Metode u psihologiji

Jedinstvo unutranjeg psihikog ivota ili psihikih pojava i spoljanjeg ponaanja

podrazumijeva primjenu odreenih metoda koje e nam omoguiti da najbolje istraimo i
to ponaanje i te psihike procese i to u njihovoj cjelovitosti i meuzavisnosti kako se to
manifestuje u stvarnim ivotnim situacijama. Najvei dio naeg znanja o ponaanju ljudi i
ivotinja dobijen je primjenom naunih metoda na odreene pojave za koje se neka nauka
interesuje. Glavni cilj svake nauke i naunog istraivanja, pa i psihologije jeste da se
objanjavaju, predviaju i kontroliu te pojave i ti dogaaji.
Metodi kojima se psihologija koristi u istraivanjima su mnogobrojni. Uzroci toj
mnogobrojnosti su dvojaki. Prvo, razliite kole preferiraju razliite metode. Tako se, na
primjer, dinamska psihologija koristi uglavnom metodama koje otkrivaju sadraj
nesvjesnog. Drugo, u praksi esto jedan metod moe da zadovolji zahtjeve zadatka pa se
primjenjuje vie metoda, istovremeno ili sukcesivno.
Glavne metode naunog istraivanja u psihologiji su metod spoljanjeg
posmatranja, metod eksperimenta i metod introspekcije.
Introspektivne metode
Introspekcija nije jedna metoda, ve
jedno ime za ono to je zajedniko
nizu vie-manje razliitih metoda.
Metod introspekcije je dobila naziv
od latinskog glagola INTROSPICIO,
to znai gledam unutra. Tako pod
introspekcijom
podrazumijevamo
posmatranje sopstvenih doivljaja u
momentu dok se odvija ili neposredno
poslije njihovog odigravanja u naoj
svijesti.
Prije svega, introspekcija se moe
vriti u prirodnim uslovima. Ovaj
sluaj imamo kada u svakodnevnom ivotu opisujemo utisak koji je na nas ostavila neka
osoba, neko umjetniko djelo, neki predmet ili neka vijest. U takvim sluajevima nismo
pripremljeni da posmatramo okirani smo pojavom ije djelovanje na nas treba da
posmatramo i kasnije opiemo. Otud je vjerodostojnost tako dobijenih podataka esto
minimalna.
Eksperimentalno samoposmatranje ima nekoliko prednosti. Ono donosi utedu u
vremenu, razdvaja ispitivaa i ispitanika, koji ne zna za ciljeve ispitivanja, omoguuje
bolju kontrolu uslova (uslova drai, zadataka, ispitanika i td.), to opet omoguuje
ponavljanje ispitivanja od istog ili drugih ispitivaa.
Prema drugoj klasifikaciji, introspekcija moe biti:
-indikativna: ispitanik saoptava samo o postojanju ili nepostojanju neke pojave
(npr.ujem zvuk, ne vidim svjetlost, ne osjeam bol, osjeam dva dodira, nisam uzbuen,
prijatno i td.)
-deskriptivna: u kojoj nije dovoljno tvrditi postojanje nekog ulnog utiska, neke
emocije, neke misli, ve treba dati opis utisaka, osjeanja, misli. Ova vrsta introspekcije
bori se esto sa velikim jezikim tekoama, poto na svakodnevni govor ne raspolae

izrazima koji su pogodni za opis sloenih, neodreenih prolaznih, raznovrsnih psihikih

stanja. Ovdje se esto postavlja pitanje da li pod istim deskriptivnim izrazima razni
posmatrai podrazumijevaju iste pojave. Na taj nain postavlja se pitanje mogunosti
postizanja intersubjektivne saglasnosti.
Postoji i trea podjela, prema kojom se introspekcija dijeli na tzv.istovremeno
samoposmatranje i na retrospekciju. U prvom sluaju doivljavanje i posmatranje se
vremenski poklapaju, a u drugom sluaju izvjetaj slijedi doivljaj, tj.izvjetaj
obavjetava o onom to se ve zbilo u svijesti. Takav izvjetaj bazira se na pamenju.
Svakako, razlikujem retrospekciju na osnovu neposrednog pamenja i retrospekciju na
osnovu odloenog pamenja.
No jedna od najsistematinijih podjela introspekcije je sljedea:
1. ogranieno psihofiziko posmatranje ili metoda impresije
2. sistematsko samoposmatranje
3. fenomenoloka metoda
Ogranieno psihofiziko samoposmatranje metoda impresije
Sutina ovog postupka je u sljedeem: eksperimentator izlae subjektu strogo
kontrolisanu fiziku dra, a ispitanik treba da saopti kakav je ulni utisak (percepciju)
spoljanja dra kod njega izazvala. Ispitanik saoptava da li neto osjea ili ne, da li
primjeuje razliku izmeu dvije drai, ili ta osjea (bol, toplota, hladnoa i td.).
U sutini, ova metoda je upotrebljavana i pri ispitivanju emocionalnog tona
(prijatnost i neprijatnosti) izvjesnih drai. Ispitanik u takvim ispitivanjima treba da kae
kakav utisak, prijatan ili neprijatan, spoljanja dra na njega ostavlja. Otuda se ova
metoda u cjelini naziva metodom impresije.
Kod metode impresije se esto pokuava mjerenje psihikog doivljaja, uglavnom
osjeta.
Primjer 1: Ispitanicima se daje serija tegova (od 80, 85, 90, 95, 100, 105, 110, 115, 120 grama) sa zadatkom da svaki od tih tegova
uporedi sa jednim standardnim tegom, recimo od 100 grama. Ispitanik podie, najprije, standardni teg, a zatim odmah, istom rukom,
jedan od drugih, varijabilnih tegova i saoptava samo to koji je od dva tega tei. Na osnovu niza ovakvih komparacija izraunava se
tzv.prag razlike, koji ukazuje na ulnu osjetljivost ispitanika
Primjer 2: Prostorni prag na koi se ispituje posebnim instrumentim koji ima dva kraka ije meusobno rastojanje moe varirati
(slino estaru). Ispitivanje prostornog praga moe se zapoeti najmanjim rastojanjima (0.5; 1; 1,5 mm itd.). Oba kraka se istovremeno
sputaju na kou ispitanika, a ispitanik saoptava da li osjea jedan ili dva dodira. Naravno, poneki put se ispitanik zavarava na taj
nain to se drai samo jednim iljkom. Prostorni prag se definie kao najmanjim rastojanjem izmeu dva iljka pri kome ispitanik
prvi put moe da osjeti dva dodira. Prostorni prag je izraz kone prostorne osjetljivosti; on je, npr., razliit na ruci, nozi, obrazu,
leima, itd.
Primjer 3: Ispitiva dajes ispitanicima jednu zvunu dra od 1000 treptaja, pri odreenoj jaini tona i trai od njih da pomou
specijalnog aparata proizvedu ton koji je za polovinu nii od datog. Postupajui sistematski na taj nain ovom metodom polovljenja
izrauje se postepeno skala za visinu tona. U drugom ispitivanju, ispitiva daje ispitanicima dva poetna tona sa zadatkom da na
aparatu proizvedu (ili izaberu) od ponuenih tonova onaj koji je po visini tano na sredini intervala izmeu prva dva tona. Na taj nain
se izrauje intervalna skala visine zvuka, kod koje postoje jednaki razmaci izmeu pojedinih jedinica skale.

Bez metoda impresije ne bi bila mogua velika dostignua u psihologiji XIX

vijeka prije svega otkrie osnovnih ulnih kvaliteta u pojedinim ulnim oblastima i
otkrie odgovarajuih ulnih receptora. Bez metode impresije ne bismo znali da su svi
kompleksni utisci ukusa sloeni iz etiri osnovna slatkog, slanog, kiselog i gorkog, uz
kombinaciju dodira, bola, toplog, hladnog i utisaka ula mirisa. Takoer, ne bismo znali
za razliite osjetljivosti konog ula, za posebne osjetljivosti na dodir: toplo, hladno, bol.
Metodom impresije je utvreno da koa nije podjednako osjetljiva na cijeloj svojoj
povrini. Na nekim mjestima koe ispitanik osjea dodir, na drugim pritisak, na treim
ubod ili bol.
Metoda impresije omoguila je i druga znaajna saznanja u psihologiji ula i
psihologiji percepcije. Metodom impresije, sloeni opaaji se mogu ralaniti na sastavne

ulne komponente. Na taj nain se utvruje da je opaaj vreline zasnovan na utiscima

hladnog i toplog. U jednoj demonstraciji ove pojave ispitanik dri u ruci dvije prepletene
cijevi; kroz jednu protiue veoma hladna voda, a kroz drugu topla, ali ne vrela; pod tim
uslovima draenja ispitanik doivljava utisak vrelog.
Introspekcija kao metod ima svoje nedostatke i ogranienja. Kada postanemo svjesni
samoopaanja, doivljaji koje imamo se mijenjaju, pa tako naa ljutnja (npr) se smanjuje,
a misli se skreu u drugom pravcu. Osim toga, na rjenik je siromaan da iskae svo
bogatstvo psihikih procesa. Stvarno unutranje zbivanje ima samo vlasnik (subjekat), pa
je to subjektivni doivljaj, te je nemogue vriti naune provjere i kontrole. Kod djece je
nemogue primjenjivati ovaj metod, jer su njihovi izraaji siromani i varijabilni.
Metode spoljanjeg posmatranja
Metod posmatranja se primjenjuje i u mnogim drugim naukama, a ne samo u psihologiji.
Potrebno je istai da nije svako posmatranje pojava i dogaaja nauno posmatranje.
Nauno posmatranje ima cilj i plan
posmatranja.
U
protokolu
posmatranja stoji ta e se
posmatrati, na kojem mjestu i u
koje vrijeme. Tano se zna kako e
se registrovati podaci posmatranja
kao i na koji nain e se vriti
obrada i tumaenje prukupljenih
podataka.
Najvea
prednost
ove
metode je to se vri u prirodnim
uslovima, pa ispitiva ne djeluje na
pojavu. Zbog toga je ova metoda
objektivna.
Mnogi
fenomeni
psihologije, a posebno socijalne
psihologije su pogodni za ispitivanje ovom metodom.
Prilikom koritenja ove metode je vano stvoriti uslove u kojima prisustvo
ispitivaa nee remetiti ponaanje ispitanika. Zbog toga, u nekim sluajevima, ispitiva
koristi neprovidna stakla sa ispitanikove strane, skriveno mjesto, kameru i sl. Zabiljeeno
treba biti to potpunije, jer su nekada i detalji veoma vani. Ovom metodom mogu se
prikupljati podaci evidnetirani opaanjem ili posmatranjem ponaanja i reakcija ljudi u
raznim situacijama (na prijemu, kada neko ue preko reda, na bioskopskoj blagajni kada
nestane karata za predstavu, a danas postoje i brojni Reality Show programi, poput
Velikog brata, farme, gdje se grupa ljudi samovoljno nalaze u odreenim uslovima i pod
odreenim zadacima na koje nisu navikli, to za posljedicu ima promjenu ponaanja i
dr.), te opaanjem ponaanja u prirodnim uslovima koji nisu esti. T je npr.opaanje
ponaanja u uslovima poara, zemljotresa, poplava i sl.
Ovakav metod istraivanja je dugotrajan i prilino teak. Istraiva ne moe
mijenjati uslove.
Eksperiment

Eksperiment
se
smatra
najpotpunijom metodom u psihologiji.
Putem eksperimenta tano se mogu
utvrditi uzroci i posljedice istraivake
pojave, dok se kod svih drugih metoda oni
mogu ipak samo predpostavljati.
U psihologiji eksperiment je uveo
Vilhelm Vunt. U prvo vrijeme intenzivno
su ovom metodom ispitivani osjeti, a
kasnije sve sloeniji procesi poput
pamenja, motivacije uenja, zavisnost
procesa uenja od metoda rada i td.
Eksperiment je od tada do danas pokazao
svoju nadmo nad ostalim metodama. Kada koristi eksperiment kao metodu, istraiva na
poetku definie problem. On uvijek polazi od neke pretpostavke (hipoteze) da bi
reakcija mogla biti uslovljena odreenim faktorima. Nakon postavljanja hipoteze poinje
se sa uvoenjem novih uslova (nezavisne varijable) i prati njihovo djelovanje na
ispitivani problem, tj.na neko ponaanje (zavisna varijabla). Dakle, uslovi kojim se
djeluje i oni koji se namjerno mijenjaju u eksperimentu su nezavisna i zavisna varijabla
ili vie njih. Nezavisna varijabla je ona kojom se djeluje na zavisnu. Zavisna varijabla je
ona na koju djeluje nezavisna. Nezavisna i zavisna varijabla su u uzrono-posljedinom
odnosu. Eksperiment se izvodi u strogo kontrolisanim uslovima to daje mogunost
ponavljanja i obezbjeuje pouzdanost dobijenih podataka. Tri su faze kroj koje prolazi
ispitivana pojava: faza podraaja (to su stimulusi koji iniciraju zbivanje), faza doivljaja
(to su zbivanja unutar organizma koja nastaju pod djelovanjem stimulusa) i faza izraaja
(predstavlja nastalu reakciju do koje su dovele prethodne faze).
Prema tome, eksperiment je postupak u kojem se u kontrolisanim uslovima,
namjerno izaziva, ponavlja i mjeri neka pojava, a onda izvode pouzdani zakljuci o
zakonitostima javljanja ispitivane pojave.
Karakteristike eksperimenta su: namjerno izazivanje pojave, kontrola uslova,
ponavljanje pojave, mijenjanje uslova.
Mada je najefikasnija metoda, eksperiment ima i svojih mana. Njime se ne mogu
ispitivati sve pojave. To je u prvom redu sluaj sa mnogim problemima razvojne
psihologije, jer bi tada istraivanje djelovalo na normalan proces razvoja i remetio ga.
Sam eksperiment stvara jednu vjetaku situaciju, to ponekad djeluje na reakcije
ispitanika. Ponekad se pojava izolovano ispituje to opet moe izgledati vjetaki.
Ali bez obzira na sve, ogromna vrijendost eksperimenta je u tome to pojavu
moemo izazivati kad god elimo, to je moemo ponavljati, to se ispitivana pojava
moe provjeravati i verifikovati, to se jasno otkriva uzrono-posljedini odnos.
Naravno, u ispitivanju psiholokih Pojava ne treba se ograniiti na jednu metodu.
Njihovi meusobno kombinovanje dae nam najtanije podatke.