Koordinasyonu ve Grevleri Hakknda Kanundur. 2006 Temmuz aynda zmir ve Adana ile Mersin illerini ieren Dzey II blgeleri Blgesel Kalknma Ajanslar kurulacak pilot blgeler olarak belirlenmitir. Bu balamda yaznn amac Trkiyede blgesel politika alannda son dnemlerde yaanan kurumsal ve yasal deiimleri BKA vurgusuyla deerlendirmektir. Bu deerlendirme 2004 yl tam yelik ncesi Orta ve Dou Avrupa lkelerinin adaylk srecinde blgesel politika alannda gerekletirdikleri kurumsal ve yasal deiiklikler ve reformlarla karlatrmal olarak yaplacaktr.

GR Kuruluundan bu yana Avrupa Birlii (AB) ye lkeleri iinde yer almay hedeeyen Trkiye, 1999 ylndan itibaren ABye aday lke statsndedir. Uyum almalarn bu tarihten sonra hzlandran Trkiye, blgesel politika alannda da eitli dzenlemeler ve aralar gelitirmektedir. ABnin varln srdrmesi iin nemli bir alan olarak grlen blgesel politika alan, Birlik iinde blgesel eitsizlikleri giderecek ve eitsiz bymeyi azaltacak nlemleri iermektedir. Blgesel politika Avrupa Birliinin ilk kurulduu yllarda ok nemli bir alan olarak ele alnmasa da genilemeler sonucunda nemi artmtr. Avrupa Birliinin 1957 ylnda kabul edilen Roma Antlamasyla Ortak Pazar olarak da bilinen Avrupa Ekonomik Topluluu tanmyla balad bilinmektedir. 1967 ylndaki fzyon antlamas ile Avrupa Ekonomi Topluluu, Avrupa Atom Enerjisi Topluluu ve Avrupa Demir ve elik Topluluu birletirilerek Avrupa Topluluklar (AT) ad
199

Serap Kayas, Suna S. Yaar

verilmitir (Tekeli ve lkin, 2003). 1973 ylnda gerekletirilen ilk genilemeyle birlikte btnleme asndan bir sorun olarak grlen blgesel farkllklarn artarak ortaya kt izlenmitir. Baarl her genileme Roma Antlamasndaki hedeerden biri olan srekli ve dengeli genileme ilkesinin gerekleme olasln azaltmtr. Avrupa Topluluunda blgesel farkllklarnn artmas ortak pazar ve hatta topluluun kendisi iin de bir tehdit olarak alglanmaya balanmtr. ATnin ilk yllarda blgesel eitsizlik konusunda kullanabilecei aralar snrldr. Bunlardan biri Avrupa Sosyal Fonu ve dieri ise Avrupa Yatrm Bankas kaynaklardr. 1975 ylnda kurulan Avrupa Blgesel Kalknma Fonu (ERDF) ATnin blgesel politikasnn oluma srecinde en nemli aralardan biri olarak grlebilir. ERDFnin amac isizlik, tarm ve sanayiden kaynaklanan sorunlar sonucu ortaya km olan blgesel dengesizlikleri dzeltmektir. Blgesel politikann glenmesinde bir baka nemli nokta 1987 ylnda kabul edilen Tek Avrupa Senedidir. Btnlemi ve tek bir pazarn yarataca dengesizliin daha fazla artmasn engellemek iin Yapsal Fonlarda da 1988 ylnda yeniden dzenlemeye gidilmitir (Sweet, 1999). Ekonomik ve sosyal uyum salamak iin Yapsal Fon birlikte kullanlmaya balanmtr. Bunlar blgesel farkllklar azaltmaya dnk ERDF, yapsal isizlikle mcadele ve alma koullarnn iyiletirilmesini hedeeyen ESF, ortak tarm politikasnn ve krsal kalknmann amalayan Avrupa Tarmsal Ynlendirme ve Garanti Fonudur (EAGGF). 1985 ncesinde Topluluun genilemesinde daha ok ulusal organlar sorumlu olmutur. Tek Avrupa Senedi ile birlikte snrlarnn denetiminin yan sra, belli alanlardaki politika yapma gleri de Toplulua devredilmitir (Leonardi, 1993). 1992 Maastricht Antlamasyla AT, ekonomik bir birlik olmasnn yannda siyasal birlik olma yolundaki hedene ulam ve Avrupa Birlii (AB) ismini almtr. Maastricht Antlamas ve Tek Pazar ve Tek Para birimi aslnda blgesel politika aralarn daha da glendirmitir. Az gelimi yelere Kohezyon Fonu ve Balkln Ynlendirilmesi iin Finansal Ara Fonu (FIFG) ortaya karlmtr. ABnin 2000-2006 dneminde blgesel politikasndaki hedeer geri kalm blgelerin kalknmasn ve yapsal uyumunu desteklemek, yapsal kriz iindeki blgelerin toplumsal ve ekonomik dnmlerini kolaylatrmak ile eitimde, retimde ve istihdamda uyumu ve modernlemeyi desteklemek olarak tanmlanmaktadr. Tek Avrupa Senedi ve Maastricht Antlamasndan bu yana blgeler, ulusalt kurumlar, gruplar ve gler genileme srecinde etkin birer ortak olarak seslerini hem ABnin kurumlarna hem de ulusal hkmetlere duyurmutur. ABde yerellikler artk blgesel politikann uygulanmasnda gelitirilmesinde sz sahibi ortak olarak grlmektedir. effak ve eklenebilirlik (additionality) ilkelerinden dolay Yapsal Fonlar ulusal hkmet bteleri yerine dolaysz olarak yerelliklerin btelerine datlmaktadr. Bu fonlarn datm iinde blgeler, ulusal hkmetler ve Komisyon arasnda dorudan kurulan balantlara da olanak veren bir
200

Avrupa Birliine yelik Srecinde Kalknma Politikalar: Yasal ve Kurumsal Dnmler

planlama sistemine ve ok katmanl bir ynetiim sistemine gereksinim ortaya kmtr. Baka bir deyile Yapsal Fonlardan artk blgedeki eitli aktrlerin, ulusal kurumlarn ve AB kurumlarnn ortakl kouluyla yaralanabilinmektedir. Bu nedenle, ksaca Yapsal Fonlardan yaralanmak iin, aday lkeler ve hatta baz ye lkeler yerel kurumlar oluturmu, yerelliklerin snrlarn yeniden belirlemi ve yasal ve kurumsal dzenlemeler gerekletirmitir. Bu kurumlardan biri de Blgesel Kalknma Ajanslardr. ou lkede Ajanslar ABnin blgesel politikasnn ynetiminden sorumlu olarak kurulmulardr. Aday lkelerin ounda blgesel politikaya uyum iin bu deiiklikler yaanmtr. Trkiyede de bu uyum almalar devam etmektedir. Bu yaznn amac Trkiyede kalknma politikalar alannda son dnemlerde yaanan kurumsal ve yasal deiimleri Kalknma Ajanslar vurgusuyla deerlendirmektir. Bu deerlendirme 2004 yl tam yelik ncesi Orta ve Dou Avrupa lkelerinin adaylk srecinde blgesel politika alannda gerekletirdikleri kurumsal ve yasal deiiklikler ve reformlarla karlatrmal olarak yaplacaktr. ORTA VE DOU AVRUPA LKELERNN ADAYLIK SRECNDE BLGESEL POLTKAYA UYUM ALIMALARI Bat Avrupa lkelerinde blgesel politika zellikle 1950li yllarda kinci Dnya Savandan sonra nem kazanmtr. 1960l ve 1970li yllarda merkezi hkmetlerin sorumluluunda olan blgesel politikadaki hedef, nansal tevikler ve yeniden datm mekanizmalarn kullanarak geri kalm blgelerin kalknmasn salamak olmutur (Halkier, 2000). 1970li yllarn ortalarna doru blgesel politikada yaanan deiimle birlikte isel kalknma nem kazanmaya balamtr. Bu dnemde Blgesel Kalknma Ajanslarnn ve dier blgesel ve yerel kurumlarn da saysnn artmaya balad gzlenmektedir (Batchler ve Yuill, 2001). 1980li yllarla birlikte aadan yukarya giriimlerin yer ald bir blgesel politikann yer ald grlr. Daha nce de belirtildii gibi, aadan yukar olan bu giriimlerin en nemli kayna ABnin belirledii politikalardr. Bat Avrupa bu deiimleri yaarken Orta ve Dou Avrupann hikyesi ok farkldr. 1989 yl sonrasnda merkezi planl ekonomik sistemi terk eden bu lkelerde, merkezi sistemin yeniden datm mekanizmalarnn yerini pazar mekanizmalar almtr. Pazar mekanizmas blgesel farkllklar daha da artrmtr. zellikle 1990 ylndan sonra Orta ve Dou Avrupa lkelerinin blgesel politika alannda yeni aralar gelitirdikleri izlenmektedir. Bu gelimelerde ABnin blgesel politikasnn da etkili olduu belirtilmelidir. 1989 ylndan sonra AB ve Orta ve Dou Avrupa lkeleri arasnda iliki giderek glenmitir. AB Polonya ve Macaristan desteklemek iin 1989 ylnda PHARE programn olutururken, ksa zamanda bu program dier lkeleri de kapsar duruma gelmitir. 1991 ylnda Sovyetler Birliinin dalmas sonrasnda Dou Avrupa lkelerinin neredeyse tmnn AB yelii iin bavuruda bulundu201

Serap Kayas, Suna S. Yaar

u grlmektedir. Bu lkelerden ek Cumhuriyeti, Polonya, Slovakya, Slovenya, Estonya, Litvanya, Letonya ve Macaristan mzakere srecini tamamlayp 2004 ylnda ABye ye olurken Romanya ve Bulgaristann yelik tarihi 2007 olarak belirlenmitir. Orta ve Dou Avrupa lkelerinden Hrvatistann yelii 2004 ylnda eski Yugosloyva Cumhuriyetinin yelii ise 2005 ylnda kabul edilmitir. Avrupa Birlii, 1989-1997 yllar arasnda 2004 ylnda ye olan lkelerdeki ekonomik dnmn gereklemesi almalarna destek vermitir. 1997 ylndan sonra da mzakere srecine balanmtr (Ouzsoy, 2004). Uyum sreci erevesinde aday lkelerden blgesel politika alannda yasal, meknsal organizasyon, idari ve programlama kapasitesi ile nans ve bte ynetimi konularnda deiiklikler gerekletirmesi ve ABnin blgesel politikasna uyum salamas beklenmitir. 31 blmden oluan AB mzakere sreci belgesinde 21. blm Blgesel Politika ve Yapsal Aralarn Ynetilmesi baldr (Beleli, 2005). Blgesel politikann uygulanmas iin bir yasal ereveye ihtiya bulunmaktadr. Yapsal fonlarn datm iin statistik Blge Snamasna, blgesel politika ve kalknmadan sorumlu kurumlara, Yapsal Fonlarn kimlerin ortakl ile ynetilmesi ve datlmas gerektiinin belirlenmesine, bte, denetleme ve Yapsal Fonlarn ynetilmesi konusunda bir program kapasitesine sahip olunmas gereklidir. Orta ve Dou Avrupa lkelerinden bir ksm daha nce blgesel kalknma politikas oluturma zerine odaklandysa da ou 1990larn ikinci yarsndan itibaren ABnin etkisiyle blgesel politikalarn oluturmaya balamtr. Yasal olarak AB blgesel politikasna uyum iin bu lkelerden ou 1997 ylndan sonra Blgesel Kalknma Yasas karmtr. Yasa karmayan tek lke olan Estonya ise Kalknma Yasas yerine Blgesel Kalknma Stratejisi oluturmutur. Bu yasalar ABnin temel ilkelerine gre karlm ve odaklanma, ortaklk, katlm ve programlama ilkelerini iermektedir. Aday lkeler uyum srecinde, statistik Blge Snamalarn yelik sonrasnda blgesel politikay uygulamak ve Yapsal Fonlardan faydalanmak iin tanmlamtr. Programlama kapasitesine uyum iin ise, son be yllk dnem iin Ulusal Kalknma Planlarn hazrlamtr. Ulusal Kalknma Planlarna ek olarak blgesel kalknma planlar ve ulusal programlarla kapasitelerini gelitirmeyi hedeemilerdir. lkelerin birou blgesel kalknma fonu oluturmulardr. Mzakere sreci baladnda aday lkelerde blgesel politika ve Yapsal Fonlar ynetecek ulusal, blgesel ve yerel dzeyde eitli kurumlar kurma abalar da hzlanmtr. Oluturulan bu kurumlar, niteliksel ve niceliksel olarak bir aday lkeden dierine byk farkllklar gstermektedir. Ancak bu eitlilik iinde ABnin etkisiyle kurulan ulusal ve blgesel dzeydeki temel baz kurumlardan sz etmek mmkndr. Bunlardan ilki Blgesel Kalknma Bakanlklardr. Bu bakanlklar daha ok orta byklkteki lkelerce ve bunlara ek olarak Litvanya da kurulmutur. Kk dier lkelerde bakanln grevlerini blgesel kalknma iin kurulmu ulusal ajanslar yrtmektedir. Genelde kurulan Bakanlklara ulu202

Avrupa Birliine yelik Srecinde Kalknma Politikalar: Yasal ve Kurumsal Dnmler

sal kalknma planlar ve programlar ile blgesel plan emalar hazrlama izleme ve denetleme sorumluluu verilmitir. Ayrca blgesel kalknma alannda uluslararas ibirlikleri oluturmak da grevleri arasnda tanmlanmtr. kinci kurum Ulusal Blgesel Kalknma Ajanslar veya Konseyleridir. Bunlar daha ok yerellik ve ulusal dzey arasnda blgesel kalknma ve politikann ynetilmesinde arac kurum olarak tanmlanmtr. Blgelerde kalknmay destekler ve ulusal kalknma fonlarn ynetirler. Bu ajanslar yerelden, i evrelerinden, ticari birliklerden ve sivil toplum kurulularndan temsilcileri de bnyelerinde bulundururlar. Polonya, Slovenya ve ek Cumhuriyetinde bu ajanslar ve konseyler bakanla bal merkezi kurumlardr. Kuruluu gerekletirilen nc nemli kurum, Bat lkelerindeki gibi Blgesel Kalknma Ajanslardr. Fakat BKA kurma deneyimleri Bat Avrupa lkelerinden tamamen farkldr. Orta ve Dou Avrupa lkelerinde BKAlarn ilevlerini ve etkinlik alanlarn belirlerken zorluklar yaand gzlemlenmitir. BKA kurmak ABye adaylk srecinin bir sonucu olduu aktr. Aslnda ilk kurulan BKAlar AB uzmanlar tarafndan ve AB destei ile kurulmutur (Gorzelak ve di., 1998). BLGESEL POLTKA VE KALKINMADA ORTA VE DOU AVRUPA LKELERNDE KALKINMA AJANSLARININ ROL Genel olarak 1950li yllardan sonra artan bir nemle BKAlar Bat Avrupa lkelerinde kurulmaya balanmtr. Kuruluu, stlendii fonksiyonlar, yaps bir lkeden dierine deien BKAlarn ortak tek zellikleri blgelerinde ekonomik, sosyal ve hatta kltrel alanda gelimeyi salamay hedeemektir. Belki de en nemli ilevleri blgeleri iin blgesel kalknma stratejisi ve blgesel kalknma plan hazrlamaktr. Blgelerinin kalknmasn: 1) isel gelime potansiyellerini ortaya karmak; 2) yabanc sermayeyi blgelerine ekmek; 3) blgelerine gelecek olan, yeni kurulan ve varolan rmalara destek salamak ve eitli alanlarda hizmet vermek; 4) alan igcne ve idarecilere eitim hizmetleri salamak; 5) belediye gibi dier otoritelere eitli hizmetler vermek yoluyla salamay amalar (Yaar, 2003). ABye ye lkelerde Yapsal Fonlarn ynetilmesinde ve eitli programlarda ve projelerde nemli roller stlendikleri grlmektedir. Btn bu fonksiyonlar gerekletiren BKAlar yerel, ulusal ve uluslararas kurumlar arasnda arac bir kurum olarak yer alrlar. Blgelerinde ise bnyelerinde kamudan, zel kurululardan ve sivil toplum kurulularndan yeler barndrarak yerelde ibirliini gelitirirler. zellikle 1980lerin sonunda ABde yaanan deiimler aday ve ye lkelerde arac bir kurum olarak tanmlanan BKAlarn nemini artrmtr. Orta ve Dou Avrupada BKAlarn kurulu hikayesi Bat Avrupa lkelerinden ok farkldr. 1989 yl ncesinde merkezden idare edilen bir ekonomiye sahip bu lkelerde pazar ekonomisine gei nemli deiiklikleri de beraberinde getirmitir. Merkezi sistemin deimesiyle birlikte blgeler arasndaki farkllklar da
203

Serap Kayas, Suna S. Yaar

ortaya kmtr. Bu farkllklar Batdan bu lkelere BKAlarn ithal edilmesine neden olmutur (Halkier ve di., 1998). AB, bu lkelerin bazlarnda BKAlarn kurulmasn hem nansal adan hem de uzmanlarla desteklemitir. rnein ek Cumhuriyetinde Ostrava ve Kuzey Bohemia blgelerinde (McMaster, 2004) ve Slovakyada kurulan BKAlar PHARE programnn yardmyla kurulmutur. Orta ve Dou Avrupa lkelerinde de BKAlarn saylar, yaplar ve ilevleri bir lkeden dierine farkllklar gstermektedir. Genel olarak NUTS 3 blgelerinde ve 1990l yllarn ikinci yarsndan bu yana kurulmaya balanan BKAlarn saylar lkeden lkeye deimektedir. 70 civar ile bu say Polonyada en fazlaya ulamaktadr. ou lkede ulusal dzeyde BKAlarn koordinasyonundan sorumlu Ulusal Kalknma Ajanslar kurulmutur. Blgesel dzeyde BKAlar genel olarak dier kurumlarla ibirlii iinde yerel kalknma hedeerine ulamaya almaktadr. rnein Macaristan, Polonya, ek Cumhuriyeti, Slovakya, Romanya gibi lkelerde BKAlarn yannda baka kurumlar da grev almaktadr (Ouzsoy, 2004). Macaristanda blgesel kalknma ve programlama grevini Blgesel Kalknma Konseyleri 1997den beri yrtmektedir (Batchler ve di., 1999). 1999 ylnda kan bir yasayla BKAlar bu Konseylerin yrtc kurulular olarak grev yapmaktadr (OECD, 2001). BKAlar kamu hizmet irketleri olarak kurulmulardr. Polonyada blgesel kalknmadan 1991 ylndan itibaren kurulmaya balayan BKAlar sorumludur. Ama yereldeki baz kurulu ve vakar da kalknma konusunda BKAlara birlikte almaktadr. BKAlar ulusal dzeydeki Polonya Kalknma Ajans tarafndan nansal olarak desteklenmektedirler. Bunlarn ou anonim irket olarak kurulmutur (Gorzelak, 1998). ek Cumhuriyetinde ise blgesel dzeyde daha ok kurum yer almaktadr. 1993 ylndan itibaren kurulan 14 BKA yannda 2001 ylndan sonra Blgesel Konsey, Komite ve dareler kurulmutur. BKAlarn bazlar yerel inisiyatier bazlar ise merkez tarafndan kurulmutur ve anonim irket yapsndadr (Batchler ve di., 1999). Blgenin tantm, ibirlii ve yabanc sermayeyi ekmek temel grevleri arasndadr. Konseyin, Komitenin ve darenin grevleri ise daha ok kalknma programlarn idare etme, nansal denetim, deerlendirme gibi AB blgesel politikasna uyumu salamay amalayan grevlerdir. Slovakyada da ek Cumhuriyetine benzer ekilde 18 BKAnn yannda Blgesel Koordinasyon ve zleme Komiteleri kurulmutur. BKAlar blgesel kalknma programlarn Ulusal Kalknma Planlar paralelinde hazrlamakla grevlendirilmitir. Bunlar kar amac olmayan kurululardr. Romanyada da Kalknma Kurulu, blgesel kalknma politikalarndan sorumlu bir kurum olarak tanmlanmtr. BKAlar ise blgesel kalknmann uygulanmasnda sorumlu kar etmeyen kurululardr. zetle her lke yerel dzeyde kurumsallamasn kendi yapsna uygun olarak oluturmutur. Baz durumlarda BKAlarn ve dier kurumlarn amalar ve etkinlikleri benzerlikler gsterse de saysal ve yapsal farkllklar sz konusudur.
204

Avrupa Birliine yelik Srecinde Kalknma Politikalar: Yasal ve Kurumsal Dnmler

rnein BKAlarn grevleri Bulgaristanda Blgesel dareler ve Konseylerce, Estonyada ise Gelitirme merkezlerince srdrlmektedir. Baz BKAlar bamsz, bazlar ise merkeze baml olarak kurulmutur. BKAlar irket veya vakf statsnde olabilmektedir. Ancak BKAlarn temel grevleri kalknma stratejileri ve planlar hazrlamak olarak her lkede n plana kmaktadr. kinci nemli grevleri ise arac kurum olarak bulunduklar yerelliklerde dier kurumlarla ibirlii iinde ekonomik kalknma hedene ynelik etkinlikler gerekletirmektir.
lkeler Bulgaristan Ulusal Dzey Blgesel Kalknma ve Kamu leri Bakanl Blgesel Kalknma Konseyi Blgesel Kalknma Mdrl Blgesel Kalknma Bakanl Blgesel Kalknma Merkezi Blgesel Dzey Blgesel Kalknma Konseyleri

ek Cumhuriyeti

Estonya

ileri Bakanl Ekonomik ler Bakanl Blgesel Politika Konseyi Estonya Blgesel Kalknma Ajans Blgesel Kalknma ve Yerel Ynetimler Bakanl Ulusal Blgesel Kalknma Konseyi ileri Bakanl Ulusal Blgesel Kalknma Konseyi Ulusal Blgesel Kalknma Ajans Tarm ve Blgesel Kalknma Bakanl Ulusal Blgesel Kalknma Konseyi Blgesel Kalknma Bakanl Polonya Blgesel Kalknma Ajans Ulusal Blgesel Kalknma Ajanslar Birlii Kalknma Bakanl Ulusal Blgesel Kalknma Kurulu naat ve Blgesel Kalknma Bakanl Ulusal Blgesel Kalknma Ajans Ekonomik likiler ve Kalknma Bakanl Ulusal Blgesel Kalknma Ajans

Blgesel dare Blgesel Konseyler Blgesel Kalknma Komitesi Blgesel Kalknma Ajanslar Gelitirme Merkezleri

Hrvatistan Letonya

Blgesel Kalknma Ajanslar

Litvanya

Blgesel Kalknma Konseyleri Blgesel Kalknma Ajanslar Blgesel Kalknma Konseyleri Blgesel Kalknma Ajanslar Blgesel Kalknma Ajanslar

Macaristan Polonya

Romanya Slovakya Slovenya

Blgesel Kalknma Kurulu Blgesel Kalknma Ajanslar Blgesel Kalknma Ajanslar Blgesel Kalknma Ajanslar

Eski Yugoslavya Kaynak: Batchler ve di. 1999; McMaster ve Ferry, 2003; Ouzsoy, 2004

205

Serap Kayas, Suna S. Yaar

TRKIYENN ADAYLIK SRECNDE BLGESEL POLTKAYA UYUM ALIMALARI Trkiyede 1960l yllardan bu yana DPT tarafndan gerekletirilen plan ve programlarla belirlenen kalknma politikas, blgesel farkllklar azaltmak ve ekonomik kalknmay hzlandrmak olarak tanmlanmtr. Ancak grece az gelimi yrelere ynelik yaplm ou plan, program ve desteklerin ok baarl olduu sylenemez. Ekonomik kalknma iin yerel kurumsal kapasitenin artrlmasnn, blgelerin isel potansiyelin yereldeki aktrlerle ibirlii iinde deerlendirilmesinin, kurumsal altyapnn glendirilmesinin ve nansal kaynaklarn etkin olarak kullanlmasnn nemi aktr. ABye aday olan ve mzakere srecine balam olan Trkiye, zellikle yerelde kurumsal kapasitesini artrmak ynnde almalar yapmaktadr (Kayas, 2006). AB adayl ncesinde DPTnin gelitirdii birok plandan bahsetmek mmkndr. Dou Marmara Blge Plan (1963), Zonguldak Blge Plan (1963-64), Antalya Plan (1960-65), Ege Blgesi Kalknma Plan (1963-69), ukurova Blgesi Planlama Projesi (1962), Keban Plan (1964) farkl blgelerde kalknma problemlerine zm bulmak amacyla gelitirilmitir. lk entegre blge kalknma plan 1989 ylnda balam olan Gneydou Anadolu Projesidir. 1990larn ikinci yarsnda Dou Karadeniz Blgesi Kalknma Plan, Dou Anadolu Kalknma Plan ve Zonguldak-Bartn-Karabk Blgesel Kalknma Projeleri hazrlanmtr. Ayrca belirlenmi olan I. derece kalknmada ncelikli yrelerdeki illerde yatrm yapacaklara eitli tevikler salanmaktadr. Yerel ve blgesel kalknma projeleri ve programlar hazrlanm olsa bile Trkiyede blgesel gelime farklarnn nne geilememi olmas, bu projelerin belki de etkin bir ekilde uygulanamamasndan kaynaklanmaktadr. Yerelde yeterli ekilde kurumsallaamam olmak ve nansal kaynaklarn etkin bir ekilde datlmam ve kullanlmam olmas buna neden olarak grlebilir. 1999 ylnda Helsinkide yaplan Avrupa Konseyi sonucunda Trkiyenin Avrupa Birlii (AB) yeliine adaylk sreci de balamtr. 2001 ylnda AB Komisyonu tarafndan Katlm Ortakl belgesi hazrlanmtr. Bu belgede AB politika alanlar kapsamnda belirtilen orta ve ksa vadeli ncelikler dorultusunda Trkiye Avrupa Birlii Mktesabatnn stlenilmesine likin Ulusal Programn hazrlamtr. Bu programdaki orta ve ksa vadeli nceliklerin belirlendii alanlardan birisi de blgesel politikadr. 2001 ylndan itibaren Trkiye gerekletirdii kurumsal ve yasal baz dzenlemeler ile ABnin blgesel politika alanna uyum salamaya almaktadr. Katlm Ortakl Belgesinde ksa vadede blgesel politika alannda uyum iin belirlenen ncelikler: Ulusal Kalknma Plan ve statistik Blge Birimleri Snandrmas (BBS) Dzey 2lerde (NUTS 2) blgesel kalknma planlar hazrlanmas
206

Avrupa Birliine yelik Srecinde Kalknma Politikalar: Yasal ve Kurumsal Dnmler

suretiyle, blgesel farkllklar azaltmay amalayan bir ulusal ekonomik ve sosyal uyum politikasnn gelitirilmesi; Bu balk altndaki mevzuatn uygulanmasn kolaylatracak yasal erevenin kabul edilmesi; Blgelere ynelik kamu yatrmlarna ilikin ncelik kriterlerini ortaya koyan ok yll bteleme usullerinin oluturulmas; Blgesel kalknmay yrtecek idari yaplarn glendirilmesidir. Orta vadede ise, blgesel kalknma planlarn uygulamak zere BBS Dzey 2lerde blge birimlerinin oluturulmas beklenmektedir (ABGS, 2005). Trkiyede AB blgesel politikasna uyum srecinde ilk olarak Eyll 2002 ylnda kabul edilen yasayla dzey halinde NUTS blgeleri tanmlanmtr. Blgeler blgesel gelime politikalarnn belirlenmesini, blgesel istatistiklerin toplanmasn ve AB blgesel istatistik sistemine uygun karlatrlabilir istatistiki veri taban oluturulmasn salayan istatistiki blge birimleri snandrmalardr. 2004 ylnda ayrca 5084 sayl Yatrmlarn ve stihdamn Tevikine Ynelik Kanun ile yatrmlarn ve istihdamn artn hzlandrmak ve blgesel gelimede zel sektr katksn artrmak amacyla yeni tevikler uygulanmaya balanmtr. Bu erevede, Kalknmada ncelikli Yreler kapsamndaki iller, Sosyo Ekonomik Gelimilik Endeksi deeri eksi olan illerde yer alan iletmeler iin, istihdam art artna bal olarak alanlar zerindeki gelir vergisi ve SSK primi demelerinde indirim salanm ayrca, bu iletmeler iin enerji ve bedelsiz arazi destei getirilmitir. 2004-2006 dnemini kapsayan ve ekonomik ve sosyal uyum alannda mali yardmla desteklenecek orta vadeli temel ncelik alanlarn belirlemek zere n Ulusal Kalknma Plan (UKP) Aralk 2003de onaylanmtr. Plan kapsamnda, ncelikli 12 Dzey 2 Blgesinde stratejik nitelikli, mstakil bteli ve operasyonel blgesel kalknma programlar ile snr tesi ibirlii programlar uygulanmaya balanmtr. Bu kapsamda; Dou Anadolu Kalknma Program; GAP Blgesel Kalknma Program; T82: ankr, Kastamonu, Sinop, TR83: Amasya, orum, Samsun, Tokat, TRA1: Bayburt, Erzincan, Erzurum, TRA2: Ar, Ardahan, Idr, Kars, TR72: Kayseri, Sivas, Yozgat, TR52: Konya, Karaman, TRB1: Bingl, Elaz, Malatya, Tunceli Dzey 2 Blgeleri Kalknma Programlar, Trkiye-Bulgaristan Snr tesi birlii Program uygulamalarna balanmtr.

207

Serap Kayas, Suna S. Yaar

AB destekli blgesel kalknma programlarnn yrtlmesi esnasnda programlarn uyguland blgelerde servis birimleri kurulmutur. Bu birimler il ve belediye ynetimlerinin blgesel kalknma programlarnn uygulanmasnda katlmn salayan birimlerdir. AB nansal destekli 4 NUTS 2 blgesinde bu birimler kurulmutur (EC, 2004). n Ulusal Kalknma Plann takiben deerlendirme ve izleme iin DPT bnyesinde yeni blmler oluturulmutur. 2005 ylnda l zel daresi Kanunu, Belediye Kanunu, Bykehir Belediye Kanunu ve Mahalli dare Birlikleri Kanunlar ile yerel ynetimlerin kalknma konusundaki yetki ve sorumluluklar artrlmtr. Blgesel gelimeyi hzlandrmak, yereldeki ibirliini artrmak ve kaynaklarn etkin kullanm iin Dzey 2 blgelerinde Kalknma Ajanslar kurulmasna ynelik Kalknma Ajanslarnn Kuruluu, Koordinasyonu ve Grevleri Hakknda Kanun ubat 2006 ylnda yrrle girmitir. Temmuz 2006 ylnda ise Trkiyede yatrm yaplmasn zendirmeye ynelik yatrm destek ve tantm stratejilerinin belirlenmesi ve uygulanmasndan sorumlu olarak Trkiye Yatrm Destek ve Tantm Ajansnn grev, yetki ve tekiltn dzenleyen Trkiye Yatrm Destek ve Tantm Ajans Kurulmas Hakknda Kanun karlmtr (DPT, 2006). KALKINMA POLTKALARINDA TRKYEDE KALKINMA AJANSLARININ ROL Trkiyede kalknma politikalarndan merkezi bir kurum olan DPT sorumludur. Gney Dou Anadolu blgesinde osi olan GAP idaresi dnda planlama, blgesel kalknma programlamas ve uygulamasyla uraan yerelde baka kurum yoktur. AB uyum srecince Yapsal Fonlarn ynetilmesi iin orta vadede kurulmas beklenen blge birimleri Orta ve Dou Avrupa lkelerinin birounda olduu gibi Trkiyede de BKA olarak kurulacaktr. Trkiyede merkezden ve yerelden baz giriimlerle BKA kurma almalar 1990larn banda balamtr. Merkezden olan giriimler GAP daresinin blge osini ve GAP-Giriimci Destekleme Merkezlerini rnek gstermek mmkndr. Sivil toplum kurulular ve sanayi ve ticaret odalarnn nclk ettii bu giriimlerden ilki Ege Blgesi Kalknma Ajansdr (EBKA). Ege Blgesi Gelitirme Vakfnn (EGEV) kurulmasnda nclk ettii EBKA 1993 ylnda kurulmutur. Fakat BKA olarak etkin bir ekilde alamam, EGEVin bnyesinde anonim bir irket olarak varln srdrmtr. Dier rnekler ise zmir Ticaret Odasnn (ZTO) zmir iin, Mersin Ticaret ve Sanayi Odasnn (MTSO) Mersin iin yapt almalardr. IZTO ngiltereden bir grup uzman ile bu almalara balamtr. 2001 ylnda ngiltere Ticaret Bakanlnn uluslararas kolu olan Trade Partners ile bir antlama imzalamlardr. Her ne kadar ilk etapta ZTO bnyesinde kk bir ajans kurulmaya amalandysa da bu gerekleememitir (Yasar, 2003, Kayasu ve di, 2003). Mersindeki Kalknma Ajans Haziran 2002de faaliyetlerine balamtr. Hedenin, Mersinin kalknmasn altyap geliimi, yerel kalknma
208

Avrupa Birliine yelik Srecinde Kalknma Politikalar: Yasal ve Kurumsal Dnmler

stratejileri, Mersinin tantm ve yerelin birlikte i yapabilme kapasitesini artrarak salamak olduu sylenebilir. 2004 ylnda valiliklerin, odalarn, niversitelerin ve belediyelerin katlmyla Mersin Kalknma ve birlii Konseyi, Kalknma Ajansna daha salam bir altyap kazandrmak iin kurulmutur. Yerelde blgesel kalknma kapasitesinin artrlmas, 25 Ocak 2005 tarihinde yrrle giren 5449 sayl Kalknma Ajanslarnn Kuruluu, Koordinasyonu ve Grevleri Hakknda Kanun ile 26 Dzey 2 blgesinde Kalknma Ajans kurulmas planlanmaktadr. Bu balamda, BKAlar Trkiyede merkezin giriimiyle kurulacak stratejik ve operasyonel fonksiyonlar olan kurulular olacaktr. Yasada DPT merkezde koordinasyondan sorumlu kurum olarak tanmlanmtr. Grevi blgeler aras ve blge ii gelimilik farklarn azaltc tedbirleri almak; planlama, programlama ve projelendirme konularnda ajanslara rehberlik ve danmanlk yapmak, plan ve programlarn uygulanmasn izlemek ve deerlendirmek; blgesel gelimeye ynelik i ve d kaynakl fonlarn ajanslara tahsisi ile bunlarn kullanmna ilikin usul ve esaslar belirlemek ve ajanslar aras ibirliini salamak ve ortak proje retimini desteklemek olarak 5449 nolu yasada belirtilmitir. Ksaca DPTye merkezde blgesel politikay belirleme, koordinasyon, deerlendirme ve izleme ile fonlarn tahsisi grevi verilmitir. Merkezde BKAlarla sk iliki iinde olacak bir baka kurum 2006 Temmuzda kan kanunla kurulmas planlanan Trkiye Yatrm Destek ve Tantm Ajansdr. Ajans ulusal dzeyde yatrm destei ve tantm stratejisi yapmak, yatrmclara ynelik bilgilendirme ve ynlendirme hizmetleri tasarlamak ve sunmak, yatrmlara ilikin izin ve onay ilemlerinin tamamlanmasnda destek salamakla sorumludur. Bunu yaparken de BKAlarla ibirlii iinde olmas gerektii kanunda belirtilmitir. Yasada da vurguland gibi BKAlarn hede kamu kesimi, zel kesim ve sivil toplum kurulular arasndaki ibirliini gelitirmek, kaynaklarn yerinde ve etkin kullanmn salamak ve yerel potansiyeli harekete geirmek yoluyla ulusal kalknma plan ve programlar dorultusunda blgesel gelimeyi hzlandrmak, srdrlebilirliini salamak, blgeler aras ve blge ii gelimilik farklarn azaltmaktr. Bunu salamak iin yerel plan ve programlarn uygulanmasn salayc etkinlik ve projelere destek olmak; kalknma hedeerini gerekletirmeye ynelik olarak; kamu kesimi, zel kesim ve STKlar arasndaki ibirliini gelitirmek, blgenin isel potansiyeline ynelik aratrmalar yapmak, blgenin tantm yapmak, yatrmclara ve giriimlere eitli hizmetlerle salamaya almaktadr. Bu balamda amalar ve aslnda tanmlanm olan grevleri Avrupadaki dier ajanslarla benzerlik gstermektedir (Pala, 2005). Kurulacak BKAlarda drt temel rgtsel yapnn olmas ngrlmtr. Bunlardan ilki Kalknma Kuruludur. Danma kurulu gibi faaliyet gsteren Kurul, blgedeki kamu ve zel sektr temsilcileri ile STKlar gibi aktrlerin katlmndan oluacaktr. kinci yap olan Ynetim Kurulu Ajansn karar organdr. Valilerin
209

Serap Kayas, Suna S. Yaar

bakanln yapaca Ynetim Kurulu, bykehir belediye bakanlar veya il merkez belediye bakanlar, il genel meclisi bakanlar, sanayi ve ticaret odalar bakanlar ve zel sektr ve/veya STKlardan katlan temsilciden oluacaktr. Genel Sekreterlik, Ajansn yrtme grevini stlenirken blgenin her ilinde kurulacak Yatrm Destek Osleri zel kesimdeki yatrmclarn kamu kurum ve kurulularnn grev ve yetki alanna giren izin ve ruhsat ilemleri ile dier idari i ve ilemlerini sonulandrmak zere ynetim kurulu adna tek elden izlemek, egdm salamak ve yatrmlar izlemekle sorumludur. Her ne kadar AB ilerleme raporlarnda ve ncelikler arasnda blgesel bir yaplanmadan bahsedilse de bunun yaps ve nasl olaca hakknda bir balayclk sz konusu deildir. Trkiye de, ye olmu veya halen adaylk srecinde olan Orta ve Dou Avrupa lkelerinin ou gibi yerel dzeyde ekonomik kalknmay salayacak kurumlarn Kalknma Ajanslar olmasna karar vermitir. Yeni kan yasayla birlikte kalknma politikasnda yerel aktrlerin de katlmyla birlikte isel kalknmay destekleyen, kapasiteyi artrmaya ynelik aadan yukar yaklam benimseyen admlar atlmtr. ncelikle AB destekli blgesel kalknma programlarnn yrtld ve servis birimlerinin kurulduu yerelliklerde Kalknma Ajanslar kurulmas dnlmtr. Ancak uygulamada pilot blge olarak daha nce yerelde Kalknma Ajanslar kurma konusunda almalar yapm olan zmir ve Adana-Mersin (ukurova) Dzey 2 blgeleri seilmitir. DEERLENDRME Avrupa Birlii blgesel politika alan erevesinde yerellikler dzeyinde kurumsallama, ynetim ve programlama kapasitesinin oluturulmas nemlidir. AB politikalarn belirleyen iki temel ilke olan sorumluluklarn paylalmas ve yerinden ynetim (decentralization) ile yerindenlik (subsidiarity) ilkeleri zellikle blgesel politika alannda vurgulanmaktadr. Bu ilkeler dorultusunda, 1990l yllarn sonundan bu yana ye lkelerde yerel ynetimlerin, yerelliklerdeki aktrlerin ve STKlarn katlm nemli grlmektedir. AB programlarna ve giriimlerine katlm iin n art kurumlarn bir a (network) veya ortaklk (partnership) oluturmalardr (Cameron and Danson, 2000). Bu balamda adaylk sresinde farkl lkeler blgesel politika ve Yapsal Fonlarn ynetimi iin hem merkezde hem de yerel/blgesel leklerde yeni kurumlar oluturmutur. ABnin blgesel politikasna uyum salamak zere aday lkelerden beklentilerini belirleyen balklar altnda Trkiye de dier aday lkelerin yapt gibi almalarn srdrmektedir. ABnin yaplacak uyum almalarnda oluturulmas gereken yasalar ve kurulmas gereken kurumlar asndan aday lkelerden bekledii tek bir standart yaklam yoktur. ye ve aday lkelerin blgesel politikaya uyum iin oluturduklar birbirinden farkl yasal ve kurumsal yaplar bunu desteklemektedir. Orta ve Dou Avrupa lkelerine bakldnda, Trkiyenin tamamlamakta olduu birok aamay bu lkelerin de adaylk srelerinde gerekletirdikleri grlmek210

Avrupa Birliine yelik Srecinde Kalknma Politikalar: Yasal ve Kurumsal Dnmler

tedir. Trkiyede de Orta ve Dou Avrupa lkelerinde olduu gibi BBS (NUTS) tanm yaplm, Ulusal Kalknma Program hazrlanm, Yapsal Fonlarn datlmas ve fonlarn kullanm iin deerlendirme ve izleme programlar yapacak kurumlar tanmlanm veya tanmlanmaktadr. Bu lkelerinin merkezde blgesel politikann ynetilmesi iin oluturduu kurumlara bakldnda bakanlk, ulusal kalknma ajanslarnn veya konseylerinin varl szkonusudur. Trkiyede ise merkezi dzeyde blgesel politika ve kalknmadan sorumlu kurum DPT olarak tanmlanmtr. 2005 ylndaki AB yelik srecindeki ilerleme raporunda da bu bir anlamda belirtilmi ve DPTnin karar verme mekanizmasnn ok merkezi olduu vurgulanmtr. Bu raporda planlama, programlama, uygulama ve izleme grevlerinin DPT tarafndan merkezden gerekletirilmesinin yerelliklerde yetersiz kurumsallamaya yol aaca belirtilmektedir (EC, 2005). Orta ve Dou Avrupa lkelerinin ounda blgesel politikada kurumsal ve ynetsel bir yap olarak adaylk srecinde kurulmu BKAlar veya BKA benzeri yaplar grmek mmkndr. ABnin blgesel politikann ynetimi iin bekledii aadan yukar bir yaklamla yerelliklerde ibirlii ve ortakl salayabilecek arac kurumlar olan BKAlarn bu anlamda nemleri artmtr. Trkiyede de 2006 ylnda kan Kalknma Ajanslar hakkndaki kanunla yerelliklerin kalknmasnda Kalknma Ajanslarnn rol oynayaca lkeler arasnda yer alacaktr. Kalknma Ajanslarnn en nemli grevleri kalknma plan, stratejisi ve program hazrlamak ve/veya hazrlanm olan bu strateji ve programlar uygulamak olmaldr. Ayrca KAlarnn yerelliklerdeki aktrler arasnda ibirlii ve egdm oluturarak kalknma faaliyetleri gerekletirmek grevleri de nemlidir. Trkiyede kurulacak olan KAlarnn zellikle bu konularda daha ak tanmlara gereksinimi vardr. Yasada sadece blgesel kalknma programlar ve planlarna destek vermek ve izlemek gibi bir grev tanmlanmtr. DPT blge planlar yapmak sorumluluunu ve blgeleraras farkllklar iin tedbir almak ve planlama programlama konularnda danmanlk ve rehberlik yapmak grevlerini stlenmitir. Blge kalknma planlar hazrlanacak ve uygulanacaktr, ancak KAlar ne hazrlayan ne de uygulayan kurum olacaktr. KAlar izleyen, destekleyen ve deerlendiren kurumlar olarak grevlendirilmektedir. Bu da KAlarnn en nemli grevlerinden biri olan blgesel kalknma stratejilerinin hazrlamadan nasl bir ajansa dnecekleri sorusunu gndeme getirmektedir. kinci nemli bir soru da KAlarnn yasada belirtilen yapsnn her yerellik iin uygun olup olmaddr. KAlarnn etkili kurumlar olarak n plana kmasnn nedeni, bulunduklar yerelliin zelliklerine gre etkinliklerinin, grevlerinin ve kurumsal yaplarnn deimesidir. Dnya rneklerinde izlenen durum, uzun erimli hedeere ynelik kalknma politikalarnn yerel aktrler arasnda oluturulan ibirlii ve egdm ieren kurumsallama sayesinde yerel kapasitenin artrlmas ve ok katmanl bir ynetiim sistemiyle gerekletirildiidir. Kalknma Ajanslar Trkiye iin bir anlamda yerel lekte ekonomik kalknma salamay hedeeyen ilk kurum olacaktr. KAlar, yerel ak-

211

Serap Kayas, Suna S. Yaar

trlerle ibirlii ve egdm iinde, isel gelimeyi yerel kaynaklarn etkin kullanm ile salayp, yatrmlara yn verebilirse bu hedef gerekleebilir.
KAYNAKA ABGS (2005) Avrupa Birlii Mktesebatnn stlenilmesine likin Trkiye Ulusal Program http://www.abgs.gov.tr/indextr.html Bachtler J, Downes R, Helinska-Hughes E ve MacQuarrie J (1999) Regional Development and Policy in the Transition Countries, Blgesel ve Sanayi Politikalar Aratrma Raporu, No 36, Avrupa Politikalar Aratrma Merkezi, Glasgow: University of Strathclyde,. Bachtler J ve Yuill D (2001) Policies and Strategies for Regional Development: A Shift in Paradigm, Blgesel ve Sanayi Politikalar Aratrma Raporu, No 46, Avrupa Politikalar Aratrma Merkezi, Glasgow: University of Strathclyde. Beleli, zsel (2005) Regional Policy and EU Accession: Learning from the GAP Experience, Turkish Policy Quarterly, Vol. 4, No. 3. Cameron G ve Danson M (2000) The European Partnership Model and the Changing Role of Regional Development Agencies: A Regional Development and Organisation Perspective, Governance, Institutional Change and Regional Developmentta, sf.11-36, M. Danson, H. Halkier, G.Cameron (derleyenler), UK: Asgate Publishing. EC (2005) 2005 Regular Report on Turkeys Progress Towards Accession http://ec.europa.eu/ enlargement/archives/pdf/key_documents/ EC (2004) 2004 Regular Report on Turkeys Progress Towards Accession http://ec.europa.eu/ enlargement/archives/pdf/key_documents/ Gorzelak G, Kozak M ve Roszkowski W (1998) Regional Development Agencies in Poland, Governance, Institutional Change and Regional Developmentta, sf.11-36, M. Danson, H. Halkier, G.Cameron (derleyenler), UK: Asgate Publishing. Halkier H (2000) Regional Policy An Inter-organisational Approach, Blgesel ve Sanayi Politikalar Aratrma Raporu, No 37, Avrupa Politikalar Aratrma Merkezi, UK: University of Strachclyde. Halkier H, Danson M ve Damborg C (1998) Regional Development Agencies in Europe, UK: Jessica Kingsley Publishing. Kayas, S. (2006) Institutional Implications of Regional Development Agencies in Turkey: An Evaluation of the Integrative Forces of Legal and Institutional Frameworks, 42. ISoCaRP Kongresine sunulan bildiri, 14-18 Eyll, Yldz Teknik niversitesi, stanbul. Kayas S, Pnarcolu M, Yaar S S, Dere S, (2003) Yerel/Blgesel Ekonomik Kalknma ve Rekabet Gcnn Artrlmas: Blgesel Kalknma Ajanslar, stanbul: TO Yaynlar. Leonardi R (1993) The Regions and The European Community: The Regional Response to The Single Market in The Underdeveloped Areas, Frank Cass & Co. Ltd. McMaster I (2004) From Regional Decit to Institutional Overload? - Regional Policy in the Czech Republic, Avrupa Politikalar Aratrma Makaleleri, No 52, Avrupa Politikalar Aratrma Merkezi, Glasgow: University of Strathclyde.

212

Avrupa Birliine yelik Srecinde Kalknma Politikalar: Yasal ve Kurumsal Dnmler

McMaster I ve Ferry M (2003) Implication of EU Regional Assistance Programmes in Moravia-Silesia and Upper Silesia, UACES altay: Regional Policy and Social and Economic Development in East Central Europe, University of Paisley, Mays 2003. OECD (2001) Territorial Reviews-Hungary, OECD Yaynlar, Fransa. Ouzsoy, C M (2004) The Structure of National and Subnational Institutions in European Union Candidate Countries and EU Implications for Regional Policy, Yksek Lisans Tezi, Ankara: ODT. Pala, Arzu (2005) The Attempts in Regional Policy on the Road of EU Membership, Yaymlanmam Doktora Raporu , Stuttgart: University of Tbingen. Sweet M L, (1999) Regional Economic Development in the European Union and North America, sf. 76-196, Greenwood Publishing. Tekeli ve lkin S (2003) Avrupa Birlii Trkiye ve Yerellik, IULA-EMME. Yaar S S (2003) Regional Development Agencies: Endogenous Dynamics and Regional Policy,Yksek Lisans Tezi, Ankara: ODT.

213

mar Mevzuatmzda Planlama Kademeleri ve st lek Planlama Sorunu

MAR MEVZUATIMIZDA PLANLAMA KADEMELER VE ST LEK PLANLAMA SORUNU Prof. Dr. Melih ERSOY Orta Dou Teknik niversitesi, ehir ve Blge Planlama Blm

zet Bu bildiride, blgesel kalknmada nemli bir rehber ve ara olan st lek planlarn tanmlar, kapsam ve ierikleri ile yapm ve uygulanmalarnda son yllarda yaplan yasal dzenlemelerle ortaya kan karmak yap zerinde durulacak ve bu konuda gelitirilmi bir neri tartlacaktr. Bildirinin ilk blmnde, planlama ve farkl leklerdeki planlarn kademeli birliktelii konular zerinde durulacaktr. Bunu, yrrlkteki mevzuat erevesinde st lek planlar konusunun irdelenmesi izleyecektir. Son blmde ise nasl bir yasal dzenleme ile planlama sistemimizde yaanan bu sorunun alabilecei tartlacaktr.

BLM 1 Fiziksel planlama anlay ve pratii, belirli bir sorun ya da sorunlar yuman zmek amacyla, yola klan bir sreci temsil eder. Bu amaca ulamak iin, bir yandan bu sorun/larn hangi yapsal ilikiler balamnda, neden ve nasl ortaya kt anlalmaya/ bilinmeye allrken, dier yandan da, bu bulgular irdeleyerek, sorunlar eitli mdahale aralaryla nasl zebilecei aratrlr. Bu balamda, planlama srecinin balang noktasn somut gereklik oluturmaktadr. Ancak, sorunla ilikili grlen somut veri ve gzlemler zihinde/dncede sistematik hale getirilmedii srece tam bir kaos grnts verir. Tm bu veri tabannn soyut dzeyde/kuramsal olarak yeniden dzenlenmesi, tm ilikilerin ayrnt ve edimselliklerden arndrlarak yeniden kurgulanmas gerekir. Dier bir deyile, soyuttaki somut yaratlr; somut, soyut dzeyde yeniden retilir. Dncede planlama, ancak bu evreden sonra balayabilir. Mevcut ilikileri kavradktan sonra ileriye ynelik olarak bunlarn nasl bir biim alacan aklayan dier bir deyile, kestirimle yetinen bir yaklam pozitivizmi temsil ederken, belirli deer yarglar erevesinde bu ilikilerin nasl yeniden biimlendirilebileceine,
215

Melih Ersoy

ynlendirilebileceine ynelik olarak soyut bir model gelitirme abas, en genel anlamyla planlama srecinin balangcdr. Kentsel planlamada mevcut ileyi, durum, eilim ve beklentilerin belirlenerek sorunlar/olanaklar (SWOT analizleri) balamnda deerlendirmeleri esastr (Bademli, 2005). Dnsel dzeydeki modelin somut bir tasarma dn plan, bu plann gerekletirilmesine ynelik uygulama srecinin btn ise planlamadr. Planlama bu nitelii ile hem endktif hem de dedktif bir sretir. Ve uygulamadaki baars, soyutta kurulan somutun, dsal gereklii ne kadar iyi temsil ettiine baldr. Ne yazk ki, gerek yaamn karmak yaps, deer sistemlerinin farkll ve politik g dengelerinin grece statik ve diren gsteren zellii, hazrlanan planlarn uygulama srecinde nemli lde yeniden biimlendirilmesini de zorunlu klmaktadr. Farkl leklerde hazrlanan planlarn bir st ve bir alt dzeydeki planlarla ilikilerinin kurulmas, bu balamda nem kazanmaktadr. Planlarn Kademeli Birliktelii ilkesi planlama srecinin uygulama evresinde karlalan sorunlarn azaltlmasna katk yapabilmektedir. Farkl soyutlama dzeylerinde hazrlanan ziksel planlarn birbirleri ile uyumu planlarn kademeli birliktelii ilkesi ile tanmlanmaktadr. Bu ilkeye gre, bir alt lekte alnan plan kararlarnn bir st lek plan kararlar ile elimemesi, st lek plan kararlarnn alt lekte uygulanmasnn imknsz ya da sorunlu olduunun tespit edildii durumlarda ise, st lek plan kararnn yeniden gzden geirilmesi esastr. Bu srete, grece byk alanlar iin retilmi genel ve soyut kurallardan (st lek planlar) ve bu kurallara bal olarak daha dar alanlar iin retilen zel ve somut kararlara (alt lek planlar) varlan bir yol izlenmektedir. Burada nemli olan, statik bir planlama anlay ile sadece plan leklerini deitiren bir odaklama yapmaktan ok, lekler arasnda geri besleme yntemi ile srekli olarak kendisini ngrlemeyen gelime ve ilikilerin yarataca potansiyel sapmalardan koruyacak bir dinamizmi salamaktr. (Ersoy, 2000:36) Daha ak bir ifadeyle, st lekli planlar, gelitirilen temel hedeer, oluturulmu politika ve prensiplere uygun olarak kentin ana gelime kararlarn ve arazi paralarnn kullan biimlerini ilke dzeyinde veren, soyutlama dzeyi yksek belgelerdir Bir st lekte belirtilen ana kararlar bir alt lee geirilirken, bu yeni lekte, st lekte ayrntlanmam olan dolaysyla yeni denilebilecek kararlar alnabilir (Ersoy, 2000:37). Ancak, her durumda, alt lekli planlar denetleyen, ynlendiren ve esneklik erevesini izen st lekli planlardr. Bu nedenle, st lekli planlarda alnacak kararlar, alt leklerde yaplacak binlerce plann ayn bir hedeer sisteminin ana ilkelerini benimsemelerini, dier bir deyile ayn dili konumalarn salamalar asndan son derece nemlidir.

216

mar Mevzuatmzda Planlama Kademeleri ve st lek Planlama Sorunu

BLM 2 Gnmzde kent planlamas mevzuat ok sayda kurum ve kuruluun yetki alanlarna girmekte ise de bu alanda temel yasa 3194 sayl mar Kanunudur. Bu yasa ve ilgili ynetmeliklerinde, ziki plan kademelenmesi ile bu planlarn yapm ve onaylanmasna ilikin yetki ve ykmllkler belirlenmitir. mar Kanununun mar Planlar le lgili Esaslar Planlama Kademeleri balkl 6. maddesinde de Planlar, kapsadklar alan ve amalar asndan; Blge Planlar imar planlar ise, Nzm mar Planlar ve Uygulama mar Planlar olarak hazrlanr hkm getirilmitir. Dier bir deyile, meknsal planlar, aadaki kavramlar aka kullanlmamakla birlikte, iki ana kademede tanmlanmtr: st lekli Planlar (Blge Plan) ve Alt lekli Planlar (mar Planlar). mar Planlar da kendi iinde Nazm ve Uygulama mar planlar olarak ikiye ayrlmaktadr. Yasann, Tanmlar balkl 5. maddesinde yer alan bir baka plan tr ise evre Dzeni Plandr. Bu plan tr gerek tanmda verilen ierik gerekse imar planlar tanm iinde yer almad iin, yine st lekli bir plan tr olarak grlmelidir. zetle, mar Kanununun ilgili maddeleri birlikte deerlendirildiinde, sistematik bir biimde tanmlanmamasna karn 3 ana plan kademesinden sz edilebilir: Bunlar; 1) Blge Planlar, 2) evre Dzeni Planlar ve 3) mar Planlardr. Aada bu planlara ilikin olarak mevzuatta yer alan tanmlara yer verilecektir: Blge Planlar: Yasal plan kademelenmesinin ilk basama olarak blge planlar gsterilmektedir. lkemizde blge planlarnn gemii 60l yllara kadar uzanr. Hazrlanan ilk blge plan Dou Marmara Blgesi Plandr. Bunu, Zonguldak Projesi, ukurova projesi, Keban Projesi, Antalya Projesi, Gneydou Anadolu Projesi , Dou Anadolu Projesi, Dou Karadeniz Blgesi Gelime Plan ve Yeilrmak Havzas Geliim Projesi izlemitir. Anlan projeler DPT, Bayndrlk ve skan Bakanl, Babakanlk GAP daresi gibi merkezi hkmet dzeyindeki birimler tarafndan hazrlanm, ancak bu planlarn yaama geirilmesine ynelik yasal dzenleme olmad iin uygulanmalar salanamamtr. (Kele: 2006) Yrrlkteki mar Kanunun planlar tanmlayan blmnde blge planlar ile ilgili ayrntl bir aklama yer almamaktadr. DPT tarafndan yaplmas ngrlen blge planlarnn leinin, yasada bu konuda bir hkm olmasa da 1/100 000 ve zeri leklerde olaca aktr. 1994 ylnda yrrle giren 540 Sayl Devlet Planlama Tekilat Kurulu Ve Grevleri Hakknda Kanun Hkmnde Kararname de DPTnin grevleri iinde blge planlar hazrlamak gibi bir ifadeye yer verilmemektedir. Ancak, Blgesel Gelime ve Yapsal Uyum Genel Mdrlnn grevlerinin sayld 14. Maddede Mdrle, il ve ile baznda aratrma ve planlama almalar yapmak, dier kamu kurum ve kurulularnn bu konularda yapacaklar almalarn Kalknma Planlar ve Yllk Programlarla tutarlln salamak, yapsal uyum
217

Melih Ersoy

politikalarnn uygulanmas srasnda ortaya kabilecek sorunlarn zm amacyla projeler gelitirmek ve bu konularda yaplacak almalar koordine etmek, kalknma ajanslarnn genel koordinasyonunu salamak ve bunlarla ilgili i ve ilemleri yrtmek, yerel istihdamn ve giriimciliin gelitirilmesi erevesinde kk ve orta lekli sanayi iletmelerinin, esnaf ve sanatkrlarn ve krsal kesimin sorunlarna ynelik politikalar gelitirmek, kurumsal ve hukuki dzenlemeler ile ilgili gr vermek, uygulamay ynlendirmek, kalknmada ncelikli yreleri ve ihtiyalarn tespit etmek, bu yrelerin zelliklerini dikkate alarak daha hzl bir gelime salanmas amacyla gerekli almalar yapmak, blgesel kalknma projeleri ile ilgili koordinasyonu salamak ve grev alanna giren konularda gr vermek ve uluslararas kurulularla temas ve mzakerelere itirak etmek grevleri verilmekte, ancak yine de aka blge plan ifadesine yer verilmemektedir. Dier bir deyile, DPTnin bu konudaki grevi kendi yasasndan deil, mar Kanununun Planlarn Hazrlanmas ve Yrrle Girmesi ile ilgili 8. maddesinde yer alan hkmden kaynaklanmaktadr. Buna gre, Blge planlar; sosyo-ekonomik gelime eilimlerini, yerlemelerin gelime potansiyelini, sektrel hedeeri, faaliyetlerin ve alt yaplarn dalmn belirlemek zere hazrlanacak blge planlarn, gerekli grd hallerde Devlet Planlama Tekilat yapar veya yaptrr. 1985 ylnda yrrle giren mar Kanunun 8. maddesi ile DPTye verilen bu grevin, Tekilatn kurulu ve grevleri ile ilgili olarak 9 yl sonra yrrle giren KHK da aka belirtilmemesi, merkezi hkmetlerin st lekli mekansal planlama konusundaki isteksizliinin ak bir gstergesi olarak yorumlanabilir. zetle, lkemizde yrrlkteki mekansal planlama sistemi iinde lkesel dzeyde bir plan kavram ve yaklamna yer verilmedii gibi, Blge Planlarna ilikin ifadeler de son derece yetersiz, mulak olduu gibi blge planlamas teknik ierii ve yaptrmlar da tmyle belirsizlik iinde braklm bir kademedir. Metropoliten Alan Planlar: Planlarn kademelenmesinde, blge planlarn izleyen srada yer almas gerekirken, 3194 sayl mar Yasasnn Tanmlar ve Planlama Kademeleri iinde yer almayan, ancak Yasann 9.maddesinde ad geen Metropoliten Alan Planlar, kapsam ve lek bakmndan blge planlar ile evre dzeni planlar arasnda yer almas gereken planlardr. Metropoliten alan, yksek younluklu byk bir merkez ile onu evreleyen ve onunla sk gnlk ekonomik sosyal ve kltrel ilikisi olan farkl byklkteki kentsel ve krsal yerlemelerden oluan ve gelimi bir toplumun yaad alan olarak tanmlanabilir. Metropoliten alan yer yer Bykehir belediye snrlar ile rten, yer yer de bu snrlar aan bir mekan tanmlamaktadr. Bu tanm ile gnmzn Blge Kentleri (city regions) kavram ile tanmlanan ve ynetsel olmaktan ok ilevsel bir alan kapsayan alanlar iin de bu planlama leinden sz edilebilir. Bykehirlerde ve metropollerde kent leinde yaplacak planlarn
218

mar Mevzuatmzda Planlama Kademeleri ve st lek Planlama Sorunu

ilk basaman, bu tanm erevesinde belirlenen metropoliten alann tm iin hazrlanacak olan bir Metropoliten Alan Plan oluturmaldr. Bu plan ekonomik, sosyal ve ziksel verilerin nda, ana kent ve etki alan iinde kalan kentsel ve krsal yerlemeler iin ekonomik, demograk, sosyal ve mekansal gelime esaslarn belirleyen ana ema niteliindedir. Metropoliten alann gelecekte stlenecei ekonomik rol, metropoliten alanda yaayacak toplam nfus, bu nfusa ait istihdam dalm ile bu nfus iin gerekli yaam ve alma alanlar ile bu merkezde sunulan hizmetlerden yararlanmak iin blge iinden gelecek nfus iin gerekli hizmet ve rekreasyon alanlarnn mekansal byklk ve gelime ynlerinin belirlenmesi vb. konular Metropoliten Alan Plan ile tanmlanmaldr. st lek plan kararlar olarak tanmlanan bu kararlar, daha alt leklerde hazrlanacak imar planlarnda temel veriler olarak kabul edilmesi gereken hedef ve stratejileri oluturmaktadr. Alt lekteki planlar, yukarda zetlenen farkl soyutlama dzeyi ve kendi leinin gerektirdii ayrntda, ancak Metropoliten Alan Plan ile belirlenen nfus, istihdam ve mekansal yerleim byklklerini esas almak kouluyla hazrlanrlar. Alt leklerde hazrlanan planlara gre geri besleme yntemi ile bir st lekteki planda deiiklik yaplmas her zaman mmkn olmakla birlikte bu deiiklikler nfus bykl ve mekansal gelime yn gibi temel kararlarda olamaz. Yukarda da belirtildii gibi, her ne kadar Metropoliten Alan Planlar 3194 sayl mar Yasasnn plan tanm ve kademelenmesi ierisinde yer almamakta ise de, mar Kanununun 9. maddesinde, Bakanlk gerekli grlen hallerde, kamu yaplar ile ilgili imar plan ve deiikliklerinin, umumi hayata messir afetler dolaysyla veya toplu konut uygulamas veya Gecekondu Kanununun uygulanmas amacyla yaplmas gereken planlarn ve plan deiikliklerinin, birden fazla belediyeyi ilgilendiren Metropoliten Alan Planlarnn veya ierisinden veya civarndan demiryolu veya karayolu geen, hava meydan bulunan veya havayolu veya denizyolu balants bulunan yerlerdeki imar ve yerleme planlarnn tamamn veya bir ksmn, ilgili belediyelere veya dier idarelere bu yolda bilgi vererek ve gerektiinde ibirlii salayarak yapmaya, yaptrmaya, deitirmeye ve resen onaylamaya yetkilidir. hkm yer almaktadr. 2001 ylnda Plan Yapmna Ait Esaslara Dair Ynetmeliin 4. Maddesinde yaplan deiiklikle, Metropoliten Alan Planlar ad zikredilmeden, Bakanln egdmnde yaplacak evre Dzeni Planlarnn ierii bu planlar da kapsayacak biimde tanmlanmtr. Buna gre, evre dzeni plan snrlar, ynetsel, meknsal ve ilevsel btnlk arz eden bir veya birden fazla il snrlar btnn veya bir ksmn kapsayacak ekilde belirlenir. Planlar, ilgili kurum ve kurulularla ve plan kapsamndaki ilgili idarelerle ibirlii salanarak Bakanlka yaplr veya yaptrlr... Kentsel gelime alan ihtiyacnn byk ehir belediye snrlar ve mcavir alan snrlar dnda karlanma gerei halinde, kent btnn, kentsel gelime alann ve bu alanlarla btnlk gsteren
219

Melih Ersoy

alanlar kapsayan evre dzeni planlar, Bakanln koordinasyonu altnda, ilgili byk ehir belediyesi ve valilike ortaklaa yaplr. hkmlerine yer verilmektedir. 2001 ylnda ynetmelik dzeyinde yaplan bu dzenleme, bykehir snrlarnn kstl bir alana skt 5216 sayl yasa ncesi dnemde bykehirler evresinde kurulan belde belediyelerini tek bir st lekli plan disiplini altna sokmak iin Bakanla verilen bir egdm grevi idi. Ancak, 2003 ylnda evre ve Orman Bakanl Tekilat yasas ile 2004 ylnda 5216 sayl Bykehir yasasnn yrrle girmesi ile bu dzenleme geerliliini byk lde yitirmitir. Dier yandan, mar Yasas ile Bakanla verilen birden fazla belediyeyi ilgilendiren Metropoliten Alan Planlar yapma yetkisi halen yrrlktedir. Bayndrlk ve skn Bakanl uzun yllar bu yetkiyi kullanmak konusunda ekinceli davranmtr. 2001 tarihinde Ynetmelikte yaplan deiikliklerle, metropoliten alanlardaki evre dzeni planlarnn yapm ve onay konusundaki yetki ve grevini kstl da olsa belirleyen hkmlerin uygulanabilirliini yitirmesi ile Bakanln bu yetkisini nasl kullanabilecei ak deildir. Bu noktada zerinde durulmas gereken konu, mar Kanununun 9. maddesindeki ifadeden yola karak metropoliten alanda yaplan ve Metropoliten Alan Plan ad verilen bir plann plan kademelenmesinde hangi aamay oluturduudur. evre dzeni plan ve metropoliten alanlarda yaplacak lke ve blge plan kararlarna uygun olarak konut, sanayi, tarm, turizm, ulam gibi yerleme ve arazi kullanlmas kararlarn belirlemek zere yaplacak olan Metropoliten Alan Plan arasnda bir ierik fark bulunmayacak, dolaysyla plan kademelenmesinde bu plan, evre dzeni plan yerine geebilecektir. Bugn yrrlkte olan mevzuata gre, benzer, hatta ayn ierikte hazrlanm ve onaylanm olan bir Metropoliten Alan Plan bulunan yerlerde ayrca bir evre dzeni plannn varln sorgulamann anlaml olmad sylenmelidir. Ancak, bir kez Metropoliten Alan Planlar kapsam ve ierik alarndan evre dzeni planlar ile ayn ilevi yerine getirdii ileri srldnde, evre Bakanl yetkili olduunu ileri srecek ve Bakanlklar arasnda yeni bir yetki tartmas balayacaktr. zetle, Metropoliten Alan Planlar kentlerin gelime strateji ve politikalarnn belirlendii belgeler olup, bu planlarla alnan kararlar daha sonra yaplacak tm alt lek planlar ynlendiren ve alt lek planlarda esas alnmas gereken temel unsurlardr. Yukarda da belirttiimiz gibi, mevzuatmzda Metropoliten Alan Planlar adyla bir planlama kademesinden sz edilmemesine ve son yllarda bu amaca ynelik olarak yaplan yeni yasal dzenlemelerle bu plan trnn nemi azaltlm olmasna karn yine de gerekli grld durumlarda bavurulabilecek olan ve birden ok ili kapsayacak bir alt blge plan olarak korunmaldr. Ancak, yrrlkteki mevzuat buna olanak tanmad gibi, Blge Planlar dnda st lekli planlarn tm hi bir ayrm gzetilmeden evre Dzeni Plan adyla adlandrld iin yeni tartmalara da yol aacaktr.
220

mar Mevzuatmzda Planlama Kademeleri ve st lek Planlama Sorunu

evre Dzeni Planlar: Mevzuatta belirtilen plan kademelenmesi asndan bakldnda Blge Planlarn izleyen ikinci kademede evre dzeni planlar yer almaktadr. mar Kanununun 5. maddesine gre evre Dzeni Plan, lke ve blge plan kararlarna uygun olarak konut, sanayi, tarm, turizm, ulam gibi yerleme ve arazi kullanlmas kararlarn belirleyen plandr. 1985 ylnda yrrle giren mar Kanununun Tanmlar balkl bu maddesinde yer alan evre Dzeni Planlarnn kapsam, ierii, lei, yapm ve onamasna ilikin olarak yasann baka hi bir maddesinde baka bir hkm getirilmemitir. Ancak, Blge Planlarnn baarszl, imar planlar zerinde st lekte planlarnn nemini artrnca, evre Dzeni Planlar uzun yllar bu konuda ller Bankas tarafndan hazrlanan mar Planlarnn Dzenlenmesi ile ilgili Teknik artlama da tanmlanan ierik ve kapsamla Bayndrlk ve skan Bakanl tarafndan yaplmtr. Nihayet, Bakanlk, 1985 ylnda yrrle giren Plan Yapmna Ait Esaslara Dair Ynetmelikte, 16 yl sonra Marmara Depreminin salad ivme ile 2001 ylnda (Ek: 17 Mart 2001/24345 R.G.) olduka kapsaml bir dzenleme yaparak evre Dzeni Planlarna ilikin olarak ayrntl hkmlere yer vermi, tanm, lekleri, ierii, yapm ve onama sreleri aklanmtr. Buna gre, evre Dzeni Plan, konut, sanayi, tarm, turizm, ulam gibi sektrler ile kentsel-krsal yap ve gelime ile doal ve kltrel deerler arasnda koruma-kullanma dengesini salayan ve arazi kullanm kararlarn belirleyen ynetsel, mekansal ve ilevsel btnlk gsteren snrlar iinde, varsa blge plan kararlarna uygun olarak yaplan, idareler aras koordinasyon esaslarn belirleyen, 1/25000, 1:50000, 1:100000, veya 1:200000 lekte hazrlanan, plan notlar ve raporuyla bir btn olan plandr. Ayn Ynetmeliin 5. Maddesinde bu plan tryle ilgili olarak daha ayrntl bilgi verilmektedir. Buna gre, evre dzeni planlar, varsa blge plan esas alnarak yaplr. evre dzeni planlarnn hazrlanmas srecinde, planlanacak alan ve yakn evresindeki alanlarda aada genel balklar halinde belirtilen konularda ilgili kurum ve kurululardan veriler elde edilir: a) Planlama alannn konumu ile ilgili bilgiler, b) Ynetim yaps, idari bln, snrlar, c) Fiziksel yap ve mevcut arazi kullanm, d) evresel deerler ve koruma alanlar, e) Afet verileri, afete maruz alanlar, yerlemeler ve zellikleri, f) Planlama alan ile ilgili demograk, sosyal, ekonomik, kltrel, tarihi vb. bilgiler, g) Ulam ve enerji dahil teknik altyap, h) Sektrel yap, i) Askeri alanlar, j) Mlkiyet yaps, k)Yerlemelerle ilgili yerel zellikler, l) Planlama alannn zelliine gre dier konular. evre dzeni plan yaplacak alan ve yakn evresinin bir btnlk iinde ele alnmas ve deerlendirilmesi iin eik analizi, yerinde yaplan incelemeler gibi ziksel almalarla birlikte, bilimsel tekniklere ve yntemlere dayal, yeterli nitelikte ve kapsamda ekonomik, sosyal, kltrel, politik, tarihi, sektrel ve teknolojik aratrmalar yaplr, ilgili kurum ve kurulularn gr ve nerileri alnr ve deerlendirilir. 221

Melih Ersoy

evre dzeni plan kararlar, yaplan inceleme, aratrma sonular ve grler deerlendirilerek oluturulur. Plan raporunda, yaplan tm inceleme ve aratrmalar, alnan gr ve neriler ve yaplan deerlendirmelerle birlikte, plann gerekletirilmesini salayacak uygulama aralar, kurumsal yap ve denetim konularna dair ilkeler de yer alr. Ayn Ynetmeliin 6. Maddesi DPlerde hangi konulara ilikin alma, aratrma ve siyasalar kapsamas gerektii konusunda u ifadelere yer verilmektedir: evre dzeni plan snrlar ierisinde kalan alanlarda; Yerleilebilirlik ilkesi ve tama kapasitesi gz nnde bulundurularak koruma kullanma dengesinin salanmas, Makro lekte nfus dalm ve younluk kararlarnn verilmesi, Kstl doal kaynaklarn, artan yerleik nfusun ekonomik ve sosyal yapsn glendirerek, gereksinimlerini karlayacak biimde kullanlmasnn salanmas, Doal, tarihi, kltrel evre deerlerinin korunmas, Tarm alanlarnn, sit alanlarnn, orman alanlarnn, zel evre koruma alanlarnn, ekolojik adan korunmas gerekli alanlarn, sulak alanlarn, uluslararas szlemelere konu alanlarn, ky alanlarnn ve benzeri alanlarn, ilgili mevzuatnda ngrlen kurallar erevesinde kullanm ve korunmas, Yatrmlarn koordineli olarak kullanma sunulmas, Planlama srecinin analiz, aratrma ve sentez aamalarnda, ynetmelikte belirlenen konularda yaplan almalarn ve toplanan deiik snf ve trdeki verilerin planlama kararlarnn oluumunda etkin kullanm, Afete maruz blge, yerleme ve alanlardaki afet risklerinin belirlenmesi ve bu risklerin plan kararlarnda dikkate alnmas, Alt lekli planlamaya veri tekil edecek politikalarn oluturulmas, esastr. 8. Madde ise DPlerin yapmna ilikin hkmler tamaktadr. Buna gre, Bakanln plan yapm yetkisini devrettii birden fazla idareyi kapsayan planlama almalarnda, koordinasyon Bakanla aittir. Planlama alan iinde yer alan idarelerin planlama srecine katlm, grev, yetki ve sorumluluklar ve alt lek plan yapm ile ilgili esaslar, gerektiinde protokolle belirlenir. Bayndrlk ve skn Bakanlnn 2001 ylnda ilgili ynetmelikte yapt bu kapsaml deiiklikle evre Dzeni Planlar yasal zeminde ilk kez anlaml bir btnsellik kazanm iken bu kez de bu planlar yapmakla yetkili darenin kim olaca konusunda evre ve Orman Bakanl yeni bir tartma ve anlamazla yol at. Siyasi dzeyde srdrlen bu tartma 2003 ylnda evre ve Orman Bakanl lehine sona erdi. Buna gre, 2003 ylnda yrrle giren evre ve Orman Bakanl Tekilat ve Grevleri Hakkndaki 4856 sayl Kanunun Bakanln Grevleri balkl 2.maddesinin (h) fkrasnda u ifadelere yer verilmektedir: Dengeli ve srekli kalknma amacna uygun olarak ekonomik kararlarla ekolojik kararlarn bir arada dnlmesine imkn veren rasyonel doal kaynak kullanmn salamak zere, kalknma plnlar ve blge plnlar temel alnarak evre dzeni plnlarn hazrlamak veya hazrlatmak, onaylamak, uygulanmasn salamak. Ancak,
222

mar Mevzuatmzda Planlama Kademeleri ve st lek Planlama Sorunu

evre ve Orman Bakanl bu planlarn kapsam, ierik, lek ve yapmlarna ynelik ayrntl bir yeni dzenleme getirmedi. Bylece, evre Dzeni Planlar ile ilgili olarak Bayndrlk ve skn Bakanlna 2001 ylnda ynetmelik dzeyinde yapt kapsaml ve yerinde dzenleme ile tannan yetki, yasa dzeyinde yaplan bir baka dzenleme ile hukuken bir baka Bakanla aktarlm oldu. 2004 ylna gelindiinde ise, st lekli planlarla ilgili olarak yeni yasal dzenlemelerin gndeme geldiini gryoruz. Bu ylda yrrle giren 5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanununun grev, yetki ve sorumluluklarla ilgili 7.maddesinde u ifadeye yer verilmektedir: evre dzeni plnna uygun olmak kaydyla, bykehir belediye ve mcavir alan snrlar iinde 1/5.000 ile 1/25.000 arasndaki her lekte nazm imar plnn yapmak, yaptrmak ve onaylayarak uygulamak. Bu madde Geici 1. madde1 ile birlikte, nazm plan st leini 1/5.000 den 1/25.000 e ykseltmekte ve bu aralkta yaplacak planlara da nazm plan adn vermektedir. Burada akla gelen ilk soru, 1/25.000 lekli planlarn Plan Yapmna Ait Esaslara Dair Ynetmelikte evre Dzeni Plan olarak tanmland ve kapsam ve ieriinin de buna gre tanmlanm olmasnn neden olaca karmaadr. Dier bir deyile, Bykehir Kanunundaki hkm, lek itibariyle 1/25.000 lekli planlar nazm plan olarak tanmlarken 1/5.000 lekte hazrlanacak nazm planlarla kapsam ve ierik asndan nasl bir farkllk gstereceine ilikin bir soruyu yantsz brakmaktadr. Ayn Kanunun Geici 2 maddesi2 ile nfuslarna gre Bykehirlerin snrlar byk lde geniletilerek bu alanlarda ok sayda belediyenin ortak disiplinden kopuk olarak yaptklar planlarn yaratt kaos nlenmeye allmtr. Bu hkm, yukarda da deindiimiz gibi, Bakanln Metropoliten Alan Plan hazrlamasna temel oluturan planlama sorununu da byk lde zd iin Bakanln st lekte plan yapma gerekelerini zayatmtr. 2005 ylna yrrle giren 5302 sayl l zel daresi Kanunu ise yeni bir evre dzeni planndan sz etmektedir. Kanunun il zel idaresinin grev ve sorumluluklarnn sayld 6.maddesinde dareler ilin evre dzeni plnn hazrlamakla grevlendirilmektedirler. Buna gre, l evre dzeni pln; valinin koordinasyonunda, byk ehirlerde byk ehir belediyeleri, dier illerde il belediyesi ve il zel idaresi ile birlikte yaplr. l evre dzeni pln belediye meclisi ile il genel meclisi tarafndan onaylanr. Bu planlarn kapsam, ierii ve lei konusunda ak hkmlerin olmamas yetki ve sorumluluk asndan zaten yeterince karmak olan evre dzeni planlar konusunda yeni bir tartma ortamnn yaratlmasna neden olmutur. Nitekim uygulamada bir yandan ilin btn iin 1/25.000 lekli il evre dzeni plan hazrlayarak, evre ve Orman Bakanln devreden kartmak isteyen il zel idareleri olduu gibi, ilin bir blm iin hazrlanan 1/25.000 lekli plan il evre dzeni plan olarak adlandrp, bu plan l zel daresi ve Belediye Meclisinden geirerek yrrle koyan il belediyeleri de olmutur. Bu dareler, 2005
223

Melih Ersoy

ylnda yrrle giren 5393 sayl Belediye yasasnn 84.maddesinde yer alan bu kanunla belediyenin sorumlu ve yetkili klnd grev ve hizmetlerle snrl olarak... 1.5.2003 tarihli ve 4856 sayl evre ve Orman Bakanl Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanun ile... bu kanun hkmlerine aykrlk bulunmas durumunda bu kanun hkm uygulanr hkmn gereke gstererek evre ve Orman Bakanlnn bu planlarla ilgili onay yetkisi olmadn ileri srmlerdir. l zel daresi ile Bykehir ve l Belediyelerine, l evre Dzeni Planlarn hazrlama grevinin verilmesi zerine ortaya kan bu karmaay nlemek zere evre ve Orman Bakanlnn evresel Etki Deerlendirmesi ve Planlama Genel Mdrl tarafndan yaynlanan 25.04.2005 tarih ve 2097-23859 sayl genelge ile, Snrlar il snrlarndan kk ve/veya byk olan yeni evre dzeni plan yapma, yaptrma ve onama yetkisinin evre ve Orman Bakanlnda olduu, il snrlar ile birebir ayn olan evre Dzeni Planlarnn ise l zel dareleri tarafndan yaptrlabilecei belirtilerek, yetki alanlar ayrlmaya allmtr. Ancak, gerek yasada gerekse anlan genelgede l evre Planlarnn hangi lekte yaplacana ilikin bir ifade yer almad iin l zel darelerinin il snrlar ile akan alanda 1/25.000 lekli l evre Dzeni Plan yaptrabileceklerine ynelik bir tartmann almas nlenememitir. Bu yaklamn, l zel daresi yasasnda yer alan ve st lekli bir plan olmas ngrlen l evre Dzeni Planna ilikin ifadesinin ruhu ile uyumad ise aktr. lek konusunda ortaya kan tartmalar ise, ancak 2006 ylnda sonulandrld. 26.04.2006 ylnda yrrle giren 5491 sayl yasa ile deiik 2872 sayl evre Kanununun 9.maddesinin (b) fkrasna gre, lke zik meknnda, srdrlebilir kalknma ilkesi dorultusunda, koruma-kullanma dengesi gzetilerek kentsel ve krsal nfusun barnma, alma, dinlenme, ulam gibi ihtiyalarn karlanmas sonucu oluabilecek evre kirliliini nlemek amacyla nazm ve uygulama imar plnlarna esas tekil etmek zere blge ve havza baznda 1/50.000-1/100.000 lekli evre dzeni plnlar Bakanlka yaplr, yaptrlr ve onaylanr. Blge ve havza baznda evre dzeni plnlarnn yaplmasna ilikin usul ve esaslar Bakanlka karlacak ynetmelikle belirlenir. Plan kademelenmesinde nc kademeyi oluturan imar planlar ise, nazm ve uygulama imar plan olarak ikiye ayrlmaktadr. evre dzeni plann, yeni dzenlemelerle 1/25 000 ya da 1/5 000 lekte hazrlanan nazm imar planlar3 ile 1/1000 ve daha kk lekte hazrlanan uygulama imar planlar izlemektedir. mar mevzuatnda en sk bavurulan en eskiye dayanan bu kademe konusunda, son dzenlemelerle nazm planlarn 1/25.000 lekte de yaplabilecei hkm bir yana konulduunda, nemli bir anlamazlk sz konusu deildir. zetle, son yasal dzenlemeler birlikte okunduunda yrrlkteki planlama sisteminin 3 ana kademelerden olutuu ileri srlebilir: Planlarn kademeli birliktelii ilkesi erevesinde, aada verilen her alt lek planlama kademesinin
224

mar Mevzuatmzda Planlama Kademeleri ve st lek Planlama Sorunu

bir st lektekinden daha fazla bilgi ve ayrnt iermesi, kendi zgn leinin gerekli kld yeni bilgi ve verileri de kapsayan, ancak bir st lein ana kararlarn koruyan zgn bir plan olmas beklenir (Ersoy, 2000:37). Dolaysyla evre dzeni planlar blge planlarnn, nazm imar planlar evre dzeni planlarnn, uygulama imar planlar da nazm imar planlarnn bytlm kopyalar deil, soyuttan somuta inen plan kararlarnn alnd farkl zellikleri ve ayrntlar ieren belgeler olmak durumundadr.
PLANLAMA ALANI Blge l Snrlar iinde kalan alan Metropoliten Alan PLAN YAPMA YETKS DPT PLAN ONAMA YETKS DPT l zel daresi ile lgili Belediye BB HUKUK DAYANAK 3194 Sayl mar Kanunu 5302 Sayl l zel daresi Kanunu 3194 Sayl mar Kanunu 5491 Sayl Yasa ile Deiik 2872 Sayl evre Kanunu 5216 Sayl Bykehir Belediyesi Kanunu 3194 Sayl mar Kanunu 3194 Sayl mar Kanunu

PLAN ADI

LEK

Blge Plan l evre Dzeni Plan Metropoliten mar Plan

Belirsiz

Belirsiz

l zel idaresi

Belirsiz

BB

evre Dzeni Plan

Havza ve Blge

1/50.000 ve 1/100.000

evre ve Orman Bakanl

evre ve Orman Bakanl

Nazm mar Plan

B belediye Snrlar iinde Kalan alan Belediye ve Mcavir alan

1/25.000

Bykehir Belediyesi

Bykehir Belediyesi

Nazm mar Plan

1/5.000 1/2.000

Tm Belediyeler Bykehir Belediyeleri Dnda Kalan Tm Belediyeler

lgili Belediye

Uygulama mar Plan

Belediye ve Mcavir alan

1/1.000

lgili Belediye

En stte, kapsam ve ierikleri ile yaptrm gleri hala ok ak olmayan Blge Planlarn yapma yetkisi DPT de iken, bu planlarn uygulanmalarn salayc faaliyet ve projelere destek olmak grevi Blge Kalknma Ajanslarna verilmitir.
225

Melih Ersoy

Yeni yasal dzenlemelere karn, bu kademe ile ilgili olarak gemi yllarda yaanan sorunlar geerliliini aynen korumaktadr. Dier bir deyile, bu planlarn tanm, kapsam, ierik, lek, yapm, uygulama ve denetimleri konularnda balayc bir mevzuat hala oluturulmamtr. Yeni yasal dzenlemelerle 2006 ylnda yrrle giren 5449 sayl Kalknma Ajanslar ile ilgili kanunun 5.Maddesi Ajanslara, Yerel ynetimlerin plnlama almalarna teknik destek salamak gibi bir grev vermekte ise de, bu destein hangi lekteki planlar kapsayaca ve ajanslarn bu erevede nasl bir ilev stlenecei konusu belirsiz braklmaktadr. kinci kademede yer alan evre dzeni planlarnn blge planlarna uyumla blge, havza ve il dzeyinde yaplan planlar olarak tanmlanmas yerinde olacaktr. Buna gre, evre Bakanl blge ve havza baznda 1/50.0001/100.000 lekli evre dzeni plnlar yapmakla; l zel dareleri ve bykehirler ya da il belediyeleri ise birlikte il btnn kapsayan lei ak olmayan- ancak yine st lekte hazrlanmas anlaml olan l evre Dzeni Planlarn yapmakla grevlendirilmilerdir. Bu kademede, her ne kadar mar Kanununun 9. maddesi yrrlkte ise de, belediye snrlar byk lde geniletilerek birden fazla belediyeyi ilgilendiren Metropoliten Alan Planlar hazrlanmasna gerek kalmamas nedeniyle, Bayndrlk ve skn Bakanlna bir ilev yklenmemitir. Bu yaklamn Avrupa Yerel Ynetim artnn subsidiarite ilkesi ile de uyum iinde olduu sylenebilir. Yeni yasal dzenlemeler evre Dzeni Planlar ile ilgili olarak evre ve Orman Bakanl, Valilikler ve Bykehir Belediyelerinin yetkilerini netletirmeye alsa da ok sayda soru yantsz brakld iin yeni anlamazlklara da zemin hazrlanmtr. zellikle bu planlarn kapsam ve ierikleri ile lekleri konusundaki karmaa srmektedir. BB tarafndan hazrlanan 2001 tarihli Ynetmelik bu planlarn ayrntl tanmn yapmakta, kapsam ve ieriklerini belirlemekteydi. evre ve Orman Bakanlnn kendi yetki alann doru olarak- havza ve alt blge dzeyinde ve 1/50.000 ve 1/100.000 leklerle snrlandrmas evre dzeni planlarnn tanm, kapsam, ierik ve leklerini yeniden yaplmasn gerekli klmaktadr. Bu balamda, 1/25.000 lekli planlara nazm plan ad verilmesi ile ieriklerinin nasl etkilenecei; 1/25.000 lekte hazrlanacak nazm planlar ile 1/5.000 lekte hazrlanacak nazm planlarla kapsam ve ierik asndan nasl bir farkllk gsterecei; 1/25.000 lekli plan hazrlamak iin ayn alanda st lekli bir evre dzeni plan olmas gerekip gerekmedii; il btn iin yaplacak planlarn ilin snrlar ile birebir rtmesi zorunluluu olup olmad,, leklerinin ne olaca, Bayndrlk ve skan Bakanl tarafndan hazrlanmas yasal olarak

226

mar Mevzuatmzda Planlama Kademeleri ve st lek Planlama Sorunu

mmkn olan Metropoliten Alan Planlarnn yeni dzenleme ile uyumu v.b. bir ok soru yantsz braklmtr. nc kademede ise imar planlar yer alacaktr. Bykehirler ve belediyeler ise bu st lekli planlara uyumla kendi yetki alanlarnda nazm ve uygulama imar planlarn yapmakla grevlendirilmilerdir. Son dnemde gerekletirilen yasal deiiklikler ile bykehirlerle, belirli nfus byklklerindeki belediyelerin yetkili olduklar snrlar byk lde geniletilerek yeniden dzenlenerek kentlerin evresindeki denetimsiz gelimeleri tek bir elden denetim altna alnmaya alld sylenmelidir. Burada nemli bir soru nazm planlarla ilgili olabilir. 1/25.000 lek nazm plan olarak tanmlandnda gre dier belediyelerin de bu lekte plan hazrlayp hazrlayamayaca sorusu yantsz braklmaktadr. BLM 3 Bildirinin son blmnde mevcut yasal dzenlemelerle olduka karmak bir yapya brnen st lekli planlarn tanmlar, kapsamlar ve hazrlanmalar konusunda yeni bir mar Kanununun hazrlanmas srecinde ODT tarafndan gelitirilen4 taslakta nerilen model zerinde durmak istiyorum. Bu model BB tarafndan da ok byk lde benimsenmi ve uzun bir sre Bakanlk WEB sayfasnda neri taslak olarak kamuoyunun grlerine aldktan sonra, bilinmeyen bir nedenle sayfadan kartlmtr. ODT Tasla planlamann en temel unsurlarndan birisinin, birbirini ynlendiren ve denetleyen farkl leklerdeki planlar arasndaki kademeli birliktelik ilkesi olduu grnden yola klmaktadr. almada, yrrlkteki mevzuatn ngrd planlama dizgesinin, st ve alt kademeleri eksik kalan, yani balangc ve sonu olmayan bir ara kademe planlamasn niteliinde olduu (Ersoy, 2002) zellikle vurgulanmaktadr. Gelitirilen neride ncelikli olarak planlar arasnda, Meknsal Strateji Planlar (MSP) ve mar Planlar (P) olarak ikili bir ayrm yaplmaktadr. Genel ve uzun dnemli ilke ve hedeer ile meknsal ana ynlendirme kararlarn belirleyen st lekli planlar olarak meknsal strateji planlar kendi iinde lke MSP, Blge MSP, Alt Blge MSP ve Metropoliten Blge MSP na ayrlmaktadr. Alt lek planlar olan imar planlar ise Nazm ve Uygulama mar Planlar olarak tanmlanmaktadr. Bildiride arlkl olarak st lek planlar zerinde durulduu iin Taslakta bu erevede tanmlanan Strateji planlar konusunda gelitirilen neriler aktarlacaktr. neri Taslakta Mekansal Strateji Planlarnn en stnde yer alan ve 1.000.000 ve st lekte hazrlanan lke Mekansal Strateji Plan: lke btnnde blgesel stratejik deerlendirmeler kapsamnda afet risklerinin azaltlmas hedeni gzeterek, toplumsal yapnn gelitirilmesi, verimliliin ykseltilmesi, yeni istihdam
227

Melih Ersoy

merkezleri ve yeni kent ve yerlemelerle lkesel lekte ana ulam sisteminin planlanarak dengeli bymenin salanmas, doal, tarihsel, kltrel ve evresel deerlerin korunmasna ilikin lkesel, sektrel ve tematik konularda vizyon, politika, program ve hedeerin mekansal stratejilerini katlmc srelerle belirleyen, kamu kurum ve kurulular, kalknma planlar ile uyumlu ve dinamik yllk programlara sahip rapor ve eklerinden oluan plandr. Bu plan, Devlet Planlama Tekilat Mstearlnn egdmnde, ilgili tm Bakanlklarn kamu kurum ve kurulularnn, niversiteler ve meslek odalarnn katlmyla oluturulacak bir ulusal plan komisyonu tarafndan kalknma plan ve ulusal lekte her trl bilgi ve belge dikkate alnarak hazrlanr. Plan; geni katlml lke Meknsal Strateji Planlama urasnda tartlr. ura sonucunda Devlet Planlama Tekilat Mstearl tarafndan gerekli dzenlemeler yaplarak Bakanlar Kuruluna gnderilir. Bakanlar Kurulu Karar ile Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle girer. 1/200.000 ve st lekte hazrlanan Blge Strateji Plan: Kalknma planlar ve yllk programlarla biimlenerek, planlama ama ve ihtiyalarna gre lke Meknsal Strateji Plannda belirlenecek blgelerde, doal, toplumsal, tarihi ve kltrel ve ekonomik kaynak, olanak ve potansiyeli deerlendirerek sektrel ve ziksel faaliyetlerin korunmas, kullanlmas, snrlandrlmas ve geliimi ile bu faaliyetlerin blge iinde dalmna ve afet tehlike ve risklerini en aza indirmeye ynelik hedef ve ilke kararlarndan oluan, yeni istihdam merkezleri, yeni kent ve yerlemeler ile ana ulam ve altyap sistemleri neren, alt dzey planlara veri tekil edecek blgesel dzeyde sektrel, meknsal ve tematik vizyonlar, politika, program, hedef ve stratejileri oluturan, aklama raporu ile bir btn olan plandr. Blge Strateji Plan; Blge Kalknma Ajanslar tarafndan uluslararas anlamalar, ulusal kalknma plan, lke meknsal strateji plan, yllk programlar kapsamnda hazrlanr. Devlet Planlama Tekilat Mstearl, ilgili kamu kurum ve kurulular, ilgili meslek odalar ve niversitelerin katlmyla oluturulacak blge planlama komisyonunca incelenerek son biimi verildikten sonra rapor ve belgeleri ile birlikte Devlet Planlama Tekilat Mstearl tarafndan onaylanr. 1/50.000 ve st lekte hazrlanan Alt Blge Strateji Plan ve Metropoliten Blge Strateji Plan: Mekansal veya ilevsel btnlk arz eden bir veya birden fazla il snrlar iinde veya metropoliten alanlarda, afete maruz ve afet riskli alanlarda Saknm Plan kararlarn, doal kaynaklar ile tarihi ve kltrel varlklarn koruma alanlarn, konut, sanayi, tarm, turizm, ulam gibi yerleme ve arazi ana kullanm kararlarn yrrlkteki tm mevzuat hkmleri dorultusunda yerel kalknma amal sektrel, mekansal ve tematik vizyon, politika, program ve hedeerin mekansal stratejilerini katlmc srelerle belirleyen, sektrler arasnda koruma kullanma dengesi salayan, idareler ve disiplinler aras egdm esaslarn ieren, aklama raporlar ve plan notlar ile bir btn olan plandr. Alt Blge Strateji Plan; blge dzeyinde ilgili valiliklerin koordinasyonunda, ilgili kurum ve kurulularn, kamu tzel kiiliklerinin, ilgili meslek odalar ve niversitelerin grleri alnarak lke kalknma planna, ulusal meknsal strateji planna ve blge strateji
228

mar Mevzuatmzda Planlama Kademeleri ve st lek Planlama Sorunu

planna uygun olarak yaplr veya yaptrlr. Bu planlarda sanayi, turizm, ulam, toplu konut, tarm, enerji ve evre, ky yatrmlar, nans ve ticaret merkezleri gibi zel neme sahip kullanmlar ile enerji, biliim, iletiim gibi ileri teknoloji gerektiren kullanmlara ynelik blge ve alanlarla ilgili yer seimi almalar da tamamlanr. Bu planlar, halkn bilgi ve grne sunulur. Varsa plana itirazlar ve grler planla birlikte ilgili valilik aracl ile Bakanla gnderilir. Bakanlk plan ve gelen grleri 30 gn iinde deerlendirir. Bakanlka onaylanarak kesinleen planlar ilan edilerek kamuoyuna duyurulur. Bykehir belediyelerinde, Metropoliten Blge Strateji Plan yapma veya yaptrma yetkisi bykehir belediyelerine aittir. Bykehir belediye meclisince karar altna alnan planlar incelenmek ve onaylanmak zere Bakanla gnderilir. Ancak, planlama alan iinde bykehir belediyesi snrlar iinde kalan alanlar ile birlikte planlanmas gereken farkl yetki alanlarnn olmas halinde, Bakanlk gr alnarak ve yapma ilikin usul ve esaslar Bakanlka belirlenmek kaydyla, planlar, bykehir belediyesi ve ilgili idarelerle ortaklaa yaplr veya yaptrlr Bakanlka ayn usullerle onaylanr.
PLAN ADI lke Meknsal Strateji Plan Blge Strateji Plan Alt Blge Strateji Plan PLANLAMA ALANI LEK PLAN YAPMA YETKS PLAN ONAMA YETKS Bakanlar Kurulu DPT Bayndrlk ve skan Bakanl Bykehir Belediyesi

lke

1/1.000.000 ve zeri 1/200.000 ve zeri 1/50.000 ve zeri 1/50.000 ve zeri

DPT Blge Kalknma Ajanslar Bayndrlk ve skn Bakanl

Blge Havza ve alt blge Bykehir Belediye snrlar Belediye ve Mcavir alan

Metropoliten Blge Strateji Plan Nazm mar Plan

Bykehir Belediyesi

1/5.000 1/2.000

Tm Belediyeler Bykehir Belediyeleri Dnda Kalan Tm Belediyeler

lgili Belediye

Uygulama mar Plan

Belediye ve Mcavir alan

1/1.000

lgili Belediye

229

Melih Ersoy

SONU YERNE Kresel ve lkesel dzeyde iktisadi btnlemenin ve yerlemeler aras karlkl etkileimin byk lde younlat yakn dneme kadar ok fazla ne kmayan st lek planlama konusunda son yllarda ok sayda yeni yasal dzenleme yaplmtr. ok sayda kurum ve kuruluun yetki alanna girmesi nedeniyle zaten olduka karmak bir yap sergileyen imar mevzuatmz son dzenlemelerle daha da karmak bir mevzuata sahip olmutur. Bu bildiride, blgesel kalknma bakmndan nemli bir rehber ve ara olan st lekli planlama konusunda mevzuat asndan gelinen son durum aklanmaya allmtr. 2006 ylnda yaplan baz dzenlemelerle yetki alanlar ak hale getirilmeye allmtr, ancak, talar yerine oturuncaya kadar kurum ve kurulular aras yazmalar ve srtmeler srecektir. mar sistemimizde yarg mercii dnda etkin bir denetim mekanizmasnn bulunmamas nedeniyle yanl uygulamalar kt rnekler olarak varlklarn srdreceklerdir. Dier yandan, gncel ve ivedi sorunlar zmek iin yaplan son dzenlemelere karn hala lkemizde yrrlkte olan st lekli planlarn, kapsamlar, ierikleri, lekleri, yapm ve onama sreleri ak deildir. Bu konular yrrlkteki karmak mevzuat erevesinde el yordam ile bulunmaya allmaktadr. Planlama mevzuatmz salt st lek planlama konusunda deil, ynetiim eksiklii, planlama aralarnn yetersizlii ve denetim sisteminin yokluu gibi ok sayda konuda son derece yetersizdir. Planlama alanndaki sorun paketinin pragmatik bir yaklamla, ivedi sorunlar zmek zere parac biimde dzenlenmeye allmas yapy daha da karmak ve iinden klmaz hale getirmektedir. Yukarda zetlediimiz neriden de grlecei gibi, planlama sistemimizde yaanan sorunlar ok daha ak ve yaln biimde formle edilebilecek dzenlemelerle giderilebilir. Bunun iin ncelikle yaplmas gereken mar Kanununun yeni batan ele alnmasdr. Bu balamda son 10 ylda ok ciddi almalar yaplm, taslaklar hazrlanm ve bunlar deiik kurumlarca dzenlenen sempozyum ve ak oturumlarda ayrntlaryla tartlmtr. Dolaysyla, planlama sistemimizin yeniden ele alnmas ve mevcut karmak, katlmsz ve denetimsiz yapnn ivedilikle deitirilmesi gerei vardr. Bu yapy deitirecek teknik almalar yeterli olgunluk dzeyine ulamtr; eksik olan tek ey ise siyasi irade yokluudur.
KAYNAKLAR Bademli, R. (2005) Kentsel Planlama ve Tasarm rencilerine Notlar, TMMOB, ehir Planclar Odas yayn, Ankara. Ersoy, M. (2002) Kentleme ve marla lgili Yasa Taslann Dndrdkleri, Ulusal Fiziki Planlama Semineri Kitab, TBMMOB, Ankara. Ersoy, M. Planlar Aras Kademelenme, M.Ersoy ve H..Keskinok (2000), Mekan Planlama ve Yarg Denetimi, Yarg Yaynlar, Ankara. Kele, R. (2006) Kentleme Politikas, mge Yaynlar, Ankara.

230

mar Mevzuatmzda Planlama Kademeleri ve st lek Planlama Sorunu NOTLAR 1. Geici Madde 1.- Bykehir belediyeleri, bu Kanunun yrrle girdii tarihten itibaren en ge iki yl iinde bykehirin 1/25.000 lekli nazm imar plnlarn yapar veya yaptrr. 2. Geici Madde 2.- Bu Kanunun yrrle girdii tarihte; Bykehir belediye snrlar, stanbul ve Kocaeli ilinde, il mlk snrdr. Dier Bykehir belediyelerinde, mevcut valilik binas merkez kabul edilmek ve il mlk snrlar iinde kalmak artyla, nfusu bir milyona kadar olan Bykehirlerde yarap yirmi kilometre, nfusu bir milyondan iki milyona kadar olan Bykehirlerde yarap otuz kilometre, nfusu iki milyondan fazla olan Bykehirlerde yarap elli kilometre olan dairenin snr Bykehir belediyesinin snrn oluturur.Bu snrlar ierisinde kalan ileler Bykehir ile belediyeleri, beldeler Bykehir ilk kademe belediyeleri haline gelir. Bu belediyeler hakknda bu Kanun ile Belediye Kanununun belediyelerin tzel kiiliklerinin kaldrlmasna veya baka bir belediyeye katlmasna ilikin hkmleri uygulanmaz. 3. 23 Temmuz 2004 tarihli Resmi Gazetede yaynlanarak onaylanan 5216 Sayl Bykehir Belediyesi Yasas, Bykehir snrlarnn tanmlanmasnda yeni kriterler getirmitir Ayn yasann Geici 1. Maddesinde ise Bykehir belediyeleri, bu Kanunun yrrle girdii tarihten itibaren en ge iki yl iinde Bykehirin 1/25.000 lekli nazm imar plnlarn yapar veya yaptrr hkm yer almtr. 4. Son Taslan hazrlanmasnda Prof.Dr.Murat Balamir, Prof.Dr. Melih Ersoy ve ek grevli retim grevlisi Y.ehir Plancs mer Kral yer almtr.

231

Blgesel Politikalar Kopyalanabilir mi? Blgeselle(tir)me (Ynetim) Karsnda (Yeni) Blge(sel)cilik (Ynetiim)

BLGESEL POLTKALAR KOPYALANABLR M? BLGESELLE(TR)ME (YNETM) KARISINDA (YEN) BLGE(SEL)CLK (YNETM)* Do. Dr. Murat Ali DULUPU Sleyman Demirel niversitesi

zet Blge zerine almalarn farkl disiplinlerden beslenerek canlanmasna ek olarak bata Avrupa Birlii (AB) olmak zere karar alclarnn, politika tasarm ve uygulama lei olarak blgeyi tercih etmesi blgeyi temel alan eitli ve kapsaml teori, politika ve uygulamalar gndeme tamaktadr. Bu erevede Trkiyenin gelimilik dzeyi, tarihsel balam, sivile ve devlete ait gelenekleri dikkate alndnda blgesel politikalar nasl tasarlanaca bir sorun olarak karmza kmaktadr. lkemizde arlkl olarak blgesel dengesizlik zerine kurulan blgesel politikalarn gnmz kresel eilimlerine (rnein AB) uyarak bilgiye dayal ekonomide rekabetilik ve stnlklerin kene dayanmas beklenirken, Trkiyedeki blgeselleme sreci daha ok ulus stlemenin bir yansmas eklini almaktadr. Bu amazlar hem literatrn trettii teori ve kavramlarn hem de dier lkelerde yaanan deneyimlerin Trkiye perspektinde nasl deerlendirilmesi gerektii zerine dnlmesi ihtiyacn dourmaktadr. Tepeden inmeci bir blgeselleme ile aadan yukarya uzanan bir blgeselcilik arasnda kalmamak iin her trl dzeydeki karar alclar; geni bir corafyada farkl blgesel niteliklere sahip Trkiyenin, blgesel kalknma dinamiklerini daha zgn bir pencereden izlemeli ve blgesel farkndaln nasl yaratlacann rotalarn kefetmelidirler. Bu sre ayn zamanda gelimekte olan bir lke olarak Trkiye tarafndan veri alnan teorilerin yeniden yorumlanmasn gerektirmektedir. Ne var ki AB sreci ile yolu kesien blgesel kalknma abalar zgn kalknma dncelerinin evrimine yeterince uygun ve uyumlu bir atmosfer hazrlayamamtr. Aslnda Trkiyenin AB yelii, Trkiye ve ABnin Batc (Westernistic) bir lkenin yani kendi kltrn politik ve ekonomik rgtleme asndan Bat kirleri ile sentezlemeyi arzulayan bir lkenin- Bat lkesi saylabilmek iin kendini yeterince dntrp dntremeyecei zerine bir maceraya atldklarnn gstergesidir[bylelikle] Trkiye kendini her trden moda kavram ve teorinin deerlendirilmesi iin bir laboratuar haline getirmektedir.(Park, 2000: 9).

* Bu alma Avrupa Komisyonu 6. ereve Programndaki EURODITE (szleme no. 006187) Btnlemi Projesi tarafndan nanse edilmitir.

233

Murat Ali Dulupu

GR: TRKYEDE BLGESEL KALKIN(MA)NIN KISA BR DEERLENDRLMES Trkiye blgesel politika ve blgesel kalknma asndan, 17 Aralk 2004 AB Zirvesi sonucuna gre, 3 Ekim 2005 tarihinde mzakerelerin balatlmas kararnn alnmasyla birlikte kritik bir aamaya girmitir. Ancak blgesel kalknma eksenindeki yapsal deiimin kayna tek bana AB srecine indirgenemez. lkemizde 1980lerde atlan piyasa ekonomisinin tohumlarnn liz vermeye balamas ile birlikte, devletin ekonomik ve politik etki sahas ile g/iktidar ilikileri yeniden ekillendirmektedir. Bu ekillenme sreci de dorudan lkemizdeki blgesel kalknma konusunu teorik ve pratik ynden etkilemektedir. Ne var ki dnce dnyasn ve iklimini ynlendiren entelektel/teorik gelimeler Trkiyenin kendi rotasn belirlemesine her zaman imkn tanmamaktadr. Sz konusu dsal gdlenme sadece literatrn retileri ile snrl kalmamakta, Avrupallama ile pekimektedir. Ayrca modernleme izgisinde tartmal konumunu srdrmesi ve bu balamda Bat ile eklemlenmesini henz tamamlamam olmas, Trkiyenin hem ABnin hem de blgesel almalarla ile ilgili literatrn penceresinden deerlendirilmesini zorlatrmaktadr. rnein Trkiyenin ne tr bir kapitalizmle kar karya olduu henz akademik tartmalarda yeterince olgunlaarak tanmlanm deildir. Kald ki blge zerine yaplan almalarn eitlilii ve bu alanda birletirici bir teorinin bulunmamas, Trkiyenin ulat kritik noktada entelektel ve politik bir kimlik krizi ile karlamasn ve modernleme skntlarnn daha da derinlemesini salayabilecek negatif bir potansiyele de sahiptir. Dolaysyla Avrupa bata olmak zere modern dnyann, dnce dnyamza sunduklar ile Trkiyenin tarihsel ve dier balamlarnn gerekleri arasnda nasl bir senteze ye da zgn rotaya yneleceimizin tartlmas gerekmektedir. Balamn bulamayan ve (post)modern teoriler asndan tarihsel lineer izgide geride konumlandrlan bir noktadan hareketle Trkiyenin toplumsal/kamusal olarak arzulad (ayet byle bir arzu/uzla varsa) gelimilik hedene ulamas skntl ve etrelli olacaktr. Farkl disiplinlerin kesiim alan olan blgesel almalarla ilgili son on yla ait eserlerin byk bir blm, gnmzde blgenin artan nemini ve/veya diriliini vurgulayan ifadelerle balar hale gelmitir (rnein bkz. Stoper, 1997; Porter, 1998; Ohmae, 1996; Florida, 1995; Amin ve Thrift, 1995). stelik sz konusu blgenin rnesans ye da yeniden canlanmas farkl teorik perspektierden g alarak basknlama/anaakmlama eilimini srdrmekte; politika ile uygulamalar zerinde giderek etkili olmaya devam etmektedir. Bu modaya eletiriler yneltilmi olsa da (Lovering, 1999; Macleod, 1999; 2001; Moulaert ve Nussbaumer, 2005; Hudson, 1999 Amin ve Thrift 1995), refah artrma araylarna blge dzeyinden gelen baarl zmler blgeyi merkez alan almalarn greli stnln desteklemektedir. Teoride yeni ekonomik corafya, yenilik sistemleri, sosyal sermaye gibi yaklamlar; uygulamada ise AB politikalar zellikle Lizbon

234

Blgesel Politikalar Kopyalanabilir mi? Blgeselle(tir)me (Ynetim) Karsnda (Yeni) Blge(sel)cilik (Ynetiim)

Stratejisi ve Blgesel novasyon Stratejileri gibi politika formlasyonlar blge merkezli analizleri karmza ska karmaktadr. Literatr ve uygulamann zenginlii karsnda Trkiyeye bakldnda uzun sreden beri varln srdren blgesel politika sessizliinin son yllarda bozulmaya baland grlmektedir. Havza, krsal ve blge gibi farkl kapsam ve lekteki planlama almalar 1990larn ortasndan itibaren ivme kazanm; Gneydou Anadolu Projesi (GAP) zerinde younlaan abalar ulusal ve yerel dzeyde farkl sivil, zel ve kamu rgtlerinin deneyim kazanmasna yardmc olmutur. Trkiyede Be Yllk Kalknma Planlar (BYKP) ile yrtlen kalknma almalarnda blgesel boyut her zaman planlara yansma frsatn bulmutur. 8. BYKPda ve bu plann Blgesel Gelime K Raporunda aka grlecei zere drt temel politika seti ve arac blgesel gelime iin kullanlmtr (Bkz. DPT, 2000a; 2000b). Bunlardan ilki kalknma planlarnn hedef ve stratejileri erevesinde sektrel ncelikleri ile meknsal boyutlarn btnletirilmesine ynelik olarak, blgeler aras gelimilik farklarn azaltmak ve srdrlebilir kalknmay gerekletirmek amacyla yaplan blge planlardr. Bunlarn balcalar; Dou Marmara Planlama Projesi, Antalya Projesi, ukurova Blgesi Projesi, Gneydou Anadolu Projesi, Zonguldak-Bartn-Karabk Blgesel Gelime Projesi, Dou Anadolu Projesi Ana Plan ve Dou Karadeniz Blgesel Gelime Plandr. Entegre bir blgesel kalknma projesine dntrlen GAP dnda dier planlar eitli gerekelerle hayata geirilememilerdir. kincisi kalknmada ncelikli yreler aracdr ki, bu ara mali nlemlerle snrl kald iin beklenen sonular vermemitir. nc ara il gelime planlardr. Bu planlar, mali kstlar yznden snrl sayda ilde hazrlanabilmi; doal olarak planlarn uygulanabilmesi iin gereken kaynak (ve zaman) boyutu ihmal edilmi ve bu planlar mevcut durum, vizyon ve strateji belirlenmesine ramen (uygun) uygulama zeminini bulamamlardr. Drdnc ara dier kalknma politikalarn blgesel boyutu biiminde adlandrlabilir. Baka bir ifade ile ulusal kalknma iin uygulanan eitli politikalarn blgesel dzeyde etkileri bulunmaktadr. rnein sanayi politikasnn organize sanayi blgeleri arac; KOB politikasnn nansal destek aralar; tevik politikasnn (rnein turizm) yatrmlarda devlet yardmlar arac; tarm politikasnn krsal kalknma projeleri arac blgesel kalknma zerinde dorudan etkili olmutur. Ancak burada sz edilen ulusal kalknma politikalar ile dier (benzeri) politikalar blgesel lekte nemli etkiler gstermesine ramen genelde bir blgesel gelime stratejisi balamnda gelitirilmemi ve uygulanamamtr. Dolaysyla btnleik bir erevede tasarlanmayan eitli politikalar blgesel gelime zerinde beklenen etkiyi ye gstermemi ye da birbiri ile akan etkinsizlikler ortaya karmtr. Doal olarak blgesel gelime bata sanayileme olmak zere bir ksm ulusal kalknma politikalarnn glgesinde kalmtr. Dier bir ifade ile blgesel gelimenin temel alnd bir ulusal kalknma yerine ulusal kalknmann temel alnd bir blgesel gelime politikasnn varlndan sz edilebilir. Bu nedenledir ki blgeler zerinde kamu yatrmlarnn farkl etkileri olmakla birlikte, hem verimsiz (ve bazen de
235

Murat Ali Dulupu

politize) hem de btnleik tasarlanmam yatrmlar israfa yol aarak, kalknma abalarnn etkinliini byk oranda kaybetmesine yol amtr. Yukarda zetlenen politika aralarnn anlaml sonulara ulamamasnda aralarn kendilerine ve/veya uygulama yntemlerine yneltilen eletirilerin tesinde, farkl bir eletiri alan daha bulunmaktadr: Daha ok aralarn kendisi zerinde odaklanlmas yani blgesel politikann aralara indirgenmesi, politika tasarm srelerinin dlanlmasna ye da en azndan geri planda kalmasna yol at ileri srlebilir. Bu durum kapasite yetersizliinden daha ok (merkezi ve yerel) karar alclarn tercihlerini yanstmaktadr. Blgesel kalknma konusu retim, tketim ve datm sistemlerinden bamsz dnlemez. Bu balamda 1980lerde start alan liberalleme sreci blgeler asndan bir dizi kritik sonuca/olguya yol amtr. ncelikle blgesel dengesizliklerin merkezden ynetilmesine dayanan ve trde desteklere dayanan politikalarn srdrebilirliinin salanmas ve kalc etkiler yaratmas sz konusu olamamtr. Bu sonu ilgi ekicidir: nc plan dneminden beri yrrlkte olan ekonomik faaliyetler iin verilen yatrm, girdi ve operasyon teviklerinin geri kalm blgelerde, retim rejiminin da ak olmad (stelik retim sistemlerinin Fordist tarzda yapland) bir dnemde belirli dzeyde ekonomik faaliyetlerin younlamasna ve srdrlebilir bir platform oturmasna yol amas beklenirken bu hedefe ulalamamtr. Liberalleme ise retim gleri ile tketicilerin yaam kalitesi beklentilerindeki art krklediinden ve de seici olmayan tevikler btnleik bir ereve ele alnmadndan arzu edilen olumlu gelimeyi salayamamtr. Bu greli dk performans, blgesel politikalarn merkezden ynlendirilmesi dnda blgesel politikalarn kalitesine ynelik sorunlar da iermektedir. kincisi 1996 ve 2003 dnemleri illerin sosyo-ekonomik gelimilik sralamas sonular karlatrldnda belirli iller iin ktleen sonular iermektedir (DPT, 1996; 2003a). Ek olarak DPTnin liberalleme ile beraber planlamadaki ve blgesel politikalardaki rol ve etkinliinin deimesi (Soyak, 2004; 2005) baz blgeleri pasietirmi, bazlarn ise etkinletirmitir. Planlama ve blgesel dzeyde politika dkman retme almalar 1980 sonrasnda da srmekle birlikte uygulama sorunlarndan hatta boluundan bahsetmek mmkndr. Yatrm programlarnn liberalizmin ierisinde alglanmasnn/konumlandrlmasnn ve bu balamda siyaset-ekonomik liberalizm ilikisinin iselletirilmesinin bir anda gereklemesi beklenemez. zetle blgesel kalknma ve politika asndan Trkiye liberalizmi renme/eklemlenme srecinden gemi ve bu gei dneminin skntlarn yaanmtr. Ancak baz blgeler de yeni ykselen yerel ekonomiler olarak, liberalizme geite greli stn performans sergilemilerdir. ncs ekonomik istikrarn salanmasnn ekonomi ynetiminin ana ilgisi olmas, ekonomik byme ve makro ekonomi ilikisini n plana karmtr. Burada merkezi ynetimin ve yereldeki aktrlerin bir koalisyonu vardr: Yerel ekonomik aktrler makro ekonomik istikrar blgesel kalknma nndeki temel engel olarak
236

Blgesel Politikalar Kopyalanabilir mi? Blgeselle(tir)me (Ynetim) Karsnda (Yeni) Blge(sel)cilik (Ynetiim)

grmler, beklentilerini ve politikalarn merkezi hkmetin makro ekonomiyi istikrara kavuturmas zerine ekillendirmilerdir. Hkmetler ise liberallemenin gerektirdii yapsal dnm (uluslararas kurulularn yapsal uyum programlarnn etkisiyle de) ncelik haline getirmiler; mikro ve mezo dzey kalknma politikalar bu nedenle geri planda kalmtr. Nitekim politika tasarmnn nemli bir bileeni olan arz yanl destekleyici kurululara bakldnda 1990larn sonuna kadar clz kaldklar grlmektedir. Ayn clzlk havza, yoksullukla mcadele ve krsal kalknma programlar iin de geerli olmutur. Liberallemenin son temel etkisi lkemizdeki baz blgelerin ekonomik uyanlar, artan farkndalklardr. Blgesel ekonomiler bir yandan politize olan kamu yatrmlar bir yandan liberallemenin zorluklar karsnda (i) merkezin ekonomi politikalar blgenin kalknmasnda etkin olarak ynlendirilmesi, (ii) blgedeki temel oyuncular arasnda kalknma ynelimli ibirliinin salanmas ve (iii) kendi ekonomik geleceklerini ulusal ve kresel yapsal deiim karsnda tayin etme amacyla harekete gemilerdir. zmir ve Ege Blgesi, Bat ve Dou Akdeniz ile Samsun blgesinden (ve dierlerinden) balayan bu hareketler farkl gelime izgileri izlese de, hepsinde blgesel kalknma kaygs n plana kmtr. Bu blgelerin gelimilik dzeyinin Trkiyenin geri kalm blgeleri ile kyaslandnda yksek olduunu belirtmek gerekir. Blgesel politikalarn ve liberalleme srecinin genel deerlendirilmesi blgelere zg spesik sorunlar yanstmamakla birlikte, OECD ve/veya AB lkeleri ile karlatrldnda blgesel dengesizliin boyutlarnn AB sreci boyunca ve nmzdeki yllarda temel blgesel politika sorunu olmaya devam edeceini, zorunlu olarak odak noktasnn bu blgelerde younlaaca kabul edilebilir/edilmelidir. Nitekim n Ulusal Kalknma Plan (DPT, 2003b) bu ynelimi teyit etmektedir. Ancak dier yandan KA(Kalknma Ajanslar) ile balayan sre, yerelden gelen ve yukarda zikredilen blgesel kalknma araylar ve geri kalm illerin dndaki dier normal ve gelimi blge ve illerin tavrlar, iine girdiimiz yakn gelecein belirsizliine ilikin pheleri arttrmaktadr. Bu aamada sorulmas kanlmaz olan drt soru vardr: Blgeler ne yapabilir? Hkmet ne yapabilir? Blgeler ne yapmaldr? Hkmet ne yapmaldr? Blgelere ynelik sorularn yantlarn bulmak iin KAlarn rolnn ne olacann tanmlanmasna gerek bulunmaktadr. zellikle son yllarda kamu (mali) ynetiminde yaanan yasal deiimin (reformun) iselletirilmesi sorunu (5018 sayl yasa rneinde olduu gibi); KAlarda da iselletirilme sorununun olacana iaret etmektedir. Modern dnyaya uyum salama, lkemizde ne derecede ve ne kadar srede eskinin terk edilmesine vesile olacaktr? ABye uyumun ynetilmesi bu noktada ihmal edilen bir ak olarak karmzda durmaktadr: Merkez tekilatnn uyumu tara tekilatnn uyumu anlamna gelmez. Dier bir ifade ile Ankara deil, tm iller ABye gireceine gre stelik blgelerin aada tartlaca

237

Murat Ali Dulupu

zere daha fazla ulusal ve AB dzeyinde sz hakk olacaksa yasal dzenlemelere elik edecek (yerelde) hazrlk programlarna ihtiya vardr. Bu alma Trkiyedeki blgesel kalknma almalarnn gelecek rotasnn ilke ve hareket noktalarn tartmaya ynelik bir denemedir. alma, Trkiyenin AB ye lkelerinin ve konu ile ilgi literatrn ortaya kard gelimelerin dnda kendi balamnda hareket etmesi gerektiini, lkenin zgnlklerini ve blgesel kalknmadaki durumunu deerlendirerek ortaya koymay hedeemektedir. Dolaysyla Avrupallama etkisi ile kurumsal olarak blgesel politikalarn kopyalanmas istenirken, literatr de kendi teorik erevesi ve inceledii blgelerden kard derslerle (politika transferinin zorluundan bahsetmesine ramen) blgesel kalknmann teorik erevesinin kopyalanmasn tevik etmektedir. Dahas literatrn brokratlar, akademisyenler, uygulamaclar ve dier kilit aktrlerin dnce biimini ister istemez etkilemesi Trkiyeyi doal bir kopyalama srecine srklemektedir. Blgesel kalknma konusunda teorinin de bir yenilenme ierisinden geiyor olmas, konu ile ilgili kafa karkln arttrmaktadr. alma, blgesel kalknma konusunda kritik etkenler olan devlet, teknoloji (inovasyon), AB ve ynetiim kavramlar ekseninde blgesel politika tasarmn tartarak, Trkiyenin blgesel politika iin zgnlk arayna ynelmesini gerekelendirecektir. Bylelikle blgeselcilik ile kendiliinden blgelerin ekonomik cazibe olma abalar ile ABleme sonucunda balatlan blgeselletirme amac karlatrlacak, Trkiye balamndaki olas sorunlar irdelenecektir. DEVLETTEK DEM: KAPTALZM, RETM SSTEMLER VE BLGE (BRKM REJM VE DZENLEME BM) 1990lardan itibaren blgesel kalknma literatrnn blgesel politika tasarmna en nemli etkilerinden biri, retim sistemlerindeki deiimi yeniden tanmlayarak bu deiimde blgenin roln ortaya karmak olmutur. ster blgenin kendi iindeki politika retimi ister ulusal ynetimin (merkezin) blgeye kar bak isterse ulusst yaplanmalarn blge zerindeki etkisi olarak ele alnsn, retim sistemlerinin deiimini sz konusu btn dzeyler hareket noktas olarak kabul ederler (artk gelenekselleen rnek olarak bkz. Piore ve Sabel, 1984). Dolaysyla retim tarz ile ilikili kapitalist gelimenin Trkiye iin analizi, blgesel kalknma politikalar iin nemli bir girdi olacaktr. Genelde literatrn, zelde ise AB lkelerinin ortaya koyduu tablo, blgelerin evriminde bir ok gcn etkili olmasna ve farkl blgelerin farkl teorik erevelerin olumasna imza atmasna ramen, baarl blgelerin veya blgelerdeki baarl rneklerin dierleri iin baz ortak sonu ve bulgular kard ynndedir. Ne var ki bu dzeyde bir analize girmeden yani literatrn politika sonularn irdelemeden nce Trkiyenin ekonomi politiinin konumlandrlmasnn tartmaya almasna gerek vardr. Son derece geni olan bu tartma alannda konumuzla ilgili bir ka nokta vurgulanacaktr:

238

Blgesel Politikalar Kopyalanabilir mi? Blgeselle(tir)me (Ynetim) Karsnda (Yeni) Blge(sel)cilik (Ynetiim)

Trkiye gibi geni corafyay kapsayan gelimekte olan bir lke iin hakim bir retim tarzndan bahsetmek, anlaml bir analitik yaklam olarak kabul edilemez. Geleneksel kalknma teorilerinde yer alan dalist yaplarn varl, retim ilikilerinin modern teoriler erevesinde deerlendirilmesini zorlatrmaktadr. Ne var ki kreselleme Trkiyedeki en geri kalm blgeleri bile politik ve ekonomik adan etkileyebilmektedir. Dolaysyla retim sistemi ve ilikilerini kresellemeyi dlayarak deerlendirmek doru olmayacaktr(en azndan politik etkileim asndan kresellemenin bu tr blgelere olan etkisinden bahsedilebilir). Fakat en geri kalm blgelerin ekonomik adan kresellemenin byme etkisi ile ilikilendirilmeleri iin temel gelimi bir altyap gereklidir. Kresel standartlarda bu trden altyapnn bulunmad blgeler iin cazibe merkezi olmalar olduka zordur. Ancak politik ve sosyal adan konu ele alndnda bu tr blgeler ulusst yaplarn ilgisini ekmektedir. te yandan kalknmann turizm gibi sanayi d sektrlerle olan balantsnn glenmesi, bu tr blgeler iin farkl blgesel kalknma aralarnn gndeme gelmesine yol amaktadr. Trkiyenin genel GSYH karakteristiklerine bakarak gzlemlenen makro dzeydeki bulgular, mezo dzeyde genellemelerin yaplmasna yol amamaldr. Bu durum, uygulana gelen merkeze dayal blgesel politikalarn greli dk performansnn zaten bilinen ak nedenlerinden biridir. Dier bir ifade ile kresel ve gelimi retim sistemlerine eklemlenmede, tm Trkiye iin genellemelerden hareket etmek bir bakma zorlayc varsaym olacaktr. Halbuki AB lkelerine bakldnda fordizm veya postfordizm tartmalar lkelerin genelindeki retim sistemlerine ve yaam biimlerine ynelik yorum yapmay salayacak kadar gldr. Dolaysyla Trkiyedeki retim sistemlerine ait deerlendirmeleri blge ve blgeler aras ilikiler baznda yrtmekte yarar bulunmaktadr. Kapitalizm asndan belirli blgelerdeki byk ekonomik younlama, bu blgeler iin daha ngrlebilir retim ilikilerini dourmaktadr. Bu durumda sadece blgesel ve blgeleraras deil, ulusst ve ulustesi ekonomik balar da rahatlkla deerlendirmeye alnabilir. Ekonomi politiin ada aratrmaclarndan Bob Jessop (1990; 1994; 1997a; 1997b, 2000) ulus devletin iinin boaltlmas tezinde yrngeden hareket eder: Devletsizleme (destatization), uluslaszlama (denationalization) ve uluslararaslamadr (internationalization). Trkiyede Jessopun devletin iini boaltlmas tezi nasl ilemektedir? ayet grnen uluslararaslama en etkili gse ulusalt dzeyde bunun yansmas ve iselletirilmesi nasl olacaktr? Blgesel politika alannda AB ile balayan hareketlenme uluslararaslamann lkemizde bir blgeselletirmeye yol atn teyit etmektedir. Tepeden ynlendirilen bir blgeselletirme merkez-yerel ilikilerinin merkez lehine gl olduu bir yapda merkezin

239

Murat Ali Dulupu

yereli ilevsizletirme tehlikesini tad gibi, yerelin, uluslararas gdl blgeselletirmeyi doru alglamasn da engelleyebilir. Rhodesin (1995: 329) altn izdii gibi birok aratrmac Avrupa blgelerinin kendi geleceklerini ekillendirme ye da en azndan etkileme kapasitesine sahip olduunu kabul etmektedir. O halde blgelerin Avrupas konseptine dayanan bir corafyadan tretilen modelleri yaplacak politika transferleri merkeziyeti-devleti-brokratik bir doaya sahip Trkiyede nasl bir sonu douracaktr? Trkiyede literatr ve AB dzeyindeki politika uygulamalarn blgelere aktaracak herhangi bir mekanizma bulunmakta mdr? Blgeler kendileri bu bilgilere nasl ulaacaklardr? renme srecini nasl ileyecektir? Bu sorulara ilikin yantlar Trkiye iin merkezi blgeselletirme tezini glendirmektedir. Uluslararaslamann rekabet zerindeki etkisini yerel ekonomiler ne kadar hissediyor sorusu retim sistemlerinin kresel alarla olan dorudan ve dolayl ilikileri ile balantldr. Geri hatta Trkiye ortalamasndaki blgeler iin kreselin ulusal dzeydeki etkileri yerel zerindeki etkilerinden ok daha n plandadr.

ekil 1. Blgesel Kalknma Anlaynn Deiimi: Taban ve Tavan Etkileimi

NOVASYON VE (BLGESEL) REKABET GC Yeni blgeselciliin hareket noktasn arlkl olarak bilgiye dayal ekonomide kurumsalcln baskn etkisi ile erevelendirilen blge-devlet-ekonomi-bireyrma ilikilerinin yeniden tanmlanmas oluturur. Bilgiye dayal ekonomide kalknmann anahtar olarak yenilik grlmektedir. Bu nedenle farkl inovasyon trlerinin mekn, blge ve blgesel kalknma ile farkl teorik erevelerle ilikisi
240

Blgesel Politikalar Kopyalanabilir mi? Blgeselle(tir)me (Ynetim) Karsnda (Yeni) Blge(sel)cilik (Ynetiim)

kurulmaktadr. Trkiyede retim tarzn ve kapitalist gelime biimini tanmlama ve snandrmadaki zorluk ve kstlara ramen, inovasyonun Trkiyedeki blgesel kalknma abalarndaki muhtemel yeri zerine dnmek gerekir. Gnmzde inovasyonun dorusal olmayan, evrimci, birikimli ve srekli geri beslemeli doas, farkl aktrlerin ibirlii ve ekonomik-sosyal aktrlerin etkileimi ile ekonomik-sosyal-rgtsel inovasyonun ortaya ktn vurgulamaktadr. likiler, network, kurumsal balar gibi ilikisel varlklarn iktisadiletirilmesi ile geleneksel retim faktrleri dndaki deerlerin yeniliin olumasna ynlendirilmesi, meknsal inovasyon modellerinde hedeenmektedir. renme ve bilgi birikimi byme ve ekonomik yenilenmenin bata gelen unsurlar arasnda yer alr. Yeniliin domasnda bu ok boyutlu ilikiler, blge ii ve blge d etkileimi gerektirmektedir. Dolaysyla kmelenme, yeniliki evre veya blgesel inovasyon sistemleri ok dzlemli ilikilerle anlam kazanmaktadr. Her ne kadar rtk bilgi yaklam meknsal yaknln nemi zerinde dursa da, sadece blge iine bakarak bu kavramlar artk anlamlandrmak yeterli deildir. Birlikte veya ortaklaa renme network btnlemesi ile deer yaratmaktadr. retimin blgesel rgtlenmesi ile network ve emek piyasas karakteristikleri baat ekonomik kaynaklar arasnda kategorize edilmektedir. Bu noktada Trkiyedeki illerin networklere ulam ve yerel emek piyasalarnn gelimilii inovasyona dayal blgesel kalknma asndan ilk sorgulanmas gereken alanlardr. Bu alanda destekleyici kurulularn merkezde younlat ve merkezdeki bilgi ve etkinliklere yereldeki giriimcilerin ulama imkanlarnn olduka snrl olduu sylemek mmkndr. Trkiyede patent aktivitelerinin meknsal dalm (Albeni ve Karaz, 2005) bu tezi teyit etmektedir. Yenilik faaliyetlerinin hizmet, imalat ve tarm sektrlerindeki konumunu deerlendirirken nasl modelden hareket edilmesi sorusu tek bir model nerisi ile karlk vermek Trkiye corafyasna bakldnda yetersiz olacaktr. Genelde yenilik engellerinin ekonomik gelimilik dzeyinin dklne bal olarak yaygn olmas, bu tr engellerin giderilmesini gerektirir. Farkndaln ykseltilmesi ve yeniliki faaliyetlerin neminin vurgulanarak, ilgili aktrler arasndaki balarn tanmlanabilmesi iin blgesel yenilik sistemleri modeli, Trkiye iin n plana kabilir. zellikle karlkl renme, kstl olan bilginin blgenin iindeki dolamn ve doru adreslere gidebilmesini salar. Dikkat edilirse devleti yapnn en belirgin etkisi ironik olarak gvensizlik ve bilgi paylam konusunda kaytszlktr. Bilgi paylamna yatknlk ortak karlarn tanmlanabilmesine ve en azndan orta vadeli dncenin gelimesine baldr. Ekonomik istikrarszln iletmecilik bilgisinin kullanmna imkan tanmamas bu tr dncelerin geliimini lkemizde engelleyen temel neden olarak grle gelmitir: Ekonomik istikrarla birlikte nasl bir gelime beklenmelidir?

241

Murat Ali Dulupu Tablo 1. Meknsal Yenilik Modellerinin Temel Karakterleri MODELLER Blgesel Yeni novasyon Endstriyel Sistemleri Mekanlar
Ar-Genin spesik bir tr olarak interaktif ve birikimli inovasyon Ar-Genin ve yeni retim yntemlerinin uygulanmasnn sonucu

NOVASYONUN YAPISAL PARAMETRELER

novasyon dinamiklerinin ana unsurlar

novatif evre

Sanayi Blgeleri

renen Blge

Kurumlarn rol

Ayn evredeki birimlerle kurulan ilikiler ile oluan rmalarn inovasyon kapasitesi Aratrma srecinde kurumlarn nemi

Ortak deerlere dayal bir sistemde aktrlerin inovasyon yapma kapasitesi Kurumlar sosyal reglasyonu ve inovasyon ile kalknmay salayan birimlerdir esneklik

Sentez

Kurum ii ve dnda dzenleyici bir davrann ortaya kmas

Blgesel kalknma

Meknsal yenilik, biriminin ibirliki atmosferde yenilik kapasitesi Gven ve karlkllk Destekleyici evrenin rol: rma, ortaklar, tedarikiler ve mteriler arasndaki iliki

Etkileimli ve dzenleyerek renme

Firmalar aras ilemlerin sosyal reglasyonunun ile giriimcilik faaliyetlerinin dinamiklerinin koordinasyonu Sosyal dzenleme ile retim sistemlerinin ymas arasndaki iliki

Kltr

Birimler arasndaki ilikilerin trleri

Deerlerin paylalmas ve gven Network ile sosyal dzenleme ve disiplin. Rekabet ve ibirliinin network ile e zamanl salanmas

Etkileimle renme Etkileimli renmenin rgtsel tarznn network ile dzenlenmesi

Network ve sosyal etkileim kltr Firmalar aras ilemler

Kaynak: (Moulaert vd., 1999)dan uyarlanmtr.

Literatre gre bilginin kodlanmasndaki arta ramen, bilginin tm trleri meknsal hareketlilie sahip deildir. Bir ksm bilgi kiisel kabiliyetlerde ve bilgide, rutinlerde ve tutumlarda sakl bulunmaktadr. Blge ile snrlanan bilgi, blgenin retim yaps ve uzmanlamasna ek olarak sosyal ve beeri sermayesi ile kurumsal erevesi tarafndan ekillenmektedir. Bilgi bu haliyle sadece doduu
242

Blgesel Politikalar Kopyalanabilir mi? Blgeselle(tir)me (Ynetim) Karsnda (Yeni) Blge(sel)cilik (Ynetiim)

blgeye aitlik arz eder. Bu tip bir yksek kalibreli blgede, bilgi tabannn yani balang dzeyinin yksek olmas beklenir. Aksi takdirde sadece iten kaynaklanan byme yaratc srekli renmenin srdrlebilir olmas beklenemez. Bilgideki rtklk retim ve yenilik sistemlerinin de kapal olduu anlamna gelmez. Dolaysyla blgesel yenilik sisteminin Trkiyedeki blgelerde anlam kazanabilmesi iin bilgi stok ve taban geniletilmelidir. Ayrca Trkiye balamnda konuya yaklaldnda renme ve inovasyon ayn zamanda sosyal bir sre olarak ele alnmaldr. Bilgi sosyal sistemin farkl unsurlar tarafndan biimlenir. rtk bilginin transfer ve kopyalama zorluu kiisellii ve balamsall ile ilikilidir. Bu nedenle gven ve paylalan normlar ile sosyal ekonomik sisteme hatta sosyal yetkinlikler ile sosyal sermayenin blgelerdeki konumuna baklmaldr. Daha da nemlisi zellikle kavramsal bilginin eylem ve rnlere dntrlmesinde sosyal yapnn kolaylatrc ve yaratc nitelik arz etmesi gerekir. Literatrn bu konuda niversitelerin yenilik srecindeki roln greli yetersiz olarak tanmlamas Trkiye balamnda bu sorunu daha da derinletirmektedir. Tartmasz yeniliin ynetim ve ynetiim ile olan ilikisi (Cooke, 1997), niversitelerin tesinde sosyal dokunun deerlendirilmesine iaret etmektedir. Aksi takdirde Saxenian (1994;1996) takiben Silikon Vadi(zm) ve Galler(izm) (Morgan, 1997; Cooke, 2003) Trkiye iin yeterli alm salamaktan uzak kalacaktr. zetle inovasyon gelimi blgesel altyap, bilgi paylam arenalar, ulusal ve ulusst networklerle ilikiler gibi daha ok gelimi lkelerin stilize olgularna uyan yaplarda anlam kazanmaktadr. novasyon ile ilgili gncel yaklamlar lineer olmayan modellerle gelimekte olan lkeler iin itah ac gzkse de, blgesel inovasyon sistemlerinin inas zaman alc olduu gibi etkili insan kaynaklar mobilizasyonunu gerektirmektedir. Kald ki lkemizdeki almalar (Eceral, 2006; Varol, 2006; Armatl-Krolu, 2006; Gezici, 2006) inovasyona dayal rekabet gcnn bilim ve teknoloji politikalarndan daha ok dnya piyasalar ile btnleme ve mteri talepleri sonucunda ortaya ktn gstermektedir. Dolaysyla kamu politikalarnn yeniden gzden geirilmesi ve blgelerin kendi niteliklerine uygun oyun/mdahale alanlarnn yaratlmas/braklmas anlaml politika zmdr. Ancak lkemizde KAlar, bu ilevi yerine getirecek donamna sahip olabilecekler midir? Dahas ynetiimin tpk blgesellemede olduu gibi Avrupallama ile gndeme gelmesi sosyal inovasyon kavramn nasl etkileyecektir? AVRUPALILAMA, YNETM VE BLGESEL KALKINMA Teknolojik ve yeniliki paradigmalarn yan sra Trkiyede blgesel kalknmaya ynelik yaplacak deerlendirmelerin giderek daha fazla Avrupa ve ynetiim kavramlar zerine temellendirildiine ahit olmaktayz. Avrupallama ile ynetiim kavramlarnn kendi arasnda var olan teorik ve politik ilikinin tesinde,
243

Murat Ali Dulupu

Trkiyedeki devlet ve ekonomiye ynelik dnm ve reform abalarnda da bu kavramlarn el ele hareket ettiini grebiliriz. zellikle Avrupallamann doasnda yer kurumsal transfer etkisinin n plana kmas, idari mekanizmalara ve yerel-blge-ulusal ilikilere ynetiimin kurumsal ve rgtsel olarak transferine neden olmaktadr. Nitekim Avrupallama kavramna ait temel almalarda, Avrupallama Avrupa dzeyinde ve Avrupa tesinde zellikle Avrupa kurumlarnn yaylmas ve yaygnlamas olarak tanmlanmakta, ulusaldan AB dzeyine ilginin kaymas olarak kavramsallatrlmaktadr (tanmlar iin bkz. Mjoset, 1997; Caporaso ve Jupille, 1998; Wessel ve Rometsch, 1996; Cowles ve Risse, 2001; Radaelli, 2000). Ladreche (1994) gre ABden kaynaklanan dsal basklarn ulusal dzeye olan etkisi sonucunda, ABnin politik ve ekonomik dinamikleri ulusal siyasetin ve politika inasnn rgtsel olarak bir paras haline gelmektedir. Bylelikle Avrupallama bamsz deiken, ulusal kurumlarn uyumu ise baml deiken olmaktadr. Ne var ki Avrupallama srecinde g politik sistem iinde yayldka yani merkezi veya tek elden karar alma biiminden ok aktrn dahil olduu karar alma srelerine geildike, Avrupallama ynnde kurumsal deiimi salamak iin ulusal uzla salamak daha da zorlamaktadr (Risse vd, 2001). Ancak hemen belirtmek gerekir ki ye devletler AB mevzuatnn pasif alclar deildir: AB politikalarn kendi karlar, uyum maliyetleri dorultusunda ekillendirirler. Avrupallama bu nedenle eitli aktr ve dzeyler arasnda karlkl etkileimli bir sretir. Politika oluum srecinde ynetiim tartmalar her dzeyde artan bir ilgiyi kendine ekmektedir. Mekana ait ynetiim tartmalar ise zellikle kalknma ekseninde kendini belirginletirmektedir. Kalknma ise hangi dzeyde olursa olsun tarihsel olarak (az veya ok)hkmet politikalar ile ilikilendirilmektedir. Ynetiim bu balamda, hiyerarik olamayan, rgtler aras devlet ve devlet d aktrlerin kamusal alana giren konularda birlikte yn verme eylemleri olarak tanmlanmaktadr (Sibeon, 2000: 291). Avrupallama, bu ok renkli ynetiim resmine ulus d aktrlerin de etkin oyuncu olarak girmesini salamaktadr. ABnin dourduu ulusst dzeyde blgesel lobicilik, Brkselin blgesel kalknma amal AB fonlar iin blgesel temsilcilik merkezi olmasna yol aarak blgesel kalknma ve ynetiim konularn ulus st platformlara tamaktadr. ABnin blgesel kalknmay ynlendirilmesinde ulusal destek alanlar rekabet politikas erevesinde belirlenirken, AB blgesel politikas ayr bir haritalandrmadan hareket etmektedir(Wishlade vd, 2003). Wishlade ve arkadalarnn (2003) altn izdii gibi tarihsel olarak incelendiinde Avrupa Komisyonunun ulusal ve AB dzeyinde blgesel politikalar farkl derece ve biimlerde etkiledii grlmektedir. Aslnda blgesel politikann tarihsel evrimi Komisyonun Bakanlar Konseyinden belirli bir lde bamsz olmas abasnn rndr. Bu tr bir

244

Blgesel Politikalar Kopyalanabilir mi? Blgeselle(tir)me (Ynetim) Karsnda (Yeni) Blge(sel)cilik (Ynetiim)

analiz ABnin, blgesel politika ve kalknma konusunda ulus st ayr bir g ve aktr olduu tezini glendirmektedir. Ancak bu noktada tekrar Trkiyeye dnp baktmzda ynetiimin stratejik bilgi ve vizyon ina ile sentezlendiinde anlaml politika retme potansiyeline sahip olduu gerei bir dizi sorunu dourmaktadr. nk ynetiim kendi bana blgesel kalknma iin tm beklentileri karlayacak kapasite ve gce sahip deildir. Sz konusu sentez, sistematik olarak uzun dnemli gelecein alglanmas iin aba sarf edilmesini salayarak bugne ait anlaml politika sonularna ulalabilmesine zemin hazrlayacaktr. Bu sentezin baarl olmas sadece politika ve nemlerin tasarmna bal deildir; ayn zamanda dnce iklimini deitiren itici gcn blgenin iinden mi yoksa dnda m geldii de belirleyici bir role sahiptir. Ynetiim dier yandan norm ve dzen sistemleri ile kolektif eylemlerin sosyal koordinasyonu ve ortak meselelerin ok yolla ve ok aktr tarafndan ynetilmesidir. Bunun iin atan ve farkl karlarn barndrlmas ve ibirliki eyleme dntrlmesi gereklidir. Dolaysyla sosyal sermaye farkl kategorilerdeki (daha nce deinilen inovasyon ve rekabet gc rneklerindeki) nemine kout ynetiimin nesnesi halini almaktadr. Hkmetler bu srecin temel kurumsallam aktrleridirler. Politika yapmnn yetkinliinin bulunmas ilenebilir bilgi ile birlikte kamusal ve zel kurumlarn ynetiim yeteneklerini belirler. Ynetiimin bu anlamda ilerlik kazanmas network, pazarlk, kar koalisyonlarnn politika yapmnda kullanlmas ile mmkn olur. Dolaysyla ynetiimde baskn aktr yoktur; politika arenas ve/veya platformunda farkl kurumlarn birliktelii vardr. Kpr kuran sosyal sermaye bu balamda ynetiimin ana unsuru haline gelir. Rekabeti kresel ekonomide blge ii ve blgeler aras byk farkllklar karsnda devlet, zellikle de tek bana, farkllaan blgesel sorunlara standart zmler retmekte giderek zorlanmaktadr. AB politikalar, blgeleri tevik edip blgesel politikann desantralizasyonuna yol aarak, blgelere kendi geleceklerini ve refahlarn belirlemede daha fazla sorumluluk vermektedir. Bu transfer/dnme gl bir sylem elik etmektedir: Tm blgesel paydalar -sadece kamu sektr deil- blgeyi birlikte ekmelidir. Kalknma ve byme iin demokratik bir temel ina edilmesi, blgenin sosyal sermayesinin gelitirilmesi, blgenin kaynaklarnn kullanmnda daha fazla etkinlik ve etkinliine ulamak: Gl blge yaratmak. eitli sektr ve dzeylerden aktrler, kompleks network ve mzakerelere dahil olarak blgesel politikann ierik ve biimi deitirmektedirler. Bu durum birlikte alma ve ibirliinin yeni biimlerini su yzeyine karmaktadr. Ancak gl, kendine dayanan blgelerin zendirilmesi/cesaretlendirilmesi bu blgelerin kontrol sorununu dourmaktadr. ayet AB yelii blgelere bamsz aktrler olarak daha fazla frsatlar sunacaksa ve yeni blgesel politika bunu destekliyorsa merkez/devlet otoritesi zayayacaktr. Merkez buna hazr mdr? Ya da blgedeki byme politikalarnn ana ynn belirleyerek blgesel yneti245

Murat Ali Dulupu

imde ynetim varln srdrecek midir? Jessopun devletin iinin boaltlmas tezine alternatif olarak devletin deien ortama adaptasyonu seenei bulunmakta mdr? Devleti ynetiimde hala aktr olduunu kabul eden yaklamlar (Kohler-Koch, 1996; Kooiman, 2003; Pierre, 2000; Pierre ve Peters, 2000), katlmclk, uzlaya ulama, uyum ierisinde devletin kendini yeniden konumlandrmas olanakl olabilir mi? Bu durumda devletin sahip olmas gereken yeni yetenekler neler olmaldr? Avrupallama etkisi daha spesik olarak ABleme etkisi blgesel politikadaki deiimi ivmelendirmektedir. Aslnda anahtar oyuncularn blgesel politika oluturmada ortak bir dile ve ereveye sahip olmas kamu politikalarn etkilemesi Trkiyede yeterince medya, politikaclar ve akademi erevelerinde tartlmamaktadr. Mevcut tartmalarnda yeterince organize olduunu sylemek mmkn deildir. Aslnda yerli bir ynetiim konseptin tesinde ABnin de dahil olduu bir ynetiim olgusu ile lkemizin karlamas ynetiimin iselletirilmesini zorlatrmaktadr.
Tablo 2. Blgesel Politika Asndan Ynetim ve Ynetiim BLGESEL POLTKA (YNETM) Ynetim Merkezi Hiyerarik Tepeden kalknma (standardizasyon) Elit projeler Blgeler lkeye bal dari blgeler Geri kalm blgeler Farkllklarn dengelenmesi Fiziksel, teknik, nansal altyap Kamusal nlemler Seici yardmlar Ksa dnem
Kaynak: Hudson (2003; 2005)

BLGESEL KALKINMA POLTKASI (YNETM) Ynetiim Desantralize ok dzeyli Tabandan Kalknma (farkllama) Katlmc proje (blgesel demokrasinin gelitirilmesi) lke blgelere bal Aktif blgeler Tm blgeler Byme Yumuak altyap Ortaklk (kamu-zel) Blgesellemi ekonomi politikas Uzun dnem (Srdrlebilirlik-cinsel eitlik)

KALKINMA AJANSLARI: YASANIN TESNE GEMEK? Ekonomilerin kresel glere baml hale geldii bir ortamda ajanslarn kapsam ne olmaldr sorusuna verebilecek (temel olarak) farkl kategoride cevap
246

Blgesel Politikalar Kopyalanabilir mi? Blgeselle(tir)me (Ynetim) Karsnda (Yeni) Blge(sel)cilik (Ynetiim)

bulunmaktadr (Rhodes, 1995). Birincisi, isel byme kapasitesi zerinde durur. Kmelenme, Marshallyen sanayi blgeleri, esnek uzmanlama ile yeni teknolojik paradigma erevesinde rekabet gc ve yenilik eksenindeki yaklamlar bu kategoride yer alr. Geleneksel ve yeni stnlklerin tanmlanmasna dayal bu alan ilikiler ile networkn nemi zerinde durmaktadr. Bilginin deiimi, retici ve arz zinciri, retici-tketici ilikileri temel alan kalknma ajanslarnn bu kapsamna gre ajanslarn proaktif blgesel stratejilerle hareket etmesi beklenmektedir. Post-fordizmin karakteristiklerinin blgenin kalknmasnda kullanlmas zellikle esnek retim, ni pazarlar, KOB politikalar vb. uygulamalar KAlarn ncelikli gndeminde yer alr. Ne var ki bu kategori yeni bir mit ve ortodoks yaratmakla eletirilmektedir (Amin ve Robins, 1990). zellikle blgelerin yapsal olarak yapabilecekleri zerinde belirli kstlar bulunmaktadr. Heterojen blgesel doku varln sadece Trkiyede deil, birok lkede de srdrmekte ve de (stelik) kresel karsnda ekonomik younlama ve btnleme yine kreselin etkisi ile ekillenmektedir. Merkezka ve merkez ekim gleri, kresel ile yerel arasnda yer yer paral bazen de btnlemi grntler ile kreselletirici ve yerelletirici etkiler sregelmektedir. Bu olgu bizi ikinci kategoriye ulatrr: Yabanc sermaye yatrmlar. Zayf blgeler iin kresel irketlerin alm/anlam/balam henz net deildir ve de (stelik) sz konusu byk iletmelerin byme kutbu etkisi hala devam etmektedir. Bu tip irketlerin/iletmelerin yerele ynetimleri devretmi deildir ve ayn zamanda yerel alc-tedariki balar tm uygulamalarda gelimi deildir (Amin ve Malmberg, 1994). Dolaysyla ulusst irketlerin stratejilerden bamsz bir blgesel kalknma abas anlamsz kalma tehlikesi ile kar karyadr. Dier bir ifade ile arlkl olarak dorudan yabanc sermaye aracl ve/veya kresel tedarik zincirine eklenme ile KAlar blgesel kalknma sorununu temelden gideremezler. Bu balamda iki kritik sorun doar. Birincisi yerel ekonomiler yabanc sermayenin rma dzeyindeki stratejilerini (ve de sektrel geliimini) nasl alglayacak veya reneceklerdir? Yabanc sermaye yatrmlarnn kresel/sektrel stratejilerinin yerelde izlenip gerekli nlemlerin alnmas KAlarn yksek bir ngr ve izleme kapasitesine sahip olmas gerektiine iaret eder ki bu kapasitenin Trkiyedeki KAlarda var olup olmayaca phelidir. kincisi, yabanc sermayenin maliyet savalarnda mobilitesinin ykselmesi (terk etme riski) ve bu durumun yerel ekonomilere srekli taviz verme amazna srklemesidir. Bylelikle yerli sermayenin dezavantajl konumu giderek artmaktadr/artacaktr. te yandan yeni giriimciliin ve teknoloji transferinin tevik edilmesinin yerel zerindeki etkisinin llmesi ve fayda-maliyet analizinin yaplmas gerekir. Geri kalm blgelerde kendi kendini srkleyen ve srdren yerel ekonomik kalknma iin yaplan arz yanl mdahalelerin baar ans dktr (rnein KY, bkz. DPT, 2000a). Bu erevede yerel ekonomilerin, uluslararas iletmelerin hiyerarilerinde kendilerini konumlandrarak ileriye tama yollarn arttrmalar ve networklerini yetenek, bilgi, altyaplarn gelitirerek zenginletirip daha kalite247

Murat Ali Dulupu

li sermayeyi cezbetmeleri beklenmektedir. Trkiye yabanc sermayenin durumu gze alndnda yereldeki retimin byk oranda uluslararas iblmnden etkilenmesine ramen ondan bamsz olduu rahatlkla sylenebilir. Bu durum yerelde tercih ve ynlendirme iin stratejik bo alan yaratmaktadr. Bu balamda kalknma ajanslar iin nc kategorideki kapsam, da ak network kurma stratejisidir. Kurumsal yenilik ile gerektiren bu stratejinin inas iin geri kalm blgelere dardan mdahaleye gerek olabilir. Yerli ve yerel rmalarn says ve nitelii, dardan blgeye gelen giriimciler, pozitif toplaml oyunu kabul eden aktrlerin says, eyleme dntrlebilecek nitelikte kamu ve zel kurumlar arasnda kar birlii, piyasa kurallarna hazrlkl olmak, yerel siyasetilerin ve kamu yneticilerinin ortak network kurma eiliminde olmas network inasnn baarsn dorudan etkileyecektir. Blgenin akln dolaysyla renme srecini etkileyen bu tr bir strateji salt ekonomik odakl olmann tesine geer. Ne var ki networklerin kurulmas zaman alcdr, sosyal dokunun zay bazen network inasn geciktirebilir. Bu durumda blgelerin karlaabilecei frsatlar kaabilecek, networkn srekliliini salayacak ekonomik karlar zayayabilecektir. Burada vurgulamaya altmz nokta, KAlar yasa ile izilen erevesinin tesinde sorgulanmas gereken alanlarn bulunduudur. 5449 sayl KA yasas yukarda sz edilen kategorilerin hepsine gnderme yapmakla birlikte, her bir KA iin bulunduu blgeye bal olarak tm kategorileri gerekletirmek mmkn olmayabilir. E anl olarak tm kategorilere arlk vermek yerine seici bir davran ierisine girmek gerektiinde, yerel kapasite ve kamusal destek biimleri sz konusu seimde belirleyici olacaktr. Ancak hangi kapsamda hareket edilirse edilsin, yukarda tartld zere her bir kategori iin snr ve kstlar bulunacaktr. TRKYEDEK EKSTRA AMAZLAR, GELECEE DNK YANSIMALAR VE SONU Blgesel kalknmada Trkiyenin yolunun AB ile kesimesi toplumsal ve politik adan uzla zemininin kurulmasn zaman alc hale getirmektedir. AB etkisinin blgesellemeye yol aan unsurlardan biri olduu aktr. Dier tarafta daha nce sz edilen lkemizdeki blgesel hareketler(zmir, Mersin vb), blgeselcilikten farkl olarak, bu blgelerdeki kilit aktrlerin kreselleme, Avrupallama ve yerelleme karsnda kendilerine ne yapabiliriz?i sormalarna yol amtr. Ne var ki KAlarn yasal erevesi, zellikle DPTnin etkin rolne kout, merkezin etkisini srdrme potansiyeline sahiptir. lkemizde KA srecinde kamu ynetimi ve siyaset bilimi asndan konu ulus devlet ekseninde tartlm ve tartlmaya devam edecek olmasna ramen, KAlarn politika ve kresellemeden daha ok lkemizin modernleme biiminden kaynaklanan sorunlarnn olabilecei muhtemeldir.

248

Blgesel Politikalar Kopyalanabilir mi? Blgeselle(tir)me (Ynetim) Karsnda (Yeni) Blge(sel)cilik (Ynetiim)

KAlarn illerdeki kamusal, sivil ve zel kesimler tarafndan nasl alglandnn nemi bu yeni rgtlerin geleceini etkileyecektir. Bu srete ynetiimin ynetilmesi baz blgeler iin bir gereklilik halini alabilir mi? Kamu politikas destekli ynetiim kamunun ynetiimin bir aktr olduunu kabul edildiinde paradoksal kimliinden bir para kurtulabilir. Kald ki literatr ve uygulamalarn gsterdii kalplarnn dna kabilme ve blgesel kalknmada kendi rotasn izebilme frsatlarn Trkiye zenle deerlendirmelidir. Trkiyenin blgesel kalknma konusunda kendine has kritik amazlarndan bazlar u ekilde sralanabilir: AB ile girilen blgesel kalknma srecinde akademik ve aydn kesimde gemiten uzanan ye toptan kabul ye da toptan red ayrm sre gelmektedir. Bu durum yasa ve uygulamada yaplabilecek iyilemeleri zayatmaktadr. lke ve toplum karlarn dikkate alan daha holistik tartma zemininin inas iin aba sarf edilmelidir. zellikle Avrupal aratrmaclarn konuya daha temkinli ve alm salamaya ynelik bir pencereden baktklarn sylemek mmkndr (rnein bkz. Amin ve Thrift, 1995). Ulusst deiime kar olan diren lkenin yararna olabilecek uygulamalar da engellemektedir. Hakl ynleri de olabilecek bu direncin, aslnda konun daha fazla ve daha geni kesimler tarafndan tartmas salanarak bir stnle dntrlmesi mmkndr. Nitekim KA yasas rneinden hareket edildiinde konunun ulusal basnda clz bir ekilde ele alnd grlmektedir. Konu ile ilgili baz illerdeki yerel basn ulusal basna gre daha fazla ilgi gsterirken baz illerin yerel basnnda konuya hi deinilmemitir. Bu durum ar yerel pasiiin ve merkez bamllnn gstergesi kabul edilebilir. Ayrca genel bir reformun paras olarak KAnn sunulmas paket iindeki arlnn dk alglanmasna yol amtr. Bunun dourduu dier amaz ise gvensizliktir. zellikle blgesel kalknmann network, ibirlii, paydalk gibi olgularn iktisadiletirilmesine giderek daha fazla dayand hatrlanrsa Trkiye iin bu amazn nemi daha da belirginlemektedir. Trkiyede yerel ve blgesel dzeyde beeri ve sosyal sermaye (zellikle balayc (bonding) ve kpr kurucu (briging) ayrmn dikkate alarak) zerine yaplan akademik almalar, kalknmada bu tr kaynaklarn artan nemi hesaba katldnda son derece yetersizdir. Yerel emek piyasalar zerine akademik almalar ise yok denecek kadar azdr. Yukardaki amaz yerel dzeydeki karar almay salayacak her trl veri iinde geerlidir denilebilir. Yerelde verilerin farkl kamu birimlerinde toplanmas karar almada kullanlacak verilerin teminini geciktirmektedir. stikrarl ve ulalabilir verilerin yokluu blgesel politika formlasyonunu gletirir. Dier yandan mevcut durum ve veri zerinde ar odakllk ise harekete gemeyi engeller. Ancak blgesel politika asnda ex post verilerin karar alma ve uygulama srecindeki verilerden ok daha maliyetli olabilecei unutulmamaldr.
249

Murat Ali Dulupu

Genel olarak kamu reformu btn olarak ele alndnda reformlarn itici gc ayn olmasna ramen farkl kurumlar tarafndan tasarlanmas ve farkl lke rneklerinden hareket edilmesi yasal/hukuki erevenin btnln bozma tehlikesini bnyesinde barndrmaktadr. Eklemlenme sorunlar zaman ierisinde belirginletike blgesel kalknmaya da yansyacaktr. zellikle mevzuat dzenlemelerinin genelde pasif alcs olan blgeler, yasal deiime neden olan itici gleri her zaman tam olarak alglayamamaktadrlar. Yerelde KAlar da dahil olmak zere, blgesel politika alanndaki deiimin yeni bir brokratik dzenleme olarak alglanmas sz konusudur. Yerel siyaset yapma sreleri ile siyasetin merkez yaplanmas arasnda farkllklar bulunmaktadr. Merkezde bulunan devlet brokrasi ve merkez siyasetinin greli yksek kalibresi karsnda yerel siyaset genelde ulusal sorunlara tpk merkezmi gibi arlk verme eilimdedir. Yerel siyaset gndemi ise daha ksr konularla snrlanmaktadr. Merkez siyasetinin yereli kendinin bir uzants veya paras olarak alglamasnn dourduu yanlsama bulunmaktadr. Trkiye 1980lerden itibaren piyasa retisi dorultusunda rekabet etmeyi renirken piyasann devletin etki alannda ve ileyi biimindeki douraca deiiklikleri ertelemiti. Bu ertelemenin sonucunda 2001 ylna kadar yaanan ekonomik krizler, kamu politikasnda deiimi telemeye yardmc olmu, ancak birikim rejimindeki deiime kar dzenleme tarz daha fazla direnememitir. Ekonomik dnm yolu AB ile kesien Trkiye, tarihsel olarak batllma hedeni hep ncelik alarak ilerlemesini salaya gelmitir. Devletilik modernleme abalarnda baat rol oynamakla birlikte, ekonomik ve toplumsal gelimeler dorultusunda kamu politikalarn blgesel politikalar dahil olmak zere yeniden ekillendirilmesi ve organize edilmesi ihtiyac artmtr.

ekil 2. ie Gemi likiler: Reformlar ve Avrupallama-Ynetiim

250

Blgesel Politikalar Kopyalanabilir mi? Blgeselle(tir)me (Ynetim) Karsnda (Yeni) Blge(sel)cilik (Ynetiim)

KAlarn uzants olduu kamu ynetimindeki reformlar ayak zerine oturmaktadr. Bu ayanda AB ve blgesel boyutlar bulunmaktadr. Bu ayaklardan birincisi piyasann glendirilmesi, ikincisi devlet-toplum arasndaki ilikilerin dzenlenmesi, ncs de devletin hem kendi iinde hem merkez-yerel arasndaki ilikileri yeniden dzenlemesidir. Bu ayak ayn zamanda ok dzlemli ynetiim ve Avrupallama ile de ilikilidir. Anaakm literatrde gerek ynetiim ve Avrupallama tartmalarnda gerekse blgesel inovasyon/rekabet gc yaklamlarnda blgesel kalknma refah yaratma motorlar olarak adlandrlan prototip/ideal blgeler zerinde younlamakta ve her eye ramen buradan karlabilecek derslerden bahsetmektedir. Ayrca yenilik, isel kalknma ve yabanc sermaye teori ve kavramlar ile ekillenen blgesel kalknma yaklamlar bu teori ve kavramlara ilikin Trkiyenin durumu gz nnde bulundurulduunda birok soru iareti ile karlamamza yol amaktadr. Blgesel kalknmann ynetiim ile olan kuvvetli ba, Trkiyedeki devletin rol ve sorumluluundaki deiime paralel su stne karak belirginlemektedir. AB ise ynetiimi ok dzlemli hale getirmektedir. Bu tabloda Trkiye ynetiimi daha yeni tartmaya amken imdi de ok dzlemli ynetiim ile kar karya kalvermitir. Blgesel politikalarn blgesel kalknma politikasna kayma eilimine girmesi ve yeni blgeselciliin benzer ekilde kalknma odakl olmas niter devlet yaps iinde kalknma ynelimli bir blgeselcilikten sz etmeyi mmkn klmaktadr. Blgesel paydalarn ekonomik karlarn tasnif etmesi ve kar dorultusunda genel bir gr birlii iine girmeleri iin blgesel mali kaynaklarn belirli bir blmnn kullanmnn blgesel kalknma ynetiimi erevesinde ynlendirilmesi anlaml bir zmdr. Mali dzenlemeler ynetsel, yasal ve kurumsal dzenlemelerden daha etkin olarak ibirlii ve istiare ortamn hazrlayabilmektedir. Nitekim ABdeki eitli blge deneyimleri de bu tezi teyit eder niteliktedir. Sonu olarak almann bulgular u ekilde zetlenebilir: 1. Trkiyenin tamam mevcut sistem altnda ABnin blgesel politikadaki Hedef 1 kapsamna girse de, gelir dklne elik eden ve en azndan onun kadar nemli olan yenilik paradoksu tm lke corafyasnda geerlidir. Dolaysyla yenilik modas hem AB hem de kamu politikalar ile nce lkeye daha sonra blgelere nfuz ederken gerekli ihtiya ve etki analizleri yaplmadan kavramsal-kuramsal ereve zerinde durulmakta, pratikler genelde geri planda kalmaktadr. 2. Blgesel politikann merkezden ynlendirilmesine alm blgelerde (aslnda merkezin kendisinde de) blgesel politika tasarm bilgisi ve deneyimi yok denecek kadar azdr. Ancak blgesel kalknma konusunda metotlarn blgesel otorite ve ynetimlere empoze edilmesi ve/veya modalamas metotlarn kapasite ile olan ilikisi gz ard edilerek yaplmaktadr.
251

Murat Ali Dulupu

3. Kreselleme ve ekonominin doasnda meydana gelen dnm yerel yeterince hissedilmemekte ve tartlmamaktadr. Kreselleme nerede, ne kadar, nasl etki dourmaktadr? 4. Bir tr yeni gelenekselcilik ile blgesel stratejilerin ayn kavramsal ereveye dayanmas sz konusudur: Yerelde kopyala yaptr stratejisi etkin olmaktadr. stelik bu admlar atlrken niter devlet yaps iin blge kavramnn kabullenilmesine ynelik sistematik bir giriim bulunmamaktadr. Dier yandan ise ABnin etkisi ile bir ulusst blgeselle(tir)meye gidilmektedir. Kamu reformunun arkasnda yer alan itici gler yerelde yeterince anlalmamtr. Arlkl olarak mevzuata uyum odakl bir post modern m yaplanmasna gidilmektedir. 5. Teorilerin blgesel kalknmann ulusal kalknmann anahtar olduu dncesi pratik ve politikaya yansmam olup, merkezin ynlendirdii ulusal kalknma politikalar gcn korumaktadr. Bu durumun yansmas olarak blgesel kalknmadaki rol ve sorumluluklar ilikin uygun tartma zemini olmad gibi, blgesel kalknma eksenli bir yerel gndem lkenin geni corafyasna henz nfuz etmi deildir. Dolaysyla yerel siyaset henz (tam anlamyla) yerel kalknma odakl deildir. 6. Farkl aktrler arasndaki ibirlii ve networkleme yerel ve ulusal dzeyde gdk kalmaktadr. Blgesel kalknma iin nemli rol stlenebilecek yerel hafza ve deneyim aktarm mekanizmalar zayftr.
KAYNAKLAR Albeni, M. ve Karaz, M. (2005), Trkiyede Teknolojik Yenilik retimi ve Patentler, Legal Fikri ve Sinai Haklar Dergisi, 1 (2), ss.385-400. Amin A. ve Robins, K. (1990) The Re-emergence of Regional Economies? The Mythical Geography of Flexible Accumulation, Environment and Planning D: Society and Space, 8. Amin, A. ve Malmberg, A. (1994) Competing Structural and Institutional Inuences on the Geography of Production in Europe, iinde Amin, A. (der.), Post-Fordism: A Reader, Oxford: Blackwell. Amin, A. ve N. Thrift, 1995 Institutional Issues for the European Regions: From Markets and Plans to Socioeconomics and Powers of Association, Economy and Society, 24 (1), , pp. 41-65. Armatl-Krolu, B. (2006), Sanayi Blgelerinde KOB Alar ve Yenilik Sreleri, iinde Eraydn, A. (editr), Deien Mekan, Mekansal Srelere likin Tartma ve Aratrmalara Toplu Bak: 1923-2003, Ankara: Dost Kitabevi. Caporaso, J. A. ve Jupille, J. (1998), Sovereignty and Territoriality in the European Union: Transforming the UK Institutional Order, iinde Ansel, C. K. ve di Palma, G. (editrler), On Restructuring Territoriality: Europe and the United States Compared, New York: Cambridge University Pres.

252

Blgesel Politikalar Kopyalanabilir mi? Blgeselle(tir)me (Ynetim) Karsnda (Yeni) Blge(sel)cilik (Ynetiim) Cooke, P. (1997) Regions in a Global Market: The Experiences of Wales and Baden-Wrttemberg, Review of International Political Economy 4: 349-81. Cooke, P. ve Schienstock, G. (2000) Structural Competitiveness and Learning Regions, Enterprise and Innovation Management Studies, 1 (3): 265-280. Cooke, P. (2003) The Regional Innovation Systems in Wales: Evolution or Eclipse iinde Cooke, P. ve dierleri (editrler), Regional Innovation Systems, kinci Bask, London: Routledge. Cowles, M. G. ve Risse, T. (2001) Europeanization and Domestic Change: Conclusions. iinde Cowles, M. G., Caporaso, J ve Risse, T. (editrler), Transforming Europe: Europeanization and Domestic Change, Ithaca, NY: Cornell University Press. DPT (1996), llerin Sosyo-Ekonomik Gelimilik Sralamas Aratrmas (1996), Ankara: DPT Yaynlar. DPT (2000a), 8. Be Yllk Kalknma Plan Blgesel Gelime zel htisas Komisyonu Raporu, Ankara: DPT Yaynlar. DPT (2000b), Uzun Vadeli Strateji ve 8. Be Yllk Kalknma Plan 2001-2005, Ankara: DPT Yaynlar. DPT (2003a), llerin ve Blgelerin Sosyo-Ekonomik Gelimilik Sralamas Aratrmas (2003), Ankara: DPT Yaynlar. DPT (2003b), n Ulusal Kalknma Plan 2004-2006, Ankara: DPT Yaynlar. Eceral, T.. (2006), Ekonomik Corafyaya Kurumsal Yaklam, iinde Eraydn, A. (editr), Deien Mekan, Mekansal Srelere likin Tartma ve Aratrmalara Toplu Bak: 1923-2003, Ankara: Dost Kitabevi. Florida, R. (1995), Toward the Learning Region, Futures, 27, pp. 527-536. Gezici, F. (2006), Trkiyede Blgeler Aras Farkllklarn Mekansal Veri Analizi Yntemiyle ncelenmesi, iinde Eraydn, A. (editr), Deien Mekan, Mekansal Srelere likin Tartma ve Aratrmalara Toplu Bak: 1923-2003, Ankara: Dost Kitabevi. Grabher, G. (1993) The Embedded Firm: On the Socioeconomics of Industrial Networks, Londra: Routledge. Hudson, R. (1999) The Learning Economy, the Learning Firm and the Learning Region: A Sympathetic Critique of the Limits to Learning European Urban and Regional Studies Jan 01, 1999 6: 59-72. Jessop, B. (1990) State Theory: Putting Capitalist States in their Place, Pennsylvania: Pennsylvania State University Press. Jessop, B. (1994) Post-Fordism and the State, iinde A. Amin (der.) Post-Fordism: a Reader, pp. 251-79. Oxford: Blackwell. Jessop, B. (1997a) Globalization and the National State: Reections on a Theme of Poulantzas, paper presented to the Colloquium Miliband and Poulantzas in Retrospect and Prospect, City University of New York; pp.1-31. Jessop, B. (1997b) Capitalsim and its Future: Remarks on Regulation, Government and Governance, Review of International Political Economy 4: 561-81.

253

Murat Ali Dulupu Jessop, B. (2000) The Crisis of the National Spatio-Temporal Fix and the Tendential Ecological Dominance of Globalizing Capitalism, International Journal of Urban and Regional Research 24: 322-60. Ladrech, R. (1994) Europeanization of Domestic Politics and Institutions: The Case of France, Journal of Common Market Studies 32 (1): 69-88. Lovering, J. (1999) Theory Led by Policy: the Inadequancies of the New Regionalism, Journal of Urban and Regional Research 23: 379-95. MacLeod, G. (1999) Place, Politics and Scale Dependence: Exploring the Structuration of Euro-Regionalism, European Urban and Regional Studies 6 (3): 231-53 MacLeod, G. (2001) New Regionalism Reconsidered: Globalization and the Remaking of Political Economic Space, Journal of Urban and Regional Research 25 (4): 804-29. Mjoset, L. (1997), The Historical Meanings of Europeanisation, Oslo, Arena Working Paper No. 24. Morgan, K. (1997) The Learning Region: Institutions, Innovation and Regional Renewal, Regional Studies 31: 491-503. Moulaert, F. Vd (1999) Innovative Region, Social Region? An Alternative View of Regional Innovation, Lille:Ifresi. Moulaert, F. Ve Nussbaumer, J. (2005) The Social Region: Beyond the Territorial Dynamics of the Learning Economy, European Urban and Regional Studies, 12 (1): 45-64. Ohmae, K., 1996 Ulus-Devletin Sonu: Blgesel Ekonomilerin Ykselii, (ev. Zlf Dicleli), Trk Henkel Dergisi Yaynlar 6, stanbul,. Park, B. (2000) Turkeys European Union Candidacy: From Luxembourg to Helsinki-to Ankara, International Studies Association 41st Annual Convention, Los Angles, CA, March 14-18. Piore, M. ve Sabel, C. (1984) The Second Industrial Divide: Possibilities for Properity, New York: Basic Books. Porter, M., 1998 Clusters and the New Economics of Competition, Harvard Business Review, (Kasm-Aralk), pp. 77-90. Radaelli, C., (2000), Whither Europaeanisation? Concept Streching and Substantive Change, European Integration Online Papers, 4(8). Rhodes, M. (1995) Conclusion: the Viability of Regional Strategies, in Martin Rhodes (ed.) The Regions and the New Europe, Manchester: Manchester University Press. Risse, T. Vd (2001) Europeanization and Domestic Change: Introduction, iinde M. Cowles vd. (eds), Transforming Europe: Europeanization and Domestic Change, Cornell University Press. Saxenian, L. (1994) Regional Advantage: Culture and Competition in Silicon Valley and Route 128, Boston: Harvard University Press. Saxenian, L. (1996) Regional Networks and the Resurgence of Silicon Valley iinde Hansen, N. Vd (eds.) Regional Policy and Regional Integration, Cheltenham: Edward Elgar. Culture and Competition in Silicon Valley and Route 128, Boston: Harvard University Press

254

Blgesel Politikalar Kopyalanabilir mi? Blgeselle(tir)me (Ynetim) Karsnda (Yeni) Blge(sel)cilik (Ynetiim) Sibeon, Roger (2000) Governance and the Policy Process in Contemporary Europe, Public Management 2: 3, 289-309. Soyak, A. (2004) Ulusaldan Uluslarstne ktisadi Planlama ve Trkiye Deneyimi, Der Yaynlar: Istanbul. Soyak, A. (2005) Ertelenen 9. Kalknma Plan Ve Trkiyede Planlamann Gelecei zerine Bir Not, Bilim ve topya Dergisi, Say 136. Stoper, M., 1997 The Regional World: Territorial Development in a Global Economy, Guilford Press, New York,. Varol, . (2006), retim rgtlenmesine Yeni Bir Bak: Denizli ve Gaziantepteki Giriimci Alar, iinde Eraydn, A. (editr), Deien Mekan, Mekansal Srelere likin Tartma ve Aratrmalara Toplu Bak: 1923-2003, Ankara: Dost Kitabevi. Webb, D. Ve Collis C. (2000) Regional Development Agencies and the New Regionalism in England, Regional Studies 34 (9): 857-873. Wessels, W. ve Rometsch, D. (1996) Conclusion: European Union and national Institutions, iinde Rometsch, D. ve Wessels, W. (editrler), The European Union and Member States: Towards Institutional Fusion, Manchester: Manchester University Press. Wishlade, F. Vd (2003) Regional Policy in the EU: A Passing Phase of Europeanisation or a Complex Case of Policy Transfer?, Glagow: EPRC, University of Strathclyde.

255

Trkiyede Yeni Blgesel Politikalarn Oluumu

TRKYEDE YEN BLGESEL POLTKALARIN OLUUMU Glhan BLEN Trkiye Kalknma Bankas

zet Avrupa Birliinin aktif blgesel politikas ve ye lkelerin blgesel uygulamalar, yerel dzeylerin kendi i dinamikleri ile teknoloji ve nitelikli insan faktrlerine dayal olarak biimlenmektedir. Bu model, global rekabet ortamnda blgelerin ekonomik etkinliini ve refah dzeyini de artrmaktadr. AB ile btnleme srecinde olan Trkiyede henz blgeler ekonomik aktrler olarak belirginlememitir. Bununla birlikte dinamik Bat blgelerinin bymeye ve kalknmaya salayacaklar katk potansiyeli ile blgesel ve sosyal dengesizlikler nedeniyle Dou blgelerinin kanlmaz olarak politika konusu olmas, Trkiyenin hem bymesi ve kalknmas hem de AB Blgesel Politikasna uyumu asndan elzemdir.

GR 1970 ortalarndan itibaren globalizasyon ve bilgi-iletiim teknolojilerinin hzl yaylm ve kullanm etkileriyle biimlenebilen yeni ekonomi ortamnda, rekabet gc; dk maliyetli imalata deil teknik, organizasyonel ve ynetim yenilikleriyle gelitirilen prodktiviteye, baar; bunu salayabilen ekonomilere atfedilmektedir. ABnde ekonomik politikalar ve bunlarn ye lke uygulamalar; geni anlamda ekonomik ve sosyal politika veya yapsal politika dar anlamda blgesel politika ad altnda yeni ekonominin gereklerini yerine getirmeyi hedef almaktadr. AB, ekonomik ve blgesel politikalarn aday lkelerin ABne entegrasyonundaki nemine paralel olarak yelik ncesi yardmlarn, zellikle yapsal uyum gereklerini karlama egzersizleri eklinde yaplandrm ve benzer gereklilikleri Trkiye iin de ortaya koymutur. Getiimiz dnemlerde her ne kadar ekonomik uyumun arl politik uyumun sembolleen birka unsurunun tesine geememise de Trk toplumunun AB ile btnlemesinde en kritik konu yapsal uyumun orta vadeli ve ok bileenli boyutlar ile gerekletirilebilmesidir.
257

Glhan Bilen

Bu yazda AB Blgesel Politikas ulusal blgesel politikalarnn geliim sreleri kuramsal bir erevede aklanmakta ve izleyen ayrmda Trkiyenin blgesel politika gelimeleri deerlendirilmektedir. KURAMSAL EREVE zellikle 1950lerden sonra lkeler ve blgeler arasndaki geliim farkllklarn alglamaya ve aklamaya ve bunlara dayanarak politika nerileri gelitirmeye ynelik kuramsal gelimeler blgesel politikalarn ekillenmesinde nemli lde belirleyici olmutur. zleyen blmde arz ve talep orijinli yaklamlar ile sistematik yaklamlar blgesel politika nermeleri asndan ele alnmaktadr. Arz-Orijinli Yaklamlar Solow1 ve izleyenleri (Cass, 1965 ve Koopmans, 1965) kurguladklar modelde uzun vadeli byme ve onun kaynaklarn irdelemiler ve belirli koullarda lkelerin ve/veya blgelerin mdahale edilmeksizin mutlak olarak yaknsayacan absolute convergence ne srmlerdir. Bu yaklam hkmet politikalarnn uzun dnemde olduka snrl etkileri olduunu vurgular. Modelde hkmetler liberal politikalar erevesinde, makroekonomik denge ve piyasalarn yeterince fonksiyon grmesi iin varolan engellerin kaldrlmas amacyla dzenleyici reformlar yapmakla sorumdurlar. Neoklasik yaklamn yetersizliklerinden yola kan ilk teorisyenleri Romer (1986) ve Lucas (1988) Solowun sermayenin azalan getirisi varsaym yerine artan getirileri dikkate alarak byme fonksiyonuna nitelikli emek (knowledge adjusted workforce) unsurunu eklemilerdir. Buna gre bir ekonomideki nitelikli emek ve bilgi stoku bymeyi belirlemekte ve byme farkllklar sermaye stokuna ek olarak nitelikli emek ve byk lde onlarn oluturdugu sosyal sermaye ile aklanmaktadr (King & Robelo, 1989). Endogeneous teorinin izleyen modikasyonu, teknolojik gelimelerin endogeneous geliiminin dolaysyla eitli formlardaki bilginin bymenin motoru olduunu vurgular. Teknoloji, zel aktrler tarafndan gelitirilen ve kontrol edilen bir unsur olarak Solow modelinin kamu mali nitelemesine karlk bu modelde yeniden tanmlanmtr (Becker et al. 1990, Grossman & Helpman, 1991, Aghion & Howitt, 1992, Mankiw et al. 1992). Bu teorinin Amerika ve Avrupa blgeleri zerindeki testleri, gelimilik farklarnn uygun politikalar izlenerek giderilebildiini gstermitir (Barro & Sala-iMartin, 1991) ki bulgular, greli olarak yetersiz teknoloji birikimine sahip blgelerin gerekli mekanizmalar salandnda daha hzl byme potansiyeline sahip olabileceini gstermitir. Fakat izleyen testlerle blgeler arasndaki yaknsamann olduka yava bir srete gereekleebildii sonucuna varlmtr (Armstrong, 1995, Sala-i-Martin, 1996a, 1996b).
258

Trkiyede Yeni Blgesel Politikalarn Oluumu

Endogeneous teorinin hkmetlerin uzun vadeli bymeyi yeniliki alanlara saladklar ynlendirici ve tevik edici politikalarla etkileyebilir olmalar kabul, politika oluumlarna Hkmetlerin aktif olmalar gerektii eklinde yansmtr. Bylece neoklasik teorinin devlet aygt iin rekabeti ve dengeli bir ekonomik ortam yaratmas ykmll genilemitir. Neoklasik teorinin yeni modikasyonlar da bymede beeri sermaye unsurunun nemini vurgular. Baz blge ve lkelerin bilgi ve kir retme ve bunlar rnlere dntrmede dierlerinden daha baarl olmalar onlarn beeri sermayelerine ve bunu salayan kurumsal altyaplarna dayandrlmaktadr (Rauch, 1993, Fagerberg, 1996). Beeri unsurun nemi iki boyuta dayandrlr nitelikli beeri sermaye stoku bir cora alann yeni teknolojileri kullanma ve absorbe etme ile teknoloji retim dzeyini belirler. Dolaysyla teknoloji, edinilebilir bir unsur olmakla birlikte onun etkin kullanm ve retimi nitelikli insan unsurunu gerektirmektedir. Talep-Orijinli Yaklamlar Talep-orijinli yaklamlar byme faktrlerini ekonominin talep boyutunu da kapsama alarak aklarlar. Kaldorun (1970) ortaya att kmlatif byme modeli, Dixon ve Thirlwal (1975) tarafndan gelitirilmitir. Model; lek ekonomilerinin ihracatta uzmanlamas ve rekabet gc kazanmasna2 bunun da birikimli olarak hem ihracat sektrne hem de blgenin geliimine kaynaklk etmesi srecine dayanr. Krugman (1991a, 1991b) belirli bir blgede ekonomik aktivitelerin birbirlerine cora yaknlklarndan kaynaklanan dsal ekonomilerin kmlatif bymedeki roln irdeleyerek bu alanda izleyen gelimelere nclk etmitir. Porter ise diamond modeli ile srdrlebilir rekabet avantajn belirli bir alanda birbirlerini destekleyici yaplarn varlna dayandrarak rekabet gcnn gerekli nitelikleri salayan ortamlarda artacan vurgulamtr (Porter, 2000, 2002a, 2002b). nermelerde hkmetlerin temel rol rmalarn ekonomik performanslarn artrmalarn tevik etmek ve gerekli yasal dzenlemeleri yaparak iyi ileyen bir rekabet ortamn salamaktadr. Global rekabet ortamnda ekonomik birimlerin yerleim alanlarn nasl setiklerini ve neden belirli bir alanda kmelendiklerini aklama giriimleri, 1990larda yeni ticaret teorisi (new trade theory) ve yeni ekonomik corafya modeli (new economic geography) olarak belirginlemektedir. Sz konusu giriimler, blgesel rekabet stnl salayan yaplar ve bunlarn zaman iinde nasl deitiini irdelemektedirler (Venables, 1996, Davis & Weinstain, 1999). Ana argman, ticaret bariyerlerinin byk lde kaldrld gnmz ekonomilerinde bile corafyann nemli bir etken olmaya devam ettiidir. Modellerde cora kmelenmenin n koullarna ilikin gerekliliklerin bir lde kendiliinden ekillendii kabul politika nerilerini belirsiz ve karmak klmaktadr.

259

Glhan Bilen

Sistematik Yaklamlar Kmlatif byme, beeri sermaye stoku, kurumsal altyap, teknolojik geliim yeterlilii ve belirli bir blgede kmelenme kavramlar, yeni endstriyel blgeler (new industrial districts) ve teknoloji gelitiren ve uygulayan blgeler (learning regions, innovative milieux) kavramlarnda birletirilmekte ve bunlar AB ve ye lkelerin politika oluumlarnda en ok dikkate alnan unsurlar3 olarak ne kmaktadr. Sz konusu blgeler, zellikle nitelikli ve ok sayda istihdam yaratma kapasiteleri ile bymeye olan katklar anlamnda nem kazanmaktadr. Sistematik yaklamlarda Marshalln 19. yzyl endstriyel blgeleri iki nemli farkllkla yeni endstriyel blgeler olarak kavramlatrlmaktadr. Bunlar; yksek teknoloji ve dinamik unsurlara odaklanlmas ve bilginin kritik girdi olmasdr (Becattini, 1990, Soubeyran & Thisse, 1998). Post-Fordizm teorinin yaygn olarak kullanld yeni endstriel blgeler literatrnde globalizasyonun etkileri ile retimin uzmanlamaya ve farkllamaya dayanan yeni ekilleri izlenmektedir. Kavramlar, ileri teknoloji retimine dayanan Kaliforniya Silicon Vadisi modelindeki blgeler (Saxenian, 1994, 1998) ve geleneksel, emek-youn aktivitelerin esnek retim formunda ihracata dayal geliiminin Third Italy rneinde simgeleen blgeler (Piore & Sabel, 1984) olarak niteliksel ayrma tabi tutulmaktadr. Her iki tip blge de sinerjik etkilerle bilgi retimi ve bunu ticariletirmede yksek katma deer yaratm ile blgesel politikalara model olmaktadr. Yaklamlarn politika nermeleri network oluumlarna, dsalla ve niversitelerin aktif anlamda uygulama aktr olmalarna dayal olarak geni kapsaml ve karmaktr. ABNN BLGESEL POLTKALARI VE ULUSAL BLGESEL POLTKALAR AB Blgesel Politikas, blgesel dengesizlikleri azaltacak etkin politikalar olmayan zayf ekonomilerin ve blgelerin Birliin entegrasyonunda arka planda kalabilecei ve bunlar iin ilave tedbirler alnmas gerektii yaklamna - solidarity4 dayanr (Michie & Fitsgerald, 1997:16). Ortak pazar, i pazarn btnletirilmesi ve parasal birlik aamalarnn blgeler arasndaki geliim potansiyeli farkllklarn artrmas, solidarity hedeni tartlmaz bir konuma getirmitir. te yandan zellikle 1990li yllardan itibaren eilimler blgesel dengesizliklerin nedenlerine inilerek bunlarn zmlenmesi ve srdrlebilir hzl byme dinamiklerinin glendirilmesine kaymaktadr (Tarschys, 2003: 68). Bu da blgesel politikalara tm blgeler yaklam olarak kavramlatrlan yepyeni bir boyut eklemektedir (CEC, 2004). AB Blgesel Politikasnn evrimini, farkllaan nitelikleriyle alt evrede izlemek mmkndr. 1957den itibaren 1970lerin ortalarna kadar, kurucu yeler talya dnda hemen hemen homojendiler ve blgesel politikann nemi olduka snrlyd. Bu nedenle
260

Trkiyede Yeni Blgesel Politikalarn Oluumu

de facto nitelikteki blgesel politika uygulamalar yalnzca Gney talya Blgesi Mezzogiorno iin politika insiyatierinin balatlmas eklinde olmutur (Vanhove, 1999). Bununla birlikte Topluluk dzeyinde politika oluumunun yaptalar da belirmeye balamtr. 1964 ylnda Avrupa Sosyal ve Yapsal Fonlarnnn oluturulmas; 1968 ylnda Avrupa Komisyonu bnyesinde Directorate General for Regional Policy biriminin ve 1968 ylnda Avrupa Komisyonu bnyesinde Directorate General for Regional Policy birimlerinin kurulmas bunlardandr. 1975-1988 dneminde AB Blgesel Politikas ulusal blgesel politikalar btnleyen niteliktedir. Dnm noktas olan 1975 ylnda Avrupa Blgesel Kalknma Fonu (European Regional Development Fund ERDF) oluturulmutur. lk uygulamalar, ye lkelerin belirledikleri blgelerdeki kendi blgesel gelime politikalarna ERDFden salanan katklar eklindedir. Komisyon, 1970lerin sonundan itibaren Topluluun blgesel politika prolini ykseltmek zere blgesel problemleri sistematik bir yaklamla analiz etmeye balamtr. Bu erevede ilk blgesel politika reformlar olarak bilinen 1979 ve 1984 dzenlemeleri yaplmtr5. kinci dnemde 1973 ylndan itibaren Birleik Kralln katlm ile ivme kazanan gelimeler, 1980li yllarda Yunanistan, spanya ve Portekizin katlm ile daha da younlamtr. Zira Topluluk iinde gelime farkllklar belirginlemi ve grece az gelimi blgelerde yaayan nfus artmtr. Ayrca Birleik Kralln katlmnda sz konusu olduu gibi yeni lkeler iin de Topluluk Ortak Tarm Politikas ile salanabilecek potansiyel destein azl dikkatleri blgesel politikalara odaklamtr. Bu dnemde 1985 Lksemburg Zirvesinde kabul edilen Avrupa Tek Senedi (Single European Act) ile lkeler ve blgeler arasnda uyum (cohesion) unsuru n plana kmtr. Bylece Topluluun kuruluundan itibaren dayal olduu piyasa entegrasyonu, genileme, liberasyon ve rekabet ilkelerine ekonomik ve sosyal uyum6 unsurunun eklenmesiyle, Birlik politikalar arasnda Blgesel Politikann konumu belirginlemitir. Bunda bteden Blgesel Politikaya ayrlan payn nemli lde artrlmasnn da pay bulunur. Tek Senetin imzalanmasn ayn yl yaplan Yapsal Fonlar Reformu7 izlemitir8. Reformun gerekesi Topluluun uyumlu geliimini salamak, hede ise dengeli gelimenin arac olan Yapsal Fonlarn etkinliini artrmak olarak belirlenmitir (Bachtler & Michie (1993), Martin (1999) ve Bailey & De Propris (2002a). Reform ile AB; zgn, ynlendirici ve modern bir blgesel politikaya sahip olmutur. Bylece AB Blgesel Politikas 1988 Reformu, Yapsal Fonlarn kullanmnda programlama, katlmclk, konsantrasyon ve ilave fon salama ve deerlendirme ilkelerine uyumu ngrmektedir. AB Blgesel Politikas tm lkelerde yaplan dzenlemelerle NUTS II olarak nitelendirilen blgeler baznda ve gelimilik dzeylerine gre farkl programlama yaklamlar ile uygulanmaya balamtr.
261

Glhan Bilen

1990l yllarda Merkez ve Dou Avrupa ile Baltk lkelerinin ABne adaylk gndemleri, AB Blgesel Politikasna paylam problemlerini eklemitir. Bu devreye kadar atfedilen neme paralel olarak hzla artrlan Yapsal Fon miktarlar ihtiyalarn daha da artmasna ramen ilk kez artmama sinyali vermitir. Gndem 20009AB bte oluumuna net katk salayan lkelerin ekimser tutumlarna yant olarak katk orann GSMH dzeylerinin yzde 1,27si ile snrlandrmtr. Gndem 2000, te yandan aday lkelerin gelime aklarna gre onlara ayrlacak fonlarn payn artrmak amacyla ye lkelerin blgesel politika alanlarn daraltmalarn gerektiren snrlamalar da ngrmtr (Bachtler et al. 2001). Bylece ye lkeler iin ilk kez Yapsal Fonlardan paylarnn azalaca yeni bir dnem balamtr. Genel olarak 1988 sonras dnem, sistematik geliimi salamak iin blgelerde endogeneus potansiyellere yaplan vurguyu artrmtr (Conzelmann, 1988, Bailey & De Propris, 2002b, Smith et al. 2003). ye lkelerde programlama ve endogeneus gelime yaklamlar modern blgesel politikalarn oluumuna model olmutur. Belirlenen ilkeler evresinde yaplan uygulamalar blgelerin ekonomik gelimesinde rol oynamaya ve ye lkelerde mevcut yaplar reform gereklerine uygun hale getirilmeye balamtr. AB lkelerine AB Yapsal Fonlaryla yaplan mdahaleler, blgelerin ve dolaysyla lkelerin geliimine byme, istihdam yaratma, yeni rmalarn oluumu, ulam, altyap, evre, turizm, imalat yatrmlar ve teknoloji gelitirme anlamnda belirgin niceliksel ve niteliksel katklarda bulunmaktadr (Beutel 1993, 1995, 2001, Barry et al. 1996, Roeger, 1996, CEC, 2004). te yandan hedeere ve yeniden yaplanmaya dayanan dinamik gelime stratejisi izlenmesi, rekabet gcn artrmaya ynelik spesik ynetim mekanizmalarnn gelitirilmesi ve baarl rneklerle gelitirilen deneyimlerin paylalmas anlamnda da pozitif deerler sunmaktadr (Bachtler & Taylor, 2003). Yeni ye lkeler ise saladklar fonlar yan sra yelik ncesinde Phare uygulamalar10 ile hem kendi i blgesel politikalarn hem de ABye uyum iin yapsal politikalar gelitirme modeli edinmilerdir. Bylece ulusal kurgularnn gelitirilmesi iin fonksiyonel planlama donanm ve uygulama birimlerini oluturma, kapasite gelitirme, ilgili kesimler arasnda gerekli balantlar salama yolunda yava gelien bir sreci iletmeye balamlardr (Lunk, 2000, Kun, 2000, Kozak, 2000, Vikas, 2003, Blazek & Vozab, 2003, Wokoun, 2003). 2004 yl ubat aynda yaynlanan AB nc Uyum Raporu, global geliimlerin blgelere etkilerine vurgu yaparak ana ykmlln tm blgelerde srdrlebilir bymeyi salamak olduunu ortaya koymaktadr (CEC, 2004). Bunun alm ise gelecek dnemlerde gelimi blgelere ynelik politikalarn arlk kazanacadr. Dolaysyla grece az gelimi blgelerden de mevcut erevede salanan olanaklarla potansiyellerini en iyi ekilde harekete geirecek stratejileri bularak kendilerini ynetme yetisi edinmeye almalar beklenmektedir.
262

Trkiyede Yeni Blgesel Politikalarn Oluumu

te yandan AB Blgesel Politikasnn nemli yansmalarnn olduu ulusal blgesel politikalar cephesinde de belirgin yapsal dnmler gereklemitir. 1970lerin ortalarndan itibaren meydana gelen petrol krizlerinin de tetiklemesiyle AB lkelerinde ekonomik bymenin kaynaklarnda yapsal dnmler yaanmaya balamtr. Geleneksel politikalarn, verimlilik d ve isizliin artmas problemlerine zm retememesi en fazla blgesel politikalar etkilemi ve bu alanda yeni bir gei dnemi balamtr (Yuill & Allen, 1993). 1990l yllar, ABnin de etkisiyle ye lkelerde yeni ve modern ulusal blgesel politika formunun olutuu bir dnemdir. Gelien politikann hedeeri; bilgi toplumuna geie hazrlk, uluslararas rekabet gcnn artrlmas, isizliin azaltlmas, ekonomik etkinliin salanmas, grece geri veya problemli blgelerin gelime potansiyellerinin artrlmasdr. Aralar; operasyonel programlama ve bunun ngrlerini gerekletirmek iin geni kapsaml ereve unsurlardr (Yuill et al 1999). ereve destekleri, sistematik yaplar iinde sunulan mali tevikler, yenilik yaratmann teviki, yabanc yatrmlarn ekilmesi ile ayaplar, renen blgeler ve sanayi, hizmet ve teknoloji kmelenmelerinin oluumudur (Molle, 2000). Modern blgesel politikay ynetenler ve uygulayanlar; yerel ynetimler ve merkezi hkmetler, yerel ve merkezi uygulama birimleri, niversiteler, zel sektr, sivil toplum ve AB organlardr. Modern ulusal blgesel politikalarn nitelikleri: yerelden ve/veya merkezi-yerel ortak platformlarda katlmc yntemlerle planlanan (Keating, 1996); yalnzca az gelimi blgeleri deil tm blgeleri kapsayan; dinamik; uzun vadeye ynelik; aktif; katlmclkla etkin ve verimli uygulamalar olmalardr. TRKYEDE YEN BLGESEL POLTKANIN OLUUMU Trkiye, ekonomisi blgesel dengesizlikleri ile karakterize edilen (Hughes, 2004) ve bunun olmas iin pek ok etkenin var olduu bir lkedir. zellikle cora bykl11 iinde arazi yaps ve iklimin douya gidildike dezavantajlar yaratmasndan kaynaklanan doal etkenler yan sra ekonominin gelime aamasnda olmas ve 1980li yllardan itibaren iinde bulunulan yapsal dnm sreci etki itibaryla blgesel problemleri artrc niteliktedir (OECD, 1988). te yandan reorganize olmam kamu kesimi problemi, istihdamda tarmn paynn yksek olmas, tarm sektrnde var olan kronik boyutlardaki gizli isizlik etkenleri sosyal problemleri arlatrmtr. Mevcut durumda, 2004-06 GSMH endeksi Trkiye iin 100 kabul edildiinde endeks deeri, Kocaeli iin 168 olurken Van iin 24 olmaktadr. Dolaysyla sz konusu iki NUTS II blgesi arasnda yedi kat gelir dzeyi ve gelimilik fark bulunmaktadr (DPT, 2003). Trkiyede blgesel problemlerin doas kentsel ve krsal alanlar ile bat-dou cogra alanlar ayrmlarna dayanmaktadr. Daha fazla sembolize edilen BatDou ayrm; Marmara ve Ege Blgeleri ile Akdenizin ky alanlar ile Karadeniz ve Anadolunun Dou kesimlerini de kapsayan Dou blgeleri arasndaki ge263

Glhan Bilen

limilik farkllklarn da ifade eder. Bununla birlikte her iki alanda da homojen yaplar olmayp, ayn blgede olduka gelimi ve geri kalm alanlar bulunabilmektedir. Genel olarak Dou blgeleri tarm ve sanayideki yetersiz potansiyel sonucu hizmetler sektrnn de geliememesi durumu ile kar karyadr. Trkiyede ekonomik olmaktan ok sosyal ve politik etkenlerle ekillendirilen blgesel politikalar ilk kez farkllklarn ivme kazanarak artt 1960li yllarda gndeme gelmitir. 1963 ylnda balayan planl dnemde hazrlanan be yllk ulusal kalknma planlarnda yatrmlarn dalmnda blgesel kalknma esas alnacaktr ilkesi hep yer almtr. Fakat problem ve strateji belirleme - planlama - politika nceliklerini saptama - ara ve uygulama birimlerini oluturma - uygulamalar izleme - sonular deerlendirme sistematii izlenmeyen planlamada blgesel planlama alt unsuru da olmamtr. Her adan yetersiz potansiyeli olan az gelimi blgeler iin strateji belirlemenin zorluu, politika yapmclarn bir lde kendi i tutarll olan stratejisiz bir yaklam benimsemeye ynlendirmitir. Planlamadan bamsz olarak 1970 ve 1980li yllarda tevik unsurlarna dayal olarak dar anlamda geleneksel blgesel politika niteliinde uygulamalar yaplmtr (Bilen, 2002). zel yatrmclarn tercihleri dorultusunda biimlenen de facto uygulamalarn srdrlebilirlii 1980li yllardan sonra makroekonomik istikrarszlklar nedeniyle salanamamtr. Trkiye 1990l yllarda, Avrupa lkelerinde olduu gibi kresel gelimelere adaptasyon anlamnda bir araya girmemitir. Dolaysyla sz konusu on yl yeni bir politika oluumuna ynelmek anlamnda kaybedilmitir. Trkiye iin modern blgesel politikalara gei dnemi ancak 2000li yllarda ABne yelik srecinin balamasyla mmkn olmutur (Bilen, 2005). inde bulunduumuz dnemde gelimeler ve meydana kard boyutlar, ayn zamanda sistemin problemlerini de belirginletirmektedir. Modern blgesel politika uygulamalarnn ilk koulu olan makroekonomik istikrarn salanm olmas anlamnda 2002 ve izleyen yllarda uygulanan stabilizasyon programlaryla Trkiye, greli olarak istikrarn salam ve kronik yksek enasyonu drmtr. Fakat yksek i ve d bor yk ve kamu kesiminin nansman darboaz nedenleriyle ekonomi hala krlgan durumdadr. Dolaysyla gelecei ngrerek politika retmek g ve yeni giriimler iin gerekli nansal kaynaklarn salanmas potansiyeli dktr. 2003 ylnda AB yelik ncesi nansal yardmlarna stratejik bir ereve oluturmak amacyla 2004-2006 dnemi iin tm blgeleri kapsayan n Ulusal Kalknma Plan (Preliminary National Development Plan - pNDP) hazrlanmtr (DPT, 2003:i). Sz konusu dokman ayn zamanda Trkiyenin planlamada ekonomik etkinlik ve uluslararas rekabet gcnn ykseltilmesi hedeerinin benimsenmesi anlamnda bir dnm noktasdr. Trkiye 9. Kalknma Plann da etkinlik hedeyle ve AB programlama dnemine tam uyumlulatrarak yedi yllk hazrlamtr. Fakat operasyonel planlama gelenei olmad iin yaplacak faaliyetlere gre
264

Trkiyede Yeni Blgesel Politikalarn Oluumu

kaynak salama, uygulama koordinasyonu ve rgtlenmesi boyutlar planlamann zayf boyutlar olmaya devam etmektedir (Bilen, 2006). Trkiyenin ekonomik ve altyap yatrmlar iin yedi cora blgesi ok byk, illeri ise ok kk olduundan 2002 ylnda daha optimum bir cora lek yaratan NUTS II blgeleri belirlemi ve yasa ile sisteme girmitir. Fakat merkezi idarenin, yerel ayrmlarnn iller olmas geleneinin dna klarak yeni blgeler iin kaynak salanmas ve hazrlanan programlarn uygulanmas iin organizasyon oluturma sreci yeterli ivme ile devam edememektedir. AB yelik ncesi fon tahsisleri de yetersiz olunca yeni blgelerin gelime etkisi yaratmak zere fonksiyonellemesi kolay grnmemektedir. Blgesel politikadan sorumlu merkezi birim olan DPT bnyesinde Blgesel Politika ve Yapsal Uyum Genel Mdrlnn kurulmu olmas ve gelecek dnemlerde almak zere ana programlama alanlarnda kamu ve yerel birimler aras koordinasyondan sorumlu olan bakanlklarn belirlenmesi yeni politikalarn uygulama organizasyonu asndan nemli bir balangtr. Fakat bu alanda da katlmc politika belirleme, uygulama sorumluluu stlenme, koordinasyonlu ve disiplinli alma geleneinin olmamasndan kaynaklanan problemler, gecikme ve faaliyetlerin etkinliini drme potansiyelini iermektedir. Baka bir deyile merkezi dzeyde kapasite geliiminin salanmas, kurumlar aras koordinasyon hiyerarisinin ve alarnn oluumunu da iermektedir. Bu konuda AB lkelerinin bile on yllk bir dnemi kapsayan iki programlama dneminde belirgin bir yeterlilik kazandklar (Bailey & De Propris, 2002b; Bachtler & Taylor, 2003) ve kendilerinin youn abalarna ve Komisyonun desteine ramen yeni ye lkelerin henz geliim aamasnda olduklar (Olejniczak, 2002, Brezina, 2002, Ben, 2003, McMaster, 2003, CEC(2003)433, Bailey & De Propris, 2004) dikkate alnrsa Trkiye iin srecin daha da uzun olabileceini ngrmek gereki bir yaklam olacaktr. Yerel dzeyde programlama ve uygulama kapasitesinin oluturulmas iin NUTS II ayrmlar baznda kalknma ajanslarnn kurulmas iin ilk adm, 2006 yl ubat aynda yasalaan 5949 sayl Kalknma Ajanslarnn Kuruluu, Koordinasyonu ve Grevleri Hakknda Kanun olmutur. Faaliyete gemeleri iin ikincil yasal ve idari dzenlemelerin de yaplmas ve AB fonlarnn Ajanslar araclyla kullandrlabilmesi iin akreditasyonlar gerekmektedir. Fakat hem kavramsal hem de fonksiyonel alardan Ajanslarn ilevleri zerine endieler ve tartmalar devam etmektedir. Bu da birka ili kapsayan ekonomik uygulamalara balanmasnda kurumsal oluum ve kapasite geliimini geciktirici etki yapmaktadr. SONU Trkiyede ABne yelik sreci, yeterli nansman destei olmamakla birlikte beraberinde ekonomik ve sosyal politikalar iin belirgin bir model sunmaktadr. Trkiye iin bu model, az gelimi blge odakl politika yan sra katma deeri
265

Glhan Bilen

ve bymeye etkileri daha fazla olan gelimi blgelerde de blgesel politika uygulanmasnn yolunu aabilecek bir sretir. Buradan olmak zere Trkiyenin metropollerinin yer yer krsal alanlardan daha youn olan problemlerinin haetilmesine yaplacak katk ve salanacak byme dinamii ile AB iinde de gl bir bileen olabilme potansiyeli bulunmaktadr. Gemite Trkiyede kurumsal ve sosyal birikimleri olan sistematik blgesel uygulamalar yaplamam olmakla birlikte yerel dzeyde ynetim otoriteleri, niversiteler, sivil toplum oluumlar ve mevcut ve potansiyel giriimciler gibi gerekli unsurlar bulunmaktadr. lgili aktrlerin kendi yaadklar alanlar iin dnmeleri, harekete gemeleri, AB ve ulusal kaynaklardan nansman ve teknik destek alarak program ve/veya proje uygulamalarna ynelebilmeleri Trkiye iin ideal bir gelime modeli olma potansiyeline sahiptir. ada gelime politikalarna Trk toplumunun adaptasyonu yan sra AB mekanizmalarnn bireylerin yaamlarna entegre edilmesi de en etkin bu ekilde salanabilir. Yeni srecin topluma faydalar retmeye balamas, tm kesimlerde farkndalk ve bilgilenme iin olduu kadar uygulamalar iin de normalin tesinde bir motivasyon ile allmasna baldr.
KAYNAKA Aghion, P., P. Howitt (1992) A Model of Growth through Creative Destruction, Econometrica, 60, 323-351. Armstrong, H. (1995), Convergence Among Regions in the European Union, 1950-1990, Papers in Regional Science, 74, 143-152. Armstrong, H., J. Taylor (2000) Regional Economics and Policy 3rd Ed. (Oxford and Massachusetts: Blackwell Publishers Ltd) Bachtler, J., R. Michie (1993) Restructuring of Regional Policy in the European Community, Regional Studies, 27(8), 719-725. Bachtler, J., F. Wishlade, D. Yuill (2001), Regional Policy in Europe after Enlargement, Regional and Industrial Policy Research Paper, Number 44, European Policies Research Centre, University of Strathclyde, Glasgow. Bachtler, J., R. Downes, I. McMaster, P. Raines, S. Taylor (2002) The Transfer of EU Regional Policy to the Countries of Central and Eastern Europe: Can one size t all? Future Governance: Lessons from Comparative Public Policy, Future Governance Paper 10, Economic & Social Research Council Bacthler, J. and Taylor, S. (2003) The Added Value of the Structural Funds: A Regional Perspective, IQ-Net Report on the Reform of the Structural Funds, European Policies Research Centre, The University of Strathclyde, Glasgow. www.eprc.strath.ac.uk/iqnet/iq-net/reports.html Bailey, D. and L. De Propris (2002a) The 1988 Reform of the European Structural Funds: Entitlement or Empowerment? Journal of European Public Policy 9:3 June, 408-428. -------- (2002b) EU Structural Funds, Regional Capabilities and Enlargement: Towards MultiLevel Governance? European Integration, 24(4), 303-324.

266

Trkiyede Yeni Blgesel Politikalarn Oluumu -------- (2004), A Bridge Too Phare? EU Pre-Accession Aid and Capacity-Building in the Candidate Countries, Journal of Common Market Studies 42 (1), 77-98. Ben, V. (2003), Readiness of the Slovak Republic for the EU Regional Policy, in V. Ben (ed.) Readiness of the Candidate Countries for the EU Regional Policy, Conference Almanac (Bratislava: 3-5 November 2003) Barro, R. and X. Sala-i-Martin (1991), Convergence Across States and Regions, Brookings Papers, 1, 107-182. Barry, F., J. Bradled, A. Hannan, J. Mccartan and S. Sosvilla-Rivero (1996) Single Market Review 1996: Aggregate and Regional Impacts: The cases of Greece, Ireland, Portugal and Spain, Report for the European Commission. Becattini, G. (1990) The marshallian Industrial District as a Socio-Economic Notion, in Pyke F., W. Sengenberger (ed) Industrial Districts and Interrm Cooperation in Italy (Geneva: International Institute for Labour Studies Publication) Becker, G. S., K. M. Murphy, R. Tamura (1990) Economic Growth, Journal of Political Economy, 98(5), 12-37. Beutel, J. (1993) The Economic Impacts of the Community Support Frameworks for Objective 1 Regions, 1989-93, Report for European Commission-DG XVI, Brussels. -------- (1995) The Economic Impacts of the Community Support Frameworks for Objective 1 Regions, 1999-99, Report for European Commission-DG XVI, Brussels. -------- (2002) The Economic Impact of the Objective 1 Interventions for the Period 200006, Final Report to the Directorate-General for Regional Policies of European Commission, Brussels. Bilen, G. (2002) Kalknmada ncelikli Yrelerde (KY) Sanayileme Politikalar ve Uygulamalar, TSAD Blgesel Gelime Alt Komisyonuna Sunu (Ankara: Ekim 2000). -------- (2005) A Novel Turkish Regional Policy in line with the EU Accession International Conference of RSA Regional Growth Agendas in Aalborg/Denmark between 28th and 31st May 2005. -------- (2006) Ascendancy of the Emerging Constellations in Intractable Turkish Regionalization International Conference of RSA Shaping EU Regional Policy: Economic Social and Political Pressures Leuven/Belgium, 8th and 9th June 2006. Blazek, J. and J. Vozab (2003) Ex-Ante Evaluation of the National Development Plan Instrument for Identication and Elimination of Problems in a Preparation for the EU Cohesion Policy?, in V. Ben (ed.) Readiness of the Candidate Countries for the EU Regional Policy, Conference Almanac (Bratislava: 3-5 November 2003) Brezina, J. (2002) The role of Regions in the Pre-Accession Period, The Regions Project for a new Cohesion Policy: The Contribution of Regional Policies to Sustainable Development in Tomorrows Europe, Outcome of the First AER Conference Pcs, 14-15th November 2002 Breuss, F. Egger, P. Pfaffermayr, M. (2002) Structural Policy Reform and the Distribution of FDI in Europe, WIFO, 174 Cass, D. (1965), Optimum Growth in an Aggregative Model of Capital Accumulation, Review of Economic Studies, 32, 233-240)

267

Glhan Bilen -------- (2003)433 nal, On the Implementation of Commitments Undertaken by the Acceding Countries in the Context of Accession Negotiations on Chapter 21 Regional Policy and Coordination of Structural Instruments of 16 July 2004 -------- (2004), A New Partnership for Cohesion, Convergence Competitiveness Cooperation, Third Cohesion Report on Economic and Social Cohesion, Brussels Conzelmann, T. (1998), Europeanization of Regional Development Policies? Linking the Multi-Level Governance Approach with Theories of Policy Learning and Policy Change, European integration online Papers http://eiop.or.at/eiop/texte/1998_004a.htm Davies, D. R., D. E. Weinstein (1999) Economic Geography and Regional Production Structure: an Empirical Investigation, European Economic Review, 43, 379-407. Dixon, R. J. A. P. Thirlwall (1975) A Model of Regional Growth Rate Differentials Along Kaldorian lines, Oxford Economic Papers, 27, 201-214. DPT (2003) Preliminary National Development Plan (2004-2006) (2003), Republic of Turkey, (Ankara: Devlet Planlama Tekilat) Fagerberg, J. (1996), Technology and Competitiveness, Oxford Review of Economic Policy, 12, 39-51. Grossman, G., E. Helpman (1991) Innovation and Growth in the World Economy (Cambridge, MA: MIT Press) Hughes, K. (2004) Turkey and the European Union: Just Another Enlargement, Exploring the Implications of Turkish Accession, A Friends of Europe Working Paper Kaldor, N. (1970), The Case for Regional Policies, Scottish Journal of Political Economy, 18, 337-48. Keating, M. (1996) the Political Economy of Regionalism in Keating, M. J. Loughlin (ed) The Politikal Economy of Regions (London: Cass&Co Ltd). King, R. G., S. T. Robelo (1989) Transitional Dynamics and Economic Growth in the Neoclassical Model, National Bureau of Economic Research Working Paper, 3185 http://www.nber. org/papers/w3185 Koopmans, T. C. (1965) On the Concept of Optimal Economic Growth, In the Econometric Approach to Development Planning (Amsterdam: North Holland Publication) Kozak, M. (2000) Challenges for Implementing Pre-Structural Funds: The Case of Poland, in de Vet, J. M., L. Boot and M. Hollanders (ed) Implementing Structural Funds, Proceedings from the International Conference, Bled, Slovenia, June 15-16, 2000, (the Netherlands: the Netherlands Economic Institute-NEI B.V.) Krugman, P. (1991a), Increasing Returns and Economic Geography, Journal of Political Economy, 99, 483-499. ------- (1991b), Geography and Trade, (Cambridge, MA: MIT Press) Kun, Z. (2002) A presentation upon Hungary, The Regions Project for a new Cohesion Policy: The Contribution of Regional Policies to Sustainable Development in Tomorrows Europe, Outcome of the First AER Conference Pcs, 14-15th November 2002. Lucas, R. E. (1988) On the Mechanisms of Economic Development, Journal of Monetary Economics, 22, 3-22.

268

Trkiyede Yeni Blgesel Politikalarn Oluumu Lunk, T. (2000) Experiences in Preparing National Development Plans: A Perspective from Hungary, in de Vet, J. M., L. Boot and M. Hollanders (ed) Implementing Structural Funds, Proceedings from the International Conference, Bled, Slovenia, June 15-16, 2000, (the Netherlands: the Netherlands Economic Institute-NEI B.V.) Mankiw, N. G., D. Romer, D. N. Weil (1992) A Contribution to the Empirics of Economic Growth, Quarterly Journal of Economics, 107, 407-437. Martin, R. (1999) The Regional Dimension in European Policy (the UK: Macmillan Press ltd and the USA: St Martins Press, Inc) McMaster, (2003) Pre-Accession Aid Impact, ESPON 2.2.2. Work package 2 Michie, R. and Fitzgerald, R. (1997) The Evaluation of the Structural Funds, The Coherence of EU Regional Policy in J. Bachtler & I. Turok (ed) Contrasting Perspectives on the Structural Funds (London & Philadelphia: Regional Studies Association) Molle, W. (2000) The Policy Life Cycle: Towards A Systematic Approach, in de Vet, J. M., L. Boot and M. Hollanders (ed) Implementing Structural Funds, Proceedings from the International Conference, Bled, Slovenia, June 15-16, 2000, (the Netherlands: the Netherlands Economic Institute-NEI B.V.) OECD (1988) Regional Problems and Policies in Turkey (Paris: OECD Publication) Olejniczak, K. (2002) Towards the Evaluation Culture in Poland Experiences and Prospects, Paper for the annual Conference of RSA: Evaluation and EU Regional Policy. Aix en Province, 31st may -1st June 2002. Piore, S., C. Sabel (1994) The Second Industrial Divide: Possibilities for Prosperity (New York: Basic Books) Porter, M. E. (1990) the Competitive Advantage of Nations, (London: Macmillan) -------- (2002a), Future Competitiveness of Wales: Innovation, Entrepreneurship and Technological Change Wales, www.isc.hbs.edu -------- (2002b), Competitiveness and the Role of Regions, Harvard Business School, Institute for Strategy and Competitiveness Papers, Texas, www.isc.hbs.edu Rauch, J. E. (1993) Productivity Gains from Geographic Concentration of Human Capital: Evidence from the cities, Journal of Urban Economics, 34, 380-400. Roeger, W. (1996) Macroeconomic Evaluation of the effects of Community Structural Funds (CSF) with QUEST II, European Commission-DG II, Brussels. Romer, P. M. (1986) Increasing Returns and Long-Run Growth, Journal of Political Economy, 94, 1002-1037. Sala-i-Martin, X. (1996a) The Classical Approach to Convergence Analysis, Economic Journal, 106, 1019-1036 -------- (1996b) Regional Cohesion: Evidence and Theories of Regional Growth and Convergence, European Economic Review, 40, 1325-1352) Saxenian, A. (1994) Regional Advantage: Culture and Competition in Silicon Valley and Route 128 (Cambridge, MA: Harvard University Press)

269

Glhan Bilen -------- (1998) The Limits of Autarky: Regional Networks and Industrial Adaptation in Silicon Valley and Route 128, Department of City and Regional Planning, University of California, Berkeley. Smith, H.L., Tracey, P. and Clark, G.L. (2003) European policy and the Regions: A review and Analysis of Tensions, European Planning Studies, 11 (7), 859-873. Solow, R. M. (1957) Technical Change and the Aggregate Production Function, Review of Economics and Statistics, 39, 312-320 Soubeyran, A., J. F. Thisse (1998), Learning-by-doing and the Development of Industrial Districts, http://www.papers.ssrn.com Tarschys, D. (2003) Rethinking Cohesion, The Future of European Structural Policy, (Stockholm: SIEPS - Swedish Institute for European Policy Studies publication 17) www.sieps.se Vanhove, N. (1999) Regional Policy; E European Approach, 3rd Ed. (Hands and Vermond; Ashgate Publishing ltd) Venables, A. J. (1996), Equilibrium location with vertically-linked industries, International Economic Review, 37, 341-59. Vilkas, E. (2003) Using EU Structural Funds and Expected Macro-Economic Impact on Lithuanian Economy, in V. Ben (ed.) Readiness of the Candidate Countries for the EU Regional Policy, Conference Almanac (Bratislava: 3-5 November 2003) Wokoun, R. (2003) Preparation of the Czech Republic r Using the Structural Funds and Actual Support of the European Union to the Regional Development in the CR, in V. Ben (ed.) Readiness of the Candidate Countries for the EU Regional Policy, Conference Almanac (Bratislava: 3-5 November 2003) -------- (2003) Regional State Aid and Competition Policy in the European Union, (the Hague: Kluwer Law International) Yuill, D., K. Allen (1993) Regional Incentive Policies in the Eighties: An Overview and Analysis of Trends in the European Community Countries, in Gorzelak, G., B. Jaowiecki (ed) Regional Question in Europe, University of Warsaw, European Institute for Regional and Local Development. Yuill, D. J. Bachtler, F. Wishlade (1999) European Regional Incentives 1999 (London: Bouker Sour Publishing) NOTLAR 1. Modelde, byme; igc ve sermaye stoku ile teknik unsurlarn bir fonksiyonudur ve denklik sermayenin azalan getirisi, tam faktr serbestisi ve teknik bilginin kolay ve bedelsiz olarak saland varsaymlarna dayanr (Solow, 1957). 2. Model, Ricardo tarandan kavramsallatrlan Heckscher and Ohlin tarafndan gelitirilen d ticarette karlatrmal stnlkler modeline dayanmaktadr. 3. Politika oluumlarnda szkonusu blgeler nasl balad?, nerede balad? ve geliim kalplar neler? eklinde irdelemelere konu olmaktadr. 4. Solidarity, Jacques Delorsun 1985 ylnda Avrupa Komisyonunun bakan olmasyla nemli bir faktr olarak gndeme gelmi bir kavramdr.

270

Trkiyede Yeni Blgesel Politikalarn Oluumu

5. OJEC No C 31 of 3 February 1979, OJEC No L 169/1 of 1984 the Reform of the European Regional Development Fund. 6. Dnemin Jacques Delors nclnde politika yapmclar ekonomik ve sosyal politika iin bir dizi kavram - yeniden datm, solidarity, sosyal ve ekonomik gelime, lkelerin ve blgelerin birbirlerine yaknlamalar (convergence) - economic and social cohesion olarak birletirmilerdir (Tarschys, op. cit. 55). 7. 1988 Reformu ile Yapsal, Sosyal ve Blgesel Fonlar Yapsal Fonlar ad altnda birletirilerek konular itibariyle programlama kapsamndaki ilgili faaliyetlerde kullanlmas uygulamas balamtr. 8. Regulation (EEC) no 2052/88 of 24 June 88, OJEC No L 185 15 July 1988. 9. CEC (1997) Agenda 2000 Volume II The Challenge of Enlargement, COM (97) 2000 nal 10. Phare Program ak ve bilinli bir tercih ile Yapsal Fonlar sistemine nc olacak ekilde gelitirilmi ve aday lkeler kapasite oluturmaya ynlendirilmitir (Bachtler et al. 2002). 11. 780.000 km2 ile OECDnin drdnc byk lkesi durumundadr.

271

BLGESEL KALKINMADA KTSAD PERSPEKTF

Oturum Bakan: Prof. Dr. Ayda ERAYDIN
Blgesel Rekabet Gcn Artrmaya Ynelik Politikalar Prof. Dr. Nee Kumral Eski bir Muammaya zm Araylar: Blge Planlama ve Kalknma Do. Dr. Melih Pnarcolu Blgesel Kalknma Aralar ile Kalknma Ajanslarnn Uyum, birlii ve Koordinasyonu Naci Akn Trkiyede Yerelleme ve Rekabet Gc: Kmelenmeye Dayal Politikalar ve Organize Sanayi Blgeleri Esen alar

Blgesel Rekabet Gcn Artrmaya Ynelik Politikalar

BLGESEL REKABET GCN ARTIRMAYA YNELK POLTKALAR Prof. Dr. Nee KUMRAL Ege niversitesi, ktisat Blm

zet Bu almada ilk olarak OECDnin blge snamas esas alnarak, blgesel rekabet gcn artrmaya politikalara politikalara yer verilecek ve zellikle metropol blgelerin rekabet gcn artrmaya ynelik politikalar zerinde durulacaktr. Baz alanlarda hem rekabet eden hem de ibirlii ierisinde olan rmalar, sostike tedarikiler, kaliteli yabanc sermaye yatrmlar, bilim parklar, geni akademik bir topluluk, meslek odalar, kalknma ajanslar vs.- bulunduu metropol blgeler rmalara, geni bilgi taban eklindeki yerel dsalln faydalarn iselletirme olana salarlar. Baka bir deyile, bu tip blgelerde daha fazla bilgi (kodlanm ve rtk bilgi) parasna ulaabilen rmalar, daha fazla yeni bilgi kombinasyonu (yeni rn, sre, pazar vs.) oluturma ve dolays ile bilgiye dayal artan getiri yaratma frsat elde etmektedirler. Bu nedenle bugn, metropol blgelerin rekabet gcnn artrlmas ulusal ve blgesel kalknma politikalarnn en nemli amalarndan biri haline gelmitir. Bu almada ikinci olarak, Trkiyede uygulanan blgesel politikalar metropol blgelerin rekabet gcn artrmaya ynelik politikalar asndan deerlendirilecek ve bu blgelerin bilgiye dayal artan getiri yaratma kapasitesini artrmada anahtar role sahip sektrler ile Trkiyedeki metropollerin sektrel yaps karlatrlacaktr.

GR 1970lerin banda ulusal ekonomilerin Bretton Woods sistemiyle kontrolnn sona ermesiyle birlikte balayan dnem, birok aratrmac tarafndan kresel ekonomi olarak adlandrlmaktadr (Amin ve Thrift, 1996:2). Bu yeni dnemde snrlar aras ekonomik ilikiler ve uluslararas ekonominin entegrasyonu byk lde glenmi; retim faktrlerinin, mal ve hizmetlerin akkanlndaki art, dnya ekonomisindeki ekonomik balantlarn genileyip derinlemesine ve buna bal olarak uluslararas ticaret ve kaynak aklarna ilikin geleneksel analiz ve politikalarn deimesine yol amtr (Cook ve Kirkpatrick, 1997:55).

275

Nee Kumral

Aslnda ekonomik faaliyetin uluslar araslamas yeni bir gelime deildir. Modern sanayi tarihinin byk blmnde yani 18.yz yln nc eyreinden bu yana, mallar, hizmetler ve nansal varlklara ilikin ticaret, uluslararas ticareti gerekletirmenin en temel ekli olmutur. 1914 l yllardan itibaren rma ierisindeki kaynaklar ve becerileri transfer edebilen dorudan d yatrmlar, lkeler arasndaki ekonomik ilikilerin glenmesinde (zellikle metropolitan lkeler ve koloniler arasnda ve Kuzey Amerika ve Bat Avrupa arasnda) rol oynamaya balamtr. Ancak dorudan d yatrmlarn kinci Dnya Sava sonras dneme kadar, mallarn ve hizmetlerin d pazarlara datlmasnda kayda deer bir rol olmamtr (Dunning, 1994, 1998). Bretton Woods ve GATT kurumlarnn ticaretin liberallemesine ilikin uygulamalar ve bununla birlikte ticaret ve demeler iin uluslar aras bir ekonomik sistem gelitirmeleri, kinci dnya savandan sonraki krk yl ierisinde ekonomik faaliyetin dnya apnda yaylmasn salamtr. Bu sre ulus devletlerin kontrolnde yrtlmtr. 1950 ve 60 larda karlkl ekonomik bamllk, esas olarak, rn ve hizmetlerin deitirilmesi yoluyla yaylmtr. lkeler arasnda teknoloji ve dier soyut deerlerin transferi byk lde ara ve nihai rnlerin deiimi eklinde olmutur. Bu dnemdeki dorudan d yatrmlar 1980 sonras ile karlatrldnda grece olarak nemsiz kalmaktadr (Hamdani, 1995:2). Dorudan d yatrmlarda, zellikle 1980lerin ortalarndan itibaren ok nemli artlar olmutur. Kresellemenin anahtar belirtilerinden biri olarak kabul edilen bu art, dnya retimi ve ticaretindeki artn nne gemitir. Dnya apnda dorudan d yatrmlardaki artla birlikte retim dzeyinde gelien derin entegrasyon, uluslararas ekonomi dnemini karakterize eden ve mal ve hizmet ticareti yoluyla gerekleen s entegrasyonun, yerini almtr. retim dzeyinde gerekleen derin entegrasyon, bir rn iin aratrma, tasarm, retim ve pazarlama gibi katma deer yaratmay ard arda bir araya getiren ilem ve aamalar (retim srecini) farkl corafyalarda ve farkl ilemciler (retim birimleri - Transnational Company-TNC, Multinational Company-MNC) araclyla bir merkezden dzenlemeye dayanmaktadr (Erdut, 1998:26, Ivarsson, 1996:3). Baka bir ifade retimde dzeyindeki derin entegrasyon, farkl corafyalarda yrtlen ekonomik faaliyetin, belirli bir amaca ynelik, fonksiyonel btnl olarak tanmlanabilir (Asheim ve Dunford, 1997: 445-457). Ayn rne ilikin retim srelerinin farkl corafyalarda yrtlebilmesine bal olarak, blgeler arasnda global dzeyde fonksiyonel bir iblm, domutur. Bir blgenin global dzeydeki iblm iindeki fonksiyonu veya TNCler tarafndan oluturulan katma deer a iindeki yeri, rekabet avantajn belirleyen faktre baldr. Rekabeti kaliteli ve sradan rekabet (yat rekabeti) olmak zere ikiye ayrmak mmkndr. Kaliteli ya da srdrlebilir rekabetin temelini oluturan yenilikler; yeni bir maln retimi, maln kalitesini yenileme, yeni bir retim teknii gelitirme, yeni piyasalara alma, yeni bir hammadde kayna bulma veya
276

Blgesel Rekabet Gcn Artrmaya Ynelik Politikalar

var olan ele geirme ve sanayinin yeni bir organizasyonu eklinde tanmlanabilir (Schumpeter, 1974:67; Morgan, 1997:492) Blgeler arasndaki fonksiyonel iblm ve bu iblmnde yeniliklere dayal rekabet gcnn salad avantaj nedeniyle (uluslar aras piyasalarda srekli ve nemli bir pay (Giunta ve Martinelli, 1995:) , gerek akademik evreler gerekse de karar birimleri asndan, zellikle 1980 sonrasnda lke, blge ve ehir dzeyinde rekabet gc (competitiveness) kavram ok nem kazanmtr. Yeni eilimin temel vurgusu, bilgi ekonomilerinin ekil verdii yeni rekabet ortam ve yeni global piyasalarda var olabilmenin en nemli koulu olarak, rekabet gcnn gsterilmesi ve rekabet gc tarafndan belirlenen ekonomik byme ve refahn ynetimi ve organizasyonunda, Blgenin anahtar kavram olarak ele alnmasdr. Gnmzde ABD, ngiltere, Belika, talya, Hollanda ve Japonya gibi pek ok lkede, rekabet gcn belirleyen faktrleri deerlendirmek ve bunlar gelitirmek zerine politikalar gelitirmek, resmi kurumlarn grevi haline gelmitir. Bu konuda ABD, ekonominin rekabet gcn raporlamak ve desteklemek zere devlete bal Rekabet Politikas Konseyi oluturarak nclk yapmtr. Benzer ekilde Avrupa Komisyonu, Avrupa Rekabet Konseyini oluturmu ve AB ekonomisinin performans zerine dzenli Rekabet Raporlar hazrlamaya, balamtr. AB de rekabet konusu, zellikle ABD ile AB arasndaki rekabet gc farkn kapatmak ve AByi 2010 ylnda dnyann en dinamik bilgi ekonomisi haline getirmek amacn tayan Lizbon byme stratejisiyle birlikte ekillenmitir. Bu gelimelerin yan sra, rekabet gcnn kaynaklar ve bunlarn lm zerine alan bir ok zel organizasyon ve danman kurulu (Dnya Ekonomik Forumu - svire, Rekabetilik Enstits spanya, Rekabetilik Konseyi ABD ve Strateji ve Rekabetilik Enstits ABD) faaliyet gstermeye balamtr (Kitson, Martin,Tyler, 2004:991-999). REKABET GC KAVRAMI Bu ksmda rekabet gc kavramnn, mikro ekonomi, makro ekonomi ve blgesel dzeydeki tanmlarna yer verilmitir. Mikro Ekonomi: Bu dzeyde rekabet gc genel olarak rmann rekabet etme, byme ve karllk konusundaki performansn ifade etmek iin kullanlr. Performansn yksek olmas, rmann ak piyasa kurallarna uygun bir ekilde (yat, kalite vb. alarndan) istikrarl ve karl olarak retim yapmas ve daha byk bir pazar pay elde etme konusunda baarl olmas anlamna gelir. Rekabet gcnn lmnde ounlukla, rmann kt ile ilgili performans gstergeleri kullanlr. Bu adan en nemli gsterge rmann verimlilik deerleridir. Rakiplerine gre ayn dzeydeki retim miktarn daha az girdi kullanarak retme yeteneine sahip olan rmalar, rekabet gc asndan rekabet ettikleri piyasalarda avantajl bir konumda olacaklardr. Rekabet gc anlamna gelen verimlilik
277

Nee Kumral

ise rmann giriimciliine baldr. Firmann giriimcilii, rmann retim srecinde yenilik yaratma, yeni ve zel piyasalara farkl ve geleneksel olmayan yntemlerle ulama ve yeni veya yeniden tasarlanm mallar ve hizmetler retme kapasitesi tarafndan belirlenir. Dolaysyla rmann rekabet gc sadece verimliliin etkinlik temelli tanmyla snrlandrlamaz, ayn zamanda benzersizlik ve kaliteden kaynaklanan rn ve hizmet deerlerine dayaldr (Bristow 2005, Cambridge Econometrics 2003). Makro Ekonomi: Bir lkenin rekabet gcnn arttrlmas ekonomi politikasnn temel amalarndan biri olarak gsterilmektedir. Ancak lke dzeyindeki rekabet gc kavram ile rma dzeyindeki rekabet gc kavram birbirinden farkldr. Bu farkllklar u ekilde zetlemek mmkndr: Bir lke ve bir rma arasnda benzerlik kurmak yanltr. nk baarsz bir rma i dnyasndan dlanabilir, ancak bir lke iin byle bir alt-izgi yoktur. Firmalarn pazar pay iin rekabet etmelerine ve bir rmann baarsnn dierlerinin baarszl pahasna olmasna ramen, bir lkenin veya blgenin baars, dier lke veya blgeler iin yeni frsatlar yaratabilir ve lkeler arasndaki ticaret sfr toplaml bir oyun deildir. Eer rekabet gcnn bir anlam, tanm varsa o da, verimliliktir. Ulusal yaam standartlarndaki art, verimlilikteki byme oran tarafndan belirlenir (Krugman, 1994). Yukarda belirtilen bu nokta, makro-ekonomi dzeyinde rekabet gc kavramnn temel vurgular olarak da bilinmektedir. Bu dzeydeki rekabet gc kavramna ilikin u noktalarda gr birlii bulunmaktadr: Bir lkenin ekonomik performansndaki artn bir dier lkenin ekonomik performans pahasna olmamas ve verimliliin rekabet gcnn temel unsurlarndan birisi olmas. Bu durumda makro dzeyde rekabet gc kavramnn tanm u ekilde yaplabilir: Bir lkenin rekabet gc, serbest ve adil piyasa koullarnda lkenin, uluslar aras piyasalarda kabul gren rn ve hizmetler retirken, e zamanl olarak vatandalarnn reel gelirlerini de arttrabilme derecesidir. Ulusal dzeydeki rekabet gc, yksek verimlilik performansna ve ekonominin retimini, sonuta yksek reel gelirlere yol aacak yksek dzeyde verimli faaliyetlere kaydrma yeteneine, dayaldr. Rekabet gc, artan yaam standard, istihdam olanaklar ve bir lkenin uluslar aras ykmllklerini yerine getirebilme yeteneiyle ilgilidir (The Report of the Presidents Commission on Competitiveness, 1984). Blgesel Rekabet Gc: Bugne kadar blgesel dzeyde rekabet gcnn tanm ve lm konusunda tam bir gr birliine ulalamamsa da, ok genel anlamda bu kavram; bir blge veya ehrin, ulusal ve zellikle de kresel ihra pazar paynda, dier blge veya ehirler ile yapt rekabetteki baars ile birlikte,
278

Blgesel Rekabet Gcn Artrmaya Ynelik Politikalar

yksek ve srdrlebilir bir gelir dzeyi salayabilme yetenei olarak, tanmlanabilir (Kitson, Martin, Tyler , 2004: 991).
Tablo 1. Blgesel ve Ulusal Rekabet Gcn Belirleyen Faktrler Altyap ve Ulalabilirlik Temel Altyap Otoyol Demir Yolu Hava Mlkiyet Teknolojik Altyap Bilgi ve letiim Teknolojileri Telekom nternet Bilgi Altyaps Eitim tesisleri Yaanan Yerin Kalitesi Konut Doal evre Kltrel evre Gvenlik nsan Kaynaklar Demograk Eilimler Kaliye ilerin G eitlilik Kaliye gc Bilgi Youn Mesleki Yetenekler retken evre Giriimcilik Kltr Pazara Giri in Az Engel Risk Alma Kltr Sektrel Younlamalar Denge / Bamllk stihdam Younlamas Yksek Katma Deerli Aktiviteler Uluslararaslama hracat / Kresel Satlar Yatrm letme Kltr Dorudan Yabanc Yatrmn Yaps Yenilik Patentler Ar Ge Dzeyi Aratrma kurumlar ve niversiteler letmelerin bu kurumlarla balantlar Yaylma Etkileri Ynetim ve Kurumsal Kapasite Sermayenin Elde Edilebilirlii Uzmanlama Rekabetin Yaps

Kaynak: Gardiner,B, 2003, Regional Competitiveness Indicators for Europe - Audit, Database Construction and Analysis, Regional Studies Association Internetional Conference,Pisa.

BLGESEL POLTKALARDA PARADGMA DEM Merkezi bir kurum tarafndan yrtlen (top-down) geleneksel blgesel politikalar, gelirin yeniden dalm yoluyla azgelimi blgelerin mali yapsnn, istihdam kaynaklarnn ve altyapsnn desteklenmesine ve blgeler aras gelimilik farkllklarnn kaldrlmasna ynelik dengeli ekonomik kalknma anlayna dayaldr. Bu politikalar, kresellemenin ortaya kard yeni koullara uyum salamada yetersiz kalmtr ve dengeli bir biimde birok blgeye datlan byk miktarda devlet yardm ekonomik ivmeyi salamada istenen sonular yaratmamtr. ncelikli olarak belirlenen az saydaki blgeye ynelik daha seici bir yeniden datm politikas da zorluklarla karlam, kar atmalarna yol am ve blgeleri bu tr bir rekabetle yormutur; ancak kazananlar iin bile beklenen yeter279

Nee Kumral

lilikte bir getiri salayamamtr. Sonuta, devlet yardmlarnn uzun dnemdeki faydas sorgulanmaya balanmtr. Yardmlarn; blgeleri pasietirdii, giriimcilii basklad, ekonomik yatrm ekmi olmasna ramen yatrmn nitelik ve derinliini artrmad ynnde eletiriler gelmitir. Bu sorunlar, blgesel politikalarda yeni bir paradigma arayna yol am, ve sonuta blgelerin rekabet gcn arttrmaya odaklanan yeni bir paradigma gelitirilmitir (Pezzini 2003). sel byme kuramna dayal bu yeni paradigmaya gre blge, kullanlmayan birok kaynan bulunduu, ekonomik bir varlktr ve blgesel kalknma, kurumsal bir alt yapnn oluturulmas ve bu alt yapnn kullanlmayan kaynaklar harekete geirmesi ile gerekleir. Yeni paradigmada, blgenin arz yapsnn glendirilmesi, blge dndan yatrmclarn ekilmesi, karar verme srecinin desantrilizasyonu, blgeye zglk, insan sermayesi, sosyal sermaye, yerel i kltr, bilgi transfer networkleri, retim faktrleri ve sisteminin kalitesi, blgesel deneyimlerden renme, yenilikler gibi kavramlar, n plana kmtr. (Ertugal, 2005a, Ertugal, 2005b) OECD kaynaklarnda blgesel politikalardaki yeni paradigmann strateji, hedef, ara ve aktrlerini u ekilde belirtilmektedir; Strateji: Blgesel gelime politikalar, mekansal zellikler gz nnde tutularak hazrlanm entegre kalknma stratejilerine dayal olmaldr. Yenilik yaratma kapasitesi belirlenerek, giriimcilik artrlarak ve insan sermayesi ve sosyal sermaye gelitirilerek, blgelerin rekabet gc artrlmaldr. Hedeer: Blgesel politikalar sadece geri kalm blgelere ynelik olmamaldr. Bu blgeler kadar gelimi blgeler de politika hedeeri iinde yer almal ve bu blgelerin rekabet avantaj korunmaya ve artrlmaya allmaldr. Aralar: Dorudan yardmlar blgede uzun sreli kalknma etkilerini ortaya karmayabilir hatta bu etkilerin gelimesini engelleyebilir. Bu nedenle bu tip yardmlar blgenin kaynaklarn harekete geirerek srdrlebilir bir gelime srecini balatacak ve rekabet gcn artracak politikalarla uyumlu olmaldr. Bu dorultuda kamu yatrmlarnn spesik hedeeri arasnda; geleneksel altyap yatrmlar (havaalan, otoban vs.), bilim ve teknoloji parklar, aratrma enstitleri, teknoloji merkezleri tarafndan salanan hizmetlerin gelitirilmesi yer almaldr. Aktrler: zlenen politikalarn tasarm, uygulanmas, denetimi aamalarna o blgede yaayanlarn katlm ve effak/sorumluluk ilkeleriyle btnletiren ynetiim anlay salanp, top-down yaklam terk edilmelidir. OECD rekabet gcn artrmaya ynelik blgesel politikalar; Krsal Blge, Orta Dzeyde Gelimi Blge ve Metropol Blge olmak zere dzeyde incelemektedir.

280

Blgesel Rekabet Gcn Artrmaya Ynelik Politikalar

Blgesel politikalardaki paradigma deiimi AB blgesel politikalarna da yansmtr. AB blgesel politikalarnn geliimini, dnem altnda incelemek mmkndr. Birinci dnem, merkeziyeti planlamann, imalat sektrnn ve ziksel sermaye yatrmlarnn blgesel kalknmann temeli olarak kabul edildii 1980 ncesi dnemdir. Bu dnemde byk lekli imalat sanayi retiminin kalknmann motoru olduu ve blgesel politikalarn byk lde blgeye sermayenin ekilmesi ve geni lekli retimin ihtiyac olan ziksel altyapnn gelitirilmesine dayal olduu, kabul edilmitir. kinci dnem 1980 sonrasnda balayan ve 1988 ylnda blgesel politikalara ilikin reformlarla hz kazanan dnemdir. Bu dnemde isel byme yaklamna doru bir kayma olmutur. 1988 ylnda, yaplan yapsal reformlar kapsamnda, AB blgesel politikalarnda yeni dzenlemelere gidilmi ve yapsal fonlara ilikin drt temel kural belirlenmitir. AB blgesel politikalarnn ana mekanizmalarn oluturan bu kurallar: Ortaklk (AB de, hem ulusal ve blgesel dzeydeki ve hem de sosyal ve ekonomik ortaklar arasndaki ibirlii), Programlama (tm projelerin sosyal ve ekonomik uyumu salamaya ynelik kalknma stratejisi ile balantl olmas), Younlama (kaynaklarn dalmnda en ok ihtiyac olan blgelere ncelik verilmesi) ve Tamamlayclk (yapsal fonlarn ulusal dzeydeki yapsal harcamalar tamamlayc nitelikte olmas, onlarn yerini almamas), olarak tanmlanmtr. Bunlar arasndan Ortaklk ilkesi, yerel ve blgesel kurumlarn, yapsal fonlara ilikin konularda topluluk ve ulusal otoriteler ile yakn bir ibirliini gerektirir. Bu nedenle 1988 dzenlemeleri ile ilk kez, yerel ve blgesel otoriteler, kaynak tahsisinde en etkin ara olarak belirlenmitir. Bu ekilde daha nceki rolleri danmanlkla snrl olan blgesel otoriteler, blgesel planlarn hazrlanmas ve uygulanmasnda etkin rol almaya balamtr. 1993 ylnda yaplan yeni dzenlemeler ile, ortaklk ilkesi ekonomik ve sosyal ortaklar da iine alacak ekilde (ticaret sendikalar, ticaret ve sanayi birlikleri evre gruplar vs.) geniletilmitir. nc dnem ise gnmz bilgi ekonomisinde blgesel gelimeyi salayacak bileenlerin esas alnd dnemdir. 18 ubatta 2004te, Avrupa Konseyi 2007 2013 dnemi iin uyum politikalarnn vizyonunu tanmlayan Yeni Uyum Ortakl: Yaknsama, Rekabetilik ve birlii baln tayan nc ekonomik ve sosyal uyum raporunu kabul etmitir. Yeni dnemdeki yaknsama nceliinin amac, az gelimi blgelerin, byme ve istihdam koullarnn iyiletirilmesi ve bu ekilde gelimi blgelere ekonomik yaknsamalarnn hzlanmasdr. Byme
281

Nee Kumral

ve istihdam koullarnn iyiletirilmesi, beeri ve ziksel sermayeye yatrm yaplmas, bilgi toplumunun gelitirilmesi ve yenilikler, ekonomik ve sosyal deiime uyumun tevik edilmesi, evrenin korunmas ve iyi ynetiimin salanmas, yoluyla gerekleecektir. Yaknsama amac, ncelikle kii bana den geliri AB ortalamasnn %75nin altnda olan blgelere yneliktir. AB blgesel politikalarnn 2007-2013 dnemi iin belirlenen ikinci ncelii, blgesel rekabet edebilirlik ve istihdam ile ilgilidir. Bu nceliin amac, az gelimi ye lke ve blgelerin dndaki blgelerde, ekonomik deiimin salanmasdr. Bu ncelie ilikin hedeer, szkonusu blgelerin rekabet gcn ve yatrmclar iin ekiciliini artrmak ve i gcne daha ok ve daha iyi i olanaklarnn yaratlmasn salamak eklinde belirlenmitir. Yeni dnemin nc ncelii Avrupa blgesel ortakldr. Bu nceliin amac, Birlik ierisinde uyumlu ve dengeli bir kalknmann salanmasdr. Bu amala, blgeler arasnda snr tesi, uluslararas ve ulusal dzeydeki ibirliinin gelitirilmesine ynelik projeler gelitirilecektir. YEN BLGESEL POLTKALARDA METROPOL BLGELERN NEM Baz alanlarda hem rekabet hem de ibirlii ierisinde olan rmalar, sostike tedarikiler, kaliteli yabanc sermaye yatrmlar, bilim parklar, geni akademik bir topluluk, meslek odalar, kalknma ajanslar gibi kurumlarn bulunduu metropol blgeler, bilgi paralarna ulamada sahip olduklar olanaklar nedeniyle, zellikle yksek ve yksek/orta teknoloji grubunda retim yapan rmalar iin kurulu yeri seiminde tercih nedenidirler. Bu blgeler sahip olduklar geni bilgi havuzu nedeniyle bilgiye dayal artan getirinin ve dolays ile rma ve blge iin srdrlebilir rekabet avantajnn kaynadrlar. lek ekonomileri veya lee gre artan getiri kavramlar; bir rmann rettii kt miktar artarken birim kt bana ortalama maliyetlerinin azald bir durumu ifade eder. Bu durum, aa doru eimli ortalama maliyet erisi ile ifade edilir. Scitovsky (1954), ortalama maliyetlerdeki dn kaynaklarn aklayabilmek iin lek ekonomilerini, isel ve dsal olarak ikiye ayrmtr. sel lek ekonomilerinde ortalama maliyetlerdeki d, rmann kendi retim dzeyindeki arttan kaynaklanr. Firmann retimin dzeyi artrdka lek ekonomilerinden daha fazla yarar salar ve kk rmalar zerindeki maliyet avantaj daha da artar. Dsal lek ekonomilerinde ise; ortalama maliyetlerdeki d, endstrinin tmnde meydana gelen bir kt artndan kaynaklanr. Bu retim artnn iki nemli etkisi bulunmaktadr. Birincisi, endstride retim miktarnn artmas rmann retim kararn deitirmesine neden olacak ekilde piyasadaki yatlar etkilemesidir. Yerel piyasann uzmanlam girdi ve igc asndan geni olmas
282

Blgesel Rekabet Gcn Artrmaya Ynelik Politikalar

rmann ortalama maliyetlerinin dmesine yol aar. kincisi ise endstri apnda kt artnn, her bir rma iin girdiler ve kt arasndaki teknolojik ilikiyi deitirmesidir. Dolaysyla rmann retim fonksiyonunu da etkiler. Endstri ktsndaki bir art, her bir rma iin pozitif bilgi yaylmn salayacak bilgi birikimini arttrr, bu da rmalarn retimlerini artrmasna ve bilgiye dayal artan getirilerin yaratlmasn salar (Brakman, Gretsen, Marrewijk, 2003:26). Belirli endstrilerde byk apl retimin gerekletii dolays ile hem rekabet hem de ibirlii ierisinde olan rmalarn, sostike tedarikilerin, kaliteli yabanc sermaye yatrmlarnn ve bunun da tesinde, bilim parklar, geni akademik bir topluluk, meslek odalar, kalknma ajanslar gibi kurumlarn faaliyet gsterdii metropol blgeler dsal lek ekonomilerinin kaynadrlar. Bu blgelerde rmalar, geni bilgi taban eklindeki yerel dsalln faydalarn, iselletirirler. Baka bir deyile, bu tip blgelerde daha fazla bilgi (kodlanm ve rtk bilgi) parasna ulaabilen rmalar, daha fazla yeni bilgi kombinasyonu (yeni rn, sre, pazar vs.) oluturma ve dolays ile artan getiri yaratma frsat elde ederler. Burada sz edilen artan getiri retim miktarsal lei ile ifade edilen artan getiri deil, bilgiye dayal artan getiridir. Bilgiye dayal artan getiri, Bilginin Blnemezlik zelliinden, -bilgi paralarnn btnll, tamamlaycl- kaynaklanmaktadr. Bilginin bu zellii, yeni bilginin yaratlmas sreci ile yeni bilginin kullanlmas srecinde farkllk gstermekte ve bu iki durum iki farkl artan getiri eklinin ortaya kmasna neden olmaktadr. Yeni bilginin yaratlmas sreci Yeni (teknolojik) bilgi yaratabilmek, bu srecin girdileri olan ve birbirini tamamlayan farkl bilgi paralarnn tanmlanp, entegre edilmesine baldr. Gemie ve bugne ait bilgi paralarnn yeniden kombinasyonu, yeni bilginin yaratlmasnda anahtar role sahiptir. Bu srece ilikin verilebilecek en gzel rneklerden biri, otomobil sanayidir. Rekabet gc yksek bir otomobilin etkin retimi, makine, elektrik, elektronik, kimya mhendislii ile plastik, bilgi ve haberleme, robot teknolojileri gibi ok sayda alana ait bilgi paralarnn btnlemesiyle ortaya kan yeni bir kombinasyonun sonucudur. Bu srete girdiler ile ktlar arasndaki ilikinin, retim srecine sokulabilecek girdilerin eitlilii ile biimlendii, zel bir artan getiri tr sz konusudur. eitli bilgi paralarnn btnlemesi srasnda ortaya kan sinerjik etki, btnn paralarnn toplamndan daha fazla olmasna (knowledge supermodularitiy), yol aar. Yeni bilginin kullanlmas sreci Bu srete bilginin blnemezlii, yeni bir (teknolojik) bilgi parasnn, farkl rn ve srelerinde kullanlmasyla ilgili olarak ortaya kmaktadr. ktlarn eitlilii arttka veya kullanm alan arttka, yeni bilgi parasnn yaratt ekonomik etkiler de artmaktadr.
283

Nee Kumral

rnein, bio-teknoloji alandaki gelimeler, gda, tarm, ila, kozmetik gibi birok alanda uygulanrken, bilgi ve haberleme teknolojilerindeki gelimeler hemen her rn ve srete kullanlmaktadr. Bu sreteki artan getirinin kaynanda, dier sreten farkl olarak, ktlarn eitlilii vardr. Ayn bilgi havuzunu paylaabilen (joint-use) faaliyetlerin eidi ve yeni teknolojilerin uygulanma olanaklar ne kadar fazla ise, birim maliyetler de o kadar dmektedir. Ortak kullanm nedeniyle ortaya kan bu avantajl durum (economies of scope), bu sreteki artan getiri eklidir. Artan getiriyi ortaya karan geni bilgi taban -farkl konularda uzmanlam ekonomik faaliyetler, geni bir akademik topluluk, bilim parklar vs.- blgenin kresel lekte rekabet gc kazanmasnda nemli bir rol oynar. Bu nedenle bilgiye dayal sanayileri ile kresel lekte rekabet gcne sahip metropol blgelerin gelitirilmesi, ulusal dzeyde srdrlebilir byme politikasnn en nemli aralarndan bir tanesidir. rnein Trkiye iin bilgiye dayal artan getirilerin yaratlmasnda nemli bir potansiyele sahip olan stanbul, Ankara ve zmir imalat sanayine baktmzda, Ankara hari, anahtar sanayilerin iyeri ve alan says ile yaratlan katma deer asndan OECD snamasna gre, dk ve orta teknolojili sanayilerde younlat aadaki tablolarda grlmektedir (OECD, Kaya 2006).
Tablo 2. stanbul malat Sanayi Toplamnda Anahtar Sanayiler (%) yeri Says Yksek Teknolojili Sanayi Orta-Yksek Teknolojili Sanayi Orta-Dk Teknolojili Sanayi Dk Teknolojili Sanayi 2,82 9,6 11,26 43,01 alan Says 7 9,86 7,9 42,53 Katma Deer 18,25 11,28 5,45 26,46

Tablo 3. Ankara malat Sanayi Toplamnda Anahtar Sanayiler (%) yeri Says Yksek Teknolojili Sanayi Orta-Yksek Teknolojili Sanayi Orta-Dk Teknolojili Sanayi Dk Teknolojili Sanayi 2,71 15,08 11,31 13,19 alan Says 6,84 17,92 9,77 10,7 Katma Deer 10,61 19,49 7,68 11,94

284

Blgesel Rekabet Gcn Artrmaya Ynelik Politikalar Tablo 4. zmir malat Sanayi Toplamnda Anahtar Sanayiler (%) yeri Says Yksek Teknolojili Sanayi Orta-Yksek Teknolojili Sanayi Orta-Dk Teknolojili Sanayi Dk Teknolojili Sanayi 0,88 12,73 6,86 9,89 alan Says 0,43 15,52 7,48 21,07 Katma Deer 0,09 9,4 42,41 14,45

SONU Kreselleme blgesel politikalarda yeni bir paradigma arayna yol am ve sonuta blgelerinh rekabet gcn arttrmaya odaklanan yeni bir paradigma gelitirilmitir. Yeni paradigmada, blgenin arz yapsnn glendirilmesi, blge dndan yatrmclarn ekilmesi, karar verme srecinin desantrilizasyonu, blgeye zglk, insan sermayesi, sosyal sermaye, yerel i kltr, bilgi transfer networkleri, retim faktrleri ve sisteminin kalitesi, blgesel deneyimlerden renme, yenilikler gibi kavramlar, n plana kmtr. Bugn birok lkede szkonusu kavramlar erevesinde blgelerin gelimilik farkllklar gz nnde bulundurularak hazrlanan farkl blgesel politikalar ile blgelerin rekabet gc artrlmaya allmaktadr. Bu yeni dnem blgesel politikalarda az gelimi veya nemli sosyal ve ekonomik sorunlar bulunan blgeler kadar, metropol blgelerin de rekabet gcnn artrlmasna nem verilmektedir. Metropol blgeler ulusal ekonomik bymenin motoru ve bilgi kaynaklarnn, renmenin ve artan getirinin merkezidirler. Artan getiriyi ortaya karan geni bilgi taban- farkl konularda uzmanlam ekonomik faaliyetler, geni bir akademik topluluk, bilim parklar vs- blgenin kresel lekte rekabet gc kazanmasnda nemli bir rol oynar. Geni bir bilgi taban ilk aamada byk apta retim yapan ve farkl bilgi paralarn bir araya getirerek katma deeri yksek rnler reten rmalarn blgeye ekilmesini salar. Gelen her yeni rma bilgi havuzunun genilemesine yol aar. Bilgi tabannn genilemesiyle birlikte bu bilgi tabanna dayal uygulama alanlar artar ve sonuta yerel endstriyel faaliyet eidi oalr. Bir incubator haline dnen bu blgeler zellikle farkl alanlarda faaliyet gsteren ve katma deeri yksek rnler reten KOBlerin kurulmas ynnde nemli bir tevik salar. Tm bu sreler gz nne alndnda, metropol blgelere ynelik kalknma politikalar oluturulurken, var olan bilgi havuzunu glendirecek ynde bir strateji belirlenmesi ok nemlidir. nk kresel lekte ve bilgiye dayal sanayileri ile rekabet gcne sahip metropol blgelerin gelitirilmesi, ulusal dzeyde srdrlebilir byme politikasnn en nemli aralarndan bir tanesidir.

285

Nee Kumral

rnein Trkiye iin bilgiye dayal artan getirilerin yaratlmasnda nemli bir potansiyele sahip olan stanbul, Ankara ve zmir imalat sanayine baktmzda, Ankara hari, anahtar sanayilerin iyeri ve alan says ile yaratlan katma deer asndan OECD snamasna gre, dk ve orta teknolojili sanayilerde younlatn grmekteyiz (OECD, Kaya 2006). Bu nedenle bugn Trkiyede kalknma ajanslar kurulurken, zerinde durulmas gereken en nemli konulardan bir tanesi, ajanslar tarafndan gelitirilecek stratejik planlarda blgenin sahip olduu kaynaklarn, uzun dnemde blgeye hangi dzeye (kresel/ulusal) rekabet gc kazandrabilecek kapasitede olduu ve buna gre ncelie sahip olacak yatrm alanlarnn yer almas ok nemlidir.
KAYNAKA Amin, A. ve Thrift, N. (1996). Living in the Global .In A. Amin and N. Thrift (Ed.) Globalization, Institutions, and Regional Development in Europe. Oxford: Oxford University Press. Antonelli, C. (1999). The Evolution of the Industrial Organisation of the Production of Knowledge. Cambridge Journal of Economics. 23:243-260. Antonelli, C.(2001). The Microdynamics of Techonological Systems. Routledge. London. Antonelli, C.(2003a). The Economics of Innovation, New Techologies and Structural Change. Routledge, London. Antonelli, C.(2003b). Innovation and Urban Regions as National and International Nodes for the Transfer and Sharing of Knowledge. Regional Studies. 37 (6/7):595-607. Asheim, B.T. ve Dunford, M. (1997). Regional Futures. Regional Studies. 31 (5). Ss: 445457. Brakman,B. Gretsen,H. Marrewijk,C. (2003). An Introduction to Geographical Economics. Cambridge University Press. Bristow, G. (2005). Everyones a winner: problematising the discourse of regional competitiveness, Journal of Economic Geography 5 (2005) pp. 285304 Cambridge Econometrics (2003). A Study of the Factors Determining Regional Competitiveness in the EU. European Commission, Brussels. Cook, P. ve Kirkpatrick, C. (1997). Globalization, Regionalization and Third World Development,Regional Studies. 31(1). 55-66. Dunning, J.H. (1988) The Eclectic Paradigm of International Production: A Restatement and Possible Extensions, J. Int. Bus. Studies, 19, 1-31. Dunning, J.H. (1994). Re-evaluating the Benets of Foreign Direct Investment. Transnational Corporations. 3(1). Ss: 23-51. Erdut, Z. (1998). Rekabetin gc Piyasasna Etkisi. zmir. Trk Ar Sanayi ve Hizmet Sektr Kamu verenleri Sendikas. Ertugal E. (2005a), Europeanisation of Regional Policy and Regional Governance: The Case of Turkey, European Political Economy Review,3(1).

286

Blgesel Rekabet Gcn Artrmaya Ynelik Politikalar Ertugal E. (2005b), Strategies for Regional Development: Challenges facing Turkey on the Road to EU Membership, Turkish Policy Quarterly 23.10.2005. Gardiner, B. (2003). Regional Competitiveness Indicators for Europe - Audit, Database Construction and Analysis. Regional Studies Association Internetional Conference.Pisa. Gardiner, B., Martin, R. ve Tyler, P. (2004). Competitiveness, Productivity and Economic Growth Across the European Regions. Regional Studies. 38(9):1045-1069. Hamdani, K. (1995). Introduction. In J. Dunning ve K. Hamdani (Ed.). Globalization and Developing Countries.Birlemi Milletler. Ivarsson, I. (1996). Small Foreign-Ownew Aflities in Sweden: An Empirical Survey of Purchasing Performance.In C.Collis ve F.Peck (Ed.). Industrial Restructuring: FDI and Regional Development. London: Regional Studies Association. Kaya,A. (2006), Regional Specialization and Location of Industrial Activity in Turkey,Paper Prepared for Regional Studies Association International Conference, 8th and 9th June 2006,Belgium. Kitson, M., Martin, R. ve Tyler, P. (2004). Regional Competitiveness:An Elusive yet Key Concept?. Regional Studies. 38(9): 991-999. Kumral, N.(2001). Dorudan D Yatrmlar ve Blgesel Kalknma: Ege Blgesi malat Sanayi rnei. Ege niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi Yaynlar No:2. Krugman, P.(1994).Competitiveness: A Dangerous Obsession., Foreign Affairs, Vol.73(2): 28-44. Pezzini, M. (2003). Cultivating Regional Development: Main Trends and Policy Challenges in OECD Regions, OECD.

287

Eski Bir Muammaya zm Araylar: Blge Planlama ve Kalknma

ESK BR MUAMMAYA ZM ARAYILARI: BLGE PLANLAMA VE KALKINMA Do. Dr. M. Melih PINARCIOLU ODT ehir ve Blge Planlama Blm

GR Son yirmi ksur yldr blge planclar artk yerel kalknmann ana aktr deiller. Devletin iktisadi hayatn temelinde olduu dnemin 80lerde kapanmasyla birlikte planclar yerlerini giriimcilere brakp, kalknmann kolaylatrcs (facilitator) rolne almaya alyorlar.. Ben bu konumamda ite bu roln nitelikleri zerinden yola karak, baz nemli noktalar dikkate almaya alacam. Bunlar,kolaylatrc pozisyonlarda i dinamiklerin kavranmas, sabit referansl baklardan akkan bilgi ynetimine gei ve planclarn kalknmay neredeyse atmasz hale getiren alglama ve davranlar olacak. Bu noktalarda tahlil ve marifet asndan oluan sorunlar ve bu sorunlarn almasnda adil ve ikna edici planlama anlaynn gereklilii, bu konumamn temel eksenini oluturacak. BLM 1 D dinamiklerle yerellie mdahale edilmesi ve bunu yaparken devletin kontrol ettii kaynaklarn n planda olmas, planclara gelecein tasarmnda ok byk bir hareket alan brakmt. Bu geni alan ve teknik akln kontrolnde oluan sorumluluklarla dolu mdahale mant gemite kalm bir sad artk. Daha dar ve sorumluluklarn snrl olduu bir alanda farkl aktrler ve kar gruplar ierisinde iletiimsel akl n plana karan bir mdahale mant yeni dneme damgasn vuruyor. Bunun iin bizzat planclarnn sosyal giriimcilik gstererek, koordineli davranlar yaratacak ve biimlendirecek sorumluluklar almalar, bilinen ifadesiyle aadan yukar gelime dinamiklerinin ilemesinde kolaylatrc olmalar bekleniyor.

289

M. Melih Pnarcolu

dinamiklerin ivmesini artrmaya ynelik kolaylatrc roln baarsnda tahlil ve marifetin nitelii nemli bir kstas oluturuyor. Baka bir deyile, kalknma asndan yerelin somut bilgisinin doru tahlil edilmesi ve bu tahlilin yerel kalknma pratiine anlaml ekilde aktarm, kalknmann ana aktrlerinin rollerini daha iyi oynayabilmesi, yani ksaca marifetin grlebilmesi iin gerekli. Tahlil ve marifet dengesinin kurulmas ise kalknma aktrleri iin ikna edici bir gelime perspekti ortaya koymaktan ve bu perspektifte koordineli davranlarn sergilenmesini, ittifaklarn oluumunu salamaktan gemekte. Bu denge anlaml ekilde kurulmaynca hem kalknma aktrlerinin zaten bildiini tekrar syleme (yani malm-u iln) hem de meknsal ve toplumsal adalet anlaynda eksiklik olarak tanmlanabilecek sorunlar karmza kyor. Marifet odakl bir tahlil iin yerelin ve yerelliin anlalmas elbette planclar iin temel dev. Kresel ilikilerde her blgenin yol ald patika -benzerlikler olsa da- farkllat, sre iinde kalknmann aktrlerinin hassasiyetleri ve niyetleri deiebildii iin bu devin kolay olmad sylenebilir. Bunun iin ilk bata yerelin farkllaan ynlerinin yani balam baml yapsnn tahlili lazm. Byle bir tahlil iin elbette kuramsal bir bak as gerekiyor. Son dnemlerde retilen kuramsal baklarnn temel ortak noktalarnn yerel baar yklerine odaklanmak olduu sylenebilir. Herhangi bir dsal mdahale olmadan kresel ilikilerle bir eklide btnleen yerlerde elde edilen baary, baka yerlere tahvil edebilmenin srlarn arayan bu bak alarn genelletirmenin ne kadar mmkn olduu sorusu gayet nemli. Kendiliinden oluan baarl pratiklerin gzlenmesi ve nihayetinde yaplan rasyonalizasyonlar gelimenin nasl olduuna ilikin nedensellik kurgusu yaratyor. Bu kurguda kuramsal bakn temelini oluturan zorunluluk ilikileri ile daha kaza ilikilerin bilekelerinin ayrtrlmad bir nedensellik ortaya kyor. ok belirlenimli ve balam baml bu yapda sonradan rasyonalize edilen nedensellik, kaza srelerden fazlasyla etkilendii iin evrensel sonular karmamz, dolaysyla bu balamlarda elde edilen bilginin dolaysz transferi zorlayor. Baarnn tahliliyle oluturulan blge kalknma yaklamlar baardaki marifeti idealize edip genelletiriyorlar. Yapt sonradan rasyonalizasyonlarla marifetin srrn zdn sanan planc ise farknda olmadan bir simyaclk sreci balatyor. Belirlenen ideal duruma ne kadar yakn olunduu ya da bu ideal duruma baka bir blgede nasl ulalr sorularnn hkim olduu bir planlama yaklam yerelliklerin farkllaan ynlerini kavramakta zorluklar tamaya balyor. Balam baml kuramsal bak alarnda verili kavramlar olduu gibi kullanmak ise zaten sorunlu. Balam bamllk belli zamana ve mekna ait toplumsal koullarn rn olduu iin, o toplumsal koullarda olumu kavramlar genel kavramlar olarak kullanrken dikkatli olmak gerekiyor. Eer aadan yukarya doru bir planlama marifeti isteniyorsa yerellikleri ve yerelliklerin farkllaan srelerini idealize etmeden anlamak, bu farkllamay yaratan isel dinamikleri ok
290

Eski Bir Muammaya zm Araylar: Blge Planlama ve Kalknma

iyi kavramak durumundayz. Ksaca yerel aktrlerin pozisyonlar manevralar, yerel odaklamalar, farkllaan niyet kmelenmelerini anlamak zorundayz. Bu durum zellikle Trkiyede ciddi olarak gndemde olan kalknmann aktrnn bulunmad mekansal kilitlenmeleri anlamak ve onlar amak iin de ok nemli. Kresel akmlarla etkileime giremeyen meknlarda kalknma iin gerekli kararl ballklarn kurulamamas, sosyal tercih asndan kilitlenlemelerin olumas, bizzat aktr ynelili yaklamlar gndeme getiriyor. Aktrlerin niyetlerinin tahlili sonucu kalknma iin gerekli niyet kmelerinin ekillendirilmesi, aktr eylem birlikteliinin kurulmas iin aktr-temelli yaklamlar blge planlamann u anda pek alk olmad tartmalar da gndeme tayor Ksaca aadan yukarya planlama sreci stratejik kolaylatrc mdahaleler iin isel dinamiklerin ok iyi kavranmasna ihtiya duyuyor. Bu konuda yapabileceimiz aslnda iki temel grev var. Birincisi, balam baml yaplarn tahlilinde korkmadan kendi kavramlarmz retmek, kendi szmz syleyebilmek. kincisi ise stratejik mdahaleler iin gerekli yerel somut bilgiyi srekli ve sistematik olarak ileyebilecek ve tahlil edebilecek sosyal teknolojiler gelitirebilmek. BLM 2 Sadece yerelin tahlili marifet iin yeterli deil. Yeni dnemde d koullarn varsaymsal olarak sabitlendii allageldik mdahale mant artk, yerel st akkan bilginin ynetilmesine ilikin olarak yeniden ekillenmek durumunda. Giriimcilerin toplumsal deiimin temel aktrlerinden biri olarak sahneye kt yeni dnem, riskli ve son derece deiken bir yapnn izlerini tayor. Deiim ya da yeniden yaplanma, salt yapsal deiikle de snrl deil. Sre ierisinde yap ile insan eylemi arasndaki ilikinin kendisi de deiime uruyor. nsan eylemi, iinde bulunduu yapsal ilikilerin snrlarn deitirebilme kapasitesini artryor, yapsal snrlarn kontrolnden ka noktalarn daha kolay bulabilmeye balyor. Bu durumda, istikrarl ve uzun erimli yapsal durumlardan daha ok, eylem ve yap arasndaki oynak ve esnek iliki sonucu deiken durumlar ortaya kyor. Kresel akkanln ak ulu yaps ve srekli genileyebilmesi, bir yandan belli bir esneklii ve her an deiebilirlii srekli hale getirirken, dier yandan da g ilikilerini de paylalan bir konuma oturtuyor. Kresel akkanlklarda herhangi bir aktrn ne kadar gl olursa olsun tm aklar kontrol edebilmesi mmkn deil. Bu srete g ilikisi srekli olarak yeniden biimleniyor. Dur durak bilmez biimlenme srecinde toplumlar, blgeler, kentler kendilerini srekli yeni frsatlar ve tehditler karsnda bulabiliyorlar. stikrarszln ve riskin kural olduu bu akkanlklar dneminde, d koullarn varsaymsal olarak sabit tutulup yerel iin nceden belirlenmi bir hedefe doru abalarn biriktirilmesi artk pek mmkn deil. Bu nedenle sabit referans
291

M. Melih Pnarcolu

noktalar yaratmaya odakl kalknma baklarndan akkanlklarn temel olduu baklara gei gerekiyor. Hlbuki blge planlama pratikleri hl bu sorunu derinden yayor. Blge iine odaklanlan, karlatrmal stnlkleri dikkate alarak ncelikli yatrm alanlarnn bulunmaya alld planlarda d koullarn sabit olduu bir varsaym hl varln srdryor. Bu trden bir bilginin yeterlilii ise ciddi kukular tayor. Blge planlamada retilen bilginin tam aksine, dondurulmaya alan akkanlklar zerinde younlalmas gerekiyor. Byle bir bilgi retimi u anda blge planlamann stlendii kolaylatc rol iin gerekli olan bilgi. Lakin bu bilginin retimi kolay deil inanlmaz hzla byyen bilgi havuzunda yn bulabilmek gayet zor. te yandan bilgiye ulamak gn getike kolaylarken, gibi byyen bilginin kendisi deil, bilginin ynetimi g haline geliyor. Kalknma iin bilgi ynetimi ilk bata bir medeniyet projesininin varln gerektiriyor ve elbette bu konu blge planlamann sorumluluk alann ayor lkenin genel stratejisi u an iin, AB ortodoksisi yaratsa da, blge planclar dnyann deien g dengelerini, yaadmz corafyay ve bu corafyadaki gelime koridorlarn dikkate alan bir perspekti ortaya kartmak zorundalar. Stratejik olarak esnek ve belli bir ortodoksi iermeyen gelime perspektieri ilk bata, bilgi ak ynetiminde nemli bir sa aya oluturuyor. Bilgi ak ynetimi plancnn kestirilebilir hedeer koyduu, planlama ve uygulamann birbirinden ayrld planlama tekniklerini de zorluyor. Uzun dnemli hedeer ve buna uygun planlama nerilerinin akkanlklar dnyasna uyduunu sylemek de zor. Planlama ve mdahalenin iie geebildii, stratejik hedeerin de srekli yeniden ekillenebilmesine imkan tanyan sosyal teknolijilerin nasl oluturulaca zerine dnmek gerekiyor. Bilgi ak ynetimi, stratejik bir bakla ulusal ve uluslararas bilgi akn kontrol ederken, ayn zamanda yerel dinamiklerle etkileime girecei bir sistemi oluturabilir. Bu etkileimde sorunlar ve olanaklar tespit ederek rekabeti stratejilerin oluturulmas iin gerekli mdahale alanlarn saptamak mmkn olabilir. Bu planlama tekniinde, aktr eylem birlikteliini kuracak, uygulanabilecek eylemlerin nasl olmas gerektiini sistematize edecek, sonular ileyip yeniden ekillendirecek bir yntem hedeenebilir. Yerelliklerin kresellemenin getirdii riskli ve deiken piyasa koullarnda rekabet gcn arttrmaya dayal bir kalknma anlay iinde yerelliklerin yarmas gndeme geliyor. Yerelliklerin girdii rekabetin kukusuz yararl ynleri de var; ama yerel rekabet lke sathnda alansal olarak yaplacak bir koordinasyonla desteklenmedii zaman, eitli olumsuzluklar da beraberinde getiriyor. Birbirleriyle yar iindeki yerelliklerin farkl pozisyonlar ve sahip olduu farkl dntrme kapasiteleri, byle bir koordinasyon sistemine ihtiyac artryor. Rekabet eden ye292

Eski Bir Muammaya zm Araylar: Blge Planlama ve Kalknma

relliklerin farkl pozisyon ve kapasitelerini dikkate alp, rekabetin mmkn olduunca sfr toplaml bir oyuna dnmemesini salayacak ve belki de en nemlisi, kalknmann lke genelinde paylalmas ilkesini gzetecek bir koordinasyona ihtiya var. Bilgi ak ynetimi bu koordinasyon iin de elzem grnmekte. Ksaca tm enerjini zellikle blge iine odaklanrken harcayan, d koullar sabitleyen bir bak as yerine, akkanlklarn bilgisini ynetebilen, alansal balantlar ve mekansal koridorlar takip edip, akmlarn ekillenmesine katkda bulunabilen bir yaklamn gereklilii gnden gne artmakta. BLM 3 Neredeyse atmasz bir meknsal planlama anlay blgesel kalknma baklarna son yirmi ylda iyice hkim olmu grlyor. Meknsal snrlar erevesinde sosyolojik bir kimlie tahvil edilen birlik ruhuna bal olarak, kalknmann niha olarak herkesi olumlu etkileyip, fayda getirecei bir gelecek, kuramsal abalarda genelde resmedilmeye allyor. Bu bak as blgesel kalknmada isel dinamikleri dikkate alan yaklamlardaki idealletirme abalarnn bir baka zellii olarak grlebilir. Yllarn imbiinden gemi dayanma ve gven temelli bir yerel kltr, bu kltrde oluan ve szn bittii yerde bile ak olan iletiim kanallar, i dinamiklerin n planda olduu kalknma iin elbette hayati nemde. Kalknma iin gerekli olduu dnlen bu trden birlik beraberlik ortamnda her kar grubunun tatminine dayal bir sre yaanacandan hareketle, atma ihtimallerinin azalaca varsaylabilir. Ya da atma temaylleri olsa bile kalknmann salayaca yerel temayz etkisi herkesi iine alacak bir dalgay meydana getirebilir. Lakin bu tip dalgalar, genelde planclar tarafndan yaratlmayp kendiliinden oluuyor; zn karc insan tipinin oluturduu dnyada ise bu nedrete tekabl ediyor. Planlanarak deil, kendiliinden oluan bu dalgalarn srekli olmadn da pratik hayat bize gsteriyor. Dayanmac bir rekabet iinde yerel kltrel hassasiyet ve niyet ortaklnn salad sosyal rasyonellikler srekli olarak yeniden ekilleniyorlar. Bu tipten bir dayanmaclk Kantn kategorik yasasnn izdmnde oluan ahlaki bir pozisyon da deil oklukla. Burada sz konusu olan daha ok kiisel karlarn dorultusunda olumu kolektif bir verimlilik. Bu niteliiyle kolektif verimlilik, bireylerin koullarna uyduu srece srdrlebiliyor. Yerel g dengelerinin deiimi, kalknmada oluan tkanklklar, kolektif verimlilii ortadan kaldrabiliyor. Bunun rnekleri dnyada ve Trkiyede grlmeye baland artk. Kolektif verimlilik yksek olduu srece gizlenebilen atmalar, artk imdi rahat izlenebilir hale gelmeye balad. zellikle ucuz emek zerinden yaplan kalknma kurgularnda atma potansiyelleri ok nemli. Ya da son yllarda reorganizasyon srecine giren tarmda grlen ve grlebilecek kar atmalarn da alglamamz gerekiyor. atma teme293

M. Melih Pnarcolu

linde oluturduumuz kurgularmz, kalknmann mmkn olduunca yatay yani adalet eksenini ihmal etmemeyi amalamal. Mmkn olduunca hi bir grubu feda etmeden yaplacak kalknma stratejilerinin oluturulmas, atmalarn alglanmas, ve bunun iin salam ahlaki pozisyonlarn oluturulmas gerekli. Kalknmay sadece saysal gstergeler zerinden deil, attmz her admn pozitif ve negatif etkilerini dikkate alabilecek sre etii yaklam (deontology) zerinden kurgulamakta yarar bulunacak. zellikle giderek derinliini ve etkisini artran yoksulluk sorunu bu konuda srar etmemizin nemli bir sebebi. Artk yoksulluk sadece saysal olarak artmyor, nitelik deitiriyor. Gittike daha kuralsz hale gelen, bugne kadar yoksullukla tanmam kitleleri de iine alan, kitlelerin bireysel ve kolektif yapabilirliklerin kaybedebildikleri bir yoksulluk riski ciddi olarak karmzda. Bylesine bir srete kalknma, yoksullukla baedebilme faaliyetlerinden bamsz dnlemez. Bu nedenle, her kesimden insann yapabilirlikleri ile blgelerin dntrme kapasitelerini arttracak, insani ve mekansal anlamda adaletli bir dnya arayna uygun politikalar gelitirilmesine belki de en fazla imdi ihtiyacmz var. zetle, blgesel kalknmada kolaylatrc rolmz hakkyla yapmak kolay deil, marifete geebilmek iin de hayli uzun yolumuz olduu grlyor.

294

Blgesel Kalknma Aralar ile Kalknma Ajanslarnn Uyum, birlii ve Koordinasyonu

BLGESEL KALKINMA ARALARI LE KALKINMA AJANSLARININ UYUM, BRL VE KOORDNASYONU Naci AKIN TOBB Gelitirme ve Yatrm Danmanl Mdr

TRKYEDE BLGESEL GELME Blgesel Gelime Kavram zerine Blgesel gelime ya da blgesel kalknma kavramnn klasik tanmnda, blgeler aras gelimilik farkllklarnn en aza indirilmesi ve geri kalm blgelerin kalkndrlmasna vurgu yaplmtr. Bu tanm erevesinde Trkiyede de blgesel gelime stratejileri, kalknmada ncelikli yreler politikalar zerine bina edilmitir. Buna gre; alt yap yatrmlar ile teviklerin gerice yrelere aktarlmas temel politika olarak benimsenmitir. Bu gne kadar tm Cumhuriyet Hkmetlerinin programlarnda bu hususlara yer verilmi, planl kalknma dnemine geile birlikte de tm kalknma planlarnda yer almtr. ada blgesel gelime kavram yaklamnda ise, klasik tanmda yer alan blgeler aras gelimilik farkllklarnn en aza indirilmesi amacnn yan sra, zellikle AB ye ve aday lkeleri arasndaki gelimilik dzeylerinin birbirlerine yaklatrlmas, blgelerin kendi iindeki krsal ve kentsel gelimilik dzeyleri farkllklarnn giderilmesi, blgelerin global rekabet glerinin artrlmas, yerel dinamiklerin harekete geirilerek blgesel potansiyelin deerlendirilmesi, ve lkelerin topyekun kalkndrlmas amalanmaktadr. Bunun doal sonucu olarak da, blgesel gelime sadece geri kalm yrelerin kalkndrlmasna ynelik abalar deil tm blgelerin srdrlebilir ve global rekabete dayal bir kalknma abasna girmesini ve zellikle zel sektr ve yerel ynetimler ile dier blgesel aktrlerin srete yer almasn salayacak bir yerelleme ve blgeselleme politikalarnn uygulanmasn zorunlu hale getirmitir. BKAlar ite bu deiim srecinin bir rndr.

295

Naci Akn

BKAlar ncesindeki durum Blgesel kalknma abalar yukarda szn ettiimiz klasik yaklam erevesinde tm Cumhuriyet Hkmetlerimizin programlarnda ve be yllk kalknma planlarnda yer almtr. Gerekten bu abalar iyi niyetli ve takdire ayandr. Merkezi ynetim tarafndan hazrlan planlar, programlar ve politikalar dorultusunda bu blgelere yatrmlarn ynlendirilmesine allmtr. Ancak, bu abalar blgesel gelimenin temel amalarndan olan blgeler aras gelimilik farkllklarn ortadan kaldrmad gibi bu blgelerin kalknmasna da ciddi anlamda bir katk salamamtr. GAP projesi gibi, ok ynl, ok amal ve ok aral entegre bir programn dnda baarl sonu veren bakaca da bir proje hayata geirilememitir. Bunun balca nedenleri arasnda plan ve programlarn merkezden hazrlanmas, yerel ihtiya ve potansiyelin yeterince ortaya karlamamas, ayrm gzetmeksizin geri kalm yrelerde tek tip tevik ve destek politikalarnn uygulanm olmas, sektrel ve blgesel farkllklara dayal politikalarn gzetilememesi, yerel dinamiklerden yararlanlamamas, kamu kesimi ile zel sektr, yerel ynetimler ve niversiteler arasnda ibirlii ve koordinasyonun tesis edilememi olmas saylabilir. Bunun sonucunda, geri kalm yreler arzu edilen dzeyde kalknamad gibi, gelimi blgeler haricinde, bu blgelerin dnda kalan orta halli blgeler ise geri gitmitir. Sivil nisiyatier Kalknmada ncelikli yreler politikalar ve belirli dnemlerde karlan zel tevik kanunlar ile ynlendirmeye allan blgesel gelime abalar, kapsam dnda kalan blgelerde olumsuz etki yarattndan bu blgelerin kalknmasna ynelik sivil inisiyatier devreye girmitir. Bylece, bir anlamda bugnk kalknma ajanslarnn da ilk temelleri atlmtr. Bu oluumlar, genellikle illerde ve blgelerde ticaret ve sanayi odalar ile yerel ynetimlerin giriimleri ile yerel dinamikleri harekete geirmi, vakar, dernekler, irketler, g birlii Holdingleri, blgesel platformlar eklinde rgtlenmitir. Bu konu dier bildirilerde ayrntl olarak ele alndndan detaylarna inmeyeceiz. Bunlarn balcalar arasnda, EGEV, BAGEV, Mersin Kalknma Ajans, Kelkit Platformu gibi oluumlar saylabilir. Blgesel Gelimenin Temel Aralar Blgesel gelime kavramndaki yeni bak asyla birlikte, bu konu tm dnyada artan oranda bir ilgi oda haline gelmitir. Bu hem teorik tartma zemininde hem de politika ve uygulama alannda kendini gstermektedir. Kreselleme eiliminin hzla artmas, rekabete dayal kalknma stratejilerinin ne kmas, blgelerin de, kendi kalknmalarn salayacak stratejilerinin gelitirilmesinde, merkezi
296

Blgesel Kalknma Aralar ile Kalknma Ajanslarnn Uyum, birlii ve Koordinasyonu

ynetimin dnda kaynak yaratma, ibirliini gelitirme, bilgi ve teknolojiden yararlanma abalarna hz kazandrmtr. Bu, merkezi hkmetlerin de bir takm kamusal hizmetlere ilikin yetkilerini yerel ynetimlere aktarmasna, blgesel gelimeye ve inovasyona daha fazla kaynak ayrmasna, yerel dinamiklere ve sivil inisiyatiere daha fazla destek salamalarna, neden olmutur. Bunun doal sonucu olarak blgesel gelimenin temel aralar da byk nem arz etmeye balamtr. Dnya uygulamalar dikkate alndnda, blgesel gelimeyi destekleyici temel aralarda ok eitlilik gzlenmektedir. ok sayda, farkl niteliklerde ve farkl ilevlerdeki bu aralar giderek nemini daha da artrmaktadr. Blgesel Kalknma ajanslarndan, giriim sermayesi ve i meleklerine, sanayi blgeleri, teknokentler, teknoparklar, i gelitirme merkezleri, kulukahaneler, i kmelerine, kadar bir dizi yeni aralar nemini artrmaya balamtr. Bir de bunlara oda ve borsalar, niversiteler, yerel ynetimler gibi geleneksel aralar eklediimizde blgesel gelime aralarnn ne kadar eitli olduu ak bir ekilde ortaya kmaktadr. Henz lkemizde uygulamas olmayan veya henz ok yeni olup belki biroklarmzn dahi haberdar olmad giriimcilii desteklemeye ynelik yeni yeni blgesel gelime aralarnn da var olduunu belirtmek isterim. Sempozyumun bu ksa sresi ierisinde bunlar detaylandrmak ok fazla yararl olmayacaktr. 9. Kalknma plan Blgesel Gelimede Temel Aralar K raporunda bunlar ok detayl bir ekilde anlatlmtr. Blgesel Kalknma Ajanslar, bu aralardan sadece bir tanesi, ama belki de ilevi ve yaps itibariyle de en nemlisidir diyebiliriz. Zira bir anlamda BKAlar tm dier aralar ynlendirebilecek, temel strateji ve politikalar, plan ve programlar hazrlayacak veya hazrlatacak, kaynaklarn etkin kullanmn ve adil dalmn salayacak, yerel potansiyel ve ihtiyalar belirleyecek, dier aralarla ibirlii ve uyumu gerekletirecek bir koordinasyon merkezi nitelii tamaktadr. Esasen, blgesel gelimede baar elde edilmesinin n art da BKAlarn dier aralarla uyumlu, koordineli ve ibirlii iinde almas ve temel grevleri etkin bir ekilde yerine getirmesidir. Blgesel Gelimede Koordinasyon Sorunu Trkiyede merkezi planlama anlay uzun yllar blgesel gelimeye ynelik uygulamalarn kamu eliyle yrtlmesine ve ynlendirilmesine neden olmutur. Be yllk kalknma planlar blgesel politikalarn ieriini ve ana yaklamn belirleyen temel dokumanlar olmulardr. Ancak kalknma planlar, blgesel kalknma politikalarn tasarlama, uygulama, izleme ve deerlendirme konularnda yetersiz kalm; yatrm programlar ve bteler bu anlamda blgesel politikalarn belirleyicisi haline dnmtr. Bu planlarn ve programlarn hazrlanmasnda, temel ihtiyalarn ve potansiyelinin belirlenmesinde blge halknn ve blgesel aktrlerin rol ise son derece snrl kalmtr. Bunun doal sonucu olarak da vatandalar
297

Naci Akn

da her eyi devletten bekleme alkanln edinmilerdir. Buna mukabil, Ankara her eyi yneten ve ynlendiren konuma gelmi, yerel brokrasi ise snrl orandaki yetkilerini dahi kullanmayarak Ankarann direktieri ile hareket eder hale gelmitir. Bunun doal sonucu olarak da siyasi tercihler n plana km, tuttuunu koparan yatrmlar blgesine ekebilmi, dengeli blgesel gelime yerine atl yatrmlar belli merkezlerde kmelenmitir. 90l yllardan itibaren ise, gerek serbest piyasa ekonomisinin iyice yerlemesi, zelletirmenin artmas, kamu yatrmlarnn hz kesmesi, kresel rekabetin n plana kmas ve gerekse yerel ynetim reformlarnn konuulmaya balamas ve kamu ynetiminde ademi merkeziyetiliin yava yava benimsenmeye balanmas gibi nedenlerle yerel ve blgesel aktrler de blgesel gelimede daha aktif rol oynamaya balamlardr. Oda ve borsalar daha etkin grevler stlenmiler, sivil rgtlenmeler de yava yava srece girmilerdir. Gnmzde hem i dnyas rgtlerinin ve hem de sosyal amal STKlarn artan oranda blgesel gelimede rol oynamaya balamasnn yan sra katlmclk anlaynn da blgesel gelimede temel ilke haline gelmesi sivil inisiyatierin blgesel gelime konusundaki ilevlerini zenginletirmitir. Ancak, zel kesimin dinamizmine yetiemeyen yerel kamu ynetiminin zaten kendi arasnda dahi yerletiremedii ibirlii ve koordinasyon anlaynda yetersiz kalmas giderek nemli bir sorun haline gelmitir. Bir de buna mevzuatn henz yeteri dzeyde dzeltilememi olmas eklenince ibirlii ve koordinasyondaki yetersizlik blgesel gelimenin nnde nemli bir engel olarak durmaktadr. 9. Kalknma plan almalar erevesinde Blgesel Gelimede Temel Aralar zel htisas Komisyonu bnyesinde geekletirilen SWOT analizinde bu sorun mevzuat karmaas ile birlikte zayf ynlerin en banda gelmitir. Raporda koordinasyon sorunu ile ilgili olarak u bulgulara yer verilmitir: Mevzuat ile uygulamadan kaynaklanan koordinasyon ve iletiim yetersizlikleri Yetki kargaas, elien mevzuatlar, egdm eksiklii Koordinasyonun ynetimle edeer grlmesine bal darboazlar Merkezi ve yerel kamu kurumlar arasndaki ibirlii ve koordinasyon eksiklii Blgesel hedeer zerinde uzlann olmamas Mevzuatta koordinasyon tanmnn ak olmamasna bal yetki ve grev kargaas Merkezi ve yerel kamu kurumlarnn bireysel hareket etmesi Merkeziyetilie bal yetki ve sorumluluk paylamama istei Eylem aamasnda uyum ve birliktelik eksiklii

298

Blgesel Kalknma Aralar ile Kalknma Ajanslarnn Uyum, birlii ve Koordinasyonu

ekil 1. GZFT Analizi Bulgular

KOORDNASYON VE BRL AISINDAN BLGESEL KALKINMA AJANSLARI VE YAPISAL AVANTAJLARI Blgesel Gelimede koordinasyon ve ibirlii eksiklii ile ilgili olarak K raporunda sralanan GZFT bulgularnn zmnde en nemli grev Ajanslara dmektedir. Yukardaki ekilde sistematik olarak belirtilen zm nerisinin baarya ulamas iin Ajanslarn yaps nemli bir avantajdr. BKAlarn ynetim yaps Merkezi Ynetim, Yerel Ynetimler ve zel kesimin birlikte karar alaca bir ekilde tasarlanmtr. byk il iin tasarlanan model daha demokratik, daha katlmc, sivil inisiyatin daha ok sz sahibi olaca bir ekil arz etmektedir. Dier blgelerde ise bu yap daha merkeziyeti, siyasi iradede ile daha fazla etkileim iinde olabilecek tarzdadr. Blge Kalknma Kurulu yaps ise daha katlmc bir anlayla tasarlanmtr. birliini, koordinasyonu salayabilecek taraar bnyesinde bulundurmaktadr.
299

Naci Akn

Blgesel gelimenin temel aralarndan saylan kurumlar arasndaki uyumu salayabilecek niteliktedir. Ancak, uygulama henz ok yeni olduundan bu kurullarn yaplandrlmasnda doru tercihlerde bulunulup bulunulmadnn irdelenmesi gerekir. Seimin doru yaplmas bu kurullarn almalar ile ibirlii ve koordinasyon asndan nemli bir avantaj tekil edecektir. Kurullar henz almalarna tam olarak balamadndan bu konuda bir deerlendirme yapmak mmkn deildir. Ancak, kurullarda yer alan temsilcilerin kurumsal dalmlar asndan bir deerlendirme yaplabilir. zmir ve ukurova Kalknma Ajanslarnn Yapsal Deerlendirmesi zmir Kalknma Ajans byk il iin tasarlanan modelin daha demokratik ve katlmc olduundan sz etmitik. zmir Blge Kalknma Kurulunun, Ynetim Kurulunun tekili iin yapt seimde, ibirlii ve koordinasyonun etkin klnmas asndan isabetli tercihte bulunduunu dnyorum. Zira Kanunla dorudan Ynetim Kurulu yesi olarak tespit edilenlerin dnda seilen yeden, birinin esnaf ve sanatkrlar ile mikro lekli sanayicileri temsil etmesi, bir dierinin tarm kesimi ile kpr grevi stlenecek borsa temsilcisi olmas bir dierinin ise lkemizde kalknma ajanslarnn ilk sivil rneklerinden olan EGEVin temsilcisi olmas Ajansn gelecekteki baars asndan umut vericidir. Keza, Kalknma Kurulu Bakannn zmirin en ok yeye sahip Odasnn temsilcisi olmas ve Bakan vekilinin de niversite temsilcileri arasndan seilmi olmas da dengelerin tekili asndan nemli bulunmaktadr. Blge Kalknma Kurulunun dalm da tabloda grlmektedir:

ekil 2. zmir Blge Kalknma Kurulu Dalm

300

Blgesel Kalknma Aralar ile Kalknma Ajanslarnn Uyum, birlii ve Koordinasyonu

ukurova Kalknma Ajans Birden fazla ilden oluan blgelerde maalesef Kanun gerei blge kalknma kurulunun ynetim kurulu yelerinin seimi konusunda bir tercih hakk bulunmamaktadr. O nedenle bu blgelerde katlmclk anlaynda bir zafiyet vardr. Ancak blge kalknma kurulunun ilevleri ile nispeten katlmclk salanabiliriz. Adana Mersin llerini kapsayan ukurova Blge Kalknma Kurulunda zmirin aksine kamu kesiminin ve yerel ynetimlerin arln gzlemekteyiz. Keza, medya ve niversitelere arlklar lsnde temsilci verilmemitir. Dalm tabloda gsterilmektedir:

ekil 3. ukurova (Adana-Mersin) Blge Kalknma Kurulu Dalm

DEERLENDRME Her iki kalknma ajansnn genel sekreterlikleri henz teekkl etmediinden ve organlar tam olarak faaliyete gemediklerinden, blgesel gelimede nasl bir ibirlii ve koordinasyon salayacaklar, belirsizdir. Ancak, her ikisi iin de iyi bir balang yaptklar sylenebilir. Bundan sonraki aamada, kurumsal kapasitelerini sratle glendirmeleri, uyum ve koordinasyona dnk olarak K raporunda izilen 2013 vizyonuna ynelik tedbirleri almalar, beklenmelidir. 2013 Vizyonu 9 Kalknma Plan Blgesel Gelimede Temel Aralar zel htisas Komisyonu yapt vizyon almasnda, giriimci ve i dnyas odakl rekabet gcne dayal

301

Naci Akn

bir vizyon erevesi izmitir. Rekabet gc, blgesel gelime aralarnn yapsn sistem ve alt sistemlere bal olarak tanmlamtr. Bu erevede 2013 vizyonu; Ulusal stratejileri ve srdrlebilirlik ilkelerini dikkate alarak blgesel-yerel dinamik ve potansiyelleri kresel-ulusal-yerel frsatlar dorultusunda deerlendirerek rekabet gcn arttran; zerk, adillik, effak, hesap verebilirlik, katlmclk, etkinlik bileenlerini kapsayan ynetiimi esas alan; yerel ynetimler, niversiteler, Ar-Ge kurulular ile ibirlii iinde zel sektr ve STKlarn aktif ynlendirici, dier aktrlerin katlmc, devletin ise ulusal dzeyde kural koyma ilevi stlendii bir ortaklk ve paydalk anlayn benimseyen; uygulamada brokrasiden ve idari engellerden arndrlarak hz kazanan ve bu hz iin gerekli nansman imknlarna sahip olan; ABnin blgesel perspekti ile uyumlu biimde performansnn llebilir ve bilgi ynetim ile yenilik sistemlerinin etkin kullanld zgn ve esnek aralar gelitirebilen; blgesel insani, kltrel, sosyal, tarihi ve evresel deerleri koruyan ve gelitiren; blgesel kapasite ve sosyal sermayeyi gelitirmi bir blgesel gelime aralar ile koordinasyon yapsna sahip Trkiyeye ulamak. eklinde tanmlanmtr.

ekil 4. 2013 Vizyon Haritas

SONU VE NERLER Blgesel gelimede 2013 vizyonundaki hedeere ulamak, blgelerin kalkndrlmasyla lkede srdrlebilir kalknmay salamak iin kalknma ajanslar nemli bir aratr. Ajanslarn baars ise blgesel gelimenin temel aralar ile uyumlu, ibirlii ve koordinasyona dayal bir alma sistemini oturtmaktan geer. Bununla birlikte, merkezi ve yerel kamu birimlerinin ve yerel ynetimlerin de bu sisteme uyumlu alabilecek ekilde organize olmalar gerekir. Blgesel gelimenin temel aralar arasnda bu uyum, ibirlii ve koordinasyonun salanabilmesi iin u tedbirler nerilebilir:
302

Blgesel Kalknma Aralar ile Kalknma Ajanslarnn Uyum, birlii ve Koordinasyonu

Her blgenin kendi zelliklerine ve kurumsal yaplanmalarna uygun olarak, odalar, borsalar, organize sanayi blgeleri ve serbest blgeler, ABGEMler veya benzeri i gelitirme merkezleri, teknoparklar, niversitelerin aratrma merkezleri, KOSGEB, ve benzeri kurulular ve meslek teekklleri ile yatrmc hizmetleri veren kamu ve yerel ynetim birimlerinin temsilcilerinden oluan dar kapsaml bir danma kurulu oluturulmaldr. Bu kurul kurumlar aras koordinasyon grevini de stlenmelidir. Kamu ve yerel ynetim birimlerindeki yetki akmalar nlenmeli bu ynde mevzuat eksiklikleri giderilmelidir. Merkezi ve yerel kamu birimleri ve yerel ynetimlerin mkerrer ve mnferit hareketleri nlenmeli koordinasyon salanmaldr. Blgesel planlar ve hedeer zerinde, toplumsal uzlamann salanmas zleme deerlendirme ve geri besleme mekanizmalarnn oluturulmas Tm ilgili kurumlarn katlmyla yerel bazda istatistiki veri tabannn oluturulmas. Kurulularn kendi i bilgi bankalarn paylama amas. niversiteler ve aratrma kurulular ile ibirlikleri gelitirilmeli. letmeler iin salanan destekler, arge yardmlar ve benzeri devlet yardmlarnn hedef kitleye ulamn salama ynnden gl bir enformasyon ve iletiim yaps oluturulmal Paydalar ve hizmet salayclar arasnda gl bir network oluturulmas Mevzuat konusunda STKlar ile zel sektrn kamu ile olan iletiimini; kamu kurum ve kurulularnn kendi aralarndaki iletiimini ve kamu kurum ve kurulularnn kamu oyu ile olan iletiiminin glendirmesi Mevzuat konusunda uygulamadan kaynaklanan problemlerin ortadan kaldrmas lgili mevzuatlardaki dzenlemelerin, paydalarn ve yerel ortaklarn ihtiyalarna ynelik olarak katlmc bir anlayla hazrlanmas Kamuoyunun aralarn faydasn anlamasnn salanmas Koordinasyon, srdrlebilirlik, karlk verebilirlik, gncellemeye ynelik yatay dzenlemeler yaplmas Blgesel Gelime birlii Platformu: BKA kalknma kurulundan daha kapsaml Blgesel Gelime birlii Platformlarnn kurulmas iin altyapnn hazrlanmas.

303

Naci Akn

birlii portal: Yukarda sz edilen Blgesel Gelime birlii Platformlarnn birbirini bilgi ve deneyim paylamn kolaylatrmak zere bir portal oluturulmaldr. Stratejik Ortaklk: Meknsal ve blgesel planlama almalarnn dikeyde ve yatayda iletiim ve koordinasyonu glendirecek stratejik ortaklklarn (kamu-zel, merkez-yerel, ulusst-ulusal-yerel) kurulmas sadece blgeleraras deil, blge-merkez iliki ve bilgi akn da glendirecektir. Bu tr yaplanmalar ulusal mekan ve kalknma stratejilerinin blgelere daha iyi yansmasn salayacaktr Dier blgelerle bilgi ve deneyimlerin paylalmas amacyla ajanslar aras bir platform oluturulmas.

304

Trkiyede Yerelleme ve Rekabet Gc: Kmelenmeye Dayal Politikalar ve Organize Sanayi Blgeleri

TRKYEDE YERELLEME VE REKABET GC: KMELENMEYE DAYALI POLTKALAR VE ORGANZE SANAY BLGELER Esen ALAR Trkiye Ekonomi Politikalar Aratrma Vakf

zet Trkiye ekonomisinin iinden gemekte olduu tempolu byme ve modernleme srecinin srdrlebilirlii iin yeni yaklamlara ihtiya bulunmaktadr. Hzla d dnyayla btnleen bir ekonominin baarsnn temel parametresi rekabet gcdr. ok sayda ve eitli sektrlere sahip ve geni bir cora alana yaylan Trk zel sektrnn rekabet gcnn gelitirilmesinde kmelenmelere dayal sanayi politikalar ve yerel yatrm ortamlarnn iyiletirilmesi kritik bir neme sahiptir. Bu ksa makale Trkiyedeki yerelleme tartmalarn rekabet gc perspektinden ele alarak, kmelenme ve organize sanayi blgeleri konularn deerlendirmektedir. Makalenin sonunda bu konularla ilgili bir dizi politika nerisi sunulmaktadr.

Trkiye ekonomisi son yllarda nemli bir dnm iine girmitir. Bu dnmn tetikleyicisi kresel ekonomideki gelimeler olmutur. Bilgi, iletiim ve ulatrma teknolojilerindeki ilerlemeler meknn ve uluslararas snrlarn balaycln gitgide azaltmtr. Sermaye hzla hareket edebilmekte, irketler retimlerini ok sayda lkede gerekletirebilmektedir. irketlerin rekabet gc ve ekonomi politikalar asndan bakldnda, bu deiimler yeni yaklamlarn gelitirmesini zorunlu klmtr. ktisadi aktrler bir yandan kresel eilimleri ok iyi takip etme basksyla karlarken, dier yandan da iinde bulunduu blgenin avantajlarndan azami lde faydalanmak durumundadrlar. Trkiyede retim yapsnn sektrel ve blgesel eitlilii yerellemeyi zorunlu klmakta, ancak politika aralarnn tasarmn da zorlatrmaktadr. 400 milyar dolarlk bir ekonomiyle dnyadaki 18. byk ekonomi, 70 milyonluk nfusuyla dnyadaki 17. byk lke konumunda olan Trkiye, gelimekte olan lkeler arasnda zel bir konuma sahiptir. 80in zerinde sektrde 85 milyar dolarlk ihracat gerekletiren Trk sanayisi hem rn grubu asndan, hem de cora younluk asndan nemli lde eitlenmitir. zel sektre dayal retim yapsnn bykl ve eitlilii, cora adan bykl, uzun yllardr sre gelen demokratik ynetiim tecrbesine sahip olmas ve dnyann en gelimi pazarlarnn
305

Esen alar

banda gelen Avrupa Birliine entegrasyon konusunda nemli bir mesafe kat etmi olmas, Trkiyeyi dnyadaki tm gelimekte olan lkeler arasnda benzeri olmayan bir konuma sokmaktadr. Bu zel konum bir yandan yerelleme ve kalknmay Trkiyenin temel ncelii yaparken, te yandan dier lkelerde uygulanm ve baarya ulam politikalarn Trkiyeye transfer edilmesinde dikkatli olunmasn zorunlu hale getirmektedir. rnein Avrupa Birliine yeni ye olan, zel sektr ve giriimci altyaps Trkiyeninkiyle benzer dzeyde olmayan ve retim yaps snrl sektrden oluan bir lkede baaryla uygulanan kmelenme ve blgesel kalknma politika aralar, Trkiyede istenen sonulara istenilen zamanda ulamayabilir. Bir lkede sadece sektrdeki kmelenmelere odaklanmakla, otuzdan fazla kmelenmeye odaklanmak zorunda olunmas arasnda nemli bir fark vardr. Bu farkn temelinde de bir yandan kresel eilimleri yakndan takip edebilen, te yandan da yerel hareket edebilecek bir kapasiteyi ina etme gereklii yatmaktadr. Blgesel kalknma konusu bu yeni eilimler nda yeni bir anlam kazanmaktadr. Daha nceleri blgeler aras farkllklarn giderilmesi n plandayken, bugn rekabet gc iin blgesel politikalarn tasarlanmas ve uygulanmas zorunlu hale gelmitir. Ekonomi politikalarnda merkezi ve makro yaklamlarn ok tesinde, mikro konular hesaba katabilen, sektrel ve blgesel nceliklere gre politika aralarn harekete geirebilen bir kapasiteye duyulan ihtiya her zamankinden fazladr. Trkiye iin de durum farkl deildir. Trkiye, Avrupa Birliine yelik perspekti dorultusunda, blgesel politika aralarn kullanabilme kapasitesini gelitirme srecine girmitir. Ayn zamanda, bata Avrupa Birlii yeleriyle olan ekonomik entegrasyon srecinin ve Dou Asya ekonomilerinin yaratt rekabet basksnn etkisi, Trkiye ekonomisinin bymesi iin yeni almlar gerektirmektedir. Son dnemde hzl bir byme temposunu yakalam olan Trkiye ekonomisi iin, bymenin srdrebilirlii kurumsal altyapnn glendirmesine baldr. Blgesel kalknma, yerelleme, kresel dnp yerel hareket edebilme ancak yerel lekte kurumlarn inasyla mmkn olabilir. Yerel kurumlarn kapasitelerin glendirilmesi, yenilerinin kurulmas, yeni ortama uyum gstermeden zorlananlarn reform edilmesi, Trkiye ekonomisinin son dnemde yakalam olduu byme performansnn devam etmesine hayati bir katkda bulunacaktr. Bu makale, Trkiyenin rekabet gcyle yakndan alakal yerel kurumlarna dair bir dizi gzlem ve tespit iermektedir. Birinci olarak Trkiyede yeterince gelimemi ancak nmzdeki dnemde nemi hzla artacak olan kmelenme yaklamnn stnde durulacaktr. Gnmzn tartmalarnda, rekabet gc ve yerelleme kavramlarnn yan yana gelmesi, artk kmelenme olgusunu tartmann merkezine yerletirmektedir. Henz Trkiyenin ekonomi politikalar gndeminde yeni yeni yerini almaya balayan kmelenme yaklamna ve kmelen-

306

Trkiyede Yerelleme ve Rekabet Gc: Kmelenmeye Dayal Politikalar ve Organize Sanayi Blgeleri

meye dayal sanayi politikalarna dair bir ereve yaznn birinci blmnde ele alnacaktr. Makalede ikinci olarak yerel yatrm ortamlarnn blgesel kalknmadaki nemi ve Trkiyede bu konuda Organize Sanayi Blgelerinin stlendikleri ilev ele alnacaktr. Bugnn gerei teknolojik gelimeler sonucunda reticilerin ilerinde bulunduklar cora alana bamllklarnn giderek azalyor olmasdr. letmeler faaliyetlerini artk retimin daha ucuza gerekletii blgelere kaydrmaktalar ve bilgi iletiim teknolojileri sayesinde retim sreleri rahatlkla paralara ayrlp, dnyann deiik yerlerine tanabilmektedir. Dolaysyla, ehirler ve blgeler, bu yatrm akmlarndan daha fazla pay alabilmek iin birbirleriyle yarmakta, ayn zamanda da blgelerindeki mevcut giriimcilere daha az maliyetli ve daha kaliteli yatrm ve i yapma ortam salamaya ncelik vermektedirler. Yerelleme srecinin nemli bir aya yerel ortamda yatrm ortamnn daha da iyiletirilmesine ynelik admlarn atlmasndan gemektedir. Trkiyede yerel yatrm ortamlarnn iyiletirilmesi iin kurumsal altyapnn yerel lekte glendirilmesi nmzdeki dnemin ncelikleri arasnda olacaktr. Trkiyenin bu ynde nemli bir kurumsal tecrbesi bulunmaktadr. lki 1960da Bursada kurulmu olan Organize Sanayi Blgelerinin says bugn 200e ulamaktadr. Sanayi iletmelerine nitelikli altyap hizmetlerini salayan OSBler aslnda yerelleme srecinde rekabet gcnn artrlmas iin Trkiyenin elinde nemli bir kurumsal ara olarak bulunmaktadr. Son olarak, sonu ksmnda Trkiyenin nmzdeki dnemde uygulayaca rekabet gc stratejisinin iine yerellemenin ve blgesel kalknma perspektinin nasl yerletirilebilecei zerine bir dizi tespitte bulunulacaktr. TRKYEDE OLMAYAN: KMELENMELERE DAYALI POLTKA TASARIMI zel sektre dayal bir ekonominin byme ve kalknma potansiyeli, irketlerin kresel ve yerel pazarlarda rekabet edebilme kapasiteleriyle yakndan balantldr. Dnya ve Trkiye ekonomisinde son yllarda yaanan hzl gelimeler sanayi politikalarnn amacn ve etki alann da deitirmeye zorlamaktadr. nceki yllarda sanayileme temel amaken, artk gnmzde rekabet gcn artrmak uygulanan politikalarn temel amac haline gelmitir. Avrupa Birliine yelik sreciyle dnyann en gelimi ekonomik sistemlerinden biriyle btnlemeye balayan; paralel olarak da in ve Hindistan gibi ucuz igc maliyetlerine sahip olan lkelerin yaratt rekabet basksyla kar karya kalan Trk imalat sanayi iin, rekabet gcne ynelik politika ve stratejiler son derece byk bir nem tekil etmektedir.

307

Esen alar

Kmelenme Kavram Gnmzde bir rnn girdilerden en son kullanclarla bulumasna kadarki geen sre karmak bir retim ve hizmetler zincirini kapsamaktadr. Deer zinciri ad verilen bu sreteki her oyuncunun (girdi salayclar, retim, pazarlama, aratrma gelitirme, nansman, altyap hizmetleri vb.) verimlilii ve retkenlii en son rnn rekabet gcn dorudan etkilemektedir. Kresel deer zincirinde yerel irketlerin nasl konumlandrlmalar gerekir; niversiteler ve aratrma merkezleri gibi kurumlar rekabet gcne nasl katkda bulunur ve hkmet, irketlerin performansn nasl arttrabilir gibi konulara kmelenme yaklam yeni bir analiz erevesi sunabilmektedir. Bu balamda, kmelenme yaklam hem birok yatay politika alanna hem de irketler arasndaki balantlara odakl olduundan, son yllarda pek ok lkedeki ulusal ve yerel kalknma planlar kmelenmeleri glendirmeye ynelik giriimleri n plana karmtr. Kmelenme, birbirlerine katma deer salayan retim zinciri ile bal, karlkl baml rmalar, bilgi reten kurumlar, destekleyici kurumlar ve mteriler tarafndan oluturulmu a olarak tanmlanabilir. Baka bir deyile, kmelenme, belirli bir ekonomik faaliyet alannda, ortak yanlar ve birbirini tamamlayc zellikleri ile birbirine bal irketler ve bu irketlerle ilikili kurulular kapsamaktadr. Ayn retim/hizmet alannda faaliyet gsteren ve birbirine rakip olan irketlerin ayn kmelenme iinde yer almalar sz konusudur. Kmelenmeler, derinliklerine ve zelliklerine gre farkllklar gsterirler, ancak ounluu son rn ve hizmet reticilerini, zellemi girdi, para, makine ve servis salayclarn, nansman kurulularn ve kmelenmedeki faaliyet alanyla ilgili meslek kurulularn ierir. Mteriler, tamamlayc rn reticileri, zellemi altyap salayclar, eitim, bilgi, aratrma ve teknik destek salayc kamu yada dier enstitleri ve standart koyucu acenteler de bir kmelenmenin paralar saylabilir. Dar tanmlanm bir sektre gre, ok daha fazla sayda alanda faaliyet gsteren bu oyuncular, bir kmelenmenin drt temel unsurunu oluturmaktadr. Kmelenmenin baarl ileyii bu drt unsurun her birinin kendi iindeki ve birbirleri arasndaki balantlarla dorudan ilgilidir: Faktr-girdi durumu (zellemi girdiler, igc nitelii, sermaye, ziki altyap, bilgi altyaps, bilim-teknoloji altyaps, tedarikiler, ara mallar, ham maddeler), Talep durumu (sostike rnler ve zmler talep eden mteriler, tketici haklarn koruyan dzenlemeler, baka yerlerdeki mterilerin taleplerini nceden talep edebilen bir mteri yaps) irket Stratejileri ve Rekabet artlar (ilgili alanlarda yerel tedarikilerin ve rakip irketlerin etkin varl, birbirinden izole endstriler yerine birbirleriyle gl balantlar olan irketler)
308

Trkiyede Yerelleme ve Rekabet Gc: Kmelenmeye Dayal Politikalar ve Organize Sanayi Blgeleri

lgili ve destekleyici endstriler (nemli ortak faaliyetleri, teknolojileri, datm kanallarn, mteri ilikilerini kullanan endstriler) Kmelenmeler ve Rekabet Gc likisi irketler arasndaki balantlar irketlerin i grmelerini kolaylatrr, hzlarn arttrr ve bilgiyi daha etkin kullanabilmelerini salar. Kmelenmeler, iinde bulunan irketlerin rekabet gcn ana yoldan etkiler: letmelerin retkenliini ve verimliliini arttrr zellemi girdilere, hizmetlere, igcne, bilgiye olan eriimi glendirir irketler aras koordinasyonu kolaylatrr lem maliyetlerini (transaction costs) drr En iyi uygulamalarn irketlere hzl difzyonunu salar Srekli bir biimde performans mukayesesi salayarak, yerel rakiplere oranla gelimek iin isteklendirme yaratr Yenilikilii ateler ve gelitirir Gelecekte verimlilii ykseltecek ve yeni rnlerin olumasn salayacak frsatlar alglamay kolaylatrr irketlerin birbirleriyle olan iletiimleri (ou zaman gayri resmi) sektrn ihtiyalarn ve eilimleri yakndan ve daha nceden grmelerini salar Birok tedarikinin ve kuruluun varl, bilgi retimine yardmc olur Yerel kaynaklarn greli bolluu yeni rn ve denemelerin maliyetini drr Ticariletirme srecini hzlandrr Kmelenmeler, kendilerini genileten ve glendiren yeni i alanlarnn ortaya kmasn tevik eder

Mevcut olan igc, tedarikiler vb. sayesinde yeni rnleri ticariletirmek ve yeni irketleri kurmak kolaylar Kmelenmeye dayal bir yaklam, rekabet gcn ele alrken, irketleri birbirinden izole oyuncular olarak deil, birbirleriyle balantlar olan aktrler olarak incelemekte ve bu balantlar glendirmeye ynelik neriler yapmaktadr. Bu yaklam deer zinciri analizleri ile desteklenerek maliyetlerin yksekliinin hangi aamalardan, hangi oyuncularn verimsizliinden ve hangi politika yanllklarndan kaynakland gibi sorular yantlanp, kmelenmedeki oyuncularnn kapasitelerini ve performanslarn arttrmaya ynelik tedbirler alnabilmektedir.
309

Esen alar

Dolaysyla, politika ncelikleri belirlenebilmekte ve bu sayede kaynaklar daha etkin kullanlmaktadr. Kmelenmelere dayal politika tasarm Kmelenme yaklam ekonomi, rekabet gc ve yenilikiliin kaynaklar konusunda yeni bir dnce biimidir. Kmelenme yaklamn dier yaklamlardan ayran temel fark, irketler ve endstriler arasndaki teknoloji, igc, bilgi, mteri ihtiyalar, pazarlama gibi konulardaki balantlar kapsyor olmasdr. Bu tr balantlar verimlilie ve yenilik yapabilme kapasitesine temel tekil etmektedir. Kmelenmeye dayal sanayi politikalarnn gemite uygulanm olan politikalara oranla birok avantaj olacaktr. ncelikle yle bir saptamadan balanabilir. Hem Trkiyenin tecrbesi hem de uluslararas tecrbeler gstermitir ki makro politikalar rekabet gc iin ok genel olurken, mikro seviyedeki mdahaleler ise ou zaman etkisiz olmakta ve kaynak israfna yol amaktadr. Kmelenmeye dayal politikalar makro ve mikronun ortasndadr ve zellikleri yle sralanabilir: Sanayi politikalarn ve bu alanda gelitirilecek faaliyetleri yeniden dzenler. Sanayinin rekabet gc konusunda, devletin, zel sektrn, sivil toplum kurulularnn ve niversitelerin rollerini yeninden biimler. dnyas ve hkmet arasnda yapc bir diyalog mekanizmas yaratr. Her byklkte rmay bir araya getirir. Genel sorunlarn tesine giderek, rekabet gcnn nndeki dar boazlara zmler retebilir. Kmelenme tartmalarnda sadece sorunlara deil, frsatlara da odaklanlmasn gerektirir. irketlerin kendilerini bir kmelenmenin iinde konumlandrma gerekliliklerinin yannda, devletin de grevleri yeniden dnlmelidir. Uygulanmas gereken makroekonomik politikalara ek olarak, rekabet gcn arttracak olan, esas olarak mikro dzeye etkinlikle inebilen, ancak inerken de kaynaklar israf etmeyen politikalardr. Bu politikalar kmelenmeleri destekleyecek, onlarn ihtiyalarna yant verebilecek, nlerindeki frsatlar kullanmalarna imkn salayacak ekilde tasarlanmaldr. u noktalar unutulmamaldr; Politikalar salt ykseliteki kmelenmelere deil, tm kmelenmelere odaklanmaldr Sanayi politikalar sfrdan kmelenme yaratmaya deil, mevcut ve olumakta olan kmelenmeleri glendirmelidir Yabanc yatrmlar ekilerek yeni kmelenmelerin tohumlar atlabilir

310

Trkiyede Yerelleme ve Rekabet Gc: Kmelenmeye Dayal Politikalar ve Organize Sanayi Blgeleri

Devletin kmelenme giriimlerindeki rol sadece kolaylatrc ve katlmc olmaldr. Baka lkelerdeki kmelenme giriimlerindeki baarlar zel sektr-kamu sektr ortakl ile elde edilmitir. Gelimekte olan bir ekonominin kar karya olduu temel zorluk izole irketlerden kmelenmelere ynelerek, kmelenmelerin iindeki faaliyetlerin niteliini ve katma deerini arttrmaktr. zellikle yabanc yatrm promosyonu konusunda kmelenme yaklamna byk nem verilmeli ve lkeye ekilecek yatrmlar kmelenmelerin seviyesini glendirecek veya yeni ykselebilecek kmelenmelere neden olacak nitelikte olmaldr. lkeye giren yabanc irketlerin yerel ekonomiyle balantlarn glendirecek dzenlemelere gidilmelidir. Kmelenmeler cora alanlarla snrl olduklar iin, yerel karar alma kapasitesi gerektirmektedirler. Dolaysyla kurulma aamasnda olan yerel kalknma ajanslarnn temel fonksiyonlarndan biri kmelenme ve deer zinciri almalar konularnda giriimlerde bulunmak olmaldr. Kmelenme ve deer zinciri analizleri yerel kalknma ajanslarnn koordinatrlnde, ancak zel sektr arlkl olarak yrtlmelidir. Son olarak, kmelenmeye dayal bir giriim balatrken unutulmamas gereken nokta, bu yaklamn her eye ila olmaddr. Kmelenme yaklam gelimektedir ve stndeki tartmalar devam etmektedir. Kmelenmelerin tam olarak nasl tanmlanmas gerektii, tam olarak hangi politikalarn baarya gtrd konular halen tartlmaktadr. Kmelenmeye dayal politikalar benimseyen lkelerin ve blgelerin baarsn lmek iin henz erkendir. u noktada nemli olan bu tartmalardan Trk sanayisi iin gereken dersleri karmak ve Trk sanayisinin mevcut durumu, riskleri ve frsatlar szgecinden geirerek uygulamaya dkmektir. TRKYEDE OLAN: YEREL YATIRIM ORTAMLARINI YLETRMEK N ORGANZE SANAY BLGELER Trkiyede makroekonomik istikrar tesis edilmeden nce rmalarn yatrm yapmalarnn nndeki en byk engel ekonominin geleceine ilikin belirsizlik olmutur. Bu istikrarszlk ortamnda i yapmann nndeki mikro engeller yeterince gndeme gelememitir. Bugn makroekonomik istikrarn yakalanmasyla, rmalarn yatrm yapmalarnn salanmas, verimliliklerinin ve rekabet glerinin arttrlmas iin lkemizde i yapmann nndeki bir dizi engelin kaldrlmas gerekmektedir. Kaldrlmalar ekonomi politikamzn ncelii olmas gereken bu engeller, idari izinler, altyap sorunlar ve sanayi arsasna eriimde yaanan skntlar olarak sralanabilir. yapmann nndeki bu engellerin kaldrlmas uzun soluklu ve maliyetli bir reform srecini gerektirmektedir. dari yapya ve altyapya ilikin reformlarn Trkiyenin drt bir tarafnda ayn etkinlikte hayata geirilmesi her ne kadar ideal
311

Esen alar

bir zm olsa da ksa ve orta vadede gereki deildir. Oysa ksa ve orta vadede belirli cora alanlar belirlenip, i yapmann nndeki engellerin buralarda kaldrlmas mmkndr. Organize Sanayi Blgeleri (OSB) uygulamas Trkiyede yllardr bu ilevi yerine getirerek sanayi yatrmlarn yaplmasnda ve iletmelerin verimliliklerinin arttrlmasnda ve blgelerin kalknmasnda kritik bir grevi stlenmektedir. OSBler yllardan beri i yapmann nndeki birok engelin bulunduu lkemizde, bu engellerin greli olarak daha kolay alabildii mikroklimalar ilevi grmektedirler. Trkiyede ilk OSBnin faaliyete getii 1962 ylndan bu yana 250ye yakn OSB kurulmutur. Bunlarn bazlar atl durumda olup, lkemizde u anda faal durumda 70 civarnda OSB bulunmaktadr. OSBlerin blgesel kalknmaya katks nemli kanal araclyla olmaktadr. Birincisi, OSBlerin kuruluundaki asl ama olan sanayilemenin yol at olumsuz etkilerin stesinden gelinmesi; evreye duyarl dzenli kentlemenin salanmasdr. kincisi, retim faaliyetlerinin verimli bir ekilde yrtlmesi iin gerekli olan ok saydaki kamu hizmetinin giriimcilere ulatrlabilmesidir. mar ve altyap balantlar tamamlanm arsaya eriim, izin ve ruhsatlarn verilmesi, altyap hizmetlerinin nitelikli ve ucuz olarak salanmas bu ilevin unsurlar arasndadr. ncs, benzer faaliyetlerde bulunan rmalarn ayn cora yerleke iinde bulunmas sonucu birbirleri zerinde olumlu etki yaratmalardr. Kmelenme yaklamyla aklanacak bu etki sonucu rmalar gerek birbirleri arasndaki ilem maliyetlerini drerek gerekse sinerji yaratarak bir arada olmak suretiyle verimliliklerini artrabilmektedirler. 2000 ylnda karlan OSB Kanunu ile OSB ynetimlerine nemli sayda yetki devredilmi ve Trkiyedeki OSBlerin kapasitelerinin arttrlmasna ynelik nemli bir adm atlmtr. Bu yetkilerin arasnda fabrika inaatlarnn projelendirilmesi, inaat aamasnda verilen izin ve ruhsatlar ile altyap hizmetlerinin (telekomnikasyon, elektrik, doal gaz, su) datlmasna ilikin yetkiler yer almaktadr. OSBlerin geliimi ve OSB Kanununun salad yasal erevenin sonucu olarak, kurulduu zaman kentleme politikasnn bir arac olan OSBler (yukardaki birinci ilev) bugn dier ynleriyle lkemizde uygulanacak sanayi politikas iin kritik bir ara haline gelmitir. Dolaysyla, bu ilevlerin etkin olarak yerine getirilmesi ve OSBlerin saylarnn ve niteliklerinin artarak tm lke geneline yaygnlatrlmas Trkiye ekonomisinin nmzdeki yllardaki geliimi iin son derece nemlidir. lkemizde yatrm ve i yapmann nnde bir dizi engel bulunmaktadr. Yeni bir tesis kurulmas iin ncelikle imar asndan sorunlu olmayan bir arsann bulunmas gerekmektedir. Bu arsaya yol, su, elektrik, telekomnikasyon gibi altyap hizmetlerinin hzl ve dk maliyetli bir ekilde ulatrlmas yatrmnn performansn etkilemektedir. Dier bir ifadeyle, bir i plann hayata geirmek iin hazr olan bir giriimcinin, arsa ve altyap balant sorunlaryla zaman kaybetmesi
312

Trkiyede Yerelleme ve Rekabet Gc: Kmelenmeye Dayal Politikalar ve Organize Sanayi Blgeleri

iin karlln da dorudan etkilemektedir. Ayn zamanda, bir rma Trkiyede faaliyete geerken ve yeni bir tesis kurarken, bir dizi izin ve ruhsat almak durumundadr. Bu ruhsat ve izinlerin hzl ve etkin bir ekilde verilebilmesi rmalarn balangtaki performansn dorudan etkilemektedir. OSBler gerek sorunsuz ve altyap balantlar hazr arsaya eriim ve gerekse bir takm ruhsat ve izinlerin verilmesi alannda nemli bir katk yapma potansiyeline sahiptirler. Yukarda akland zere, OSBler, kendi yetkileri iindeki idari ilemlerin gerekletirilmesi ve yatrmclara altyaps hazr sanayi arazisi temin edilmesi alanlarnda i yapmann nndeki engelleri kaldrmakta nemli bir rol oynamaktadr. Bu konuda yaplan ilk analitik inceleme olan bu politika notunda TEPAVn 2005 ylnda Dnya Bankasyla ortaklaa gerekletirdii ve Trkiye genelinde imalat sanayiinde 1,300 rmaya yzyze grme yoluyla uygulanan Yatrm Ortam ve Verimlilik anketinin sonular kullanlarak OSBlerin i yapmann nndeki engelleri kaldrmaya katklar aratrlmtr. ekil 1deki analizlere gre, OSBlerde elektrik, su, telefon gibi altyap hizmetlerinin iletmelere balanmas, OSB dndaki blgelere kyasla ortalama iki kat daha hzl gereklemektedir. Ana telefon balants, OSB dndaki irketlerde

ekil 1 Altyap Balant Sresi (gn): OSB ve OSB dndaki iletmeler Kaynak: Dnya Bankas TEPAV Yatrm Ortam ve Verimlilik Anketi 2005

ekil 2 zin ve Ruhsat Alma Sreleri (gn): OSB ve OSB dndaki iletmeler Kaynak: Dnya Bankas TEPAV Yatrm Ortam ve Verimlilik Anketi 2005

313

Esen alar

ortalama 15 gn srerken, OSBlerde yalnzca 7 gn srmektedir. Sanayi tesislerine elektriin balanmas, OSB dndaki iletmeler iin ortalama 20 gn srerken, OSBlerdeki irketler iin ortalama 11 gn srmektedir. Su balants iin de ayn durum geerlidir: OSB dndaki iletmeler iin 14 gn uzunluundaki sre OSBlerdeki irketler iin yalnza 5 gn srmektedir. Benzer durum inaat izinleri iin de sz konusudur. ekil 2deki ilk grakte grld zere, OSBlerde kurulu irketler yap ruhsatn veya yap kullanma izin belgesini ortalama 40 gnde alrken, bu sre OSB dndaki iletmeler iin ortalama 80 gndr. Altyapya ve yap izinlerine ilikin bu yetkiler OSBlere 2000 ylnda verilen yetkilerdir. Sz konusu yetkilerin OSBlere gemesinin, ilgili alanlarda i yapmay nemli lde kolaylatrd grlmektedir. ekil 2deki dier iki grakte sunulan iyeri ama ve alma ruhsat (gayrishh messesse ruhsat), ile Gda Sicil belgesi verme yetkilerine dair verile greyse bu hususlarda da OSBlerin sadece bir lde daha etkin bir yatrm ortam sunduklar grlmektedir. Bu yetkiler OSB ynetimlerine 2005 ylnda yaplan bir dzenlemeyle devredilmitir. Anketin yapld tarihte bu devrin etkisinin snrl olmas OSBlerin bu hususlarda salad avantajn ekil 2de kyaslananlardakine gre snrl kalmasna neden olmutur. zin ve ruhsatlarn yannda OSBler altyap hizmetlerini yksek kalitede vererek, irketlerinin verimliliklerini dorudan etkilemektedir. Her ne kadar enerji piyasasnda son dnemde yaplan yeni dzenlemelerden sonra veri toplanmam olsa da, OSBlerin toplu alm gc, elektrik ve su gibi sanayi girdilerinin daha ucuza temin edilebilmesine ve OSBlerde yar alan giriimcilere daha ucuza satabilmelerine olanak vermektedir. Ayrca, OSBler, idari izin ve ruhsatlarn daha abuk verilmesi sayesinde yatrmlar kolaylatrmann yannda, bunlara ilikin denetimlerin ve yenilemelerin yaplmasnda da etkin alarak iletmelerin verimliliklerine srekli olarak katk salamaktadrlar. OSBlerin altyaps hazr sanayi arazisi temini ve buralara alacak iletmelere eitli idari izinlerin verilmesindeki rol lkemizin genelinde i yapmann nndeki eitli engellerin bu blgelerde nemli lde azalmasn salamtr. nmzdeki dnemde, OSBlerin bu konulardaki yetkilerinin ve iletmelere verebilecekleri izin ve belgelerin (iletme belgesi, kurma izni, ED olumlu gr, enerji msaadesi, doalgaz proje ve tesisat onay gibi) arttrlarak tek-durak yatrm osleri haline getirilmeleri, bugne kadar yatrm ortamnn iyiletirilmesindeki katklarn arttrarak srdrmelerini salayacaktr. Sonu olarak, lkemizde sanayi yatrmlar iin ihtiya duyulan elverili yerel ortamlarn hazrlanmasnda OSBlerin neminin daha da artaca bir dneme girmekteyiz. Dokuzuncu Kalknma Plan almalarna girdi salamas amacyla TEPAV tarafndan hazrlanm olan Sanayi Politikalar zel htisas Komisyonu Raporunda (TEPAV DPT, 2006) sanayi politikasnn temel aralarndan biri
314

Trkiyede Yerelleme ve Rekabet Gc: Kmelenmeye Dayal Politikalar ve Organize Sanayi Blgeleri

olarak OSBlerin ilevine vurgu yaplmaktadr. Makroekonomik sorunlarn stesinden gelinmi olmas, artk gndeme mikro ve yerel lekteki sorunlar getirmektedir. Analiz sonular, OSBlerin mevcut halleriyle rmalarn performanslarna nemli katklarda bulunduunu gstermektedir. Bu nemli katknn daha da artrabilmesi iin bir dizi kurumsal ve yapsal deiiklie ihtiya olabilecektir. OSB ynetimlerinin kamusal yetkileri kullanabilmeleri ve bu yetkilerin daha da arttrlmasnn sonular olumlu olacaktr. SONU YERNE: TRKYENN REKABET GC NCELKLERNE YERELLEMENN EKLEMLENMES VE BAZI POLTKA NERLER nmzdeki dnemde kmelenmeye dayal politikalarn yerel lekte tasarlanabilmesi ve buna paralel olarak yerel kapasite inasnn gelitirilmesi Trkiyenin temel nceliklerinin banda gelmektedir. ok fazla sayda kurum, kurulu ve iletmenin, blgesel kalknmann paydalarnn davran deiikliklerini tevik etmek ancak etkin bir koordinasyon sayesinde mmkn olabilecektir. Bu koordinasyonun temel yap ta ise diyalog mekanizmalarnn sektrel ve blgesel bazda kurulmasn iermektedir. Sektrel bazda gerekleecek politika diyalogu, sanayimizdeki rekabet gcnn artmasna nemli bir katk salayacaktr. Sanayinin geri ve ileri balantlar konusunda kmelenme yaklam rekabet gcn arttrabilecek bir politika seenei olarak ortaya kmaktadr. Kmelenmelerin glendirilmesine ynelik tedbirlerin alnmas ise orta ve uzun vadede ara mal ithalatna bamll nemli lde azaltabilecektir. Kmelenmelerin glendirilmesinde, blgesel ve sektrel eksenlerde kurulacak kamu zel sektr diyalog mekanizmalarna ok nemli roller dmektedir. Malumat ve analizlerin, sanayi sektrndeki karar alclara etkin ekilde ulatrlmas ve ekonomik oyuncularn salanan malumatn farknda olmalarnn salanmas sanayi politikasnn etkinliini artracaktr. inde bulunduumuz bilgi anda, verilerin toplanmas, analizlerin yaplmas kadar, sonularn etkin bir ekilde ilgili taraara aktrlmas da byk nem tamaktadr. Sektrel ve blgesel eksenlerde, imalat sanayinin sorunlaryla ilgili paydalarn ve kamunun ilgili birimlerinin dsal koullar ve imalat sanayiinin dinamiklerinin farknda olmalar, uygulanmaya konan politikalarn sonularna olumlu katkda bulunacaktr. Bunlara paralel olarak, blgesel kalknma ajanslaryla birlikte alacak, sektrel aratrma enstitlerinin kurulmas da zel sektrn politika tasarm kapasitesinin oluturulmasna nemli bir katk salayacaktr. Bu enstitlerin iki temel ilevi olabilir. Birinci ilev, sektre ynelik sorunlar iktisadi bir bak asyla incelemek ve sektrdeki irketlerin rekabet glerinin ykseltilmesine ynelik stratejik aratrmalar yrtmek ve/veya desteklemek olmaldr. Sektrdeki kmelenmelerin glendirilmesi ve deer zincirinin analiz edilmesi iin almalar yaplmas, sektrdeki ileri ve geri balantlarn aratrlmasna ynelik blgesel, ulusal ve
315

Esen alar

uluslararas projeler yrtlmesi bu enstitlerin ncelikleri arasndadr. Bu aratrmalarn bulgularnn nmzdeki dnemin politika nerilerine girdi tekil etmesi tasarlanacak ve uygulanacak olan politikalarn etkinliine son derece olumlu bir katk yapacaktr. Bu enstitlerin ikinci ileviyse, sektrn geliimine ynelik teknik aratrmalar ve AR-GE faaliyetlerini desteklemek olmaldr. Merkezden yaplan aratrmalar ve analizler, sektrel/blgesel diyalog mekanizmalar ve sektrel aratrma enstitleri tarafndan da desteklenmelidir. Sz konusu mekanizmann uluslararas deneyimleri incelemek suretiyle doru ekilde tasarlanmas son derece nemlidir. malat sanayindeki sektrlerin rekabet gcne ynelik oluturulacak diyalog mekanizmalarnn nemli bir boyutu blgesel kalknma ile balantl olmak durumundadr. Gerek DT uygulamalar gerekse ABnin devlet yardmlar mevzuat, blgesel farkllklarn giderilmesine ynelik tevik aralarna nemli bir hareket alan salamaktadr. Buna ek olarak, yukarda deinilen malumat, analiz ve ynlendirme unsurlarnn blgesel seviyede gerekletirilmesi, merkezi otorite tarafndan gerekletirilmesine oranla ok daha etkili olacaktr. Ayn zamanda, blgesel ve yerel dzeydeki yaplanmalar bugn AB yesi lkelerde, yerli sanayinin desteklenmesinde byk rol oynamaktadrlar. ubat 2006da yrrle giren 5449 sayl Kalknma Ajanslar Kanunu, blgelerin sorunlarn rekabet gcyle zmeleri ynnde atlm nemli bir admdr. Ancak, bu Kanuna istinaden oluturulacak olan diyalog mekanizmalarnn etkin ilemeleri iin gerekli olan kriterlerin, yine yukarda belirtildii gibi, uluslararas deneyimleri incelemek ve AB mevzuatna uygun olmak suretiyle belirlenmesi ve ilerlik kazandrlmas gerekmektedir. Giriimcilerin nndeki nemli bir engel de iyi i kirlerini somut projelere dntrecek bilgiden yoksun olmalardr. Mevzuat, patentler ve sektrel bilgiler konusunda giriimcilere bilgi salamak amacyla yerel odalarn, OSB ya da teknoloji gelitirme blgelerinin ve blgesel kalknma ajanslar bnyesinde, giriimcilere ynelik bilgilendirme osleri kurulmaldr. Sektrel olarak da ayrlabilecek bir yapda kurulabilecek olan bu osler giriimcilerin kmelenmesine olanak salayacaktr.

316

TRKYEDE BLGESEL KALKINMA PRATKLER

Oturum Bakan: Prof. Dr. Gven SAK
Kltrel Mirasn Korunmas ve Turizmin Gelitirilmesi in Katlmc Blge Planlama ve Uygulama in Bir Ynetiim Modeli: Gneydou Anadolu rnei Gkhan Mente Trkiyede Blge Plan Uygulamasnda Aktrler, Kurumsal Yaplar ve YHGPye Referansla Olas G Pozisyonlar zerinde Tartmalar Akn Atauz Giriimci Destekleme Merkezleri: Yerel Ekonomik Kalknma in Model nerisi Meral Sayn Srdrlebilir Beeri Kalknma abas Olarak Dou Anadolu Kalknma Program Prof. Dr. Erol akmak Yerel Planlama Uygulamalar Uur Hayval

Kltrel Mirasn Korunmas ve Turizmin Kalknmas in Bir Blgesel Ynetiim Modeli

KLTREL MRASIN KORUNMASI VE TURZMN GELTRLMES N BR YNETM MODEL: GNEYDOU ANADOLU RNE Gkhan MENTE Program E Direktr, Teknik Yardm Ekibi, GAP Blgesinde Kltrel Miras Gelitirme Program1

zet Gneydounun sosyo-ekonomik kalknmasna katkda bulunabilmek iin kltrel mirasn korunarak turizmin gelitirilmesi amacyla iki yl akn bir srede ve yaygn katlmc yntemle bir Entegre Stratejik Eylem Plan (ESEP) hazrlanmtr. 136 adet eylemi ierik, zamanlama, kaynak ve gerekli ibirlii ynleriyle tanmlayan bu plann uygulanmas katlmc ve yetkili bir kurumsal sahiplenmeye bal grlmektedir. Bu nedenle ESEP, kendini sahiplenecek ve uygulamay ynlendirecek bir ynetiim yaplanmasn ncelikli bir eylem olarak tanmlam ve 9 ilde 3 mekansal dzeyde (blge, il, il-ii) kurumsal yaplanma ngrmtr. Halen kurulu ilemleri yrtlmekte olan Gneydou Kltrel Miras ve Turizm Kalknma Birlii ESEPte blgesel dzeyde (NUTS1) tanmlanm eylemleri egderek uygulamay ve tm dzeylerde izlemeyi hedeeyecektir.

GR

2004-2006 dneminde Gneydou Anadoluda kltrel mirasn korunmas ve turizmin gelitirilebilmesi iin katlmc blge planlama ve planl uygulama iin gerekli kurumsal sahiplenmenin oluturulmas konusunda youn bir deneyim yaand2. Bu yaznn amac, sz konusu planlama ve kurumsallama almalarn anahatlaryla zetlemek ve bu deneyimden karlan baz sonular ortaya koymaktr. TRKYEDE BLGE PLANLAMA SORUNLARI Trkiyede blge planlama deneyimi snrldr. 1960larda byk bir hevesle balatlan ilk almalar izleyen yllarda terkedilmitir. Devlet Planlama Tekilat, kuruluundan bu yana 40 yldr yasasnda yer alan blge planlama yetkisini ok snrl olarak kullanmay yelemi, mar ve skan Bakanl bnyesinde 1960l yllarda balatlan almalara ise son verilmitir 1970lerden sonra belirli krsal yreler iin krsal ya da turizm planlamasna ynelik blgesel plan ya da projeler
319

Gkhan Mente

yaplm ancak bunlar blge planlamann kurumsallamasna yol amamtr. Snrl saydaki blge planlama almas ise uygulamalar ynlendirmekte byk lde baarsz kalmtr3. Be yllk kalknma planlar sektrel hedeer erevesinde oluturulmu, blgeleraras dengesizliklerin giderilmesi bu planlarn arka sayfalarnda bir politika ifadesi olarak yeralm ama somut hedeere ve izlemeye konu olmamtr. Oysa kalknmann mekansal yansmas rktcdr. DPT tarafndan yaynlanan 2001 sosyo-ekonomik gelimilik endeksine gre lkenin en ok gelimi ili ile en az gelimi ili arasnda 11 kata varan gelir fark vardr. Daha da arpc olan, 1996 ylnda gelimilik dzeyi lke ortalamasnn altnda yeralan illerden ounun sralamadaki yerinin 2003 ylnda daha altlara dm olmasdr4. Burada anlatlan planlama almasnn en banda, 2001de hazrlanm olan GAP Blge Kalknma Plannn kapsamnda kltrel miras ve turizm konularndaki proje nerilerinin uygulanmadaki durumlar, ilgili kurululara yollanan bir anketle saptamtr. Buna gre devletin sahipliindeki bu projelerin uygulanma oran % 10u gememektedir5. Planl uygulamada baarszln nedenleri eitlidir. rnein zamansal, parasal, ynetimsel ya da politik alardan gereki olmayan planlar hazrlanmas halinde baar yzdesinin yksek olmas beklenemez. Ancak planlarn tmden ya da ksmen gereki olmas halinde bile uygulanmad ok sk grlmektedir. Trkiyede planlar, ou kez net tanmlanmayan bir kamuoyu kar kavramnn ardna snlarak, etkilenen taraar yeterince bilgilendirilmeden, onlarn grleri ve bu arada uygulama iin kanlmaz olan katklar alnmadan hazrlanmaktadr. Plan, bir rapor ve bazen eki izimler olarak ortaya koyulduunda i bitmi kabul edilmekte, uygulamann nasl gerekletirilecei uygulayc kurulularn takdirine kalmaktadr. Plan uygulama zorunluluu ve disiplinli bir plan uygulamas izleme alkanl bulunmamaktadr. Plan uygulamalarnn izlenmesi iin rgtlenmenin ve plana aykr davranlar konusunda yaptrmlarn olmad bir ortamda uygulamalar, plandan ziyade, uygulayc kurululardaki yetkili karar vericilerin politik, kurumsal ve hatta kiisel tercihlerine gre yn bulmaktadr. Kamu kurulularnca yaplan yatrmlarnn DPTce ilgili kurulularn nerileri gzetilerek hazrlanan ve her yl TBMM tarafndan kabul edilen yllk yatrm programlarnda yer almas koulu bir yasa hkmdr. Hangi yatrmlarn bu programlarda yeralaca byk lde varolan iktidarn ynlendirmesinde, politik etkileimle belirlenmektedir6. teyandan, yllk yatrm programlar yasalatktan sonra bile gerek merkezi ynetim, gerekse yerel ynetim kurulularnn btelerindeki kaynaklar farkl alanlara ynlendirmeleri mmkn olabilmektedir. Bu koullarda belirli bir i blm erevesinde disiplinli plan uygulamas yerine, en yetkili karar vericiler olan ve plan dnemlerinde birka kez deiebilen bakan, vali, bakan vb. kararlarna
320

Kltrel Mirasn Korunmas ve Turizmin Kalknmas in Bir Blgesel Ynetiim Modeli

(olurlarna) dayandrlan bir dzen ilemektedir. Bu ileyi de, doal olarak, kurumlar deil seimle gelmi ya da gelmemi olsun, yetki sahibi kiileri n plana karmaktadr. Karar vericilerin yanl karar almalar halinde ya da daha salkl karar alabilmeleri iin, stleri dnda etkilenen kesimlere hesap verecekleri yeterli katlmc/ denetleyici mekanizmalar yoktur. Valiler atama ile i bana gelmektedir. Merkeziyeti sistemin ana karargah durumundaki Ankara, tara rgtn saylar 81e ulaan vali, 900 akn kaymakam ve yzlerce il mdr atayarak oluturmaktadr. ok doal olarak bu denli geni bir kitlenin merkezden egdmnde yerel yetkililere Ankaradan mdahale eden merkezi karar vericiler (bakanlar, genel mdrler vb.) de dnldnde sorunlar yaamaktadr. Son yllarda, ABne katlm srecinde, DPTnin blge kalknma ajanslarn ynetiim birimleri eklinde oluturulmas ynndeki abalarnn ardnda, bu pratik zorluklar yetkileri desentralize ederek amak ve katlmc/denetleyici blgesel mekanizmalar oluturma gerekleri de vardr. Seimle i bana gelen belediye ynetimlerinin be ylda bir halkn oyu ile ve ayda bir belediye meclislerince denetlendikleri sylenebilir. Ancak, belediye meclisleri, kentsel alanlarn eitli blmleri, ya da kentsel konularn deiik ynleri konusunda temsile dayanan bir ekilde seilmemektedir. rnein, belediye ynetim sistemi, seimle grevlendirilen ama zlk haklar asndan devlete bal olan ve esasnda olabildiince yerinden ynetim iin glendirilmesi gereken mahalle ynetimleri (muhtarlklar) ile ilintilendirilmemitir. Bakanlarn grev sreleri iinde halk tarafndan dorudan ve gereinde ilgili taraarn (rnein, mahalle gruplarnn, sektr sorumlularnn vb.) grlerini alarak daha duyarl almalar ve denetlenmeleri iin gerekli kurumsal mekanizmalar yoktur7. Brokratik sistem, varolan mevzuat erevesinde bir plana ya da programa dayansn dayanmasn, uygulamadaki hatalar dilediinde sorgulayabilmekte ama zellikle uzun erimli planlarn uygulanmamasn sorgulamamaktadr. Bu koullar, zaten zahmetli olan uygulamann getirecei sorumluluklarndan kaa neden olmakta, gerekli uygulamalar gereince ve zamannda yaplamamaktadr. Bylece planlar, bir sre sonra zaman amna uramakta, ie yaramaz hale gelmekte ve balayc planlar yerine karar esnekliini tercih eden iktidar deiimlerinde hzla terk edilmektedir. Trkiye 780 000 km2 lik yzlm zerinde, hala artan 70 milyonluk nfusu, farkl iklimsel blgeleri, terre koz oluturan blgeleraras eitsizlik gerekleri ve ar merkeziyeti ynetim sisteminin sorunlarna karn, blge planlama konusuna gereken nemi vermemitir. Merkezi ynetim, yetkinin desentralizasyonuna srekli direnmi ve sonunda merkeziyeti kalknma abalar tkanmtr. lke apnda yeni bir ynetimsel, mali ve politik yaplanmann gerei sk sk dile getirilir olmu ama lkenin i dinamikleri bunu salayam ya da izin vermemitir. Ne yazk ki, blge planlama, katlm srecinde ABnin verecei fonlarn kullanm iin
321

Gkhan Mente

ne srd n koullar arasnda yerald iin-yani d dinamiklerin zorlamas nedeniyle- yeniden gndeme girmitir. Yine de Trkiyenin blge planlamann gndemde olaca bu yeni dnemde i dinamiini harekete geirerek kendini yeniden tanmlamak ve uygun zmler gelitirebilmek iin bir frsat olarak deerlendirmesi mmkndr. AB DESTEKL GAP BLGESEL KALKINMA PROGRAMI Avrupa Konseyinin 6 Aralk 2000 tarihinde ald bir kararla, GAP Blgesel Kalknma Program (Krsal Kalknma, KOBler ve Kltrel Miras Gelitirme olmak zere bileen) iin toplam 43,5 milyon hibe verilmesi onaylanmtr. Bunun ardndan, Avrupa Komisyonu ile TC adna lehdar kurulu olan GAP Blge Kalknma daresi arasnda bir kredi anlamas imzalanmtr. darenin Avrupa Komisyonu Trkiye Delegasyonu (AKTD) ile birlikte hazrlad ve deerlendirdii ihaleler sonucunda teknik yardm hizmetlerini stlenen ilgili Konsorsiyumlar 2003 ylnda belirlenmitir. Program 2007nin Kasm ay sonunda kapanacaktr8. GAP BLGESNDE KLTREL MRASI GELTRME PROGRAMI (KMGP) KMGP, sz konusu genel blge program erevesinde, Avrupa Komisyonu Trkiye Delegasyonu (AKTD) ve GAP Blge Kalknma daresinin ibirlii ile ekl Vakf nderliinde bir yrtc Konsorsiyumun grevlendirdii, anlurfada yerleik, Teknik Yardm Ekibi tarafndan yrtlmekte olan toplam 15 Milyon Euro bteli bir programdr. Bu bte iinden 12 milyon nun bavurusu kabul edilen projelere hibe eklinde verilmesi, kalan 3 milyon nun ise Teknik Yardm hizmetlerini salayacak Konsorsiyuma hizmet karl denmesi ngrlmtr. KMGPnn genel amac; GAP Blgesinde kltrel miras gelitirme giriimlerinin desteklenmesi yoluyla Blgede yaayanlarn ekonomik ve sosyal koullarn iyiletirmek tir. Programn hedef kitlesi, Blgedeki 9 ilde, Ankara ve stanbulda bulunan, konuyla ilgili Kamu Kurum ve Kurulular, Valilikler, Belediyeler, Sivil Toplum Kurulular, niversiteler ve KOBlerdir. 48 aylk sreli Program Mart 2003de balatlm olup Mart 2007de sona erecektir. KMGP iki ana bileenden olumaktadr:
322

Kltrel Mirasn Korunmas ve Turizmin Kalknmas in Bir Blgesel Ynetiim Modeli

1) Hibe Program: Bu kapsamda, kltrel mirasn korunarak kltr turizminin tevik edilmesi amacyla, GAP blgesindeki yerel giriimler tarafndan teklif edilen projeler arasndan seilenler toplam 12 milyon tutarndaki hibe btesinden desteklenmektedir. 15 Mart 2003de yaplan teklif arsnn ardndan, Proje teklierinin gereince hazrlanmasna destek olmak amacyla blgedeki 6 merkezde 300 kiiye PCM eitimi ve ayrca hazrlk aamasnda bulunan 92 projeye mobil yardm masas uzmanlar aracl ile proje tekli hazrlama eitimi verilmitir. 15 Haziran 2004e kadar teslim alnan 121 teklif bavurusu arasndan Avrupa Komisyonu Trkiye Delegasyonu ve GAP BKnin yapt ortak deerlendirme sonucu seilen 36 proje 13 Aralk 2005 itibariyle hibe yardm almaya hak kazanmtr. Eyll 2006 itibariyle bunlardan AKTD ile szlemelerini imzalayan 31 adedi uygulama aamasndayd. 2 proje tamamlanm, 3 proje ile szleme imzalanmamtr. Her bir projenin tamamlanma sresi azami 2 yldr. Toplam hibenin yaklak yarsn inaat ieren bina restorasyonlar ile sokak/meydan iyiletirme niteliindeki 10 proje kullanmaktadr. Hibenin kalan yarsndan ise eitim, rehberlik, el sanatlar, tantm, envanter gelitirme ve hijyen konularyla ilgili 21 proje yararlanmaktadr. 2) Entegre Stratejik Eylem Plan (ESEP): Blgedeki plan ortaklarnn, gelecekteki nemli projelerin tespit edilmesi ve ynetilmesine ilikin mekanizmalar dahil olmak zere, Blgenin kltrel mirasnn srekliliini hedeeyen Entegre Stratejik Eylem Plannn hazrlanmasnda yer almasn salamak programn zel amacn oluturmaktadr. Bu kapsamda kltrel mirasn gelitirilmesine ynelik uzun erimli abalarn srdrlebilirliini salamak zere, blge iindeki ve dndaki mmkn olan tm paydalarn katld bir ESEP hazrlanmtr9. GNEYDOU ANADOLU KLTREL MRASIN KORUNMASI VE TURZMN GELTRLMES PLANI (ESEP) lke alann %10unu oluturan Gneydou Anadoludaki 9 ilde lke nfusunun %10 yaamaktadr. Yksek doal nfus artnn yan sra GAP Blge Kalknma Projesinin salad olanaklar sayesinde, 1985- 2000 yllar arasndaki yllk nfus art hz Trkiye ortalamasnn stnde gereklemitir. Blgenin lkesel GSMH pay %5, turistik konaklama tesislerindeki pay ise %2dir. Kii bana 1186 USD olan GSYH, en gelimi blge olan Dou Marmarann %36s dzeyindedir. sizlik oran %13 olup, Trkiye ortalamasndan (%8) 5 puan ya da %61 daha yksektir. Trkiyedeki tifo vakalarnn %87sine bu blgede rastlanmaktadr. Blge, Yukar Mezopotamyann bir paras olup, ok eitli uygarlklar kapsayan bir tarihe ve bilim dnyasnn halen kabul ettii kadaryla dnyann en eski yerlemelerine sahiptir. Gemiteki uygarlklar blgeye, folklorik deerlerden ar323

Gkhan Mente

keolojik varlklara kadar tanabilir ve tanamaz nitelikteki zengin bir kltrel miras brakmtr. 2004 ylnda blgedeki tescilli eser says 3646dr. Uzmanlara gre bu deer varolan ancak henz ortaya karlmam, tespiti yaplmam ve dolaysyla henz tescil edilmemiler dnldnde, olabilecein ok altndadr. Blgedeki kltr ve doal varlklar yerli ve yabanc turistlerin ilgisini ekebilecek byk bir zenginlie sahiptir. Ancak gvenlik sorunlar, tantm yetersizlii ve turistlerin arad koullarn yeterince yaratlmam oluu bu sektrn geliimini kstlamtr. Blgenin Kltr Turizmindeki Gelime Potansiyeli Blgenin ak az gelimilii ve umudunu sulamaya balam tarm sektr dndaki snrl kalknma olanaklar karsnda, bir ekonomik sektr olarak turizmin gelitirilmesi zel bir nem arz etmektedir. Blgedeki Bakanlk ve Belediye belgeli 202 turistik tesisteki yatak arz 13.752dir. Turistlerin blgedeki ortalama konaklama sresi yabanc turistler iin 1,78 gn, yerli turistler iin 1,33 gndr. Klasik tur gzergah nemli tanmaz kltr varlklarn ieren Gaziantep, anlurfa, Mardin, Batman, Diyarbakr ve Adyaman illerini kapsamaktadr. Bunun yan sra Siirt, rnak (Cizre) ve Kilis zellikle din turizmi asndan ziyaret edilmektedir. Blgenin kltr turizmi ana ekseninde, inan turizmi, kongre turizmi, salk turizmi, tarmsal turizm, macera-doa turizmi alanlarnda yksek bir gelime potansiyeli vardr. Plann Yntemi: Katlmc Planlama Kltrel Miras Gelitirme Programnn Teknik artnamesinde Entegre Stratejik Eylem Plan (ESEP) olarak adlandrlan, ancak alma sresi iinde Gneydou Anadolu Kltrel Mirasn Korunmas ve Turizmin Gelitirilmesi Plan olarak yeniden adlandrlan bu alma, Trkiyede daha nce denenmemi bir kapsam ve ierie sahip katlmc bir blge planlama yntemini benimsemi ve uygulamtr. Bu yntemin seiliinde etkili olan ana lt, hazrlanacak plann uygulanabilirliini salamak olmutur. Blgede kltrel mirasn korunmas ve turizmin gelitirilmesi ynndeki abalar etkinletirmeyi ve kalknmann srdrlebilirliini amalayan uzun erimli bir plan olutururken, her eyden nce plann ilgili tm taraarca sahiplenilmesi gerektii zerinde durulmutur. Sahiplenmenin salanabilmesinin n koulu ise, planla ilgili tm taraar yeterince bilgilendirmektir: yani planclarn, planlarn, plan uygulayacak kurululara ve plandan etkilenecek taraara anlatarak, onlarla tartarak, ikna ederek ya da ikna edilerek oluturmalar. Planlama almalar ve bu amala mobilize edilen uzmanlarn istihdam ncesinde, teknik artnamede birka cmleden ibaret olan ESEP hazrlan yntemi konusunda bir Danma Kurulu toplants yaplmtr. Bunun pekitirmek zere, TYEnin nerdii katlmc yntemi ayrntl olarak anlatan bir anket, adresleri tespit edilebilen yaklak 600 potansiyel plan paydann grne almtr10.
324

Kltrel Mirasn Korunmas ve Turizmin Kalknmas in Bir Blgesel Ynetiim Modeli

Uzmanlarn bireysel Tanmlar bu ankete 74 kurulu temsilcisi tarafndan verilen yantlar gzetilerek oluturulmu ve deiik disiplinlerden gelen 15 kiilik uzmanlar kadrosu Eyll 2004den itibaren mobilize edilmitir. Katlmclk, gereki bir plan hazrlamann yan sra, Plann her dzeyde sahiplenilmesinin ve bylece uygulamann gvence altna alnmasnn vazgeilmez n koulu olarak, kapsaml ve youn bir biimde uygulanmtr. Bu amala u aralardan yararlanlmtr: youn anket/yz yze grme, blge-ii ve dnda ilgili tm kurululara ak toplantlar, plan ortaklarnn yazl grleri, plan ortaklaryla toplantlarn dzenlenmesi ve veri toplama konularnda ili ibirlii ve gncellenen web sitesi. Katlmc sre aamalar halinde uygulanmtr11. TYE her aamadan nce gerekletirdii aratrmalara dayanarak, yazl-grsel bir metin/rapor ortaya koymu ve bunlar yaklak iki hafta nceden paydalarn grne amtr. Bunun ardndan iki tur halinde yaplan katlmc toplantlarda bu metinler tartlm, grler ayrntl olarak kaydedilmi ve ksa zaman iinde web sitesinde yaynlanmtr. TYE izleyen aama iin hazrlayaca metni, bu tartma kaytlarndan yararlanarak ve gerekletirdii ek aratrmalara dayal olarak hazrlamtr. Planlama almasnn banda ve eitli aamalarnda daha nce tamamlanm olan htiya Analizi almasnn bulgularndan nemli lde yararlanlmtr12. Katlm toplantlarnn nemli bir gndemini oluturan proje nerilerinin gelitirilmesinde yaralanlmak zere blgeye ilikin neriler ieren gemite hazrlanm tm planlama raporlar deerlendirilmitir13. Katlm toplantlar iin saptanabilen katlmclar geni bir kesimden davet edilmi, ancak saptanamamlarn da olabilecei dnlerek toplantlar herkese ak olarak dzenlenmitir. STK temsilcilerinin katlm olabildiince desteklenmitir. Blgedeki toplantlar katlmclara yakn olmas dncesiyle ve herhangi bir ayrm yaplmakszn 9 il merkezinde dzenlenmitir. Ayrca, katlm toplantlar, konunun merkezi ynetim birimleriyle yakn ilikileri nedeniyle Ankarada ve ulusal STK larn merkezi durumunda olan stanbulda da dzenlenmitir. Toplantlarn en banda, bir vizyon verilerek yasal ve mali olanaklar tantlmtr14. Toplantlardaki katlmclarn dnda kalan taraarn grleri alnm ve bu amala gerektiinde aratrmalar yaplmtr. retilen tm rapor, sunu materyali, toplant zeti ve plan ortaklarndan gelen grler herkesin izleyebilecei bir ekilde web sitesinde yaynlanmtr. Her bir ildeki plan ortaklarnn kendi aralarnda egdm salayabilmeleri iin, yelerini kendilerinin setii l Koordinasyon Birimleri oluturulmutur. Nihai Plan raporu ncesinde, ESEPte yeralan eylem planlar plan ortaklarna maddeler halinde oylatlmtr. Benzer ekilde Birlike

325

Gkhan Mente

katlm ve Birlik Tz oylatlmtr. Sonuta ESEP ve Birlik konusunda geni bir mutabakat salanmtr.

ESEP KATILIMCI SRECNN NEML AAMALARI Aralk 2003- Temmuz 2005 Vizyon ve Ana Strateji Katlmc srecin banda, hazrlanacak plann vizyonu u ekilde belirlenmitir: Blgenin Kltr Miras korunacak ve gelecek nesillere aktarlacaktr. Blgenin kalknmasna katkda bulunmak zere, Kltr Turizmi gelitirilecektir. ki boyutu bu vizyon erevesinde koruma etkinliklerinde ncelik, olas GAP Tur Gzergahlar yakn evresinde yani turistlerin rabet edecei alanlardr. Devletin altyap, salk, eitim vb. yatrmlarnda da bu husus zenle gzetilmelidir. Turizm giriimlerinin hzlandrlmas ncelikle gvenli bir ortam yaratlmasna baldr. ncelikli dier bir konu blgedeki hijyen koullarnn iyiletirilmesidir. Bunlarn yeterli dzeyde salanabildii an geni apl bir tantm kampanyas balatlarak turist girileri hzlandrlmas ngrlmtr. Turist girilerinin artna kout olarak, zel sektr yatrmlar (oteller, lokantalar vb.) hzlanacak ve turizm blgede nemli bir sektr haline gelecektir. Turizm, Blgedeki kltrel mirasnn
326

Kltrel Mirasn Korunmas ve Turizmin Kalknmas in Bir Blgesel Ynetiim Modeli

korunarak gelitirilebilmesi ve katma deer yaratabilmesi iin nemli bir aratr. Entegre yaklam, Blgede kltrel mirasn korunmas ve turizmin gelitirilmesi arasnda ngrlen bu ilikinin salanabilmesi iin salk, altyap, eitim, ulam vb. dier sektrlerle yakn ibirlii zorunluluundan kaynaklanmaktadr. Amalar, Hedeer, Stratejiler ve Eylem Planlar Bu vizyon dorultusunda Plan, Blge ve il dzeylerinde kademeli olarak eylem planlarna dntrlen bir genel ereve olarak 6 ama, 10 hedef ve 18 strateji nermektedir. Bunlarn uzants olarak, Planda Blge dzeyinde 36 eylem plan ve her il iin says 9-12 arasnda deimek zere 9 il iin toplam 94 eylem plan tanmlanmtr. Dier bir deyile Planda tanmlanan eylem planlarnn says toplam 130 adettir.

Eylem Planlarnn Yaps Plandaki toplam 130 eylem plannn her biri iin u balklar altnda tanmlamalar iermektedir: Konu Eylemin tanm Beklenen Sonular Bte: Maliyet ve Kaynak Zamanlama Eylem Ynetimi (ana sorumlu ve eylem ortaklarnn grevleri)

Eylem Planlarnn tm, blge merkezinde oluturulmas ngrlen blgesel sorumlu kurulu, Kltrel Miras ve Turizm Kalknma Birlii (KMTKB), tarafndan e gdlecek ve izlenecektir15. KMTKB, ilgili dier kurulularla ibirlii iinde, 24 eylem plannn uygulanmasndan 1. derecede sorumlu olacaktr. 12 eylem plan kategorisinde ise 1. derecede iller dzeyinde sahiplenme erevesinde destek olmas ngrlmtr.

327

Gkhan Mente

Maliyetler, Kaynaklar Planda gerekletirilmesi hedeenen eylemlerin toplam maliyeti 63,2 milyon Euro olarak tahmin edilmitir. Bunun %25i blgesel dzeydeki 36 eyleme, kalan %75 ise 9 ildeki 94 eyleme aittir. Zamansal dalma bakldnda, sz konusu 10 yllk dnem iinde ulaan ilk alt yl kaynak ihtiyacnn yksek olaca dnem olarak belirmektedir. En fazla kaynak ihtiyac (22 milyon ) ise 2. ylda grlmektedir. 63,2 Milyon luk Plan maliyetinin en nemli blmnn ( toplam 28 milyon %45) ulusal kamu kaynaklarndan nanse edilmesi ngrlmtr. Bunun; 10,6 Milyon sunun (%17) Kltr ve Turizm Bakanl btesinden, 17,4 milyon sunun (%28) ise dier kamu kurulularndan salanabilecei ngrlmtr. yelik katlm paylar, uluslar aras kurululardan salanacak fonlar ve zel kesimin katklar dier kaynaklar oluturmaktadr. Planda sz konusu maliyetler ile kaynaklar arasnda kurulu baznda zamansal eletirmeler yaplmtr. Uygulamay zleme-Deerlendirme-Revizyon Plan yllk programlar erevesinde uygulanacaktr. Plann uygulamada izlenmesine ynelik olarak bir dizi performans ls ortaya koyulmutur. Uygulamada oluacak duruma gre bu ltler kullanlarak yaplacak deerlendirme sonucu Plan her be ylda bir revize edilebilecektir. Plann Oylanmas Plann ilk taslak ortaya koyulduktan sonra revize edilmi olan biimi web sitesine yklendikten sonra, 2005 Mays aynda Birinci ve kinci Tur Katlm Toplantlarndan herhangi birinde hazr bulunmu 310 kurulua plan deerlendirme formu gnderilmitir. Bu formlar, Blge ve l dzeyindeki tm eylemlerin balklarn teker teker sralamakta ve her bir eylem konusunda paydalarn grn sormaktayd. 2005 Haziran ay sonuna kadar cevap veren 115 kuruluun tm Plan desteklediini belirtmi, bir blm bir ya da daha fazla eylem konusunda dzeltici ya da iyiletirici neriler sunmutur. Paydalara ait bu deerlendirmelerin tm, Nihai Plan Raporuna nasl yanstldklar konusundaki aklayc notlarla birlikte web sitesinde yaynlanmtr. KURUMSAL YAPILANMA Bilgilendirme yaplarak ve gr alnarak katlmc yntemle oluturulan bir plan, uygulamada baar iin zorunlu grlmekle birlikte, yeterli deildir. Uygulamada da baarl olabilmenin dier bir nemli koulu plann kurumsal anlamda da sahiplenilerek gerekli egdm, izleme ve denetleme mekanizmalarnn oluturulmasdr. Kltrel mirasn korunmas ve turizmin gelitirilmesi, deiik mekansal/ ynetimsel dzeylerde ok sayda kuruluun egdmn ve ynlendirilmesini kanlmaz klmaktadr. Bu nedenle Plan uygulama srecinde kaynak yaratlmas, gerekli aratrmalarn ve projelerin yaplmas, uygulamann izlenme328

Kltrel Mirasn Korunmas ve Turizmin Kalknmas in Bir Blgesel Ynetiim Modeli

si/egdm/denetimi sorumluluklarn sahiplenecek katlmc bir kurumsal yap oluturabilmek iin youn aba harcanmtr. Blgede her biri katlmc mekanizmalara sahip olacak dzeyli, bir kurumsal yaplanma nerilmitir: 1. Dzey Blgesel Ynetiim: Gneydou Anadolu Kltrel Miras ve Turizm Kalknma Birlii - KMTKB 2. Dzey l Ynetiimleri: 9 ilde l Koordinasyon ve Uygulama Birimleri 3. Dzey Varlk Ynetiimleri: Her il iinde gereken sayda yasada tanmlanm Alan Ynetimleri, Mze Kurullar ve Ant Eser Kurullar NERLEN KURUMSAL YAPILANMA

GNEYDOU ANADOLU KLTREL MRAS VE TURZM KALKINMA BRL (KMTKB) nerilen kurumsal ibirliinin en kritik esi, Plan blgesel dzeyde sahiplenecek ve onun uygulanmasn salamak zere iller aras egdm stlenecek olan KMTKBdir. Plan ortaklarnn eitli aamalarda verdikleri grler gzetilerek nerilen bu yap, Gneydoudaki 9 ilde oluturulacak egdm birimleri ile yakn ilikide ve esas olarak plann uygulanmas hedeyle alacak bir blge rgtdr: Birliin tasarmnda, yasalarn tand olanaklar erevesinde konuyla ilgili ve/veya yetkili tm taraarn ynetimde etkili klnabilmesi hedeenmitir. Blgedeki kamu kurulular, belediyeler, sivil toplum rgtleri ve sektr temsilcilerinin bir at altnda rgtlenmesi, kltrel miras konusunda sahipliliin
329

Gkhan Mente

yaratlmas, iller arasndaki organizasyonun ve yatrmn gelitirilmesi asndan byk nem tamaktadr. Dnya deneyimleri nda ve yrrlkte bulunan mevzuat snrlar iinde bu amaca en elverili rgtlenme biiminin, kalknma amal bir yerel ynetimler birlii olduu dnlmtr16. KMTKB tzk taslanda, Birliin amac yle belirlenmitir: Birlik, Gneydou Anadoludaki tarih, kltr, doa varlklarnn koruma ilke ve tekniklerine uygun olarak zenle korunup gelitirilmesi, bu varlklarn ulusal ve uluslar aras turizme alarak, blgenin kltrel miras koruma turizm asndan bir ekim alanna dntrlmesi ve bu yolla sosyal, kltrel ve ekonomik alardan srdrlebilir bir kalknmann salanmas amacyla kurulmutur. Birliin en st karar organ olan Birlik Meclisi u yelerden olumaktadr: Her dnem (iki ylda bir) seilecek bir Vali bakanlnda alacak olan 36 asli ye (9 ilin her birinden Vali, l Genel Meclisi yesi, Belediye Bakan, Belediye Meclisi yesi) Yeni kabul edilecek yeler (rnein, belediyeler, kaymakamlar ve muhtarlar) Gzlemci yeler (Tzkte adlar sralanan 30u akn STK, merkezi ynetim, niversiteler ve uluslar aras kurulu temsilcileri) Yeni yrrle giren Mahalli dareler Birlikleri Yasas ile uyumlu olan ve kamu kaynaklarn kullanabilecek olan Birlikin karar organ durumundaki Birlik Meclisinde, asli ye sfatyla sadece kamu kuruluu mensuplarnn oy hakk vardr. Ancak gzlemci yeler mecliste hazr bulunabilecek ve grlerini dile getirebileceklerdir. DZEY 1: KLTREL MRAS VE TURZM KALKINMA BRL

330

Kltrel Mirasn Korunmas ve Turizmin Kalknmas in Bir Blgesel Ynetiim Modeli

Birliin resmi yaps dnda nemli bir esi Teknik Yardm Ekibidir. Nitelikli igc temini iin hizmet satn alm ihalesi erevesinde devreye sokulmas nerilen bu ekibin, hem merkez hem de il dzeylerinde yaklak 50 kiilik bir ekip halinde Birlik ile danman kurulu arasnda yaplacak bir szlemesi dorultusunda grevlendirilmesi ngrlmtr17. KMTKB- Teknik Destek Ekibi

nerilen kurumsal yapda, il ynetiimini temsil eden l Koordinasyon ve Uygulama Birimleri Birliin ve Tznn yasal paras olmamakla birlikte, Birlik ile yakn ibirlii iinde bulunacaklardr. Vali Bakanlnda ve Teknik Yardm Ekibi l Koordinatrlnn sekreterya destei ile toplanacak bu birimlerin 4 yesi Birlik Meclisinde il temsilcileri olarak zaten yer alacaktr (2 Valilik/zel dare ve 2 Belediye Bakan/Belediye Meclisi temsilcisi). Bunlarn yan sra ilgili kamu kurulular, meslek odalar, dernek /vakar, niversite ve medya temsilcilerinin katlmyla ve blgesel Birlik ile koordineli alacak bu birimler, il dzeyindeki kltrel miras ve turizm giriimlerinin bu arada Dzey 3 olarak tanmlanan Varlk Ynetiimlerinin- ana ynlendiricisi ve denetleyicisi olacaktr. DZEY 2: L KOORDNASYON VE UYGULAMA KURULLARI Vali Bakanlnda, 4 asli meclis yesinin yan sra kltr ve turizm sorumlular: l Kltr Md. l zel dare Md. Vakar Blge Md. Ticaret ve Sanayi Odas, Mimar/ehir Planclar /naat Mh.Odas yerel ube. veya temsilcilikleri ldeki niversiteler Kltr ve Turizmle ilgili 2 dernek/vakf Yerel Medyadan 2 temsilci Gerekirse lelerdeki belediyeler, kaymakam ve muhtarlklar

331

Gkhan Mente

BRLN KURULUU Kurucular Kurulunu oluturmas sz konusu olan 9 Vali ve 9 merkez Belediye Bakanna ynelik olarak Mays-Haziran 2005de gerekletirilen oylama sonular, Plann rehberliinde blgedeki kltrel miras ve turizm etkinliklerini koordine etmek zere nerilen Birlik konusunda yeterli destein olduunu gstermitir18. Birliin kurucular kurulu toplants 18 yesinden 17 sinin katlm ile 22 Haziran 2006 gn yaplmtr. Birlik Tzk Tasla grlrken yaplan oylama ile Birlik merkezinin ilk iki yl iin Mardinde olmas kararlatrlm ve kuruluun yasal ilemlerini ikmal etmek zere Mardin Valisi ile onun yanna alaca kiilerden oluan bir Giriimci Kurul grevlendirilmitir. 13 Eyll 2006 gnne kadar 9 ildeki 16 kurucu yenin temsil ettii l Genel Meclisi ve Belediye Meclisi kendi oturumlarnda Birlik Tzn kabul ederek, Birlie katlm kararlarn resmiletirmilerdir. Birliin kuruluu, ileri Bakanlnn nerisi zerine 5 Kasm 2006 gnl Resmi Gazetede yaynlanan Bakanlar Kurulu Karar ile yasallamtr19. BAZI SONULAR VE DERSLER 1) Katlmclk: planlanan yrenin gelimilik dzeyi ne olursa olsun, benimsenmesi gerek temel bir ilke olmaldr. ESEPin geni bir mutabakat ile tamamlanm ve KMTKBnin gnll biimde kurulmu oluu, katlmc almalarn az gelimi blgelerde de anlaml ve baarl olabileceini destekleyen bir rnek olarak deerlendirilmelidir. 2) rgtsz Kesim: zetlenen katlmclk deneyimi, iin tanm gerei, rgtl kesimle (kurulular) kstl kalmtr. Burada, katlmcln ve dayanmann zaten daha stn konumda olan rgtl kesime salayaca yeni frsat ve stnlklerin, rgtszkesimle aradaki eitsizlii daha da aaca sylenebilir. Bu eletiride hakllk vardr. Ancak katlma rgtl olan kesimle balamann seenei, rgtsz kesimin rgtlenmesini beklemek olamayacana gre, rgtsz kesimin de farkl programlarla olabildiince rgtlenmesi iin aba gsterilmelidir. Bu, kamunun ve rgtl kesimin nemli grevlerinden biri olmaldr20. 3) Planl Uygulamann Desteklenmesi: Planlarn ncelikle onlar sahiplenen kurum ya da kurulular aracl ile uygulanabilecei aktr. Planl uygulamay baarl klmann etkin bir yolu, plan dorultusunda uygulama yapanlarn dllendirilmesi, tevik edilmesidir. Plan benimsendikten sonra, plana uygun eylemlere/projelere ayrcalkl destek verilmesi baary gvence altna alacaktrNe yazk ki KMGP kapsamndaki 12 milyon Euroluk hibe program, bu konudaki artnamenin yetersizlii nedeniyle byle bir birliktelii ngrmemitir. Hibe program projeleri plan retilmeden nce balatlm, plana uygunluk belirleyici olmak bir yana, proje seim ltlerinden biri dahi olamamtr21.
332

Kltrel Mirasn Korunmas ve Turizmin Kalknmas in Bir Blgesel Ynetiim Modeli

4) AB Hibe Projelerinde ncelikler: zellikle az gelimi blgelerde plan ve proje uygulamalarn baarl klabilmek iin ncelik verilmesi gereken bir konu kk ve orta byklkteki projelerle yerel kapasitenin gelitirilmesi olmaldr. KMGP kapsamnda verilen eitimlerle ve uygulanan hibe program projeleriyle bu olabildiince salanmaya allmtr. Ancak hibe programnn kaynaklarnn yaklak yarsnn teknik artnamede ngrlenin de tesinde pahal inaatlar ieren restorasyon ve renovasyon projelerine yneltilmesi, programda yaratt ek yk ve gecikmelerin tesinde ESEPte ngrlen ok daha yaygn ve etkili olabilecek kapasite/kurum gelitirme giriimlerini kstlamtr. 5) AB Projelerinde Yabanc Uzmanlar: Bu tr almalarda zellikle yabancs olduumuz AB prosedrlerini tantmak gerekesiyle yabanc uzman kullanma koulu getirilmektedir. Standartlarn ve yntemini yabanclarn koyduu iin ilk aamalarnda (yntem ve prosedr belirleme) yabanc uzman kullanm gerekten de nemlidir. Ancak zellikle ok tara ve yerel egdm gerektiren projelerde i ilerledike dil sorunlar n plana kmakta ve srekli kadrolarda yabanc uzman kullanm insan kaynaklar btesinin gereksiz tketimine yol amakta, esasen amalanmas gereken yerel kadrolarn istihdamn kstlamaktadr. Projelerde yabanc uzman kullanm olabildiince ilk aamaya kstlamal, gerekirse zaman iinde ksa dnemli yabanc uzman kullanmna ynelinmelidir. 6) Blgeleme: Doru blgeleme blge planlamann temelidir. AB ile uyum almalar dorultusunda yaplan istatistisel snamaya gre, Gneydou Anadolu NUTS1 dzeyinde bir blge birimidir. Ancak blge kalknma ajanslar yasasna gre, ajanslar NUTS2 dzeyinde rgtlenecektir. lke apnda says 26 olan bu ajanslarn 3 adedi blge iinde olacaktr. Oysa Gneydouda tarihsel ve doal zelliklerin belirleyiciliinin yansra, kltrel mirasn korunmas ve turizmin gelitirilebilmesi rasyonelleri asndan NUTS1 dzeyi daha anlamldr. rnein, blgeyi bir kltr turizmi destinasyonuna dntrebilmek iin gerekli blgesel tantm NUTS2 dzeyindeki abalarla yeterince salanamaz. Nitekim, blgede KMTKB ile simgeletii zere, dokuz ili kapsayan NUTS1 dzeyinde gnll birliktelik salanabilmi ama yasa zorlamasna karn, sadece bir-iki ili kapsayan NUTS2 dzeyindeki ajanslar hala oluturulamamtr22. lke apnda yasayla zorlanan NUTS2 dzeyindeki kurumsal yaplanmann bu yasann kendi hedeeri asndan bile ciddi bir biimde tartlmasnda yarar vardr. 7) Yeni Kurumsal Yaplanmann Desteklenmesi: Kltrel mirasn korunmas ve turizmin gelitirilebilmesi iin blge, il ve varlklar olmak zere dzeyli ynetiim yaplanmas neren ESEP uygulamas, blge dzeyinde ilev grecek KMTKBnin kuruluu ile balamtr. Birliin bundan sonra, yeni tamamlanm bir uzun erimli bir plann yol gstericiliinde, gereince rgtlenmesi, kaynaklarn glendirmesi ve illerle dayanma iinde uygulamay ynlendirmesi beklenmektedir. Ancak bu Birliin uygulamada baarl olabilmesi iin zellikle ilk yllarnda desteklenmesi gerekmektedir23.
333

Gkhan Mente

8) Ynetiim iin Yasal erevelerin Gelitirilmesi: Birlik yapsnn ve Tznn tasarm geerli mevzuat snrlar iinde yapldndan, ynetiim kurgusunda kamu kurulular tesindeki katlm boyutu snrl kalmtr. Mahalli idare birliklerinde asli ye olamayan sivil kurulularn ve merkezi ynetimin nemli birimlerinin katlm, karar organ olan Birlik Meclisi bnyesinde gzlemci yelik sfat ile salanmaya allmtr. Bylece, snrl da olsa nemi byk olan sivil katlmn yan sra, merkezi ynetim ile de bir kpr kurulmaya allmtr. cra organ (Encmen) yaplanmasnda ise gzlemci yelik yoktur. Kukusuz, mevzuatn deitirilmesi seeneinin kullanlabildii bir ortamda farkl ve daha doru dzenlemeler yaplabilir. rnein, iller aras egdm gerektiren blgesel yaplanmalarda mahalli idareler yasasndaki gibi merkezi ynetimin giriinin engellenmesi ve dolaysyla blge ynetimlerinde dnml valilik sisteminin zorlanmas yerine, merkezi ynetimin atayaca blge valileri aracl ile blgedeki iller arasndaki egdmn salanmas daha doru bir zm olarak grnmektedir24. Gnmzde eyaletilik ya da blgecilik paranoyas gibi nedenlerle yaplmayan bir tartma, Trkiyenin NUTS1 dzeyi gibi says Ankarann daha kolay egdebilecei 10-15 arasnda ilevsel blge temelinde; idari, mali ve politik sistemini katlmc bir yntemle yeniden nasl yaplandrabileceidir. 9) ok Sektrl Birlik: tanm nedeniyle kltrel miras ve turizm sektryle snrl olarak oluturulan birlik yaps, istenirse, kurullar konuya gre ekillendirilerek NUTS1 dzeyinde ok sektrl bir blge rgt haline dntrlebilir. Bu durum, illerle egdm iinde alacak katlmc, gl ve kalc bir blge valilii kavramn ve dahas kamu ynetim sistemimizin ynetiim ilkeleri erevesinde batan aa ve aadan yukar yeniden nasl rgtlenebilecei konusunu artrmaktadr. AB ve/veya DPT zorlamas nedeniyle 26 alt-blgede blge kalknma ajanslar oluturma giriimleri balamken, daha az sayda ama daha gl blge ve il ynetiimleri araylarnn tmden dlanmamas, en azndan blge kalknma ajanslar uygulamalarna kout olarak denenmesi gerekir. KMTKB, Gneydouda kltrel mirasn korunmas ve turizmin gelitirilmesi abalarna ivme kazandrma potansiyelinin yan sra, Trkiyenin idari, mali ve politik yapsnn yeniden dzenlenmesi srecinde de deerlendirilebilecek boyutlar olan bir deneyimdir.
NOTLAR 1. Yazarn buradaki gr ve yorumlar tmyle kiisel olup, dier hibir kii ya da kuruluun grlerini yanstt eklinde deerlendirilemez. 2. Avrupa Komisyonu nansman ve GAP Blge Kalknma daresi ibirlii ile GAP Blgesinde Kltrel Miras Gelitirme Program kapsamnda 2003-2006 arasnda yrtlen planlama almas:

334

Kltrel Mirasn Korunmas ve Turizmin Kalknmas in Bir Blgesel Ynetiim Modeli Teknik Yardm Ekibi ve Plan Ortaklar (2005) Gneydou Anadolu Kltrel Mirasn Korunmas ve Turizmin Gelitirilmesi Plan (Entegre Stratejik Eylem Plan-ESEP) Nihai Rapor, Cilt1: Ana Rapor, Cilt 2: Ekler, anlurfa: Fotokopi oaltma. (Rapora ve planlama sreci boyunca retilen eitli belgelere u web adreslerinden eriilebilir: www.gapculturalheritage.com veya www.gapkulturelmiras.com ) 3. rnein. Dou Marmara, Antalya, ukurova, Zonguldak- Bartn- Karabk blge planlama almalar ve Dnya Bankas kredisiyle yrtlm olan Erzurum, orum-ankr krsal kalknma projeleri. Kurumsallama asndan, 1989da kurulan ve Trkiyenin tek blgesel rgt diyebileceimiz GAP Blge Kalknma daresi dnyann en byk blge kalknma projelerinden biri olarak kabul edilen Gneydou Anadolu Projesinin egdm ihtiyacndan kaynaklanan bir istisnadr. Ancak, GAP BK, blge illerinde rgtlenmek yerine, arlkla Ankarada konumlanm ve adeta bir merkez kuruluu gibi ilev grmeyi yelemitir. 4. 19 Ocak 2005de Babakan imzasyla Kanun ve Kararlar Genel Mdrl tarafndan TBMM Bakanlna sunulan Kalknma Ajanslarnn Kuruluu, Koordinasyonu ve Grevleri Hakknda Kanun Tasars, Gereke blm-Sayfa 13. 5. ESEP Nihai Plan Raporunun 2. cildindeki EK 13 bu aratrma sonularnn ayrntl dkmn vermektedir. 6. ktidardaki siyasi parti ya da partilerin yatrmlar (uzun erimli kalknma planlaryla elise de) kendi programlarna gre ynlendirmeleri allagelmi bir davrantr. Bunun yansra, iktidar iinde bir bakann, milletvekilinin ya da st dzey brokratn yatrmlarda kendi yresini kayrmas da hogryle karlanabilmektedir. G dengelerinin belirleyici olduu bir ortamda becerikli ve atik olanlarn pastadan koparabildikleri en byk pay kendi yrelerine yneltmesi, her ilde niversite, her ilde havalan ve her ilenin il olmas vb. poplist giriimler kstl kaynaklar verimli ve etkin kullanma ilkesiyle elimektedir. rnein, az gelimilik sorunlarn aamayan Gneydoudaki 9 ilden 6snda havaalan yaplmtr. GAP Blge Kalknma Planda bu blgedeki tek uluslar aras havaliman olarak nerilmi olan anlurfa Havaliman 150 milyon dolar deneini %75 gerekleme dzeyinde tketmitir. Boyutu ve ilevsellii ok tartmal bu szde blgesel havaliman inaat daha tamamlanmamken, Gaziantep havaliman 30 milyon dolara tevsi edilerek 2006 iinde uluslar aras seferlere almtr. Bu arada, Diyarbakr havalimannn uluslar aras havalimanna dntrlmesi abalar srdrlmektedir. 7. st dzeylerde planlamann baars tabandan gelen salam bir rgtlenme sayesinde gvence altna alnabilir. Trkiyede tek parselde katlmc bina ynetimleri Kat Mlkiyeti Kanunu daire sahiplii erevesinde bir ekilde vardr. ok parselli adalar ya da sokaklarn ynetimi ise hi yoktur. Esasnda ilevsel olabilecek mahalle muhtarlklar ok snrl yetkilere sahiptir. Muhtarlklarn, alt kademede sokak- konut/iyeri birimleriyle st kademede ise ile belediyeleri ile kurumsal/katlmc ilikileri kurulmamtr. 8. Teknik Yardm Ekibinin sresi 24 Mart 2007de sona ermektedir ancak hibeden yararlanan proje uygulamalar 30 Kasm 2007ye kadar sreceinden Avrupa Komisyonu Trkiye Delegasyonunun grevlendirecei baka bir ekip tarafndan izlenecektir. 9. Kasm 2003de balatlan ve Ekim 2005de tamamlanan almann Nihai Raporu, yaklak 800 sayfalk iki ciltten olumaktadr. Kasm 2006da GAP BK ve AKTD tarafndan onaylanan rapor 2006 programn web sitesinde yaynlanmasnn yan sra, says 500 aan plan orta, medya kuruluu, niversite ve ktphaneye Nisan 2006da basl kopya ve/veya CD olarak datlmtr. 10. Blge yeterince tannmadan olabildiince geni bir kesime alabilmek iin oluturulan yaklak 600 adresli liste daha sonra gerekletirilen almalarla 350 adet ilgili adrese indi-

335

Gkhan Mente rilmitir. Katlm toplantlarna arlar, plan ortaklar ya da paydalar olarak benimsenen bu ikinci listedeki kurululara yaplmtr. 11. Nihai Plan Raporunun 2. cildinde yeralan EK1 izlenen katlmc yntemin ayrntl anlatmn vermektedir. 12. Erkal Kee ve Nil Ayhan ( Temmuz 2004) Needs Assessment Survey Phase II Report, anlurfa, (oaltma) 13. Bunlarn arasnda DPTnin -AB ibirlii iin hazrlad n Ulusal Kalknma Plan ile 8. Be Yllk Kalknma Plan, Gaziantep ve anlurfa il gelime planlar, GAP BK tarafndan baslm blgeye ait kalknma plan ile kltr turizm ilintili raporlar ve Turizm Bakanlnn blge iin yaptrd turizm master plan bulunmaktadr. 14. Burada zellikle Kltr ve Turizm Bakanlnn nclnde son yllarda karlan yasalarda, kltrel miras koruma konusunda salanan yeni olanaklar tantlmaya allmtr. 15. Eylem planlar blge ve her bir il iin ayr ayr olmak zere 10 blm halinde Nihai Plan Raporunun ilk cildi iinde tanmlanmtr. 16. Nihai Rapor, EK 20 dier lkelerle ilgili kurumsal yaplanma aratrmas sonularn, yrrlkteki mevzuat erevesinde ne tr rgtlenmelerin dnlebileceini ve nerilen birliin tasarmnda gzetilen hususlar ayrntl olarak vermektedir. Tzn tasarmnda ekl Vakf nderliinde oluturulmu olan Tarihi Kentler Birlii ve Kelkit Havzas Birlii deneyimlerinden de yararlanlmtr. 17. Teknik Yardm Ekibinin bir hizmet satnalma ihalesi erevesinde grevlendirilmesi, birliin tanmlanm hedeerle alan nitelikli eleman kullanabilmesi ve cret, yolluk vb. kstlar olan memurlardan oluan klasik bir kamu kuruluu haline dnmemesi iin gelitirilmi bir formldr. 18. Birlik oylamas, ayn dnemde yaplan plan oylamasndan farkl olarak, ekinde Birlik Tzk Tasla verilen ayr formlarla gerekletirilmitir. Olas 18 kurucu yenin ekteki taslak tzk erevesinde nerilen birlie katlp katlmayacaklar ve eer katlmayacaklar ise nedeni sorulmutur. 13 olas yeden (6 Vali, 7 Belediye bakan) cevap alnmtr. Red ya da red anlamnda cevap veren bir Vali ve bir Belediye Bakan dnda kalan 11 ye katlm niyet belgesini bizzat imzalamtr. 19. Batman ve anlurfa belediyeleri Birlie katlmamlardr. Mays-Haziran 2005 dneminde yaplan oylamada katlm niyetini beyan etmi olan Batman Belediyesinin katlmama gerekesi bilinmemektedir. anlurfa Belediyesinin katlmama gerekesi ise 22 Haziran tarihli kurucular toplantsnda TYE tarafndan nerilen, tm yeler ve ileri Bakanl temsilcilerinin huzunda kesinletirilen Tzk metnindeki 2. Maddenin bu toplant sonrasnda yekuruculara danlmakszn deitirilmi oluudur. Eski biimde yelerin yarsnn istemesi halinde Birlik merkezi iki ylda bir bir baka ile tanabiliyordu. Son anda yaplan deiiklikle gerekli ounluk, tzk deiiklii iin de gerekli olan, 2/3 oranna karld. Bu koulda, Kurucular Kurulu toplantsnda yaplan oylamada grld gibi, rnak, Siirt, Batmann corak olarak kendilerine en yakn aday ili desteklemesi durumunda, Birlik merkezinin gelecekte Diyarbakr veya Mardinden baka bir yere tanmas olasl zayf grnmektedir. Mardin Valilii sz konusu deiikliin Mardini kayrmak iin yaplmadn, ileri Bakanlnca gerekli grldn belirtmitir. 20. KMGP kapsamnda yaplan proje tekli arlarna en fazla bavuru blgenin en rgtl ve en refah kenti olan Gaziantepten gelmi, hibeden de en fazla bu kent yararlanmtr. Anlalabildii kadaryla Trkiye apnda blge kalknma ajanslarna DPT aracl ile kullandrlacak

336

Kltrel Mirasn Korunmas ve Turizmin Kalknmas in Bir Blgesel Ynetiim Modeli olan AB fonlarnn en nemli blm, bu konuda daha hzl ve etkin olarak rgtlenecek olan batdaki iller tarafndan kullanlabilir. Bu durum, blgeler aras eitsizlikleri azaltmay ngren devlet politikamz ve yine ayn nedenle blge ajanslarnn oluumunu n koul olarak getirdiini belirten ABnin politikalaryla eliecektir. 21. Bu, uygulamadaki projelerin ESEPe aykr olduu anlamna gelmemelidir. Aksine bu projelerin nemli bir blm ESEP kapsamnda da uygundur. Ama plana uygunluk nemli bir seim lt olsayd, teklif sresinde plan konusunda bilinlenme ok artabilir, verilen hibelerle ncelikli proje uygulamalar hzla balatlabilirdi. znde srdrlebilirlii hedeeyen KMGPnn, ESEP dorultusunda oluturduu ve bu adan varl son derece elzem olan KMTKBne bile, btede kullanlmayan kaynak mevcut iken, herhangi bir nans destei salayamadan kapanmak zorunda kalmas ilgin bir durumdur. 22. Blgesellemenin kart olarak, 1990l yllarda politik ya da populist nedenlerle balayan ileleri ile dntrme sreci sonunda il says 67 den 81e karlmtr. Bu il paralamalar, yerleik merkeziyeti anlayla, Valilik sisteminin yaygnlatrlmas eklinde gerekletirilmitir. imdi Ajans yasas ile bunlar ortada bilimsel bir blgeleme almas ve gnll katlm olmakszn, saylar yalnzca iki ilden bile oluabilen NUTS2 birimlerinde, dnml valilik esasyla gruplanmaya allmaktadr. 23. Birliin yasallamasnn hemen ardndan, Kasm ay iinde, ESEPte tanmlanan ilk iki eylemin -kltr mirasnn hzla taranmas ve kapsaml bir envanter gelitirilmesi- uygulanabilmesi dncesiyle elinde atl fonlar olduu bilinen AKTDna GAP BK egdmnde Trkiye Bilimler Akademisi, Kltr ve Turizm Bakanl ortaklnda, Birlikin ana yararlanc olarak ngrld bir bavuru hazrl yaplm ancak geciken bavuru AB mali programnn 30 Kasmda kapanaca gerekesiyle AKTD tarafndan ileme koyulmamtr. 24. Kukusuz, burada kastedilen gemite yalnzca olaanst durumlarda denenmi olan trde ve merkezi ynetimin gvenlik nedenleriyle oluturduu, katlmc olmayan ve sadece merkeze sorumlu bir blge valilii deildir.

337

Trkiyede Blge Plan Uygulamasnda Aktrler

TRKYEDE BLGE PLANI UYGULAMASINDA AKTRLER, KURUMSAL YAPILAR VE YHGPYE REFERANSLA OLASI G POZSYONLARI ZERNDE TARTIMALAR Akn ATAUZ Bamsz Uzman

Yeilrmak Havza Geliim Projesi zerinde alyorum fakat bugn sizinle tartmak istediim konu Yeilrmak Projesiyle ilgili bilgilerimi, edindiim deneyimi kullanan bir tartma erevesi hazrlamak ama dorudan Yeilrmak Projesiyle ilgili bir tartma yapmak istemiyorum. nk bu o kadar geni ve benim iin o kadar zor olacakt ki 15 dakika iine sdrlamayacak kadar byk bir i. Ben yle bir ey yapmak istiyorum. Trkiyede mevcut durumu dikkate alacak olursak yani toplumsal zelliklerimiz, kltrel zelliklerimiz, mevcut kurumlarmz erevesinde, yasalar erevesinde ynetiimci bir yaklamla blgesel bir plann gereklemesiyle ilgili neler dnebiliriz? Bununla ilgili edindiim deneyimleri paylamak ve tartmaya amak istiyorum. ncelikle ben blge plann, btn meknsal ierikli planlar iin konuabiliriz; yle tanmlasak yeterli olur diye dnyorum; ok sayda karmak esi olan meknsal bir birim iin ok boyutlu ngrler, sistemletirilmi ve dzenlenmi ngrler ya da teklier yapmaktan ibaret bir alma diye tanmlyorum blge plann. Blge plann yani bu gelecek n grsn, stratejik bir planlama yaklamyla yapmak istiyorsanz eer, o zaman mmkn olduu kadar bu plan ilgilendiren taraarn tamamnn tartmasna elverili bir zemin zerinde, onlarla yaplan mzakerelere dayanarak bir gelecek n grs iin yol haritas izmek ve bu yol haritasn mmkn olduu kadar ayrntlandrmadan ama sadece bunun kritik noktalarn, boum noktalarn, stratejik noktalarn gzeten ama tamamn kontrol etmek iddias olmayan bir planlama yaklam olarak tanmlayabiliriz. yle bir benzetme yapabilirim; benim nerdiim blge plan tam su zerine yazlm bir metin gibidir ve gelecein belirlenmesinde hibir iddias olmamas gerekir nk sylediim gibi ok eli, ok kapsaml ve ok uzun vadeli bir gelecek ngrsnn iinde her eyi belirleyen bir yapy dnemiyorum. Dnebilirsem bunun son derece otoriter ve demokratik olmayan bir yap olmasndan
339

Akn Atauz

baka bir are de olmayacaktr. Bu nedenle plan, demin bahsettiim o blgedeki ilgili taraarn gelecek zerinde birlikte dnmeye balayabilecekleri bir zemin olarak dnyorum ve mutlaka uygulanmaya balad andan balayarak deiecektir. Plan uyguland srece belki bambaka bir nitelik kazanacaktr ama bu o mzakerelere, tartmalara, taraarn ve dnyann bak alarnn deimesine ve dnyann deimesine dayal bir dnm olacak. Bu durumda bir plan var m diye sorabilirsiniz kukusuz. Bir plan bence var ama bu plan sk bir ekilde ve kat bir ekilde gelecei tanmlamaya kalkmayan, aklc bir ekilde deiimleri srekli olarak entegre etmeye ve o deiimlere gre ve deien taleplere ve ihtiyalara gre yeniden biimlenmesi ngrlm kaba bir dzenleme diye bakabiliriz. Kabal, demin sylediim sadece stratejik noktalar ve dmleri dikkate almasndan, btn ayrntlar dikkate almamasndan tr kaba diyorum. Ama onun dnda ok dikkatli dnlm, ok iyi incelenmi, o ayrntlarn neler olabilecei ve bu olaslklar zerindeki hesaplarn mmkn olduu kadar derinlemesine yapmay baarm ama bunlar dikte etmeyen, plann iine hatta koymayan, ama ne olabilecei hakknda tahminleri geri plannda zengin bir ekilde bir besleme kayna olarak barndran bir yaklam. Byle stratejik bir blge plannda ynetiim nasl bir kavram olabilir diye baktmzda; ynetiimi de taraarn mmkn olduu kadar otoriter olmayan ve birbirlerinin ne demek istediini anlamaya alan ve adil karar verebilme abas iinde olduu bir sre olarak tanmlyorum. Bu taraarn neler olabileceine birazck benim kendi edindiim deneyim erevesinde gireceim. Tabii ki bu taraar tanmlaynca byle birbirini anlamaya alan ve adil taraarn glerine dayal olmakszn adil bir ekilde kararlarna ynelmeyi baaran sre olarak ynetiimi tanmladmzda, uygulanmas son derece zor bir sre gibi duruyor ama bence mmkn olmayan bir ey deil. Bunun Trkiye iin zellikle ok byk snrlar var, engelleri var, glkleri var ama bunlar bilirsek belki daha kolay aabilecek hale gelebiliriz. Birazck bu taraar neler olabilir bir blge planlamas erevesinde diye dncelerimi sylemek istiyorum yani bu oyundaki aktrleri nasl tanmlayabiliriz? Her blge plannda mutlaka sz konusu olacaktr, uluslar aras kurulular, nk bunlar fon veriyor olabilirler, eitli nedenlerle kurallarn bir ksmn, standartlarn bir ksmn belirliyor olabilirler, uluslar aras kurulular olacaktr. Merkezi ynetimin birok ajan bu aktrlerin iinde mutlaka yer alacak, bu bir blge plan olsa bile. Merkez kendisi olarak girebilir, merkezi ynetimin taradaki uzantlar olarak girebilir, daha hani zel blgesel mdrlkleri olan yaplar var, DS gibi, Orman mdrlkleri gibi, bunlar olabilir. Blgede merkezi ynetim gl bir ekilde var. Yerel rgtler kukusuz olacak, yerel rgtlerin iinde imdi yasas ktna gre Kalknma Ajansn nemli bir aktr olarak saymam gerekiyor ama belediyeler ve belediyelerin kendi aralarnda oluturduu birleme rntleri ve il zel idareleri ve onlarn aralarnda oluturduklar birleme rntleri de yerel aktrlerin en

340

Trkiyede Blge Plan Uygulamasnda Aktrler

nemli ksm. Bunlarn imdiye kadar bahsettiim yani uluslar aras kurulular dndakiler kamu kesimini oluturuyor aktrlerin. Buna bir ey daha eklemem gerekiyor; nk onun nemli olduunu dnyorum, bu gne kadar hi operasyonel olarak planlarmzn bir paras olarak kullanamadmz halde ky ynetimleri ve mahalle ynetimlerinin, muhtarlklarn plann, yle tanmland iin yle sylyorum, kamu blmnde yer alan aktrlerden birisi olarak dnmemiz lazm. zellikle krsal kalknma projelerinde bu ok eer ky muhtarlklaryla i birlii, ynetiimci i birlikleri kurmay baarabilirsek nemli olacan dnyorum. Yine yerel olan ve olmayan bilgi retim birimleri var, blgesel plan etkileyebilecek aktrler arasnda, bunlar tabii ki yerel niversiteler geliyor bata ama sadece bundan ibaret deil. Yerel niversitelerden ve yksek okullardan baka aratrma kurulular var. Bu aratrma kurulularnn bamsz olan ya da zel sektre ait olanna ben henz hi rastlamadm belki stanbul tarafnda vardr. Ama bunlar devletin kendi zel yasasyla kurulmu aratrma kurulular var TK gibi olabilir, TBTAK olabilir, TBAnn yok ama GEME gibi kurulular, bunlar zel bir alana zg aratrmalar yapan kurulular. Bu aratrmalarn salayaca verilere dayanmak iin onlar birer aktr olarak mutlaka dnmemiz gerekir. Burada belki niversiteyi de bir kamu kuruluu olarak dnebilirsiniz ama bundan sonra bahsedeceklerim zel sektr ya da giriimciler diyebileceimiz grup ile sivil toplumun kendisiyle ilgili aktrler olacak. Bu giriimci gruptaki aktrleri snandrrken yle bakmay yeliyorum. Tabii ki giriimcilerin kendisi var ama giriimcilerin kendisi eitli biimlerde rgtlenmi olarak blge plannn iindeki tartmaya katlan aktrlerden birisi olarak tanmlanmal. nk bamsz bir giriimcinin zaten byle bir tartmada yer alabilmesi ok zor, sivil toplum iin daha da zor. Burada bir kere yerel kamu kuruluu niteliindeki rgtleri var; bunlar ticaret ve sanayi odalar, bunlar gl birer aktr olarak, blgenin geleceiyle ilgili tartmaya giren bir grup. Bir ksm ticaret, bir ksm sanayiyle ilgilenen, bir de kk reticileri ilgilendiren rgtlenmeler var. Bu rgtlenmeler de esnaf ve sanatkr rgtlenmeleri, onlar da birer birlik oluturuyor ve blgede, il dzeyinde gl birer aktr olarak ortaya kyorlar. Bunun dndaki birlikler var. Bu birlikleri kefetmeyi ok daha nemli gryorum, zellikle blgenin krsal alandaki kalknmalar iin. Bunlar yasayla kurulmu mahalli birlikler. Bu mahalli birlikler krsal gelime birlikleri olabilir, sulama birlikleri olabilir, altyap, evre, turizmle ilgili birlikler olabilir. Bu birlikler Trkiyede nasl alyor, ne ie yaryorlar ve bir gelecek perspektinin kurulmasnda ve yeni bir gelecein olumasnda ne kadar ilevsel oluyorlar konusundaki aratrma belki yok denecek kadar az ya da yok. Bunlarn ilevlerinin ve Trkiyenin gelime potansiyelinin harekete geirilmesi ve o potansiyelden elde edilebilecek yararlarn neler olabilecei konusundaki aratrmamz ok snrl ve ok fazla bir ey bilmiyoruz ama bunlar zerinde durmalyz bence.
341

Akn Atauz

Bir de kooperatif birlikleri var. Benim altm blgede mesela Panko-birlik, Fisko-birlik, Karadeniz-birlik ok nemli. Bunlarn dnda i adamlarnn kurduklar dernekler var. Bunlar son derece aktif ve ticaret ve sanayi odalar kadar etkili hatta daha fazla etkili olan rgtler. Bunlar TSADn il dzeyinde kurulmu olan rnekleri. adamlar dernekleri var. Bir de bunlarn gen i adamlar dernekleri trleri var. Bunlar ciddi birer aktr, blgenin gelimesinde mutlaka sz sahibi olan, olmas gereken ciddi aktrler. Bunlar kar amac gtmeyen ama zel sektrn gelimesinin nn aabilecek aktrler olarak tanmlyorum. Pek zerinde durmadmz, ilevlerinin neler olduu ve gelimeyi nasl etkileyebilecekleri konusundaki literatrn Trkiyede benim izleyebildiim kadaryla sfr olduu zel retim blgelerinin ynetimleri var. Bunlar mesela OSB ynetimleri, Ankarada bunun ne kadar gl olduunu ben hayretle kefettim. Muhtemelen benim blgemde de gl olabildii alanlar vardr. Fazla bilgim yok bu konuda. OSB ynetimleri, KSS ynetimleri, Serbest blgelerin ynetimleri, Organize Besi Blgeleri var, henz benim altm blgede yok ama olmas planlanm. Blgenin geleceinin kurulmasndaki aktrlerin iinde mutlaka yer almas gereken ve eitli alardan sadece retim asndan deil, belki retimin hazrland eitimler, evreyle etkisi vs. asndan da mutlaka nemsenmesi gereken kurumlar. Bir grubu daha ekleyeceim zel sektr diyebileceim grubun iine; sendikalar. Sendikalar istihdamn rgtlenmi ve dolaysyla retimin nasl olaca, olmayaca, bunun pazarlnn, yatlanmasnn vs. zerindeki tartmalara katlan bir grup olarak bir sivil toplum rgt olarak deil, bu grubun iinde yer almasnn daha anlaml olacan dnyorum ama bu tartlabilir bir konu kukusuz. Bunun dnda bir de yerel sivil toplum blou var. Bu yerel sivil toplum blounun iinde dnebileceimiz birok dernekleri grdmz gibi bir nceki zel sektr blounun iine koymay tercih ettim. Ama klasik olarak bildiimiz dernekler ve vakar var. Bunlar eitli alanlarda uzmanlam; kadn haklar olabilir, insan haklar olabilir, evre olabilir, zrllerle ilgili toplumsal dayanma, yoksulluk vs. ile ilgili birok vakf ya da dernek biiminde rgtlenmi yaplar olabilir. Bu aktrler ne yazk ki henz gl deiller. Yerel olarak ok gl deiller ama Trkiye apnda bu tr aktrlerin olduka glenmi olanlar var ve bu glenmi aktrler bazen blgelerde de almalar yapabiliyorlar. Mesela tarihi kentler birlii diyelim benim altm blgede etkin aktr olarak ortaya kabiliyor. Bu tr merkezi olan ya da yerel olan dernek ya da vakf tr rgtler var. Bunun dnda bildiiniz tabii ki meslek odalar var her ilde. Mhendislik, planlama ve mimarlkla ilgili meslek odalar var. Tpla ilgili, tabiplikle ilgili meslek odalar var. Hukukla ilgili barolar gibi meslek odalar var. Bunlar olduka iyi organize olmu, tabanlarn olduka geni bir ekilde kapsam ve onlar programl bir ekilde altrmaya hazrlkl ve daha yetkin kurulular. Bir de deminki sendikalardan ayrdm, yasal adan rgtlenme glkleri olduu iin, sendika gibi
342

Trkiyede Blge Plan Uygulamasnda Aktrler

alan meslek dernekleri var. Bunlar mesela retmen dernekleri, ya da hemire dernekleri, salk derneklerini vs. bu grupta dnebiliriz. Bir blge ve bunun iinde ynetiimci bir mzakere srecinden geilerek blgenin stratejik amacn tartabileceimiz bu kadar ok aktrn, tabii ki eitli farkl konularda bunlarn hepsi her zaman bir araya gelecek deil ama bu kadar farkl aktrn birlikte nasl davranabileceini kefederek suyun zerine yazlm dediim bir blge plann yapmak ve uygulamak zorundasnz. Bunun iin Trkiyede kalknma ajansnn yasa tasarsndan balayan bir sre var. Ama yasa ite bu ok aktrl ve suyun zerine yazlm dediim nk uygulanrken izleme-deerlendirme srelerinin sistematik olarak yrtld bir anlayla gelitirilerek bakalaan bir stratejik blge plannn nasl uygulanaca asndan elimizdeki tek ara bugn iyi tanmlanm olduunu dndm tek ara kalknma ajans. Benim okuyabildiim kadaryla ne yazk ki bu oulcu yapnn ynetiimci bir biimde hem blge plannn yaplmas aamasnda, hem uygulanmas aamasnda, hem izleme ve deerlendirme srelerinin tanmlanarak onun blge plannn dnm, yenilenmesi ve bakalamas asndan elverili bir ereve sunmak bakmndan son derece dar ve yeterli olmaktan uzak bir konumda. Bunu birazck daha ayrntl olarak tartabilmeyi umuyordum ama yazacam galiba sadece. Son sz olarak unu syleyebiliriz, btn bu sreci tanmlayan gelimelerin iinde ne yazk ki bir aktr olarak blge plancsndan bahsetmedim nk gerekte blge planclarnn Trkiyede yok diyebileceimiz kadar az ve sfra yakn bir etkisi var. Oysa bu aktrlerin iinde blge plancsn da bir aktr olarak sayabilmeyi tercih ederdim. Blgenin geleceinin kurulmasndaki aktrler arasnda onun mzakereci sreteki konumunu da tartabilecek bir yap olsun isterdim ama ne yazk ki Trkiyenin ne kltrel, ne yasal ne de toplumsal yaps buna el vermiyor.

343

Yerel Ekonomik Kalknma Modeli Olarak GAP-GDEM Projesi

YEREL EKONOMK KALKINMA MODEL OLARAK GAP-GDEM PROJES Meral SAYIN GAP Giriimcilii Destekleme Merkezi

zet Bu bildirinin amac, ksaca GDEM olarak anlan ve GAP Blgesinde Adyaman, Diyarbakr, Mardin ve anlurfada kurulu bulunan Giriimci Destekleme Merkezlerini lkemizin zellikle az gelimi blgeleri iin tasarlanacak yerel ekonomik kalknma programlar iin bir model olarak takdim etmektir. Ekonomik kalknma, toplumun yaam kalitesinin ykseltilmesidir ve giriimciliin gelitirilmesi, 1990larn bandan itibaren i dnyasnn gelimesi, istihdama katks vastasyla toplumda refaha doru anahtar rol oynamtr. Bu srete yerel hkmetler bata olmak zere tm yerel aktrler yatrmlarn ve istihdamn gelimesi gibi ekonomik kalknmay tetikleyen konularda nemli fonksiyonlar stlenmitir. Bunun neticesinde yerel kalknmada zel nem kazanan giriimcilik, kalknmann da motoru olarak kabul edilmeye balanmtr. Avrupa Komisyonunun lkemizde ilk defa uygulamaya koyduu blgesel desteklerden AB GAP Blgesel Kalknma Programnn bir bileeni olarak GDEM Projesi, Birlemi Milletler Kalknma Program (BMKP) tarafndan yrtlmekte olup, GAP Blgesinde giriimciliin gelitirilmesini iki yoldan salamaktadr; (i) Mevcut ve potansiyel giriimcilere ynelik i gelitirme hizmetleri (danmanlk, tavsiye, eitim ve bilgilendirme gibi) yoluyla, (ii) Sektrel sivil toplum kurulular iin kresel lekte rekabet avantajna sahip sektrlerin rekabet gcn gelitirmeyi hedeeyerek tasarlanm Sektrel Frsat Pencereleri yoluyla. Yerel ekonomik kalknma metodolojisi olarak kmelenme yaklam, bu metodolojinin gerektirdii baar ltleri gz nnde bulundurularak Sektrel Frsat Pencerelerinin bir blmnde uygulanmtr. GDEM kmelenme program aada belirtilen sektrlerde ve ilgili illerde yaklak iki yl nce balatlm olup halen devam ettirilmektedir;

Tekstil ve hazr giyim; Adyaman, Organik tarma dayal rnler; anlurfa, Mermer ileme; Diyarbakr, Gda rnleri (un, irmik, makarna gibi); Mardin,

345

Meral Sayn Bu illerin hepsinde de kmelenme yaklamnn birinci aamasn oluturan kme haritalama almas tamamlanmtr. Kmelenmenin ikinci aamasn oluturan kme gelitirme almasnda sadece Adyamanda olduka yol katedilmitir. Bunun yan sra, Mardin ve anlurfada kme gelitirme henz yeni balatlm olmasna karn Diyarbakrda da kme gelitirmeye temel tekil eden almalar halen devam ettirilmektedir. Kmelenme yaklam uygulanrken, projenin ana hedeerine ulalmasnda temel baar gstergeleri anahtar rol oynamaktadr; (i) Yerel oyuncu saysnn yeterlilii, (ii) Yerel ynetiim prensiplerinin uygulanma dzeyi, (iii) Yerelin kendi ierisinde veya ulusal aktrler ile kurduu ibirlikleri ve ortaklklar. Bunun yan sra, kmelenme metodolojisinin her yrenin kendine zg sosyokltrel yapsna uyarlanarak yrtlmesi gerektii de deneyimler neticesinde belirlenmitir. Gerek iletmelere salanan i gelitirme hizmetleri gerek yerel ekonomik kalknma program kapsamndaki sektrel frsat pencereleri ve ilgili kmelenme programnda yrtlen hizmetlerin etkisi, Gelire Dayal Ekonomik Etki Analizi yntemi ile belirlenmeye allmtr. Bunun neticesinde projenin balangcndan 2006 yl sonuna kadar geen srete yerel haslaya yaklak 14,3 milyon civarnda katk saland ve bunun da yine yaklak % 330 civarnda bir etkiye tekabl ettii belirlenmitir. Bu balamda GDEM Oslerinin gerek i gelitirme hizmetleri gerek yerel ekonomik kalknma ile ilgili faaliyetlerini kapsayan tasarmn zellikle az gelimi yrelerimiz iin uygun bir yerel ekonomik kalknma modeli olduu dnlmektedir. Buna ilave olarak, nmzdeki yllarda zellikle bahse konu yrelerde kurulacak Blgesel Kalknma Ajanslar ya da Yatrm Destek Osleri iin rnek tekil etmesi ve deneyimlerinden istifade edilmesi gerektii kanaati tanmaktadr.

GR GDEM (Giriimci Destekleme Merkezleri) Projesi, Avrupa Komisyonu tarafndan nanse edilen ve GAP Blge Kalknma daresi (BK) Bakanl ile Birlemi Milletler Kalknma Program (BMKP) tarafndan ibirlii ierisinde yrtlen bir KOB gelitirme projesidir. Projenin temel hede; Adyaman, Diyarbakr, anlurfa ve Mardinde yer alan hizmet osleri zerinden mevcut ve potansiyel giriimcilerin idari, operasyonel ve giriimcilik kapasitelerinin gelitirilmesi olup, bu erevede sz konusu hizmet osleri zerinden hedef kitleye eitim, tavsiye, danmanlk ve bilgilendirme olarak anlan i gelitirme hizmetleri sunulmaktadr. Bunlara paralel olarak her ilin potansiyel sektrlerine gre sektrel frsat penceresi olarak anlan yerel ekonomik kalknmaya ynelik faaliyetler de yrtlmektedir. 2002 ylnda balatlan projenin beklenen ktlar; hizmet verilen illerde satlarn, ihracatn, istihdamn arttrlmas ile verimliliin ykseltilmesini kapsamaktadr. Bunun yan sra projenin be yl sresince Blgede, zellikle hizmet oslerinin bulunduu illerde KOB gelitirme ve yerel ekonomik kalknma faaliyetleri balamnda bir model oluturmas da beklenen ktlar arasnda yer almaktadr. GDEM Projesinin, ynetim ve koordinasyon birimi Ankarada oluturularak gerek projenin taraar olan Avrupa Komisyonu, GAP BK Bakanl ve BMKP ile, gerek, KOBler ile ilgili ulusal boyutta hizmet veren KOSGEB, TOBB gibi kurulularn yan sra dier ilgili kamu kurulular ve sivil toplum
346

Yerel Ekonomik Kalknma Modeli Olarak GAP-GDEM Projesi

kurulular ile koordinasyon ve bilgi alveriinin salkl yrtlmesi ngrlmtr. Proje kapsamndaki gerek i gelitirme hizmetleri gerek yerel ekonomik kalknma faaliyetlerinin tasarmnda, amzn yerel ekonomik kalknma yaklamnn gerektirdii, rnein kmelenme metodolojisi, yerel ynetiim gibi hususlar gz nnde bulundurulmutur. Bu bildiride ncelikle amzn yerel ekonomik kalknmaya ynelik yaklam ile ilgili hususlara ve ardndan bu bak as ile GDEM hizmet tasarmna deinilmektedir. Daha sonra giriimciliin gelitirilmesinden yola karak yerel ekonomik kalknmann gerekletirilmesi ynnde yrtlen projelerden ve bu hizmetlerin yerel hasla oluumuna katksndan bahsedilmektedir. Bunlarn ardndan Blgede yaanlan deneyimleri de kapsayan sonu ve deerlendirmeler blmnde ise, zellikle az gelimi blgelerde kurulacak kalknma birimleri iin tasarlanlmas gereken zgn model hakknda gr ve nerilere yer verilmektedir. GRMCLK ve YEREL EKONOMK KALKINMA 1990lardan sonra bilgi ve iletiim teknolojilerinin iletmelerde etkin kullanm, yksek verimlilik art ve zellikle inovasyona ynelik ya da daha genelde yksek katma deerli alanlarda faaliyet gsteren giriimcilerin, yatrmlarn ve istihdamn gelimesine bulunduklar katk ile yerel ekonomik kalknmada motor grevi grd gzlenmektedir. phesiz ayn dnemde ademi merkeziyeti ynetim anlaynn hakimiyet kazanmasnn da bu srecin geliimine katks bulunmaktadr. Buna paralel olarak yerel kalknmada kamu, zel sektr ve sivil toplum lsnn kalknmann temel aktrleri roln stlendii de grlmektedir. amzda zellikle, gelimi ve gelimekte olan lkelerin deneyimlerinden yola karak ortaya konulan kalknma ve yerel ekonomik kalknma ile ilgili yaklamlar erevesinde kalknma, yerelin yaam kalitesini bir st seviyeye kartma abas eklinde kabul edilmektedir. Bu balamda, kalknmann yerelin kaynaklarnn akl ve gnl birlikteliine dayal kararl ballklar ile harekete geirilmesi ve deerlendirilmesinin nemi ve ayrca, giriimciliin kalknmann motoru olduu konusu da vurgulanmaktadr. Gnmzde rekabet kalknma iin en nemli kavram halini almtr. Bu kapsamda lkeler aras rekabet, lkelerin gl olduu sektrlerin rekabet gcnn ykseltilmesi, bir baka ifade ile sektrlerin kresel rekabeti yoluyla gereklemektedir. Bir lke rekabet avantaj elde edebilecei ve gl olduu sektrleri; maliyet avantaj, rnde farkllk, ayrt edici zellikler ile n plana kartarak, kresel lekte sektrel rekabet avantajna sahip olmaktadr.
347

Meral Sayn

OECD ve Dnya Bankasnn yerel kalknma ile ilgili alma raporlarnda da deinildii zere yerel kalknmada temel baar unsurlar; Yerel kalknmada rol alan tm aktrlerin kaynaklarnn ibirlii ierisinde harekete geirilmesi, Stratejik planlama srecinin yrtlmesi ve yerel aktrlerin kalknma stratejisini oluturan sektr gelitirme programlarnda mutabakat salamas, Yatrmclar iin i dostu evrenin oluturulmas gibi konular kapsamaktadr. Dier taraftan ortak proje baznda ise; Yerel kalknma iin ortak ama ve hedef belirlenmesi, Farkl sektrleri temsil eden paydalarn kalknma giriimine katlmc olarak dahil edilmesi, Her paydan rol, sorumluluu ve kaynak katksnn netletirilmesi, Problem zmeye ibirlii ierisinde yaklalmas, Ortak hedeer iin ortak anlay ile harekete geilmesi konular nem kazanmaktadr. Bunlarn yan sra, yine ayn bilgi kaynaklar yerel kalknma stratejisinde blgenin rekabet avantaj tad bir alanda inovasyona ynelik retimin teviki ile bilgi temelli altyapnn oluturulmasnn nemine deinerek; Gayrimenkul projeleri olarak anlan bilim parklar ve teknoparklarn teviki, Kmelenme projelerinin desteklenmesi, Sanayi ve AR+GE ilikilerinin glendirilmesini vurgulamaktadr. Yerel kalknmada baar iin uygulanmas gereken programlar ise; Yerel altyapnn gelitirilmesi, Sosyal altyapnn tesisi, ortam iin uygun alanlarn tesisi, Giriimciler iin mevzuat ortamnn sadeletirilmesi, Yatrmlarn nn amak zere sektr gelitirme programlarnn uygulanmas, Yatrm promosyon faaliyetlerinin uygulanmas olarak belirtilmektedir. Dolays ile, son yllarda giriimcilik ile ilgili gelitirme ve destekleme programlar yerel ekonomik kalknma programlarnn ierisinde olduka nemli bir yer tutmaya balamtr. Bu balamda, GDEM Projesinin gerek iletme gelitirme, gerek yerel ekonomik kalknma programlar da birbirlerini tamamlayacak ekilde tasarlanm ve uygulama gerekletirilmitir.

348

Yerel Ekonomik Kalknma Modeli Olarak GAP-GDEM Projesi

GDEM HZMETLER ve YEREL EKONOMK KALKINMA PROGRAMI GDEM Projesi kapsamnda, ada yerel ekonomik kalknma anlaynn, yukarda bahsedilen gereklilikleri gz nnde bulundurularak yaklak 3 yl nce Sektrel Frsat Pencereleri ad ile bir program gelitirilmitir. Bu programn amac, her ilde rekabet avantaj tayan sektrlerin gelitirilmesi almalarnn yrtlmesi ve bylece global rekabet iin sz konusu sektrlerde bir takm frsat pencerelerinin almasna imkan salanmas olarak belirlenmitir. GAP-GDEM Projesi kapsamnda GDEM hizmet oslerinin yer ald aada belirtilen illerde yine aada belirtilen sektr veya faaliyet alanlarnda rekabet avantaj gelitirme ile ilgili almalar yrtlmtr; a) Adyaman; Tekstil ve hazr giyim sektr, Sarmsak ve trevleri retim sektr b) Mardin; Gm telkari ilemecilii sektr Ev arab retim sektr Gda sektr (zellikle, makarna, bulgur, irmik, v.b.) c) Diyarbakr; Dicle niversitesinde Giriimcilik Merkezi kurulmas faaliyeti, Mermer ileme sektr Kadn giriimcilii gelitirme faaliyeti d) anlurfa; Organik tarma dayal sanayi gelitirme sektr Tbbi ve aromatik bitki ve trevleri sektr Gne enerjisi ile kurutulmu gda sektr Sektrel frsat pencereleri almalarnda kalknma iin yeterli sayda yerel payda bulunmas ve yerel paydalar aras ibirliine yatknlk gibi hususlar baar dzeylerini etkileyen hususlar olarak karmza kmtr. Bunun zerine her ilde baar gstergesi daha st seviyede olan sektrel frsat pencerelerinde amzn yerel ekonomik kalknma metodolojisi olarak kabul edilen kmeleme yaklamnn uygulanmasna karar verilmitir. Kmelenme yaklamnda bilindii zere, temel felsefe, sektrel deer zincirinde yer alan ve sektrde birbirleriyle girdi ve kt ilikisinde bulunan tm mal ve hizmet reten kurum ve kurulularn belli bir cora mekanda toplanmas ve bylece toplam katma deerin sz konusu mekanda oluumuna katk salamalarnn temin edilmesidir. GDEM Projesi kapsamnda 2004 yl ortalarnda gelitirilen kmelenme program iki aamadan olumaktadr;

349

Meral Sayn

(i) Kme Analizi (Sektrn mevcut durumunun tespiti), (ii) Kme Gelitirme (Sektrn kresel rekabet gcnn gelitirilmesi) GDEM oslerinin yer ald illerde kmelenme yaklamnn izlendii sektrler aada belirtildii gibidir; Adyaman; Tekstil/Hazr Giyim Sektr, Mardin; Gda (makarna, bulgur, irmik, v.b.) sektr, Diyarbakr; Mermer ileme sektr, anlurfa; Organik tarma dayal sanayi sektr

KMELENME ALIMALARI Adyaman Kmelenme Program Adyaman kmelenme programnn amac; Adyaman odakl olmak zere, Gaziantep, Kahramanmara, Malatya, anlurfa, Diyarbakr gibi illeri ierisine alan bir cora alanda tekstil ve hazr giyim sektrnde faaliyet gsteren ve birbirleriyle girdi ve kt ilikisinde bulunan tm oyuncularn bu cora alanda ylmalarnn ve bylece toplam katma deerin bu blgede oluarak blgenin refah artna katk salamalarnn temini olarak belirlenmitir. On yllk bir perspektifte bu programn vizyonu, halen Marmara ve civarnda faaliyet gsteren emek youn tekstil ve hazr giyim sektr ile ilgili reticilerin global rekabet koullar erevesinde, lkemizde retilen pamuun %60lk blmne sahip GAP blgesine kayaca, Marmara ve civarnn yine global rekabet koullarnda bu sektrn yerine, katma deeri yksek sektrlerde faaliyet gsterecei hususunu kapsamaktadr. Adyaman kmelenme programnn katlmclar; Valilik, Belediye, Adyaman Ticaret ve Sanayi Odas, Adyaman Tekstil ve Hazr Giyim sektrnn i adamlar ve bunlarn oluturduu dernek ile Adyaman niversitesi Tekstil ve Hazr Giyim Meslek Yksek Okuludur. Bu program GAP-GDEMin sekreteryas ve URAK (Uluslararas Rekabet Aratrma Merkezi Dernei)nin danmanlnda halen devam etmektedir. Adyaman kme analizi aamasnda bir baka ifade ile kme haritas kartlmas aamasnda yukarda deinilen cora mekanda 120 adet tekstil ve hazr giyim tesisi ziyaret edilerek sz konusu kurulular aras iletiimin dzeyini belirlemeye ynelik bir soru formu eliinde mlakat yaplmtr. Bunun neticesinde Adyaman tekstil ve hazr giyim kme haritas oluturulmutur. Deer zincirinde yer almas gereken eksik oyuncular belirlenmitir, rnein; iplik, boyama, bask, aksesuar retimi, makine imalats, v.b. Bu alma 2004 yl sonunda tamamlanm olup, kme gelitirme aamasna geilebilmesi iin Adyaman Kme Gelitirme Komitesinin kurulmasna karar verilmitir.

350

Yerel Ekonomik Kalknma Modeli Olarak GAP-GDEM Projesi

Adyaman Kme Gelitirme Komitesi, sektr temsil eden on be kiiden oluarak ubat 2005de kurulmutur. Getiimiz bir buuk yl boyunca yaklak iki ayda bir olmak zere srekli toplanan komite, aada yer alan ve dokuz ana balkta anlan toplam 38 adet sektr gelitirme projelerini retmi ve her bir proje iin sorumlu olarak bir yerel payda belirlenmitir; 1. Adyamanda altyap (hava alan, yol, sulama ve enerji) imkanlarnn gelitirilmesi, 2. gc yeteneinin KOSGEB, raklk Okulu, ve ATEM (Adyaman Tekstil ve Hazr Giyim Eitim Merkezi) gibi imkanlar ile gelitirilmesi, 3. Tekstil ve hazr giyim rnlerinin ulusal ve uluslar aras pazarlarda tantm imkanlarnn gelitirilmesi, 4. OSB ile ilgili ilemlerde stratejik veya operasyonel dzeyde tekstil ve hazr giyim rnlerine ncelik verilmesi, 5. Adyamanda bu sektrde giriimcilii gelitirmek zere eksik oyuncular iin elverili yatrm ortamnn tesisi ve yatrm promosyon faaliyetleri yaplmas, 6 Adyamanda sosyal evrenin, sanatsal faaliyet kurumlarnn, otellerin, lokantalarn tesisi ile gelitirilmesi, 7. Adyaman kmelenme komitesinin faaliyet ve almalarn tantan Web sayfasnn ve sektrn aktrleri arasnda e-posta iletiim platformunun oluturulmas, 8. Adyaman niversitesi Tekstil ve Hazr Giyim Meslek Yksek Okulunun imkanlar ve almalar ile sektrn ihtiyalar ve almalar arasnda btnlk salanmas 9. Adyaman Kmelenme Komitesinin hukuki kimlik kazanmas ve kmelenmenin srdrlebilirliinin salanmasn teminen bu programn sekreteryasn stlenmesidir. Yukarda listelenen projelerden bir blm ksa vadeli, bir blm orta vadeli ve bir blm de uzun vadeli faaliyetleri kapsamakta olup, kmelenme komitesi bu projelerin gerekletirilmesi ve nansmanna ynelik almalarn srdrmektedir. Dier taraftan GDEM Ekibi bu projelerden Avrupa Komisyonunun nanse etme imkan olanlar belirleyerek bunlarn AB proje format ekline dntrlmesini temin etmi ve bunlara ilikin AB veya baka nansman kaynaklarndan mali destek aray almalarn devam ettirmektedir. Adyaman tekstil ve hazr giyim kme gelitirme programnn nemli bir blmn de projeler listesinde yer alan yatrm promosyonu faaliyetleri oluturmaktadr.
351

Meral Sayn

Bu kapsamda GDEM Ekibi tarafndan yreye yatrmc ekilmesini teminen sektrn ulusal lekte hizmet veren TKB (stanbul Tekstil ve Konfeksiyon hracat Birlikleri) ve TGSD (Trkiye Giyim Sanayicileri Dernei ) gibi sivil toplum kuruluu niteliindeki kurulular ile eitli ibirlii programlar gelitirilmitir. Adyaman tekstil ve hazr giyim kme gelitirme programnn nemli bir kts da yerel kmelenme komitesinin sivil toplum kimlii kazanarak derneklemesine katk salanmasdr. Adyaman Tekstil ve Hazr Giyim Kmelenme Dernei yaklak ay nce kurularak halen GDEMin yrtt; sektrn gelitirilmesi ile ilgili programlarn yrtlmesini, sektrn yerel sahibi olarak stlenmeye balamtr. Kme gelitirme komitesi baz zel hazr giyim rnlerine ilikin stanbul, Denizli, ankr illeri ile Adyaman ilinde maliyet aratrmas yrtlmesini salayarak karlatrmal maliyet analizi almasnn yrtlmesini temin etmitir. Bunun neticesinde zellikle verimlilik konusundan kaynaklanarak maliyetlerin ykseldii belirlenmi ve iletmelerde verimlilik ykseltilmesine ynelik bir program balatlmtr. Buna paralel olarak ihracat amal verimlilik artrma program olan uluslararaslatrma program da baz iletmelerde uygulanarak verimlilik art ve ihracata ynlenme salanmtr. Yine bunlarn tamamlaycs olarak Valilik, Belediye ve KOSGEB ile birlikte kurulan Adyaman Tekstil ve Hazr Giyim Merkezi (ATEM)nde bilgi ve beceri artrma eitimleri verilmitir. Bu eitimler baz iletmelerde i ba eitim yntemi ile pekitirilerek verimlilikte igcnden kaynaklanan eksiklik ve ak giderilmeye allmtr. Adyaman kmelenme almasnda gerek yeterli oyuncu saysna ulalabilmesi, gerek ibirliine daha yatkn bir sosyo-kltrel yapnn olmas gibi nedenler ile dier illerde yrtlen kmelenme almalarna gre daha hzl yol kat edilebilmitir. Adyaman Tekstil ve Kmelenme Derneinin, GDEMin halen koordinasyon ve sekreteryasn yrtt kme gelitirme projesini, projenin tamamlanma dnemine yaklak alt ay kala tmyle stlenmesi ve sektrn yerel lekteki sahibi olarak devam ettirmesi planlanmaktadr. ANLIURFA KMELENME PROGRAMI Benzer bak as ile anlurfa merkezli olmak zere yrtlen organik tarma dayal sanayi rnlerinin gelitirilmesi kmeleme almasnda temin/tedarik zincirinde yer alan 60 kurulu ile mlakat yaplm ve bunlarn sektrde ana oyuncu olarak rol ald belirlenmitir. Bu almann amac, lkemizin anlurfada sahip olduu organik topraklar ve buna dayal rn retebilme potansiyelinin, kmeleme metodolojisi sayesinde, kresel rekabet avantajna dntrlmesini temin etmektir. Nihai olarak Trkiyenin, dnya apnda organik rn alannda nder lke haline getirilmesi hedeenmektedir. Organik tarm kmelenme almasnda birinci aamay oluturan kme analiz faaliyetleri tamamlanmtr. Sektr ile ilgili yeterli oyuncu saysnda sknt ekilmesi sebebi ile kme gelitir352

Yerel Ekonomik Kalknma Modeli Olarak GAP-GDEM Projesi

me aamasna henz balanabilmitir. Ancak buna paralel olarak bir taraftan da, sektrn ana oyuncular olarak tanmlanan reticiler arasnda bilinlendirme ve farkndalk yaratlmas ve bylece oyuncu saysnn arttrlmas ile ilgili faaliyetlere devam edilmektedir. Halen anlurfada organik tarma dayal sanayinin gelitirilmesi ad ile yrtlen bu alma kapsamnda lkemizin bu alanda gelimi baz illerine i gezileri dzenlenerek bilin ykseltme programlar yrtlmtr. Ayrca yurt dndan bu konuda ihtisaslam deneyimli uzmanlar getirtilerek yerelde baz ekim ve dikim ilemleri ile konuya ilikin bilin ykseltilmesine ve kapasite gelitirilmesine katkda bulunulmutur. Ayn alma kapsamnda yaklak bir ay nce kurulan Organik Tarm Gelitirme Yerel Komitesi, kamu kesiminden Tarm l Mdrl, KOSGEB ve GAP-BK yetkililerinden olumaktadr. Bunlarn yan sra adet sivil toplum kuruluu temsilcisi ile sekiz adet retici konumunda i adam da komitede sektr temsilen yer almaktadr. Yaklak iki ayda bir dzenli toplanmay planlayan bu platform, bu sektrn gelitirilmesine ynelik ncelikle, ksa orta ve uzun vadeli hedef ve bunlara bal aktivite plannn hazrlanmasn ngrmektedir. Bu projenin nemli bir kts da anlurfa merkezli olarak kurulan GAP-EKODER (Ekolojik Tarm Dernei) isimli dernein kuruluudur. GAP-EKODER konu ile ilgili olarak blgede kapasite ykseltilmesini hedeeyen eitli toplantlar dzenlemi ve eitli yaynlarn retilmesine katkda bulunmutur. GDEM tarafndan balatlan ve bir seviyeye getirilen bu projenin, aynen Adyaman rneinde de deinildii zere, sektrn yereldeki sahibi olarak kurulan sivil toplum kuruluu GAP-EKODERe GDEM projesinin tamamlanmasna yaklak alt ay kala, ilevlerinin devredilmesi planlanmaktadr. MARDN GIDA SEKTR GELM STRATEJLER PROGRAMI Bu programn amac, Mardin ili ncelikli olmak zere genelde GAP Blgesinin, gda ve bal alt sektrlerinin blgesel, ulusal ve uluslararas lekte etkinliinin arttrlmasna ve bu alanda nc bir rol oynamasna katkda bulunulmas olarak belirlenmitir. Bu erevede gda sektrnde Mardin odakl olmak zere, Diyarbakr, Batman, Gaziantep ve anlurfay da iine alacak ekilde oluan ekonomik alann rekabet avantajn ykseltmek zere, sektrn ithalat durumu ve ihracat imkanlar ile tehdit unsuru tayan hususlar ve frsatlar analiz edilerek, yerel ekonomik kalknmay tetikleyecek ksa, orta ve uzun dnemli planlar ve gelime stratejileri ortaya konmutur. Programn ilk aamasnda ncelikle birincil ve ikincil verilerin nda mevcut durumun analizi yaplm ve ardndan sektrn ilgili paydalarnn olduka fazla dzeyde katlmnn saland bir toplantda sektrn zayf ve kuvvetli ynleri ile, frsat ve tehdit tayan ynleri tartlmtr. Bu srecin sonunda elde edilen
353

Meral Sayn

bulgular ile ksa, orta ve uzun vadeli hedeer ve bunlara bal aktiviteleri ortaya koyan bir yol haritas ortaya konmutur. Bunu takip eden srete, bu yol haritasnn aktivitelerini gerekletirmek zere sorumlu kurulular tespit etme ve grevlendirmeyi salamak zere zel sektr, kamu ve sivil toplum temsilcilerinin yer ald Gda Platformunun oluturulmasna karar verilmitir. lk dnemde bu platformun sekreteryasn GDEMin yrtmesi karara balanm ancak ilerleyen dnemlerde bu grevi sektr temsil eden bir sivil toplum kuruluuna devretmesi planlanmtr. Bu kapsamda sz konusu platform dzenli olarak ayda ya da bir buuk ayda bir toplanarak sektr gelitirme stratejilerinin gerekletirilmesinin takipiliini yapacaktr. DYARBAKIR KMELENME PROGRAMI Diyarbakr merkezli olarak, yrtlen mermer kmeleme almasnn amac da, lkemizin mermer sektrnde kresel rekabet avantajn yakalamas ile ilgilidir. Burada da yine, tm retici ve tketicilerin ibirlii ierisinde bir araya gelerek, sektrn kresel rekabet avantajnn elde edilmesini teminen kendi aralarnda ibirlii ve sinerji ortamn oluturmalar gerekmektedir. Halen sektrde, kme gelitirme programnn uygulanmasn salayacak yeterli oyuncunun yer almamas nedeni ile GDEM Ekibi tarafndan sektrde bilinlendirme ve kapasite ykseltme programlar devam ettirilmektedir. GELTRME HZMETLER VE SEKTREL FIRSAT PENCERELER YA DA KMELENME PROGRAMINA LKN DEERLENDRMELER Yukardaki blmlerde deinildii zere KOB Gelitirme hizmetleri; bir taraftan iletmelere bireysel bazda salanan i gelitirme hizmetleri yoluyla yrtlm, dier taraftan bireysel KOBleri grup olarak temsil eden sivil toplum kurulular ile tasarlanan ibirlii programlar vastasyla srdrlmtr. letmelere salanan i gelitirme hizmetleri baznda yaplan deerlendirmelerin neticesinde, zellikle planl, tehis ve tedavi amal hizmetlerden verim alnabildii ve baar ykleri oluturulabildii belirlenmitir. Dier taraftan yerel ekonomik kalknma modeli olarak tasarlanan Sektrel Frsat Pencereleri ve bunlarn bir ksmnda uygulanan Kmelenme Yaklam erevesindeki deneyimlere ilikin deerlendirmeler aada zetlendii ekildedir; Sektrel Frsat Pencereleri ve Kmelenme Programnda ilgili tm sektrlerin paydalar mmkn olabildiince srece dahil edilmitir, Yerel kalknma iin kararl yerel ibirlikleri ve ballklar en gl olarak Adyaman Kmelenme programnda elde edilmitir,

354

Yerel Ekonomik Kalknma Modeli Olarak GAP-GDEM Projesi

Ortak kalknma hedene ynelik ortak anlay salansa da kaynaklarn birlikte harekete geirilmesi eyleminde zaman zaman skntlar yaanmtr, Her paydan rol ve sorumluluu net olmasna karn zaman ierisinde baz anlamazlklar ile karlalmtr, Yerelde, Kalknma Srecinin yerelin yaam kalitesini bir st seviyeye karma abas olduu hususunda henz net bir anlay oluturulamamtr (daha ok Devletin grevi olarak alglanmakta!), Bu aamada, gelimi bat lkelerinin deneyimlerinden istifade ederek, ncelikle sz konusu anlayn olumas ynnde aama kaydedilmesini salayacak eylemler ile kalknma srecinin balatlmas gerekmektedir. GDEM HZMETLER VE EKONOMK ETK ANALZ GDEM oslerinin yer ald illerde hedef kitleye sunulan hizmetlerin etkisini belirlemek maksadyla, ylda iki defa olmak zere, hizmetlerin neticesi ile ilgili olarak bir soru formu zerinden telefon veya yz yze grmeler ile mlakat yrtlmektedir. Sz konusu soru formu GDEM hizmetlerinin iletmelerde, satlarn, ihracatn, verimliliin ve istihdamn ykselmesine hangi lde katk salandn belirlemeyi hedeemektedir. Sz konusu grmeler neticesi elde edilen veriler Gelire Dayal Ekonomik Etki Analizi yntemi ile deerlendirilerek yerel haslaya salanan katk belirlenmeye allmaktadr. Ekonomik etki analizi almasnda temel veri olarak yararlanlan etki parametrelerinin deerleri 2002-2006 dnemi iin ve drt il ile ilgili olarak aada verildii gibidir; Sabit yatrm; Satlar; hracat; Ek istihdam; 31,5 milyon , 58,6 milyon , 8,4 milyon , 1638 kii.

Toplam harcamann 4,3 Milyon , olarak belirlendii projede, yukardaki verilerin nda toplam hasla; 14,3 Milyon civarnda tahmin edilmi olup, bu kapsamda GDEM hizmetlerinin ekonomik etkisinin % 330 civarnda olduu tahmin edilmektedir. SONU VE DEERLENDRMELER AB-GAP Blgesel Kalknma Program (2002 - 2007)nn KOB Gelitirme Bileeni olarak planlanan GDEM projesinde, Adyaman, Diyarbakr, Mardin ve anlurfada kurulu bulunan Giriimci Destekleme Merkezleri zerinden salanan i gelitirme hizmetleri ile iletmelerde satlarn, ihracatn, verimliliin, is355

Meral Sayn

tihdamn ykseltilmesi hedeenmitir. Buna paralel olarak yrtlmesi planlanan ve bir blmnde kmelenme yaklamnn izlendii sektrel frsat pencereleri olarak anlan; rekabet gc gelitirme programlar ile yerel ekonomik kalknmaya katkda bulunulmas da hedeer arasnda yer almaktadr. Kalknma, toplumun yaam kalitesinin ykseltilmesidir ve bu balamda giriimciliin gelitirilmesinin, zellikle 1990lardan itibaren kalknmada anahtar rol oynad, baz gelimi ve gelimekte olan lke deneyimleri ile belirlenmitir. Bunun neticesinde yerel kalknmada zel nem kazanan giriimcilik, yerel ekonomik kalknmann da motoru olarak kabul edilmeye balanmtr. Yerel ekonomik kalknma metodolojisi olarak kmelenme yaklam, bu metodolojinin gerektirdii baar ltleri gz nnde bulundurularak Sektrel Frsat Pencerelerinin bir blmnde uygulanmtr. GDEM kmelenme programnn uyguland sektrler ve ilgili iller aada belirtildii gibidir; Tekstil ve hazr giyim; Adyaman, Organik tarma dayal sanayi; anlurfa, Mermer ileme; Diyarbakr, Gda rnleri (bulgur, irmik, makarna gibi); Mardin,

Sz konusu kmelenme almalarnn hepsinde de kmelenme yaklamnn birinci aamasn oluturan kme haritalama ya da mevcut durumun analizi olarak anlan alma tamamlanmtr. Halen kmelenmenin ikinci aamasn oluturan kme gelitirme almas ile ilgili olarak sadece Adyamanda olduka yol alnm, anlurfa ve Mardinde henz balanm ve Diyarbakrda ise kme gelitirmeye temel tekil edecek hazrlklar devam etmektedir. Kmelenme yaklam uygulanrken, projenin ana hedeerine ulalmasnda anahtar rol oynayan temel baar gstergeleri; (i) Yerel oyuncu saysnn yeterlilii, (ii) Yerel ynetiim prensiplerinin uygulanma dzeyi, (iii) Yerelin kendi ierisinde veya ulusal aktrler ile kurduu ibirlikleri ve ortaklklar eklinde belirlenmitir. Bunun yan sra, kmelenme yaklamnn gerektirdii yerel kalknma amal, kaynaklarn ortak havuzda harekete geirilmesi ve kararl yerel ibirlikleri / ballklar tesisi ile ilgili olarak her yrenin sosyo kltrel altyapsna gre farkl dzeyde vizyon gelitirme ve farkndalk yaratma programlarna ihtiya duyulduu belirlenmi ve buna hassasiyet gsterilmitir. Gelimi veya baz gelimekte olan lke toplumlarnda ayn srete katedilen hz ve yol, GAP Blgesinde ayn ekilde elde edilememi ve ok daha yava ilerleme kaydedilmi olmasna ramen, GDEM kmelenme programnn ada yerel kalknma anlaynn, yerelin yaam kalitesini bir st dzeye kartma ynndeki abas olarak ortaya kan bir sre olduunun iselletirilmesi balamnda nemli katk salad dnlmektedir. Yine buna paralel olarak iletmelerde yrtlen i gelitirme hizmetleri ile, giriimciliin kalknmada motor grevi grd hususunda da bilin ykseltilmesine katkda bulunulduu dnlmektedir.
356

Yerel Ekonomik Kalknma Modeli Olarak GAP-GDEM Projesi

GDEM Osleri vastasyla verilen hizmetlerin iletmelerde satlarn, ihracatn, verimliliin ve istihdamn ykselmesine hangi lde katk salandnn belirlenmesi maksadyla ylda iki defa hedef kitle ile mlakat yaplarak elde edilen veriler, Gelire Dayal Ekonomik Etki Analizi yntemi ile deerlendirilmi ve yerel haslada yaratlan etki tahmin edilmeye allmtr. Bu erevede projenin balang yl olan 2002den itibaren 2006 yl sonuna kadar yaplan deerlendirmede; yerel haslada toplam 14,3 milyon luk gelir oluturulmasna katk saland ve bunun da % 330 civarnda bir etkiye tekabl ettii belirlenmitir. Bu erevede GDEM Projesi ve GDEM Oslerinin hizmet tasarmnn lkemizin zellikle az gelimi blgeleri iin tasarlanacak yerel ekonomik kalknma programlar iin uygun bir model olduu dnlmektedir. Buna ilave olarak, nmzdeki yllarda lkemizde kurulmas planlanan Blgesel Kalknma Ajanslar ve bunlara bal Yatrm Destek Osleri iin GDEM Osleri deneyimlerinden istifade edilmesi gereken rnek yerel ekonomik kalknma modeli olarak takdim edilmektedir.
KAYNAKLAR Marhews, M., Cluster Governance; Governing the Ungovernable, 9th Annual Conference of The Competitiveness Institute (konferans bildirisi), 9-13 Ekim 2006, Lyon OECD LEED Programme Web Sitesi; Local Partnership for Better Governance; ilgili web sayfas: www.oecd.org/document/59/0,2340,en_2649_34417_33834555_1_1_1_1,00.html PROVISIONS AND INSTRUMENTS OF REGIONAL POLICY, European Regional Development Fund; ilgili web sayfas: europa.eu/scadplus/leg/en/lvb/g24234.htm The World Bank Group Web Sitesi; Local Economic Development, Organizing LED Strategy, Improving the Local Business Investment Climate, Encouraging Inward Investment, Sector (and Business Cluster) Development ilgili web sayfas; web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/TOPICS/EXTURBANDEVELOPMENT USAID Europe and Eurasia: Mobilizing Community Resources for Local Economic Development; ilgili web sayfas: www.usaid.gov/locations/europe_eurasia/dem_gov/local_gov/led. htm

357

Srdrlebilir Beeri Kalknma abas Olarak Dou Anadolu Kalknma Program (DAKAP)

SRDRLEBLR BEER KALKINMA ABASI OLARAK DOU ANADOLU KALKINMA PROGRAMI (DAKAP) Prof. Dr. Erol AKMAK* UNDP DAKAP Program Yneticisi, Atatrk niversitesi ktisat Blm retim yesi

zet DAKAP, Dou Anadolu Blgesinde katlmc krsal ve kentsel kalknma modelleri gelitirmeyi amalayan bir Srdrlebilir nsani Gelime Programdr. Dou Anadolu Blgesi Trkiyenin en az gelimi blgesidir. Be Yllk Kalknma Planlarnda formle edilen politikalar ve nlemlere, son yirmi ylda Blgenin farkl yrelerinde uygulanan kalknma projelerine ramen, Blgenin dier blgelerle arasndaki gittike artan gelimitik fark konusunda nemli bir iyileme salanamamtr. Trkiyedeki blgesel eitsizlikler, halen Dou Anadolu Blgesi aleyhine derinlemektedir. Eitsizlikler sadece gelir ve istihdam istatistiklerine deil, ayn zamanda eitim, sosyal hizmetler ve ziki altyapya da yansmaktadr. Dou Anadolu Kalknma Program (DAKAP), istihdam ve gelir yaratmaya ynelik eitim ve beceri gelitirme, kapasite oluturma ve bata kadnlar ve gen kzlar olmak zere krsal nfusun temel sosyal hizmetlere ulamasn salamay amalayan teknik ibirlii faaliyetlerini tevik etmek ve desteklemek suretiyle genel sosyal ve ekonomik kalknmann gerekletirildii srdrlebilir ve katlmc kalknma modelleri gelitirmeyi amalamaktadr.

GR Dou Anadolu Kalknma Program (DAKAP), Dou Anadolu Blgesinde katlmc krsal ve kentsel kalknma modelleri gelitirmeyi amalayan bir Srdrlebilir nsani Gelime Program olarak 2001-2006 yllar arasnda uygulanmtr. Bilindii gibi Dou Anadolu Blgesi, sosyo-ekonomik bakmdan Trkiyenin en az gelimi blgesidir. Uluslar aras istatistiklere gre, Trkiye orta gelir dzeyine sahip lkeler arasnda bulunmakla birlikte, cora blgesel arasnda sosyoekonomik kalknma gstergeleri bakmndan byk farkllklar vardr. Avrupa Birlii (AB) ve Devlet Planlama Tekilat (DPT) tarafndan belirlenen 12 NUTS-1 bl* Bu yazda belirtilen grler, yazarn kiisel grleridir.

359

Erol akmak

gesi arasnda Kuzeydou ve Gneydou Anadolu Blgeleri ile Dou Karadeniz Blgesi en dk sosyo ekonomik gstergelere sahip blgeler olarak ortaya kmaktadr. Bu blgeler, zellikle kii bana dk gelir dzeyi, tar sektrnde hala yksek bir nfus oran, endstriyel bir temelin olumamas ve yksek bir da g oran ile dikkat ekmektedirler. Salk, eitim, ulam gibi temel sosyal hizmetler ve ziki altyap bakmndan da bu blgeler, lkenin grece gelimi dier blgelerinden olduka geri durumda bulunmaktadr. zel sektrn gelimemi olmas, uzun yllar sren youn glerden dolay, giriimcilik kapasitesinin dk dzeylerde kalmas, bu blgelerin, Trkiyenin son 20 ylda sanayileme ve d ticaret alannda salad gelimelerden pay alamamasnn balca nedeni olarak ortaya kmaktadr. Be Yllk Kalknma Planlarnda formle edilen politikalar ve nlemlere, son yirmi ylda Blgenin farkl yrelerinde uygulanan kalknma projelerine ramen, Blgenin dier blgelerle arasndaki gittike artan gelimilik fark konusunda nemli bir iyileme salanamamtr. Trkiyedeki blgesel eitsizlikler, halen Dou Anadolu Blgesi aleyhine derinlemektedir. 1960l yllarn ortalarndan itibaren uygulamaya konulan ve kamunun istihdam salamaya ynelik snai yatrmlar ile zel sektrn youn tevik aralar ile desteklenmesini ieren politikalar, dier geri kalm blgelerde olduu gibi, Dou Anadolu Blgesinde de srdrlebilir bir sanayi sektrnn olumasn salayamamtr. Karlatrmal stnlklere dayal rekabeti retim faaliyetlerinin seilerek desteklenmesi yerine ou zaman istihdam yaratmaya ynelik populist tercihlerle kamu tarafndan oluturulan tesisler ve zel sektrn rant kollama davranna uygun olarak oluturulmu iletmeler ya byk zararlarla uzun sre altrlm ya da birou retime gemeden tasye edilmitir. Tarm alannda uygulanan tevikler, rekabeti bir tarm sektr yaratma ilevinin ok uzanda kalmtr. Uygulanan eitli tevik politikalar ve kalknma projeleri, tarmda kk ve ok kk iletmelerin arlkl olmas, mlkiyet yapsndan kaynaklanan sorunlar, olumsuz iklim koullar, bitkisel ve hayvansal retimdeki dk verimlilik dzeyleri, tarmsal yaym ve eitim hizmetleri ile hayvan sal hizmetlerinin yetersizlii ve dk kalitesi gibi sorunlarn yaratt olumsuzluklarn almasnda etkisiz kalmtr. Ek olarak, 1970li yllar boyunca ulusal ekonominin yaad krizler nedeniyle, kamunun blgeye ynelik kaynak transferlerinde nemli azalmalar grlm ve tevik politikalar kaynak yetersizliinden dolay iyice etkisizlemitir. Trkiyede da alma ve ekonominin liberalletirilmesi abalarnn uygulamaya konulduu 1980li yllarn banda, Dou Anadolu Blgesi, hemen hibir alanda rekabeti olmayan sektrlere sahipti. Bu nedenle, blge 1980li yllardan itibaren da alma ve ekonomide liberallemenin piyasalarda yaratt youn rekabet basklarna hazrsz yakalanmtr. Sonu, Blgeden lkenin gelimi blgeleri360

Srdrlebilir Beeri Kalknma abas Olarak Dou Anadolu Kalknma Program (DAKAP)

ne doru igc ve sermaye gnn hzlanmas olmutur. Bu durum birikimli bir gerileme srecinin yaanmasna neden olurken, blge niteliksiz igc yannda giriimcisini de byk lde kaybetmitir. Bu dnemde izlenen tarm ve hayvanclk politikalar da bu ktye gidii hzlandrmtr. 1980li yllarda bata Erzurum olmak zere, d kaynakl birka kalknma projesi uygulanmtr. Bunlardan nemli iki tanesi, Dnya Bankas tarafndan nanse edilen Hayvancl Gelitirme Projeleri ile Erzurum Entegre Krsal Kalknma Projesidir. Bu projeler, byk kaynaklar kullanmasna ramen, ziki yatrm massedebilecek dzeyde beeri ve sosyal yatrm iermemesinden dolay srdrlebilir sonular yaratmamtr. zellikle bu tr projelerde sorunun tarafn oluturan yerel halkn, projelerin tasarm, formlasyon, uygulama ve deerlendirme aamalarndan tamamen dlanm olmas, yerel sahiplenmenin yaratlamamasna neden olurken, dier yandan proje kaynaklarnn uygun olmayan ekillerde kullanlmasn da beraberinde getirmitir. Bu tr projelerin baarya ulamasnda yaamsal neme sahip olan kapasite gelitirme ilkesinin hemen hi dikkate alnmamas, proje kaynaklarnn, bir rant kollama yaklam ile ou zaman gerek anlamda iftilik faaliyetleriyle dahi uramayan kk kent ve kasaba siyasi elitlerine transfer edilmesi sonucunu dourmutur. Sonuta, ne tarmsal retim ne de hayvanclkta yerelde beeri ve sosyal kapasite gelitirilmitir ne de projelerle balatlan faaliyetler srdrlebilmitir. Gerekte bu olumsuz deneyimler, 1970li ve 80li yllar boyunca bata Dnya Bankas ve IFAD olmak zere birok uluslar aras nans kuruluunun, zellikle 3. Dnya lkelerinde krsal kalknma amal olarak desteklenen projelerin byk bir blmnde paylalmtr. Kalknmada, zellikle de krsal kalknmada ziki sermaye deiiminin nemini abartarak, insani ve sosyal sermayenin nemini yadsyan ve krsal kalknmann gerekte bir kapasite gelitirme sorunu olduu gereini grmezden gelen bu yaklamlarn baarszl kanlmazdr. Nitekim bu dnya deneyiminden dersler karan Birlemi Milletler Kalknma Program, kalknma alannda katlmclk, yoksullukla mcadele, cinsiyet dengeli kalknma, srdrlebilirlik ve iyi ynetiim gibi kavramlar tanmlayp, iine doldurabilecek nitelikte model almalarna nclk yapmaya balamtr. zetle, DAKAP, gemiin deneyimlerinden ders kararak, Dou Anadolu Blgesinde katlmc ve srdrlebilir yerel kalknma modelleri gelitirmeyi hedeeyen ve Trkiye Cumhuriyeti hkmetinin temel kalknma nceliklerine uygun olarak yerel toplumun her dzeyinde kapasite gelitirmek suretiyle kalknma amalarn gerekletirmeyi amalayan bir srdrlebilir insani gelime abasdr. DAKAP, ilk olarak, Atatrk niversitesi D likiler Koordinasyon Biriminin, Dou Anadolu Blgesinin sosyo-ekonomik gelimesine ynelik kalknma abalarna katk salamak amacyla tasarlayp gerekletirdii giriimler sonucunda ekillenmitir. Atatrk niversitesi, sahip olduu eitim ve aratrma kapasiteleri
361

Erol akmak

ile Blgenin en gelimi kurumu olarak, byle bir srdrlebilir insani gelime program iin en uygun ulusal kalknma orta olma konumundadr. niversitenin Birlemi Milletler Kalknma Program lke Osi ile birlikte oluturduu bir ok-uluslu n Hazrlk Misyonu, Ekim ve Kasm 1998 aylarnda Blgede gerekletirdii bir dizi gzlemler ve incelemelerin ardndan bir Program Destek Belgesi hazrlanmtr. Programn icra kuruluu olan Atatrk niversitesi, Dileri Bakanl ok Tara likiler Genel Mdrl ve BMKP Trkiye Temsilcilii 23 Mays 2000de Program Destek Belgesini imzalamlardr. Programn toplam btesi 2,9 milyon ABD Dolar olup, bu miktarn 2,2 milyon ABD Dolar svire Kalknma iin birlii Ajansndan (SDC), 500.000 ABD Dolar UNDP kaynaklarndan 200.000 Dolar da Atatrk niversitesi yatrm btesinden karlanmtr. Program, 2001 yl balarnda Atatrk niversitesi bnyesinde bir Program Koordinasyon Biriminin kurulmasyla uygulamaya konulmutur. Program Koordinasyon Birimi, Atatrk niversitesince tam zamanl olarak atanan bir Program Koordinatr ve UNDP tarafndan istihdam edilen bir Program Yneticisi ile iki idari destek elemanndan olumutur. Daha ncede ksaca belirtildii gibi DAKAP, istihdam ve gelir yaratmaya ynelik eitim ve beceri gelitirme, kapasite oluturma ve bata kadnlar ve gen kzlar olmak zere krsal nfusun temel sosyal hizmetlere ulamasn salamay amalayan teknik ibirlii faaliyetlerini desteklemek suretiyle genel sosyal ve ekonomik kalknmann gerekletirildii srdrlebilir ve katlmc kalknma modelleri gelitirmeyi amalamtr. DAKAP, katlmc kalknma tekniklerinin gelitirilmesine ynelik dier yerel faaliyetleri de desteklemi, proje gelitirme, formle etme ve uygulama dhil olmak zere programn eitli aamalarnda yerel ynetimleri, sivil toplum kurulularn, krsal ve kentsel toplum dzeylerindeki insanlar tevik etmitir. Bu balamda, Program Blgede bulunan kamu, sivil toplum ve zel sektr kurulular ile tm yerel halkn, bata AB ve Dnya Bankas olmak zere eitli kaynaklardan yararlanma konusundaki kapasitelerini gelitirmelerine de nemli destek salamtr. Hedeere ulamada seilen yaklam, blgesel eitsizlikleri bir btn olarak azaltma amacna ynelik u Odak Alann iermektedir: Tarmda ve geleneksel olmayan sektrlerde verimlilik, yatrm ve istihdam olanaklarnn artrlmas; Krsal topluluklar glendirmek iin katlmc yerel ynetiimin teviki yerel iletiim alarnn glendirilmesi ve Krsal toplumun temel sosyal hizmetlere ulamn gelitirmek iin sosyal yapy glendirmek.

362

Srdrlebilir Beeri Kalknma abas Olarak Dou Anadolu Kalknma Program (DAKAP)

Program balatmak ve her bir Odak Alannn gerektirdii faaliyetleri uygulamak iin zel olarak tasarlanm birok proje, Program Koordinasyon Birimi ve Sivil Toplum Kurulular tarafndan gelitirilmi ve uygulamaya konulmutur. Program temel alt proje ve ok sayda kalknma inisiyatinden olumaktadr. Bunlar, Dou Anadolu Katlmc Krsal Kalknma Projesi Dou Anadolu Giriimcilii Destekleme Projesi Dou Anadolu Turizmini Gelitirme Projesi Dier Toplumsal Kalknma nisiyatieri

DOU ANADOLU KATILIMCI KIRSAL KALKINMA PROJES Erzurum, Kars ve Ardahan illerinin 3 ile ve 10 kynde Ekim 2001de balatlan proje, Program Koordinasyon Biriminin denetimi altnda Srdrlebilir Krsal ve Kentsel Kalknma Dernei tarafndan uygulanmtr. 2003 ylnda, 3 yeni ile ve 10 ky daha proje alanna dhil edilmitir. Projede biri Koordinatr ve biri Proje Mdr olmak zere, tam zamanl 5 teknik eleman ile 10 yerel kalknma eleman istihdam edilmitir. Gerekli grld hallerde, birok eitim ve demonstrasyon uygulamalarnda bata Atatrk niversitesi olmak zere eitli niversitelerden akademisyenlerden ksa sreli hizmet alnmtr. Bu proje iin Program kaynaklarndan kullanlan toplam kaynak 1,1 milyon ABD Dolar olmutur. DAKAPn genel amalarna uygun olarak, proje, blge iin belirlenmi krsal kalknma hedeerinin gerekletirilmesine ynelik tamamlayc/destekleyici fonksiyonlar icra etmi; ile ve seilmi kyler dzeyinde katlmc modeller gelitirmi; blgesel ve ulusal kaynaklarn harekete geirilmesi ve etkin kullanm konusunda yerel toplumda srdrlebilir kalknma kapasitesi oluturulmas ynnde aba sarf etmitir. Proje, zellikle u hedeer zerinde odaklanmtr: Tarmda ve tarm d sektrlerde verimliliin artrlmas ve alternatif gelir kaynaklarnn gelitirilmesi, Krsal alanda, yerel dinamiklerin gelitirilmesine dayanan inisiyatier ile yatrm ve istihdam olanaklar yaratlmas, Katlmc ynetim ve blgesel rgtlenmeyi hedef alan inisiyatierle beeri ve sosyal sermayenin glendirilmesi. Proje bu hedeer zerinde odaklarken, proje faaliyetlerinin amalar aadaki ekilde belirlenmitir: Karlkl etkileimi temel alan katlmc yntemlerle uygulamal eitim ve demonstrasyonlarla hedef toplumda problem zme kapasiteleri oluturma ve gelitirme,
363

Erol akmak

Hkmet tarafndan belirlenmi kalknma nceliklerinin gerekletirilmesi amacna ynelik olarak yerel kalknma sorununun taraarn oluturan yerel kamu kurulular ile yerel sivil toplum kurulular ve topluluk temelli oluumlar arasnda ibirlikleri tesisi etme ve bunlar somut kalknma alanlarnda gelitirilmi projeler ile glendirme, Yerelde mevcut potansiyelin kalknmann paydalar ile birlikte belirlenmesi, mevcut olanaklarn daha yksek katma deer yaratacak ekilde deerlendirilmesi ve geleneksel tarm dndaki alternatif geim alanlarnda retim faaliyetlerini gelitirmeye ynelik katlmc ve srdrlebilir projeler gelitirilmesi. Bu hedeer ve amalar gerekletirmeye ynelik proje faaliyetleri, yerel toplumda kalknma kapasiteleri gelitirmeye ynelik rgtlenme, eitim, retim ve demonstrasyonlar eklinde snandrlabilir. Proje kapsamnda ncelikle, enkaya, Olur, Susuz Damal ve ldrdan oluan 5 ilede le Kalknma Kurullar oluturulmutur. Ayrca 20 pilot kyde proje kurullar tesis edilmitir. Bu kurullar, projenin yaam sreci boyunca, proje faaliyetlerinin tr, yer, zaman ve muhataplar ile ilgili temel konularda karar verme srelerine aktif bir ekilde katlmlardr. Ayrca proje faaliyetlerinin sonular ile ilgili temel deerlendirmeler de bu kurullarla birlikte yaplmtr. Projenin son yl olan 2006 ylnda, proje ile balatlan faaliyetlerin ve yaratlan kapasitenin srdrlebilirliini salamak amacyla, bu kurullarn bir ksm dernek eklinde sivil toplum kurulularna dntrlmtr. Bu derneklere kalknma konusunda ilave eitim verilmitir. Ayrca, baz derneklerin 2005 ylnda Erzurum ilinde uygulamaya geen AB Blgesel Kalknma Hibe Programna proje sunmalar iin teknik destek salanmtr. Kars ve Ardahanda bulunan yerel sivil toplum kurulularna da benzer eitimler verilmitir. Katlmc yntemlerle srdrlebilir yerel kalknma modelleri oluturmann arac olarak gerekletirilen eitim ve demonstrasyon faaliyetlerinin bir ksm aadaki tablolarda zetlenmektedir.

364

Srdrlebilir Beeri Kalknma abas Olarak Dou Anadolu Kalknma Program (DAKAP)

Eitim Faaliyetleri
Sra 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 26 27 28 Eitim Konusu Kalknma Yaklamlar ve Kalknmada Temel Kavramlar Proje Tasarm ve Formlasyonu Kadnn Yerel Kalknmadaki Rol ve Cinsiyet Dengeli Kalknma Yerel Kalknma Elemanlarnn Oryantasyon Eitimi Doal Yaamn Korunmas Yerel rgtlenme Kapasitesinin Glendirilmesi Beslenme ve Aile Planlamas Aile Planlamas ve Hijyen Toprak Ynetimi ve Gbre Kullanm Doal Gbre Kullanm ayr, Mera ve Yem Bitkileri Ynetimi Arclk ayr ve Yem Bitkileri Hasad Beslenme, Hijyen ve Aile Planlama Eitimleri(Halk Eitim Merkezleri ile birlikte) Hayvan Bakm ve Beslemesi Doal Kaynaklar ve evre Duyarllnn Gelitirilmesi rt alt Sebzecilii Di Bakm ve Az Sal Gzlem Yapma-zleme ve Deerlendirme Eitimi Bilgisayar Eitimi Kprky Genlik Merkezi Doal Kaynaklar Eitimi Dnya Bankas Sosyal Riski Azaltma ve Avrupa Birlii Blgesel Kalknma Hibe Programlarna Ynelik Proje Hazrlama Eitimleri ve Danmanlk ilek Yetitiricilii Eitimleri STK Kurma ve Yaatma Eitimi AB Proje Dng Ynetimi Eitimi Trkiyede Proje Destekleyen Kurumlar ve rnek Vakalar Eitimi Klk Hububat Ekiminde Toprak leme Eitimi rt alt klk sebze yetitiricilii eitimi Toplam Katlmc Says Toplam Katlmc Says 78 79 66 27 45 391 270 266 120 193 96 66 133 214 247 84 186 29 72 28 208 52 24 25 10 42 42 3339

365

Erol akmak

Demonstrasyonlar ve Yerel rgtler in Girdi Satnalm

Sra 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 Demonstrasyonun Konusu Mera Gelitirme Tritikale ekim denemeleri Yonca Ekimi Macar Figi Ekimi Korunga Ekimi Hububat Ekiminin yiletirilmesi Hububat ve Yem Bitkisi Ekim Alanlarnda Yabanc Otla Mcadele Silajlk Msr Ekimi Karsta Yem Bitkisi Tohum Yetitiricilii stasyonu Oluturma Silajlk Fig Yetitiricilii Silage Yapm Mibzerle Tohum Ekimi Nohut Ekimi Mercimek Ekimi Brucella Alamalar Hayvan me Suyu iin Yalak Yapm Hane Halk ve Ky Dzeyinde Fidan Yetitiricilii ve Dikimi Meyve Fidan Dikimi Kapama Ceviz Bahesi Tesisi Bodur Kiraz Bahesi Tesisi Mall ilek Tesisi Kapama Meyve Bahesi Depreme Dayankl Ev Model nas Saha nceleme Gezileri Yavru Alabalk Atma (Rezervuarlara) Silaj Makinesi Satn Alm Mibzer Satn Alm Gbre Serpme Makinesi Satn Alm 15000 adet 2 2 10 Miktar 400 dekar 196 dekar 214 dekar 125 dekar 1545 dekar 90 dekar 900 dekar 65 dekar 700 dekar 1615 dekar 67 ton 10 dekar 23 dekar 10 dekar 5574 bykba 22 adet 12340 dan 3200 dan 738 dan 120 dan 12500 de 10500 dan 1 Katlmclarn says 80 62 81 45 182 30 40 12 140 7 2 23 10 346

740 1300 35 4 30 111 122 -

366

Srdrlebilir Beeri Kalknma abas Olarak Dou Anadolu Kalknma Program (DAKAP)

2002-2006 yllarn kapsayan yaklak 5 yllk proje uygulamalar sonucunda elde edilen sonularn nemlilerini u ekilde zetlemek mmkndr: Proje alan olarak belirlenen ile ve seilmi kylerde, yerel ekonomik kalknma konusunda nemli bir kapasite yaratlmtr. le Kalknma Kurullarnn bir ksm yerel sivil toplum kuruluuna dntrlm, var olan kooperatif ve derneklerde, zellikle kalknma projeleri tasarlama, formle etme ve uygulama alanlarnda kapasite oluturulmutur. Bu almalar sonucunda, ok sayda proje uygulamaya konulmutur. Yukarda belirtilen alanlarda gerekletirilen eitimler sonucunda geleneksel tarmda retim ve verimlilik artlar salanmtr. zellikle yem bitkileri retimi konusunda nemli miktarlarda verimlilik artlar alanmtr. Eitim almalarnn bir blm, nitelikleri itibariyle olumlu etkileri daha uzun bir zaman diliminde elde edilecek almalardr. zellikle aile planlamas, beslenme, hijyen, kadnn kalknmadaki yeri konulu eitim almalar bu gruptadr. 2006 ylnn ilk yarsnda yaplan bir bamsz deerlendirme almas sonucunda, tamam iin 1,1 milyon ABD Dolar kaynak kullanlan bu projede, sadece eitim almalar sonucunda retim ve verimlilikte salanan artlar sonucunda elde edilen etkinin parasal deeri, 1,75 milyon ABD Dolar olarak hesaplanmtr. Ayn ekilde proje kapsamnda gerekletirilen demonstrasyonlarn baarl olanlarnn ifti pratiine yansmas sonucunda elde edilen retim ve verimlilik artlarnn parasal deeri de yine bamsz deerlendirmeci tarafndan 1,2 milyon ABD Dolar olarak hesaplanmtr. Gerekte bu etkiler, projenin yaama geirildii 2002 ylndan 2006 ortalarna kadar elde edilen statik etkilerdir. Kukusuz, bu olumlu etkiler uzun yllar boyunca genileyerek srecektir. Daha nemli olan, yerel toplumda kalknma anlay konusunda nemli bir zihniyet deiikliinin gerekletirilmi olmasdr. DOU ANADOLU GRMCL DESTEKLEME PROJES Bu proje, giriimcilik eitimi, danmanlk ve rehberlik hizmetleri yoluyla, Dou Anadoluda ticaret ve yatrma destek salamay amalamtr. Proje 2003 yl Ocak aynda Erzurumda balatlmtr. Balangta iki yl olarak ngrlen proje sresi, buuk yla karlm ve kapsama alan, Erzincan ve Bayburt llerini iine alacak ekilde geniletilmitir. Dorudan Program Koordinasyon Birimi tarafndan uygulamaya konulan Projede tam zamanl olarak bir Proje Asistan ve yerel uzman istihdam edilmitir. 2005 ylnda Bayburt ve Erzincan llerinin de kapsama alnmasyla yerel uzman says bee karlmtr. Bu proje iin 20032006 yllarn kapsayan yaklak 4 yllk srede toplam olarak 550.000 ABD Dolar kaynak kullanlmtr.

367

Erol akmak

Proje, giriimcilii desteklemek amacyla, Erzurumda (bilahare Bayburtta) birer Giriimci Destekleme Merkezinin kurulmas ile hizmete gemitir. Merkezlerde verilen hizmetler iin herhangi bir cret ya da masraf alnmamtr. Bu Merkezlerin verdii balca hizmetler unlardr: irket ve iletme gelitirme hizmetleri salamak ve kk ve orta lekli iletmelere(KOB) ynetim destek hizmetleri vermek, Yerel giriimcileri yeni yatrm kirleri konusunda bilgilendirmek ve onlara yol gstermek, Atatrk niversitesi, Sivil Toplum Kurulular ve Yerel Ynetim Otoriteleri ile ilgili konularda ibirlikleri tesis etmek, Potansiyel kadn giriimcileri tevik etmek ve kendi ilerini kurmalarnda yol gstermek. Proje kapsamnda, Erzurum ve Bayburtta kurulan Merkezlerde, 3,5 yl boyunca toplam olarak 298 iletme ve bireysel giriimciye, eitli iletme gelitirme hizmetleri konusunda teknik destek ve danmanlk hizmeti verilmitir. Avrupa Birlii ve Dnya Bankas Sosyal Riski Azaltma Projelerine sunulmak zere 61 KOB projesi iin teknik destek salanmtr. Bu projelerin 48i ilgili kurulularca destee layk grlmtr. 5 nemli yatrm ile ilgili n-zibilite almas yaplm, bunlardan ikisi daha sonra gereklemitir. 32 KOBye eitli iletme sorunlarn ortaya karmaya ve zm yollar gstermeye ynelik isel tehis (internal diagnostic) almas yaplmtr. 8 rma ve STK iin kapsaml WEB sitesi ile rma ve rnlerini tantc materyal hazrlamalar konusunda teknik destek salanmtr. 7 ok ortakl iletmenin kurulmas almalarna teknoloji seimi, hammadde, rn ve pazarlar konusunda teknik destek verilmitir. Aralarnda KOB sahip ve yneticileri ile STK yneticileri ve akademisyenlerin bulunduu toplam 320 kiiye Proje Dng Ynetimi eitimleri verilmi ve bilahare hazrladklar projelere danmanlk hizmeti sunulmutur. Bayburtta bir balang dzeyinde bir kmelenme almas yaplarak, 32 reticinin katlm ile bir Mermer reticileri Dernei kurulmu, AB ve SRAP fonlarna proje sunmalar salanm ve toplu olarak bir ulusal fuara katlmlarna destek olunmutur. Merkezlerin sunduu teknik destek hizmetleri ile Erzurum ve Bayburt llerinde STKlar ve KOBlerce kabul ettirilen projelerin toplam tutar, yaklak olarak 3,5 milyon Euro tutarndadr. Ayrca, yine Merkezler tarafndan verilen eitim ve danmanlk hizmetleri sonucunda, niversite birimlerince hazrlanan 15 proje AB Blgesel Kalknma Hibe Program tarafndan desteklenmeye layk bulunmutur. Bu projelerin toplam miktar, yaklak 1 milyon Euro dzeyindedir. Bu projenin k stratejisi olarak, biri Atatrk niversitesi, dier ikisi Erzurum ve Bayburt Ticaret ve Sanayi Odalar bnyesinde olmak zere 3 Giriimci Destekleme Merkezinin kurulmas planlanmtr. Atatrk niversitesi Giriimcilik
368

Srdrlebilir Beeri Kalknma abas Olarak Dou Anadolu Kalknma Program (DAKAP)

Aratrma ve Uygulama Merkezi, 2006 yl ortalarnda faaliyete gemitir. Bayburt Ticaret ve Sanayi Odasnda da bir Giriimci Bilgilendirme Merkezi kurulmu bulunmaktadr. Erzurum Ticaret ve Sanayi Odasnda gelimi bir Giriimci Destekleme Merkezi kurma ynndeki almalara destek olmak zere 2 iletme gelitirme hizmetleri projesi hazrlanm olup, bu projeler halen AB kaynakl olarak yrtlmektedir. Erzurum Ticaret ve Sanayi Odas, proje tarafndan salanan teknik hizmetler ve projece hazrlanarak AB destei salanm bulunan projeler ile bir Avrupa Birlii Gelitirme Merkezine ev sahiplii yapabilecek kapasiteye ykseltilmitir. Bamsz deerlendirmeci tarafndan yaplan incelemelerde, Dou Anadolu Giriimcilii Destekleme Projesi Trkiyenin dier blgelerinde uygulanan benzerleri ile karlatrldnda ok daha dk dzeylerde kaynak kullanmasna ramen, zellikle Erzurum ve Bayburtta Ticaret Odalar ve i dnyasnn sivil toplum kurulular nezdinde nemli kalknma kapasiteleri oluturmutur. Proje tarafndan yaratlan katma deerin tam olarak hesaplanmas g olmakla beraber, Erzurum ve Bayburta zellikle AB kaynaklarndan aktarlan miktarn nemli bir blmnde katks olduu belirtilmitir. DOU ANADOLU TURZMN GELTRME PROJES DAKAP kapsamnda, 2003 yl sonunda balatlan Dou Anadolu Turizmini Gelitirme Projesi, konu olarak krsal turizmi pilot alan olarak da, oruh Nehri Havzasnn Erzurumun spir ve Artvinin Yusufeli leleri snrlar iinde kalan blm belirlenmitir. Proje faaliyetleri, spir ve Yusufeli le Merkezleri ile turizm potansiyeli yksek olan seilmi belde ve kylerde younlatrlmtr. Proje, Program Koordinasyon Birimi tarafndan tam zamanl olarak bu projede grevlendirilen 1 proje asistan ve 2 saha eleman ile ok sayda disiplinden gelen ve ksa srelerle alan uzmanlar tarafndan gerekletirilmitir. 3 yla yakn sre uygulanan proje iin Program kaynaklarndan 900.000 ABD Dolar harcama yaplmtr. Projenin temel hede, spir ve Yusufeli ileleri ve bal kylerinin krsal turizm iin bir var noktas haline getirilmesi abalarna destek vermektir. Bu hedefe uygun olarak, projenin genel amac DAKAPn blge kalknma abalarna katkda bulunma misyonunu turizm alanna tamak ve bu erevede oruh Vadisindeki doal ve kltrel zenginliklerin turizm amal kullanmn salayacak katlmc ve srdrlebilir bir model gelitirmektir. Bu genel amaca bal kalarak projenin ayrntl amalar aadaki gibidir: nsan temelli, srdrlebilir ve toplumun dezavantajl kesimlerinin yararn gzeten bir krsal turizm kalknma modeli gelitirmek, Blge de turizm kalknmasn, katlmclk ve ynetiim ilkeleri dorultusunda tayacak yaplarn gelitirilmesini desteklemek,
369

Erol akmak

stihdam arttrma yannda, hizmet kalitesini iyiletiren, katma deer arttrc, evreye saygl ve yeniliki turizm odakl giriimleri desteklemek, Turizm potansiyelini belirleme, turistik rn gelitirme ve pazarlama alanlarnda temel almalar yapmak. Bu amalar gerekletirmeye ynelik olarak yrtlen proje faaliyetleri aadaki gibi zetlenebilir. Eitim Faaliyetleri Proje Dng Ynetimi Eitimleri ve Proje Hazrlama Danmanl Yerel STK ve belediyelere AB NUTSII Hibe Programna proje hazrlanmas iin destek verilmitir. Bu amala, oruh Vadisinde Krsal Turizmin gelitirilmesi amal 4 proje sunulmutur. Yerel STKlara AB /Salk Bakanl reme Sal Programna proje hazrlanmas iin destek verilmitir. Bu destekle, Klkaya Kltr ve Dayanma Derneinin bir projesi hayata gemitir. Bak-Tiis-Ceyhan Kk Yatrm Fonlar (Biyo-eitlilik) Programna proje hazrlanmas iin yerel STKlara destek verilmitir. AB ve Dnya Bankas Programlarna proje hazrlama konusunda proje blgesindeki kamu grevlileri, STK temsilcileri ve sektrden kiilere ynelik olmak zere, 7 eitim programnda toplam 148 kiiye Proje Dng Ynetimi eitimi verilmi ve proje kri gelitirenlere projeleri ile ilgili teknik danmanlk hizmeti salanmtr. Temel ve ileri mesleki eitim Proje alanndaki genlerin ve sektrel ilgili kiilerin krsal turizm ve doa sporlar alannda bilgi ve beceri dzeylerini gelitirmek zere, ok sayda eitim ve uygulamalar gerekletirilmitir. Bu faaliyetlerin bir ksm doa, evre ve kltr konusunda farkndalk ve kapasite gelitirme bir ksm da turizm rn gelitirme amal olarak uygulanmtr. Bunlarn balcalar, aada zetlenmektedir: Yry yollar gelitirme (Fransz ADRI ile): 1 Haziran-1 Eyll 2005 (Eitici eitimi), Toplam 30 katlmc. Rafting Eitimi: 1-11 Temmuz 2005, 22 katlmc. Turizm ngilizcesi: 20-25 Mays 2005, Barhal, 15 katlmc. Kat hizmetleri ve yiyecek-iecek (Radisson SAS Otelleri ile): 10-11 Mays 2005, spir, 26 katlmc. Hijyen Eitimi (Atatrk niversitesi Hemirelik Y.O. ile): 15 Nisan-4 Haziran 2005. Yusufeli, spir, Barhal, Tekkale, Sargl, Dokumaclar, Yncler, Srakonaklar, Aksu, Moryayla, Yedigl. 312 katlmc, 23 kk iletme, 2 YIBO.

370

Srdrlebilir Beeri Kalknma abas Olarak Dou Anadolu Kalknma Program (DAKAP)

ngilizce letiim Becerileri (Boazii niversitesi ile): Olgunlar, Yaylalar, Barhal, Yusufeli, Klkaya, spir, Macahel. 1 Temmuz-31 Austos 2004. 203 katlmc. Turizm ve Doal ve Kltrel Deerlerin Korunmas semineri (Kltr ve Turizm Bakanl ile): 14-17 Haziran 2004. Yusufeli, spir. 141 katlmc. Katlmclk ve Blgesel bir Marka Yaratmak: 15-17 Nisan 2004, E. Fazl Oral. 40 katlmc. oruh Vadisi Kular: Haziran-Temmuz 2005. Evsel atklarn geri kazanm semineri (GTZ ile birlikte): 27 Nisan 2005, Barhal ve Yusufeli. Temiz oruh Kampanyas: 27 ubat 2005, Yusufeli ve spir, 135 katlmc. 6 Mart 2005, Yusufeli, 45 katlmc. 13 Mart 2005, Klkaya, 50 katlmc. Eko-turizm semineri: 16-17 Nisan 2004. E. Do. Dr. Nazmiye Erdoan. spir. 40 katlmc. Paydalar ve toplum nderlerine eitim gezileri Kapadokya ve ral Eitim Gezisi: 6-12 Kasm 2003, 26 katlmc. Fransa Alpes de Haute-Provence Blgesine Eitim Gezisi: 25 Kasm-3 Aralk 2004, 9 katlmc. rn Gelitirme Bu kapsamda gerekletirilen faaliyetler, bata blgenin turizm zenginliklerinin ayrntl bir envanterini karma ve bunlarn pazarlanmasna ynelik balantlar kurma yannda eitli demonstarsyon projelerinin hayata geirilmesini amalamtr. Bunlar, ksaca aadaki gibi zetlenmektedir. Blge turistik deerleri hakknda veri toplama, envanter oluturma Srakonaklar Tarihi Evler Mimari Envanteri:1-5 Austos 2005, Ku Envanteri: Mays-Haziran, Austos-Eyll 2005,. Grc Kiliseleri: 13 - 24 Kasm 2004, Jeoloji Envanteri: 17 Austos 5 Eyll 2004, Botanik Envanteri: 7-15 Haziran 2004.

Pazar aratrmas ve Tur Operatrleri ile alma Cora Bilgi Sistemi: Haziran-Eyll 2005. Turizm Profesyonelleri ile altay: 16-18 Eyll 2004, 7 katlmc. Demonstrasyon projeleri oruh Vadisi p Geri Kazanm n almas: 20 Haziran-20 Temmuz 2005

371

Erol akmak

spir Belediyesi Turizm Eitim Merkezi oluturma: Mays 2005 hizmete girdi. Aa ambar-ev (Karadeniz Teknik niversitesi, Mimarlk Fak): Dr. Mimari alma Nisan 2004, uygulama Temmuz-Austos 2005, Yusufeli. Tantm Faaliyetleri Blgenin tantlmasna ynelik olarak da aadaki faaliyetler gerekletirilmitir. Aros Festivaline destek: 15-17 Temmuz 2005 Nehir Kano ampiyonasna destek (Ulusoy, Ernak ve RO-RO sponsorluu ile): 25-29 Mays 2005, spir ve Yusufeli, 40 yar Internet ve web sitesi oluturma: www.choruh.com, www.datur.com adreslerinden eriilebilir. Basl tantm malzemelerinin hazrlanmas ve datm: Bror, posterler: Basl 2 bror, 4 poster ve baskda 4 bror, 25 kartpostal. Kitapklar: Botanik, Jeoloji ve Grc Kiliseleri ana metinleri. Turizm Fuarlarna katlm: Reisepavillon, Hannover, 3-6 ubat 2005. rgtlenme ve sosyal alma Katlm, srdrlebilirlik, cinsiyetler aras denge ve ynetiim: Proje Ynlendirme Kurul toplantlar: 12 Aralk 2004 ve 8 Ocak 2005. rgtlenme, Srdrlebilirlik ve Katlmclk altay, Barhal, 9 Mays 2005, 32 katlmc, Yusufeli, 10 Mays 2005, 20 katlmc. Bu proje ile ilgili olarak belirlenen hedeer henz tam olarak gerekletirilmemitir. Bu nedenle projenin 2007 yl bandan itibaren devam ettirilmesi kararlatrlmtr. DER KALKINMA FAALYETLER DAKAP kapsamnda yukarda zetlenen alt proje dnda birok toplumsal kalknma inisiyati de desteklenmitir. Bunlar aada zetlenmektedir: Oltu lesi Kadn gc Becerilerini Gelitirme Projesi Bu proje 2003 ylnda Oltu lesinde Oltu Ticaret ve Sanayi Odas ile birlikte planlanp uygulamaya konulmutur. Proje erevesinde 10 gen kz ve kadn tekstil iilii konusunda eitilmi ve beceri kazandrlmtr. Bu katlmclardan bazlar kendi ilerini kurmak zere giriimler balatmlardr.

372

Srdrlebilir Beeri Kalknma abas Olarak Dou Anadolu Kalknma Program (DAKAP)

Biliim ve letiim Teknolojisi Eitim Merkezi (Cisco Networking Local Academy) 2003 ylnda Cisco Systems ile ibirlii yaplarak, Atatrk niversitesi Matematik Blmnde bir ICT Eitim Merkezi kurulmutur. 40 niversite rencisi ve isiz gen, 2003 ylnda 6 aylk kursta eitilmitir. Projenin amac, Blgede bilgi ve iletiim teknolojisinin gelimesine yardmc olmaktr. Program 2004-2006 ylnda yeni rencilerin katlm ile srdrlmtr. Doal Gaz letim ve Bakm Konusunda Eiticilerin Eitimi Program Atatrk niversitesi Pasinler MYO ve stanbul Belediyesi ile ibirlii halinde, 10 retim elemannn katlm ile stanbulda bir eitici eitimi program gerekletirilmitir. Ama, Doal Gaz Sektrnde insan kapasitesini gelitirmek ve niversitenin bir Doal Gaz Eitim Merkezi kurma giriimini desteklemektir. stanbulda eitici eitimi alanlar, Blgede Doal Gaz tesisi ve bakm hizmetleri konusunda eitici olarak hizmet etmilerdir. Kars Yem Bitkileri Tohumu retimi Projesi Bu Proje Kars li Tarm l Mdrl ile i birlii yaplarak yrrle konulmutur. Bu proje ile Kars l merkezinde atl durumda bulunan Kaz Yetitirme iftliinin 1000 dekar arazisinde , korunga ve yonca tohum retimi almalar balatlmtr. Bu proje szlemeli iftilik yntemi kullanlarak geniletilmitir. Jeotermal Istmal Sera Projesi Bu proje, Atatrk niversitesi Mhendislik Fakltesi retim yeleri tarafndan Hasankalede mevcut jeotermal kaynaklarn seralarn stlmasnda kullanlmas olanaklarn aratrmak zere hazrlanm ve proje iin Avrupa Birlii Thematic Trust Fund (TTF) fonundan kaynak salanarak uygulamaya konulmutur. DAKAP Koordinasyon Birimi projenin koordinatrln yrtmtr. Jeotermal su kaynann stmada kullanld 240 m2 lik modern bir sera yaplmtr. Bu serada, niversitemiz Ziraat Fakltesi, Pasinler Meslek Yksek Okulu, Hasankale Kaymakaml ve Belediye Bakanlnn ibirlii ile sebze retimi yaplmakta, ifti eitimi iin programlar dzenlenmektedir Yem bitkileri Tohumu retimi ve Silaj Yapm Demonstrasyonlar Bu proje Atatrk niversitesi Ziraat Fakltesi ile ibirlii yaplarak uygulamaya konulmutur. Projenin amac niversite Ziraat letmesinin yem bitkileri tohumu retimi ve silaj yapm potansiyelinin artrlmasna katkda bulunmaktr. Proje erevesinde konu ile ilgili alet ve ekipman alnm ve seilmi iftilerin tarlalarnda demonstrasyonlar yaplarak ifti eitimi programlar gerekletirilmitir. Genlik nisiyatieri Program Bu program erevesinde Erzurum linde enkaya ve Kprky, Kars linde Susuz, Ardahan linde ise ldr ve Damal lelerinde birer Genlik Merkezinin ku373

Erol akmak

rulmas planlanm ve uygulama balatlmtr. Bu merkezlerin amac, renci olan veya olmayan, tm genlerin okul d veya bo zamanlarn deerlendirmelerine ve yeteneklerini gelitirmelerine yardmc olmaktr. Bu Programda gerekli mekan yerel ynetimlerce, alet ve ekipman DAKAP tarafndan salanmtr.

374

Yerel Planlama Uygulamalar ve Samsun Ekonomik ve Blgesel Kalknma Konseyi

YEREL PLANLAMA UYGULAMALARI VE SAMSUN EKONOMK VE BLGESEL KALKINMA KONSEY Uur HAYVALI Samsun Ekonomik ve Blgesel Kalknma Konseyi

Samsun l Geliim Stratejisi aamal olarak hazrlanmaktadr. Bu almann ilk iki aamasnda Mevcut Durum ve Analizi ile l Strateji Raporu hazrlanmtr. Ana Plan ikinci aamada (l Strateji Raporu) belirlenen faaliyetlerin ayrntlarn ve bu faaliyetlerin hayata geirilmesi iin yaplan idari dzenlemeleri vermektedir Mevcut Durum ve Analizi raporu Samsun ilinin zaman iinde greli konumunda gzlenen gerilemenin nedenlerini aratrmtr. Bunun iki temel nedeni kamuya bamllk ve kamu sektrnde gzlenen klme ve ticaret deseninde meydana gelen gelime sonucu Samsunun blgesel ticaret roln kaybetmesi olarak ortaya konmutur. Yaplan GZFT almalar ve sektrel analizler Samsunda gelimeyi salayacak temel kaynan; a) Tarm ve tarma dayal sanayi, b) Uzman igcnn varlna bal olarak yer seimi kararlar veren sanayiler ve c) Uluslararas ticaret olduunu belirlemitir. Belirlenen gelime dinamiklerini hareke geirmek iin l Stratejisi Raporu konuya odaklanarak iyileme salamay nermitir. Bunlar Samsunun iyi ynetilen bir il olmas, iletmeler iin rekabeti koullarn salanmas ve Samsunun yaam evresinin ekici hale getirilmesi olarak belirlenmitir. Bu uzun dnemli hedeflerin yannda ksa dnemde Samsuna yatrmc ekmek iin de bir dizi faaliyet nerilmitir. Samsun ili iin ngrlen Vizyonu (Trkiyenin Karadeniz kysndaki lkeler, Avrupa Birlii ve Trk Cumhuriyetleri ile olan ilikilerinde nemli bir rol oynayan retim, ticaret ve hizmet merkezi) gerekletirmek iin seilen 21 faaliyet l Strateji Raporunda belirlenmitir. Ana Plan bu 21 faaliyetin nasl hayata geirileceini sunmaktadr. Yapmakta olduumuz Samsun l Geliim Stratejisi yeni planlama kavramlarnn l dzeyindeki nc uygulamalarndan biridir. Geleneksel Kapsaml Planlama uy375

Uur Hayval

gulamalarndan nemli fark bulunmaktadr. Bunlar: a) Planl mdahale alanlarnn belirlenmesinde seici olunmas, b) Plann yerel inisiyatie hazrlanmas, c) Plann uygulama arlkl olmasdr. SECLK Kapsaml planlamann bir zellii; nerilen faaliyetlerin gelime srecinde deimesi gerektii dnlen btn parametreleri kapsamasdr: Eitim, Salk, evre, Altyap, Sermaye Birikimi, rgtlenme, Gelir Dalm ve Sosyal Deiim gibi. Bunlar ve daha da uzatlacak uzunca bir listedeki mdahale alanlarnda gzlenen eksiklikler phesiz Samsun ili iin de geerlidir. Ancak Samsun l Geliim Stratejisi mdahalelerin konuda younlamasn nermektedir. Plan ngrs bu konudaki iyiletirmenin dier konularda da gelimeyi tetikleyeceidir. Seilen stratejik mdahale alanlar: Yerel ynetim kapasitesinin glendirilmesi, Samsun da insanlarn mutlu olaca bir yaam evresinin yaratlmas ve letmeler iin rekabeti koullarn yaratlmasdr. Samsun Plan Yerel Ynetim Kapasitesi kavramn geni bir perspektifte grmektedir. l plan asndan, ynetim kapasitesi gelitirilecek ayr yerel aktr bulunmaktadr Bunlar a-)Merkezi Hkmetin salk, eitim ve bayndrlk gibi sektr kurumlar;b-) Belediye ve l zel daresi gibi geleneksel anlamda yerel ynetimler; ve c-) zel sektrn yerel rgtlenmesidir. l Plan asndan en byk sorun, kendi sektrel uygulamalar dorultusunda ve kendi kurumlar dndaki herkese tmyle kapal olarak, proje gelitiren ve uygulayan sektr kurumlarnn almalarnda rasyonellii ve etkinlii salamaktr. PLANLAMADA YEREL NSYATF, KATILIM VE HESAP VERLEBLRLK Samsun l Geliim Stratejisi yerel yneticilerin inisiyati ile balatlmtr. Samsun Valilii ve Samsun Bykehir Belediyesi Bakanl olarak hazrlanlmas ngrlen Samsun li Geliim Stratejisi iin Devlet Planlama Tekilat Mstearlnn katksnn salanmas hususunda Devlet Planlama Tekilat Mstearlna gidilerek, 19- 07 -2004 tarihinde Samsun Valilii, Samsun Bykehir Belediye Bakanl ve Devlet Planlama Tekilat Mstearl arasnda l protokol imzalanmtr. Bu protokol ile Samsun li Geliim Stratejisi ni yaptracak olan, Samsun Valilii, Samsun Bykehir Belediyesi Bakanl ile bu almalara teknik destek verme konusunda Devlet Planlama Tekilat Mstearl anlamlardr. Protokolde Samsun linde Samsun Blgesel Ekonomik Kalknma Konseyi (SABEKAK) kurulmas ngrlmtr. Samsun l Geliim Stratejisi kapsamnda yaplacak temel planlama ve bu konuda yaplacak tm almalar ynlendirmek maksadyla kurulan SABEKAK 04082004 tarihinde ilk toplantsn yapmtr.
376

Yerel Planlama Uygulamalar ve Samsun Ekonomik ve Blgesel Kalknma Konseyi

Kurucu SABEKAK yeleri Samsun Valilii Samsun Bykehir Belediye Bakanl 19 Mays niversitesi Rektrl Samsun Belediyeler Birlii Samsun Ticaret ve Sanayi Odas Bakanl Samsun Ticaret Borsas Bakanl Samsun Esnaf ve Sanatkarlar Odalar Birlii Bakanl Samsun Esnaf ve Sanatkarlar Kredi ve Kefalet Kooperati Bakanl Samsun Ziraat Odas Bakanl TUGB Samsun ubesi Bakanl (Teknoloji ve Uluslararas Geliim Birlii)

Ynetim dzeyinde planlama almalarn ynlendirmek iin balangta daha dar kapsaml bir kurul olarak kurulan SABEKAK daha sonra yeni yelerin ki bunlar: Milletvekilleri l Genel Meclisi Bakanl Yerel Gndem 21 Bakanlar Konseyi Temsilcisinin de katlm ile kapsam artrlmtr. Konsey plan hazrlamak ve uygulamasndan sorumlu olmak zere14.12. 2004 tarihinde bir yerel Kalknma irketi kurmutur. AB lkelerindeki uygulamadan hareketle kurulan bu irket Samsunda yerel kapasiteyi oluturma abalarnn da nemli bir esidir. SABEK A.. Ortaklar Samsun Anakent mar naat Ticaret Limited irketi 19 Mays Proje, Yatrm, Hayvanclk, Su rnleri, Makina, naat, Turizm, Sanayi ve Ticaret Anonim irketi Samsun Esnaf ve Sanatkarlar Kredi ve Kefalet Kooperati TUGB Teknoloji ve Uluslararas Geliim birlii Samsun ubesi Samsun Ziraat Odas Bakanl Samsun Ticaret ve Sanayi Odas Samsun Ticaret Borsas Samsun Esnaf ve Sanatkarlar Odalar Birlii Samsun Stratejik Blgesel Ekonomik Kalknma Plann yapmak Yurt ii ve Yurt D Blgesel Kalknma projelerini yapmak yaratmak, iyeri yaratmak Var olan iyerlerinin yaplanmalarn takip edip yeni teknolojilerden faydalanmalarn salamak
377

irket Faaliyet alan (tigal Konular):

Uur Hayval

Yurt ii ve Yurt d blge imkanlarn pazarlamak Var olan irketlerin uluslararas tantmlarn yapmak Var olan Aile irketlerindeki kurumsallama sorunlarn zme. Eitim ve danmanlk hizmetleri vermek.

SABEK A..nin yapmakta olduu planlama srecinde olabildiince katlmc bir yntem uygulanmtr. Bu katlm hem tm ileleri hem de nemli sektrel aktrleri kapsamtr. alma srecinde Samsun ilinin GZFT analizi almasnda Samsun Valisi, Samsun Bykehir Belediye Bakannn nderliinde ile toplantlar dzenlenmitir. Hesap verilebilirliin nemli bir gerei gelime hedeerinin llebilir bir ekilde ifade edilmesi ve zamanlamasnn yaplmasdr. Yerel ynetimlerde effak ve etkinlii salamak katlmcl ne karacak bir yap gerektirmektedir. Samsun l Geliim Stratejisi geni bir katlmla hazrlanmtr. Bu katlmclk plan uygulama ve plann zaman zaman gncellenmesi aamalarnda da korunacaktr. Bu erevede, yerel temsilcilerin, STKlarn ve mmkn olduunca halkn dorudan katlm salanacaktr. Planda belirlenen hedeerin gerekleme durumu srekli olarak izlenecek ve bu konularda halk bilgilendirilecektir. ngrlen uygulamalarla ilgili olarak sorumlularn hesap verecei yerel platformlar her program iin belirlenecektir. Stratejik mdahale alan olarak seilen konuda ve Samsun ili genel refah dzeyi ile ilgili olarak ayrntl ltler ifade edilmi ve hedeer belirlenmitir. Bunlarn mevcut durumunu belirlemek iin TK ile ibirlii iinde zel almalar balatlm ve bunlarn periyodik olarak izleme/ deerlendirmeye olanak verecek ekilde tekrar iin dzenlemeler yaplmtr. zleme Deerlendirme Gstergeleri: Samsun Gelime Ortam Gstergeleri
ltler yeri ruhsat almak iin gereken ilem says ve sre Kamu hizmetlerini tatmin edici bulanlarn oran Samsun Kalknma Konseyi almalarn yakndan izleyen Samsunlu oran Samsun yerel seimlerine katlm oran 2006 2008 2010 2015 2020

378

Yerel Planlama Uygulamalar ve Samsun Ekonomik ve Blgesel Kalknma Konseyi

Samsun Ekonomik Gelime Gstergeleri

ltler Samsuna dardan gelen yatrm ve yaratt istihdam says OSB ve KSSlerde faal iletme saylar Samsunda kapanan ve yeni alan iletme says Sosyal gvenlik kurumlarna kaytl alan says sizlik oran 2006 2008 2010 2015 2020

Yaam Ortam Gstergeleri

ltler Temel altyapdan yararlanan konut oran yeri-konut arasndaki ortalama seyahat sresi Mahalle ortak alanlarn kullanan sakin oran Standartlarn en az % 80 orannda karlayan sosyal donanm oran Belediye hizmetlerinden memnuniyet oran Temel altyap iin yaplan demelerin hane geliri iindeki oran Samsunlularn ocuklar iin arzu ettikleri il iinde Samsun diyenlerin oran 2006 2008 2010 2015 2020

379

Uur Hayval

Samsun li Gelimilik Gstergeleri

Gelimilik Gstergeleri Ortalama kii bana gelir Eitimde gelimeler- Okullama oran niversite bitirenler % Teknik eitim grenler % Sanayide alan igc oran htisaslam hizmetlerde alanlar oran Refah dzeyinde gelimelerOrtalama konut bykl Kaloriferli konut oran Tatil yapan aile oran 2006 2008 2010 2015 2020

UYGULAMAYA YNELK PLANLAMA Samsun l Geliim Stratejisinin nemli bir zellii uygulama arlkl olmasdr. Plan ksa dnem iin kurumlarn halen hazrlamakla ykml olduu yllk Plan- Bte uygulamalarna bir ereve oluturmu ve bu planlar ynlendirmitir. Plann bu anlamdaki ikinci nemli zellii ksa ve orta dnemde uygulanacak projeleri belirlemesi ve bunlar belli bir btnlk iinde deerlendirmesi ve ynlendirmesidir. Planda belirlenen ve uygulamaya konulan ncelikli projeler neler? ncelikli Projeler Tek Durak Hizmet Merkezi GEM Uluslararas Ticaret-Tamaclk Vakf niversitesi Tersaneler Tarmsal Sanayi evre Dzeni Plan zleme Deerlendirme (TK) Sanayiye KOSGEB Destei

Tek Durak Hizmet Merkezi Tek Durak Hizmet Merkezi l zel daresi bnyesinde oluturulmasna karar verildi. Personel Bykehir Belediyesi, l zel daresi, Ticaret ve Sanayi Odas tarafndan istihdam edilecek Planlanan faaliyetleri arasnda: Samsunun tantm, yatrmc destei ve gsteri merkezi merkezi bulunmaktadr.

380

Yerel Planlama Uygulamalar ve Samsun Ekonomik ve Blgesel Kalknma Konseyi

GEM (nkbatr) nkbatrler; en krlgan olduklar kurulu aamasnda kk iletmelere, yaama ve gelime ansn artrmak ve bymelerini salamak zere, bir at altnda geni bir hizmet aral sunar. Gelien ve byyen rmalar mezun edilir, yerlerine yenileri alnr. SDP 1 kapsamnda kurulan 6 Gelitirme Merkezinin projeye olan maliyeti 5.315.148,50 YTL olmutur. Proje kapsamnda kurulan sz konusu 6 GEMde 31 Aralk 2005 tarihi itibariyle 162 iletme faaliyet gstermekte olup, toplam 907 istihdam yaratlmtr. GEMlerin projeden fon aldklar szleme boyunca taahht ettikleri toplam iletme saysnn 161 ve yaratacaklar istihdam saysnn 540 olduu dikkate alndnda, elde edilen baar aka grlmektedir. Trkiyede yatrm belgesi alan kurulularda bir kiiye istihdam salamak iin 91 bin 800 dolar gerektirdii bir ortamda 8 bin dolar gibi bir harcamayla gerekletirilecek olan yatrmda bir kiiye istihdam iin harcanan parayla GEMlerde 11 kiiye i salanabilmi olacaktr. Samsun li Geliim Stratejisi almas sonucunda ortaya kan Gelime Dinamiklerinin ngrd sektrlere destek vermek ve bu sektrlerdeki eksik oyuncular bu sektre kazandrmak ana hedeerdendir. Her 3 ylda bir 26 adet yeni sanayici yaratmak. 104 kiiye i imkan salamak Uluslararas Ticaret Tamaclk Etd D ticaret iin irket oluumu D ticaret altyapsnn gelitirilmesi Samsuna yabanc sermaye ekilmesi

Vakf niversitesi Herkesin katld yabanc dilde eitim veren bir vakf niversitesi Maliyet Tahminleri: niversitenin yaklak 210.000 m2 alan zerinde 45 milyon $ maliyet tahmini ile kurulmas tasarlanyor Muhtemel Blmleri: Mhendislik Fakltesi Fen Edebiyat Fakltesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi Tersaneler Projesi Samsun/Merkez Kapasite Bilgileri Gemi na Kapasitesi (Dwt/Yl) elik leme Kapasitesi (Ton/yl) : 750.000 Dwt/yl : 300.000 Ton /yl
381

Uur Hayval

Bakm-Onarm Kapasitesi (Dwt/Yl) Bakm-Onarm Kapasitesi (Ton/Yl) na Ede. En Byk Gemi Tonaj (Dwt) stihdam(adet) Kapasite Bilgileri na Ede. En Byk Gemi Tonaj (Dwt) elik leme Kapasitesi (Ton/yl) Bakm-Onarm Kapasitesi (Dwt/Yl) Bakm-Onarm Edc. En Byk Gemi Tonaj (Dwt) stihdam(adet)

: 2.500.000 Dwt/yl : -----: 225.000 Dwt : 3138

Samsun/Terme : 30.000 Dwt : 5.000 Ton /yl : 20.000 Dwt/yl : 20.000 Dwt : 750

Tarmsal Sanayi Yeni yatrmc getirilmesi Mevcut ileme/pazarlama rmalarnn desteklenmesi ifti rgtlerinin desteklenmesi evre Dzeni Plan tari yaplyor l zel dare 2007 btesine denek koydu zleme-Deerlendirme Aratrmayla ilgili hazrlklar tamamland l zel daresi maliyetin tamamn karlayacak. TK almay yrtyor. Genel refah seviyesi llecek Gelir, meslek ve eitim durumu llecek l Geliim Stratejisinin etkileri izlenecek Sanayiye KOSGEB Destei Mevcut durum tespiti yapld Desteklenecek ncelikli alt sektrler (mobilya, gda sanayi, makine sanayi, metal ileme sanayi, tbbi aletler, plastik/kauuk sanayi) belirlendi. Verilecek destekler belirleniyor Tek Durak Hizmet Merkezi ve Konsey Tek Durak Hizmet Merkezi Tek Durak Hizmet Merkezi Samsuna yatrm yaplmasn kolaylatrmak iin hizmet sunmanktadr. Bu merkezin temel grevi Samsuna gelen veya Samsunlu yatrmclarn yatrm konusundaki ilk adresi olmaktr.

382

Yerel Planlama Uygulamalar ve Samsun Ekonomik ve Blgesel Kalknma Konseyi

Tek Durak Hizmet Merkezinin Hukuki Dayana Kalknma Ajanslar yasasyla kurulmas hedeenen yatrm destek osi nin alma esaslarn kendine hedef edinmi ve ilde bu os oluturulana kadar yatrmcya hizmet sunacaktr. Yatrm Destek Osi iin salanan yasal dayanaklar Samsunda kurulacak olan Tek Durak Hizmet Merkezi nin de uygulamalarna k tutacak ve yereldeki yneticilerin ayn hassasiyetle yetkilerini bu ynde kullanmasndan ibaret olacaktr. Ayrca l zel daresinin ynetmelik karma yetkisini de kullanarak uygulamay kolaylatrmaya ynelik dzenlemeler yaplabilir. Konseyin ad Samsun Kalknma Konseyidir. Hukuki Dayanak KONSEY Trkiyedeki yerelleme anlaynn hayata geirilmesi iin yerel aktrler tarafndan gnlllk esasyla oluturulmutur. Kurumlarn ykmllkleri kanunlarn kendilerine verdikleri yetkilerin tamamen iyi niyet erevesinde Samsunun gelimesi iin kullanlmasndan ibarettir. Bu maksatla, DPT ynlendirmesi sonunda kurucular arasnda imzalanan 10.08.2004 tarihli protokolle bu konsey oluturulmutur

383

TRKYEDE KURUMSAL DENEYMLER PANEL

Oturum Bakan: Emin DEDEOLU
Kalknma Ajanslarnn nemi ve EGEV-EBKA Deneyimi Ylmaz Temizocak Trkiyede Bir lk: Mersin Kalknma ve birlii Konseyi Raif Okutucu Ege Blgesi Deneyimiyle Trkiye Kalknmasna Bir Bak Tamer Takn Adana Yatrm Aratrma Gelitirme Merkezi ve Blgesel Kalknma Ajanslar mit zgm

Kalknma Ajanlarnn nemi ve EGEV-EBKA Deneyimi

KALKINMA AJANSLARININ NEM VE EGEV-EBKA DENEYM Ylmaz TEMZOCAK Ege Ekonomiyi Gelitirme Vakf Bakan

Her lkenin snrlar belli bir alan ve bu alann ekonomi, nfus, evre gibi faktrler asndan, nasl kullanlacana dair bir stratejisi vardr. Bu strateji, devletin belirlemi olduu makro-ekonomik hedeerinin bir uzants veya yansmasdr. Hedeer arasnda, ekonominin istikrarl ve etkin ileyii, lkenin btnl, nfusun belli bir yaam standardna kavumas saylabilir. Hedeeri belirleyen faktr, iktidardaki parti veya partilerin ideolojisi veya yaklam kadar, lkenin o dnemdeki beklentileridir. Piyasa ekonomilerinde, sz konusu makro-ekonomik hedeere ynelik stratejilerin, blgesel gelimilik farkllklarna yol amas neredeyse kanlmazdr. Bu yzden Bat Avrupada 1920lerden itibaren geri kalm blgelerin devlete desteklenmesini ve kaynak aktarlmasn ngren Blgesel Politika kavram domutur. Bu dnemde, Amerikan ve Bat Avrupa blgesel politika yaklamnda nemli bir fark vardr: ABDde kalknma programlarnda ncelik bireysel yerleim merkezlerine veya eyaletlere verilirken, Bat Avrupada, blgelerdeki aktiviteleri, odak noktas alan Blgesel Kalknma Ulusal Stratejisi oluturulmutur. Bylece Bat Avrupada blgesel politika kapsam ok daha genilemitir. Birinci Dnya Savan izleyen yllarda, zellikle 50lerde ve 60larda blgesel politikalarda Rnesans yaanm, ileri kapitalist lkelerdeki hzl ekonomik byme sayesinde blgesel politikalara nemli kaynak ayrlmtr. Ancak 70li ve 80li kriz yllarnda blgesel politika aleyhine eletiriler de yaplmtr. Eletirilerin odak noktas blgesel politika hedeeriyle, lkenin ekonomik etkinliini ykseltme hede arasndaki elikidir.

387

Ylmaz Temizocak

Zira geri kalm blgelerin zellikle sosyal adan gelimesi iin ayrlan fonlar, kaynaklarn etkin kullanmnda engel oluturmaktadr. Bu yzden 1980lerde ve 90larda birok gelimi lkede blgesel politika yaklam sosyal amalardan ekonomik amalara ynelmitir. Blgesel politika yaklamnn ekonomik gelimeye ncelik tannmas eklinde geirdii evrim, planlamada yntem deiiklii de getirmitir. Klasik planlamada blgesel planlar, merkezi otorite tarafndan yukardan aa, ziksel alt yap ve mali tevikleri n plana alan ve blgeler iin stratejiler reten tarzda yaplmaktadr. Oysa yeni planlama anlay, aadan yukar, blgelerin kendi stratejilerini rettikleri, ortak akl ve katlmcla dayanan, giriimcilik kapasitesini ve insan kaynaklarn gelitirmeye ynelik tarzda yaplmasna amirdir. Ancak bu demek deildir ki blgeler kendi geliim projelerini hazrlarken her konuda bamsz, kendi balarna karar alr ve gerekletirir. Blge, ne byklkte olursa olsun neticede bir btnn, yani niter bir devletin bir parasdr. Dolaysyla baz konularda merkezi otoritenin yasal dzenlemeleri, politikalar, uygulamalar blgesel gelime ile birebir iliki iindedir. Nitekim Ege Ekonomiyi Gelitirme Vakf (EGEV) olarak gerekletirdiimiz Blgesel Geliim alma Grubu toplantlarnda yaplan GZFT (SWOT) analizinde ortaya konan sorunlarn ana balklar yledir: Hukuk Ynetsel, yasal, politik ve brokratik sorunlar nsan kaynaklar Eitim Fiziki altyap Sanayinin yaplanma, altyap ve gelime sorunlar Kaynak yetersizlii-nansman sorunlar birlii, koordinasyon ve rgtlenme eksiklii Ar-Ge ve inovasyon yetersizlii Nfus art Yaam kalitesi evre Demokrasi ve katlmclk

Bu ana sorunlara ynelik hemen hemen tm zmler, devletin genel erevede, birbiriyle ilikisini dikkate alan, egdml ve ezamanl yasal ve politik uygulamalaryla mmkn olabilir. Bir taraftan devlet merkeziyeti yapyla kendi stne den grevleri gerekletirirken, te yandan esas itibariyle adem-i merkeziyeti tarzda giriimler yaplmaldr. Bu balamda Blgesel Kalknma Ajanslar byk nem kazanmaktadr. Blgesel Kalknma Ajanslarnn dnyadaki rneklerine baktmzda stlendikleri balca rollerin unlar olduunu gryoruz.
388

Kalknma Ajanlarnn nemi ve EGEV-EBKA Deneyimi

Ekonomik stratejileri belirlemek ve uygulamak, Blgeyi i ve d yatrmclara tantc faaliyetlerde bulunmak, Vergi tabann geniletecek ekilde seilmi sektrleri desteklemek, Sektr tabann geniletmek, Farkl istihdam olanaklar yaratmak, Yeni iletmeleri cezbetmek ve mevcutlar alkoymak iin stratejik yaklamlar uygulamak, letmelerle kamu yneticileri arasnda koordinasyon salamak, Blgenin uzun dnemli ekonomik hedeerini etkileyecek meseleleri tehis etmek, Piyasa aratrmas yrtmek, Firmalar eletirmek ve a oluturmak, Firmalarn yer seimine ve proje gelitirmesine yardmc olmak, gc temel ve ihtisas eitimi programlar dzenlemek, Bilhassa yabanc alanlara okullar, kltrel imknlar, ev bulma, salk hizmetleri gibi konularda bilgi vermek, Giriimcilerin i kurma ilemlerini yrtmek.

Tabii ki her kalknma ajansnn bu grevlerin hepsini yerine getirmesi sz konusu olamaz. nemli olan her aamada blgenin ve yatrmclarn zelliklerini ve ihtiyalarn dikkate almalardr. Blgesel Kalknma Ajanslarnn etkinliini belirleyen nemli faktrler unlardr: Finansal kaynaklar, Nitelik ve nicelik olarak yeterli personelin varl, Blge kalknmasna ynelik ncelikler ve vizyon oluturmay ieren stratejik planlama srecinin varl, Meruiyet ve yetki, Blgesel Kalknma Ajanslarnn yerel giriimcilerle balarnn gc, stlendikleri grevleri ne dereceye kadar yerine getirdikleri, Blgesel tutarllk, Doru, hzl ve gncel bilgiye ulalabilirlik. EGEV Ege Ekonomiyi Gelitirme Vakf 1992de Ege Blgesini ve zmiri zellikle d yatrmclara tantmak, onlara gerekli bilgi ve yardm salamak ve bylece Egeyi ve zmiri d yatrma amak amacyla kurulmutu. Hedef eitli kurum ve kurulularca ayr ayr yrtlen bu tr almalar koordine etmek, kaynak israfna yol amadan en etkin ve verimli bir ekilde tantm ve bilgilendirme faaliyetlerini yrtmekti. Vakfn kurucu yeleri bata zmir Valilii ve Bykehir Belediyesi olmak zere zmirdeki tm odalar, zmir Ticaret Borsas, hracat Birlikleri, zfa, Egiad ve Gazeteciler Cemiyetiydi.

389

Ylmaz Temizocak

EGEV kurulduktan bir sre sonra ABnin Akdeniz lkelerine ynelik Med-Invest program erevesinde bir projenin iinde yer ald. Toplam 370.000 ECUluk (yaklak bugnk euro ile ayn) proje ile Trkiyenin ilk kalknma ajans olan EBKA (Ege Blgesi Kalknma Ajans) kuruldu. Proje kapsamnda: EBKAdan iki eleman ortak kalknma ajanslarnda ay eitim grd. Ege Blgesi ile ilgili temel ekonomik verileri ieren bir bilgi bankas kuruldu. zmir ve blgeye ilikin brorler bastrld. zmiri tantan bir video-lm yaptrld. Sempozyumlar dzenlendi. Avrupann birka kentinde iadamlarna ynelik tantm toplantlar yapld. EBKA ok baarl almalarna ramen, Kalknma Ajanslarnn o yllarda Trkiye de yasal dayana olmadndan rgtlenme, yaptrm ve nansman alt yapsndan yoksundu. Bu projenin 1995 ylnda tamamlanmasndan sonra EGEV, EBKAy kendi bnyesinde bir irkete dntrmek zorunda kald. Fakat EBKA deneyimi 90l yllarn artlarnda dnlmesi ve gerekletirilmesi ok nemli bir proje olarak EGEVe byk bir tecrbe kazandrd. EGEV 1995 Aralk ve 1996 Martnda Arama ve Karar Konferanslar dzenledi. zmir 2023 ad verilen projenin amac, zmirin Cumhuriyetin 100. kurulu yl olan 2023 ylnda bir Akdeniz Yldz eklinde parlamas iin ortak aklla bir vizyon oluturulmas ve gerekli etkinliklerin tespiti idi. almalarn sonunda zmirin en nemli sorununun g, ncelikli sektrnn ise turizm olduu belirlendi. Bir baka tespit de zmir in evre illerle i ie olmas, onlar youn bir biimde etkileyen ve onlardan etkilenen bir konumda olduu idi. Dolaysyla onlarla ibirlii yaplmadan zmirin sorunlarna zm bulmak pek mmkn deildi. Bu noktadan hareketle 1997 Aralk aynda Egedeki dier 9 ilin (Afyon, Aydn, Balkesir, anakkale, Denizli, Ktahya, Manisa, Mula, Uak) valileri, belediye bakanlar, niversite rektrleri ve oda bakanlarnn katld bir toplant yapld ve kendileri EGEVin ats altnda birlemeye davet edildiler. neri ilgiyle karland ve 1998 Hazirannda yaplan EGEV Genel Kurulunda EGEVin ye kurum says 118e, mtevelli says 152ye kt. Yeni kimliiyle EGEVin vizyonunu, misyonunu, deerlerini ve stratejilerini saptamak amacyla Kasm 1998de dzenlenen Arama Konferansnda EGEVin vizyonu

390

Kalknma Ajanlarnn nemi ve EGEV-EBKA Deneyimi

Cumhuriyetimizin 100. Ylna kadar; insan ve doa kaynaklarnn doru kullanmna dayal, dengeli ve srdrlebilir kalknmay ada standartlarda gerekletirmi bir Ege, misyonu ise: Ege Blgesi iin zgn bir kalknma modelinin ortak akl ve katlmclkla oluturulmas ve uygulanmasnda nclk etmek olarak belirlendi. Misyonu dorultusunda almalara balayan EGEV nce DPT ile bir protokol imzalad. DPT ile imzalanan protokolde DPTnin planla ilgili olarak EGEVe her trl bilgi, teknik ve uzmanlk destei salamas ngrlmekteydi. EBKA erevesinde derlenmi olan bilgiler deimi ve biliim teknolojileri ok ilerlemi olduundan yepyeni bir veri bankas oluturuldu. ye iller hakknda bilgi toplanarak www.egev.org adresindeki internet sitesinde yaynlanmaya baland. EGEVin misyonunun iki ilkesi vardr: ortak akl ve katlmclk. Buna gre 2001 Nisanndan balayarak Uak, Afyon, Balkesir, anakkale, Denizli, Aydn, Ktahya, Manisa ve Mula illerinin Stratejik Hedef Toplantlar, zmirin ise blgedeki rolnn ve vizyonunun tespit toplants yapld. llerin Stratejik Hedef toplantlarnda vali, belediye bakan, oda bakanlar ve sivil toplum rgtlerinden oluan 35-50 kiilik bir grup Cumartesi sabah saat 9:00dan Pazar akam stne kadar tartarak il stratejik hedef raporunu ve vizyonu ortaya kardlar. almalarmzn nc aamas ye illerde 2003 Mart ayndan itibaren yaplan nceliklendirme toplantlaryd. Bu toplantlara ilikin zellikler unlard: Her ilden 30 ila 45 kii katld. Toplants yaplmadan nce o ile ait l Raporu hazrland ve katlmclara toplantdan bir hafta nce gnderildi. Toplantda katlmclar gruplar halinde alarak belirlenen verileri kendi bak alar ve il raporundaki bilgiler nda nceliklendirdiler. nceliklendirme toplantlarn takiben Afyonda Blgesel Diyalog Konferans yapld. Her ilden seilen 7 kii 3 gn boyunca nceliklendirme toplantlarndan gelen sonular deerlendirdiler. Bylece bir uzlama zemininde alt blgeler ve tm blge baznda ncelikler haritas karld. Blgesel Diyalog Konferansnda elde edilen sonular unlar oldu: Sektrlerde hangi illerin ne kartldn gsteren listeler ve haritalar. llerde hangi sektrlerin ne kartldn gsteren listeler ve haritalar

391

Ylmaz Temizocak

Her ilde zerinde uzlamaya varlm olarak ne kartlan sektrlerin alt sektrlerinin neler olduu. Sektrel Toplant Temalarnn neler olaca. Diyalog konferansnda 10 ilin ncelikli sektrleri olarak n sralarda tarm ve hayvanclk, turizm, Jeotermal ve madencilik/topraa dayal sanayi yer ald. Bunun zerine sektr toplantlar sreci balatld. Tarm-Hayvanclk Sektr Toplants 2-3 Nisan 2005de Aydnda, Turizm Sektr Toplants 16-17 Nisan 2005de Marmariste, Jeotermal Sektr Toplants ve Madencilik ve Topraa Dayal Sanayi Sektr Toplantlar 14-15 Mays 2005de Kuadasnda gerekletirildi. Sektr Toplantlarnn her birine her ilden o sektrn nde gelen temsilcileri, brokratlar ve retim yelerinden oluan 60-70 kii katld. Katlmclar 2 gn boyunca sektrlerinde gelime salamak, atlm yapmak iin uygulanmas gereken projeleri belirlediler. Katlmclar ayrca kmelemenin gereine iaret ederek kmelemenin ilk admlarn attlar. EGEV kme krini eitli platformlarda yaymaya almaktadr. Nitekim kme konusunu tantmak ve lkemizde bu konuda yrtlen almalar ortaya koymak zere ubat 2004de Trkiyeden ilgili gruplarn ve ngiliz Uzman Prof. Dr. Philip Cookeun katld bir seminer dzenlemitir. Geliim Projesi erevesinde illerde gerekletirilen toplantlarda ortaya kan ortak talepler Blgesel Kalknma Ajanslarna yol gsterici niteliktedir. Bu talepler, Altyap yatrmlar; zellikle her ilin kendi ileleriyle ve iller arasnda karayolu/demiryolu balantlarnn ada dzeye kavuturulmas, Bata rzgr enerjisi olmak zere alternatif enerji kaynaklar yaratlmas, Sit alan ve zel evre uygulamasnn katlmc bir anlayla yre halknn kirleri alnarak yeniden dzenlenmesi, Yunan adalar ile ky ticaretinin nndeki engellerin kaldrlmas, Arazi tapulatrmann ve kadastronun tamamlanarak paralanm arazilerin optimal bykle kavuturulmas, Verimli arazilerin tarm d amalarla kullanmnn engellenmesi, Destekleme politikalaryla rn planlamann paralel yrtlmesi; tarmda yat politikasnn reticinin katlmyla belirlenmesi Yat turizmi mevzuatnn gnn ihtiyalarna cevap verecek ekilde dzenlenmesi
392

Kalknma Ajanlarnn nemi ve EGEV-EBKA Deneyimi

letmelerin-turistik tesislerin vergilerinin irket merkezinin bulunduu yerden deil, tesisin bulunduu ilden denmesi rn borsalarnn kurulmas olarak zetlenebilir. Egevin blgesel rgtlenmesini ve imdiye kadar blgede yrtt almalarn dikkate alan DPT, Trkiye-Yunanistan Snr tesi birlii Program Interreg III/Ada Blgesel Teknik Sekreterya grevini kurumumuza vermitir. EGEV, 6 ilin (Aydn, Balkesir, anakkale, zmir, Mula ve Edirne) valilikleri bnyesinde oluturulan Yerel Teknik Sekreteryalar ile DPT ve teknik yardm ekipleri arasnda koordinasyon salamakla grevlendirildi. Yaklak iki yl gibi bir srete EGEV stlendii tm grevleri baarl bir ekilde tamamlam ve sona yaklald bir anda, hepimizin bildii gibi idari ve teknik nedenlerle bu projenin uygulanmas, geici olmasn umduumuz bir sreyle durdurulmutur. Fransa Alsace Blgesi Kalknma Ajans ADIRAnn, lkemizde ilk temas ettii kurumlardan biri EGEV olmutur. ADIRA 1950 ylnda kurulmu olup Fransann ve Avrupann, muhtemelen de dnyann ilk kalknma ajansdr. 55 yllk tarihinde dnya ekonomisine yn veren 1200den fazla yabanc sermayeli irketi blgeye ekmeyi baarmtr. EGEVin kurulu ve yelik yaps Kalknma Ajanslarna paralel olduu iin ADIRA, EGEVle ibirlii protokol yapma talebinde bulunmu ve 21.ubat.2005te zmirde basn ve i dnyas temsilcilerinin katld bir kokteylde ADIRA yetkilileri ile ibirlii protokol imzalanmtr. Protokol, aadaki konularda iki kurum arasnda ibirlii yaplmasn ngrmektedir: Ticaret, Yatrm frsatlar, Kresel eilimler konularnda bilgi alverii, adamlar ve yatrmclarn karlkl ziyaretleri, Ortak toplant ve tantm faaliyetleri

Protokol erevesinde 16-20 Ekim 2005 tarihlerinde Alsace Blge Merkezi Strasbourga bir i gezisi dzenlenmitir. Odalarmz temsilcilerinden oluan 16 kiilik bir grupla Alsace Blgesi ziyaret edilerek eitli temaslarda bulunulmutur. ADIRA bu ziyaretimize karlk 17 Eyll 21 Eyll tarihleri arasnda Alsace blgesi Senatr, Milletvekili, Oda Bakanlar, Rektrler ve zel Sektr temsilcilerinden oluan 25 kiilik bir heyet ile zmire gelecektir. EGEV tarafndan hazrlanan ziyaret program ibirlii olanaklarnn hzla gereklemesi amacn gtmektedir
393

Ylmaz Temizocak

ve misarlerimiz yeni almalarna balayan zmir Kalknma Ajans ile tanacaklardr. 5302 sayl l zel daresi Kanunu ile 5393 sayl Belediye Kanunu l zel darelerine ve nfusu 50.000in zerinde olan belediyelere Stratejik Plan hazrlama ykmll getirmitir. Ancak yaptmz tespitlerde konuyla ilgili grevlilerin nasl hareket edecekleri hakknda yeterli bilgi ve deneyim sahibi olmadklar grlmtr. Ayrca EGEVin illerde yrtm olduu almalar katlmc ve ortak akla dayal ilkelerle yrtld iin kanunun zne son derece uygundur. EGEV mevcut bilgi ve birikimini paylamak ve Stratejik Planlama yapmakla ykml grevlilere yardmc olmak amacyla getiimiz yl zmirde bir seminer dzenlemitir. l zel darelere ve belediyelere davet yaplm olup, youn bir katlmda salanmtr. 2006 ylnda Ege Ekonomiyi Gelitirme Vakf (EGEV), Philip Morris/Sabanc destei ile Ege Fikir nderleri AB Eitimleri Dizisi projesini yemiz olan illerde baaryla uygulamtr. Avrupa Birliine giri sreci ierisinde karlalabilecek olan sorunlarn ve eksikliklerin giderilebilmesine katkda bulunmak amacyla dzenlenen eitim programnda; Avrupa Birlii ile Trkiye-AB ilikileri, ABnin ortak ticaret, tarm, turizm, KOB ve rekabet politikalar, AB topluluk fonlarndan yararlanma koullarnn ilendii her ilde 2 er gnlk bir eitim verilmitir. AB uzmanlar tarafndan verilen bu eitim; bata ye kurumlarmzn yeleri olmak zere, dier mlki ve yerel idare birimleri, sivil toplum kurulular, kk ve orta lekli sanayi kurulular, i evreleri, siyasi partiler ve medya kurulularnn temsilcileri niversite retim yesi ve rencilerinin

katlmyla gerekletirilmitir. EGEV, EXPO 2015 almalarn zmirin ve Ege Blgesinin kalknmasnda en nemli faktr olarak grmektedir. 2008 ylnda yaplacak olan seimlerde zmir belirlenirse, devletin gerekletirecei yatrmlar sz konusu olacak ve EXPO 2015 blgeyi onlarca yl ileriye gtrecektir. Adaylmzn kabul edilecei hesabyla; 2. havaalan iin almalar hemen balatlmal,

394

Kalknma Ajanlarnn nemi ve EGEV-EBKA Deneyimi

Yakn ehirlerarasnda kk uaklarla hava ulam mutlaka ciddiye alnmal, anakkale boazna yaplacak bir kpr ile gzergh zerindeki tm illerin Avrupaya balants salanmaldr. EGEV kurum olarak EXPO almalarnda aktif grev almaktadr. Btn bu almalar neden yapyoruz? Varmak istediimiz sonu nedir? EGEVin tabii ki bir yatrm ve yaptrm gc yoktur. EGEVin yapt bir yol haritas izmektir. Blgeye ynelik ve blgenin tam katlmyla yaplan almalarn sonucunda: Stratejik Hedef Toplantlar ile illerin potansiyelleri, sorunlar ve vizyonu, bizzat o ilde yalanlar tarafndan belirlenmi ve katlmclar belirlenen hedeere kendi imkn ve gayretleriyle Ulaabileceklerini grmlerdir. Alt yap gibi byk meblalar gerektiren ve ilin kendi imknlaryla zlemeyecek meselelerde, gerekli yasa ve ynetmelikleri karacak parlamenterlere, yatrm yapacak bakanlklara ve uygulayacak brokratlara yol gsterici nitelikte veriler temin edilmitir. lkemizin kt kaynaklarnn her alana eit datlmas durumunda kaynaklarn heba olmamas ve nceliklere gre yatrm yaplmas verimliliin artmasn salayacak veritaban olumutur. Sektr toplantlarnda o sektrlerin tm art ve eksileri masaya yatrlm, darboazlarn almas iin projeler hazrlanmtr. l raporlar blgenin tam bir envanterinin karlmasn salamtr. EGEV veri tabanna dhil edildiinden bu verilere tm dnyann internet zerinden ulamas mmkndr. Nihai amacmz, blgenin ekonomisinin gelimesini, srdrebilir rekabet avantaj kazanmasn salamak ve iyi yaanabilir ve dnya standartlarnda ehirler yaratmaktr. Bunun iin blgeye yabanc yatrmc ekmek gerekir. imdiye kadar blgeye yatrm yapma niyetiyle gelen kiilere verecek salkl ve derli-toplu bilgiden yoksunduk. Elimizdeki veriler ve yol haritas sayesinde yatrmlar optimum ekilde ynlendirmek mmkn olabilecektir. Grld gibi, EGEV 90l yllarn balarndan itibaren blgesel kalknmann nemini kavram ve gerekli almalar balatmt. 2006 yl banda kabul edilen kanun erevesinde verilen yetki ile Kalknma Ajanslar kurulmasnda zmirin pilot il seilmesi, 14 yl sreyle yaplan almalarn semeresi olarak EGEVi ok mutlu etmitir. Vakfn bundan sonraki hede, Kalknma Ajansnn
395

Ylmaz Temizocak

zmirde yarataca sinerjiyi ve kazanlacak ivmeyi tm Ege illerine yaymak ve projelerde birlikte hareketi salamaktr. Blgesel Kalknma Ajanslar Yasasnda ngrlen rgtlenme yaps ve ilevleri ile EGEVin yaps ve ilevleri byk benzerlikler gstermektedir. Madde 8de Blgesel gelime hedene ynelik olarak; blgedeki kamu kurum ve kurulular, zel kesim, sivil toplum kurulular, niversiteler ve yerel ynetimler arasnda ibirliini gelitirmek ve ajans ynlendirmek zere Blge Kalknma Kurulu oluturur denmektedir. Grld gibi Blge Kalknma Kurulu EGEVin ye yapsyla bire bir uyumludur. Ajansn grev ve yetkileri zetle yle tanmlanmaktadr: Blge plan ve programlarn hazrlamak, Kamu kesimi, zel kesim ve sivil toplum kurulular arasnda ibirliini gelitirmek, Ulusal ve uluslararas dzeyde blgenin tantmn yapmak, Trkiyenin katld ikili veya ok tara uluslararas programlara ilikin faaliyetlerin blgede tantmn yapmak ve bu programlar kapsamnda proje gelitirilmesine katk salamak. Yine grld gibi bu grevler, EGEVin imdiye kadar yrtm ve yrtmekte olduu almalar kapsamaktadr. Dolaysyla Pilot olarak belirlenen iki Kalknma ajans dnda Blgesel Kalknma Ajanslarnn belirlenmesi aamasnda Ege Blgesi dier blgelere nazaran epeyce nde balayacaktr. Ege Blgesinde 14 yldan bu yana blgesel kalknma konusunda faaliyet gsteren EGEV, Kalknma Ajanslar sayesinde Trkiyenin ciddi bir kabuk deiiminden geeceine ve zmirin ve dolaysyla Ege Blgesinin uluslar aras ilikilerinin nihayet istenilen dzeye geleceine inanmaktadr. Trkiyenin kresel anlamda rekabet edebilirlii blgesel kalknma politikalarna bal bir d ticaret stratejisini benimsemesiyle artabilir. Bu kapsamda blgelerde faaliyet gsterecek ajanslarn saylar ve etkinliklerinin artrlmasnda fayda vardr. Kresel rekabette yksek katma deerli, kaliteli ve markalam rnlerle uzmanlam pazarlara ulama hedeni benimseyen tm yerel oluumlar, mevcut potansiyeli daha etkin deerlendirerek stn rekabet gcne ulaacaklardr. Her ilin kendisi iin belirledii vizyona ulamas neticede kendi sorumluluundadr. EGEVin ykledii misyon erevesinde oluturulan yol haritas esas alnarak, o ilin kendi kaynaklarn harekete geirip el ve gnl birlii iinde planl ve sistematik bir biimde alarak bunu bizzat o ilde yaayanlar yapacaklardr. Blgemiz halk bir taraftan kendi stne den sorumluluklar yerine getirirken bir taraftan da gerekli yasa-ynetmeliklerin kmas iin giriimlerini srdrme396

Kalknma Ajanlarnn nemi ve EGEV-EBKA Deneyimi

lidir. Refah toplumuna ulamak uzun soluklu bir abadr ve bu abay kendimiz iin deilse bile gelecek nesillerimizi dnerek srdrmeliyiz. Ege Ekonomiyi Gelitirme Vakf EGEV 10 Ege Blgesi ilinin oluturduu bir kurumdur. Ynetiminde ve Mtevelli heyetinde bu illerin tm kurulularnn temsilcileri bulunmaktadr. Ynetim Kurulu Bakan olduum bu kurumu zmir Kalknma Ajans Ynetiminde temsil etmekteyim. Dolaysyla EGEV bugne kadar tm blge iin yrtt almalara ayn hedeer dorultusunda devam ederken, zmir Kalknma Ajans almalarndan elde edecei deneyimi dier 9 Ege iliyle paylaacak ve bu illerde en ksa srede kalknma ajanslarnn kurulmasna nclk edecektir. EGEV, zmir ve dier iller arasnda ibirlii ve koordinasyonu salayarak bir blgesel mutabakat ortam yaratacak ve varlmak istenen hedefe en ksa zamanda ulalmas iin aba gsterecektir. Geen Temmuz aynda yaplan EGEV Mtevelli Heyet toplantsna katlan 5 Valimizin ortak grleri Blgesel Kalknma ajanslarnn almaya baladktan sonra da Ege Blgesi iinde koordinasyonu salamak, Ajanslar arasndaki olas problemlerin zm, ortak akl ve katlmcl n plana alan ve 14 yldr bu tarz bir kalknmaya nclk eden EGEV in grevi olacaktr. Sayn Valilerimizin gr dorultusunda EGEV emsiye bir kurulu olarak bulunacaktr.

397

Trkiyede Bir lk: Mersin Kalknma ve birlii Konseyi

TRKYEDE BR LK: MERSN KALKINMA VE BRL KONSEY Raif OKUTUCU Mersin Kalknma ve birlii Konseyi Genel Sekreteri

MERSNDE ARAYILAR VE YEN YAKLAIM Mersin; cora koullar, doal kaynaklar, retim kapasitesi ve insan kaynaklar asndan lkemizin en nemli kentlerinden birisidir. Liman ve serbest blgesi ile ticaret ve hizmet sektrnde Trkiyenin lokomotif illeri arasndadr. Fakat ald byk g ve Irak sorunu; ilde sosyal ve ekonomik ynden bozulma, isiz nfus ve gvenlik sorunu yaratm bu da refah seviyesini hzla drmtr. DPT tarafndan hazrlanan illerin sosyo-ekonomik gelimilik sralamas iinde 1996 ylnda 10. sradayken 2003 ylnda 17. sraya gerilemitir. l 2001 yl verilerine gre; Trkiyede GSYH iindeki pay ile 7. srada iken kii ba GSYH sralamasnda 16. srada yer almaktadr. Sonu olarak ilin geliimi iin; esnek, rekabeti, katlmc, yeniliki, yerel potansiyel ve dinamikleri kullanan, AB normlarnda, srdrlebilir zellikler tayan yeni araylar ve yeni kurumlarn bulmas gerekmitir. AVRUPA BRL LKELERNDE BLGESEL GELMENN YEN MOTORLARI Avrupada 1960 sonrasnda blgesel gelimenin yeni motorlar, farkl yap ve statde yaygn kurumlar olan, yaklak 200 Kalknma Ajansdr. ABDde de benzer kurumlar mevcuttur. Bu ajanslarn asli rol AB fonlarn da kullanarak blgesel gelimenin hzlandrlmasdr. Bu gelime lke ii ve d ok ynl bir etkileim srecini gerektirmekte ve merkezden ynlendirilen, sadece ie dnk modeller baarl olamamaktadr. Dolaysyla bu ajanslar yaplar itibariyle; yerel aktrlerin katld, planlama ve uygulama safhalarnda srekli aktif, sahiplenen, aratrma ve proje retme kapasitesi gelimi, kurumsallam, abuk karar alp uygulayabilen, esnek ve dinamik kurumlardr. Yerel giriimcilik ve yerel kaynaklarn harekete geirilmesi, belirli sektrlerde uzmanlaabilen yreler yaratma, dnya ekonomisi ierisinde karlatrmal stnlk elde edebilme gibi nemli faydalar
399

Raif Okutucu

salayan ajanslar; lke ortalamasndan daha fazla byme ve gelime imkn yaratabilmektedirler. MERSNDE LK DENEMELER VE YEN BR KURUM Mersinde Kalknma Ajans giriimi ilk defa 1999 ylnda Mersin Ticaret ve Sanayi Odas (MTSO) tarafndan balatlm ve Kalknma Ajans Proje Koordinatrl kurularak giriime ilerlik kazandrmak iin youn almalar yaplmtr. Ancak, ilde kurumlar aras rekabet ve btede anlamazlk nedeniyle gndemden dm ve beklemeye alnmtr. Kalknma ajans almalar 2001 ylnda yeniden balatlm, yerli ve yabanc uzmanlarla youn almalar yaplmtr. lin ncelikli grlen sektrleri iin ABde baarl olmu Info - Murca, Shannon, Alsace, Le Havre kalknma ajanslarndan ve EURADA (Avrupa Kalknma Ajanslar Birlii)dan danmanlk ve bilgi destei alnmtr. Bu almalar sonucunda 2002 ylnda, MTSO bnyesinde, Mersin Kalknma Ajans kurulmutur. Kurulan kalknma ajansnda da; kentin ana aktrlerinin uyumazl, ahsi ekimeler ve MTSO liderliine diren, zerk bir yapya kavumama ve bteye dier kurumlarn katk salamamas gibi yeni zorluklarla karlalmtr. Bu gelimeler de giriimi engelleyememi ve ajansn lmesi yerine MTSO bnyesinde yaatlmas karar alnmtr. Yeni misyonuda AB fonlarndan azami yararlanma, KOBlerin da almas, kalknma ajanslarn lkede gndemde tutma, ekirdek kadro ile yola devam ve EURADAya tam yelik olarak saptanmtr. MERSN KALKINMA AJANSI Mersin Kalknma Ajansnn asl amac; blgedeki merkezi ve yerel otoriteler, sivil toplum kurulular, ticaret ve sanayi odalar, irketler ile benzeri kurumlar arasnda ibirliini hedeeyen kamusal veya yar kamusal roldeki organizasyonlar arasndaki koordinasyonu gelitirerek taraarn karar alma ve uygulama srelerine katlmn salamaktr. Ajans Haziran 2002 tarihinde MTSO bnyesinde faaliyete gemi ve iletme ve personel giderleri MTSO tarafndan karlanmtr. Ajansn faaliyet gsterecei ncelikli be alan; ticaret, liman ve serbest blge, da alma ve sanayileme, gda, tarm ve seraclk, kltr, turizm ve sanat ile sosyal uyum olarak saptanmtr. Mersin Kalknma Ajansnn dikkat eken almalar;
400

Mersin Verimlilii Artrma Projesi Yabanc Misyon Temsilcileri ile Karlkl Ziyaretler Toplum Merkezleri Kurulmas almalar eitli Fuarlara Katlm Tevik ve Organizasyon I., II., III. Ve IV. Mersin Ya Sebze Meyve Sempozyumlar Akredite Analiz Laboratuvar Kurulmas Teknopark ve Agropark Fizibilite almalar AB Yerel Bilgi Brosu Rasyonel letilmesi AB Fonlarndan Projeler Kazanlmas

Trkiyede Bir lk: Mersin Kalknma ve birlii Konseyi

I., II, III Ve IV. Uluslararas Mzik Festivalleri Tantm Faaliyetleri (Cd, Kitap, Brorler vb.) EURADA Mersin Kalknma Ajans; EURADA adyla bilinen Avrupa Kalknma Ajanslar Birliinin Ocak 2002 tarihinden bu yana Trkiyeden tek yesidir. Birliin yeleri; Avusturya, Belika, ek Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya, Finlandiya, Fransa, Almanya, Yunanistan, Macaristan, rlanda, Romanya, Kanada, A.B.D. in, Japonya, svire, Hrvatistan, Ukraynadan kalknma ajanslarndan olumaktadr. EURADA; 1991 ylnda, Belika, Brkselde kurulmu ve kar amac gtmeyen organizasyon; blgesel ekonomik kalknma, Avrupa Komisyonu servisleri ve kurulular ile iletiim faaliyetleri, yeler arasnda iyi rneklerin deiimi, yeleri arasnda lkeler aras ibirlii ve yeni kirlerin uygulanmas, gibi yollar kullanarak ajanslara destek salamaktadr. MERSN KALKINMA AJANSINDAN MERSN KALKINMA VE BRL KONSEYNE (MEKK) Mersin Kalknma Ajansnn ilin btn kurumlarnca kavranmas ve ilerlik kazanmas iin; Mays-Eyll 2004 dneminde youn kurumsal ziyaretler ve n grmeler yaplarak ortam hazrlanm ve sonuta; Mersin Valisi A. Osmanelebiolu bakanlnda ilin temel kurumlar ile Mersinde 8 Ekim 2004 gn yaplan toplantda, Mersin Kalknma ve birlii Konseyi (MEKK) kuruluu ilerlik kazanm ve Mersin Kalknma Ajansndan MEKK yaplanmasna gidilmitir. MEKK Kurucu yeleri: Mersin Valilii Mersin Bykehir Belediye Bakanl Mersin niversitesi Akdeniz, Toroslar ve Yeniehir Belediyeleri Mersin Ticaret ve Sanayi Odas Mersin Deniz Ticaret Odas Mersin Ticaret Borsas Mersin Ziraat Odas Mersin Esnaf ve Sanatkrlar Birlii Akdeniz hracat Birlikleri Mersin TMMOB l Koor. Kurulu Gn. Sek. Tarsus Kaymakaml Tarsus Belediyesi Tarsus Ticaret ve Sanayi Odas Tarsus Ticaret Borsas Tarsus Ziraat Odas MESAD (Mersin Sanayici ve adamlar Dernei)
401

Raif Okutucu

TASAD (Tarsus Sanayici ve adamlar Dernei) MSAD (Mstakil Sanayici ve adamlar Dernei) MEKK tekilat yaps: Konsey daimi kurul, yrtme kurulu ve genel sekreterlikten meydana gelmitir. Mersin Milletvekilleri ile iktidar ve ana muhalefet partisinin il bakanlar da MEKK daimi kurulunun doal yeleridir. Mersin Kalknma ve birlii Konseyinin ilerliini artrmak ve eitli konular uzmanlk alanlarna gre daha hzl ele alnmasn salamak amacyla Ekonomi, Eitim ve Salk, Kentsel Altyap ve evre, Sosyal ve Kltrel Faaliyetler olmak zere drt ayr alt komisyon ve bunlarn da kendi alt komiteleri oluturulmutur. Daimi kurul ayda bir kez, yrtme kurulu iki kez ve komisyonlar ihtiya olduka toplanr. MEKK btesi daimi kurul yeleri tarafndan karlanr. Yaplacak katk miktarlar kurum ve kurulularn mali glerine gre yrtme kurulu tarafndan tespit edilerek daimi kurul onayna sunulur. MEKKin grevleri; Kamu kurum ve kurulularn, uluslararas rgtleri ve sivil toplum rgtlerini yrenin gelimesi iin ynlendirmek, Her trl alt yapy gelitirmek, Stratejik aratrmalar yapmak, ulusal ve uluslararas yatrmclar blgeye ekmek, bilgi vermek ve rehberlik etmek, KOBleri gelitirmek ve rekabet glerini arttrmak, da alm faaliyetlerini desteklemek, Karlkl ziyaretler, fuarlar ve i delegasyonlar planlamak, Avrupa Birlii Yerel Bilgi Brosunu iletmek AB fonlarndan kaynak kullanmna ynelik projeler hazrlamak AB ile entegrasyona destek vermek, Bilimsel, ekonomik, sosyal ve kltrel almalar yapmak, Mersinin gelimesine ynelik bilgi bankas oluturmak, blge ve ajans ihtiyalar iin eitli dokmanlar yaymlamak, Yabanc kalknma ajanslar ile ibirlii yapmak, Tantm, iletiim ve lobi faaliyetlerinde bulunmak. MEKK kurulduu tarihten gnmze kadar 22 Yrtme ve 15 Daimi Kurul toplants yaplmtr. Toplantlar her defasnda farkl bir meknda yaplmaktadr. Gndemler Daimi Kurul yelerinin zgr irade ve mterek kararlar ile oluturulmaktadr. Toplantlarda ilimiz sorunlar grlmekte ve sorunlara yerel, blgesel ve ulusal boyutta zm yollar aranmaktadr. MEKKte grlen gndem konular
402

Mersin Limannn zelletirilmesi ve Dier Acil Konular Mersin Serbest Blgesinin Geniletilmesi Mersin Teknoloji Gelitirme Blgesi Enis ksz PTT Tesislerinin Mersin niversitesine Kazandrlmas

Trkiyede Bir lk: Mersin Kalknma ve birlii Konseyi

Mersin niversitesi Tp Fakltesi Hastanesine Kaynak Temini Mersin ATA Tesisleri Bykehir Belediyesinin ncelikli Sorunlar Mersin me ve Sulama Suyu Projeksiyonlar Sera Tarma Dayal Sanayi htisas Blgesi ALATA Bahe Kltrleri Aratrma Enstitsnn Gelecei Tarsus-Kazanl Turizm Projesi Karboaz Kayak Merkezi Projesi Mersinin Tantm Stratejisi Mersin Turizm Arama Konferans Mersinin ve evresinin Havadan Grnt Kayd Sinekle Mcadele almalar Sosyal Uyum Projeleri Gle Oluan Mahallelerde Okullarn Durumu TOK ve UNDP Projeleri Toplantlarn Gerekletirildii lelerin ve Kurumlarn Sorunlar ve Faaliyetleri

le Konular; Tarsus Konular Tarsusun zel Statl le Yaplmas Organize Tarm ve Szlemeli Tarm Konusu Berdan Nehrinin Islah Faklte Saysnn Artrlmas

Erdemli Konular Mersin Sahil Band Kat Atk, Kanalizasyon ve Artma Projeleri Erdemlide Yksek retim Kurumlar Almas lenin Turizm Kapasitesi Silifke Konular SEKA Yksek retim Kurumlar Almas Silifkede Tarmsal Potansiyel ve Organik Tarm Glnar Konular lede retici Birliklerinin Oluturulmas ve Souk Hava Deposu Yaplmas Meydanck Kalesi ile Stlce Zeynel Abidin Trbesinin Restorasyonu Kltr Sitesi naatnn Tamamlanmas Anamur, Aydnck ve Bozyaz Konular Anamur MUZu
403

Raif Okutucu

Tarma ve Ormana Dayal Sanayi ren Yerleri, Tabiat Varlklar Caretta - Fok - evre Eitim ve retim Durumu Tarm ve Hayvanclk Blgenin Turizm Potansiyeli

MEKK, Ekim 2004 tarihinden bu yana kesintisiz olarak yrtlen almalar ile kentte kamu kesimi, zel kesim ve sivil toplum kurulular arasnda iletiim ve koordinasyonun geliimine katkda bulunmu, farkl uzmanlk ve yetki alanlarnda faaliyetlerini srdren kurum ve kurulular arasnda hzl ve dorudan bilgi alverii salanmas asndan verimli bir platform oluturmutur. Gndeme alnan konularn farkl uzmanlk ve yetki alanlarnn bakyla bir arada grlmesine imkn salam, AB fonlarndan kentimize kaynak aktarmn en ileri seviyeye karmtr. Kentimizin ana aktrleri arasnda bir sinerji yaratarak yapc ve sonu odakl bir ynelim iinde farkl konu balklarnda ihtiya duyulan aratrma, raporlama, bilgi paylam ve lobi almalar gibi eitli faaliyetlerde kentimizin ortak sesini ve gcn temsil etmeyi hedeemitir. DPT tarafndan hazrlanan BKA yasa tasars taslann gerekeler blmnde Mersin Kalknma Ajans yerel ve blgesel kalknma bilincinin bir gstergesi olarak ifade edilmitir. Dnya Bankasnn Trkiye Raporunda da kalknma ajanslarnn nemi vurgulanm ve Trkiyede faaliyet gsteren tek ajans olarak almalarndan bahsedilmitir. Ajans olarak Erzurum, stanbul, Ankara ve Vanda konu ile ilgili bringler verilmi ve Samsun, Bursa, Eskiehir, zmir ve stanbul illerine bilgi destei salanmtr. MEKKin kente dolayl getirilerinden bazlar ise; KOBlerin da almas almalar kapsamnda yurtd fuarlara katlm ve salanan i balantlar, Bykeli ziyaretleri ve bilgilendirme toplantlar ile salanan i balantlar Medyada yer alma ve Mersinin yurtii ve d tantm Heyet tercmanl, danmanlk ve ynlendirme hizmetleri Eitim faaliyetleri sonucu insan kaynaklar konusunda salanan gelime Yurtd balantlar sonucu farkl ihtiya alanlarnda salanan know-how transferi Kentimize kazandrlan oluumlar (MTGB, Akredite Analiz Laboratuvar, Toplum Merkezleri, IRC- MERSN) Gelenekselleen etkinlikler (Mzik festivali) Projelere altyap hazrlama ve uygulama desteidir.

404

Trkiyede Bir lk: Mersin Kalknma ve birlii Konseyi

Kazanlan Avrupa Birlii Projeleri (2003-2007) Proje Ad AB Yerel Bilgi Brosu MOZAK Projesi (Tamamland) MEGEP Turizmde Kaliteli Ara Eleman Yetitirilmesi Projesi BAMEP Bambu Eitimi Projesi RIS MERSN Blgesel Yenilikilik Stratejileri Projesi IRC rtibat Osi Genel Toplam Kaynak Salanan Kaynak 55.000 EURO 75.665 EURO 137.790 EURO 94.635 EURO 530.511 EURO 1.000 EURO 896.601 EURO

405

Ege Blgesi Deneyimiyle Trkiye Kalknmasna Bir Bak

EGE BLGES DENEYMYLE TRKYE KALKINMASINA BR BAKI Tamer TAKIN Ege Blgesi Sanayi Odas Bakan

Gerek zmirimizin gerekse Trkiyenin bugnden sonra rnek olacak kalknma ajanslar konusunda yaplan bu almalara katlmaktan dolay ok mutluyum. Bakanmzn da belirttii gibi zmir, Ege Blgesinde 1992den beri bu aktiviteyi, daha kalknma ajanslar hkmetlerin gndemine girmeden evvel balatmt. Bugne kadar da ok baarl bir dnem geirdi. Bugn de zmirde kurulu olan Kalknma Ajansnn Ynetim Kurulunda Ege Blgesi Sanayi Odasn Bakan olarak ben temsil ediyorum, EGEV de ayn organizasyonda yerini alm bulunuyor. Bakanmz; kalknm bir yerde Kalknma Ajansnn niin kurulduunu sordu. zmir, hem bu almalara nclk etmekte hem de doudan gelen gn byk bir blmn almaktadr. zmirdeki isizlik oran Trkiye ortalamasnn ok zerinde ancak buna karlk hazr olan bir alt yapya sahip. nsan gcmzle, Organize Sanayi Blgelerimizle yeni sermayeye ve yatrma hizmet sunabilecek bir liz. Ege Blgesinde ve zmirde pilot almalarn balamas, bu ynleri ile nemli bir model olacaktr. ktisadi kalknmann ortaya k, adam bana den milli gelirin devaml ve reel olarak artmas, adam bana isabet eden milli gelir arttka dengeli bir biimde kiiler ve ehirlerarasnda bunun dalmas, bunun yaama standartlarn deitirmesi, iyiletirmesi, hayat standartlarnda ykselme ve sonunda birikimler salamas, birikimlerden sermaye olumas ve bundan sonra da bunlarn yatrma dnmesi, retim ve ihracatn artmas, lkemizin zenginlemesi... Bir defa Trkiyenin bu kanaldan baka geleceinin olmadna inanyoruz. Demek ki yatrm, retim ve ihracatn temelinde de kendimizi ok iyi pazarlayabileceimiz, kendimizi ok iyi tantacamz bu kalknma ajanslarna ihtiyacmz var. Tabii toplumlar; iinde yaadklar ortamdan, dnyadan ve her eyden; bugnn haberlemesi, bugnn sunumlar iinde, telekomnikasyonun bu kadar ilerleme407

Tamer Takn

siyle haberdar oluyorlar ve yaam standartlarn da en modern, en rahat lkelere gre deerlendirmek istiyorlar. Onlara benzemek, kendilerini gelitirmek istiyorlar. Az gelimi ekonomilerin kalknma yolunda karlarna kan ekonomik ve sosyal engeller var. Eskiden ben de dnyada zengin lkelerin ve fakir lkelerin var olduunu zannederdim. Bu yama, bu tecrbeme geldiim zaman bir ey rendim ki; dnyada iyi ve kt ynetilen lkeler var. Bunun bedelini de ne yazk ki kt ynetilen lkeler dyorlar. Bunu etkileyen, bu zenginlii etkileyen bir ey daha var, o da nfus. Tabii ki nfusumuz hzl bir ekilde artyor veya Trkiyenin dna baktmz zaman, nfusu hzla artan ama ekonomileri ayn hzla gelimeyi salayamayan lkeler git gide fakirlemek zorunda kalyorlar. O bakmdan demek ki en azndan nfusumuzun art hzn bir taraftan dengelerken bir taraftan da o art hzn refaha ulatracak daha hzl yatrmlar yapmamz ve kalknma hzlarna ulamamz lazm. Tabii bu tip ekonomilerde bir de tarm ve katma deeri az olan bir eyler yapyorsunuz, yatrmlar yapyorsunuz, bir eyler retiyorsunuz, satyorsunuz ama gelen, giderlerinizi karlayamyor. Blgesel kalknma artk merkezi hkmetin mdahalesine dayal, yukardan aa bir yaklam yerine; blgesel, yerel, ulusal ve hatta uluslararas aktrlerin de katlmyla gerekleecek bir olgu olarak nmzde duruyor. Sanayi iletmelerinin blgesel dalmnn dengeli olmadn, Trkiyenin sanayi katma deerini deerlendirdiimiz zaman %51inin Marmara Blgesinde younlatn, bundan sonra da %16lk payn Ege Blgesinde olduunu gryoruz. Tabii geleneksel sanayi merkezlerimiz, eskiden altmz yerler stanbul ve zmir idi. Ama 80lerden sonra Trkiyenin dar almasyla, o gne kadar olan kapal ekonominin deimesi ve gmrk duvarlarnn kalkmasyla; o yllara kadar stanbul, zmir, Adana ve Ankara gibi iller sanayi arlndayken, Trkiyenin birok yerinde, isimleri ile bazna inecek kadar erkezky, el, Krklareli, Tekirda ve Gebze gibi birok yan sanayi merkezleri olumaya balad. Yerel giriimciliin de blgelerde gelimesi, o ehrin insanlarnn gerek yurt dnda, gerekse stanbulda belli bir sermaye birikimine sahip olduktan sonra kendi ehirlerinde de belli bir yatrm yapma istekleri, Trkiyenin birok yerinde yeni sanayi ehirlerinin olumasna bir etken oldu. Bugn geldiimiz durumda bir Gaziantepimiz, bir Mersinimiz, Konyamz, Eskiehirimiz, Afyonumuz, Uakmz, Denizlimiz, Manisamz, sanayilemenin ve kalknmann iinde kendilerine yer am oldular. lkemizde Anadolu Kaplanlar dediimiz bu kaplanlarn Egede olanlarn deerlendirdiimiz zaman bugn artk bizim Ege Blgesinde bile bir Ktahyamz, bir Afyonumuz, Uakmz, Denizlimiz, Aydnmz, Manisamz, Balkesirimiz var. Hepsi, sanayide yerlerini alm olan ehirlerimiz olarak kalknma yolunda ilerliyorlar.

408

Ege Blgesi Deneyimiyle Trkiye Kalknmasna Bir Bak

Ege Blgesi uzun yllar zmir odakl byrken, son yllarda farkl bir tempo iine girdi. Blge ekonomisi de zmirden dier komu kasabalara ve vilayetlere sramaya balad. Tabii Blgemiz ve zmirde alt yap sorunu dier blgelerimize gre zlm durumda. Bugn Ege Blgesi Sanayi Odasnn, zmir vilayet snrlar iinde 21, Ege Blgesinde ise 48 kadar Organize Sanayi Blgesi var. Bunlarn bir ksm bugn iin aktif, bir ksm da gelecee dnk olarak kendilerini pazarlamak zere alt yaplarn bitirmeye alyorlar. zellikle Ege Blgesine verilecek sektrel tevikler ile nmzdeki yllarda gda, tersanecilik, balklk, plastik, kimya, jeotermal seraclk, demir-elik, otomotiv yan sanayi, makine, mermer ve savunma sanayi gibi konularda ilerleme bekliyor ve istiyoruz. Sabah yine kelime olarak geen cluster konusunda da Ege Blgesinde ve zmirde byk almalarmz var. Eer bizim orada PETKMimiz varsa, onun etrafnda PETKMin hammaddesini verecek acaba neyi Trkiyede retebiliriz, hammaddesi buradaysa onu nasl Trkiyede retirizin almalarn yapyoruz. Biliyorsunuz kimyasallar hala, daha ok ithal edilen bir kalemdir, ayn zamanda da 300 kadar otomotiv yan sanayicimiz var. Otomotiv yan sanayinin katma deeri farkl, savunma sanayinin katma deeri farkl, o zaman bu fabrikalarmz nasl savunma sanayisine bir cluster olarak organize ederiz almalarnn da iindeyiz. Blgenin 2005 yl ihracatnda Trkiyenin total ihracatnn %20si Ege Blgesi liman olarak zmirden yaplmakta, elektrikli makineler, mineral yaktlar, yalar, demir-elik, motorlu kara tatlar, elektronik, blgemizin bir numaral ihracat kalemleri. zmir ve Ege blgesi kalknma potansiyeli asndan Trkiyenin ok avantajl blgelerinden bir tanesi. Tabii kalknma ajans dediimiz zaman yurt dna baktmzda, belli blgeler istihdamlarna salanacak avantajlar gelecek rmalara sunabiliyorlar. Diyorlar ki biz sizden u kadar yl vergi almayz, yle bir araziyi bedava veririz, yle bir eski fabrikamz var kamudan kalma, size bunu bedava verelim, peki bizim Kalknma Ajansmzn byle avantajlar var m? Hayr, u anda Kalknma ajansmzn, Trkiyenin genel avantajlar neyse, sunabilecekleri de ancak o kadar oluyor. O bakmdan elimizde ok fazla enstrman yok. Belki sadece ehrin dinamikleri olan Sanayi Odalar, Ticaret Odalar, Esnaf Birlikleri, EGEV, vilayet, birok derneklerin kendi aktiviteleri iinde yaptklar var. Belki belli enerji kayplar var. Ancak gzel bir koordinasyonla birliktelii salamann gzelliini yaayacaz. Tabii ki yksek teknoloji, orta yksek teknoloji, orta dk teknoloji ve dk teknoloji klasmann biz de biliyoruz ve ehrimizi bir an evvel nasl daha yksek katma deerli sektrlerle doldurabileceimiz almalar iine giriyoruz. Trkiyeyi ve Blgemizi etkileyen bir konu da tevikler. Tevikler bugne kadar; gerekten gerekli mi gereksiz mi, artk bu kapasite Trkiyede yeterli mi tart409

Tamer Takn

mas yaplmadan verildi. O yzden de bugn gereksiz birok fabrika baz sektrlerde kapasite fazlas olarak bulunuyor. Bu bakmdan; belki Kalknma Ajanslar blgedeki yatrmlar da disipline etme, artk bizim blgemizin byle bir yatrma gereksinimi yok diyebilmenin de yolunu aacak diye dnyorum. Tabii yaratc ekonomi, inovasyon ve farkllk yaratacak projelere de alyoruz. Bunun dnda kalanlarn kazanamayacaklarn da biliyoruz. ABnin ncelikli temalar bizim kalknma planmzn ieriinde mevcuttur. Bu paralellii deerlendirmek zerine almalyz. Blgelerimizin ve ehirlerimizin mevcut altyap ve potansiyelleri bu hedeere ulamak iin de planlanmal ve btncl heden Trkiye kalknmas olduu unutulmamaldr. Avrupa Biriliinin ncelikli temalar belli, Trkiyenin 7 yllk plan hedeeri belli, Dnya ekonomisinin seyri belli, bizim ihtiyalarmz belli. Bunlar imdi ok iyi bir ekilde organize etmek zorunda olduumuzu dnyorum. Bu konuda devletimiz; ehirleri destekleyici uygulamalar ve tevik sistemleri gelitirilmeli. Bu bizim beklentimiz. Mademki ncelik Trkiyenin kalknmas; sanayiciler olarak beklentimiz, siyasi ve ekonomik istikrar. Geri kalann kendimizin baaracana inanyoruz.

410

Adana Yatrm Aratrma Gelitirme Merkezi ve Blgesel Kalknma Ajanslar

ADANA YATIRIM ARATIRMA GELTRME MERKEZ VE BLGESEL KALKINMA AJANSLARI mit ZGM Adana Sanayi Odas Bakan

Dn sabahtan beri burada blgesel kalknmayla ilgili konumalar izliyorum. Ben Adana Sanayi Odas bakan olmann yan sra yeni kurulan ukurova Kalknma Ajansnn da ynetim kurulu yesiyim ve kalknma ajanslar adna kukularm biraz daha artt. nk yerli, yabanc, kamu, zel, konumaclarn konumalarn analiz ettiimiz zaman en az 10 ayr blgesel kalknma modeli, projesi ve tipi kar buradan. imdi yle olunca nmzdeki dnemde nasl bir modelle nasl bir blgesel kalknma projesiyle yola kacaz, nerde birleeceiz konusundaki kukularm biraz daha artt. Baarl olmu blgesel kalknma uygulamalarnn dnda o kadar ok plandan, soyut kavramsal planlardan bahsedildi ki gerekten 50 sene nce TBMMde yaplan plan m pilav m tartmalarnda pilavclara biraz hakszlk m ettik diye dnmeden edemiyorum. Konular biraz daha somut, aya yere basar hale getirmek gerekir ve bundan sonraki almalarda gerekten blgesel kalknmadan ne anlyoruz, ne olmaly konumamz gerekir diye dnyorum. Eer formle etmek gerekirse, blgesel kalknmadan, blgesel kalknma projelerinden anladm eyi bir tek cmleyle sylemem gerekirse: blgenin ya da ilin, doal, nansal, beeri kaynaklarndan yatrma giden en ksa yol diyebilirim. Bunun iin elbette model gerekli ama uygulanacak olan modellerin de aya yere basan, dorudan yatrma giden, istihdama ynelik, ihracata ynelik, katma deere ynelik yatrm olmas gerekir diye dnyorum. Bunu amak iin, verilen sre ierisinde dncelerimi ok ksa aamal olarak, sizinle paylamak istiyorum. Bir tanesi Adanada kurduumuz adna Adana Yatrm Aratrma Gelitirme Merkezi, ksaca AYAGEM dediimiz bir oluum var ki bugn kurulan blgesel kalknma ajanslarnn bir alt modeli diyebiliriz. kincisi blgesel kalknma konusunda genel grlerimi ok ksa olarak birka
411

mit zgm

dakika ierisinde syleyip, sonra yeni kan blgesel kalknma ajanslar yasas konusunda birka grm syleyip bitirmek istiyorum. AYAGEMi neden kurduk? Adana Sanayi Odasnda ynetime geldiimiz zaman Adanann bir fotorafn ektik. Aslnda fotoraf da denilemez, tomograsini ektik. Adana Sanayi Odas, Ticaret Odas, Ticaret Borsas, Vilayet, niversite ve Devlet statistik Enstitsnn katklaryla bir oluum yaptk ve yaklak olarak 150 sayfalk bir Adana sosyoekonomik raporunu kararak, Adanann ekonomik, doal, sosyal, kamu yatrmlarnn tamamnn envanterini kardk. Bu raporda iki Adana ortaya kyor. Bazen buna Adanann A yz ve B yz diyoruz. Birinci Adana 1870lerde Adanann pamuk ekim alan olmasyla balayan bir sermaye birikiminin ve zellikle 2. Dnya Savandan sonraki sanayileme dneminin getirdii sermaye birikimiyle olumu bir Avrupai Adana. Adana u anda GSYH rakamlarna gre Trkiyenin altnc byk kenti ve kii ba milli geliri 3.300 dolarla Trkiye ortalamasnn zerinde. Burada byle bir kent var. Buralar ok ksa geiyorum nk ok uzun bir rapor. Dier yandan Adanann B yz var. O da bu bahsettiim Adanadan hemen hemen 50 yl geri kalm. Bir evin iinde 9 kiinin yaad, kii ba milli gelir eer o mahallelerde aratrma yaplrsa muhtemelen 500-600 dolar kacak; byle bir yap. O dnemde Adanada isizlik oran yine Trkiye ortalamasnn zerinde, % 14,3t yola ktmz zaman. Bu isizlik oran, aslnda sosyal yap asndan olumsuzluk gibi grnse de ekonomik anlamda avantaja dntrlebilir mi noktasndan yola ktk. Zaman basksyla imdi baz eyleri atlayarak geiyorum. ok nemli bir ey var, AYAGEMle yola ktmz bir nokta: O dnemde yani bundan alt sene nceki Bankalar Birlii rakamlaryla Adanada 1.848 milyon dolar mevduat var. Bunun bir ksm irketler mevduat, bir ksm dviz mevduat. Bunlar ayrtrdmz zaman da yaklak olarak bir milyar dolar kiisel tasarruf kyor. imdi bakn bir Adana dnn, bir tarafta 50 yl geride isizliin, yoksulluun kol gezdii Adana, bir tarafta daha nceden sermaye birikimini yapm ve yatrmc, giriimci gelenei olan bir Adana. Burada bir eksik vard. Bu eksik u anda sadece Adanada deil Trkiyenin her tarafnda var. Yatrmc, giriimci, sanayi odasna, ticaret odasna, belediyeye, vilayete ve varsa niversiteye geliyor. Diyor ki: ben u sektrde para kazandm, elimde 5 milyon dolar para var ve yatrmc olmak istiyorum, giriimci olmak istiyorum ancak komuya bakarak yatrm yapmak da istemiyorum. Hangi konuda yatrm yapacam? Bana gre Blgesel Kalknma Ajanslarnn temel ilevi bu olmal, bu soruya cevap vermeli. Nereye yatrm yapalm? u anda yaplan yatrmlarn ok byk b,ir ksm komuya bakarak yaplan yatrmlardr. Yani komu iplikilik yapyor, sfr Mercedes ald, o zaman iplikte iyi para var denilerek iplie

412

Adana Yatrm Aratrma Gelitirme Merkezi ve Blgesel Kalknma Ajanslar

yatrm yaplyor ama o komu o paray iplikten kazanarak m ald yoksa babas ld, tarlasn satt oradan m ald, bunlar ok aratrlmyor. AYAGEMi bu noktadan kurduk, AYAGEMi kurarken de bugnk blgesel kalknma ajanslarnn yapsna benzer bir yap oluturmutuk. Tabi biz daha nce oluturduk, biz AYAGEMi 2001 ylnda kurduk. AYAGEMin yapsnda Adana Sanayi Odas, Ticaret Odas, Ticaret Borsas, Vilayet, Bykehir Belediyesi, ukurova niversitesi ve Adana Gbirlii Vakf var ve bu yap almaya balad. Biraz nce bahsettiim almalar DPTnin veya merkezin veya Ankarann yapmamas gerektiini dnyoruz. nk birincisi yapamaz, yani doru yapamaz, ikincisi yapmamal. Daha nce merkez tarafndan verilen tevikleri dikkate alrsak eer bugne kadar verilen teviklerin tamam yanlt. Onun iin, srekli olarak her yeni kan tevikin son maddesi bir nceki tevikte yarm kalm tesislerin tamamlanmas tevikidir. Onun iin biz yerel potansiyeli harekete geirerek byle bir yap kurmaya altk. ncelikle bir hedef koyduk. Tarmdan para kazanm, ihracattan para kazanm, kaaklktan para kazanm veya madencilikten para kazanm yatrmclar yatrm yapmak istiyor. Neye yatrm yapacak? Bunu yaparken bir hedef koyduk. Dedik ki bu almalar, gstereceimiz yatrm alanlar, Trkiyenin ierisinde baka blgenin, baka bir ilin, payn paylaacak bir yatrm konusu olmasn. Yani ksaca, dviz kazandrc faaliyet dediimiz, ya ihracata ynelik ya da ithalat ikame eden yatrm konular olsun. Yani, bizim yapacamz yatrm ok iyi bir yatrm olsa bile, bu yatrm Malatyann, Samsunun, Gaziantepin, Denizlinin payn paylamamal. Yeni katma deer yaratmal, lke ekonomisine de katks olmal ve birinci aamada sadece mutfak almas yapmal. kinci aamada mutfak almalar bittikten sonra bu tantma dnmeli eer gerekirse ilerde bu projelerden ortaya kacak sonulara gre de baz ilimizde, mesela zmirde baarl olup daha sonra kapanan EGS tr ortak bir yap oluturulabilir dncesiyle onu nc aamaya koyduk. rnek verebilirim: O dnemde biz baz ithalat kalemlerine baktk. Yaklak olarak Trkiyenin 3000 ithalat kalemi var. Mesela onlardan bir tanesi Hidrojen Peroksit. Hidrojen Peroksit 17.000 ton ithal ediliyor, 17.000 ton tketiliyor ve tketimi de bizim blgemiz, Kuman beyazlatlmasnda kullanlyor veya slfrik asit; 300.000 ton amz var. Dedik ki bu merkezler ncelikle bunlar aratrsn. Bizim blgemiz bu maddeler gibi ithal edilen malzemelerin retim yeri iin doru bir yer midir? Eer doruysa, bize gelip yatrm yapmak istiyorum diyen yatrmca bir n zibilite raporu sunalm. kinci hedemiz de retilen rnlerin katma deerini artrmaya ynelik yeni yatrmlard, rnein bizim blgemiz tarm ve arlkl olarak narenciye blgesi. O yllarda 550.000 ton narenciye retiyoruz. retilen narenciyenin birinci kalitesini yurtdna ihra ederiz, ikinci kalitesini Trkiyeye sofralk olarak satarz, nc
413

mit zgm

kalitesini de meyve suyu fabrikalarna satarz. Peki, biz narenciyeyi ham madde olarak ihra etmek yerine bunu prosesten geirip sanayi rn haline getirebilir miyiz? Bunun almasn yaptk. Mesela bir ey tespit ettik o dnemde: Greyfurt segmenti denilen, greyfurdun halanarak iinin soyulup paketlenmesi yoluyla retilen o rn Avrupada ok ciddi bir talep gryor ve tketim trendi artyor. Bir baka ey daha var: Greyfurdun kabuunu soyup, onu iersinden karmadan nce bir prosesten geirip, dikeli bir bant zerinden geirdiiniz zaman, narenciyenin, zellikle greyfurdun kabuundan kan eterik yalardan yaklak olarak 40 tr kozmetik ya da pastaclkta kullanlan aroma elde ediliyor. imdi biz eer yatrmcya, iftiye sen bu greyfurdu ya da narenciyeyi ham olarak 1 dolardan ihra etmek yerine, bu prosesten geirirsen bunun katma deerini 7 dolara karabiliriz, gel buna yatrm yap diyebilirsek, o zaman bana gre blgesel kalknma ajanslar biraz evvel bahsettiim ksa yoldan giderek hedene ulam olur. Nitekim yaptmz bu projelerden sonra Adanada ok baarl ve nemli bir ifti ailesi benzeri bir meyve salatas fabrikas kurdu, arlkl olarak Fransaya ihra ediyor ve geen seneki ihracat 8 milyon dolar gemiti. lk i olarak blgenin envanterini kardk. Oras tarm blgesiydi, tarm envanterini kardk nk tarm envanteri olmadan, blgenizde ne var ne yok bilmeden, onun zerine hibir gelime modeli ina edemezsiniz. Diyelim ki 10.000 tane greyfurt aacmzdan 10.000 ton narenciye retiyoruz ama aalarn ya ok nemli, mevcut aalarn yana gre de nmzdeki yllar iin de projeksiyon izmek sorundaydk nk aalar yalysa yatrmcya, greyfurt zerinden yatrm yaptrrsnz, 5 sene sonra greyfurt retimi 5.000 tona inebilir veya aalarnz gentir, nmzdeki 5 ylda retiminiz artacaktr. Projeksiyonla birlikte byle bir tarm envanteri kardk. Daha sonra bir hata yaptk: bu projeler gelitike o zamanki mevcut ynetim kurulumuz projelerden kopmaya balad. Ynetim kurulu yapy oluturan kurumlarn bakanlarndan oluuyordu, yani Vali, Belediye Bakan, niversite Rektr, Sanayi Odas, Ticaret Odas, Borsa Bakan ve Gbirlii bakanndan oluuyordu. Projeler gelimeye balaynca ynetim kurulu projelerden kopmaya balad. Kopmaya balaynca baka bir kir geliti, bir yrtme kurulu oluturalm dedik. Her kurumdan ikinci adamlarmz gnderdik. Devlet terbiyesi, hiyerarisi iersinde bakanlk Vali yardmcsna verildi. ok ksa bir sre ierisinde AYAGEM ke geti nk bir sre sonra fark ettik ki Vilayetin bir alt birimi haline gelmi. l gelitirme plann yapan bir mdrlk haline gelmi. Paramz da bitti. O zaman imdada DPTnin hazrlad Blgesel Kalknma Ajanslar Yasas yetiti, AYAGEM projesini dondurduk ve imdi orada saladmz bilgileri buraya aktararak bayrak yar gibi buradan devam edeceiz. Genel olarak blgesel kalknmaya bakm, blgesel kalknma projelerinin gelimesiyle Trkiye ekonomisinin paralel olduu ynnde. Bu konuyu ok fazla
414

Adana Yatrm Aratrma Gelitirme Merkezi ve Blgesel Kalknma Ajanslar

nemsiyorum. Dnden beri burada konuulan bir ey var, katlmadm bir nokta bu. O da Blgesel Kalknma Ajanslarna srekli iller aras veya blgeler aras kalknmlk farklarn ortadan kaldracak bir yap gibi grld. Eer biz bu snra hapsedersek sanki biraz hakszlk ederiz ve yanl bakarz gibi geliyor blgesel kalknmaya. Eer Ege bugn Trkiyenin nemli kalknm blgelerinden bir tanesi ve Ege u andaki kalknmln ikiye katlayacaksa ama burada ok nemli bir kriter var: Eer bu kalknma gelimemi yreler aleyhine gelimeyecekse, yani kamu kayna kullanarak onlarn aleyhine gelien bir yapda deilse, art katma deer yaratyorsa o zaman Trkiye ekonomisine de katks olacaktr. Trkiye ekonomisine katks, Idra da Batmana da Diyarbakra da yarayacaktr nk art istihdam yaratacak, vergi deyecek, ihracat yapacak. Burada btn mesele u, eer zellikle de kamu kayna kullanlyorsa, gelimi blgeler iin kullanlan kalknma projeleri gelimemi blgelerin aleyhine deilse o zaman bana gre hibir sakncas yok. Burada nemli olan blgenin potansiyelini harekete geirmek diye dnyorum. Bunu yapacak olan da yerel dinamiklerdir nk blgenin gl yanlarn, zayf yanlarn, potansiyelini, sosyal, beeri, doal, nansal kaynaklarn blge ok daha iyi bilir. Burada srarla sylemek istediim bir ey var. Yllardan beri Trkiyede kalknma modellerini biliyorsunuz hep merkez yani DPT arlkl olarak oluturur. Burada bir ters mantk var, yapmamas gerekir dncesiyle sylyorum: Merkez, blgeler ve iller iin uygulamak istedii, uygulamaya koyduu kalknma projelerinin olumlu veya olumsuz sonularndan etkilenmez. Yani sonu olarak srtnda yumurta kfesi yok. Sivas iin, Ar iin, Hakkri iin, Gmhane iin ortaya koyaca projeler kaynak yutar ve baarsz olursa ondan o insanlar etkilenmez. Onun iin blgesel dinamiklerin harekete gemesini srarla sylyorum. Yurt dndan bir rnek vereyim size: 1997 krizinde IMF Malezyaya bir paketle gitti, krizden kurtulmak iin u paketi uygulamak zorundasn. Malezya bunu reddetti; scak para giriine, ksa vadeli sermaye hareketlerine snr koydu, kendi projesini uygulad ve 1997 krizinden en az zararla kan lkelerden bir tanesi oldu. 3-4 sene sonra IMFnin o zamanki bakan Fischer gittiinde ekonomiyi inceledi ve Siz haklymsnz, biz yanldk dedi. Bu kadar basit, yani bir lkenin 5-10 senesini etkileyecek ekonomik kararlarn olumsuz sonularndan kimler etkileniyorsa o kararlar onlar almas gerekir diye dnyorum. Bir baka ey daha var. Eer biz bu uygulayacamz blgesel kalknma politikalarnda hata yaparsak yerelde olduumuz iin, yerele hesap vermek zorundayz ama merkez hesap vermez. Ancak, buradan u anlam kmamal diye dnyorum: zellikle yine sylyorum, kamu kaynaklar da kullanlyorsa, blgesel kalknma projeleri tek bana yerele de braklmamal. DPTnin koordinasyonunda, DPTnin ereveyi izip koordine etmesinde byk yarar gryorum. Ayn almann deiik blgelerde, yaplmasn da engeller, kaynak israfn da engeller diye dnyorum.
415

mit zgm

Burada, blgesel kalknmada yllardan beri srar ettiim, hl, bundan sonra da srar edeceim bir konu var: Trkiyede tevik politikalar, blgesel kalknma ajans ve blgesel kalknma politikalaryla mutlak surette entegre edilmeli. Eer bu blgesel kalknma ajanslar biraz evvel bahsettiim konularda doru yatrm alanlarn ortaya karmazsa bugne kadar olduu gibi ortaya konacak olan btn tevik politikalar yanl olur. Blgesel Kalknma Ajanslar yasas knca kalknmada ncelikli yreler kavram ortadan kalkacak m diye sorulmutu. u anda kalknmada ncelikli yre kavram veya kalknmada ncelikli yre teviki tamamyla alt bo, hibir ie yaramayan bir kavram. Sadece poplist, ezberci ve toptan bir kavram nk siz kalknmada ncelikli yrelerde neyi tevik edeceinizi, neyi kalkndracanz, neye yatrm yapacanz eer daha nce bu yap ierisinde, blgesel kalknma ajanslar yaps ierisinde ortaya karmamsanz o zaman ok toptanc ve ezberci bir kavramdr. Kalknmada ncelikli yre kavram ortaya ktktan sonraki srete iki dnem bir almas var DPTnin, 1988-2001 yanlmyorsam ve 2001-2006 olabilir. O sre ierisinde kalknmada ncelikli yre dndaki blgeler ve iller, kalknmada ncelikli yre kapsamndakilerden daha hzl gelimi. Bu da onun doal sonucudur diye dnyorum. AYAGEMi kurduumuzda bize bir talep geldi. u Trkiyede hzla Angora tavan yetitiricilii geliiyor ve bu feasible m dediler. Biz elimizdeki almay yaparken, yani narenciye ve narenciyeye ynelik sanayi teviklerini hazrlarken, dndk burada bir alma yaptk. Gerekten Angora tavan yetitiricilii ok karl ve blgesel olarak da ok uygun kt ama daha sonra almann belirli bir aamasnda sorun kt. O da Angora tavannn retimi msait, tketimi de zellikle batda gittike artyor ancak Angora tavannn 3 santimetreye kadar olan elyafn Trkiyede tekstil kurulular iplie evirebiliyor, 3 santimetreden sonrasn ileyemiyor. imdi srarla bu blgesel kalknma politikalaryla tevikin bir araya gelip entegre olmas ve ayn elde toplanmasndaki srarm bundan. Yani u anda blgesel kalknmay DPT yrtyor, teviki Hazine Tevik Uygulama Genel Mdrl uyguluyor. Davul bir yerde tokmak baka bir yerde. kisinin tek elde toplanmas lazm. Eer Trkiyede Angora tavan yetitiricilii bu ekilde uygunsa, tketimi artyorsa ve btn sorun 3 santimetrenin zerindeki elyaar ileyecek iplik fabrikasnn olmamasndaysa ite tevik konusu. sterseniz bunu Adanada verin, isterseniz Diyarbakrda verin, isterseniz Kayseride verin ya da en uygun yeri bulup verin. Bir baka sorun daha var. Toptanc teviklerde u anda Adanann kii ba 3300 dolar milli geliriyle tevik kapsam dnda ama Adanann Kayseriye yakn birka tane ilesi var ki Saimbeyli, Tufanbeyli gibi, gidin orda kii ba milli gelir almas yapn 500 dolar kar. Onun iin bu toptanc tevikler yerine eer varsa Adanann toplamda kii ba milli geliri 3300 dolar olsa bile eer bizim
416

Adana Yatrm Aratrma Gelitirme Merkezi ve Blgesel Kalknma Ajanslar

Saimbeylide, yksek yerlerde o yetien kirazlar ileyip, oklayp, paketleyip, marmelat yapp sanayi rnne evirebileceksek ki yle kyor, o zaman brakn 3300 dolarlk Adanann o ilesine tevik verin. Onun iin bu ekilde entegre olmal. Son olarak blgesel kalknma ajansyla ilgili birka cmle syleyip bitireceim. sterseniz Avrupa Birliinin zorlamasyla, isterseniz DPTnin gemiteki Trkiyeyi planlayamamasnn sonularnn farkna varmas deyin ama sonu olarak bu bir zihniyet devrimi. Yani bugne kadar merkezden yerele giden kalknma projelerinin, yerelden merkeze gelmesi bana gre bir zihniyet deiimi, reformu da diyebilirim. O anlamda ok olumlu buluyorum. Ayrca bizim yaptmz bir eksiklii birletirdi. Biz Adana ve Mersinle yaptmz almalarda, bir az nce bahsettim, AYAGEM bir 10 katl apartmann ilk be kat, biraz sonra Raif Bey anlatr Mersin Kalknma Ajans, Mersinin potansiyelini tantmaya ynelik bir baka yap, o da 5. kattan 10. kata kadar. Aslnda biz kurarken beraber kurmalydk, bizim eksiimizi yasa toparlad. Burada iki tane ekincem var bir tanesi ynetim kurlunun tekili. Bana gre bu ynetim kurulu biraz evvel bahsettiim bizim kapana giden, ke giden AYAGEMdeki yap gibi olacak. Yani bu yapda ef ok, Kzlderili yok ya da ok az. Bu projeleri takip edecek, batan sonra konsantre olacak, denetleyecek bir yap yok. Valiler, belediye bakanlar, il genel meclisi bakanlaryla nereye kadar gidecek onu nmzdeki dnemde hep beraber greceiz ama bu yasann ok nemli bir sakncas, grev tanmnn ok geni olmas. Bu grev tanmndan 10 ayr blgesel kalknma modeli ortaya karlabilir. Onun iin TEPAVa veya DPTye burada bir neri getirmek istiyorum, nmzdeki dnemde byle geni sempozyum yerine gerekten blgesel kalknma nedir, ne anlyoruz, ne olmal ve daraltlm grevleri, daraltlm grev tanm ne olmal, bunu mutlaka ortaya karmak zorundayz. Aksi takdirde u andaki blgesel kalknma ajanslar vilayetlerin, yasal olarak vilayetlerin, belediyelerin yapmas gereken birok ie karacak, hem yetki atmas olacak hem de anlamsz biimde bu kurumlar enerjilerini baka yere harcayacaklar. Belediyelerin imar planlarna destek olur diye maddeler var, yatrmlarn nereye ynlendirilecei konusunda var, Adanada yaptmz konumalarda burann DPTnin Adana ya da ukurova ubesi olduu ynnde grler var. Bu nmzdeki dnemde enerjinin yanl yere harcanmas, g atmas ve burann asl ilevini yerine getirememesini douracak diye dnyorum. En somut rneini sylyorum: ben buraya gelirken nmzdeki hafta ukurova Kalknma Ajansnn ilk toplantsnn gndemi geldi. 5. madde diyor ki ukurova Kalknma Ajans faaliyetlerinin blgesel nitelikli il geliim plan, evre dzeni plan, CBS gibi plan ve stratejileriyle ilikilendirilmesinin grlmesi. Bana gre bu tr eyler asla ve asla blgesel kalknma ajanslarnn grevleri ierisinde olmamal. Bunlar zaten belediyeler yapyor. evre dzeni plan blgesel kal417

mit zgm

knma ajanslarnn ii deil. Eer biz bu yoldan gidersek nmzdeki dnemde, kaldrm talarnn denmesine kadar, zerimize grev olarak alabiliriz. Onun iin bir an nce bu grev alannn ok daraltlarak, sadece ve sadece ekonomik kalknmaya ynlendirilmesi gerekir diye dnyorum.

418

GENEL DEERLENDRME PANEL

Oturum Bakan: Serap KAYAS
Prof. Dr. lhan Tekeli Prof. Dr. Ayda Eraydn Prof. Dr. Gven Sak Ahmet Yaman

Genel Deerlendirme Paneli

GENEL DEERLENDRME PANEL

Prof. Dr. lhan TEKEL Orta Dou Teknik niversitesi Gerek brokrasiden, gerek i alanndan gelen arkadalarmz konunun ayrntlar zerinde konutular. Ben ayrntlar iinde kaybolmamaya alacam. ok genel sorular soracam. Genel pozisyonlar, durular gelitirmeye alacam. Byle bir konuma yapmamn temel bir amac var. Sizlerin bu konu stnde kendi kendilerinize sorular sorma potansiyelinizi zenginletirmek istiyorum. Bu szlerimin altnda kimseye, hibir gruba, bir kinaye, saldr vs. bulunmuyor. Kimse sylediklerimi zerine alnmasn. nk bizde zellikle kurumlardan gelenler, en kk eletiri karsnda hemen kendi kurumunu savunmaya giriiyorlar. Gereksiz zaman kaybna neden oluyor. Hi byle bir niyetim yok. Bu toplantda ok nemli bir soruna zm aryoruz. zm aradmz sorun Trkiyedeki blgeler aras eitsizlie bir are bulmak. Bu konuda yaplan nerileri tartmaya altk. Tartmalarmz iki farkl pozisyonda durarak yrttmz sylenebilir. Bunlardan birincisi soruna bir AB projesi balamnda yaklamak. kincisi ise Trkiye zeline oturtarak ele almak. Yrtmeye altmz bu tartmann nitelii hakknda ileride baz eyleri syleyeceim ve zellikle de bir AB projesi olma niteliinin AB perspekti iinden eletirisini yapacam. Buradaki tartmalar iinde genellikle bu yaplmad. nk buradaki konumalarda ABnin kurallar, kurumlar, tartma d olarak, ona uyum yaplacak bir ey olarak ele alnd. Oysa temelde o da eletiriye tabi olacak bir eydir temelde. Bu sorunu tartabilmek iin birka genel saptama yapmakta yarar var. Birincisi u; zmeye altmz sorun yani blgeler aras eitsizlik zlmesi ok zor ve kolay baar midi olmayan bir konudur. Bunu batan bilmek lazm. Benim bu
421

Prof. Dr. lhan Tekeli, Prof. Dr. Ayda Eraydn, Prof. Dr. Gven Sak, Ahmet Yaman

konuyla lfetim 1962 ylndan balyor. Demek ki krk ksur senelik bir ilikim var. Bu sorunu genellikle yle anlatmaya alyorum. Eer bir byk kapitalist pazar varsa ve piyasa mekanizmas iliyorsa, bu eitsizlik retecektir. Buna eitsiz byme kuram denir. Hele bu byk pazar ulusal snrlarla blnyorsa, bir tek deilse, yani paralanmsa, bu eitsizlik daha da byk olacaktr. Biz bu eitsizlik sorununu zmeye alrken ne yapyoruz? Yaptmz var olan akntya kar krek ekmek. Bu metafor ok gldr. Neden gldr? Yrtnrsnz, aba gsterirsiniz, dnp bakarsnz ki bir adm yol alamamsnz. Bu gereklii batan kabullenelim. Ama bu saptamay bir i yapmayalm, aba gstermeyelim demek iin deil; karmzdaki iin bykln ve vahametini kavramak iin yapyoruz. kinci saptama, bunu da ok iyi bilmemiz gerekiyor; Trkiye bu konuyla birinci plandan, hatta daha da geriye giderek 1930lu yllardan beri urayor. Arkadalarmz konutular, gemiteki alanlar iin, onlar da aba gsterdiler vs. dediler. Nezaket meselelerini bir kenara brakarak karmzda byk bir baarszlk yks bulunduunu aka sylemeliyiz. Daha eskiden bu sorunu zmeye ynelenler, heyecana kaplarak bu ii zebileceklerini sandlar, ama sonu alnamad. Aka syleyeyim ki bu sorunun zlmemesinin esas nedeni o zaman alanlarn bilgi eksiklii deildi. O zaman da bu projelerde alanlarn heyecan eksiklii yoktu. Temelde sorun siyasal commitment eksikliidir. Eer siyasal commitment yoksa ya da zayfsa bu abalardan sonu alamazsnz. Bunu ok iyi bilmek lazm. Trkiye asndan yaplan bu iki saptamadan sonra ABnin bu soruna yaklamna ilikin bir deerlendirmek yapmak istiyorum. Arkadalarmz ABye proje sunmann zorluklarn, bu zorluklarn stesinden gelmek iin nasl ura verdiklerini, ABye proje sunma kapasitelerini nasl gelitirmeye altklarn anlattlar. Hakikaten, bir ksm da baarl olduklarn sylediler. Tabii Trkiyede gelitirilen nerilerin, bir proje olarak gelitirilmesi ve bir deerlendirmeye konu olmas iyi bir eydir. Hepimiz biliyoruz ki, Trkiyede proje gelitirme hneri ve buna dayanan bir rasyonellik anlay yeterince gelimemitir. Bu abalarn, bu bakmdan yarar vardr. Trkiyenin geri kalm blgelerinden sahip olmalar beklenen kapasite AB fonlarnn rasyonel kullanlmasna yardmc olmaktr. Yaratlmak istenen kapasite budur. Yoksa geri kalm blgelerin kalknmasnda etkili olmay artracak bir kapasite deildir. Ama AB fonlarn rasyonel olarak m ynetmektedir? Bu sorunun yantnn evet olmadn herkes biliyor. Avrupa brokrasisinin inefciencysi (etkin olmay) sorgulanmayacak mdr? Avrupa bize brokranizi desantralize edin diyor. Ben de desantralizasyondan yanaym. Avrupa neden kendi karar verme kanallarn decentralize etmiyor? Niye bizim geri kalm blgelerimizi kendi merkeziyetiliinin labirentleri iinde i grmeye zorluyor? Tabii, gayet iyi biliyorum. Avrupayla mzakere ediyorsanz, hele brokratsanz, o kurallar tartamazsnz, ama ben brokrat deilim. Ben Akademiayann bir
422

Genel Deerlendirme Paneli

yesiyim. Akademiann grevi buna teslim olmamaktr. Bunu sorgulamaktr. Onun iin u soruyu ok ciddi olarak sormak durumundayz; Trkiye kendi blgelerini gelitirmek iin kaynaklarn ve heyecanlarn seferber ederken, Avrupa kurallarna uymak ona rasyonalizasyon mu getirmektedir, yoksa heyecann azaltan bir engel olarak m ortaya kmaktadr? Bence bu ok ciddi bir sorudur. Acaba stanbulda olan bir proje, Siirtte de ayn kuralla, ayn heyecanla, ayn engelleri atlatarak yrtlebilir mi? Acaba ABnin blgesel fonlarn kullanmasnda daha decentralize bir sistem Avrupa fonlarnn kullanmnn kendi alarndan rasyonalizasyonu iin de daha doru olmaz m? Bu ciddi bir sorudur. Ben buna akademiann iinden meydan okuyabilirim. imdi bir baka noktaya geleceim. Projeye ABnin kuruluunun i mant dayanarak blgeler aras eitsizlik sorununa yaklaacam. ABnin kendi i mant asndan bir blgeler aras eitsizlik sorunuyla kar karya iken bu sorunu neden bir blgesel kalknma yaklam iinde zmeye altn analiz etmeye alacam. Blgeler aras eitsizlik sorunu ile bir blgenin geri kalml iki e deer soru deildir. Bu sorularn nitelikleri ayr ayrdr. Teorik temelleri farkldr. Bu farkndalk iinde ABye baktmzda, AB nasl bir projedir? AB bence muhteem bir projedir. Ulus devletlerin alarak bir byk siyasal birliin oluturulmas bakmndan dnyann ok heyecan verici bir projesidir. Bu projenin bir zellii var; bu proje blgeler aras eitsizlii ortadan kaldrmak zorundadr ve bunu temel problemlerinden biri olarak grmek durumundadr. nk siz ulus devletleri iinize kattnz zaman bunun iindeki eitsiz byme kuramnn ngrd biimde ortaya kacak eitsizliklere de kar bir mekanizma yaratmanz gerekmektedir. Eer bu kar mekanizmay yaratmazsanz kaybedenler bunun iinde uzun sre kalmazlar. Onun iin tm oyunu sfr toplaml olmayan bir oyun olarak kurmanz gerekir. Bunu gerekletirebilmek iin de blgeler aras eitsizlik problemini ciddi olarak ele almanz gerekir. Dikkat ederseniz, AB yks iinde Maastricht sonrasnda bu fonlar artrlmtr. nk siyasal birlie doru ne kadar ok adm atarsanz, blgeler aras eitsizlii gidermek iin o kadar gl mekanizmalar kurmanz gerekir. Avrupa projesinin temel nitelii ne? Bir siyasal proje olarak balamak istemi ama bunu baaramam. Bunun zerine bir ekonomik proje olarak balam, zaman iinde aama, aama siyasal birlie doru yryor. Bu yry iinde oyunun kurallarnn, sfr toplaml olmayan bir oyun olarak korunmas gerekiyor. Blgeler aras eitsizlik probleminin zlmesi de bu bakmdan nemli. imdi u blgeler aras eitsizlik problemine gelelim. Bu toplantda biz blgeleraras eitsizlik problemini tartmadk. Herhangi bir blgenin nasl gelitirilecei problemini tarttk. Bir blgenin gelitirilmesi problemi nasl bir kurama dayanr? O blgeye ilikin gelime kuramna dayanr ve sorun o blgenin iinden dnlr. Ama bir lkedeki blgeler aras eitsizlik problemi dediiniz zaman o eitsizlik problemi tek tek blgeye referansla tartlamaz. lke sisteminin tmne referansla tartlr. Bunu zebilmek iin de retici g ve faktrlerinizin
423

Prof. Dr. lhan Tekeli, Prof. Dr. Ayda Eraydn, Prof. Dr. Gven Sak, Ahmet Yaman

lke meknnda yeniden dalmn salayabilecek bir pozisyona ya da otoriteye sahip olmanz gerekir. Demek ki bir blgeler aras eitsizlik problemi, teorik olarak da farkldr, zm iin kullanlacak aralar bakmndan da farkldr. Benzer olarak bir blgesel kalknma problemi de kuramyla, mdahale aralaryla farkldr. Dikkat ederseniz byle bir farkllk yok bizim gndemimizde. Niye yok acaba? ABnin kendi blgesel problemini nasl bir mekanizmayla zdne bakalm. Tabii nerilen zmleri basitletirirsek kabaca mekanizmay kullandmz syleyebiliriz. Birincisini reglasyonlar bal altnda toplayabiliriz. Bu reglasyonlar piyasa mekanizmasnn yarataca eitsizlii azaltmaya dnktr. Bunlar arasnda younlamaya tekellemeye kar reglasyonlar, subsidiarity (yerindenlik) ilkesi vb.leri saylabilir. Bunlar temelde ne yapyor? Piyasa mekanizmasnn almasnn yarataca eitsizlie kar bir yumuatc, bunu azaltc bir mekanizma olarak alyor. kinci mekanizmay temelde merkezi fonlar oluturmaktadr. Deiik amalarla oluturulmu ve deiik adlar tamaktadr. ncs de blgesel kalknma ajanslardr. Diyelim ki bugn geldii noktada ABnin blgeler aras eitsizlie mdahale biimi budur. Bu mdahale biimine bakarsanz, AB nin sorunu temelde blgeler eitsizlik sorunu olmasna karn bu sorunu tek blgenin kalknma sorunu olarak zmeye almaktadr. Burada temel mekanizma blgesel kalknma ajanslardr. Bu uyumsuzluun altnda ne vardr? Bunun nedeni aktr. Baka trl yapamaz. nk AB kendi siyasal btnlemesinde ulus-devlet engelini aamamtr. Son Anayasann kabul edilmesinde yaanan sorunlar, Maastrichtten beri sregelen mcadele de bu birlik iinde yeralan ulus-devletlerin direncidir. Ulus-devletlerin direncinin yksek olduu bir sistemde blgeler aras (inter-regional) bir problemi zemezsiniz. O zaman ne oluyor? Blgeler aras bir problemi tuhaf bir biimde tek tek blgelerin gelimesi zerinde durarak zmeye alyorsunuz. Denilebilir ki ABnin kulland ele altan yalnz merkezi fonlar inter-regional bir problemi zmeye uygundur. O da merkezi fonlardr. Fonlar bir yeniden datm mekanizmas ama AB bu yeniden datm mekanizmasnex ante olarak, yani olay ncesinde, bir teoriye gre datlmyor, ex post olarak datlyor. Her blgenin ileyiinin sonucunda ortaya kan gelime farkllklar gzlenerek ondan sonra datlyor. Bu da kuramsal olarak bir inter-regional problem deil, bir blgesel problem oluyor. Yani blgeler aras eitsizlik problemini, blgesel gelime kuramlarna dayanarak el yordamyla zmeye alyor.

424

Genel Deerlendirme Paneli

Prof. Dr. Ayda ERAYDIN Orta Dou Teknik niversitesi Bu iki gnlk, ok geni kapsaml ve ok doyurucu sempozyumdan sonra edindiim izlenimlere dayal olarak farkl vurgu noktalar zerinde durmaya alacam. Bunlarn arasndan da zellikle dndklerimi nokta zerinde toparlamaya alacam. Bunlardan ilki, blge planlama. 1960dan bu yana yasalarla tanmlanm ve kurumlarn zerine eildii ve uygulama amac ile projelerin hazrland, 1960dan nce de ad blge planlama olmasa bile deiik kapsamda ele alnarak tartlan bir konu. lk gnk konumalardan da ortaya kt gibi Trkiyenin bu konu zerinde Macaristan, Polonya, ekoslovakya gibi lkelerden ok daha fazla bir deneyimi var. Dier bir deyile, Trkiye Dou Avrupa lkelerinden gerek deneyim gerekse bilgi birikimi olarak ok daha ileri bir pozisyonda. Buna karlk, belki beklentilerimizin fazla olmas nedeniyle, blge planlama konusu gndeme geldiinde hep bir eyler yaplamadndan yaknyoruz. Trkiye gibi doal kaynaklarn dalm ve konumu asndan ok nemli eitsizlikleri olan bir lkede kaynak eitsizliklerini gidererek, konumsal avantajlar tersine dndrerek bir eyler yapmaya alyorsunuz, ancak abalar durumu dzeltmek asndan yeterince lde tatmin edici olamyor. Bu nedenle de bunca yllk bir deneyimin sonunda ok parlak bir baar yks anlatlamyor. Ancak, bu gne kadar harcanan abalar olmasa belki de durum daha da kt olabilirdi diye de sylemek gerekiyor. Dier bir deyile, yaplanlar da ok azmsamamak gerektiini dnyorum. Ancak yaplanlarn azmsanmamas Trkiyenin blgesel dengesizlik konusunda pek baarl olamad gereini deitiremiyor. Bugn Avrupa Birlii ile yaplan mzakerelerde blgesel dengesizlik en zayf olduumuz noktalardan biri olarak karmza kyor. Byle bir ortamda ok deiik adlarla tam da ne olduklar ve birbirinden farklar net olarak aklanamayan, blge planlar, il gelime planlar, stratejik planlar, stratejik gelime planlar, il evre dzeni planlar gibi herkesin adn biraz kendine gre koyduu ok eitli planlar gndeme geliyor. Farkl kurumlar, kendi anladklar biimde kendi planlarn yapmaya alyor. llerin, blgelerin veya NUTS2 denilen iki ili zorla buluturan alanlarn, bir eyler yapmak, kendi kaynaklarn harekete geirmek, devletten destek salamak konusunda bir aba ierisine girdiini gryoruz. Son dnemde gndeme gelen farkl planlama lekleri, farkl ierikteki projeler, eksikleri kurumlamada sorunlar olmasna karlk greli olarak tanml olan bir sistemden, planlar ve planlarn ierii konusunda karmaann yaand, ayn yre iin ok fazla sayda benzer lekte plann hazrland bir kaos ortamna doru gidildii konusunda endielenmemize yol ayor. Gemite plan kademelerindeki eksiklikler ve planlar arasndaki tutarlln salanmasndaki sorunlardan yaknrken, st leklerdeki plan enasyonundan ve bu planlarn amalar ve tu425

Prof. Dr. lhan Tekeli, Prof. Dr. Ayda Eraydn, Prof. Dr. Gven Sak, Ahmet Yaman

tarllklar arasndaki belirsizlikten sz etmeye balyoruz. yi niyetli giriimler ne yazk ki karmaay daha da artryor. eitli kurumlar, kimi ABnin zorlamasyla, kimi UNDPyle, kimi dier uluslararas kurulularla ortak plan ve proje almalar yaparken, kimi sivil toplum kurulularnn da kendi inisiyatieriyle bir eyler yapmaya altklarn izliyoruz. Ancak, harcanan abalar ne yazk ki belirli bir sistem ve de ereveye iinde olmuyor. Trkiyede nasl bir planlama sistemi gelitirilmeye allyor veya para para yaplan dzenlemelerden btnlemi bir planlama erevesi kar m? Dorusu bu konuda kayg duymamak mmkn deil. Gnmzde ortaya kan st lek planlama abalarnn 1960lardan 2000lere kadar srdrlen planlama sisteminin karlat temel sorun dnlmeden gndeme gelmesi de zerinde ayrca deinilmesi gereken bir konu. Trkiyedeki blge planlama abalarnn en nemli sorunlarndan biri plan ve uygulama arasnda btnln kurulmamas ve planlar hazrlayanlarn veya hazrlatanlarn planlar uygulama asndan yetkilerinin, kaynaklarnn ve uygulama konusundaki kararllklarnn snrlklar olmas olarak ortaya kyor. Blge planlama veya blgesel gelimilik hi kimsenin reddedebilecei bir kavram olmad iin farkl kurumlar blgesel gelime konusunda kendilerine rol tanmlamalarna karlk, yaplan planlarn uygulamas asndan bir taahht iinde olmadlar. 1960tan hatta 1923ten beri de blgesel gelimenin nemsiz olduuna ynelik en kk bir tartma yaanmaz iken, yaplan planlarn da uygulama ans bulamamas uygulamada grevin nasl paylaacann belirsizlii kadar, blgesel gelime konusundaki politikalar ve hazrlanan planlarn uygulamaya geirilmesi konusundaki kararlln olmas ve bunun iin bir uygulamaya ynelik rgtlenmenin gerekletirilmemesi etkili oldu. Dier bir deyile sahibi belli olmayan politikalar ve plan kararlar ile birlikte, planlarla konuyu kendi iselletirmemi kurumlara verilen grevlerle yaplan planlarn uygulama ans kstl oldu. Dier nemli bir konu pek ok plan tanmnn imar yasasnda tanmlanm olmasndan kaynaklanyor. Meknsal kararlar ve imar dzenlemeleri ile bir gelime plan hazrlamaya baland zaman nemli bir kavramsal sorunla kar karya kalyoruz: Sorun, uygulama gcn aldnz ey bir imar plan yasas ve siz bununla ekonomik gelimeyi salamaya alyorsunuz. Bu imar yasalarnn ne lde yetkin olup olmamasndan daha te bir kavramsal sorunu iaret ediyor. Elbette, meknsal kararlar bir blge plannn en nemli boyutlarndan biri, ancak meknsal dzenlemeler ile gelime sorunun stesinden gelinemeyecei de ak. Bu nedenle meknsal, ekonomik ve sosyal konular birlikte ele alan planlar yan sra bu konuda planlarda nerilen dzenlemeleri yapabilecek ve gerekli nansman kaynan bulabilecek rgtlenmelerin/ynetiim biimlerinin gerekletirilmesi gerekli.

426

Genel Deerlendirme Paneli

Trkiyede blgesel gelimeye ynelik uygulamalarda meknsal dzenlemeler ve meknda alnan kararlar kurumlar iin ekici bir nitelik kazanyor. Bu dorudan gelimeyi tetikleyecek yatrmlar balatabilme gibi lke ekonomisinin sorunlarnn etkisi ile fazlaca bir ilerlemenin salanamad durumda daha ok meknsal gelimelerin denetlemesini ieren kararlarn ne kt grlyor. GAP daresinin kurulu yasasnda ve deneyiminde olduu gibi, Kalknma Ajanslarna ynelik yasada izlenebildii gibi, ekonomik gelime plan diye balayp hemen ziksel gelimeyi kontrole doru giden bir takm amalarn ne kma eilimleri gzlenmeye balyor. Ama yeni bir yeni bir gelime emas oluturmak ve bunun iin yeni meknsal kararlar oluturmaya dnyor. Bu eilimlerin karsnda; Blge plan nedir? Stratejik plan nedir ne konular ierir? evre dzeni plan bu erevede nereye oturur, lek farkllamas dnda hangi sorulara yant olarak hazrlanr? l stratejik plan gibi bir plann ilevi var mdr? Benzeri sorularn tartlmasna u anda byk gereksinim olduu grlyor. Dnyada da farkl plan kavramlarn ierii deiiyor, yeniden tanmlanyorlar. Doal olarak Trkiyede de bu deiim yaanyor. Ancak, Trkiyedeki sorun tanmlar ve kavramlar konusunda bir kir birlii olmamas. u anda buradaki topluluk iinde bile farkl plan tanmlar konusunda ayn eyleri dndmz kansnda deilim. Bu tanmlarn netlemesi ve kavramlarn tartlarak zerine ortak tanmlar oluturulmas gerekli. Ne yazk ki yasalar hazrlayanlar ve bunu yasalatranlar byle bir ortak araya girmiyorlar. te yandan bir blge plan nasl hazrlanr, ierii nedir, bunun bir kurallarnn olmas lazm. u anda tam anlamyla bir kuralszlk durumu var, nasl isterseniz yle hazrlayabiliyorsunuz, sizin uzmanlnz hangi yndeyse ona vurgulayabiliyorsunuz. Bu plan onaylama yetkisinde olanlar da kendilerine gre bir istenenler listesi hazrlayabiliyorlar. Tanmszlk ve kuralszlk zellikle blge planlarnda ve dier st lek planlarnda benzemezlikleri artryor ve uygulama ansn da azaltyor. konunun netlik kazanmamz gerekiyor. Blge planlar nedir, nasl elde edilir? Bunlar iin aralar nedir? Bunlarn nansal kaynaklar nedir? Finansal kaynaklar, Trkiyede plan konusundaki en nemli dar boazmz. Son yaplan tartmalarda Avrupadaki fonlara ok bel balyoruz. Ancak yakn bir gelecekte Trkiyenin bu fonlardan ok byk bir pay alabilmesinin mmkn olmad grlyor. Avrupa Topluluundaki blgesel politikalar da deiiyor ve sanrm gelecek yllarda Objektif 1 dediimiz az gelimi yreler Avrupa fonlarndan daha az yararlanacaklar. En azndan Trkiye ye olsa bile, eskisi gibi talyann, spanyann yararland fonlarn gelecekte olmayaca anlalyor. Bu kaynaklarn snrl ve devletin de ok fazla kaynak ayramadn dndmz zaman nansman gereksinimlerinin nasl karlanaca zerinde ok daha net olarak dnmek gerekiyor. Bu durum yaplacak plan ve projelerin ve mevcut ve

427

Prof. Dr. lhan Tekeli, Prof. Dr. Ayda Eraydn, Prof. Dr. Gven Sak, Ahmet Yaman

olas nansal kaynaklara baml olarak dnlmesi ve yaplacak uygulamalar paralara ayrarak dnmemizi zorunlu hale getiriyor. kinci konu blgesel kalknma ajanslarnn yapsyla ilgili. Dnyada ok farkl yapda blgesel kalknma ajanslar var, daha merkeziyeti olanlar var, sivil topluma daha baml olanlar var. Dier bir deyile, dnya deneyimi ok farkl. Bu deneyimler ierisinde kendinize en uygununu benimsemeniz lazm. te tandan kalknma ajanslarn dnrken lkenin ikili yapsn dikkate almamz gerekiyor. lkenin dousuyla bats ne benzer yapsal zelliklere sahip, ne de ayn insan kayna ve proje yapma kabiliyetine sahip. Acaba bu ikili yapda ok tanmlanm blgesel kalknma ajanslar yerine daha esnek uygulamalarn olduu blgesel kalknma ajanslar daha iyi olabilir mi diye bir temel soruyu ben gndeme getirmek istiyorum. Tek tip bir blgesel kalknma ajans modeli Trkiyedeki btn blgelere ok uygun olmayabilir, onun iin baz konularda esneklikler tannmas da gerekiyor. nc nokta da blgesel politikalarn ieriinin epey deimi durumda olmasyla ilgili. Avrupa Birlii blgesel politikalarnda nemli deiiklikler de yayor ve rekabetilik zerinden kurulan politikalara ynelik youn bir eletiri var. Avrupa Birliindeki tartmalara baktmz zaman rekabet gc ile istihdam artrma amacnn gndemden dt ve insan kalitesini artrmak sosyal ayrkslamay azaltarak rekabet gcn pekitirmek seeneinin ne kt grlyor. Bu konu Trkiye iin de nemli. Yani yeni yatrmlarla istihdam yaratlmasnn sosyal yapdaki sorunlarn ve farkllklarn giderilebilmesi pek mmkn olmayabilir. Trkiyenin yaad son deneyimler bymenin her zaman istihdam yaratmadn gsteriyor. Sosyal ayrkslamalar, blmede bozulma, artan yoksul bir kesimin ortaya kmas gibi nemli ve zerinde durulmas gerekli eilimler de ortaya kyor. Bu nedenle blgesel politikalar ve planlarda insan gcn gelitirmek ve sosyal yapnn zelliklerine duyarl olmak zorundayz. Bu durum ekonomik gelimenin sosyal yapya etkileri doru yaklam yerine, insan gcn ve sosyal yap zelliklerini ne karan farkl bir bak asnn da dikkate alnmas gerektiini gsteriyor. Trkiye iin bu bak as yeni, daha da tesi lks bile grlebilir. Ancak gelecekte Avrupa Topluluu blgesel politikalarna uyum salama abalar iinde bu konunun ne kabileceini imdiden grebiliyorum.

428

Genel Deerlendirme Paneli

Prof. Dr. Gven SAK Trkiye Ekonomi Politikalar Aratrma Vakf Ben bir iktisat olarak blgesel kalknma olgusuna ehir ve blge planclarndan daha farkl bakyor olabilirim. Bu iki gn ierisinde edindiim izlenimlerle balayacam, sonra da bir tek konudan bahsedeceim. Btn bu karamsarla ramen, ben hi de kt bir dnemin iinde olmadmz dnyorum. Avrupa Birlii sreciyle birlikte aslnda Trkiye yeniden tasarlanyor, aslnda lkenin kurumsal altyapsn olduu gibi yeniden elden geirebileceimiz ve bu kresel rekabet ortamna nasl intibak edebileceimize karar verebileceimiz son derece ciddi ve ayn zamanda son derece ansl bir dnemden geiyoruz. nk kurumsal altyapmz tamamn elden geirebilecek bir frsat duruyor nmzde. Blgesel kalknmay ve yerellemeyi de bu erevede dnmemizde fayda var. Bu iki gn ve blgesel kalknma erevesinde bir network oluturma abalar ierisinde grdm bir baka ey daha var. Siz adna ne derseniz deyin, adna Avrupadan gelecek paralardan yararlanmak istiyorlar da diyebilirsiniz, Anadolunun her tarafnda bu konuda bir heyecan var. Bence bu blge kalknma ajanslar daha dzenlenmeden bu kadar ilginin domas, bu tr hazrlklarn yaplm olmas bence aslnda toplumda bir talebin olduunu gsteriyor. Dolaysyla hem Trkiyeyi yeniden kurgulayabilecek ansl bir dnemin iersindeyiz hem de bu heyecan Ankarada birka brokrat duymuyor, toplumun geni bir kesimi aslnda, yalnzca Ankara stanbulla snrl olmayan bir kesimi bence bu tr bir heyecan duyuyor. Bu sreten nasl yararlanabiliriz diye etrafta bir hareketlilik var. Ben bu hareketliliin son derece yararl olabileceini dnyorum. Toplumun deiik kesimlerinde, Anadoluda aslnda bir heyecan varken tam tersine Ankarada benzer bir heyecan yok aslnda. Heyecan olmamasn da doal karlamak lazm nk yerelleme sreci Ankaran yetkilerini yerele aktarmas anlamna geliyor. Bu srecin ileyii bu ekilde olacak. Bu da aslnda kt bir ey deil. Yllardr istenen bir eyin, bu sre ierisinde gerekletirmeye en ok imdi yaknmz gibi geliyor bana, nk bir temeli var bu sefer. Bundan mesela 20 yl nce olmayan bir ey var, artk sermaye birikimi belli bir dzeye erimi durumda. Bundan 5-6 yl ncesine kadar aslnda Ankarann dousuna hi gitmemitim. Odalar Birliiyle ve odalarla ilikimden sonra Ankarann dousunu, nereleri olduunu grdm. Bence byk bir canllk ve byk bir hareketlilik var. Bu da sermaye birikiminin doal bir sonucu; Trkiyenin belli bir aamaya geldiini gsteriyor. Bu hareketlilik de aslnda onunla alakal. imdi bu hareketlilik nereye doru ynelebilir? Bence orada unu dnmemiz lazm, onu da bugn SABEKten gelen Uur Bey syledi: Biz SABEKi kurduktan sonra bizden hemen kalknmay salayacak, sonu verecek bir takm projeleri hemen uygulamaya koyup Samsuna sermaye ekecek sonular retmemizi beklediler dedi. Belki Blgesel Kalknma Ajanslarna biraz yle de bakyoruz.
429

Prof. Dr. lhan Tekeli, Prof. Dr. Ayda Eraydn, Prof. Dr. Gven Sak, Ahmet Yaman

Herhalde, Blgesel Kalknma Ajanslarn bunlar kurduk, iki yl ierisinde Trkiye batan aaya hzl bir ekilde deiecek gibi bakmamak lazm. Sonuta biz biziz, bizde pek bir deiiklik yok bu iki yl ierisinde. Biz adna Blge Kalknma Ajans denilen bir binann, bir toplant salonunun ierisine girdiimizde, o kurulda oturmaya baladmzda aslnda ertesi gn byk bir deiiklik yaratamayabiliriz. Bunun iyi taraf u: bir sredir birbirleriyle fazla ilikide olmayan, koordinasyona nem vermeyen birimler bir araya gelebilirler, daha fazla konuabilirler. Bu iyi olur, bunun yaplmasnda fayda var ama ayn zamanda bugnk konumalardan edindiim izlenime gre bana yle geliyor ki herhalde asl stnde dnmemiz gereken mesele, o salonda toplanan insanlarn arkasnda bir kapasite ina edilmi olmas gerekiyor. Bu da ncelikle zel sektre ya da bu srecin sivil katlmclarna dyor. Yani politika tasarm srecine, politika oluturma srecine aslnda nasl katk yapabileceimize ilikin bir kapasite oluturmamz gerekiyor. O kapasite de yle havadan olumuyor, bir alma yapmak gerekiyor. Blgesel Kalknma deyince aslnda blgeler aras eitsizliklerden bahsediyoruz, o araln giderek kapanmasndan bahsediyoruz. Yerel yaam standartlarn ykseltmeyi dnyoruz, bunlarn giderek daha birbirine eit hale gelmesini salamaya alyoruz. Ancak, benim bir iktisat olarak blge kalknma ajanslaryla ilgili dndm ey daha ok Trkiyenin byme sreciyle bu ortamda daha yakndan alakal bir ey. Bunun zaman iinde gerekleebilecek bir sonu olduunu dnebiliriz ama ncelikle byme srecinin srdrlebilirliini salayacak bir mekanizmaya ihtiyacmz var. Bir iktisat olarak ben imdi blgesel kalknma ajanslarna, blgesel kalknma meselesine daha ok byle bakma eilimindeyim. u anda bu kaotik yapnn ortaya km olmasnn nedeni bence bir takm insanlar bir eyler yapmak istiyorlar, bir hareketlilik var ama imdi bu enerjiyi bir yere doru kanalize edecek, bu suyun mecrasn bir an evvel bulmasn salayacak bir mekanizmaya ihtiya var. Mekanizma da demeyelim, mekanizma olunca bir ey tasarlamak gerekiyormu gibi oluyor, bence bir kapasite inasna ihtiya var. Onun da daha ok politika analiziyle yakndan alakal olduunu dnyorum. Byme sreciyle ilgili birka ey syleyeyim size: Trkiye son dnemde, 2001 krizinden sonra son derece salkl bir byme srecine girdi. Ben iine girdiimiz srecin son derece salkl olduunu dnyorum, tabi srdrebilirsek. Byme oranlar ilk kez uzun dnem ortalamalarn zerine ykseldi. Resim giderek daha normalleti. Trkiye ekonomisinde bunu verimlilik artlaryla birlikte salyor. Problemimiz bunu devam ettirmek nk biz bu dnemde hem Trkiye tarihindeki ikinci en uzun byme dneminin ierisindeyiz ayn zamanda da uzun vadeli byme oranmz da 1950den 2000leri alrsanz 4,5un da zerine kt. Bu son dnemde 7,5lara kt. 7,5lara kmak iyi midir? yidir nk AB lkelerine yaknsamak iin ihtiyacmz olan zaman sresi aslnda daha azald. 2015 ylnda Trkiye 25 lkeli ABnin kii bana gelirlerinin ortalamasnn % 40na ulaabilir,
430

Genel Deerlendirme Paneli

eer biz bu byme orann srdrebilirsek. %40 kt m diye dne bilirsiniz, o kadar kt deil. Bu arada bir de kurda deerlenme olursa o zaman %50sine ulaabilmesi de mmkn 2015 yl itibariyle. Bu kt m diye baktmzda da 2003 ylnda srecin banda, yeni AB yeleri AB-15in kii bana gelirlerinin ortalamasnn yzde kana ulamlar diye baktmzda oradaki rakamlar da %50, %38, %43 gibi rakamlar. Dolaysyla Trkiyenin bu byme oranlarn devam ettirmesi halinde AB lkelerinde daha hzl yaknsayabilmesi mmkn. Eskisiyle kyaslandnda daha normal bir lke haline geleceiz. %100ne ulamak iin gereken sreler de 2015ten sonra 46 ylla 30 yl arasnda. Yaknsama konusunu ve tempolu bymenin srdrebilirlii temel hedemiz olacaksa, ite yerelleme konusunun nemimi daha iyi anlyoruz. 1990l yllar bize dnyada merkezden planlanan ve ynetilen ekonomilerin kn gayet net gsterdi. Ayn yllarda kresel ekonomi hzla entegre olurken, yeni teknolojiler sayesinde i yapmann rekabet etmenin biimleri deiirken, Trkiye d dnyaya nasl intibak ederim diye tartmak yerine kendi i sorunlarna odakland. Biz bir eyleri deitirmemiz gerektiini, devletin ileyiinin reform etmemiz gerektiini ancak ar bir krizle, 2001 kriziyle idrak ettik. AB sreci de ite bu dnemde hzland, farkl bir anlam kazand. Artk bizim ihtiyacmz ortadadr; bir yandan kresel dnrken, te yandan yerel hareket edebilme kapasitemizi, yerel avantajlar ne karabilme, yerelde gl yatrm odaklar yaratabilme kapasitemizi glendirmemiz gerekiyor. Artk blgesel dzeyde neler yapabileceimizle ilgili dorudan zel sektrn bir takm katklarda bulunmas gerekiyor ve yerel yatrm ortamlarnn nasl iyiletirilebileceine ilikin, oradaki aksaklklarn nasl giderilebileceine ilikin bir erevenin oluturulmas gerekiyor. Dolaysyla blgesel kalknma politikalar iin geni bir politika erevesine ve analizine ihtiya duyuyoruz bu noktadan itibaren ve bence bunu bir byme perspektine balyor olmak gerekir. imdi Blge Kalknma Ajanslarn kuruyoruz ama bu yeterli deil. Neler yapmak gerekiyor? Daha dorusu bence biz TEPAVda neler yapyoruz, onlar anlatacam. Birincisi, blgesel kalknma ajanslarnn ierisinde kamu var ve kamunun politika analizi ve i yapabilme kapasitesini glendirmek gerekiyor. Hizmet ulatrma kapasitesinin ve becerilerinin yerel dzeyde gelitirilmesi gerekiyor. Onun iin mahalli idarelerle birlikte onlarn kapasitesinin artrlmas iin Dnya Bankas Enstitsyle birlikte bir dizi proje yrtyoruz. nk sonuta, Trkiyede nmzdeki dnemde, ajanslarnn iindeki paydalarn her birinin kapasitesinin artmas lazm. Onlarn hem politika tasarlayabilme hem de uygulayabilme kapasitesinin gelitirilmesi lazm. kincisi sivil kapasitenin glendirilmesi lazm, orda da biz daha ok odalarla birlikte alma eilimindeyiz. Dolaysyla odalarn yerel politika analizi ve politika tasarm kapasitesinin gelitirilmesi gerekiyor. Bunun iin akademisyenlere ynelik bir network oluturmaya alyoruz Anadoludaki niversitelerle birlik431

Prof. Dr. lhan Tekeli, Prof. Dr. Ayda Eraydn, Prof. Dr. Gven Sak, Ahmet Yaman

te. Ayn zamanda, nmzdeki dnemde bir kontrol mekanizmas olarak yerel medyann glendirilmesi gerekiyor. nk sonuta bu effak salanacaksa, katlmclk eer olacaksa bence o zaman yerel medyann da zerine den yeni grevleri anlayabilecek kapasitede olmas gerekiyor. Dolaysyla onlarn da bu sreten haberdar edilmesi gerekiyor. Onun iin yerel gazetecilere ynelik bir baka network tasarlyoruz. nc olarak da bence bu genel hedeeri koyacak bir sanayi politikas erevesine ihtiyacmz var ve bunun sektrel ve blgesel eksenlerini gelitirmeye balamamz lazm. Ancak onlar olduktan sonra, bu ereve gelitikten sonra bence unlar konuabileceiz mesela: Ankarada bir savunma sanayi kmelenmesinin gelitirilmesi iktisadi olarak mmkn mdr? imdi 700 tane rma var Ankarada ama ne olduklarn bilmiyoruz. Yerel bir veri taban yok. Mesela Karsta blgesel bir turizm kmelenmesini gerekletirmek mmkn mdr gibi sorular tartabilir hale geleceiz, byle bir ereve ortaya ktktan sonra. Dolaysyla kapasite ina etmeden ve sorunlarn kaynaklarn belirlemeden, bunun iin gereken politika analizlerini, politika aratrmalarn yapmadan bence blge kalknma ajanslarnn kendi balarna bir mucize yaratmasn beklememek lazm. Onu yapacak olan biziz ve orada bulunanlar. Koordinasyon iin bir mekanizma bu yalnzca. O mekanizmann ilevini yerine gelitirilmesi iin bence onun ierisinde bir kapasitenin nce ina edilmesi gerekiyor.

432

Genel Deerlendirme Paneli

Ahmet YAMAN Devlet Planlama Tekilat imiz hakikaten zor; nk biz ilerlemek zorundayz. Yani bu deerlendirmeleri, yaplan tartmalar da dikkate alarak ilen uygulamaya geirmek zorundayz, bu tartmalar hayata aktarmak zorundayz, o adan zor. Dn Bay Harding sunuunda altna not olarak dmt: Belki sylemek, konumak kolay ama yapmak ok zor, bu alanda bir eyler gerekletirebilmek ok zor. Kalknma ajanslar modeli, yeni blgesel gelime anlaymz, metodolojimiz; bu konular ok derin tartmalar gerektiriyor. Bu alan hakikaten gri bir alan hem nitelii itibariyle, tabiat itibariyle ziksel planlamayla lke kalknmas lke planlamas arasnda gri bir alan, ama ayn zamanda zmleri itibariyle de siyah beyaz tercihlerin ok az olduu bir alan. Sorulara evet - hayr eklinde cevap verebilmek asndan ok zor olan bir alan diye dnyorum. Belki de bu iki gnlk tartmay batan sona takip edebilen katlmclar bunu ok daha net grmlerdir. in yerel ayanda, ilk ayanda hakikaten tercih yapmas, net tercihler ortaya koymas zor. Bunun belki bir ksm kalknma ajanslar yasa tasarsna da yasasna da yansd. Yani bu gri alanlar ounluklu olarak yasa tasarsnda da yasada da bulunuyor, mevcut durumda. Fakat, unu ak ve net olarak, batan belirtmek isterim ki ajanslar idari yaplanmamzda yeni bir kademe deildir ve olmayacaktr. Valilik-l sistemine alternatif onun yerine geen, onun baz yetki ve grevlerini ikame eden bir yap deildir. ncelikle, bu saik nereden ortaya kt onunla balamak istiyorum. Aslnda gemi dnem blgesel gelime politikalarmza baktmzda, zeletiri yapmaktan ekinmiyorum hibir zaman, ok parlak bir gemie sahip deiliz. Fakat azmsanmayacak iler de yapld hakikaten. Mevcut olanlar, gemiten bugne yaplan uygulamalar da yaplmam olsayd, durum byk ihtimalle daha kt olurdu diye dnyoruz fakat baarnn da ok snrl olduunu itiraf etmekte fayda var bu aamada. Kalknma ajanslar ve stratejik planlama yaklam, zel sektre ncelik veren, onlarn inisiyatini kullanan, yerelin inisiyatini ne karan yeni kalknma yaklammz aslnda hem bir ihtiyatan kaynakland, hem de ileriye dnk yeni bir politika tasarmnn ortaya koyduu bir tercih bu. Bu konuyu biraz daha amak istiyorum tabi burada. Nasl bir ihtiyatan ortaya kt bu model? ncelikle, bizim gemi yllarda blgesel kalknma deneyimlerimize, planlarmza baktmz zaman, uyguladmz politikalara baktmz zaman grdmz bir ey var. Biz planlar yaptk ama bu planlar, kalknma planlarmz gibi, be yllk planlarmz gibi byk oranda raarda kald. Bunun planlarn kendi tabiatndan, niteliklerinden, yaplarndan kaynaklanan nedenleri var. Fakat ayn zamanda bu

433

Prof. Dr. lhan Tekeli, Prof. Dr. Ayda Eraydn, Prof. Dr. Gven Sak, Ahmet Yaman

planlarn yeterince donatlmam, tehiz edilmemi olmasndan kaynaklanan nedenleri de var. Bir kere bu planlar kendi nansmanlaryla birlikte tasarlanm planlar deildi. Yani unu syleyebilirim, ngrlen btn projeler, proje demetleri, yaplacak uygulamalar biraz merkezi kurulularmzn bu planlara sahip kmas, bu planlardan etkilenmesi ve kendi kaynak tahsis mekanizmalarn, politika tercihlerini meknda bu planlarn gsterdii adres stnde uyumlu bir ekilde younlatrlmasna balyd, Ancak, bu tamamen bir tesadf olacakt. Gemi dnem iinde bu tesadf gereklemedi. Yani bu tesadfe bal bir baar olacakt ama bunu gerekletiremedik. nk dediimiz gibi nansman itibariyle bir sorunu vard blge kalknma planlarnn. Blgesel gelime politikamzn nansman aya yoktu. Bunu ak ve net bir ekilde ifade edebiliriz. kincisi de zellikle yerelde hem bu planlarn hazrlk srecinde bunun ieriini dolduracak, yerel bilgiyle dolduracak, yerel artlarla, potansiyellerle dolduracak, yerel imkanlar buraya aktaracak. Bu plan retildikten, bir gelime politikas olarak ortaya karldktan sonra da bunlar ynetecek, operasyonel hale dntrecek, uygulama yaptracak, uygulamay belli aamalarda koordine edecek bir mekanizmann, bir yerel kurumsal yapnn eksikliiydi. Kalknma ajanslarnn oluturulmasna yol aan ihtiyacn temelde iki ana aya bunlar oldu. Dier taraftan, bir de deien bir politika, deien bir yaklam var, blgesel gelimeye. Bunu biraz da eitlik - etkinlik tartmas veya yaknsama diye zetleyebileceimiz, gelimilik farklarnn azaltlmas karlnda rekabet gcnn korunmas balamnda ele almak lazm. Kalknma ajanslaryla aslnda biz daha nce azgelimilik politikas olarak uygulanan alana yeni bir unsur daha katmak istiyoruz. Rekabeti ve srdrebilir kalknmay, bymeyi de ihmal etmeyen bir blgesel gelime yaklamn hayata geirmek istiyoruz. Bunu 9. planda, eski planlara gre daha net bir ekilde tasarlamaya, ortaya koymaya altk. Onunla ilgili politikalar kaleme almaya altk. Bu znde, blgelerde bir retme, retememe sorununun olduu tespitinden ortaya kyor. Verimli alamama, verimli duruma geememe, btn yerel aktrlerde, verimli duruma geememe, atl kaynaklar ve potansiyelleri yeterince tanyp, ortaya karp bunlardan yararlanamama sorununun tespitinden ortaya kyor. Burada asla ne pahasna olursa olsun doal, evresel, tarihi ve kltrel deerler gibi deerlerin tamamnn kapitalize edilmesini kastetmek istemiyorum. Bu yaklamda tabii ki koruma ve kullanma dengesinin de dikkate alnmas gereklidir. Ancak, yine de korumann dahi belli bir anlamda yatrm ve aktif kullanmaya bal olduunu belirtmeliyiz. rnein, kullanlmayan, ilenmeyen krsal topraklarn evresel deerini, kullanlmayan, bakm onarm yaplmayan tarihi evlerin, konaklarn tarihi deerini byk oranda yitirmesi gibi.

434

Genel Deerlendirme Paneli

Kalknma Ajansn biz bu manada ynlendirici bir kurum, katalizr bir kurum, yeni bir heyecan olarak gryoruz. Bu retememe, organize olamama, ortak akl kullanamama sorununa mtevaz bir zm olarak, mtevaz bir balang olarak gryoruz. Tabi ki mucize beklemiyoruz, bu kesin. Kalknma ajanslar bir manada, ok ksa bir sre iinde, yrenin btn yerel ihtiyalarnn tamamna cevap verebilecek, btn potansiyelleri harekete geirip blgeyi hemen 5-10 yl iinde ayaa kaldracak bir kurumsal yap deil. Bunun eitli artlarnn olumas gerekiyor. ncelikle tabi yerelin sahiplenmesinin mutlaka olumas gerekiyor. Bu konuda ok iyimseriz. Buradaki kitlenin byk ounluunu, eitli vesilelerle tanyorum aslnda ve kalknma ajanslarnn baars iin ok nemli bir mesaj alyorum bu kitleden. Bu kitlenin byk ounluu Ankara dndan gelmi. Yani, normalde Ankarada yaplan bir sempozyumda herhalde Ankaral dinleyicilerin daha arlkl olmas beklenir diye dnyorum. Bu tabloyu yerel heyecann ve kalknma giriiminin bir yansmasdr diye yorumluyorum. Aslnda bir taraftan da hakikaten bu heyecann farkl yansmalarn gryoruz. Sunularmz da Samsunun, Mersinin, EGEVin, Adanann sunuunda grdk ve dier kurumlarmzn zel projelerle yapt, GAP tekilatnn, GDEM Projesiyle, Kltrel Miras Projesiyle yapt ve Atatrk niversitesinin BMKP desteiyle Dou Anadolu Kalknma Programyla yapmaya alt eyleri grdk. Bunlarn hepsi yerel heyecann baarya ulam ykleri fakat bunlara bir de hakikaten btncl bir bak asyla bakmamz gerekir. Bu abalar bir yerel kalknma a gibi dnrsek, burada bunun bir koordinasyonu gerekiyor hakikaten, bu a bu ekilde oluturmak ve altrmak lazm. Blgesel gelime, yerel kalknma sorunumuzun en nemli, en kritik, belki kanlmaz faktrlerinden bir tanesi bu yerel an olumas. Bu yerel an paralarn hep beraber gryoruz. Ancak, bunlar bir araya getirecek, bunlarn abalarndan sinerji oluturacak, btnl ve uyumu salayacak bir yapya ihtiya var. Kalknma ajansnn bunlarn yerine gemeden, buradaki boluu doldurmak gibi bir iddias var ve ben baarl olacana inanyorum. in bir boyutu da ynetiim. Ynetiim asndan da yeni bir model. zel sektr, sivil toplumu ve kamuyu; bir taraftan atanmlar, bir taraftan seilmileri, bir taraftan giriimcileri bir araya getiren ok zgn bir yap. Bunun kent konseyleri gibi rnekleri var denilebilir fakat bunun bir fark var, bu hakikaten yetkilendirilmi bir gndemle bir araya getirilmi bir mekanizma. Baktmz zaman bunlarn elinde bir kaynak var, %75i merkezden gelen, geri kalan ksm yerelden toplanan bir fon mekanizmas var. Dolaysyla aslnda iyi ynetiimin hayata geebilecei, karar mekanizmalaryla, uygulamalarla, projelerle, hayata geebilecei bir yap oluturulmu durumda. Bu ok tartld, anayasal adan da tartld, hukuku arkadalarla da ok tarttk ama ben mevcut anayasal erevemizin byle bir yapya msaade ettiini ve hatta
435

Prof. Dr. lhan Tekeli, Prof. Dr. Ayda Eraydn, Prof. Dr. Gven Sak, Ahmet Yaman

166. maddesiyle bunu emrettiini dnyorum akas. Biliyorsunuz kalknma ajansyla ilgili yasa ana muhalefet partisi tarafndan Anayasa Mahkemesine gtrlm durumda. Hakikaten kalknma ajanslar projesi, siyasi adan da tarif edilen blgesel gelime yaklam itibariyle de birok insann, neredeyse lkemizin ounluunun ittifak ettii bir proje. Birok partimizin seim programlarnda beyannamelerinde bunu ak ak grrsnz. Krk yl ncesinin Birinci Be Yllk Kalknma Plannda dahi bu kurumun kuruluunun gerekliliini ve aciliyetini grrsnz. Ancak, maalesef, bu tarihe kadar bu gereklememi idi. Bir taraftan da aslnda Gven hocam syledi, nce bir kapasite gerekir, bir stratejik ereve gerekir, bir plan yaklam iinde bunu ele almak gerekir. deal durumda bu dediiniz doru fakat bunu hayata geirmek iin de Trkiyenin aslnda ge kaldn gryoruz. Yani bu uygulamay bir taraftan balatmak gerekiyordu ve bu balatma 2006 ylna nasip oldu diyelim. Belki bu stratejik erevemizi de bu yaplanmay harekete geirirken, buna paralel gelitirmek mecburiyetindeyiz ve o ekilde alacaz. Blge plan - uygulama ilikisi tartmasna, plan karmaas tartmasna ok fazla girmek istemiyorum ama tabi ki hakikaten, plan bir ara olarak greceksek burada, bu aralarn merkez-yerel i blmnde ve eitli kademelerde birbirini tamamlaycl asndan mevcut durumda ok ciddi bir karmaayla kar karyayz. l dzeyindeki planlar, kent dzeyindeki planlar, blge planlar, evre dzeni planlar, kurumsal stratejik planlar, il gelime stratejileri, blgesel gelime stratejileri, bunlarn hepsi o ya da bu ekilde mevzuatmza para para girmi durumda. Ben bunu merkezin elindeki yetki alann kaybetmemek iin kulland yeni yntemler gibi gryorum bir manada. Ben de lhan hocam gibi btncl yapy zedelemeyen bir yetki devrine, yerellemeye, desantralizasyona kesinlikle inanyorum. Yani Ankarann rol bu manada biraz daha farkllamal, yerelin sahiplii, inisiyati daha fazla ne kmal. Kalknma ajans modelini tasarlarken kafamzn arkasndaki en nemli dncelerden bir tanesi de buydu zaten. Yani Trkiyede belki yetki asndan blge planlama, blgesel gelime politikalar asndan elindeki yegne yetki ok net tanmlanm olan Devlet Planlama Tekilat bu yetkiyi biraz yerelle paylamak iin bu modeli gelitirdi. Yani herkes kskanlkla bu yetkilerine sahip karken biz bu yetkiyi yerelle ortak kullanmak iin kendimiz bir model tasarladk ve bunu tabi eitli vesilelerle birok kurumla paylatk. Bakanlklarmz, Hazine, Maliye, Odalar ve Borsalar Birlii bunun bir parasyd, dier kurumlarmz, merkezi kurumlarmz bir parasyd, zel sektr ve kamuyla paylatk ama bunu vazgeilmez bir ilke olarak kafamzn arkasnda srekli tuttuk ve o noktada da ayn saikle hareket etmeye devam edeceiz.

436

Genel Deerlendirme Paneli

imdi bu yap tabi ideal bir yap olmayabilir dediim gibi ama esneklii var. Baz esneklikleri zaten kanunun kendi iinde var ve ileriye dnk, deiime ak olduunu da dnyoruz. Trkiyenin mevcut siyasi olgunluk dzeyi, mevcut tartma dzeyi, hem yerelin, baz blgelerin hem merkezin mevcut artlar itibariyle kendine zg bir model gelitirmeye altk. Daha nce de belirtildi. Bu yap yeni bir idari yaplanmaya, idari sisteme karlk deildir, olmayacaktr da. Macaristan rneinde de Bayan Kovacs ok net bir ekilde syledi, Bu bir kamu ynetimi yaplanmas, tarann yeniden ele aln deil aslnda. Ajans ok daha byle teknik birikimi yksek bir koordinatr, katalizr, blgenin stratejisti bir kurum olarak gryoruz. Kendisi uygulayc olamayacak, uygulamay destekleyen, uygulamaya kaynaklar oluturan, blgenin zgn niteliklerini, potansiyellerini ortaya karan, stratejik projelere destek veren bir mekanizma olarak gryoruz. Stratejik ynetim yaklam, stratejik planlama yaklam bunun merkezinde olacak ve bununla ilikili yntemler de srekli gelitirilerek bu ajans yapsnn iinde yer alacak. O adan da bizim eski kapsaml plan yaklamnn deitii bir model, yeni ve aktif bir mekanizma, platform olarak gryoruz bunu. Tabi yerele yeni bir heyecan yeni bir inisiyatif vermesi en nemli beklentimiz. O yzden biz bunu hep sylyoruz, valilerle, zel sektrmzn temsilcileriyle, belediye bakanlarmzla konuurken sylyoruz: bu sizin projeniz, yani bu Devlet Planlama Tekilatnn blgedeki tara birimi gibi bir birim deil, DPTnin gznn iine bakacanz bir yaklamla ynetmeyeceksiniz bunu. Buna sahip kmanz ve bunu kendi inisiyatinizle kendi artlarnz iinde, kendi ngrlerinize gre kullanmanz bekleniyor sizden. Bunu sk sk tekrarlamamz gerekecek. Yereldeki artlar itibariyle ok olumlu grdm bir ey daha var: Btn yerel giriim abalar, yerel kalknma giriimleri, inisiyatieri, aslnda bizde toplum olarak, zmzde bir sosyal sorumluluk bilincinin bulunduunu gsteriyor. Yani en saygn, en kr odakl, en baarl i adammz bile aslnda kendi yresinin kalknmas, kendi blgesinin insanlarnn i bulmas iin bir eyler yapmak eiliminde, bir eyler yapmaya alyorlar ama (bunu mit Bey de syledi) kendisine yol gsterecek bir kuruma ihtiyac var. Hangi alana yatrm yapaym? Bana yol gsterir misiniz? Bunun eksiklii yerelde ok daha fazla ne kyor. Kalknma ajansnn bu konuda ok nemli alternatier oluturabileceini, onlar ok nemli, ciddi yeni tercihlere yneltilebileceini dnyoruz. O adan da yeni bir giriimin merkezi olacak diye bakyoruz.

437

Prof. Dr. lhan Tekeli, Prof. Dr. Ayda Eraydn, Prof. Dr. Gven Sak, Ahmet Yaman

438

Genel Deerlendirme Paneli

Prof. Dr. lhan TEKEL Orta Dou Teknik niversitesi Bundan nceki konumamda blgeler aras eitsizlik sorunu ile geri kalm bir blgenin gelitirilmesi sorununun farkllklar zerinde durarak ABnin bu konudaki uygulamalarn bu adan deerlendirmitim. imdi, kalknma ajans ve yerellik ve blgesellik meselesi stnde durmak istiyorum. yle bir konu var; acaba bu kalknma ajanslarn biz nasl kavramlatrrsak elimiz rahat eder, aklmz rahat eder, byle bir kavramlatrma biimi var mdr? Balangta ok iddial hedeer koyarsak bunu baaramayz. Yani blgeler aras eitlik vs. gibi hedeer koyduumuzda bunu mevcut aralarmzla, mevcut zihniyetimizle vs. baarmak mmkn deil. Acaba bu kalknma ajanslar iin nasl bir hedef koymalym ki sonunda otomatikman bunu baarsz olarak ilan etmeyeyim? Yani yle bir soru var, ben hedemi ne kadar yksek koyarsam balangta sonunda bunu baarsz ilan etme olaslm ok yksek. Onun iin kalknma ajanslar iin acaba makul, mantkl bir hedef nedir diye soruyorum. Ben yle bakmak eilimindeyim. Her lkede deiik blgeler var, bu blgeler mevcut ekonomik ilikilerine, piyasa ilikilerine, o lkenin d ilikilerine bal olarak belli bir dzeyde bir tr gelime retiyor. Geri kalmsa geri kalmln retiyor. Gelimise gelimiliini retiyor. Var olan bir dinamik bulunuyor. imdi kalknma ajansyla ben ne yapmak istiyorum? Bu sistemin iine yeni bir aktr sokuyorum ve bu aktr mevcut dinamii eskisinden farkl hale getirecek. Eer hede byle koyarsam bu baarlabilir bir hedef olur. Eer hede teki trl koyarsam, Ahmetin az nce syledii bir ey var, biraz korkarak syledi ama korkmadan da sylenebilir, blge plan olmadan da bu olabilir meselesi de bu formlasyondan doabilir. nk blge plan ve hatta DPTnin altnda bir blge planlama tekilat dediiniz zaman bu ok iddial bir hede, baarszl ierebilecek bir hede batan kabul etmek anlamna gelebilir. Bu hikyeyi ilerleteceim ama buraya bir nokta koyup, imdi bir baka noktadan yola karak soruyu yine buraya getirmeye alacam. yle bir soruyla kar karyayz bugn bu yerellik problemini dnrken; Trkiyede ve tabii dnyada da genellikle yle bir kabul bulunuyor; kreselleiyoruz ve bu kreselleme hemen hemen tmyle yaammz belirliyor. Bu btn benzer analizlerde olduu gibi modernist dnceye dayanan btn analizlerin iine dt bir yanlgdr. Bu dtan gelen yani kresel olan her eyi belirliyor. O ne demektir? Yerele yapacak hibir ey yok demektir. Onun iin kresellemeye dayanan analizi batan reddedebilmek lazm. Bugn dnyada sadece tek bana kreselleme deil, kreselleme ve yerelleme birlikte yaanmaktadr. Bunu sylediim zaman btn analiz perspekti deiir. Nasl deiir? Kreselleme belirliyorsa kaderin dtan belirlenmi, yapacak bir ey yok demektir. Ama yerellemeyle kreselleme e zamanldr dediim zaman benim yereli incelemem iin bir neden domaktadr.
439

Prof. Dr. lhan Tekeli, Prof. Dr. Ayda Eraydn, Prof. Dr. Gven Sak, Ahmet Yaman

Yerel, o zaman bu kresel glere kar varln nasl retiyor? Ekonomistlerin ok rahat anlayaca bir baka rnek vereceim; biliyorsunuz bir tekelleme olay var. Eer siz tekelleme mantyla bakarsanz her eyin tekel olmas lazm. Hlbuki bir sr kk retici kendi varln srdryor. Nasl yapyor? Bir varlk mcadelesi veriyor ve o mcadele iinde srekli olarak kendini yeniden retiyor. Yerel de bir varlk mcadelesi vererek kendisini srekli olarak yeniden retiyor. te benim oradan reneceim; bu farkl bak as. Yereli n plana alan bir analiz biimi. Bugn Akademiaya hkim olan kreselleme sylemi bu yerelde olan grmemizi engelliyor. Trkiye yerelinde ne olduu ok iyi bilinmiyor. Bu dediim ok farkl bir ey. Bir blgesel analizden falan bahsetmiyorum. Daha nemli bir eyden bahsediyorum. Bu dnyada yerel nasl varln srdryor? Eer ben byle bakmaya balarsam kalknma ajansnn yapaca analizin biimi de nitelik deitirir. imdi buraya da bir nokta daha koyarak bir baka bir alm getirmeye alacam. Kalknma ajanslarn kurduk. Balangta her kurulu gibi heyecanlar yksektir. Biraz sreler geince mrn krnlar balar ve byle devam eder. Acaba ben kalknma ajansna nasl hedeer koyabilirim? Birka tr bak as var. Ben bunun en ileri bir biimini savunacam ve bunun ABnin ele alnn da tesinde bir proje olacan savunmaya balayacam. Bir eit Avrupa projesi olan kalknma ajansnn bir yeniliki (innovative) Trkiye projesine nasl dnebilecei iin baz ipular vermeye alacam. En kt durum nedir? Kalknma Ajansnn Avrupadan para, proje almak iin vizyonunu onunla snrlamasdr. Avrupadan paray buraya transfer edebilmek iin bir ara olarak kurmaktr. Bu olabilecek en kt tutumdur. Ne demektir? Benim kendi projem falan yok, burada da bir para var, kullanmak iin bir art kotular ben de bunu yapyorum, bu yasa da savyorum. Bunu ncelikle ve katiyen yapmamal. Tabii o hnerleri elde edeceksin, proje yapacaksn o baka bir ey. kinci bir ele al biimi olabilir. Dersin ki benim blgem iin bir vizyon gelitirdim. Bu vizyona bal bir strateji gelitirdim. Bu stratejinin altnda da yle bir program oluturdum. Bu programn iinde u projeler iin Avrupadan kaynak alrm. tekiler iin onunla uramam, kendim kaynak olutururum. Baka kaynaklar bulurum. Benim bamsz bir blgesel projem vardr, Avrupann varl da buna destektir. Sanyorum daha iyi olan vizyon bu. Ama ben bunun tesinde bir ey sylemeye alacam. Yani acaba bunun tesinde bir vizyonumuz olabilir mi? Kalknma ajans ne diyor, diyor ki innovasyon yapn, yenilik getirin; acaba bu yenilii kalknma ajans kurumunun kendisi iinde retebilir miyiz? Kurumun kendisinde bir yenilik retebilir miyiz? Bu ilgin bir soru. Bu soru iin ben bir potansiyel olduunu dnyorum. Kurul lafn kullanmlar ama bana biraz kuru geliyor, konsey lafn Mersinliler mi kullanmt, bana daha renkli geliyor. Acaba konsey sosyal kapital retilen ilgin bir platform
440

Genel Deerlendirme Paneli

haline dntrlebilir mi? Bu konseyin yapsn, ite valinin nderlii falan tr szleri bir tarafa brakarak, bu vizyonlarn tesine geerek o blgenin bir etkileme, sosyal kapital retme platformu haline getirebilir miyiz? Bu olana gstermek iin yle bir not almm; ama konsey brokratik kalplarn tesine geen bir kalknma platformu haline getirilebilirse ok ey deiir. Konsey toplumun deiik aktrlerinin karlkl etkileme mekan haline gelebilir. Bu mekan innovative zmlerin balatcs olabilir. Yeni projeler de bu platformda doabilir. Projelerin ve sz vermelerin (commitment) birlikte gerekletii bir sergileme mekan nitelii kazanabilir. Bu ok nemli bir farkllk. imdiye kadar planlar hep yle yaplrd; sen plan yaparsn, iyi eyleri koyarsn, birilerinin de gelip onu gerekletireceini beklersin. Hlbuki burada sz edilen o deil. Orada katlanlarn birlikte bir i yapmaya karar vermesi ve her birinin de bunu gerekletirmek iin kendisini bu kamu alannda alenen balamasdr. Yani aktryle konusu birlikte kararlatrlan bir eylem sz konusu olacaktr. Bu tabii ok farkl bir bak asdr. Bunlar uzatmyorum. Ama tabii bu ok farkl bir gelime mant ortaya karabilecek bir yaklamdr. Eer byle bir dnme olabilirse bu hakikaten kader deitirebilecek bir eydir. Bu o dinamii en st dzeyde deitirebilmenin yoludur.

441

Orta Dou Teknik niversitesi Mimarlk Fakltesi nn Bulvar, 06531, Ankara/Trkiye Tel: +90 312 210 2202 Faks: +90 312 210 2297 www.arch.metu.edu.tr

TEPAV TOBB-Ekonomi ve Teknoloji niversitesi Yerlekesi Stz Cad. No:43 / Ankara Tel: 0 312 292 55 35 Faks: 0 312 292 55 55 www.tepav.org.tr

I SBN 975429259 - 0

9 789754 292596

ODT Mimarlk Fakltesi 2007