Professional Documents
Culture Documents
www.atsizcilar.com Sayfa 1
Şimdiye kadar, Osmanlı tarihinin kâğıda yazılı başlıca kaynaklar; olarak arşiv vesikaları ile
türlü tarih eserleri biliniyordu. Şimdi bunların arasına takvimler de katılmıştır.
Takvimlerin özelliği, anlattığı olayların yılını hicri tarih ile göstermeyip, olaydan takvimin
yazılışına kadar kaç yıl geçtiğini söylemesinden ibarettir. Bunun hangi hicrî yıla
rastladığını hesaplamak okuyucuya düşmektedir. Takvimin tertip olunduğu yıl bilindiği
için, bir olaydan beri kaç yıl geçmişse, onu tertip yılından çıkarmakla istenilen hicrî tarih
bulunmaktadır. Meselâ, takvim 900'de tertip olunmuşsa ve herhangi bir olaydan beri
bilfarz 215 yıl geçtiğini kaydetmişse, o olayın yılı 900-215=685 demektir. Takvimlerde bu
usulün seçilmiş olmasını, hicretten önceki olayların da anlatılmış bulunmasıyla ilgili
görüyorum. Bununla beraber bazı takvimlerde doğrudan doğruya hicrî yıl kullanılmıştır.
Takvimlerin birçoğunda telif veya tertip yılı ayrıca açıklanmamıştır. Fakat Peygamberin
hicretinden beri kaç yıl geçtiğini kaydetmekle takvimciler, telif yılını, dolayısı ile, söylemiş
olmaktadırlar."Hicretten beri 850 yıldır" cümlesi, o eserin hicrî 850 de yazıldığının kesin
delilidir.
Biz de, ve aldanmıyorsam dünyada, takvimleri ilk yayınlayan Profesör Osman Turan'dır1.
Turan'ın yayınladığı beş takvimden 8-48 ve 849 tarihli olan İkisinde Osmanlılara ait
bölümler de vardır.
İkinci olarak ben, İstanbul Enstitüsü Dergisi'nin 1957 de çıkan 111. sayısında "Fatih
Sultan Mehmed'e Sunulmuş Tarihî Bir Takvim"
1
"İstanbul'un Fethinden önce yazılmış Tarihî Takvimler" (Türk Tarih Kuruma yayınlarından, XI. seri, 7. numara)
Ankara, 1954.
başlığı altında 856 tarihli bir takvimi ortaya koydum. Fakat, Bağdat Köşkü
Kütüphanesinde, 309 numarada bulunan bu mühim takvimin asıl metnini ve
transkripsiyonunu teknik sebepler dolayısıyla veremeyerek yalnız resmî alfabemizle
yayınlamak zorunda kaldım.
Şimdi tarihçilerin ve belki de aynı zamanda dilcilerin istifadesine koyduğum bu bir sıra
takvimi, bütün hurafe ve İsrailiyat bölümleriyle birlikte yayınlıyorum. Bu kadarının
lüzumsuz ve faydasız olduğunu söyleyenler bulunacaktır. Ben böyle düşünmüyorum. Bir
işi eksiği, gediği ile birlikte tam olarak yapmak, yalnız gerekli taraflarını alıyorum diye
eksik yapmaktan daha iyidir. Bundan başka bu hurafeler atalarımızın nelere inandığını
göstererek tarihî bir gerçeği ortaya koyacağı gibi takvimlerin birbirlerine ve belli Osmanlı
tarihlerine kaynak olup olmadıklarını öğrenmek bakımından da bize ışık tutacaktır.
www.atsizcilar.com Sayfa 2
Türklere ait Arapça Özel isimlerde bu isimlerin Türk söyleyişi dikkate alınmış, fakat
harekeli olduğu zaman daima Muhammed = diye yazıldığı için " " ismi, harekesiz
olduğu yerlerde de Muhammed imlâsıyla kaydedilmiştir.
Türk asıllı olmayan yer isimlerinin transkripsiyonunda ise onların bugünkü söylenişine
bakılmayarak daima metne uyulmuştur.
Takvimler, sol sayfada Türkçe veya Farsça metin, karşısındaki sağ sayfada da metnin
transkripsiyonu veya tercümesi olmak üzere yayınlanmış, gerekli notlar karşılıklı her iki
sayfada birden verilmiştir.
Olayların hangi hicrî yılda geçmiş olduğu, tercüme ve transkripsiyonlarda, parantez içinde
olarak, paragrafların sonunda gösterilmiştir.
Padişah Listeleri
1
Alâaddin Beğ (Türk Tarih Encümeni Mecmuası, sene 14, sayı, 5 (82) ve 6 (83), yıl 1340; sene 15, sayı 8 (85) ve 9
(86) yıl 1341.
Bu sekiz listeyi aşağıda cetvel halinde veriyorum. Râgıb Paşa nushasında II.
Süleyman'dan itibaren başlayan tarihlerin sonradan eklenmiş olduğu anlaşılmaktadır.
Rakkamlar padişahların cülus yıllarıdır.
a b a
6321 1035 (191 ) 2122 6310 2017 981 (175 176 )
www.atsizcilar.com Sayfa 3
I. Murad 1
730 730 730 740 730 755 760 761
II. Murad 824 824 823 832 824 834 825 824
II. Mehmed 855 850 855 855 855 855 855 855
II. Bayazıd 886 886 886 886 886 886 886 886
II. Selim 2
974 974 974 974 974 974 974 972
III. Murad 3
982 932 982 983 982 982 983 980
III. Mehmed 1003 1004 1003 1003 1003 1003 1003 1006
I. Abdülhamid 1187
1
Metinde 703 ise de yanlış olduğu, "3" ve "0" rakkamlannın yer değiştiği besbellidir.
2
Metinde 924 vasılıdır. Kanunî'den sonra gelen padişahın bu tarihte cülus edemeyeceği bellidir. Dalgınlık eseri olduğu
aşikârdır.
3
Metinde 972. İkinci Selim'in yanında 8 yıl padişahlık ettiği kaydedildiğine göre bunun da 982 olacağı bellidir.
4
Metinde 1055. Eski rakkamlarda dokuzun kuyruğu kısalınca kolaylıkla beş olacağı düşünülsün.
www.atsizcilar.com Sayfa 4
Bu sekiz nushanın tam olarak birbirine benzeyeni yoktur. İlk beşinin Osman Gazi'yi
641'de cülus ettirmesine karşılık bu tarihi, klâsik 699 yılına götüren son üçü bile Orhan,
Birinci Murad, Yıldırım, Çelebi Mehmed ve ikinci Murad'ın tahta çıkış tarihlerinde
birbirlerinden ayrılmaktadır. Sekizinin de doğru olarak birleştikleri tarihler İkinci
Bayazıd'ın 886'daki ve Kanunî'nin 926'daki tahta çıkış tarihleridir.
Fakat bu kadar yanlışla dolu olmalarına rağmen bu listelerde, meselâ Orhan Gazi'nin 700,
701, 711, 717, 720, veya 722 de tahta geçmiş gösterilmesinin bir mânâsı olsa gerektir,
Bu listeleri kaydedenler, demek ki bugün klasikleşmiş olan tarihlerden ziyade takvimlere
dayanıyordu.
Bu listelerin 11 veya 12'nci hicret yüzyıllarında yazılmaları da mühimdir. Demek ki bir asır
öncesine kadar İstanbul'da, klâsik kaynakların dışındaki eserler elde ve revaçta idi.
Listelerin yedincisinde, yani Râgıb Paşa nushasında, listeden önce bir kaç satırlık bir
takvim taslağı olduğu gibi liste başındaki "Osman Gazi" adının üstünde de '* Vilâdet-i
şerife der karye-İ Küncuk,, kaydı vardır. Osman Beğ'in doğum yeri olarak gösterilen bu
Küncuk köyünün neresi olduğunu bilmiyorum. Takvim taslağını da ehemmiyeti
bakımından buraya alıyorum:
Silsile-i celile-î Al-i 'Osman tavvelailâhu ta'â!â silsiletehüm ilâ inkıraz iz-zamân
Vaktâ ki Osman İbn-i Tuğrul el-gâzi feth eyledüg-i Kalalardan mal ve ganâyim alup feth
eyledükleri Karahiçar'da kendü nâmına evvelâ hutbe okudı. Tursun fakı nâm Kimseneyi
muvazzaf eyledi ve Alâaddîn Keykubâd bunun ...1 eşitdi. Tuğ ve tabii ve alem ve kılıç ve
kaftan göndetüp feth etdügi kalalarda ve dahı memleketlerde pâdişâh olsun deyü icazet
verdi, fi sene 699. Mukaddema sancak verildi, fi sene 682. Viladet-i şerif eleri fi sene
656. Vefât-i Alâaddin Keykubâd fî sene 707. Yerine oğlı Gıyâseddin pâdişâh oldı, fi sene
708 ve zâlim olmakla kendi kulları kati eylediler. Bu arada Alâaddîn Keykubâd'un nesli
münkati olup saltanat ber vech-i istiklâl Sultân 'Osman'a intikâl eyledi.
1
Burada bir kelime okunamadı.
Bugünkü bilgimize göre en eski takvim, yani resmî Osmanlı tarihlerinin en eskisi, hicrî
824 tarihinde Çelebi Sutan Mehmed'e sunulmuş olan Farsça takvimdir. Bu eser,
Süleymaniye Genel Ki-taplığındaki "Muhtelit" adlı kütüphanede, 1277 numaralı cildin için-
dedir.
1277 numaralı cilt, iki ayrı eserin bir araya getirilmesinden doğ-muştur. Birinci eser 1a-
29a da, ikincisi 31a-59a da bulunmaktadır. Daha sonra da pek yakın bir zamanda, zeyil
şeklinde eklenmiş 1.5 yapraklık bir bölüm vardır.
Üst kapağı olmayan pek bozuk bir cilt içindeki eserlerin ölçümü 353X270 milimetredir.
Yazılı bölümleri ve satırları bütün takvimler-de olduğu gibi değişiktir.
Cildi teşkil eden iki takvimden birincisi II. Murad'a, ikincisi ise Çelebi Sultan Mehmed'e
sunulmuştur. Bu ikinci eserin 31a daki zahriyesinde mor zemin üzerine yaldızla yazılıp
yaldızla çerçeve-lenmiş olan yazıyı aslındaki satırlara uygun olarak alıyorum. Son dokuz
kelime, çerçevenin dışına yazıldığı için bende o şekilde gös-teriyorum:
www.atsizcilar.com Sayfa 5
Alttan ikinci satırın sağ yanında küçük yazı ile şu kayıt vardır:
Zahriye çerçevesinin üstünde yanyana iki temlik kaydı bulunmaktadır. Aynı kimseye ait
olduğu anlaşılan bu kayıtların ikisinde de 1 Safer 1771 tarihi var. Kitabın sahibi,
birincisinde kendini ,
Takvimin telif tarihi 824'tür. 132a nın ilk satırında (ve tarafımdan yapılan bölüntülere göre
42'nci paragrafta cümlesi bunu kesin olarak
göstermektedir.
Takvimin tarih bölümü 31b 32a, 3b, 33a, 33b ve 34a dadır. Her sayfa 25 satirli iki sütundan
mürekkeptir. Bundan başka her sayfanın başında büyük harflerle başlıklar vardır ki
şunlardır:
Sağ sütunların sağında yukarıdan aşağıya doğru yazılmış olarak beş tane sol
sütunların solunda ise aşağıdan yukarıya doğru yazılmış yine beş tane Bunlar
takvimdeki her olayı anlatan cümlelerin başına ve sonuna gelecektir. Meselâ:
ibaresi
www.atsizcilar.com Sayfa 6
Takvimin 34b, 35a, 35b, 36a halifelerin ve eski İran şahlarının adlarını, hilafet ve padişahlık
yıllarını gösteren listeler vardır. Bundan sonrası, bütün takvimlerde olduğu gibi, türlü
falcılıklardan ibarettir.
824 tarihli takvimin, tarih Kaynağı olarak değeri gözden geçirilirken bazı noktalar göze
çarpmaktadır .
Bunun sebebini takvimi hazırlayanın tarihçi değil, müneccim olmasında aramak gerekiyor.
Herhalde İslâm tarihi için başvurduğu kaynaklar ciddî tarihler olmayıp avami eserlerdir.
b) İlhanlı tarihi, Selçuk tarihinin devamı gibi alınmış, Selçuk tarihine de Gazneli
Mahmud'un tahta çıkmasıyla başlanmıştır. Her ne kadar bu, tarihî tekâmüle ehemmiyet
verildiğini gösteren bir husus diye kabul olunabilirse de Selçuk tarihindeki büyük yanlışlar
için söylenecek hiçbir mazeret yoktur. 394-698 arasındaki 304 yıllık bir zaman olan bu
devre 28 paragraf (82-109) tutmak-tadır.
*
* *
c) Karaman tarihi için de bir bölüm ayrılmış ve mühim bilgiler verilmiştir. 652-821 yılları
arasındaki 169 yıllık Karaman tarihi için 18 paragraflık (110-127} bilgi verilmesi
Karamanlılar'ın mühim sayıldığını gösterir. Daha sonraki Osmanlı tarihlerinde,
Karamanlılar'a karşı gösterilen hakaretten bu takvimde eser yok-tur. Hatta 113'üncü
paragrafta Karamanoğlu Alâaddin Beğ'den Karaman ocağının övüncü olarak bahsedilmesi
Çelebi Sultan Mehmed çağında Karamanlılar'ın Osmanlılar'la denk bir kuvvet ve ülkenin
bir bölümünün hükümdarları sayıldığını gösterse gerektir.
ç) Ayrı bir bölümde ve 33 paragraf (128-160) halinde anlatılan Osmanlı tarihi 639-821
arasındaki 182 yıllık olayları almaktadır. Eserin en orijinal bölümü burası olup bilhassa
800 den sonraki vukuata müellifin şahit olduğu kabul edilebilir.
***
[31b]
1. Âdem'in yaratılışından beri 6984 yıldır.
www.atsizcilar.com Sayfa 7
12. Hud zamanındaki yel tufanından ve Ad milletinin yok olmasından beri 3855 yıldır.
1
Önceki paragrafa göre bu rakkam yanlıştır.
www.atsizcilar.com Sayfa 8
36. Filliler'in ulu Kabe'ye gelip yok oluşundan beri 885 yıldır.
37. Kisrâ oğlu Keyûmers oğlu Cemşid oğlu Keykâvus oğlu Keykubad oğlu adaletli
Anûşirevân'ın doğumundan beri 862 yıldır.
38. İskender'in dünyayı dolaşmaya ve yer yüzünü gezmeye çıkışından beri 1832 yıldır.
39. Mısır ülkesinin büyük kiralı olan Daklîtânûs'un tahta çıkışından beri 1137 yıldır.
43. Peygamber Hazretlerinin ölümünden ve Ebubekir'in halife oluşundan beri 823 yıldır
[= Hicrî 1].
44. Ebubekir'in ölümünden.ve Ömer'in halife oluşundan beri 811 yıldır [= Hicrî 13].
45. Ömer'in Ölümünden ve Osman'ın halife oluşundan beri 800 yıldır [= Hicrî 24].
47. Ebû Tâlib oğlu Ali'nin öldürülmesinden ve Hasan'ın halifeliğe oturmasından beri 781
yıldır [= Hicrî 43].
50. Ebû Müslim Abdurrahman'ın ortaya çıkışından beri 693 yıldır [= Hicrî 131]..
52. Me'mu'un İslâm ülkelerine beş vakit namazdan sonra tekbîr getirilmesi için hüküm
yazdığından beri 607 yıldır [= Hicrî 217]..
www.atsizcilar.com Sayfa 9
55. Mısırlı Zünnûn'un ölümünden ve Antakiyye'de birbiri ardınca yetmiş gün deprem
oluşundan beri 585 yıldır [= Hicrî 239].,
57. Celâleddin'in babası Mevlânâ Bahaaddin'in ölümünden beri 208 yıldır [= Hicrî 616]..
60. Hoca Fakih Ahmed'in ölümünden beri 201 yıldır [= Hicrî 623]..
63. Veba oluşundan ve Mehmed Çelebi ile Davud Çelebi'nin ölümünden beri 56 yıldır [=
Hicrî 768]..
64. Şahmelik Çelebi'nin ölümünden ve Çelebi Burhaneddin ile Çelebi Adil'in ölümünden
beri 82 yıldır [= Hicrî 742]..
66. Sultan Kadı Burhaneddin'in tahta oturuşundan ve Muhammed Beğ oğlu Ali Beğ'in
öldürülmesinden beri 43 yıldır [= Hicrî 781].
67. Emîr Temür'ün Bağdad'ı almasından ve Sultan Ahmed'in Şam'da Sultan Barkuk
yanına gitmesinden beri 32 yıldır [= Hicrî 792].
68. Sultan Ahmed'in tahta çıkmasından ve Sultan Mesud'un Rûm'a gelmesinden beri
142 yıldır [= Hicrî 682]..
1
"Yüz otuz sekiz ve iki" demek yanlış ise de bu rakkam 140 diye kabul olunduğu
takdirde Argun Han'ın cülusuna daha çok yaklaşmaktadır. Argun 683'te tahta çıkmıştır. Buradaki yıl sayısı 138 olarak
alınırsa bu tarih 686'ya gelmekte, 140 kabul olunursa 684 yılını göstermektedir.
70. Gazan Han'ın ve Melik Nâsır'ın tahta çıkışından beri 122 yıldır [= Hicrî 702].
72. Çopan Beğ'in Konya'yı kuşatmasından beri 112 yıldır [= Hicrî 712].
www.atsizcilar.com Sayfa 10
[32b]
74. Şeyh Hasan Beğ'in Rûm'a gelmesinden beri 89 yıldır [= Hicrî 735].
75. Hasan Beğ'in öldürülmesinden ve Süleyman Han'ın Tebriz'de, Ertene Beğ'in Rûm'da
tahta çıkışından beri 88 yıldır [= Hicrî 736].
76. Haremeyn sultanı Sultan Barkuk'un tahta çıkışından beri 36 yıldır [= Hicrî 788].
77. Oğlu Melik Nâsır'ın tahta çıkışından beri 23 yıldır [= Hicri 801].
78. Melik Nâsır'ın öldürülmesinden ve Mısır'da Şeyh Nasır Sultanın tahta çıkışından beri
7 yıldır [= Hicrî 817].
80. Şugur ve Antakiyye'de büyük deprem olup Şugur ve çevresinin yıkılmasından beri
14 yıldır [= Hicrî 810].
81. Türklerden Kıyının, Malâtiyye bölgesinin ve kalelerin Şeyh eliyle ve Karaman ilinin
yine onun eliyle alınmasından ve Karamanoğlu Alî Beğ'in tahta çıkmasından beri 3 yıldır
[= Hicrî 821].
82. Sebük Tegin oğlu Sultan Mahmud'un tahta çıkışından beri 430 yıldır [= Hicrî 394].
83. Tuğrul Beğ'in Horasan'a gelişinden ve memleketi alışından beri 402 yıldır [= Hicrî
4221.
1
Metinde: "Ebremci" veya "İbremci".
2
Bunu 98 olarak ettim.
85. Onun zamanında Kayseriyye'nin alınmasından beri 269 yıldır (= Hicrî 555].
86. İbrahim oğlu Süleymanşah'ın gelmesinden ve Rûm ülkesini almasından beri 268 yıldır
[= Hicrî 556].
87. Kılıç Arslan'ın Melik Kutbeddin'i veliaht yapmasından beri 243 yıldır [= Hicrî 581].
88. Kılıç Arslan'ın ölümünden ve oğlu Rükneddin Keybubad'ın tahta çıkışından beri 203
yıldır [= Hicrî 621].
90. Sultan Gıyâseddin Keyhüsrev'in tahta çıkışından beri 223 yıldır [=Hicrî 601].
www.atsizcilar.com Sayfa 11
93. Güneşin tam tutulmasından ve dünyadaki umumî kıtlıktan beri 386 yıldır [= Hicrî
438].
94. Sultan Ebunnasr'ın tahta çıkışından beri 285 yıldır [= Hicrî 539].
95. Onun zamanında kötü dinli Almanlar'ın saldırışından beri 285 yıldır [= Hicrî 539].
99. Sultan Alâaddin'in ölümünden ve Sultan Gıyâseddin'in tahta çıkışından beri 190 yıldır
[= Hicrî 634].
100. Sultan Gıyâseddin'in ölümünden ve Sultan İzzeddin'in tahta çıkışından beri 182 yıldır
[= Hicrî 642].
.1 Metinde: "Tacu".
105. Sultan Abaka Han'ın tahta çıkışından beri 159 yıldır [= Hicrî 665].
107. Sultan Ahmed'in tahta çıkışından ve Sultan Mesud'un Rûm'a gelişinden beri 142
yıldır [= Hİcrî 682].
108. Argun Han'ın tahta çıkışından beri 139 yıldır [= Hicrî 685].
[33a]
110. Karaman'ın tahta çıkışından beri 172 yıldır [= Hicrî 652],
www.atsizcilar.com Sayfa 12
113. Karaman ocağının övüncü olan Alâaddin Beğ'in doğumundan, Yahşi Han'ın
muhalefeti dolayısıyla Halil Beğ'in Beğşehri'ni bırakmasından, güneşin tam tutulup
gündüzün yıldızların gözükmesinden ve Melik Zâhir'in öldürülmesinden beri 62 yıldır [=
Hicrî 762].
114. Alâaddin Beğ'in Ali Zerger'den Ertene Beğ oğlu Muhammed'in ilini almasından beri
56 yıldır [= Hicrî 768].
115. Karaman Beğ oğlu Alâaddin Beğ oğlu Sultan Muhammed'in zilkade ayında
doğmasından beri 51 yıldır [= Hicrî 773].
116. Karamanoğlu Alâaddin Beğ oğlu Ali Çelebi'nin doğumundan beri 45 yıldır [= Hicrî
779].
117. Karaman Beğ oğlu Alâaddin Beğ oğlu Muhammed Beğ oğlu Mustafa Beğ'in
doğumundan beri 27 yıldır [= Hicri 797].
119. Temür Han'ın gelmesinden ve Murad Han oğlu Bayazıd Han'ın bozguna
uğramasından beri 20 yıldır [= Hicrî 804].
124. Muhammed Beğ'in gelip Osmanlılar'in başkenti Burusa'yı kuşatmasından beri 8 yıldır
[= Hicrî 816].
126. Muhammed oğlu Mustafa eliyle Tarsus'un alınmasından, Muhammed Beğ ve Mustafa
Beğ'le Mısır ordusu arasındaki olaydan, Muhammed Beğ'in tutsaklığından ve Mustafa
Beğ'in ölümünden beri 3 yıldır [= Hicrî 821].
128. Osman Beğ'in ortaya çıkışından beri 185 yıldır [= Hicrî 639].
129. Bilecük, Yarhisar, İnegöl ve Yenişehir'in ve illerinin alınmasından beri 178 yıldır [=
Hicrî 646].
130. Buruşa, Ulubat ve illerinin alınmasından beri 100 yıldır [= Hicrî 724].
www.atsizcilar.com Sayfa 13
132. Kutlu şehid Murad Han'ın doğumundan beri 98 yıldır [= Hicrî 726].
142. Murad Beğ ehle Kütahiyye'nin ve Germiyan ilinin ve Hamid'in alınmasından beri 44
yıldır [= Hicrî 780].
1
Aslındaki yanlış imlâlı ibareye göre "kasırga" yerine "veba" da olabilir.
145. Las'ın saldırışından, merhum Murad Beğ'in şehid oluşundan, oğlu Bayazıd Han'ın
tahta çıkışından ve Saruhan ilinin alınışından beri 34 yıldır [= Hicrî 790].
146. Konya'nın ikinci defa alınmasıyla Beğşehri, İlşehri ve bütün Teke ilinin alınmasından
beri 34 yıldır [= Hicrî 790].
148. Bayazıd Beğ'in Konya'yı kuşatmaya gelip barış yapmasından beri 34 yıldır (= Hicrî
790].
[33b]
149. Kadı Burhaneddin ve Bayazıd Beğ olayından beri 25 yıldır [= Hicrî 7991.
151. Temür Beğ'in Rûm'a gelip Sivas'ı yıkmasından beri 21 yıldır [= Hicrî 803].
152. Temür Beğ'in Bayazıd Beğ'le savaşa gelmesi, Bayazıd Beğ'in bozulması ve oğlu
Süieyman Beğ'in tahta çıkarak Rumeli ülkesini elde tutmasından beri 19 yıldır [= Hicrî
805].
153. Merhum Emîr Süleyman Beğ'in, kardeşi Emîr Musa eliyle ölümünden ve Bayazıd Beğ
oğlu Musa'nın tahta çıkışından beri 12 yıldır [= Hicrî 812].
www.atsizcilar.com Sayfa 14
154. Emîr Musa'nın, kardeşi eliyle ölümünden ve İslâm'ın ve Müslümanların sultanı, Tanrı
tarafından güçlendirilmiş, Orhanoğlu Murad Han oğlu Bayazıd Han oğlu Sultan
Muhammed'in tahta çıkıp Rûm ülkesini elde tutmasından beri 8 yıldır [= Hicrî 8161.
155. Hamid ili ve Beğşehri'ni almasından, Konya'yı kuşatmasından ve sel olmasından beri
6 yıldır [= Hicrî 818].
157. Canik ilini ve Kastamoniyye ilinden bir bölümünü almasından ve Alâaddin oğlu
Muhrmmed Beğ'le konuşmasından beri 3 yıldır [= Hicrî 821].
159. Tuna suyunu geçerek Eflak'la savaşmasından, Murad Hanoğlu Bayazıd Han oğlu
Muhammed Han ordusunun Eflak ülkesinden bir bölümünü yağma etmesinden ve Tanrı
onu koruyup inatçılardan saklasın ve bütün hilelerden esirgesin, Muhammed Han'ın
başına gelen at kazasından beri 3 yıldır [= Hicrî 821].
160. Pir Ömer Beğ'in Kara Yoluk Osman Beğ ile olayından beri...
[33b nin ikinci sütununda yarı efsanevî hükümdar ve filozofların adları ve zamanlan
vardır].
[34a]
161. Din Bilginlerinin tarihi
Ulu imâm Ebû Hanîfe'nin ölümünden beri 688 yıldır [=Hicrî 136].
163. İmâm Ca'fer-i Sâdık'ın ölümünden beri 678 yıldır [= Hicrî 146].
164. Ali bin Musa'nın ölümünden beri 630 yıldır [= Hicrî 194].
166. İmâm Ahmed Hanbel'in ölümünden beri 579 yıldır [= Hicrî 245].
168. İmâm Fahreddîn-İ Râzî'nin ölümünden beri 234 yıldır [Hicrî 590].
www.atsizcilar.com Sayfa 15
176. İkinci öğretici Muhammed Fârâbî'nin ölümünden beri 590 yıldır [= Hicrî 234].
177. Hoca Ali bin Ebî Sina'nın ölümünden beri 394 yıldır [= Hicrî 430].
178. Hoca Nasîr-i1 Tûsî'nin ölümünden beri 149 yıldır [= Hicrî 675],
179. Cengiz Han'ın tahta çıkışından beri 211 yıldır [= Hicrî 613].
180. Ügetey2 Han'ın tahta çıkışından beri 192 yıldır [= Hicrî 632].
181. Göyük Han'ın3 tahta çıkışından beri 172 yıldır [ = Hicrî 652].
184. Abaka Han'ın ölümünden ve Ahmed'in tahta çıkışından beri 141 yıldır [= Hicrî 683].
185. Argun'un ölümü ve Geyhatu'nun4 tahta çıkışından5 beri 121 yıldır [= Hicrî 703].
187. Tohtamış Han'ın ölümünden ve Dest olayından beri 32 yıldır [= Hicri 792].
Olayların tarihi
189. Kabe'nin Haccâc eliyle yıkılmasından beri 448 yıldır [= Hicrî 376].
194. Bağdad'ın alınmasından ve halifenin öldürülmesinden beri 165 yıldır [= Hicrî 659].
196. Gazan eliyle Suriye ilinin yıkılmasından beri 120 yıldır [= Hicrî 714].
www.atsizcilar.com Sayfa 16
2
Metinde "Hügene".
3
Metinde "Güyül Han".
4
Medinde "Leygatus".
5
Metinde "tahta çıkışından" yerine "ölümünden". Fakat bunun dalgınlıkla yazıldığı ellidir. Çünkü "Argun" un ölümüyle
tahta "Geyhat"nun geçtiği bilinmektedir.
6
Metinde "Muhammed Hiidâbende"nin yeri boştur.
7
Metinde "Hurma'un".
Aşağıda, bu takvimde anlatılan olaylar, rastladıkları hicrî yıllara göre kronolojik bir sıra ile
gösterilmiştir. Olayların hangi paragrafta geçtiği, köşeli parantezler içinde belirtilmiştir.
Bir kısmı çok yanlış olan tarihlerin bazıları hakkında gerekli küçük notlar eklenmiş,
Osmanlı ve Karaman tarihi hakkındaki paragraflara dokunulmamıştır. Takvimlerin hepsi
yayınlandıktan sonra Osmanlı tarihi olaylarının karşılaştırılması ve incelenmesi
yapılacaktır.
Burada 10 yıllık bir yanlış var. Peygamber'in ölümü ve Ebubekir'in halife oluşu
hicretin 11 inci yılındadır.
Burada 1 yıllık yanlış var. Ömer'in Ölümü ve Osman'ın halife oluşu 23'tedir.
Burada 2 yıllık yanlış var. Osman'ın ölümü ve Ali'nin halife oluşu 35'tedir
www.atsizcilar.com Sayfa 17
Ebû Müslim'in Horasan'da isyanı 129, Mera ve Nişabur'u işgali 130 dadır (İslâm
Ansiklopedisi, IV, 39).
Seffâh'ın cülusu 132 dedir ( Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 12; Zambaur, Maruıel
de Genealogie et de Chronologie, 4).
Ölümü 204'tedir (Ahmed Cevdet Paşa, Kısas-i Enbiyâ ve Tevârîh-i Hülefâ, IX,
409. Kanaat Kütüphanesi yayını, İstanbul 1331),
Bu paragraf çetrefildir.
www.atsizcilar.com Sayfa 18
Bu, büyük bir yanlıştır. Haccâc'ın Mekke'yi Abdullah b. Zübeyr'den kuşatma ile
alırken Kabe'yi yıkması 73'tedir (İslâm Ansiklopedisi, V, 18).
Bu şehri alıp tahrib eden Gazneli Mahmud 421'de öldüğüne göre 429 tarihi
yanlıştır.
İbni Sînâ'nın ölüm tarihi olan 21 Haziran 1037 (İslâm Ansiklopedisi, V, 808) Hicrî
428 yılı içindedir.
Salâhaddin'in Kudüs'ü alması 583'tedir ( Halil Edhem, Düvel-i îslâmiyye, 89). Sultan
Mesud'un Ölümüyle yerine II. Kılıç Arslan'ın çıkması ise 551 dedir ( Halil Edhem, Düvel-i
islâmiyye, 216; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 143).
Ebunnasr ile kimin anlatılmak istendiği belli değildir. Almanların saldırışı ise I. Mesud (510
- 551) zamanında ve 542 de Alman imparatoru Konrad'ın Anadolu'ya taarruzu olacaktır.
Daha uzak bir ihtimalle II. Kılıç Arslan (551-588) zamanında ve 586 da İmparator
Friedrieh Barbaros'un yaptığı saldırı kasdedilmiş olabilir.
II. Kılıç Arslan, Kayseri'yi Danişmendliler'den 564'te aldı(İslâm Ansiklopedisi, VI, 691).
Burada da büyük bir yanlış var: Rûm ülkesini tutan Selçuklu Süleymanşah 479 da Öldüğü
gibi babası da Kutlamış (veya Kutalmış) tır ki burada İbrahim İnal ile karıştırılmıştır.
www.atsizcilar.com Sayfa 19
II. Kılıç Arslan'ın, büyük oğlu Kutbeddin Melikşah'a Sivas ve Aksaray'ı vererek veliaht
yapması, diğer on oğluna da ülkenin öteki bölümlerini paylaştırması tarihinin,
kaynaklarda zikrolunmadığını söyleyen Osman Turan, bazı tarihî karinelerle bunun milâdî
1185'te (hicrî 581) olduğunu kabul ediyor (İslâm Ansiklopedisi, VI, 696). Bunun doğru
olduğu takvimin kaydı ile de anlaşılıyor.
Bistâmî 261 de ölmüştür (İslâm Ansiklopedisi, II, 399). Mevlânâ'nın doğumu 604 tür
(İslâm Ansiklopedisi, III, 53). Fakat Abdülbaki Gölpınarlı bir kayda dayanarak doğumunu
10 yıl kadar önceye çıkarmaktadır (Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî, 43, ikinci basım, İstanbul
1952).
603'tedir (Halil Edhem, Düvel-i îslâmiyye, 348; İslâm Ansiklopedisi, III, 93; Zambaur,
Manuel de Genealogrie et de Chronologie, 242) .
621 Harzemşah olayı [192] . Sivas'ın yapılması [98] . Kılıç Arslan'ın ölümü ve oğlu
Rükneddin Keykubad'ın tahta çıkması [88] .
www.atsizcilar.com Sayfa 20
Keykubad adında oğlu olduğu söylenen Kılıç Arslan, III. Kılıç Arslan olmalıdır. Fakat
bunun ölümü 601 de olduğu gibi {Halil Edhera, Düvel-i îslâmiyye, 216; İslâm
Ansiklopedisi, VI, 703; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 143) çocuk
yaşta Öldürüldüğünden oğlu da yoktur. Bundan başka Anadolu Selçukluları'ndaki üç
Keykubad'ın da unvanı "Alâaddin" olduğundan Rükneddin Keykubad adında bir hükümdar
ve 621 de tahta çıkmış kimse de bulunmamaktadır. Rükneddin unvanlı iki hükümdardan
birincisi II. Süleyman olup II. Kılıç Arslan'ın oğludur. Fakat bununda tahta çıkışı 592'dedir
(Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 143).
II. Gıyâseddin Keyhüsrev'dir. Doğumu diğer kaynaklarda yoktur. Osman Turan 620 lerde
olarak tahmin etmiştir (İslâm Ansiklopedisi, VI, 620).
Çengizli kumandanın gelip Erzurum'u alışı 629 dadır (İbn-i Bibi, Farsça kısaltılmışının Nuri
Gencosman tercümesi: Anadolu Selçukî Devleti Tarihi, 165).
II. Gıyâseddin Keyhüsrev'in ölümü ile II. İzzeddin Keykâvus'un tahta çıkışı 644 tedir
(Halil Edhem, Düvel-i îslâmiyye, 217; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie,
141).
652 Göyük Han'ın tahta çıkması [181], Mengü Kağan'ın ölümü [182].
Karaman'ın tahta çıkması [110].
Göyük Kağan'ın tahta çıkması 644 tedir (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 348; Zambaur,
Manuel de Genealogie et de Chronologie, 242). Mengü Kağan'ın ölümü ise Haiil Edhem'e
göre 657, Zambaur'a göre 658 dedir (aynı yerler).
www.atsizcilar.com Sayfa 21
Burada büyük bir tarih yanlışı var. Son Abbasî halifesi "El-Musta'sam Bi'llah" 656'da
Hülegü Han tarafından öldürülmüştür. 655 yılındaki olayla bu kasdolunmuyorsa, ki
194'üncü paragraftaki 659 yılı olayına göre kasdolunmadığı anlaşılmaktadır, Abbasî
tarihinin daha önceki çağlarında sık sık görülen askerî ayaklanmalardan biri anlatılmak
istenmiştir.
Hülegü Han'ın Ceyhun'u geçmesi 653 tedîr (İslâm Ansiklopedisi V, 581). Baycu'nun
Anadolu'ya gelmesi ise bundan epey öncedir. İlhanlılar'ın ilk Anadolu kumandanı olan
Baycu, Erzurum'u 640 ta (=m. 1242) almış (İslâm Ansiklopedisi, VI, 625), Selçukluların
karma ordusunu ise Kösedağ'da 641'de yenerek (İslâm Ansiklopedisi, VI, 626) Anadolu
Selçuklu Devleti'ni Çengizliler'e bağlamıştır.
656 Sultan Rükneddin'in Moğol ülkesine gitmesi ve Rûm padişahlarıyla barış yapılması
[103].
Yukarıdaki ibare ile kasdedilen olay, Anadolu Selçuklu sultanı II. İzzeddin Keykâvus (644-
658) un, Göyük Kağan'ın tahta çıkış kurultayında bulunmak üzere küçük kardeşi IV.
Rükneddin Kılıç Arslan'ı Moğolistan'a göndermesi, Kılıç Arslan'ın oradan ağabeyinin azline
dair bir yarlıkla dönmesi ve beğlerin araya girmesiyle, en küçük kardeşleri II. Alâaddin
Keykubad'la birlikte üç kardeşin ortaklaşa hükümdarlık etmelerine karar verilmesidir. Kılıç
Arslan'ın Moğolistan'a gitmesi 644, üç kardeşin ortaklaşa saltanata başlaması ise 647
yılındadır (İslâm Ansiklopedisi, VI, 703—704).
Bu ibareden maksat ya II. Keykâvus'un 654'te Baycu'ya yenilerek, hapsedilmiş olan IV.
Kılıç Arslan'ın hapisten çıkarılıp hükümdar ilân edilmesi, yahut 659 da II. İzzeddin
Keykâvus'un Selçuk tahtını kesin olarak IV. Kılıç Arslan'a bırakmasıdır (İslâm
Ansiklopedisi, VI, 704).
663 te öldürülen Rükneddin, IV. Rükneddin Kılıç Arslan'dır (Halil Edhem, Düvel-i
İslâmiyye, 217,- İslâm Ansiklopedisi, VI. 706; Zambaur, Manuel de Genealogie et de
Chronologie, 143). Fakat yerine geçen Rükneddin olmayıp III. Gıyâseddin Keyhüsrev'dir.
Doğrusu 663 tür (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 353: Zambaur, Manuel de Genealogie
et de Chronologie, 244).
672 Hülegü Han'ın ölümü [183]. Sultan Veled'in doğumu. Mevlânâ ve Sadreddin'in ölümü
[58].
Hülegü Han'ın ölümü 663'tedir (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 353; Zambaur, Manuel
de Genealogie et de Chronologie, 244). Sultan Veled'in doğumu 623 tedir (Abdülbaki
www.atsizcilar.com Sayfa 22
Gölpınarlı, Mevlânâ'dan Sonra Mevlevîlik, 29, istanbul 1953). Konyalı Sadreddin ise
Mevlânâ'dan bir yıl önce, 671 de ölmüştür (Şemseddin Sami, Kamus'ül-Alâm, IV, 2944).
675 Moğol ordusunun gelip yağma etmesi. Emir Pervane'nin öldürülmesi, Cimri'nin ortaya
çıkması [106]. Nasîreddîn-i Tûsî'nin ölümü [178].
682 Sultan Ahmed'in tahta çıkması ve Sultan Mesud'un Rûm'a gelmesi [68 ve 107].
Çelebi Hüsameddin'in doğumu [59].
Burada bahsolunan Sultan Ahmed, İlhanlı Ahmed Teküder Han'dır. Tahta çıkışı 680 dedir.
(Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 353; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie,
244). 682 de tahta çıkan Mesud, II, Gıyâseddin Mesud'dur (Halil Edhem, Düvel-i
İslâmiyye, 217). Fakat Zambaur bunu 681 olarak göstermektedir (Manuel de Genealogie
et de Chronologie, 143). Mevlânâ'nın meşhur müridi olan Çelebi Hüsameddin'in doğumu
682 de olamaz. Çünkü 683'te ölmüştür (Abdülbaki Gölpınarlı, Mevlânâ'dan Sonra
Mevlevîlik; İstanbul 1953).
680 olacaktır. Ahmed, İlhanlı Ahmed Teküder Han'dır (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye,
353; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 244).
İki ayrı paragrafta bir yıl farkla gösterilen bu tarihlerin ikisi de yanlıştır. Argun Han 683 te
tahta çıkmıştır (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 353; Zambaur, Manuei de Genealogie et
de Chronologie, 244).
İki ayrı paragrafta dört yıl farkla gösterilen Gazan Han'ın cülusu hakikatte 694 tedir (Halil
Edhem, Düvel-i islâmiyye, 353; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 244).
www.atsizcilar.com Sayfa 23
Doğrusu 703'tür (Halil Edhem, Düvel-i Islâmiyye, 353; Zambaur, Manuel de Genealogie
et de Chronologie, 244).
İlhanlı Ebusaid Bahadur Han'ın tahta çıkması 716 veya 717'dedir (Halil Edhern, Düvel-i
İslâmiyye, 353; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronolongie, 244. Bu sayfadaki
8'inci nota bakınız).
Bu Çelebi Arif, Mevlânâ'nın torunu ve Sultan Veled'in oğlu olan ve Mevlevîlerce "Ulu Arif
Çelebi" denilen kimsedir. 23 Zilhicce 719 tarihinde ölmüştür (Abdülbaki Gölpınarlı,
Mevlânâ'dan Sonra Mevlevîlik, 89, İstanbul 1953).
726 Ertene Beğ'in ve Sunkur Ağa'nın Bedreddin Beğ'in yanıa gelmesi. Temürtaş Beğ'in
Beğşehri'ni alması [73]. Osmanoğlu Murad Beğ'in doğumu [132].
736 Hasan Beğ'in öldürülmesi. Süleyman Elanın Tebriz'de, Ertene Beğ'in Rûm'da, tahta
çıkması [75].
İlhanlı Süleyman Han 740 ta tahta çıkmıştır (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 353;
Zambaur, Manuel de Genealogie el de Chronologie, 244).
Mevlânâ'nın torunu ve Sultan Veled'in oğlu olan Çelebi Abid 5 Muharrem 739 da ölmüştür
(Abdülbaki Gölpınarlı, Mevlânâ'dan sonra Mevlevîlik, 98, İstanbul 1953).
www.atsizcilar.com Sayfa 24
Buradaki Melik Nâsır'la Melik Eşref, Mısır'daki Türk Kölemen sultanlarıdır. Nâsır'ın
öldürülmesi 762 dedir. Kendisinden sonra tahta Mansur geçmiş, Eşref ise 764 te sultan
olmuştur (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 110—111; Zambaur, Manuel de Genealogie et
de Chronologde 103-105).
762 Karamanoğlu Alâaddin Beğ'in doğumu. Yahşi Han'ın muhalefeti dolayısıyla Halil
Beğ'in Beğşehri'ni bırakması. Güneşin tam tutulması. Melik Zâhir'in öldürülmesi [113].
Sis, Tarsus ve Kıyı şehirlerinin alınması [79].
768 Alâaddin Beğ'in Ali Gerger'den Ertene Beğ oğlu Mehmed'in ilini alması [114]. Veba
salgını. Mehmed Çelebi ile Davud Çelebinin vebadan ölmesi [63}.
Ali Zerger hakkında bak: Şikârî'nin Karamanoğulları Tarihi (Mesud Koman neşri, Konya
1944), 97—102.
733 Karamanoğlu Alâaddin Beğ'in oğlu Sultan Mehmed'in Zilkade ayında doğması [115].
780 Murad Beğ tarafından Kütahya ve Germiyan ili ile Hamid'in alınması [142].
781 Kadı Burhaneddin'in tahta çıkması ve Mehmed Beğ oğlu Ali Beğ'in öldürülmesi [66].
Buradaki Mehmed ve Ali Beğler, Erteneoğulları'dır. Halil Edhem, Ali Beğ'in ölümünü 782,
Kadı Burhaneddin'in tahta çıkmasını 783 yılında gösteriyor (Düvel-i Islâmiyye, 386—387).
www.atsizcilar.com Sayfa 25
Zambaur ise Ali Beğ'in ölümü ile Kadı Burhaneddin'in tahta çıkış tarihi olarak 782 yi kabul
ediyor (Manuel de Genealogie et de Chronologie, 155—156).
787 Karamanoğlu Alâaddin'in Murad Beğ tarafından bozguna uğratılması. Barış yapılarak
Beğşehri'nin alınması [143].
Barkuk'un tahta çıkışı 784 tedir (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 111, 113; Zambaur,
Manuel de Genealogie et de Chronologie, 105).
790 Teke ilinin alınması [144]. Sırplar'ın saldırışı. Murad Beğ'in şehid olması. Bayazıd'ın
tahta çıkması ve Saruhan ilinin alınması [145]. Konya'nın ikinci defa alınması. Beğşehri,
İlşehri ve bütün Teke ilinin alınması [146]. Bayazıd'ın Konya'yı kuşatmaya gelip barış
yapması [148].
792 Tohtamış'ın ölümü ve Dest olayı [187]. Süleyman Paşa'nın öldürülmesi. Kastamonu,
Osmancık ve Amasya'nın alınması [147]. Aksak Temür'ün Bağdad'ı alması ve Sultan
Ahmed'in Şam'da Sultan Barkuk yanına gitmesi [67].
Dest olayından maksat 793 te Aksak Temür Beğ'le Tohtamış Han arasında yapılıp
Tohtamış'ın büyük bozgunu ile biten savaştır. Ölümü ise 808 dedir (Halil Edhem, Düvel-i
Islâmiyye, 362, 365). Öldürülen Süleyman Paşa, Candaroğlu II. Süleyman olup Yıldırım
Bayazıd'a karşı 795 te yaptığı savaşta can vermiştir (Düvel-i Islâmiyye, 304 ve 306;
Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 149). Temür'ün Bağdad'ı alması 795
tedir (İslâm Ansiklopedisi, I, 182 ve II, 201). Calayırlı Ahmed'in Barkuk yanına gitmesi
ise 796 dadır (İslâm Ansiklopedisi, I, 182).
797 Karamanoğlu Alûaddin Beğ oğlu Mehmed Beğ'in oğlu Mustafa Beğ'in doğumu [117].
803 Temür Beğ'in Sivas'ı yıkması [151]. Şam'ın ve Suriye'nin Temür eliyle ikinci yıkılışı
[197].
805 Temür - Yıldırım savaşı. Yıldırım'ın bozulması ve oğlu Süleyman Beğ'in tahta çıkarak
Rumeli ülkesini elde tutması [152]. Karamanlılar tarafından Kayseri ve ili ile
Karacahisar'ın, Aksaray'ın ve ilinin alınması [120].
www.atsizcilar.com Sayfa 26
810 Şugur ve Antakya'da büyük deprem olup Şugur çevresinin yıkılması [80].
Şugur, Antakya yakınında, bir dağın tepesinde sağlam bir kaledir (Yakut, Mu'cemu'l-
Buldân, V, 278).
812 Süleyman Beğ'in, kardeşi Musa tarafından öldürülmesi ve Musa'nın tahta çıkması
[153].
816 Musa'nın, kardeşi Mehmed tarafından öldürülmesi ve Sultan Mehmed'in tahta çıkması
[154]. Kararnanoğlu Mehmed Beğ'in gelip Osmanlı başkenti Bursa'yı kuşatması [124].
817 Melik Nâsır'ın öldürülmesi ve Mısır'da Şeyh Nasır Sultanın tahta çıkması [78].
Mısır Çerkeş Kölemen sultanı olan Melik Nâsır'ın adı Nâsıreddin Ferec'dir. ölümü 815'tedir.
Yerine geçen sultanın adı Şeyh Nasır olmayıp Seyfeddin Şeyh'tir (Halil Edhem, Düvel-i
İslâmiyye,113; Zambaur, Manuel de Genealogûe et de Chronologie, 105).
818 Hamid ili ve Beğşehri'nin alınması. Konya'nın kuşatılması ve bu sırada sel olması
[155]. İzmir ili, Saruhan ve Karaburun'un alınması [156].
821 (Çelebi Sultan Mehmed'in) Canik ilini ve Kastamonu ilinden bir bölümünü alması ve
Karamanlılar'dan Alâaddin oğlu Mehmed Beğ'le konuşması [157]. (Çelebi Sultan
Mehmed'in) Tuna'yı geçerek Eflaklılar'la savaşması. Eflak'ın bir bölümünün yağma
edilmesi. Çelebi Sultan Mehmed'in attan düşmesi [159]. Karamanoğlu Mehmed Beğ'in
oğlu Mustafa tarafından Tarsus'un alınması. Karamanlılarda Mısırlılar arasındaki savaş
sonunda Mehmed Beğ'in tutsaklığı, Mustafa Beğ'in Ölümü [126], Karamanoğlu Ali Beğ'in
tahta çıkması. [127]. Türkler'den Kıyı'nın, Malatya bölgesinin, kalelerin ve Karaman ilinin
Şeyh eliyle alınması. Karamanoğlu Ali Beğ'in tahta çıkması [81]1.
1
Karamanoğlu Ali Beğ'in tahta çıkması iki ayrı paragrafta zikredildiği için tekrarlanmıştır. 682 yılı olaylarında da İlhanlı
Ahmed Teküder'in tahta çıkışı 68 ve 107 paragraflarda tekrarlanmıştı.
www.atsizcilar.com Sayfa 27
Prof. Mükrimin Halil Yinanç'ın özel kütüphanesinde bulunan ve Şeyh Vefa Ruznâmesi,
Melhame, Rüya Tabiri risaleleriyle Osmanlı Kanunnâmelerini de alan büyük bir dergi
içindeki Türkçe takvim.
Takvimin hangi tarihte yazıldığına dair bir kayıt yoktur. Son satırında, Selanik'in alındığını
bildirirken söylediği 833 tarihini telif yılı diye kabul etmek mümkündür. Çünkü eserde
zikrolunan bütün vak'aların tarihleri, takvim geleneğine uyularak, olayın oluşundan eserin
yazılışına kadar geçen yıl sayısını söylemek suretiyle belirtildiği halde, burada 833 Hicrî
yılı kaydolunmuştur. Fakat bu yılı, takvimdeki son olay olan Selanik şehrinin alınması
tarihi dîye kabul etmek de kabildir ve Selanik, bilindiği üzere, 833'te alınmıştır. Zaten
833'ü telif tarihi diye kabul edince, Osmanlı tarihinin bu takvimdeki son olaylarından
birçoğunun iki yıl farkla ortaya çıktığı görülmektedir. Meselâ Temür'ün Sivas'ı yıkması
803'te, Ankara savaşı 805'te, Musa Çelebi'nin ölümü 816'da, Çelebi Sultan Mehmed'in
ölümü 824'te olduğu halde, eserin telifi 833 diye kabul olununca bu tarihler 801, 803,
814, 822 olarak, yani ikişer yıl önceye gelerek ortaya çıkmaktadır. Demek ki 833 ü telif
yılı diye almak yanlış olacaktır.
O halde telif yılı kaçtır? Takvimde Peygamber'in hicreti (şüphesiz müstensihin dikkatsizliği
dolayısıyla) unutulmuş olduğu için telif yılını gösteren en esaslı kayıttan mahrumuz.
Burada Peygamber'in doğum tarihini esas ölçü olarak alıp telif yılını bulmaya çalışırsak
varacağımız sonuç şu olur: 29 uncu paragrafa göre, Peygamber'in doğumundan eserin
yazılışına kadar 886 yıl geçmiştir. Peygamber, hicretten 53 yıl Önce doğduğuna göre bu
takvimin 886-53 = 833 yılında yazılmış olması gerekiyor. Fakat bu takdirde de, yukarda
saydığımız bütün mahzurlar yeniden ortaya çıkıyor.
Peygamber'in ölüm tarihini esas diye alsak büsbütün yanlış bir rakkam elde ederiz:
31'inci paragrafa göre Peygamber'in ölümünden eserin yazılışına kadar 834 yıl geçtiğine
göre Peygamber'in 834-833= 1 inci hicret yılında Ölmüş olması icab eder. Halbuki
Peygamber'in Hicrî 11 de öldüğü muhakkaktır ve bu takvimde İslam tarihinin ilk
olaylarına ait tarihlerin hemen hepsi yanlıştır.
Öyleyse telif tarihi nedir? Kesin bir şey söylemeye imkân yok. Fakat hemen bütün
takvimler, zikrettikleri son olaydan bir veya iki yıl sonraki bir tarihte telif olunduğuna göre
bu takvimin 835'te tertip edildiğini, şimdilik, kabul edebiliriz. Zaten tarihleri kesin olarak
bilinen birçok olaylar bu takvimde o kadar aykırı bir tarihte gösterilmektedir ki takvimin
telifi 833 de olsa, 835 de olsa sonuç yine yanlış çıkmaktadır. Bundan dolayıdır ki ben,
Osmanlı tarihinin son olaylarının 835 telifli bir takvime uyduğunu görerek telif tarihini 835
olarak kabul ettim.
Takvimin tarafımdan kopya edilip yayınlanmasına müsaade eden Prof. Mükrimin Halil
Yinanç'a teşekkür ederim
[33b]
1. Ebul'beşer Âdem peygamber aleyhi'sselam hübut etdi. Altı bin tokuz yüz otuz dört
yıldurur.
www.atsizcilar.com Sayfa 28
2. Kabe-i muazzama şerrefehâ'llâhu bünyâd oldı. Altı bin altı yüz toksan yedi yıldurur.
4. İdris peygamber aleyhi'sselâm nakl etdi Firdevs-i alâya, beş bin beş yüz yigirmi
yıldurur.
5. İlm-i nücum İdris peygambere indi aleyhi'sselâm, beş bin altı yüz yigirmi yedi yıldurur.
6. Nuh peygamber aleyhi'sselâm dört bin tokuz yüz otuz sekiz yıldurur.
7. Su tufanı oldı anun zamanında; dört bin kırk yıla tufan oldı.
8. Hud peygamber aleyhi'sselâm helak oldı. Üç bin sekiz yüz altmış altı yıldurur.
9. İbrahim peygamber aleyhi'sselâm toğdı. Üç bin yedi yüz yetmiş iki yıldurur.
11. İshâk peygamber aleyhi'sselâm üç bin altı yüz yetmiş yedi yıldurur.
12. Yakub aleyhi'sselam toğdı. Üç bin altı yüz kırk beş yıldurur.
13. Yûsuf peygamber aleyhi'sselâm toğdı. Üç bin altı yüz on dört yıldurur.
14. Musa peygamber aleyhi'sselâm toğdı. Üç bin üç yüz yetmiş tokuz yıldurur.
15. Dâvud peygamber aleyhi'sselâm toğdı. İki bin üç yüz yigirmi sekiz yıldurur.
16. Süleyman peygamber aleyhi'sselâm iki bin iki yüz otuz bir yıldurur.
17. İlyâs peygamber aleyhi'sselâm zahir oldı. Bin sekiz yüz altmış iki yıldurur.
18. Hızır peygamber aleyhi'sselam zahir oldı. Bin yedi yüz otuz sekizde.
20. Cercis2 peygamber aleyhi'sselâm dacvet kıldı. Bin dört yüz seksen altı yıldurur.
21. Yahya peygamber aleyhi'sselâm toğdı. Bin dört yüz kırk iki yıldurur.
28. Padişâhi-i Nuşirevan-i adilü'lkisrâ, haffefa'llâhu anhu'lazâb, sekiz yüz toksan yıldur.
www.atsizcilar.com Sayfa 29
[34a]
29. Viladet-i seyyidü'lmürseline veTâhiriae ve hâtimü'nnebiyyine
ve resulü Rabbi'lâlemine ve mâ erselnake illâ rahmeten lilâlemine Muhammedü Mustafâ
aleyhi'ssalâtü ve'sselâm sekiz yüz seksen altı yıldurur.
30. Cebrâ'il aleyhi'sselam vahy getürdi peygamber a!eyhi'sselâma. Sekiz yüz kırk beş
yıldurur,
31. Peygamber aleyhi'sselâm vefat buldı. Ebu Bekir raziya'llâhuanh halife oldı. Sekiz yüz
otuz dört yıldurur [=Hicrî 1].
32. Ebu Bekir-i şıddik vefat etdi. Ömer halife oldı raziya'llahu rahnhümâ sekiz yüz alcı
yıldurur [=Hicrî 29].
33. Ömer vefat buldı ve Osman halife oldı. Raziya'llahu ahüma. Sekiz yüz on bir yıldurur
[= Hicrî 24].
34. Oşman vefat buldı. ali halife oldı. Raziya'llahu anhümâ. Yedi yüz toksan sekiz yıldurur
[=Hicrî 37].
35. Ali vefat buldı ve Hasan cülus kıldı. Raziya'llahu anhümâ. Yedi yüz toksan iki yıldurur
[= Hicri 43].
36. Hasan vâkıaya uğradı ve Huseyn cülus kıldı ve Muâviye hareket etdi. Raziya'llahu
anhüma. Yedi yüz yetmiş tokuz yıldurur [= Hicrî 56].
1
Metinde: "Nbun".
2
Metinde: "Çercis".
3
Metinde: "Câmast".
37. Hüseyn vâkıaya uğradı. Yedi yüz altmış yedi yıldurur [= Hicrî 68].
38. Ebu Müslim huruç etdi. Üç yüz bir yıldurur [= Hicrî 534].
39. Hilafet Beni Abbâs'a nakl etdi ve Seffâh1 cülus etdi. Yedi yüz bir yıldurur [= Hicrî
134].
40. İmâm Ebu Hanife-i Kufî vefat buldı ve İmâm Şafi'î toğdı. Razıya'llahu anhüma. Altı
yüz toksan tokuz yıldurur [= Hicrî 136].
41. İmâm Şafii vefat buldı. Raziya'llâhu anhüma. Altı yüz kırk yedi yıldurur [= Hicri 188].
42. İmam Mâlik vefat buldı. Raziya'llâhu anh. Altı yüz altmış yedi yıldurur [= Hicrî 168].
13. İmâm Ahmed Hanbeli raziya'llâhu anh. Beş yüz altmış yıldurur [= Hicrî 275].
45. İmâm Fahrü'ddin-i Razi2 raziya'llâhu anh vefat buldı. İki yüz kırk beş yıldurur [= Hicrî
590].
46. Antâkiyye'de zelzele-i azim oldı yetmiş gün peyâpây ve yetmiş kulle yıkıldı. Beş yüz
www.atsizcilar.com Sayfa 30
47. Ulu gün dutuldı ve yulduzlar gözükdi. Cemi alemde kaht oldı. Üç yüz toksan altı
yıldurur [ = Hicrî 439].
49. Mevlanâ Bahâ'ü'ddin hazret), rahmetu'llâhi aleyh, nakl etdi. İki yüz otuz tokuz
yıldurur [= Hicrî 596].
51. Çelebi Hüsâmü'ddîn Türk vefat buldı. Yüz elli bir yıldurur [= Hicrî 684].
52. Ertene Beg, Rum'a geldi. Yüz tokuz yıldurur [= Hicrî 726].
[34b]
Zikr-i tevarîh-i Âl-i Selçuk rahimehumu'llâhü Taâlâ.
53. İbtidâ etdi Âl-i Selçuk'un devleti ve Sultan Mahmud Sebük Tegin cülus kıldı.
Rahimetu'llâhi, Dört yüz elli yıldurur [= Hicrî 385]
1
Metinde: "Seffâ".
2
Metinde: "Râzi"
3
Metinde: "ve" yok.
54. Tuğrıl Beğ, Rum'a geldi. Pâdişâhın dutdı. Dört yüz beş yıldurur [= Hicrî 430].
56. Sultan Rüknü'ddin vefat buldı. Sultân Gıyâşü'ddin Keyhüsrev cülus kıldı.
Rahimehümâ'llâhu. İki yüz otuz üç yıldurur [= Hicrî 602].
57. Sultân İzzü'ddin Keykavus cülus kıldı. İki yüz yigirmi yedi yıldurur [= Hicrî 608].
58. Ebü'lfeth Sultân Ala'ü'ddin rahmetu'llâhi, İki yüz on sekiz yıldurur [= Hicrî 617].
59. Sultân Gıyâsü'ddin toğdı ve Alâ'iyye1 feth oldı Sultân Alâ'ü'ddİn Keykubâd zamanında.
İki yüz on bir yıldurur [= Hicrî 624].
60. Koniyye bârusınun bünyâdı oldı. İki yüz on beş yıldurur [= Hicrî 620].
61. Sivas burcında bünyâd bırağıldı. İki yüz on üç yıldurur [= Hicrî 622].
62. Ebü'lfeth Sultân Ala'ü'ddin vefat buldı. Oğlı Sultân Gıyâşü'ddin cülus kıldı. Yüz seksen
iki yıldurur [=Hicrî 653].
63. Sultân İzzü'ddin vefat buldı. Kardaşı Sultân Rüknü'ddin cülus kıldı. Yüz yetmiş yedi
yıldurur [= Hicrî 658].
64. Abaka Han cülus kıldı. Yüz altmış tokuz yıldurur [ = Hicrî 666].
www.atsizcilar.com Sayfa 31
65. Moğol leşkeri Rûm'a geldi. Gâret kıldı ve Emir Pervane vefat buldı. Cimriler2 baş
götürdi. Yüz elli tokuz yıldurur [= Hicrî 676].
66. Gazan cülus kıldı. Yüz kırk tokuz yıldurur [= Hicrî 686].
67. Sultân Melik Naşir cülus kıldı. Yüz otuz altı yıldurur [= Hicrî 699].
68. Osman Beg huruc etdi. Rahmetu'llâhi. Yüz toksan dört yıldurur [= Hicrî 641].
1
Metinde: "Malâtiyye".
2
Metinde: "Humrîler". Cimri taraftarlarını kasdediyor.
69. Bılaçuk ve Yarhişâr1 ve İnegöl ve Yenişehir feth oldı anun zamanında. Yüz kırk beş
yıldurur [= Hicrî 710].
70. Buruşa ve Ulubad ve anlarun tevâbi'i feth oldı. Yüz elli tokuz yıldurur [= Hicrî 676].
71. Melikü'lguzâti ve'lmücahidin Orhan Beg toğdı. Yüz elli yedi yıldurur [= Hicrî 678].
72. Said, şehid2 Murad Beg ibn-i Orhan Beg toğdı. Yüz on yıldurur [= Hicrî 725].
75. Gelibolı feth oldı. Sultânü'lguzâti ve'lmücahidin Bayazıd Beg toğdı. Seksen yıldurur [
Hicri 755].
77. Gün4 tamamen dutuldı. Yulduzlar göründi. Las huruc etdi ve merhum Murad Beg
şehîd oldı ve merhum Bayazıd Beg cülus kıldı. Şaruhan vilayeti feth oldı. Kırk beş yıldurur
[= Hicrî 790].
78. Bayazıd Beg rahmetu'llâhi Taâlâ5 hisar etdi ve musalaha kıldı ve gitdi. Kırk dört
yıldurur [= Hicrî 791].
80. Merhum Kâzi Burhânü'ddîn vâkıaya uğradı. Otuz altı yıldurur [-Hicrî 799].
81. Merhum Bayazıd Beg bin Murad Beg rahimehümâ'llâh Nigide vilâyetini feth etdi ve
Sivas ve Koniyye'yi feth etdi. Merhum Alâ'ü'ddın Beg bin Karaman şehid oldı
rahimehu'llâh. Otuz beş yıldurur [= Hicrî 800].
82. Temür Beg, Rum'a geldi. Sivas harâb oldı ve Şam'a gitdi. Otuz iki yıldurur [= Hicrî
803],
83. Temür Beg ikinci defa Rûm'a geldi. Bayazıd Beg Osmanoğlı birle muharebe kıldı ve
Rum'un leşkeri münhezim oldı. Tatar'un hayınhlığı sebebinden. Ve merhum Bayazıd Beg
vefat buldu Ve merhum, mağfurun leh, şehid, said Emir
www.atsizcilar.com Sayfa 32
85. Merhum Musa Çelebi vakıaya uğradı ve merhum, mağfur, said ve şehîd Muhammed
bin Bayazıd Han bin Osman cülus kıldı On tokuz yıldurur [= Hicrî 816].
86. Merhum, mağfur Sultân Muhammed bin1 Bayazıd Han intikâl kıldı. Ve püşt-i penâh-i
İslâmiyân ve fahr-i Âl-i Osmaniyân Sultân Murâd Han bin Sultan Muhammed bin Bayazıd
Han bin Osman Beg cülus kıldı, halleda'llâhu memleketehu, on bir yıldurur [= Hicrî 824].
87. Merhum Muhammed bin Karaman vefat buldı, rahmetu'llâhi. Ve İbrahim Beg cülus
kıldı, dame devletehu. Cali Mustafa huruc etdi ve Ulubad'da sındı. Ve Rumeli bikülli feth
oldı. Sultân Murâd elinde, halleda'llâhu sultânehu, on yıldurur [= Hicrî 825].
88. Bihükm-i mâlikü'lmülk Aydın vilâyetini ve Menteşe vilâyetini feth etdi. Tokuz yıldurur
[= Hicrî 826].
89. Merhum, mağfur, said, şehid Yakub Çelebi Germiyanoğlı vefat buldı. Yedi yıldurur [=
Hicrî 828].
90. Feth oldı Las vilâyeti sultân-i mezkur elinde cizz ü nuşret. Beş yıldurur [= Hicri 830].
91. Selanik şehri ve Yuvan vilâyeti feth oldı hem sultan-i guzât ve'lmücâhidin kala-güşay
ve2 fersây Sultân Murâd Han bin Muhammed bin3 Bayazıd Han halleda'llâhu sultânehu ve
evzaha calâ'lâlemine burhânehu recebün4 on beşinde5 peygamberümüz târihimin
Şalla'llahu aleyhi ve sellem, yılında va'llâhu a'lem ve ahkem 833. Temmet, tamâm.
1
Metinde: "bin" unutulmuştur.
2
Metinde: "v" unutulmuştur.
3
Metinde: "bin" unutulmuştur.
4
Metinde: "Receb Beg".
5
Metinde: "beşde".
Aşağıda, bu takvimde anlatılan olaylar, rastladıkları hicrî yıllara göre kronolojik bir sıra ile
gösterilmiştir. Olayların hangi paragrafta bittiği, köşeli parantezler içinde belirtilmiştir. Bir
kısmı çok yanlış olan tarihlerin bazıları hakkında gerekli küçük notlar eklenmiş, Osmanlı
tarihi hakkındaki paragraflara dokunulmamıştır.
Hicri
Olaylar
Yıl
1 Peygamberdin ölümü. Ebubekir'in halife oluşu [31]. Doğrusu:
Hicrî 11.
www.atsizcilar.com Sayfa 33
www.atsizcilar.com Sayfa 34
www.atsizcilar.com Sayfa 35
www.atsizcilar.com Sayfa 36
Doğrusu 698. Asıl adı Nâsıreddin Mehmed olan Melip Mâsır 693-
694'teki ilk hükümdarlığından sonra 698-708 arasında bir daha
saltanat etmiştir (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 110;
Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 103).
710 710 Bilecik, Yarhisar, inegöl ve Yenişehir'in Osman Beğ
zamanında
alınması [69] .
750 Orhan Beğ'in ölümü. Murad Beğ'in tahta çıkması ve Karası ilini
alması [74].
www.atsizcilar.com Sayfa 37
www.atsizcilar.com Sayfa 38
www.atsizcilar.com Sayfa 39
Takvim'in 843 yılında telif olunduğunu kesin olarak bildiren iki delil vardır: Biri, takvim'in
önsözünde ve 1b deki "Buı dahı ol zikr olınan tevârihleyin hicret yılınun 843 yılına değin
taşihh etdüm"
cümlesidir.
www.atsizcilar.com Sayfa 40
1
Bu olayı gösteren cetvelde "İbrahim Halil" kelimelerinin yanından noktalarla bir çıkma yapılarak "Lût" yazılmıştır.
2
Bunda da "Yusuf-i Sıddık" üzerine küçük bir "Sâlih" yazılmıştır. Bunların düzeltme olduğu anlaşılıyor.
www.atsizcilar.com Sayfa 41
3
Bu olayın çerçevesinin içinde "Mu'ahhar" yazılıdır. Altında yazılı olaydan
daha sonra olduğuna işarettir.
4
Bu olayın çerçevesinin içinde "mukaddem" yazıldır. Tarihî bakımdan daha
önceye getirilmesi gerektiğine işarettir.
5
Bu da Öyle.
6
"Yıldur" kelimesi metinde yok.
41. İmâm-i Azam Ebi Hanife rahimehu'llâh 709 yıldur [= Hicri 1341].
42. İmâm Cafer-i Sadık rahimehu'llâh 699 yıldur [- . Hicri 144].
43. İmâm A!i bin Musa'r-Rızâ rahimehu'lâlh1 651 yıldur [= Hicrî 192].
44. İmâm Mâlik rahimehu'llâh 677 yıldur [= Hicrî 166].
45. İmâm Şâfii rahimehu'llâh 637 yıldur [= Hicrî 206].
46. İmâm Ahmed rahimehu'llâh 599 yıldur [= Hicrî 244].
47. Ebu'lhasan Esari rahimehu'llâh 554 yıldur [= Hicrî 289].
48. İmâm Gazali rahimehu'llâh 345 yıldur [=Hicri 498].
49. İmâm Fahrü'ddin-i Râzi rahimehu'llâh 255 yıldur [= Hicrî 588].
1
"'llah" metinde yoktur.
www.atsizcilar.com Sayfa 42
1
Metinde "'llah" yok.
2
Metinde yanlış olarak "Tevâi'ih-İ Mülûk-i İzâm" listesinde gösterilmişse de sonra çizgilerle "Tevârîh-i İbtida-i Düvel-i
Havâkin-i İzam" listesine indirildiginden, ben de doğrusu olan bu şekliyle aldım.
3
Metinde yanlış olarak "Zikr-i Tevarih-i Havadiş-i İzâm Der Âlem" listesinin sonlarında gösterilmişse de bu yanlışlığın
farkına varılarak üzerine "mukaddem" işareti kaydolunmuştur.
1
Metinde! "Hügete".
2
Metinde "Kütük Han"
3
77, 78, 79 numaralar metinde yanlış olarak "Tevâr'ih-i İbtidâ-i Düvel-i Havâkii-i İzam" listesinde gösterilmişse de
sonradan noktatalarla bu üç kişinin "Zikr-i Tevarih-i Vefât ve Cülûs-i Selâ'tin ve Hânân" listesine ait olduğu işaret
edilmiştir.
www.atsizcilar.com Sayfa 43
4
83, 84 numaralar metinde "Zikr-i Tevârîh-î Vefât ve Cülûs-i Selâtin Ve Hânân" listesinin sonuna yazılmışlarsa da tarih
bakımından daha yukarıya ait olduklarından o şekilde yer değiştirdim.
5
Metinde "Olhabtu".
6
88, 89 numaralar metinde "Zikr-i Tevârîh-i Vefât ve Cülûs-i Selâtîn ve Hanân" listesinde gösterilmişse de sonradan
noktalarla "Zikr-i Tevârih-i Havâdiş-i İzâm Der Alem" üstesine ulaştırarak düzeltilmiştir.
7
Metinde 90 numara, listenin sondan bir öncesinde gösterilmiştir. Kronolojik sırayı bozmamak için yukarıya aldım.
8
Metinde "yıldur" kelimesi yok.
104. İbtidâ-i devlet-i Âl-i Selçuk dört yüz sekiz yıldur [= Hicrî 435].
105. Âl-i Selçuk âlem-i Rûm'a zuhur buldı. Üç yüz yetmiş altı yıldur [=
Hicrî 467].
106. Sultan Muhammed bin Melikşâh cülûs kıldı rahimehümâ'llah. Üç yüz
kırk altı yıldur [= Hicrî 497].
107. Kılıç Arslan cülûs kıldı. İki yüz toksan üç yıldur [= Hicrî 550],
108. Kenkirre ve Engüriyye ve Kayşeriyye ve Zamandu feth oldı anun
zamanında. İki yüz yetmiş sekiz yıldur [= Hicrî 565].
109. Ahd kıldı Kılıç Arslan, Sultân Kutbü'ddın birle. İki yüz elli altı yıldur
[= Hicrî 587].
110. Vefat-i Kılıç Arslan ve cülûs-i Rüknü'ddin Süleyman Şah iki yüz kırk
dört yıldur [=Hicrî 599].
111. Cülûs-i Sultân Gıyâşü'ddin Keyhüsrev rahimehümu'llah. İki yüz kırk
bîr yıldur [= Hicrî 602].
112. Feth-i Antâliyye ve Honas der zaman-i vey İki yüz kırk yıldur [=
Hicri 603].
113. Cülûs etdi Sultan İzzü'ddin Keykâvus bin Keyhüsrev. İki yüz
otuz tokuz yıldur [= Hicrî 604].
1
Buradan itibaren olaylar sonundaki "yıldur"lar tarafımdan eklenmiştir.
114. Sinob feth oldı anun zamanında, iki yüz otuz üç yıldur [= Hicrî 610].
www.atsizcilar.com Sayfa 44
115. İkinci defa Antâliyye fethi anun zamanında. İki yüz otuz bir yıldur [=
Hîcri 612].
116. Ebü'lfeth Sultan Alâ'ü'ddîn Cülûs kıldı rahimehu'llâh. İki yüz yigirmi
yedi yıldur [= Hicrî 616].
117. Sultân Gıyâsü'ddîn bin Sultân Alâ'ü'ddin dogdı ve Malatiyye feth oldı
anun elinden. İki yüz yigirmi altı yıldur [= Hicrî 617].
118. Konîyye burcı bina oldı hem anun zamanında. İki yüz yigirmi iki
yıldur [= Hicrî 621].
119. Sivas burcı bina oldı anun zamanında. İki yüz yigirmi yıldur [= Hicrî
623]
120. Merhum Sultân Alâ'ü'ddin zamanında Gence ve Hışn-i1 Manşür feth
oldı hem. İki yüz yigirmi yıldur [= Hicrî 623].
121. Erzincan ve Kemah feth oldı hem ol zamanda. İki yüz on tokuz
yıldur [= Hicrî 624].
122. Hârezmiler ve Tatar leşkeri münhezim oldı. Erzenü'num ve bir kaç
kala Gürcistan'dan feth oldı anun zamanında, iki yüz on dört yıldur [= Hicrî
629].
123. Merhum Sultân A'â'ü'ddin vefat buldı ve Sultan Gıyasü'ddin Cülûs
kıldı. İki yüz yedi yıldur [= Hicrî 636].
124. Vâkıa-i Sultân Gıyasü'ddin, Tatar elinde. İki yüz yedi yıldur. [=Hicrî
636]
125. Cülûs-i Sultân Rüknü'ddin hem ol târihde [= Hicrî 636].
126. Vefât-i Sultân Rüknü'ddin ve Cülûs-i Sultan Gıyasü'ddin yüz yetmiş
tokuz yıldur [= Hicrî 664].
127. Vefât-i Sultân Gıyasü'ddin ve cülûs-i Sultân Mes'ud yüz altmış bir
yıldur [=Hicrî 682].
128. Şam leşkeri Rum'a geldi. Emir Pervane vâkı'aya uğradı. Altmış tokuz
yıldur [= Hicrî 774].
129. Ebu Sa'îd Han vefat buldı ve Ertene2 Rûm'a geldi. Yüz yedi yıldur [=
Hicrî 736].
130. Cün tamâm dutıldı ki avâm içinde ana ulu gün dutılmağı derler. Mısır
sultânı Melik Nasır vefat etdi. Seksen üç yıldur [= Hicrî 760].
131. Barkuk3 sultân oldı Mısır tahtında. Elli sekiz yıldur [= Hicrî 785]'.
1
Metinde: "Hasan".
2
Metinde "Eretna". Fakat bunun yanlış olduğu muhakkaktır. Bu kelime "Ertene", Erteni", "Erden" şeklinde söylenmiştir.
"Eretna" imlasının Arapça "Erednâ"ya benzetmek için yapılmış bir yakıştırma olduğu bellidir.
3
Metinde: "Berkun"
132. Al-i Osman'un devleti İbtidâ etdi. Osman Beg rahimehu'llâh hurûc
etdi. Bulacak ve Yarhisâr ve Eynegöl ve Yenhişehir feth oldı anun elinde.
Yüz altmış üç yıldur [= Hicrî 680].
133. Bursa feth oldı. Yüz on sekiz yıldur [= Hicrî 725].
134. Ulubat tevabii birle feth oldı. Yüz on yedi yıldur [= Hicrî 726].
135. İznik feth oldı. Yüz on üç yıldur [= Hicrî 730].
136. Biga ve Karası vilayeti feth oldı. Toksan dört yıldur [= Hicrî 749].
137. Merhum, mağfur, sa'id-i şehid Umur Paşa-i nâmdar şehid oldı ve
merhum Şah Çelebi vefat etdi rahimehüma'llah. Toksan üç yıldur [= Hicrî
750].
138. Gelibolı feth oldı. Fahr-i Al-i Osmân Bayazıd Beg doğdı
rahimehümâ'llâh. Seksen altı yıldur [= Hicrî 757].
139. Merhum Süleyman Paşa vefat etdi. Seksen beş yıldur [= Hccrî 758].
www.atsizcilar.com Sayfa 45
140. Merhum, mağfur Orhan Beg vefat etdi ve merhum, mağfur, sa'id,
şehid Murad Beg cülûs kıldı. Seksen yıldur [= Hicrî 763].
141. Edime feth oldı. Yetmiş yıldur [= Hicrî 773].
142. Germiyan ve Tatar leşkeri münhezim oldı ve Kutahiyye ve bazı kılâ-i
Germiyan ve Vilayet-i Hamid feth oldı Murâd
143. Selenük ve Ohr'i feth oldı merhum şâhib-i azam Alâ'ü'ddin Paşa
elinden hem ol zamanda. Altmış üç yıldur [= Hicrî 780].
144. Şehadet-i melikü'lguzât ve'lmücahidin, kami'ü'lkefere ve'l-
mütemerridin Murâd Beg bin Orhan Beg ve cülus-i merhum, mağfur, sa'id
ve şehid Bayazid Han rahimehümu'llah rahmeten Vâsia. Elli iki yıldur [=
Hicrî 791]
145. Merhum hüzâvendgâr-i azam Bayazid Han Koniyye'yi hişâr etdi ve
gitdi ve muşâlaha kıldı. Elli bir yıldur [= Hicrî 792].
146. Merhum Kazi Burhanü'ddin vâkı'aya uğradı. Kırk dört yıldur [= Hicrî
799].
147. Merhum Bayazıd Han Sivas vilâyetini ve Nigide'yi ve Koniyye'yi feth
etdi. Merhum Karamanoğlı Alâ'ü'ddin 8eg vâkı'aya uğradı. Muhammed Beg
ve Ali Beg mahbus oldı. Kırk iki yıldur [= Hicrî 801].
148. Temür Beg, Rûm'a geldi Sivas'ı ve Şam'ı harab etdi ve gitdi. Kırk
yıldur. [= Hicrî 803].
149. Temür Beg İkinci defa Rûm'a geldi Merhum, mağfur, said, şehid
Bayazıd Beg birle muharebe kıldı. Rum leşkeri münhezim oldı Tatar
hayınlığı sebebinden ve merhum Bayazıd hüzâvendgar vefat etdi ve
merhum Emir Süleyman Beg cülûs kıldı rahimehümu'llâh rahmeten vâsia.
Otuz sekiz yıldur [= Hicrî 805].
150. Merhum Emir Süleyman vakıaya uğradı ve merhum Musâ Çelebi
cülûs kıldı rahimehümâ. Otuz yıldur [= Hicrî 813].
151. Merhum Musa Çelebi vâkıaya uğradı. Melikü'lguzât ve'lmücâhidin,
kâhirü'lkefere ve'lmüşrikin Sultân Muhammed Han cülûs kıldı
rahimehümâ'llâh rahmeten vasia. Yigirmi sekiz takrib yıldur [= Hicrî 815]
152. Sultân Muhammed Koniyye'yi ikinci defa feth etdi ve Karamanoğlı
Muhammed Beg'i dutdı ve gine memleketin atâ kıldı ve muşâlaha kıldı ve
gitdi ve hem Hamid vilâyetini ve Teke memleketini tamam feth etdi. Yigirmi
dört yıldur [= Hicrî 819].
153. Merhum Muhammed Beg, Karamanoğlı vâkıaya uğradı ve İbrahim
Beg cülûs kıldı. On sekiz yıldur [= Hicrî 825].
154. Merhum, mağfur, sa'id, şehid Sultân Muhammed bin Bayazıd Han
intikâl etdi. Tayyeba'llâhü şerahü ve ca'ale'lcennete meşvâh.
Sultânü'l'islâmi ve'lmüslimin, melikü'lguzâti ve'lmücâhidin, kahirü'lkefereti
ve'lmütemerridin Sultân Murâd Han bin Sultân Muhammed bin Bayazıd Han
bin Osman cülûs kıldı. Halleda'ilâhu sultânehu ve evzaha alâ'l'âlemine
burhânehu, receb ayında sekizinci gün, çahârşenbih güninde;
peyğâmberümüz târihimin şalla'llahu, aleyhi ve sellem 824 yılında. Pes
sultân-i mezkur halleda'ilâhu memleketehu cülûsından tâ bu târihe değin ki
843 yıldur hicrî ve hilâli aleyhi'sselâm, 19 yıl, iki buçuk ay olur. Va'llâhu
aIem [= Hicrî 824] .
155. Ca'li Mustafâ huruc etdi. Ulubat'da münhezim oldı. Vakıaya uğradı
ve hem Rumeli tamâm feth oldı pâdişâh-i mezkur elinden halleda'ilâhu
memleketehu. On sekiz yıldur [=Hicrî 825].
www.atsizcilar.com Sayfa 46
156. Vilâyet-i Aydın ve Menteşe feth oldı hem onun zamanında. On beş
yıldur [= Hicrî 828].
157. İpsili kalası feth oldı ve İzmiroğlı Cüneyid Beg vâkıaya uğradı. On
dört yıldur [= Hicrî 829].
158. Canik vilâyeti feth oldı. On üç yıldur [= Hicrî 830].
159. Las vilâyeti ve kafaları feth oldı. On iki yıldur [= Hicrî 831].
160. Selenük vilâyeti ve Yuvan vilayeti ve kalaları feth oldı küffâr-fersay, kala-
güşay sultân-i mezkûr elinden halleda'llâhu sultanehu. On yıldur [= Hicrî 833].
161. Sultânu'lguzât ve'lmücahidin sultan-i mezkur Karaman'a azm etdi. Akşehr'i
ve Begşehri'ni ve Okluk kalasını ve dahi üç pare kafa feth etdi ve Karamanoğlı
İbrahim Beg birle muşalaha etdi ve döndi. Dört yıldur [=Hicrî 839].
162. Sultan-i mezkûr halleda'llâhu saltanatahu, Üngürüs vilâyetine azm etdi. Altı
pare kalasını feth edüp küffâr-i melâin begleri kaçdı hazelehümu'llâh. Üç yıldur [=
Hicrî 840].
163. Gün tamâm dutıldı. Yulduzlar göründi. Kuyruklu yulduz doğdı. Çok
Müslümanlar Arvanid vilâyetinde vakıaya uğradı. Yedi1 yıldur [= Hicrî 836] .
164. Zikr-i viladet2-i şahzadegan-i izâm tavvela'llahu ömrehüm: Viladet-i
sulfânzade-i âlem Sultan Ala'ü'ddin Çelebi bin Sultân Murâd halleda'llâhu
sultanehümâ. On üç yıldur [= Hicrî 830].
165. Viladet-i Muhammed Çelebi bin pazişah-i mezkur e'azza'llâhu enşare
devletihüma sekiz yıldur [= Hicrî 835].
166. Sultân-i mezkur halleda'llâhu aşrahu hitanını3 etdi ve Semendire kalası feth
oldu iki yıldur. Vallahü alem [= Hicrî 841].
1
Metinde bu kelimenin üzerinde "mukaddem" yazılı. Daha yukarda bulunması gerektiğine işarettir.
2
Metinde: "Viladetehu".
3
Metinde: "Batana".
Aşağıda, bu takvimde anlatılan olaylar, rastladıkları hicrî yıllara göre kronolojik bir sıra ile
gösterilmiştir. Olayların hangi paragrafta geçtiği, köşeli parantezler içinde belirtilmiştir.
Hicri
Olaylar
Yıl
10 Peygamber'in ölümü. Ebubekir'in halife olması [34]. Hüsrev'in
öldürülmesi [62].
www.atsizcilar.com Sayfa 47
www.atsizcilar.com Sayfa 48
www.atsizcilar.com Sayfa 49
www.atsizcilar.com Sayfa 50
www.atsizcilar.com Sayfa 51
www.atsizcilar.com Sayfa 52
760 Güneşin tam tutulması. Mısır sultanı Melik Nâsır'ın ölümü [130].
Misır Türk Kölemenlerinden Nâsıreddin Hasan'ın ölümü 762'dedir
(Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 110; Zambaur, Manuel de
Genealogie et de Chronologie, 103, 105).
www.atsizcilar.com Sayfa 53
www.atsizcilar.com Sayfa 54
830 Canik ilinin alınması [158]. II. Murad'ın oğlu Alâaddin Çelebi'nin
doğumu [164].
www.atsizcilar.com Sayfa 55