Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), [2009], say: 23, ss. 641-655.

FUSSULHKEMDE SAYILAR*

Abdlbk MFTH eviren: Dilver GRER**

1. Fussul-hikemin bal ve mukaddimesi hakknda bz mlzalar Hikem, hikmet kelimesinin ouludur. Hikmet ise, eyhin Fass- sevde belirttii gibi, bir eyi yerli yerine koymaktr; o eyi, hakkatinin ve sfatlarnn talep ettii ve gerektirdii yerden baka bir yere koymak uygun dmez. Dolaysyla varlktaki her bir mertebe, ilh hikmete uygun olan makmna yerletirilmitir. eyh, Ftht- Mekkiyyenin 198. bbn/blmn nefes-i rahmn ile zhir olan varln mertebelerini aklamaya ayrmtr ki, bunlar harflerin saysna uygun olarak 28 mertebedir. nk insan, Rahmnn sreti zere yaratlmtr. Harflerin kendisi syesinde boazda ortaya kt insan nefesi, nefes-i rahmnnin sreti zeredir. Bundan dolaydr ki, her bir bbda bir hikmeti ihtiv eden Fuss 27 bba ayrlmtr. Onun her bir bb bu 28 mertebeye uygun bir ekildedir. Bu da Fthtn 198. bbnda 11. fasl ile 37. fasl arasnda aklanm olan tertibe uygundur. 38. Faslda yer alan son mertebenin ismi ise Refud-deracti zl-ar (dereceleri ykselten ve Arn shibi) olup, bu bb iin Fussta mstakim bir blm yer almamaktadr. Fakat Fssun tamm bu bb iindir. nk bu mertebenin ayn/zhir ve mstakil bir varl yoktur. Bu mertebe, her hangi bir (madd) yaratmaya karlk gelmeyip, mertebelerin tayninden ibrettir. Onun iin 28. ve son mertebedir. Hikmetlerin hepsinin

* **

Bu makle yazarn Mefthu Fussl-Hikem (Merke-1997) adl kitabnn 19-33. sayfalar arasnda yer alan birinci ksmn tercmesidir. Prof. Dr., Seluk . lahiyat Fakltesi Tasavvuf Ana Bilim Dal.

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

642 | Abdulbki Mifth, eviren: Prof. Dr. Dilaver Grer

hikmeti ona ittir. Bu btn hikmetleri cmi olan mertebenin fass, FussulHikemin shibi, insan- kmilin tam bir mazhar ve muhammed vellerin htemi olan zttr. Bu mertebenin hikmetini, htem kelimesinin de bir gerei olarak, (zt-) hviyyetin vsati bal altnda toplamak mmkndr. Yni onun ism-i ilhsi O Vsidirdir. nk O eyhin Futhtn 382. bbnda da zikrettii zere, ilh isimlerin sonuncusu olup, htem-i evliy makmna mnsiptir. Vsi ismi ise btn mertebeleri cmi olmay ifde eder. Bu sebeple eyh, Fssun hemen balarnda sizi kuatan ite bu rahmettir, o halde siz de Vsi ismiyle sfatlann demek sretiyle bu duruma iret ettii gibi, 27 bbn sonunda da kitabn bu isim ile sona erdirmitir. Bu mertebe hakknda eyh yle sylemektedir (Ftht, fasl 38, bb 198):
Bil ki, aslnda btn mertebeler ilh olup, hkmleri kevnde/mahlkatta zuhur etmitir. lh mertebelerin en ycesi ise insan- kmilde zuhur etmitir...

Her kelimeye uygun den hikmet, eyhin Kelime-i demiyye bbnn sonunda syledii u szlerdir: Mdemki varln her bir mertebesi iin belirli bir hikmet sz konusudur, o halde her bir hikmetin fass/z o hikmetin kalbi, kutbu/direi ve onun bu varlk mertebesindeki merkezidir. Bu merkezin rhu ise insan- kmil mazharlarndan bir mazhardr ki, o da bir peygamberin ismi ile ifde edilmitir. eyh, her kelimeyi bir peygambere nispet etmitir. Zr varlk mertebelerinin birbirinin devm olan halkalar, ilh emirle gaybn gaybndan kendi ehdet menzillerinin en ycesine nzil olan nefes-i rahmnnin aynsdr. Bu tenezzln/iniin rhu, insan- kmilin hakkatidir ki, onun mazharlar da gayb Mescid-i Harmndan, amurdan yaratlm olan beer kulun kalbindeki Mescid-i Akdesin derecelerinin (Mescid-i) Akssna yrtlm ve orada gizlenmitir. Bu tenezzln insanolunun yeryzndeki trihinde de bir benzeri vardr. Bu da peygamberler ve kmiller halkalarnn zaman ierisinde birbirini arkasndan gelmesidir. Yni varln her bir mertebesinin, insanlk trihinde zaman ve oluum asndan bir izdm vardr. te her hangi bir mertebenin trihsel adan oluumu, o zaman diliminde gnderilmi olan peygamber vey fetret dnemlerindeki kutuplardr. Onlar, Allhn o zaman dilimi ierisindeki en yce kelimeleridir (logos). te bundan dolay eyh, kelime-i demiyyenin sonunda bu husus hakknda yle demitir: Onun lemdeki yeri, yzk kann yzkteki yeri gibidir. Bu yce kelimelerden her birinin bir mns vardr. Bu mn ilh bir

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

Fussul-hikemde Saylar | 643

isimden ibrettir. eyh, her kelimenin hikmetini, o kelimenin nebsi ve bu kmil nebnin merkezi olduu varlk mertebesi ile birlikte, o kelimeye mnsip ve o kelimeye mahsus olan esm-i hsndan bir isme nispet etmitir. Ksaca, Hak Telnn yaratma ile ilgili 28 tecellsi vardr. Her bir tecell iin bir ilh isim, bir varlk mertebesi ve bu isim ile bu mertebe arasnda berzah (ara blge) olan insan- kmile it bir mazhar sz konusudur. Ayn ekilde insan- kmil iin Kurn- Kermde mevkler de sz konusudur. Baka bir deyile, ilh tecelller, Kuran yetleri, varlk mertebeleri ve insan kmilin mazharlar yni hakkat-i insniyyenin mazharlar arasnda esastan alkalar vardr. Bu yzdendir ki eyh, Kitbl-Abdilede her peygamberi vey her kmili Abdullah (Allhn kulu) ismine nispet etmitir. Bu isim ise insan iin tek ve en mkemmel isimdir. br taraftan eyh, her peygamberi kendisine has belli bir ilh isme de nispet etmekte ve ardndan, bu peygambere vey onun rabbn ismine mnsip den bz yetlere iret etmektedir. Dolaysyla Kitbl-Abdile bir adan Fussul-Hikemin bir devm vey onun ierdii hakkatlerin bir baka ekli olarak da kabul edilebilir. 2. Fuss ile ilgili bz saysal semboller Hikmet kelimesinin harflerinin cezm-i sar ile toplam 19dur (5+4+2+8=19). Bu rakam nefes kelimesinin toplamna (6+8+5=19) eit olduu gibi, ayn zamanda ilh tebh, Kuran menzilleri ve mertib-i kevniyye makamlarndaki ve insn ve rhn tasarruf lemindeki mertebelerin tammna, dny, cennet ve cehennem bekilerinin adedine eittir. Btn bunlarla birlikte Besmele harflerinin says da 19dur. eyh, bu konuyu Fthtn 22. bbnda ve Menzill-Menzil adl kitabnda aklamtr. Cezm-i kebr ile hikmet kelimesinin toplam ise 73e (5+40+20+8=73) denk gelir ki, bu da Besmele harflerinin cezm-i sar ile toplamdr. 73 rakam ayn zamanda, hem insanlk leminin inanlarnn toplamn sembolize eden Mslman frkalarn, hem de Fthtn birinci faslnn bablarnn saysna eittir. El-Hikem lafznn toplam, esm-i hsnnn saysna eit olarak 99dur. eyh, Fussun balarnda Hikemi (hikmetleri) indiren Allha hamd olsun eklinde sylemektedir. Bununla, Hakkn insan- kmilin kevn ve beer mazharlarndan olan tam kelimelerin kalpleri zerine esm-i

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

644 | Abdulbki Mifth, eviren: Prof. Dr. Dilaver Grer

hsns tecell ettiine iret etmektedir. Kitabn bal (Fuss el-Hikem = 266+99) 365 saysna denk gelir ki, bu say bir gne ylnn gnlerinin saysna, baka bir deyile, eyhin Kadr Sresinin menziline mahsus olan Fthtn 287. bbnda zikrettii tecell-yi kll ierisinde yer alan tecell-yi cziyyelerin saysna eittir. FussulHikem, mertib-i vcd eklinde ve insanlk trihi boyunca zuhur etmi olan insan- kmilin mazharlardr. Onun 365 saysna denk gelmesi, bu mazharlarn, 99 rakamyla iret edilen ve O her an bir itedir (Rahmn, 55/29) ynnden, bir yllk zaman dairesi ierisinde mtecell olan esm-i hsnnn ayns olduunu ifde eder. eyh, Fthtn 15. bbnda nefesr-Rahmn riclinin kutbunun Mdvil-klm (yaralar tedvi eden) olduunu syler ki, bu isim dris (a.s.) sembolize eder. Onun halfesinin ismi ise elMsteslimdir ki, 36 500 ilim rendikten sonra vefat etmitir. Onun rendii en zel ilim ise zaman ilmidir. 36 500 rakam yz senenin gnne eittir. Bir gne bir asrlk ilim tekbl etmektedir. Fussul-Hikemin cezm-i sar ile toplam (18+32) 50dir. Bu da Fthtn 198. bbnn fasllarnn saysna eittir. eyh bu bb en-nefes errahmnye tahsis etmitir ve bu terkbin rakamlarnn toplam da (27+23) 50ye eittir. 50yi oluturan rakamlardan 27, ayn zamanda Fussun bablarnn saysdr. Yine, en-nefes kelimesi eddeli olarak dikkate alnrsa toplam 28 eder ki, bu da (Arapa) harflerin ve mertib-i vcdun saysna eit olur. 51 rakam, iki ilh ismin, ez-Zhir ve el-Btn isimlerinin marik cezm-i sar ile toplamna (21+30) eittir. En-Nefes er-Rahmn terkibinin marib cezm-i kebr hesbyla toplam1000 saysna eittir. Bu say ise, harflerin son rakam ve muayyen olmayan kesrete iret eden saylarn en sonuncusudur. Yni o, sonsuz tecell sretlerine iret ettii gibi, ayn zamanda en-nefesin en son noktasna da iret etmektedir. eyh, Fthtn 198. bbnda 1000 rakam ile nefes-i rahmn arasndaki alkay aklama sadedinde yle demektedir: Bu bbda kefen mhede ettiimiz lemin sonunda 1000 lem vardr ki, bundan daha fazlas yoktur. 3. Nefesr-rahmn ile Kuranda ismi zikredilen peygamberler arasndaki saysal alka Aada detayl bir ekilde de grlecei zere, nefesr-Rahmn terkbinin toplam (330+190) 520 eder ki, bu say Kuranda zikredilen neb,

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

Fussul-hikemde Saylar | 645

resul ve kmmellerin (kmil insanlarn) isimlerinin zikredilme saysna eittir: Hz. Ms: 136 (def), Hz. brhim: 69, Hz. Nh: 43, Hz. Ysuf: 27, Hz. Lt: 27, Hz. s: 25, Hz. dem: 25, Hz. Hrun: 20, Hz. shak: 17, Hz. Sleyman: 17, Hz. Yakub: 16, Hz. Dvud: 16, Hz. smil: 12, Hz. uayb: 11, Hz. Slih: 9, Hz. Hd: 7, Hz. Zekeriy: 7, Hz. Yahy: 5, Hz. Muhammed-Ahmed: 5, Hz. Eyyb: 4, Hz. Ynus: 4, Hz. Elyesa: 2, Hz. lyas: 2, Hz. dris: 2, Hz. Zlkifl: 2, l-i Ysn (Ysin Sresinde geen kavim): 1, bu kavme gnderilen peygamber says: 3. Ey Muhammed! Onlara, o memleket halkn rnek ver. Hani oraya eliler gelmiti. Hani biz onlara iki eli gndermitik de onlar yalanc saymlard. Biz de onlara nc bir eli ile destek vermitik. (Ysn, 36/13-14). Bu yetteki peygamberlerin isimlerinin Sdk, Masdk ve olom olduu sylenir. Hz. Lokman: 2, Hz. zeyir: 1, Hz. Zlkarneyn: 1, Hz. Th: 1, Ysn: 1. Btn bunlarn toplam 520 saysna tekbl etmektedir. Ancak, eer Th ve Ysne tibar edilmeyecek olursa bunlarn yerine, Hz. Ms ile birlikte Kehf Sresinde kssas zikredilen Hzr (a.s.) dhil edebiliriz. Bu durumda da rakam 519 olacaktr. Bu da Rahmn kelimesindeki mim ile nun arasndaki elif yazlmad zaman nefesr-Rahmnn karl olur. nk buradaki elif yazlmaz. Hzr hesaba katmayacak olursak, -zr ismi sarih olarak zikredilmemitir-, rakam 518 olacaktr ki, bu rakam da aadaki toplamda grlecei zere peygamberlii ifde eden kelimelerin Kuranda tekekkr ettii sayya denk gelmektedir: Resl: 368, neb: 75, nezr (uyarc): 18, ber (mjdeleyici): 57 = 518. eyh, Fthtn 73. bbnda, saylar her zaman sbit ve peygamberlerin vrisleri olan evliyya, onlarn tammnn lem-i enfs (nefesler lemi) diye isimlendirilmeleri cihetiyle nefes-i Rahmn ile alkalarna iret etmektedir. Bu babdan, evliylarn tabakalar, adetleri, makamlar ve halleri ile nefes-i Rahmn ve nefes-i insan arasnda asl balar olduunu anlyoruz. lysnin Sfft Sresinde (130. yet) zikredilen lys olmas sebebiyle eyh, Fusstaki 25 peygamber arasnda, isimleri Kuranda ikier def gemi olan Elyesa ve Zlkifli zikretmemitir. Buna karlk, onlarn yerine, Fthtn 15. bbnda belirttii zere nefes-i Rahmn riclinin kutbu olan ve Kuranda ismi iki kere zikredilen Lokmn- Hekmi ve isimleri Kuranda zikredilmeyen s (it) b. dem ile Hlid b. Sinn koymutur. Biraz ileride de grlecei zere, bunun sebebi, peygamberlerin nefes-i Rahmn mertebelerinden ikinci mertebeye nispet edilmesidir ki, bu ayn zamanda Levh-i Mahfz mer-

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

646 | Abdulbki Mifth, eviren: Prof. Dr. Dilaver Grer

tebesi ve t (a.s)dr. nk birinci mertebe, mesel-i alya ve ilk insan olan dem (a.s.)a mnsip olarak Kalem-i Al vey lk Akldr. Levh nasl ki Kalemden (sonra) gnderilmi ise, ayn ekilde it de demden (sonra) gnderilmitir. Levha ve ite mteveccih olan ism-i ilh el-Bistir. eyh, peygamberleri cinlere mahsus olan 26. mertebeye de nispet etmitir ki, bu mertebenin shibi ise ne Elyesadr, ne de Zlkifldir; bilakis Fass- Hlidde getii zere, berzah bir peygamberlie ship olan Hlid b. Sinandr. eyh, cinleri genellikle berzah ruhlar eklinde isimlendirir. Onlarn zerinde ate unsuru daha fazladr. Hlid b. Sinnn, Abs memleketinde ortaya kan byk bir yangn sndrmesine dir bir kssas vardr. Lokman (a.s)n durumu da bu ekildedir. Onun makmnn ocuklara mahsus olan 23. mertebe olmas en uygunudur. Bu durum onun oluna syledii u nashatten anlalmaktadr: Oulcuum! Hardal tnesi kadar bir ey olsa ve o ey bir kaya iinde, gklerde ya da yerin iinde bile olsa, Allah onu karr getirir. (Lokman, 31/16) Yni ocuklar yaratmaya mteveccih olan ilh isim, Lokman mertebesi zerinde hkim olan Rezzktr. Hz. Lokman hikmet ve Kurn- Kermde zikr-i ceml ile ydedilmekle rzklandran bu isimdir. 4. 28 Saysnn bz srlar Buraya kadar anlatlanlardan, Fussun bablarnn tertbinin, eyhin Fthtn 198. bbnda da aklad zere, mertib-i vcdu yaratmaya mteveccih olan ilh isimlerin tertbine tbi olduu ortaya kmaktadr. Bu ilh isimlerin says ise kendisine has olan bir sr sebebiyle 28dir. Aada bu srrn bir tarafn ele alacaz. (Allah en dorusunu bilir.) a) Sfat isimleri Cenb- Hak ile halk arasndaki bir nispete dellet eder. Bu isimlerin her biri Zt mertebesi ile efl/fiiller mertebesi arasnda orta bir mertebeye shiptir. lk tek basamakl saylar yni hd mertebesindeki ilk dokuz say Zt mertebesine ittir. Efl mertebesi ise, sonu 1000 olan 100ler mertebesidir. kisinin arasnda, esm hazretine/makmna uygun olarak onlar mertebesi vardr. Bundan dolaydr ki, mertibi yaratmaya mteveccih isimlerin onlar mertebesinde yer alan saylar mevcuttur. b) 28 says ilk on onluk gruptan nc grupta yer alr. eyhin Fthtn pek ok yerinde ve bilhassa Fussta Fass- Slihiyye ile Muhammediyyede aklad zere saysnn cad/yaratma ile balants vardr.

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

Fussul-hikemde Saylar | 647

c)

d)

e)

f)

Bu say nc onlukta 8. derecede yer alr. nk, Futhtn 15. bbnda da akland zere mertibin geri kalan ksm sekiz ar tayanlara (hamele-i ar-i semniye) rcidir. br taraftan ana isimler yedidir ve ilk say da Zta ittir. Bunlarn toplam sekiz eder. Aslnda bu yirmisekiz arn mevkii, melekt ve en yce emr lemi ile onun altnda yer alan halk lemi arasnda bir berzahtr. Bu tpk birler basamandaki saylar ile yzler basamandaki saylar arasnda yer alan onlar basamandaki saylara benzer. Yine o, nc mertebeye shiptir. Birinci mertebe Kalem-i Al ve ikinci mertebe ise Levh-i Mahfza ittir. Onunla Levh arasnda kalan dier drt mertebe ise; tabiat, heb (toz), cisim ve ekildir. Bunlarn ayn (ehdet leminde) bir varlklar yoktur, sdece tibri bir hkmleri vardr. te felek dairesi mertib-i vcd ve onun ar makm gereince 28 ksma bu asldan ayrlr. 28 saysnn harfleri kf ve hdr (8+20). Kf, Kf (toplam 111 eder) isminin ve H ise Hay (toplam 18 eder ) isminin semboldr. Bunlarn toplam Cenb- Hakkn Latf (toplam 129 eder) isminin harflerinin saysal deerlerinin toplamna eittir. Her iki harfin kendi harflerinin toplam da (-( )101+10=111) Kf isminin toplam deerine eittir. Yni bu 28 saysnn her bir yn mertib-i vcd iin kf ve lzmdr. stelik, 111 says kutupluun semboldr zr kutup kelimesinin harflerinin saysal deeri 111dir. 6 says tek basamakl saylarda nasl ki yegne tam say ise, 28 says da aynen o ekilde onlar basamanda yegne tam saydr. Yine, 496 says yzler basamandaki ve 8128 says da binler basamandaki tam saylardr. Tam say demek, kendisini oluturan saylara blnebilen say demektir. Mesel 28 rakam 1+2+4+7+14=28dir. Bu rakam ayn zamanda, cezm-i sar ile keml kelimesinin (toplam 14 eder) iki katna eittir. Zhir isminden yansyan ayn nrunun/nn en fazla olduu gn onun ilk 14. gndr. kinci 14. gn ise Btn isminin gerei olarak nn en az olduu gndr. Fussta isimlerine bab ayrd Kuranda ismi geen peygamber ve kmmellerin isimlerinin anahtarlar 14 harftir. Yni onlarn isimlerinin 14 harfi unlardr: Elif, nn, y, he, sad, n, dl, ze, mim, h, zel, lam, ayn, sin. Mukatta srelerinin balangcndaki harflerin says da 14tr. Arap harflerinden 14 kamer olduu gibi 14 de emsdir. 28 rakam ilk 7 rakamn toplamna denktir. 7 ise mehur olduu zere kemal saysdr. 28, kemlin hakkatlerinin ayrntlarnn toplamndan ibrettir. Mertib-i vcdun, feleklerin menzillerinin ve harflerin bu saTasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

648 | Abdulbki Mifth, eviren: Prof. Dr. Dilaver Grer

yya hasredilmesi ite bundan dolaydr. 7 saysnn kalbi 4tr ki, kendisinden hem nce hem de sonra rakam vardr. 28 says 4 ile 7 saylarnn arpmnn sonucudur. 7 rakam mlum olan ilh ana isimlere ve 4 de drt ilh rkne iret eder. Bu drt rkn/isim unlardr: ElEvvel, el-hir, ez-Zhir, el-Btn. Bu yedi ismin bu drt rkne sereyn/nfz etmesiyle birlikte 28 hakkat meydna gelir. Bu 28 hakkat ise, her bir hakkate karlk bir mertebe olmak zere, lemin mertibinin cdna mteveccihtir. lemin mertibi ite bundan dolay bu iki say zerine bin edilmitir. iirde, ilimlerde, mekanlarda, zamanlarda, tabiatte, rknlerde, unsurlarda ve insanda drtl ve yedili birok husus vardr. Bu saynn insanda btn ve zhir olmak zere eitli mevkleri szkonusudur. Mesel insann omurgasn oluturan kemiklerin says yirmi sekizdir. Bunlardan 14 st tarafa, 14 alt tarafa ittir. br taraftan, karada vey denizde yaayan ve omurga kemiinin says 14 olan nice hayvan ve haere vardr. Yine, insann kaburga kemiklerinin ve her iki elinin mafsallarnn says 14tr. Alt ve st enesinde 14er di bulunur. eyh, Fthtn eitli yerlerinde bu tr mnlara iret etmektedir. Kadir Gecesinden bahsettii 71. bbda yle sylemektedir:
Hakkat tibriyle orada ehr/ay kmil kuldur. Allhn nur (aydnlatma vstas) yapt ay yrd zaman, ayn herhangi bir vasfnn deil de kendisinin maksat olmas iin, ona kendi isimlerinden bir isim verir. Hakkn mazharlarndan bir mazhar olmas asndan ay, onun en-Nr ismindedir. 28 (gn) ile snrl olan menzilinde seyreder. Bu say tamamlandnda bir ay (ehr) diye isimlendirilir. nk seyrini tamamlam ve yeni bir seyre balamtr. Mnev adan da bu hep byledir. Hakkn kinattaki fiillerinin nihyeti yoktur. Allh Telnn devam ettirmesiyle birlikte bu fiiller sreklidir. te bunun gibi, insan da ilh isimlerin menzillerinde yrr ki, bunlarn says 99dur. Bunlardan 99. isim vesledir ki, sdece Hz. Muhammede mahsustur. Geri kalan 98 isim ise, 28 menzilin aya it olmas gibi bizlere ittir. Bz insanlar onu yalnz adam diye isimlendirir. 20, 100n bete biridir. Aslnda Hakkn 100 ismi vardr. Fakat Hak, tek olmas sebebiyle onlardan birini gizlemitir. Allah tektir ve teki sever. Gizleyen de, aa karan da tektir. Biz ayn 28 menzili olduunu bile bile syledik. Bu say 4 ile 7nin arpmndan meydna gelmektedir. nsan da, drt karm ile yedi sfatn arpmndan meydna gelmitir. Bu sfatlar unlardr: Hayat, ilim, irde, kudret, kelm/konuma, semi/iitme, basar/grme. Bu sfatlarn tammnn birbiri ile arpmndan insan olur. Onun zuhra gelmesi Allah ile olur ve bu da onun ancak enNr imiyle gerekleir. nk Nr, eyy zhar eder. O ise kendi kendi-

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

Fussul-hikemde Saylar | 649

ne zhirdir. Onun eydaki hkm ztdir. ehr/ay da, ancak ayn nur olmas asndan menzillerinde seyretmesi ile meydna gelebilir. Zr Cenb- Hak: Biz aya menziller takdir ettik (Ysn, 36/39) buyurmutur. Onun menzillerindeki seyri sona erdii zaman hakkaten ay olur, onun hricinde ona ay denmesi sdece isimlendirmeden ibrettir. Nr isminin indii, kula it her menzil iin Allh Telya has zel bir hkm bulunmaktadr. Biz bu hkm bu kitabn slik-i dhil ve slik-i hricin vasflar ksmnda da zikrettik. Bu iki slk ortadan ikiye ayran ey bedr gecesidir ki, bu gece 28in yarsna tekbl eder ve ayn ilk gecesi ile son gecesinin ortasndadr. Bu gecede ayn tamdr. Yine onun iki yn ve kendisinden ayrlmayan bir yansma (tecell) vasf vardr. ster bir ynnden olsun ister iki ynnden olsun, her iki durumda da ayn nn artmas ve eksilmesi szkonusudur. Yni aslnda zt tibriyle her ne kadar kmil olsa da, iki yn olmas cihetinden ay iin artma ve eksilme durumlar vardr. Bir ynden artt zaman dier ynden eksilir. Bu Azz ve Alm olan Allhn ona takdir etmi olduu hikmetler sebebiyledir.

Yine 19. bbda ayn menzillerine zhir vey btn, hric vey dhil ynden uygun olan slk menzilleri hakknda da yle demektedir:
Yce derecelerin tamm peygamberler, evliylar ve mminlerdir. Bunlar arasnda birbirlerine stnlk diye bir ey szkonusu deildir; hepsi birbirine eittir. lk derece slmdr. slm, inkyat yni gnlden ballk demektir. Derecelerin sonuncusu huruta fen ve huruta bakdr. Bu iki derece arasnda dierleri yer alr. Bunlar, man, ihsan, ilim, takdis, tenzih, zenginlik, fakr, tevzu, izzet, telvn, telvnde temkn, eer hri isen fen ve eer dhil isen bakdr. Her bir dereceden karken, zhirinde tecell ne kadar artarsa, btnnda o kadar eksilme olur. Bu durum sonuncu dereceye ulancaya kadar devam eder. Derecelerden kp/ykselip son dereceye ulatn zaman o/Hak, senin gcn nispetinde senin zhirinde zuhur eder. Sen de onun halk iinde ona bir mazhar (zuhur yeri) olursun. Btnnda ondan hibir ey kalmaz ve btn tecellleri bir rpda senden kaybolur gider. Ona dhil olmaya seni ardnda bu, bu tecellnin senin zhirinde eksilttii miktar kadar btnnda tecell eden ilk derecen olur. Sonuncu dereceye vsl olunca, o senin btnnda zuhur eder ve senin zhirinde hibir tecell kalmaz. Bunun sebebi, kulun ve Rabbin dierinin varlnda keml zere berberce bulunmasdr. Bu artma ve eksilmeyle birlikte, kul kul olarak ve Rab de rab olarak kalmaya devam eder. Zhirde ve btnda tecell ilimlerinin artmasnn ve bu terkbin (zhir-btn) sebebi ite budur. te bundan dolaydr ki, Allh Telnn yarattt ve vcut verdii ve vcdu olmayp da aklen var olduunu anladmz her eyin znde bir zhir ve bir de btn vardr. Allh Tel dndaki her mevcut bu ikili zellie shiptir. Bu bilgi bize, hakknda asl phe edilmeyecek kadar sahih olan bir kef syesinde verilmitir. Mevctlarn bu zellii Hakka muhta olmay (fakr) gerekli klar. Bu onun zt/ayrlmaz bir vas-

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

650 | Abdulbki Mifth, eviren: Prof. Dr. Dilaver Grer

fdr. Eer anladysan, biz sana yolu trif etmi ve merdiveni uzatm olduk. Yola d, basamaklar k ve akladmz eyleri mhede et

eyh, Fthtn 330. bbnda ay ile insan- kmil arasndaki alkay da aklamtr. Bu bba mrcaat edilebilir. Bu bb ayn zamanda Kamer Sresinin menzilinin de bb olup, 559. bbda buras ayn son gecesi bal altnda zetlenmitir. Yine, Benim iin zuhur edene btn olurum ve benim snrmda duran kimseyi bilgilendiririm bal altndaki 400. bb da Kamer Sresi ile ilgilidir. 559. bbda bu 400. bb Zhirin, btnn, haddin ve matlan ierdii eyler bal altnda bir paragrafta zetlenmitir. KitbtTercimde Kamer Sresinin mnlarna it bir blm tahsis eden eyh, Fthtn 62. bbnda 28 saysnn mazharlar ile ilgili olarak unlar sylemektedir:
Allh Tel cehennemle ilgili olarak yle buyurmaktadr: Onun yedi kaps vardr ve her kapya onlardan bir grup ayrlmtr. (Hicr, 15/44.) Onlar iin taksim edilmi olan her kapnn drt mertebesi vardr ki, bu mertebeler onlara verilen azbn menzillerdir. blisin cehennemlikler zerine girdii ve birer mertebe olan bu drt (menzil) yedi (kap) ile arpldnda sonuta 28 menzile ulalr. te Allh Telnn tek insan iin takdir ettii menziller de aynen byledir. O menziller, onlarda seyreden aydan, hunnes ve knnes seyyresinden bakas deildir. Bu seyyrenin bu menzillerdeki tenezzl/seyretmesi kinatn (olaylarnn) yaratlmas iindir. Bu seyr esnsnda unsurlar lemindeki fiiller meydna gelir. Bu seyyrenin kendi ierisinde yedi ile arplan drt karakteri/zellii vardr. Bunlardan onun 28 menzili meydna gelir. Bu, Azz ve Alm olan Allhn takdiridir. Zr Hepsi bir felekte yzp gitmektedir (Enbiy, 21/33) buyurmaktadr. 28 menzildeki bu ilh yzdrlmekten 28 harf vcut bulur. Bu harflerle Allh Tel kelimeleri oluturur; her ahs, iindeki man, kfr, yalan, doruluk gibi eyleri bu kelimelerle ifde ettii iin, lemdeki kfr ve man bunlardan zuhur eder. Bu da kullarna kar onlarn syledii ve kirmen ktibn melekleri tarafndan kaydedilen eylerden, Allhn elinde onlara kar salam ve ak bir dellin olmas iindir. Zir nsan hibir sz sylemez ki onun yannda (yaptklarn) gzetleyen (ve kaydeden) hazr bir melek bulunmasn (Kf, 50/18) buyrulmaktadr. Atee 28 derece verilmitir. Buna karlk cehennemin derekelerinin en alandan en sttekine kadar olan says, saidlerin konuk olduu cennet derecelerine bir nazre olarak yzdr. Bu derekelerin her birinde 28 menzil vardr. 28 ile 100 arptn zaman, sonu 2800 menzil eder. Atete olan gruplardan her birisi iin 700 eit azap vardr. (Bu drt grup; kfirler, mrikler, cabbarlar/zorbalar ve mnfklardr.) Bylece toplam azap says, cennet ehlinin sevap saysna denk olarak 800 eder. Cennet ehlinin sevap says ve sfatlar ile ilgili olarak yedi baak bitiren ve her baanda

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

Fussul-hikemde Saylar | 651

yz tne bulunan tohum gibi (Bakara, 2/261) yetini zikredebiliriz ki, bunun toplam da 700 eder. Cennet ehli de drt gruptur: Resuller, nebler, veller ve mminler. Bu drt grubun her birinin amellerine karlk 700 misli nmet bahedilir

eyh, Fthtn 72. bbnda haccn srlar konusunda, Kbenin 4 rkn/kesi etrfnda yaplan 7 avt ile insann yaratl arasndaki ilikiden ve bununla da namazn merhaleleri ve Ftiha sresi arasndaki balantdan bahsetmektedir. Oraya mrcaat olunabilir. Yine bu bbda, Fussun 27 bb ile Kbenin ykseklii arasndaki alkaya dir yle bir iret yer almaktadr:
Kbenin ykseklii 27 arndr. En yksekteki tan (ta ksmn) boyu da 28 arndr. Her arnn uzunluu ilh bir emre/ie gredir. Bunu ehl-i kef bilir. Bu ller, nefiste cereyan eden hdiselerin zhr iin man gezegeninin katettii menzillerdir. Bunlar ister harf, isterse mn cihetinden olsun, tpk unsurlar leminde cereyan eden hdiselerin zhr iin aya ve gezegenlere it olan menziller gibidir.

eyhin grne gre 27. arndan sonra gelen en yksekteki 28. tan uzunluu iki tula eklindedir. En yksek basamaktaki tula altndan ve onun altndaki tula ise gmtendir. Bu konuda 65. bbdaki ry kssasna baklabilir. eyh, it fassnda bu ryy sdece htem-i evliynn yni kendisinin grebileceini belirtir ve u hadsi zikreder: Peygamberler arasnda benim mislim duvar ren bir adama benzer. Adam bir tula hri bu duvar tamamlamtr. te ben bu (eksik) tulaym: Benden sonra ne bir resul ne de bir neb gelecektir.1 Fussta her babda ismi zikredilen peygamberlerden her birisi, Kbenin, zerinde ykseldii 27 tuladan birisine tekbl etmektedir; son ta ise 28. ve htem olan peygambere ittir. Allah daha iyi bilir. 5. Fussun bablar ve bu bablarda ismi geen peygamberler ile burlar, aylar, gnler ve harfler arasndaki iliki Daha nce zikrettiimiz zere, Fussul-Hikem kitabnn balnn saysal deeri 365tir. Bu durum bize, kitap ile burlara ve felek/gk menzillerine tbi olan zaman dilimleri arasnda bir balant olduunu artrr. Yine unu da daha nce belirtmitik: eyh, 198. bbda nefes-i rahmndeki mertib-i vcd ile nefes-i insndeki lafz harflerin mertebelerini ve 28 felein menzillerinin arasndaki ilikiyi mufassal olarak aklamtr. Ayrca
1 Buhr, Menkb/18; Mslim, Fazil/20-23; Ahmed b. Hanbel, II/398. (D.G.)

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

652 | Abdulbki Mifth, eviren: Prof. Dr. Dilaver Grer

burada, btn bunlarla, bu mertebelerin cdna/yaratlmasna mteveccih 28 ilh ismin irtibt da aklanmtr. eyh 198. bbn 38. faslnda bu mnsebetler ile ilgili olarak yle bir misal vermektedir:
Am/karanlk (mertebesi) nefes-i ilh olan mevcutlarn sretlerini kendisinde toplad gibi, harfler nefes-i insnyi ve felek de, atlas feleindeki burlarn miktrnn belirtildii ve yldzlara mahsus olan menzilleri kendisinde cem etmitir. Eer lemde ilk tesirin hangi ilh isme it olduunu dnrsen, bunun Bed (ilk yaratan) ismi olduunu grrsn. nk bu lemden nce, onun benzeri olan baka bir lem gelmemitir. O halde lemin balangcnda, bakalarna it olmayan ve sdece Bed ismine has bir hkm sz konusudur. Bu hususta ne Mbdi (balatan, yaratmay balatan) ismi, ne de ondan bir eyler talep eden Mud (dndren) ismi Bed ismi gibidir. O halde, dny haytnda olduu gibi, hiret haytnda da Bed ismine has bir hkm vardr ki, bu hayatlar birbirinin benzeri deildir. Bed ismi, kendisine it olan bu hkmnn zhir olmas asnda, benzeri olmayan ilk ilh isimdir. Biz ona, gnein hamel (ko burcundaki) varl ile balayan gndelik zamnn ilk nn atfederiz. Onun ilk anda iki art vardr. Hemze harfini ona verdik. nk o ilk mahrete ortaya kan ilk harftir. sim, ayn- mevcdeyi ortaya karr. Ayn- mevcde ile, ne zaman? sorusunun cevb olan ve hdiselerin birbirine mesfesini anlamay salayan zamn zuhur eder. Eer mevcut madd bir nefse/varla ship ise harfi ortaya karr. Menzillerin gnee gre tertip edilmi olmas, mevcutlarn hayatta kalmasn salayan mevsimlerin zlerinin zhr iindir. Harfler kelimeleri, gezegenler zamnn dilimlerini ve isimler de mevcutlar ynetir. Aynlar/zler fil/zne ile mnfail/nesne arasnda paylatrlmtr. Eer bunu anladysan, her ilh ismi, glip olarak alkal olduu eye nispet edersin. Onda baka isimlere it hkmler de olabilir.

Eer bunu anladysan, Fussun her bbnda ilenen ana konunun, cda/yaratmaya mteveccih 28 ilh isimden birisi etrfnda dndn grrsn. eyh, Fthtn 198. bbnn fasllarnda da ayn tertbi yapmtr. Bu durum, her bab iin bir felek menzilini, lafz ve rakamsal bir harfi ve lafz harfe ve rakamsal harfe tbi olan birer sayy gerektirir. Yine bu menzilin burcunun ateten, topraktan, havadan vey sudan oluan bir karakteri ve belirli felek bir devri vardr. Ayn zamanda, onun burlar ile aylar arasndaki mnsebete gre belirli bir ems (gne) ay ve belirli bir kamer (ay) ay vardr. Kamer ayn gnlerinin felek menzillerine dalmna gre oluan, gece vey gndz, haftann yedi gnnden birisi ona mahsustur eyh, harfler ile menziller arasndaki iliki hakknda nemle durur ve Fthtn 198. bbnn 20. faslnda yle der:
Mukaddir (takdir eden, yaratan) ismi; felek menzillerini ve cennetleri

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

Fussul-hikemde Saylar | 653

cad etmeye mteveccihtir. Felek/gk ierisindeki gezegenlerin sretlerinin belirlenmesi ona hastr. Cennetin arz/topra ve cehennemin tavandr. n harfi ona ittir

Fthtn 463. bbn eyh, 12 kutbun mrifeti konusuna ayrmtr. Bu on iki kutup Muhammed mmetinin medrdr/merkezidir. Her kutup bir peygamberin kademi zerinedir. Ayn zamanda her birinin hl ve makmna uygun belirli bir burcu vardr. Fthtn 12. bbnda neblerin kamer aylarla ilikisine yle iret edilmektedir:
Drt peygambere it drt ay vardr: Hd, Slih, uayb ve Muhammed (s.a.v). Bunlarn aylardan karl ise Zilkde, Zilhicce, Muharrem ve Receptir

Peygamberler arasnda stnlk olduu gibi, bu aylar da dier aylar karsnda stnle shiptir. Bu hususta eyh, Fthtn 90. bbnda yle sylemektedir:
Bize gre en fazletli ay Ramazandr. Sonra Reblevvel, sonra Receb, sonra ban, sonra Zilhicce, sonra evval, sonra Zilkde ve sonra da Muharrem gelir. Benim kamer aylarn birbirine stnl konusundaki ilmim buraya kadardr. Kamer aylarn geri kalanlarnn, yni Safer, Reblhir, Cemziyelevvel ve Cemziyelhirin birbirine stnl noktasnda bir ilme ship deilim. Bunlarla ilgili bilgim zann- glibim miktrncadr fakat benim kesin bir bilgimin olmad bir konu hakknda bir ey sylemem mmkn deildir.

eyhin anlattklarndan u durum aka anlalmaktadr: Fussun ilk bb dem(s)e mahsustur ve konu Allh Telnn el-Bed (yaratan) ismi etrfnda dnmektedir. Lafz harflerden hemze, kamer harflerden elif, saylardan bir (vhid) ve Hamel (Ko) burcu ona/dem (a.s.)a ittir. Bu burcun karakteri kuru ve scak atetir. Hkm 12 000 sene srer. O, ayn zamanda dnm ve gnein erefi (eref-ems) olan bir burtur. Menzili (yeri) nt (damak)tr. Ay, ems aylardan ve ayn zamanda baharn balangc olan Nisandr. Yine her kamer ayn ilk pazarnn gndz, hafta ierisinde ise pazartesi gndzleri ile Cuma geceleri onundur. br taraftan dem (a.s.)n rhniyeti gn birinci semsnda bulunur ve insn- mfred ile tasarrufta bulunur. Dier bir mlhaza da udur: Fussta isimlerine bab ayrlm olan peygamberlerin says olan 27 ile, Kuranda isimleri 2 def zikredildii halde Fussta kendilerine bab tahsis edilmemi olan Elyesa ve Zlkiflin isimleri-

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

654 | Abdulbki Mifth, eviren: Prof. Dr. Dilaver Grer

nin toplam 29 eder. Bu say da Kuranda mukatta harfleri ile balayan srelerin toplam saysna tekbl etmektedir. Mukattaa harflerinin tamm ise 14 harftir. te her peygamber iin bu srelerden belli bir sre ve nrn harflerden belli bir harf szkonusudur Fakat bundan daha nemlisi ve daha dikkate deer olan, Fusstaki her bir bbn, konunun etrfnda dnd ilh bir isim zerine bin edilmi olmas ve bu ilh isimlerin de varlk mertebelerinden bir mertebeye ship olmasdr. lk bab olan dem fass, Allh Telnn isimlerinden el-Bed ismi etrfnda ilenir. Bu ismin mertebesi ise Kalem-i Aldr (en yce kalem). kinci bbn ismi el-Bis ve mertebesi Levh-i Mahfzdur. nc bab: El-Btn, es-Sbbh; mertebesi tabiat, menzili Sreyydr. Bu, Hamel (Ko) ile Sevr (Boa) burlar arasnda bir menzildir. Drdnc bb yni Fass- drs: el-hir, el-Kudds; mertebesi heb yni Ankdr 20. bb olan Fass- Yahyv: El-Muhy, el-Cell; mertebesi su kresi (kretl-m) Son bb olan Fass- Muhammed: El-Cmi, el-Ferd; mertebesi insan Fussun tamnn ierisinde toplama zelliine ship olan bu bb ayn zamanda htem-i Muhammedye ittir. Onun ilh ismi, hvel-vsiul-kmil refud-deracti zl-artr. Mertebesi, eyh-i Ekberin Fussta bizzat belirlemi olduu mertebelerin taynidir. Vav harfi bu mertebeye ittir. Menzili, Balk burcundan r (ip)tir. Bu hususta eyh yle der:
Bu mertebenin harfi vavdr. nk vav, say mertebelerinden altnc srada yer alr [e(1)b(2)ce(3)d(4) he(5)vve(6)z(7): (1)elif-(2)b-(3)cim(4)dal-(5)h-(6)vav-(7)z]. Bu mertebe ise ilk kmil/tam saydr. lemde keml mertebe ile olur. Bundan dolay ona/o mertebeye vv verdik. Menzili ise rdr ki, ip demektir. p de ulama anlamna gelir. Zr tutunma, sarlma onun syesinde gerekleir ve yine onun syesinde ipi indiren, sarktan Allha ulalr. Bunun menzilesi felevl (eer olmasayd)dr. Bu menzileyi ona veren ipin rtbesidir. Bunun sebebi de Cenb- Hakkn Allhn ipine sarln (l-i mrn, 3/103) ve Allha sarln (Hac, 22/78) eklinde buyurmu olmasdr. imdi iyi dn: Cenb- Hak nereyi ipin rtbesi yapt? Onu hangi isimle birlikte zikretti ve hangi isme bititirdi?

Fussun bablar ile bu bablardaki peygamberlerin insn- kmilin mazharlar olmas asndan burlar arasndaki dier bir alkaya da u ekilde iret edebiliriz: Fthtn 361. bbnda eyh (Fthtta) yle sylemektedir:
Allh Tel bu burlarn, onlarn semsnn altnda bulunan lem zerinde bir tesirinin olmasn takdir edince, insann yaratlmas esnsnda ona bu tesirleri kabul edecek on iki kbiliyet yaratmtr. te insn- kmil bunlarla zuhur eder.
Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

Fussul-hikemde Saylar | 655

Son bir iret: Bir rivyette yle gelmektedir: eytann avnesinden 30 kadar deccal zuhur edecektir. Dier bir hadste de onlarn says net bir ekilde 27 olarak belirtilmitir. te bunlar Fussta zikredilen 27 peygamberle temsil edilen en yce nrn hakkatlerin en dipteki karanlk glgeleridir. Onlarn sonuncusu ise 28. ve en byk deccaldir ki, onu Mesh, yni en byk htem-i evliynn mukbili olarak Fuss shibi ldrecektir. Ayrca, Kurnn indii gece Kadir gecesidir. Bu gecenin Ramazann 27. gecesi olduu sylenir. Hz. Peygamberin mrc da Recebin 27. gecesinde gereklemitir. te Fussun bablarnn tertbi, Kurn hakkatlerin iniine (tenezzl) ve insn hakkatlerin de insn- kmilin ztnda ykseliine (urc) iret etmektedir.

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23