Edhe kete kritike nga DENIS ZAVALANI Lindi n Shkodr m 1866.

Si i ri me intelekt t zhvilluar,
i talentuar dhe studioz, trhoqi vmendjen e jezuitve, t cilt menduan ta bnin prift. Ai vazhdoi
m pas studimet fetare n Spanj, Itali e Poloni. Q n koh e studimeve, Mjeda i ri shkroi
vjershat e para. Poemthi "Vaji i bylbylit" u botua me 1881. Ndrsa n vitin 1937, Mjeda botoi
poemthin "Liria". Ai shkruajti dhe poemthat me tingllima "Lissus" dhe "Scodra", kjo e fundit e
paprfunduar. Mjeda e kaloi gati gjith jetn e tij si prift n krahinat e Shkodrs, sidomos n
fshatin Kukl, ku u vendos m 1906-1907. Aty krijoi dhe poemn "Andrra e jets". Mjeda dallohet
pr lirizmin e tij, stilistikn e vargut dhe forcn pruese t mesazhit. Vdiq n Shkodr m 1
gusht 1937. Poezia e Mjeds Poezia e Mjeds shnoi kalimin nga letrsia e Rilindjes romantike,
me problematik kryesisht atdhetare, te letrsia e Pavarsis, ku mbizotroi problematika
shoqrore dhe realizmi. Ndre Mjeda lindi m 20 nntor 1866 n Shkodr n nj familje t varfr. I
ati ishte nj bar, i zbritur nga fshati. Ai vdiq hert dhe e la Mjedn t vogl. E ma mbeti e v,
pr t mbajtur dy fmijt u detyrua t lante rroba te familjet e pasura t qytetit. Aftsit e rralla q
shquanin Mjedn q n fmijri, trhoqn vmendjen e jezuitve, t cilt jo rrall zgjidhnin
kuadro nga shtresat e varfra dhe i futnin n seminare. Ata e futn n seminarin e tyre italian t
Shkodrs. Meqense edhe ktu Mjeda i ri u shqua pr zotsi, e drguan t ndiqte studimet e
larta n Spanj, Poloni, Kroaci dhe Itali. Ksaj rrethane poeti i detyron njohjen e gjuhve t
ndryshme t huaja dhe kulturn e gjer klasike, q do t'i vlej shum gjat veprimtaris s tij t
mvonshme letrare. N formimin e personalitetit t Mjeds ndikuan dy faktor: nga njra an
shkolla fetare, q prcaktoi deri diku botkuptimin e tij, nga ana tjetr idealet kombtare me t
cilat ra n kontakt hert e q, si bir i popullit t thjesht i ndiente thell. Kto ideale qen pr t
riun flaka q e ushqeu talentin e tij poetik. M 1887 Mjeda 21 vjear botoi "Vaji i bylbylit", nj
elegji q sht njkohsisht edhe nj kng shprese. N kt poemth rinor, plot fluturime
romantike, jepet dhembja pr fatin e kombit t robruar dhe optimizmi pr t ardhmen e tij.
Ndrkaq Mjeda e ndiente veten t ndrydhur nga rregullat e shoqris jezuite. Konflikti ndrmjet tij
dhe urdhrit ku bnte pjes, arriti n pikn m t lart, pas dy vjetsh, kur poeti i ri, q kishte
mbaruar studimet dhe ishte drguar t jepte msim n nj shkoll t lart fetare n Itali,
detyrohet t largohet. Duke e ndier veten tashm m t lir, ai iu kushtua me nj zjarr t
dyfishuar shtjes kombtare dhe zhvilloi nj veprimtari t gjer atdhetare e kulturore. Themeloi
shoqrin kulturore "Agimi." Mori pjes n nj kongres gjuhsor lidhur me shtje t shqipes n
Hamburg. Ai shkroi pr mirditort nj memorandum, drejtuar prfaqsuesve t fuqive t mdha
n Shkodr, ku ankoheshin kundr qeveris osmane. Poeti ngriti zrin me rastin e mbylljes s
shkolls s mesme shqipe n Kor nprmjet nj vjershe q sht nj kushtrim i hapur, etj. Kjo
veprimtari nuk mund t mos i binte n sy qeveris osmane, e cila m 1902 e arrestoi poetin dhe
gati sa nuk e internoi n Anadoll (ky rast i dhimbshm i jets s Mjeds gjeti pasqyrimin poetik
n poemthin "I tretuni"). Edhe pas ksaj, poeti nuk pushoi s punuari pr shtjen shqiptare,
qoft n fushn letrare, qoft n fushn gjuhsore. N kta vjet, nn ndikimin e hovit t madh t
lvizjes atdhetare si edhe t kontaktit t prditshm me jetn e fshatarve, lindn krijimet e tij m
t mira. Si shum rilinds t tjer, Mjeda shpresonte se lirimi kombtar do t sillte prmirsimin
e gjendjes s masave. Nj mendim i till prshkon poemn e fuqishme "Liria" e shkruar n vitet
1910-1911, pra n prag t shpalljes s pavarsis. Ngjarjet pas 1912-s pr Mjedn qen nj
zhgnjim i hidhur. N t vrtet, q ktej e tutje, ai do t'i kushtohet kryesisht veprimtaris
gjuhsore. M 1917, Mjeda mblodhi dhe botoi n vllimin "Juvenilja" krijimet poetike, t shkruara
gjat Rilindjes q pr shum shkaqe s'kishin mundur t shihnin drit m par. Ai hyri kshtu n

letrsin ton si poet i shquar. N vitet 1920-1924, Mjeda u zgjodh deputet i opozits, i krahut
demokratik. Pas ardhjes s Zogut n fuqi, Mjeda u largua nga jeta politike. Ai vazhdoi t ishte
famulltar i thjesht n fshatin e vogl Kukl, gjersa n vitet e fundit t jets s tij kleri e mori si
msues t shqipes n gjimnazin e vet t Shkodrs. Mjeda iu vu ather me tr energjit e veta
edukimit t rinis me dashuri t veant pr gjuhn dhe pr kulturn shqiptare. Pak muaj para
vdekjes, (1 gusht 1937), botoi, si testament poetik t rrall pr bukuri e forc, poemthin "Liria".
Mjeda shkroi shum krijime poetike, shkrime pr fmijs si dhe proza me karakter didaktik fetar.
Por ai mbetet kryesisht poet. Veprat e tij kryesore jan "Juvenilja", "Liria", "Lisus", "Scodra". Dy
poemthat e para "Vaji i bylbylit" dhe "I tretuni" paraqesin interes jo vetm si fillime t krijimtaris
letrare t Mjeds, por edhe pr vlern atdhetare dhe artistike, si edhe pr mundsin q na
japim t ndjekim zhvillimin e personalitetit artistik t poetit. "Vaji i bylbylit" sht krejt lirik dhe
shtjellohet nprmjet nj simboli; bilbili i mbyllur n kafaz sht shqiptari nn zgjedhn osmane.
Ndonse vepra mbshtillet me tisin e holl t melankonis, i kuptueshm pr moshn dhe pr
gjendjen shpirtrore n t ciln u shkrua, prfundimi i saj sht thellsisht optimist, pasqyron
ligjin filozofik t prparimit t jets, q frymzon edhe besimin n t ardhmen e Shqipris. "I
tretuni" dshmon pr nj pjekuri m t madhe ideoartistike. Melankonia e "Vajit t bylbylit" ktu
sht shndrruar n dhembje krenare, stoike, e cila shprehet m s miri nprmjet paralelizmit
me natyrn n shtrngat, q e hap poemthin. Ndryshe nga poemthi i par, ky ka nj subjekt t
dhn n forma lirike; fatin e nj atdhetari shqiptar, t internuar nga pushtuesit. Poeti do t ket
menduar se ky mund t kishte qen edhe fati i tij. N kngn e par q prshkruan ndarjen e t
mrguarit me qytetin e lindjes, Shkodrn dhe me atdheun, duken qart elementt autobiografik.
Po Mjeda nuk mbeti n shtjellimin e thjesht t nj materiali jetsor; ai diti ta prgjithsoj e t'i
jap vler aktuale. Heroi i poemthit sht nj fshatar i varfr. Dhe tek zgjedhja e nj protagonisti
t till, ndihet dashuria e Mjeds pr masat fshatare, ndjenj q do ta shtyj gjat tr
krijimtaris s vet t'i zgjedh heronjt nga rradht e fshatarsis. Te "I tretuni" ndeshen figurat
dhe mjetet e njohura romantike t pasqyrimit t realitetit si: ngjyrat e forta n prshkrimin e
natyrs, stuhia n pjesn e par, q ka edhe nj kuptim simbolik, bregdeti i ashpr shkmbor, ku
ka qndruar heroi duke kujtuar atdheun, ndonj simbol, si lejleku q e lidh me vendlindjen. Ktu
gjenden edhe element t riprodhimit besnik t mjedisit, nprmjet kujtimeve t protagonistit dhe
sidomos vizatimi i figurs s nns. Lirizmi dhe epizmi shkrihen n mnyr t harmonishme.
Variacioni n vargje e strofa pasqyron botn shpirtrore t trazuar t protagonistit. Poemthi
mbyllet me nj frym t lart burrrore dhe optimiste: heroi nuk pendohet pr rrugn e zgjedhur,
po sht krenar se vuan pr hir t atdheut. Nprmjet figurs s nns tek "I tretuni", q del n
kngn e fundit, lartsohet figura e nns shqiptare, e dhembshur dhe kreshnike, q rrit bij trima
dhe atdhetar. Q n kt poemth t hershm, shohim at q do t jet nj merit e
rndsishme e veprs s Mjeds: pasqyrimin e denj t figurs s gruas shqiptare, veanrisht
si nn. Ndr lirikat e ndryshme t prfshira ose jo n veprn "Juvenilja" ka nj varg vjershash
me t cilat poeti ndjek traditn e Rilindjes ku himnizon bukurit e atdheut ("Malli pr atdhe",
"Mikut tem Pal Moretti"), duke i knduar gjuhs si mjet zgjimi t ndrgjegjes kombtare ("Gjuha
shqipe"), ku i kushton nj vmendje t veant problemit themelor t lufts pr pavarsi, q ishte
bashkimi i shqiptarve ("Bashkonju", "Shqypes arbnore"). Mjeda, gjithnj n vazhdn e Rilindjes,
ngre lart figurn e heroit kombtar, si simbol bashkimi dhe burim besimi n fitore. ("Vorri i
Skanderbeut", "Shqypes arbnore", "Bashkonju", "Pr nj shkoll shqype mbyllun prej qeveris
otomane", "Mikut tem Pal Moretti", "Lisus", "Liria"), duke theksuar n kt poem t fundit lidhjen
e thell t Sknderbeut me popullin, me masat fshatare. N vjershn "Mikut tem Pal Moretti",

Mjeda jep nj gjykim t drejt e t mpreht jo vetm pr rndsin e Sknderbeut, si shptimtar i

qytetrimit evropian, po edhe pr politikn dredharake t fuqive t mdha t Evrops s kohs
s vet, q, pr interesat e tyre, mbanin n kmb perandorin e kalbur osmane. Q n kt
vjersh romantike atdhetare vihen re nota shoqrore. Motive shoqrore jan vn n baz t dy
vjershave t "Juvenilias": "I mbetuni" dhe "Shtegtari". Aty preken dy plag t dhimbshme t
Shqipris s kohs si: kurbeti dhe qndrimi mosprfills i klasave t pasura ndaj njerzve t
thjesht t popullit, barts t lufts pr lirimin e vendit. Po trajtimi i ktyre problemeve nga
pozitat e romantizmit me gjurm sentimentalizmi dhe fryma e humanizmit kristian q i prshkon
vjershat i ka zbehur deri diku dhe ka br q kto vjersha t mos ken forcn e vjershave
realiste t ajupit dhe t Asdrenit, me t njjtn tematik. "Lisus" (botuar m 1921) dhe
"Scodra"(1940) jan vepra, ku thelbi romantik vishet me nj form klasiciste. Kta dy poemtha
liriko- epike karakterizohen nga nj stil i krkuar dhe retorik. Poeti himnizon ktu t kaluarn e
lasht t popullit ton (te "Lisus" prmes materialit historik, kurse te "Scodra" nprmjet
legjends). Interes ka te "Lisus" paraqitja e figurs s Sknderbeut, q poeti ka dashur ta bj sa
m njerzore. Origjinaliteti dhe fuqia e vrtet e talentit t Mjeds kan gjetur shprehje n
krijimet ku ai arrin n realizm, si n vjershn "Mustafa Pasha n Babun", n poemthin "Liria"
dhe n kryeveprn e tij "Andrra e jets". Tek e para, duke u nisur nga nj fakt historik, tradhtin e
Mustafa Pash Bushatlliut, poeti e ka tipizuar me forc, duke e prshkruar "mbi thas t florinjve,
ndr valle jevgash" figurn e feudalit t zvetnuar, anadollak, parazit, q sht kurdoher gati t
bj fli interesat e atdheut pr t vetat. Vjersha merr kshtu nj kuptim t gjer prgjithsues,
duke tinglluar si akuz e fuqishme kundr t ashtuquajturve atdhetar, prfaqsues t
shtresave t larta, q prfitonin nga sakrificat e popullit. Figurs s Mustafa Pashs poeti i
kundrv masn e fshatarsis s ngritur n kmb pr mbrojtjen e atdheut, duke u br
zdhns i urrejtjes s saj kundr feudalit tradhtar. "Liria", poemthi epiko-lirik, i ndrtuar me
tingllima, me problematik politiko-shoqrore, sht, ndofta, vepra e Mjeds q ka ide m t
fuqishme. N t ndihet jehona e kryengritjeve t malsorve t Veriut m 1911, q tingllon me
forc q n vargjet e para: "Lirim, lirim brtet gjithkah Malcia" dhe vjen duke u rritur nga nj
tingllim n tjetrn. Poeti frymzohet nga lufta pr pavarsi e amerikanve kundr
kolonizatorve anglez, q ishin edhe pronar tokash, dhe ua tregon shqiptarve si shembull. N
mbylljen e poems, ku paralajmrohet shprthimi i kryengritjes s prgjithshme shqiptare
nprmjet nj mjeti t dashur pr rilindasit, paraqitjes s hijes s Sknderbeut, q ngrihet nga
varri. Poeti thekson se heroi kombtar shkon "Ksoll pr ksoll". N kt poemth ka vargje q
dshmojn pr afrimin e Mjeds me idet demokratike. Kshtu, ai pohon se kryengritsit
mundn "kshtjellat atnore", gjejm aluzione pr shfrytzimin e fshatarsis ("...s'ka me dal
ushtari me i grah bulkut si kaut me sjee t'begut"). Kto mund t dshmojn se Mjeda e sheh
lirin t fituar prej amerikanve jo vetm n plan kombtar, po edhe n plan shoqror dhe
shpreson se populli shqiptar do t shkund shfrytzimin e egr bashk me zgjedhn feudale. N
kt poem shkrihen koniziteti dhe forca shprehse. Krahasimet dhe antitezat jan tronditse
("lirin e keni ju/ ne hekra kemi...", "Posi berra q bleu mishtari vemi"). Romantizmi ia ka ln
vendin nj realizmi ngjeths, nj pasqyrim plot dramatizm t gjendjes s atdheut. Vargu sht
njmbdhjetrrokshi, i cili krijon atmosfern e madhrishme, prdorimi i bartjeve i jep
dinamizm stilit dhe shoqron alternimin e ndjenjave dhe t mendimeve. Lloji i zgjedhur i
organizimit t vargut n tingllima i disiplinon shprthimet lirike. Gjuha sht e pasur, megjithat
veorit krahinore e vshtirsojn leximin e lir

I Molla t'kputuna nji deget, dy qershia lidh n'nji rrfan, ku fillojn kufijt' e Geget, rrijn dy ika me
nji nan. Kresk e bre perzie me lisa rriten rrotull, me etin, plepa t'but' e qiparisa mblojn e
veshin at' ledin. S'ushton mali prej baktie, s'fryn murrlani me duhi; paq i kthellt prej perendie,
paq prej njerit e qeti. Gurra e lugut ve ushtonte si lahut me kang kreshnike; e ndr pem
bylbyli kndonte valle dasmet e fisnike. Ngreh, bylbyl, n'at' hije valle, ushto, gurr trimnesh,
n'shkambije; bulk i nats kungall, qi talle npr gemba e pr lamie, kndoni, kndoni. Ve prej
stanit t'ardhmen Trina mbramje n'shpi, tue blegrue nji kij mbas zanit t'deles nan keni me ndi.
Ve prej plehut gjel-kokoti me njat za q s'nd'rron kurr-her, ka me gjegj se a tue ndrrue moti
se a tue ue nji tjetr er. II U ndie nji za te shtegu; Cice! del se erdh murgjina, e mbrapa po vjen
Trina me 'j qingj t syks ngryk. E duel me mjelc te burgu Lokja, nxuer viin jasht, e Shega, e
leht si kasht tue kcyemun u brlyk. Iu suell oborrit rrotull tu' u hjedh me bisht prpjet; derisa
plaka vet rrshan tu murgjina e oj. Moli tue kndue, lopn, tue pritur viin pror; e tambli,
bardh si bor prmbrenda mjelcs gufoj. Mandej muer kijin pezull e u vu me sykn n'san, sa
ote tamblin an Zoga me nxe do pak. Muer edhe krande e cokla, e Trinkn muer pr bri: ish
lodh: i dhimbte nd'ij, e kishte mollzat gjak. Vuni do krande n'votr e fryni n'zjerm qi ish ndal;
thej pshesh me tambl val, e mbushi kupat plot. Pshesha me kollomoqe, t'mir edhe pr zotni,
kur don pr rob e shpi, me i fal' i madhi zot. E hangri Zoga shishm, por Tringa s'hangri gja, as
Lokja, qi ishte vra mbas iks, nuk hangri dot. Por tirte ndej te votra, tue kqyr me zemr
t'plasun, tue nduk' at' shllug t rrasun iu mbushnin syt me lot. Kur nji mbas nji pran zjermit u
mblodhn gjumit fmija, u ue, e t'dy, si kija, mbi t'shtruemen i vendoj. E tirte prap te votra; penj
tirte pr xhubleta, e i dukej se tu kneta, se n'shpella me dragoj, tirshin dhe shtojzovallet tue
luejt pa mejun gishtat; siellshin me pleq ferishtat ndoshta edhe fmin' e vet? E shloj me pa tue
pritun dritn e pishs me dor; ngrykas, si dy qiellor, me krah pa pupla i gjet. III Cice, shka ka
sot Trinka qi po priton m'u ue? Zgjoje me dal me mue, me lshue bag'tin' e vet. - Bij', mos e
prek, se njomja tash a tue fol me Zojn; len zan' e mos il gojn se e lumja Zoj t'brtet. Qe
prifti, nan, qe dajat mbas tij, me qiri n'dor; katundca me malcor sa shpia nuk i xe. - Rri, bij' se
sonte Trinka po shkon me bujt te Zoja; merri kto lule e oja s lums dhunti pr t. Zoga I
N'pr ograj po kndojn bylbylat si tu u prrall me shoqi-shojn, drandafilleve zymbylat
t'kandshmen er dhunti ia ojn. E nalt n'qiell ma e bukur hana rreze t'paqta shkon tue shkri;
maje bjeshkve fillon zana n'valle shoqeve m'u pri. Lodh prej vegsh, prej rrangsh shpijet, si u
ba nat, ndej Zoga n'votr; ndej m'u xe me dru dullijet q kish ba n'pr mal, pa motr! E kuvendte
me nan-locen si prgjumshm, ndonji fjal, derisa bri votrs gocn e muer gjumi dalkadal. Fjet
bri votrs: e kur shkndija shndritte at ftyr' t patravaj, ejll prej qiellit ulet te shpia dukej faret
ftyra e saj. Her n'at' gjum tue qeshun dukej, si m'u fal her dorn ote; her prmallshem
n'veti strukej e n'ftyr gjaku t'tan' i vlote. (Ngrimun n'ar, mbi 'i pullali nn balkue nji beg kish
dal; holl' e i gjat porsi selvi n'rrug nn gardh ish duk nji djal.) E nan-bardha tue shikjue:
"Flej me engjuj, thot, o bi; pusho shtatin me i ndihmue Lokes sate npr shpi". II Prej nn nji
tjegllet kish dal si 'j tra, ku nji mij' tesha vloshin pa da; prmbi shpi ndihej tue rrahun troka e
ushtonte toka prej kambsh t'bag'tive. Ka dal Harapi hert, e shpatit delet ja hapi; ka dalun Mica
me lop t mdhaja npr ograja. Kur u zgjue Zoga vojt te balkoni e pau se bleta vlonte te
zgjoni; pau se n'at' nade posht nji lavruer kish ba nji shpuer. Tue sjellun krahnin kndote me
veti, e i rridhte krahve si nji val deti, ku shndrim dielli lshonte si zhgjeta rrezet e veta. Rreze
flak' arit. Por rrotull ftyra e fushs kish nd'rrue; kish nd'rruemun zyra e bims e e pem've; prmbi
balkue deri kish nd'rrue er filcigeni; po vite 'j tjetr er: porsi makthit; e rruga e vjetr nn shpi,
mbas gardhit, porsi nji drit shkonte tue qit. Nuk e kish vrumun kurr nder dit' t'veta at rrug

n'balkue. Ktheheshin me eta asaj katundsit, tue dal pa pra e ajo s'kish pa. U nis te puna
mrzim. Nisi ndr penj sovajkn, e shpata krisi, cirlikn rrotllat posht' e prpjet nn kamb t
shpejt. E vojt n'dritare prap. Ndoshta begu ka mbrri te rruga e pret te shtegu veshun me t'arta,
mbi 'j pullali pr bukuri. Nuk ishte begu: nn diell t'valt ve dy dallndysha bajshin do balt, balt'
e kashtare pr erdhe t'vet, se Shn Ejlli a nget. Ndoshta po avitet nji djal' i ri i holl' e i gjat
porsi 'j selvi, me rrip rreth brezit, me nji gjashtore e 'j kacatore. Nuk erdhi djali: ve dy bylbyla, nji
n'drandofille, nji ndr zymbyla, prmallshm thrrasin, e shoqi-shojn me kang gazmojn. III
Vijn dallndyshat porsi era prte' det te erdhja e vet; vijn bylbylat ku pranvera n'pyje
t'veshuna po i thrret. Se qe pemt kan' endun lulet, e u vesh fusha me blerim; lehtas prroni malit
ulet da prej bors q i nep ushqim. E, i dish'ruem, bje pr fushore me rrit bimn pr gjith' vend,
ku 'j er akullit mizore kishte hup lul'zim e shend. Edhe ti prej asaj q t'rriti daju, vash', e mos
vajto; me nji vesh, q kurr s'ta shndriti paras, shtatin hijesho. Bashk me lule len dashtnija, me
kang t'shpendit q galdon; e pranvers bukuria bashk prej gjumit t'tan' i zgjon. Del, o bij', prej
shpis sate, del prei t'vorfnit katund; njajo flak q n'zemr pate do t'prvjellin tjetrkund. T'pret
nji zemr flak' e shkndija, pret me tanden m'u ba nji; sa jet t'apin Perndia mos m'u damun
kurr prej 'si. T'lyp nji bes' e ta nep t'ndershme dora e unazaq t'ven n'gisht; e ndrmjet pr'at
bes t'gjithhershme a dorzan' i lumi Krisht. Sogjetar, porsi furia e nji rrfes' q qetat shpon, jan
t qiellit nalt ushtria e n'dor shpata iu veton. E din idhun regj Davidi, e din lott q pa pra qet,
kur sheh morten se kositi an' e mb'an krajlnin e vet. IV E kandshme asht hana kur del me zana,
e n'tok me drit prndaret, Hyjzit q shndrisin e q shetisin n'pr qiell, jan' t'bukur faret. Kur del
agimi e rruzullimi me 'j drit kuqloshe mblohet e prmbi kashta shndrit pika-lashta, zemra pr
mall gazmohet. Asht i madh shendi, kur ndihet shpendi ndr pyje tue pingrue; e knaqshme a 'j
lule kur iu prkule, o fllad i leht', me e l'mue. Por s'i giet qielli, nuk i giet prilli as fllad q shetit
lulet e me erna veshet, foshnjs q i qeshet nans, kur mbi 't prkulet. Lokja I E n'balkue
mbaruen lulet: shurdh' a vendi e shpia tyt; jo, me Loken nji e dyt npr shpi ma nuk u gjet.
Vetun zbardh' e vetun erret me krye n'hi e shuemja plak; nji dor krande me i ba flak prmbi
votr kush s'ia qet. E disprohet me vetveti q nuk bani kurrnji djal: sot e reja i kish dal bashk
me drit pr dru n shpat. Kish mbajt zjermin ndez mbi votr, ia kish njom njat buk' e mjera;
edhe Lokja me gjith' tjera kishte dal me petka n'shtat. Kish shkue motin si pranvera me ndo'j
fmij tu' e kalamendun; ishte knaq tue u prmendun tash e tash ferishta n'djep. E disprohet ku
i ve mendja or' e as te Trina, e shkreta! ia lyp morts n'ankime t'veta, por mizorja nuk ia nep. II
U shty vjeshta e krisantemi vetun vorreve lul'zon; landt e pyje, gjith' ku kemi, tue fry veri po i
cungon. Nd'rron prej dimnit landa veshn, e lshon gjeth't qe para pat; e, pr mshir, duhit qi
ndeshen, ia ojn t'vorfnit me i ba shtrat. Binte bor' e frynte veri tue ue akull pr gjith' vis; nalt
orteku ushton pr mneri tue fundue etin' e lis. Me dy cokla n'votr plaka rri gjith' natn e vajton;
rri me duer kah ndezet flaka porsi njeri kur uron. E shikjon nji drit t'venitun, vron pasqyrn e
jets s'vet: e larg morten tue kositun e kujton e pran' e thrret. E ndie 'j frym prmbrenda shpie
porsi er qe vjen pa shkas; e, n'at muzg, nji vegim hije Lokes n'votr leht' iu qas; prmbi plakn
kraht i uli e ngryk t'shuemen e shtrngoi; buzt t'shpulpueme n'ball' ia nguli; u ndal drita e ajo
mbaroi. I tretuni Nuk kalon nji nat e n'andrr porsi zgjandrr e shof nann ktu prbri; me krye
vjerrte, me lot pr sy rri tue shfry njat idhnim q don me e gri Ndejun m'duket prap te votra ku me
motra n'drit t'kandilit qepte e arnote por njat gaz ka q i shndritte kur goditte petkat e djalit e
shendote Kqyr njat vend ku n'mbramje rrishe kur nuk kishe fije idhnimi npr ftyr e ngurron, si
t'kenke gurit e, pshtet murit lot' i dalin rrkaje tuj kqyr "T'kishe dek ma mir, o i mjer - thot sa
her, - Afr nans qe t'desh e t'ruejti; t'kishe mbyll me duer te mia ktu te shpia njata sy qe

mordja shuejti Afr vorrit tand nan-shkreta porsi bleta ishte sjellun tue gjimue e n'at bar qe kishte
qit pr gjith dit ndonji lule kish kerkue..." ...E mandej, si del nji krue tue bumue rreth e rreth
prej brijes s'malit rrkaj i ulen lot' per rrudha - Nuk asht udha nan, m'u idhnue per t'zeza t'djalit
Kur n'kt shekull n'drit' e qite kur e rrite me njat mund qe nep hitia (kujdes i madh) "Nji nan
tjetr, - thoshe, - ke, bir n'kt dhe nana jote a shqiptaria Mend e zemr pr t shkriji e prtriji nam
e lavd kur t'i vij dita" Mbas fjalsh t'tua prher shkova e t'ndigjova: shqiptarin' nuk e
Llojet e kompozicionit Mjeshtria e rrfimit ka rndsi t madhe n prozn letrare. Pr ta zgjuar
interesimin e lexuesit, autort prdorin mjeshtri t ndryshme t fabuls (kompozicioni
identifikohet me rrfimin gjegjsisht fabuln e prgjithshme n roman ). Teoricient dallojn tre
lloje t ktilla t kompozicionit (fabuls): t shkallzuar, unazor dhe parallel. Forma m e
zakonshme sht ajo e shkallzuar. N rrfimet e ktij lloji t kompoz., ngjarja rndon kah nj
qllim i caktuar, por prgjat rrugs i dalin shum pengesa, q e retardojn (ngadalsojn )
ngjarjen, dhe donjra prej ktyre pengesave prbn nj shkall, n zhvillimin e fabuls
(kompoz. ). Sipas ktij parimi jan ndrtuar rrfimet aventuristike dhe romanet, ndrsa si sht
radhitja e ktyre agjenseve (aktante nga frengj. kuptimsi e zgjeruar ), rrfimi dhe dhe ndrfutja e
kundragjenseve n rrfimet e ktilla zakonisht shum shpejt ndrpritet dhe zgjidhja
prfundimtare gjendet tek epilogt e ktyre romaneve, (pr kt arsye, p. sh., shum romane
historike kan epilog ) ose t dashuruarit, t cilt shum shpesh nga retardimet-ngadalsimet e
ktilla i ndan, n fund i on drejt martess. Pr kt arsye thot Shkllovski, Mark Twen-i, kur e
shkroi Prjetimet e Tom Sowyer-it (1876), n fund t romanit ishte i detyruar t deklaroj, se nuk
e di ku do ta prfundoj rrfimin e tij, sepse bhet fjal pr nj djalosh shum t ri (fmij), i cili
n fund nuk mund t mbaroj me martesn e tij, me t ciln zakonisht prfundojn romanet pr
t rritur. Ndrtimi kompozicional unazor (fabula ), prfaqson llojin e romanit, q shrben si
unaz e rrfimit. Nj lloj i ktill i romanit sht p. sh., 80 Dit rreth bots (1857 ) i Jules Verneait dhe ky sajohet me bastin prfundimtar, pr t cilin nuk dihet a do t fitoj Phileas Fogg-u n
gabimin e tij pr llogaritjen e kohs-e cila krijon tendosje t brendshme n fund t rrfimit.
Unazn n Shpirtra t Vdekur t Gogol-it, prfaqson novela q e motivon iikovin, t
spekuloj, me skllevrit e vdekur, ndrsa kto motivime mbeten t paqarta derisa unaza nuk
mbyllet para prfundimit t romanit dhe lexuesi ta kuptoj arsyen e iikov-it. Ndrtimi paralel i
kompozicionit: mbshtetet n at q n rrfim apo roman ekzistojn dy fabula (prralla- rrfime)
dhe autori vazhdimisht e ndrpret njrn fabul q ta filloj tjetrn dhe ti kthehet prsri t pares,
kshtuq vazhdimish krijon tendosje, e cila e trheq lexuesin. Rast klasik i ndrtimit t till sht
Ana Karenina e Tolstojt, (1877), n t ciln ndrrohen s paku dy fabula (rrfime), ajo pr Ana
Kareninn dhe pr burrin e saj Vronski, me at pr Leviv-in dhe Kitty-n. Fabuln e bn m
trheqse, inkuadrimi i enigmave ose sekreteve para t cilave gjendet lexuesi dhe pret zgjidhjen
e tyre. Ta prkujtojm at t romaneve kriminalistike me pyetjen klasike kush sht vrassi?,
pyetje q aq shpesh bhet n fillim t veprs dhe q zgjidhet vetm n fund t saj, ndrkoh
lexuesit i kriijohen grshetime t rrejshme mjeshtrore si di ti krijoj ato Agatha Christie