Olasılık Ve İstatistik - Erzurum Teknik Üniversitesi Ders Notları

statistie Giri
statistik ve Olaslk
Prof. Dr. rfan KAYMAZ
Erzurum Teknik niversitesi
Mhendislik Fakltesi
Makine Mhendislii Blm
eemdersnotlari.com
Ders Mfredat
statistie Giri
statistie Giri
Aklayc statistik
Merkezi Eilim ve Dalma lleri
Olaslk (htimal)
Anaktle Dalmlar
rnekleme Planlar ve Dalmlar
Tahminler
Hipotez Testleri
Varyans Analizi
Regresyon ve Korelasyon Analizi
eemdersnotlari.com
Bilim ve Olaslk
statistie Giri
Bilim, sonsuz sayda ve ok karmak nesne ve olaylardan oluan evrenin kavranmasn

salamak zere;
nesne ve olaylar soyutlamak
snflandrmak,
bu snflarn iindeki ve arasndaki ilikileri genel hatlaryla bulmak
yoluna gitmektedir.
Bu itibarla, bilimin konusu tek nesne ve tek olay deil, nesne ve olay topluluklardr.
Evrendeki olaylarn hemen hibiri dierine eit deildir. Aralarnda daima az ya da ok
farklar bulunmaktadr.
Nesne ve olaylar zaman ierisinde srekli bir deiim ve bakalam gsterirler.
rnein:
Ayn fabrikada pe pee yaplan iki otomobilin
iki elektrik ampulnn dayanma sreleri eit olmayacaktr.
eemdersnotlari.com
Bilim ve Olaslk
statistie Giri
Evrende grlen farkllk ve eitliliin nedenleri bilimsel adan 3 grupta toplanmaktadr:

1.Bilinen ve denetlenebilen az sayda belirli ve nemli etkenler
2.Bugn iin bilinmeyen ve denetlenemeyen baz nemli etkenler
3.Bilinemeyen veya denetlenemeyen sonsuz kk ve sonsuz saydaki rastgele etkenler.
Bilim, birinci tr nedenleri soyutlanm rnek olaylar ve modeller zerinde saptam ve
tanmlam bulunmaktadr.
kinci tr nedenlerin varl ve etkileri bugnk bilim dzeyinde henz
bilinememektedir. Bilimin ilerlemesi ve bilim dzeyinin ykselmesiyle bu etkenlerinde
bulunaca umulmaktadr.
nc tr etkenler bugn iin bilinemeyen ya da denetlenemeyen, etki yn ve
iddeti saptanamayan, sonsuz kk ve nemsiz, fakat sonsuz sayda olan rastgele
etkenlerdir. rnein, ayn parselde yan yana bulunan, ayn anatan alnm iki ayr fidenin
boy farklar gibi. Fakat, nemsiz saylan bu nedenler, olumlu ya da olumsuz ynde
birleerek, sonucu geni bir aralk ierisinde farkllatrmakta, hatta deitirebilmektedir.
rnein, bir damla su barda tarabilmektedir.
eemdersnotlari.com
Bilim ve Olaslk
statistie Giri
ok karmak olan evrendeki nesne ve olaylar aklamak ve zellikle gelecekteki

durumlarn nceden saptamak iin bilimin retebildii birinci tr etkenler yeterli
olmamaktadr.
Bunun yannda ikinci ve nc tr etkenleri de dikkate almak zorunluluu vardr.
Bilinmeyen veya denetlenemeyen etkenler rastgele etkenlerle birlikte,
topluca olaslk olarak grlmekte,
olaslk kuram ve yntemleri ile incelenmekte,
istatistiksel yntemlerle deerlendirilmektedir.
eemdersnotlari.com
Olaslk-statistik Kurallar
statistie Giri
Evrende meydana gelen her eyin bir nedeni vardr, nedensiz bir ey olmaz. rnein,
havaya atlan bir madeni para yere der, sktrlan gaz eperlerine basn yapar, vs.
Bu olaylarn nedenleri; yer ekimi, gaz molekllerinin hareketi, olarak bilinmektedir.
Fakat bu olaylar zerine daha ayrntl ve zel bilgi edinmek, deerlerini ve sonularn
nceden kesin bir ekilde renmek istersek, bugnk bilgilerimizle baaramayz.
rnein yamurun ne zaman yaacan, barajn ne lde dolacan, bir makinann
veya elektrik ampulnn dayanma sresini, meyve bahesinin verimini, bir hastann ka
gnde iyileeceini rencinin bir snavda alaca notu, bir man sonucunu nceden
kesinlikle bilemeyiz.
Sz edilen deerleri nasl bilebiliriz? Tam ve kesin olarak bilmemiz mmkn mdr?
Bu bilgileri, olaydan nce saptamak ve kesin deerler halinde vermek bugnk bilim
dzeyinde mmkn deildir!
Bugnk bilgilerle sadece bir tahminde bulunmak mmkndr.
eemdersnotlari.com
statistie Giri
Tahmin, gemiteki bilgi ve deneylere dayanarak gelecek zerine bir yargya varmaktr.
Yaplan tahminin zellikleri:
Bu yarg kesin ve tam doru olmayp, ancak olas bir deer tamaktadr.
Baka bir ifadeyle, belirli bir gven dzeyinde (rnein %95 veya %99 olaslkla) dorudur.
Bu gven dzeyinin dndaki hata pay ile (rnein %5 veya %1 olaslkla) yanltr.
Bu yarg tam ve kesin bir tek deer halinde verilemez. Ancak, beklenen bir durumun
olasl (rnein %50 olaslkla yaz) ya da olas llerin ortalama ve snr deerleri
(rnein, 50 kiilik bir snfta renci boylarnn ortalamas %95 gven dzeyinde 170 - 174
cm arasnda bulunacak, en ksa renci 157 cm, en uzun renci de 187 cm boyunda
olacaktr) eklinde belirtilebilir.
eemdersnotlari.com
statistie Giri
Bu yoldan elde edilen bilgilere dayanarak genelleme yapmak ve olaylar arasndaki

ilikilerin olaslklarn belirlemek ve genel kurallar halinde ortaya koymak, bylece
bilime katkda bulunmak mmkndr. Fakat, bu kurallar doal kurallar gibi kesin ve
deimez ilikileri gsteremezler.
Rastlantya bal olaylarn incelenmesinde:
uygulanan yntemlere istatistiksel yntemler,
kullanlan saylara istatistik
bu saylar arasndaki bantlara istatistiksel bantlar
ulalan bilim kurallarna da istatistiksel kurallar
ad verilmektedir.
eemdersnotlari.com
statistie Giri
statistiksel bilgiler ancak ok saydaki olay veya nesnenin gzlenmesi ve incelenmesi

ile elde edilebilir.
Bu yoldan elde edilen bilgiler ve ulalan kurallar da ancak ok saydaki olay ve nesne
iin geerlidir.
Tek bir olaya uygulanamazlar.
rnek:
Yaz gelme olasl %50 demekle, iki kez para
atndan birinin kesinlikle yaz gelecei sylenemez.
Ancak, para atn ok kez yinelediimiz zaman,
bunlardan yaklak yarsnn yaz gelecei nceden
kestirilebilir.
eemdersnotlari.com
statistie Giri
statistiksel kurallarda rastlantya bal bir olayn ok (sonsuz) kez yinelenmesiyle

farkllamaya yol aan rastgele nedenlerin birbirini dengeleyecei dnlmektedir.
Bylece, ok kez tekrar halinde, belirli ve nemli olan nedenlerin etkisinin ortalama
deer olarak grlebilecei kabul edilmektedir (byk saylar yasas).
rnek:
"Probability and Statistics with Application"
kitabnn yazar Peggy Tang Straitin olunun
600 zar atna karlk 1 veya 2 gelme
olaylarn grafiksel gsterimi.
eemdersnotlari.com
statistiin Tanm
statistie Giri
Bilimsel anlam ile istatistik:
pozitif bilimlerin temeli olan gzlemlerin yaplmas, verilerin toplanmas, analizi ve

yorumu iin gerekli yntemlerin gelitirilip uygulanmas ile uraan, sonuta
verilerden gidilerek bulunan olaslk deneyimleri ile objektif karar vermede nemli
rol olan bilim daldr.
statistiksel yntemlerin grevi;
Bir aratrmann en az giderle ve en etkin yorumlamay salayabilecek biimde planlanmas,
Derlenen saysal bilgilerin dzenlenmesi ve deerlendirilmesi,
Elde edilen bilgilerin yorumlanmas ve sonu karlmas
yollarn belirlemek ve retmektir
eemdersnotlari.com
statistiin Tarihesi
statistie Giri
Olaslk (Probability) ile ilgili ilk kaytl bilgi ans oyunlarnda rastlanmaktadr.
Olaslk ile ilgili almalar; 17. Yzyln ortasnda kumar dkn
Fransz asilzadesi Chevalier de Mere, nl matematiki Blaise Pascal
(1623-1662) kumarda kaybetme nedenini sormas ve Pascaln Olaslk
Teorisini gelitirmesi ile balamtr.
Bu alanda katkda bulunan dier nl

matematikiler ise Pierre de Fermat ve
Carl Frederich Gausstur.
eemdersnotlari.com
statistiin Snflandrlmas
statistie Giri
Verilerin deerlendirilmesinde kullanlma durumuna gre;

1.Aklayc (deskriptif) istatistik
2.Analitik istatistik
1. Tahmin
2. Analiz
olmak zere iki grupta incelenebilir.
Aklayc statistik: Byk rakam (ham veri) ynlarnn zetlenerek, dzenli ve kolay
anlalr bir ekilde ifade edilmesini salayan yntemler topluluudur.
Aklayc istatistik tmdengelim yntemini kullanr.
Analitik statistik: Aratrma sonucu elde edilen verilerden hareketle anaktle
parametrelerinin tahminini yapmak ve tahmin edilen bu deerlerle ilgili hipotez testleri
sonucunda da anaktle hakknda karar verme amacyla kullanlan yntemler topluluudur.
Analitik istatistik bu ilemleri yaparken tmevarm yntemlerini kullanr.
eemdersnotlari.com
Deiken Tipleri
statistie Giri
Aratrmalarda ilgilenilen karakteristiklerin tespiti lm ve/veya saym yoluyla yaplr.

lm ve/veya saym yoluyla elde edilen bilgilere veri denir.
Verilerin niteler iin kesin deerleri bilinmez olup, genellikle farkldr. Bu zellik
istatistikte rassal (ans rastgele) deiken kavramn ortaya karmaktadr. Kendisine
farkl deerler atanan X, Y, Z gibi harflerle ifade edilen okluklar rassal deiken olarak
bilinir. Szgelimi, bir snftaki rencilerin boylar ve arlklar ayr birer rastgele
deikendir. nk, rencilerin bu vasflar kiiler arasnda sabit olmayp, deimektedir.
eemdersnotlari.com
Verilerin Hassasiyeti
statistie Giri
statistiksel deerlendirmeye alnacak verilerin hassasiyeti ve doruluk derecesi yksek

olmaldr. Bu nedenle, aratrmalarn yrtlmesinde kullanlan alet ve ekipmanlarn
hassasiyeti ile alanlarn bilgi ve dikkati nemlidir.
Ayn karakteristik kaba bir l aleti (elik metre) ile llebilecei gibi, daha hassas bir
l aleti (mikrometre) ile de llebilir. lmlerde kullanlacak aletlerin hassasiyet
derecesi llen nesnelerin byklne ve konunun nemine gre deiir.
Rakamlarn hassasiyeti ondalk says ile belirlenir. Hassasiyetin ok kk tutulmas
gvenilirlik ve deikenliin kaybolmasna, gereinden byk tutulmas da rakam
okluu nedeniyle ilem hatalarna yol aacandan tavsiye edilmez.
Bundan dolay, baz deerlendirmelerde verilerin yuvarlatlmas faydal olabilir.
Yuvarlatma ileminde esas olarak; atlacak hanede bulunan rakam 5 veya daha byk
ise bir nceki hane deeri 1 artrlr, atlacak hanede bulunan rakam 5den kk ise bir
nceki hane deeri ayn kalr. rnein, 2.6487 says ondalk hane tamas halinde
2.649, iki ondalk hane tamas halinde 2.65, bir ondalk hane tamas halinde ise 2.6
olarak alnabilir.
eemdersnotlari.com
Oranlar ve Yzdeler
statistie Giri
Bir problemin ifadesinde mutlak veri deerlerini vermektense oran ve yzde deerlerini
vermek daha aydnlatc olmaktadr.
rnek:
Yay imal eden bir fabrikada gnlk ortalama 15 A tipi,
30 B tipi atlak yay tespit edilmitir denilince B tipi
yaylardaki atlak orannn daha yksek olduu
dnlebilir.
Halbuki, gnlk retim miktar iindeki A tipi yaylarn
saysnn 100, B tipi yaylarn saysnn ise 300 olduu
dikkate alnarak hesaplama yaplrsa A tipi yaylardaki
atlak orannn 15/100=0.15, B tipi yaylardaki atlak
orannn da 30/300=0.10 olduu grlr.
Oran benzer iki deikenin birbiriyle ilgisini belirtmek
iin kullanlr. Oranlarn 100 ile arplmasyla yzdeler
elde edilir.
eemdersnotlari.com
Anaktle ve rnek
statistie Giri
Aratrlan bir konuya ait verilerden kesin sonulara ulalmak isteniyorsa, konuya ait
btn elemanlarn incelenmesi gerekir.
Aratrmaya ayrlan para ve zamann snrl olmas nedeniyle bu durum imkanszdr.
statistiksel metotlar yardmyla konu ile ilgili elemanlardan rastgele seilmi snrl
sayda rnein deerlendirilmesi ile elde edilen sonular belirli bir gven dzeyinde tm
ktleye genelletirilebilir.
zerinde durulan karakteristiklerle ilgili btn elemanlar iine alan toplulua anaktle
(populasyon) denir.
Anaktleden rastgele ekilen ve zerinde inceleme yaplan snrl elemanlar topluluuna
ise rnek denir.
Szgelimi, Trk insannn vcut lleri belirlenmek isteniyorsa, lkenin btn insanlar
zerinde lm almak yerine lkeyi temsil edecei dnlen baz blgelerden rastgele
rnekler seilerek bunlar zerinde lm yaplr ve elde edilen sonular genelletirilir.
eemdersnotlari.com
statistie Giri
Anaktle ve rnek
Varlan sonularn tutarll seilen rnein anaktleyi temsil etmesine baldr.
Temsili etkileyen en nemli iki husus:

rnein bykl
rastgele seilmi olmasdr.
Aratrmalarda zaman, para, ekipman ve hassasiyet bakmndan anaktle yerine rnek
zerinde allr. rnein bykl ise sz edilen bu faktrler esas alnarak belirlenir.
Hesaplamalarda kullanlan semboller ise anaktle ve rnee gre farkllk gsterirler.
Anaktlede
N
P
2
Aklama
Eleman says
Ortalama
Oran
Varyans
Standart sapma
Ortalamann standart hatas
Regresyon katsays
Korelasyon katsays
rnekte
n
X
p
S2
S
Sx
b
r
Anaktleye ait N, , 2, ... gibi deerlere parametre denilmektedir.

Anaktle parametrelerinin birer tahmini olan n, X, S2, ... b gibi rnek deerlerine de
istatistik denilmektedir.
eemdersnotlari.com
Gelecek dersin konusu
statistie Giri
Aklayc statistik.
eemdersnotlari.com
Aklayc statistik
statistik ve Olaslk
Ders 2: Aklayc statistik
rfan Kaymaz
eemdersnotlari.com
Aklayc statistik
Tanm
nceleme sonucu elde edilen ham verilerin istatistiksel yntemler kullanlarak
zetlenmesi aklayc istatistii konusudur.

Aklayc istatistikte kullanlan yntemler:
Frekans Tablolar
ekiller ve Grafikler
Histogram ve Frekans Poliganlar
Stun ve Pasta Grafikleri
rfan Kaymaz
eemdersnotlari.com
Frekans Tablolar
Aklayc statistik
Kullanlan en yaygn yntemlerden biridir.

rnek Frekans Tablosu
rfan Kaymaz
eemdersnotlari.com
Aklayc statistik
Frekans Tablolar
Verileri frekans
zetlenebilir:
tablolar
yardmyla
snflandrmann
yararlar
yle
lgili deikenin dalm hakknda bilgi alnabilir.

Verilerin hangi deerler etrafnda grupland grlebilir.
Ortalama, standart sapma ve varyans gibi deerler daha kolay
hesaplanabilir.
Bu yararlarna karn verilerin snflandrlmas srasnda (zellikle snf
aralklarnn geni tutulmas halinde) bilgi ve hassasiyet kayb olmaktadr.
nk, herhangi bir snfn aral iine den farkl deerler sadece o araln
orta deeri ile temsil edilirler.
rfan Kaymaz
eemdersnotlari.com
Frekans Tablolar
Aklayc statistik
Frekans tablolarnn dzenlenmesinde aadaki sra izlenir:

1.Snf says belirlenir (5 ila 20 arasnda olur).
Sturgess kuralSS=1+3.2*log(n)
2. Verilerin deiim genilii bulunur (DG=enbyk deer - enkk deer)
3. Yaklak snf aral bulunur (SA=DG/snf says)
4. Birinci snfn alt limiti veri grubundaki en kk deeri iine alacak ekilde
belirlendikten sonra, hesaplanan snf aral bu deere eklenmek suretiyle
dier snflarn alt limitleri oluturulur. Bir snfn st limitini bulmak iin bir
sonraki snfn alt limitinden belirli bir deer (veri grubunun zelliine gre
yeteri kadar kk bir deer) karlr. Bylece snf aralarna deer dmesi
nlendii gibi, bir deerin iki ayr snfa dahil edilmesi de engellenmi olur.
5. Sonuncu snfn st limiti veri grubundaki en byk deeri iine alacak
ekilde belirlenir.
rfan Kaymaz
eemdersnotlari.com
Frekans Tablolar
Aklayc statistik
Frekans tablolarnn dzenlenmesinde aadaki sra izlenir:

6. Snf limitlerinin ortalamalar alnarak snf deerleri (snf ortalamalar)
belirlenir.
7. Veriler taranarak her snfa decek veri says (frekans) belirlenir.
Frekans tablosundaki her bir snf iin nispi (oransal) frekans, eklemeli frekans ve
eklemeli nispi(oransal) frekans deerleri hesaplanr.
Nispi Frekans: bir snfn frekansnn (n) toplam veri saysna (N) blnp, 100 ile
arplmas ile elde edilir.
Eklemeli Frekans: Herhangi bir snfn frekans ile o snftan nceki snflarn
frekanslarnn toplanmas ile elde edilir.
Eklemeli Nispi Frekans: bir snfn eklemeli frekansnn toplam veri saysna (N)
blnp 100 ile arplmasyla elde edilir.
rfan Kaymaz
eemdersnotlari.com
Aklayc statistik
Frekans Tablolar
rnek 1:
Bir dolum tesisinde doldurulmakta olan bakliyat paketlerinden rastgele
seilen 40 paketin arlklar kg olarak aada verilmitir.
2.3
1.6
3.2
4.3
3.6
4.1
3.1
3.6
3.1
3.2
3.6
3.2
2.8
4.2
4.4
4.5
3.7
3.4
1.8
3.5
3.1
3.1
3.8
3.4
3.8
4.7
3.1
4.7
3.2
3.9
3.3
3.9
2.8
2.6
3.0
3.4
3.3
4.2
3.6
2.7
Snf saysn 7 alarak frekans tablosunu oluturunuz.

Nispi (izafi) frekanslar, birikimli ve birikimli nispi frekanslar hesaplaynz.
rfan Kaymaz
eemdersnotlari.com
Frekans Tablolar
Aklayc statistik
rnek 1 ZM:
DG=4.7-1.6=3.1
SA=3.1/7=0.440.5
Veriler dikkate alnarak alt ve st limitleri belirlemede kullanlacak yeterince kk
deer=0.1 olarak seilebilir.
Snf alt limitleri 1.6-0.1=1.5 1.5+0.5=2.0 2.0+0.5=2.5 3.0 3.5 4.0 4.5
Snf st limitleri 2.0-0.1=1.9 1.9+0.5=2.4 2.4+0.5=2.9 3.4 3.9 4.4 4.9
Snf snrlar (2.0-1.9)/2=0.05 birinci snf iin 1.5-0.05=1.45 ve 1.9+0.05=1.95
Nispi frekans (2/40)*100=%5 (1/40)*100=%2.5 (4/40)*100=%10
rfan Kaymaz
eemdersnotlari.com
Frekans Tablolar
Aklayc statistik
rnek 1 ZM:
Frekans tablosunun tarama stununa bakldnda verilerin hangi deerler

etrafnda younlat ve veri grubuna ait dalmn ekli kabaca grlmektedir
rfan Kaymaz
eemdersnotlari.com
Aklayc statistik
ekiller ve Grafikler
Anlaml bilgileri karabilmek iin ekillerin
ve grafiklerin iziminde eksenlerin orantl
olmasna ve gerekli aklayc bilgileri
bulundurmasna dikkat edilmelidir. Verileri
ekil ve grafiklerle gstermenin yararlar
aadaki gibi zetlenebilir:
-2
-4
2
1
2
1
Anlalabilirlik artrlr.
Dikkat ekilecek hususlar belirtilir.
Dalmn biimi hakknda bilgi salanr.
Tahmin kolaylar
-1
-1
-2
-2
60
40
20
6
0
5
4
1
3
2
2
1
rfan Kaymaz
eemdersnotlari.com
Histogram ve Frekans Poligonlar
Aklayc statistik
X eksenine snf snrlar, Y eksenine frekans

deerleri yazlarak her bir snf iin
oluturulan
dikdrtgenlerin
meydana
getirdii ekle histogram denir.
Her bir dikdrtgenin alan ilgili snfn
frekansn ifade etmektedir. rnek1e gre
oluturulan frekans tablosunun histogram
yandaki gibi izilebilir.
ekildeki dikdrtgenlerin orta noktalarnn birletirilmesiyle frekans poligonu
elde edilir. Poligondaki krk izgilerin kaldrlmasyla (bunun iin gzlem
saysnn yeterince artrlmas gerekir) verilerin dalm biimi kabaca
belirlenebilir.
rfan Kaymaz
eemdersnotlari.com
Aklayc statistik
Dalmn biimine baklarak veri grubu hakknda ilk basit deerlendirmeleri

yapmak mmkndr. Szgelimi, dalmn simetrik deil de herhangi bir yne
arpk olmas;
rneklemenin hatal yapld,
lm skalasnn yanl seildii,
rnek byklnn yetersiz olduu
anlamna gelebilir.
Ayrca izilen histogramn veya frekans poligonunun tepe deerinin birden
fazla olmas;
lgili anaktlenin homojen olmadn ve
rnek byklnn artrlmas
gerektiini gsterir. ncelenen verilere ilikin dalm her zaman normal
dalm olmayabilir.
rfan Kaymaz
eemdersnotlari.com
Aklayc statistik
Yukardaki frekans tablosunda verilen birikimli frekans deerleri Y eksenine,

snf st (veya alt) snrlar X eksenine yazlr ve ilgili deerler grafie noktalar
halinde ilenip, bu noktalar birletirilirse aadaki birikimli frekans poligonu elde
edilir
Birikimli frekans poligonu yardmyla belirli orandaki deerlerin hangi deerden
daha kk veya hangi deerden daha byk olduu belirlenebilir
rfan Kaymaz
eemdersnotlari.com
Aklayc statistik
Stun ve Pasta Grafikleri
Miktarlar arasndaki ilikiyi gstermek iin X eksenine snf veya alt snrlar,
Y eksenine mutlak veya nispi miktarlar yerletirilerek izilen grafiklerdir.
rnek 2:
Kamu ve zel sektrleri tarafndan yaplan eker retiminin yllara gre dalm
aadaki tabloda verilmitir. Verilere ait stun grafiini iziniz.
Yllar
1967
1968
1969
1970
1975
Kamu
438301
411921
351619
315307
494000
zel
224915
305700
235573
202703
312000
Toplam
663216
717621
587192
518010
806000
rfan Kaymaz
eemdersnotlari.com
Stun Grafii
Aklayc statistik
rnek 2 zm:
rfan Kaymaz
eemdersnotlari.com
Pasta Grafii
Aklayc statistik
Bir btn meydana getiren paralarn ifade edilmesinde kullanlan

grafiklerden biri de blnm daire (pasta) grafikleridir. Bu grafikleri izerken
dairenin btn alan %100 kabul edilir. Merkezdeki 3.6 derecelik a %1e kar
geldiinden (360/100=3.6) paralarn kaar derece ayla gsterilecei
hesaplanr.
rnein yan tarafta izilen ve bir
niversitedeki
faaliyetlerin
dalmn
gsteren blnm daire grafii yle
yorumlanabilir:
Bu
niversitedeki
faaliyetlerin %65i eitim-retim, %20si
aratrma, %15ide yayn ve halk hizmeti
olarak verilmektedir
rfan Kaymaz
eemdersnotlari.com
Uygulama rnekleri
Aklayc statistik
Uygulama 1: bir malzemenin dayanm iin yaplan testlerde aadaki sonular

elde edilmitir. Bu datalara ait histogram iziniz.
105 221 183 186 121 181 180 143 97 154 ...
153 174 120 168 167 141 245 228 174 199 ...
181 158 176 110 163 131 154 115 160 208 ...
158 133 207 180 190 193 194 133 156 123 ...
134 178 76 167 184 135 229 146 218 157 ...
101 171 165 172 158 169 199 151 142 163 ...
145 171 148 158 160 175 149 87 160 237 ...
150 135 196 201 200 176 150 170 118 149
rfan Kaymaz
eemdersnotlari.com
Aklayc statistik
UygulamaApplications
MATLAB
rnekleri
Uygulama 1:
20
clear all;clc
a=[105 221 183 186 121 181 180 143 97 154 ...
153 174 120 168 167 141 245 228 174 199 ...
181 158 176 110 163 131 154 115 160 208 ...
158 133 207 180 190 193 194 133 156 123 ...
134 178 76 167 184 135 229 146 218 157 ...
101 171 165 172 158 169 199 151 142 163 ...
145 171 148 158 160 175 149 87 160 237 ...
150 135 196 201 200 176 150 170 118 149];
hist(a)
hist(a,17)
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
60
80
100
120
140
160
180
200
220
240
260
12
10
0
60
rfan Kaymaz
80
100
120
140
eemdersnotlari.com
160
180
200
220
240
260
Dersin zeti
Aklayc statistik
Aratrmalar sonucu elde edilen veri gruplar belirli bir

ekilde snflandrlmadan veya uygun grafiklerle
gsterilmeden veri grubu hakknda ilk basit
deerlendirmeyi
yapmann
mmkn
olmad
sylenebilir.
rfan Kaymaz
eemdersnotlari.com
Aklayc statistik
Merkezi Eilim ve Dalma lleri.
rfan Kaymaz
eemdersnotlari.com
Merkezi eilim ve dalma lleri
statistik ve Olaslk
Ders 3: MERKEZ ELM VE
DAILMA LLER
eemdersnotlari.com
Tanm
Aratrma sonularnn aklanmasnda frekans tablosu ve poligonu istenilen

bilgiyi her zaman salamayabilir.
Verilerin merkeziletii noktann deeri nedir?
Dalmn deikenlik durumu ne ldedir?
sorularn cevaplanabilmesi iin dalm karakterize eden baz deerlerin
hesaplanmas gerekir. Bu amala veri grubuna ilikin yer ve dalma llerinden
yararlanlr.
Merkezi Eilim lleri
Dalm (Deiim) lleri
Aritmetik Ortalama
Deiim Genilii
Arlkl (Tartl) Ortalama
Varyans
Geometrik Ortalama
Standart Sapma
Harmonik Ortalama
Varyasyon Katsays
Medyan (Ortanca)
Mod (Tepe Deeri)
eemdersnotlari.com
Aritmetik Ortalama
Dalmn yerinin belirlenmesinde kullanlr. Tek bana ortalama teriminden

aritmetik ortalama anlalr.
Basit aritmetik ortalama herhangi bir konu ile ilgili gzlemlerin toplamnn
toplam gzlem saysna blm ile bulunur.
X1, X2, X3,......, Xn gzlenen rnek deerlerini gstermek zere aritmetik
ortalama:
n
Xi
X1 X 2 X 3 ........ X n
X
i1
n
n
eemdersnotlari.com
Aritmetik Ortalama
Aritmetik ortalamann iki nemli zellii vardr:

1. Verilerin, aritmetik ortalamadan sapmalarnn toplam sfra eittir.
n
n X i
i1
i1
i1
i1
( X i X) 0 X i X 0 X i
i1
2. Verilerin, aritmetik ortalamadan sapmalarnn kareleri toplam

minimumdur. Herhangi bir deeri a ile gsterirsek ifade aadaki gibi
yazlabilir.
n
i1
i1
( X i X) 2 ( X i a )
eemdersnotlari.com
Arlkl Ortalama
Baz durumlarda verilerin aritmetik ortalamas sonu hakknda pek fazla

aklayc bilgi tamaz.
rnein farkl krediye sahip dersler alm olan bir rencinin baar ortalamas
hesaplanrken aritmetik ortalama ile anlamsz sonular bulunur.

Bylesi durumlarda verilerin gzlenen frekanslar ile arplp toplanmas ve elde
edilen deerin toplam frekansa blnmesi ile bulunan deer kullanlr.
Bu ileme arlkl ortalama denir.
Xi gzlenen i. veri, Wi i. verinin gzlenen arl (frekans) olmak zere arlkl
ortalama:
n
Wi X i
i1
n
Wi
i1
eemdersnotlari.com
Arlkl Ortalama
rnek 1:
Bir rencinin alm olduu derslere ilikin krediler ve notlar aada verilmitir.
Ders
Kredi
Not
Matematik
6
54
Kimya
4
50
Makina Bilgisi
2
54
Teknik Resim
5
51
lme Teknii
3
67
rencinin baar notunu;

a) Aritmetik ortalama yntemiyle hesaplaynz.
b) Arlkl ortalama yntemiyle hesaplaynz.
c) Hangi yntemin sonucu kullanlmaldr? Neden?
eemdersnotlari.com
Arlkl Ortalama
zm 1:
a) X 54 50 54 51 67 276 55.2
b) X
6 * 54 4 * 50 2 * 54 5 * 51 3 * 67 1088
54.4
6 4 2 5 3
20
c) Gzlenen deerlerin (rencinin notlarnn) frekanslar (kredileri)

farkl olduundan arlkl ortalama kullanlmaldr.
eemdersnotlari.com
Geometrik Ortalama
zellikle eit zaman aral ile deien oranlarn ortalamasnn hesaplanmasnda

(rnein, nfus art, faiz gibi olaylarda ortalama art hzn hesaplayabilmek
iin) geometrik ortalama kullanlr. Geometrik ortalama:
GO n X1 * X 2 * X 3 *.......*Xn
rnek 2:
Akaryakt fiyatlarnda ardk 3 yldaki fiyat art %15, %20 ve %24 olarak
gereklemitir. Ortalama art orann hesaplaynz.
zm 2:
GO 3 15 * 20 * 24 %19.309
eemdersnotlari.com
Harmonik Ortalama
Verilerin terslerinin ortalamasnn tersi harmonik ortalamay verir.
HO
n
1
1
1
........
X1 X 2
Xn
1
1 n 1
n i1 X i
Oran eklinde tretilmi verilerde, oran elde edilirken, d/t, eer pay (d) sabit
payda (t) deiken ise oranlarn ortalamas harmonik ortalama ile hesaplanr.
Bunun tersi durumda ise aritmetik ortalama kullanlr.
rnein, hz=yol/zaman veya fiyat=para/mal eklinde ifade edilen olaylarda;
zamann deiken gidilen yolun sabit, alnan mal miktarnn deiken parann
sabit olmas halinde harmonik ortalama kullanlr.
eemdersnotlari.com
Harmonik Ortalama
rnek 3:
Bir src 200 kmlik yolu 2 saatte gitmi ve 4 saatte dnmtr. Bu yolculukta
srcnn ortalama hzn hesaplaynz.
zm 3:
Hz=yol/zaman Gidi hz=200/2=100km/s Dn hz=200/4=50km/s
HO
1
1 1
1
2 100 50
2
1
1
100 50
66.67km / s
ortalama arasnda:
AO GO HO
ilikisi vardr.
Btn deerlerin ayn olmas halinde iliki eitlik halinde gerekleir.
eemdersnotlari.com
Medyan (Ortanca)
Verilerin kkten bye veya bykten ke sralanmas halinde ortaya

den deer (veri says tek ise) veya ortaya den iki deer iftinin ortalamas
(veri says ift ise) medyan olarak adlandrlr. n veri saysn gstermek zere;
Gruplandrlm verilerde (frekans tablosunda) medyan hesab:

L: Medyan snfnn alt snr
N
N: Toplam gzlem says
Fb
Medyan L 2
* c c: Snf aral (genilii)
Fmed
Fmed: Medyan snfnn frekans
Fb: Medyan snfndan nceki snflarn frekans toplam
Medyan ortalamaya nazaran u deerlerden etkilenmez veya ok az etkilenir ve
daha az ilem yk getirir. Saylan bu yararlarna karn ortalama gibi analitik bir
deere sahip deildir. Medyann standart sapmas ortalamannkinden byktr
eemdersnotlari.com
Mod (Tepe Deeri)
Verilerin iinde en ok tekrarlanan (frekans en byk olan) deer mod olarak

adlandrlr.
Gruplandrlm verilerde (frekans tablosunda) mod hesab aadaki forml
yardmyla yaplmaktadr.
L: Mod snfnn alt snr
d1
d1: Mod snf frekans ile bir nceki snf frekans
Mod L
*c
arasndaki fark
d1 d 2
d2: Mod snf frekans ile bir sonraki snfn frekans
arasndaki fark
c: Snf aral (genilii)
Frekans en yksek olduu snf mod snf olarak adlandrlr.
Mod deerinin anlaml olabilmesi iin gzlem saysnn ok fazla olmas gerekir.
Bazen veri gurubunun birden fazla modu olabilir. Bu durum, ilgili anaktlenin
birka alt gruptan meydan geldiini gsterir.
mod veri grubundaki u deerlerden etkilenmez.
eemdersnotlari.com
Mod (Tepe Deeri)
rnek 4:
Aadaki verilerin modunu ve medyann belirleyiniz.
120
100
130
100
160
130
86
100
94
90
zm 3:
Verileri kkten bye sralayalm.
1.deer
2.deer
3.deer
4.deer
5.deer
6.deer
7.deer
8.deer
9.deer
10.deer
86
90
94
100
100
100
120
130
130
160
Veri grubunda en ok tekrarlanan deer 100 olduu iin Mod=100

Veri says n=10 ift
eemdersnotlari.com
Dalm lleri
Yer (merkezi eilim) lleri tek bana dalm karakterize etmez.

Verilerin yer llerinden uzaklk durumlarn, yani deikenliklerini belirtmek
iin dier baz llerin kullanlmas gerekir.
Verilerin deikenlik durumunu ve dalm eklini belirlemek iin kullanlan
llere dalm lleri denir.
ki veri grubu ortalamasnn eit olmas dalmlarnn ayn olmasn
gerektirmez. Dalm eklinin ve deikenliinin karlatrlmas dalm lleri
ile belirlenir.
Dalm (Deiim) lleri
Deiim Genilii
Varyans
Standart Sapma
Varyasyon Katsays
eemdersnotlari.com
Deiim Genilii
Deikenliin en basit lsdr.
eemdersnotlari.com
Varyans
Verilerin ortalamasndan sapmalarnn bykl dalmn deikenliini

gsteren iyi bir ldr. Yaygn olarak kullanlan bu deikenlik ls
varyanstr.
Varyansn bykl veri grubundaki deikenliin fazlaln ve veri grubunun

dalmnn yayvanln gsterir.
Varyans, deiim geniliinden daha hassas bir ldr. te yandan, varyansn
birimi olmadndan baz durumlarda verilerin elde edildii birime sahip bir l
kullanlmas daha uygun olmaktadr. Byle bir l varyansn karekk olan
standart sapmadr.
eemdersnotlari.com
Standart Sapma
Dalm lsn fiziksel anlam olan bir byklk eklinde ifade etmek iin
varyansn karekk alnr ve buna standart sapma denir.
rnek standart sapmasnn ve varyansnn paydasnda bulunan n-1

ifadesi serbestlik derecesi olarak adlandrlr.
eemdersnotlari.com
Varyasyon Katsays
Verilerin deikenliini kendi ortalamalarna oranla ifade etmek iin kullanlan bir
ldr. Deiim Katsays olarak da adlandrlr.
Ortalamalar birbirinden farkl olan anaktlelerin deikenliklerinin

karlatrlmasnda deiim katsays ls kullanlmaldr.
Deiim katsaysnn bykl arttka istenilen deerden uzaklald
sylenebilir
eemdersnotlari.com
rnek
rnek 5:
Bir retim hattndan kg olarak alnan arlk lmleri
35
40
45
30
40
50
35
38
42
olarak belirlendiine gre verilerin deiim geniliini, varyansn, standart
sapmasn ve deiim katsaysn hesaplaynz.
44
zm 5: DG=50-30=20
_
35 40 45 30 40 50 35 38 42 44
39.9
10
2
2
2
(
35
39
.
9
)
(
40
39
.
9
)
..............
(
42
39
.
9
)
S2
33.21
10 1
S 33.21 5.76
5.76
DK
* 100 %14.44
39.9
eemdersnotlari.com
arpklk ve Basklk
arpklk
Normal dalmda simetrikliin bozulma derecesi arpklk olarak ifade edilir.
Dalm saa doru uzun kuyruklu ise saa arpk, sola doru uzun kuyruklu ise
sola arpk olarak adlandrlr. arpklk katsays :
n
(
X
)
i
i 1
n
3
m3
3
Hesap sonunda bulunan katsayya gre dalmn yorumu aadaki gibi yaplr:
eemdersnotlari.com
arpklk ve Basklk
Basklk
Normal dalm erisinin sivrilik ya da basklk derecesi

n
( Xi ) 4
i 1
n
4
m4
4
Hesap sonunda bulunan katsayya gre dalmn yorumu aadaki gibi yaplr:
eemdersnotlari.com
MATLAB Komutlar
ARTMETK ORTALAMA
Yazm Biimi
M=mean(A)
Aklama
A dizi vektr veya matris olarak tanmlanan
saylarn aritmetik ortalamay verir
rnek:
1 5 6 8 10 11 12 14 15 7 saylarnn ortalamasn veren program
rnek:
Aada verilen matrisin ortalamas her bir stunun ortalamasn veren bir vektr olarak
elde edilir.
eemdersnotlari.com
MATLAB Komutlar
HARMONK VE GEOMETRK ORTALAMA
eemdersnotlari.com
MATLAB Komutlar
STANDART SAPMA
Yazm Biimi
s=std(A)
s=std(A,flag)
Aklama
saylarn standart sapmasn verir
saylarn standart sapmasn verir
flag=0 ise rnein standart sapmas
flag=1 ise anaktle standart sapmas hesaplanr
rnek:
1 5 6 8 10 11 12 14 15 7 saylarnn standart sapmasn veren program
eemdersnotlari.com
MATLAB Komutlar
MEDYAN
Yazm Biimi
Aklama
ortanca=median(A)

saylarn medyan (ortanca) deerini verir
rnek:
1 5 6 8 10 11 12 14 15 7 saylarnn medyan deerini veren program
eemdersnotlari.com
MATLAB Komutlar
MOD
Yazm Biimi
t=mode(A)
Aklama
A dizi vektr veya matris olarak tanmlanan saylarn
mode(en fazla tekrar edilen say) deerini verir
rnek:
1 5 6 5 10 11 12 11 15 11 saylarnn medyan deerini veren program
eemdersnotlari.com
Olaslk..
eemdersnotlari.com
Anaktle Dalmlar
statistik ve Olaslk
Rastgele Deikenlerin
Dalmlar I
eemdersnotlari.com
Anaktle Dalmlar
Tanm
Daha nceki blmlerde olaslk hesaplamalar basit rastgele olaylar iin

toplama ve arpma kural uygulanarak elde edilmiti.
Ancak ilgilenilen rastgele olaya ait
tm olaslklar
Karlatrmalar
istemin zel davran gstergelerini
ve baz tahminleri kolaylkla yapabilmek
amacyla tanmlanan rastgele deikene bal matematiksel modeller
kullanlmaktadr.
Bu matematiksel modeller, rastgele deikenlerin kesikli veya srekli

olmasna gre tanmlanmaktadr.
eemdersnotlari.com
Kesikli Rastgele Deikenler
Anaktle Dalmlar
Rastgele deiken, ald saysal deerlere gre iki farkl ekilde olabilir. Bu
nedenle, rastgele deikenler iki balk altnda ele alnr.
Kesikli (Sreksiz) Rastgele Deiken
Srekli Rastgele Deiken
Kesikli Rastgele Deiken:
X rastgele deikeninin R deki deer kmesi olan A saylabilir veya saylabilir
olarak sonsuz bir kme ise X e kesikli (sreksiz) rastgele deiken denir.
rnek:
Bir zar at,
Parann yaz tura at
Bir fabrikann haftalk retimindeki kusurlu mal says
eemdersnotlari.com
Srekli Rastgele Deikenler
Anaktle Dalmlar
X rastgele deikeninin R deki deer kmesi olan A saylamaz bir kme ise
X e srekli rastgele deiken denir.
Deer kmesinin A = {X | a X b } olarak yazlaca grlmektedir.
Rastgele deikenlerin kesikli ve srekli ayrm, basit olarak;
tanmlanan rastgele deikenin tamsay olma durumunda kesikli,
dier durumlarda srekli ekliyle olabilir.
rnek:
bir malzemenin ekme dayanm
bir snftaki rencilerin boy uzunluu
aracn belirli bir zamanda ald yol,
bir kouya katlanlarn bitirme sreleri
eemdersnotlari.com
Olaslk Matematiksel Fonksiyonlar
Anaktle Dalmlar
lgilenilen tm olaslklar, karlatrmalar, sistemin zel davran gstergelerini

ve baz tahminleri kolaylkla yapabilmek amacyla tanmlanan deikene bal
matematiksel modeller kullanlmaktadr.
Rastgele deikene ait matematiksel modeller (fonksiyonlar):
kesikli rastgele deikenler iin olaslk fonksiyonu
srekli rastgele deikenler iin olaslk younluk fonksiyonu olarak tanmlanr.
eemdersnotlari.com
Anaktle Dalmlar
Olaslk Fonksiyonu
Olaslk Fonksiyonu:
X kesikli rastgele deikenin deer kmesi
P(X): Xin olaslk fonksiyonu
Olaslk Fonksiyonun zellikleri:

iin
eemdersnotlari.com
Olaslk Fonksiyonu
Anaktle Dalmlar
rnek 1:
ki hilesiz zarn atlmas olayn dikkate alalm. X; atlan iki zardaki saylarn
toplamn gsteren rastgele deikeni olsun.
a)Xin olaslk fonksiyonun bulunuz
Aadaki olaslk deerlerini, olaslk fonksiyonu kullanarak elde ediniz
b)Toplamn 7 veya 11 olmas
c) toplamn 8den byk olmas

d)Toplamn 3 den byk fakat 9 dan kk olmas
eemdersnotlari.com
Olaslk Fonksiyonu
Anaktle Dalmlar
rnek 1 ZM:
X rastgele deikenin alaca deerler 2,3,,12 olduundan X rastgele deikeni
kesikli rastgele deikendir.
Olaslk fonksiyonun deerleri:
eemdersnotlari.com
Olaslk Fonksiyonu
Anaktle Dalmlar
rnek 1 ZM devam:
a)Olaslk ifadesi eklinde yazarsak :
A-> toplamlarn 7 olmas ve B-> toplamlarn 11 olmas ise
b)
d)
eemdersnotlari.com
Anaktle Dalmlar
Olaslk Fonksiyonu
rnek 1 ZM devam:
olaslk fonksiyonu
p(x)
0.18
0.16
0.14
0.12
0.1
0.08
0.06
0.04
0.02
0
2
eemdersnotlari.com
zarlarn toplam
10
11
12
Anaktle Dalmlar
Olaslk Fonksiyonu
rnek 2:
Hilesiz bir madeni parann yaz veya tura gelme olasl grafiksel olarak ekil de
verilmektedir.
olaslk fonksiyonu
1
0.8
p(x)
0.6
0.4
0.2
0
-1
-0.5
0.5
1.5
Yaz/Tura
ekilden de grlecei gibi bir olayn ihtimali olaslk fonksiyonu

deerini gsteren tek bir deer ile gsterilir.
eemdersnotlari.com
Olaslk Younluk Fonksiyonu
Anaktle Dalmlar
X srekli rastgele deikenin deer kmesi
f(x): Xin olaslk younluk fonksiyonu
Olaslk Younluk Fonksiyonun zellikleri:
eemdersnotlari.com
Anaktle Dalmlar
Olaslk younluk fonksiyonlar da, olaslk fonksiyonlar gibi grafiksel olarak

elde edilebilir ve ilgilenilen rastgele olayn olaslklar kolaylkla grafikten
gzlemlenebilir.
Baz olaslk younluk fonksiyonlar
eemdersnotlari.com
Anaktle Dalmlar
rnek 3:
X, aada verilen olaslk fonksiyonuna sahip bir srekli rastgele deiken ise
Olaslklarn hesap ediniz.
eemdersnotlari.com
Anaktle Dalmlar
rnek 3 zm:
a) Olaslk younluk fonksiyonu kullanlarak bir srekli rastgele deikene ait
olaslk hesaplamas aadaki ifade ile gerekletirilir:
Dolaysyla
Deerini hesaplamak iin aadaki ifade integralin

hesaplanmas gerekir.
Ancak olaslk younluk fonksiyonun tanml
olduu aralk dikkate alnarak
eemdersnotlari.com
Anaktle Dalmlar
rnek 3 zm:
b)
c)
d)
eemdersnotlari.com
Anaktle Dalmlar
Dalm Fonksiyonu
X rastgele deikenin (kesikli veya srekli) verilen bir deere eit veya kk
kma olasl ile ilgilenilen olaylar olaslk hesaplamalarnda nemli bir yer
tutar.
rnein:
Makine elemanna gelen kuvvetlerin, emniyetli kuvvet deerinden daha
kk olma ihtimali vb..
Bu tr hesaplamalar iin dalm fonksiyonu kullanlr.
Dalm Fonksiyonu:
Kesikli rastgele deiken

Srekli rastgele deiken
Bu fonksiyona eklenik dalm fonksiyonu (kmlatif dalm fonksiyonu),

(birikimli dalm fonksiyonu) denir.
eemdersnotlari.com
Dalm Fonksiyonu Grafii
Anaktle Dalmlar
Dalm fonksiyonu grafii, olaslk fonksiyonu veya olaslk younluk fonksiyonu

ile belirtilen olaslklarn toplamn belirtir.
rnek 4 (kesikli rastgele deiken):
ekilde verilen basit mesnetli kiri ve P1 ve P2

ykne maruzdur.
Uygulanan P1 yknn 4,5 ve 6 deerleri alma olasl

P(P1=4)=0.3
P(P1=5)=0.5
P(P1=6)=0.2
olsun.
Olaslk fonksiyonu ve dalm fonksiyonunu iziniz.

eemdersnotlari.com
Anaktle Dalmlar
rnek 4 zm:
Olaslk fonksiyonu iziminde:
X ekseni: rastgele deikenin alaca deerleri
Y ekseni: bu deerleri alma olasln gstermektedir
Dalm fonksiyonu ise;

X ekseni: rastgele deikenin alaca deerleri
Y ekseni: bu deerleri alma olaslklarnn eklenik
toplamn gstermektedir
eemdersnotlari.com
Anaktle Dalmlar
rnek 4 zm Devam:
Olaslk fonksiyonu ve dalm fonksiyonun grafiini veren MATLAB kodlar:
Olaslk fonksiyonu
eemdersnotlari.com
dalm fonksiyonun
Anaktle Dalmlar
rnek 5 (srekli rastgele deiken):

Yksek bir yapnn rzgar hesabnda kullanlacak olan maksimum rzgar
hz iin aada verilen olaslk younluk fonksiyonu kabul edilmitir.
a)
Dalm fonksiyonunu elde ediniz
b) Olaslk younluk fonksiyonu ve dalm fonksiyonunu iziniz

c)
Rzgar hznn 80 km/h ama olasln hesaplaynz.
eemdersnotlari.com
Anaktle Dalmlar
rnek 5 (srekli rastgele deiken) zm:

a) Dalm fonksiyonu, olaslk younluk fonksiyonun belirli bir aralkta integre
edilmesi ile elde edilebilir.
pucu:
MATLAB sembolik hesaplama ile kolaylkla elde edilebilir.
syms f x
f=0.033*exp(-0.033*x)
F=int(f,x)
eemdersnotlari.com
Anaktle Dalmlar

rnek (srekli rastgele deiken) zm:
b) Dalm fonksiyonu, olaslk younluk fonksiyonun belirli bir aralkta integre

edilmesi ile elde edilebilir.
f(x)
F(x)
0.035
0.03
1
0.9
0.8
0.025
0.7
0.6
0.02
0.5
0.015
0.4
0.3
0.01
0.2
0.005
0.1
0
0
20
40
60
80
Rzgar Hz
eemdersnotlari.com
100
0
0
20
40
60
Rzgar Hz
80
100
Anaktle Dalmlar

rnek (srekli rastgele deiken) zm:
c) Rzgar hznn 80 km/h ama olasl dalm fonksiyonu veya dalm

fonksiyonu grafii yardmyla elde edilebilir. Grafikten okunacak olaslk deeri
stenilen olaslk ise, tm olaslk 1 e eit olduundan:

1
0.9
0.8
0.7
F(x)
0.6
0.5
0.4
0.3
0.2
0.1
0
0
20
eemdersnotlari.com
40
60
Rzgar Hz
80
100
Dalm Fonksiyonu
Anaktle Dalmlar
Kmlatif dalm fonksiyonu srekli artan (monotonic) bir

fonksiyondur ve zelliine sahiptir. Bir olayn y1 ve y2 arasnda
bir deer alma olasl o srekli deikenin y1 ve y2 deki dalm
fonksiyonu deerleri arasndaki farka eittir. Yani;
P( y1 y y2 ) FY ( y2 ) FY ( y1 )
eemdersnotlari.com
Dalm Fonksiyonu
Anaktle Dalmlar
rnek 6:
X srekli rastgele deikene ait olaslk
fonksiyonu yanda verildii gibi olsun.
Aadaki
ifadelerin
doru
olup
olmadn belirleyiniz.
a)
b) X in 1 civarnda deer alma ihtimali 2 civarnda deeri alma ihtimalinden
daha byktr.
c)
d) X in 4ten byk deeri alma ihtimali olduka azdr.
eemdersnotlari.com
Gelecek Dersin Konusu
Anaktle Dalmlar
Sklkla kullanlan anaktle dalmlar
eemdersnotlari.com
Anaktle Dalmlar
statistik ve Olaslk
Ders 5: Rastgele Deikenlerin
Dalmlar II
eemdersnotlari.com
Anaktle Dalmlar
Sk Kullanlan Dalmlar
Frekans tablolarna dayal histogram ve frekans poligonlar, verilerin

dalm hakknda genel bilgiler vermektedir.
Yaplan aratrmalardan elde edilen verilere ait dalmn eklinin ve
dalm fonksiyonunun ampirik olarak belirlenmesi kolay deildir.
Bu nedenle, verilerin zelliklerine gre uygunluk gsterecekleri baz
anaktle dalmlar teorik olarak gelitirilmitir.
Baz nemli anaktle dalmlar:

Kesikli Anaktle Dalmlar
Kesikli dzgn dalm
Srekli Anaktle Dalmlar

Srekli dzgn dalm
Bernoulli dalm
Normal dalm
Binom dalm
stel dalm
Poisson dalm
Lognormal dalm
Hipergeometrik dalm
Gamma dalm
Negatif binom dalm
Ki-kare dalm
....................
....................
....................
....................
eemdersnotlari.com
Binom Dalm
Anaktle Dalmlar
Kesikli dalmlarn en yaygn kullanlandr.
Atlan bir parann yaz veya tura gelmesi,

Montajdaki parann toleransa uygunluu ve uygunsuzluu
rencinin bir dersten baarl veya baarsz olmas
gibi iki sonulu olaylarn olaslnn hesaplanmasnda kullanlr.
Binom dalmna uymas iin aadaki artlar salamas gerekir:
Deneme belirli sayda (n) tekrarlanr.
Her deneyin baarl ve baarsz olmak zere iki sonucu vardr.

Deneyler birbirinden bamszdr.
Baar olasl (p) ve baarszlk olasl q=1-p dir.
n deneyde elde edilen baarl sonular x deikenine atanr.
eemdersnotlari.com
Binom Dalm
Anaktle Dalmlar
Binom dalmn olaslk fonksiyonu:
Binom dalmnn ortalamas ve varyans ise aadaki formllerle hesaplanr.
eemdersnotlari.com
Binom Dalm
Anaktle Dalmlar
rnek 1:
a)10 yaz/tura atmada 4 yaz gelme olasln hesaplaynz
b)Bir zarn 20 kez atlmas durumunda tam 12 kez alt gelme olasln
hesaplaynz.
rnek 1 ZM:
a)
Binom dalmn uygun olduu rastgele olaylarda baarl ve baarsz olarak

iki durumun olduu olaylarla ilgilenildiinden:
baarl: yaz gelmesi (p=0.5)
baarsz: yaz gelmemesi (q=0.5)
Olarak tanmlama yaplabilir. n=10;X=4 olduundan istenilen olaslk:
eemdersnotlari.com
Binom Dalm
Anaktle Dalmlar
rnek 1 ZM:
b) baarl: 6 gelmesi (p=1/6)
baarsz: yaz gelmemesi (q=5/6)
Olarak tanmlama yaplabilir. n=20;X=12 olduundan istenilen olaslk:
eemdersnotlari.com
Poisson Dalm
Anaktle Dalmlar
lgilenilen zaman aral, uzunluk veya hacimde sk sk karlalmayan olaylarn

zel durumlar iin gelitirilen dalmdr.
rnein:
belirli bir trafik noktasnda meydana gelen trafik kazas says,
1 m2 kumataki kusur says,
1 cm3 kandaki anormal hcre says,......vb saylabilir.
Poisson dalmnn olaslk fonksiyonu aada verilmitir.
2 np
olarak ifade edildiinden dalmn tek parametresi olduu

sylenebilir.
eemdersnotlari.com
Anaktle Dalmlar
Poisson Dalm
rnek 2:
Bir snftaki renciler zerine yaplan bir aratrmada dersi dinlemeyen renci
saysnn ortalama olarak 3 kii olduu belirlenmitir. Herhangi bir derste;
a) En az bir kiinin dersi dinlememesi olasln hesaplaynz.
b) En fazla iki kiinin dersi dinlememesi olasln hesaplaynz
rnek 2 zm:
Dersi dinlememek nadiren karlalan bir olay! olduu iin poisson dalm
kullanlmaldr. np 3 olup bu olaya ait poisson olaslk fonksiyonu :
e 3 3 X
P( X )
X!
.
eemdersnotlari.com
Srekli Rastgele Deiken Dalm
Anaktle Dalmlar
En sk kullanlan srekli rastgele deikenlere ait Anaktle Dalmlar

Srekli Anaktle Dalmlar
Srekli dzgn dalm
Normal dalm
stel dalm
Lognormal dalm
Gamma dalm
Ki-kare dalm
....................
....................
eemdersnotlari.com
Dzgn (niform) Dalm
Anaktle Dalmlar
X srekli rastgele deiken belirli bir aralktaki her deerinin meydana gelme
olasl eit ise bu rastgele deikenin dalm dzgn (nifrom) dalmdr.
nifrom dalma ait olaslk fonksiyonu:
eemdersnotlari.com
Dzgn (niform) Dalm
Anaktle Dalmlar
rnek 3 :
Sper marketteki kasaya 30 dakikalk periyotta bir mteri gelmitir. Bu mterinin
son 5 dakikada gelmi olma ihtimalini hesaplaynz.
rnek 3 ZM :
Olaslk younluk fonksiyonu:
eemdersnotlari.com
Dzgn (niform) Dalm
Anaktle Dalmlar
NFORM DAILIM LE LGL MATLAB KOMUTLARI

[a, b] aralnda niform dalm rasgele deikenin bu aralk ierindeki
herhangi bir x deerini alma ihtimali unifcdf komutu ile hesaplanr.
rnein bir nceki rnek aada verilen MATLAB komutu yardmyla kolaylkla
hesaplanabilir:
prob=unifcdf(5,0,30)
eemdersnotlari.com
Normal Dalm
Anaktle Dalmlar
Srekli olaslk dalmlarnn en nemlisi ve en ok kullanlan normal

dalmdr. Normal dalma, bu dalm gelitiren kiilerin isimlerine atfen
Gauss-Laplace dalm,
Erinin biimine izafeten de an erisi de denilmektedir.

Evrendeki birok olay normal dalma uygunluk gsterdiinden yaplan
aratrmalarda elde edilen verilerin deerlendirilmesinde ok yaygn olarak
kullanlmaktadr.
eemdersnotlari.com
Normal Dalm
Anaktle Dalmlar
Normal dalmn olaslk younluk fonksiyonu
Normal younluk fonksiyonu iki parametreye sahiptir:

ortalama
standart sapma
Normal dalm fonksiyonu ve kmlatif dalm fonksiyonu grafiksel
olarak aada verilmitir.
eemdersnotlari.com
Normal Dalm
Anaktle Dalmlar
Ortalama ve Standart sapma deerlerine bal olarak Normal dalmn yeri ve

biimi deimektedir.
rnein:
Aada ekilleri verilen A, B ve C normal dalm rastgele deikenler
arasnda:
eemdersnotlari.com
Anaktle Dalmlar
Normal Dalm
Normal dalmn sreklilik zelliinden dolay X rastgele deikeninin

sadece belirli bir aralkta deer almas sz konusudur.
lgilenilen aralkta deer alma olasl, olaslk younluk fonksiyonunun
entegrali ile elde edilir.
rnein:
P( a X b) olasln hesaplamak iin
ilemi yaplmaldr.
Grlecei zere olduka fazla ilem yk gelmektedir.
lem ykn azaltmak iin bu dalm yerine gelitirilen standart normal
dalm kullanlmaktadr.
X rastgele deikeni normal dalyorsa aadaki eklinde gsterilir:
X ~ N( ; 2 )
.
eemdersnotlari.com
Standart Normal Dalm
Anaktle Dalmlar
X normal deikeni sonsuz deer alabileceinden nmerik olarak zm elde

edilebilmesi iin normal dalm rastgele fonksiyon standart normal dalm
rastgele deikene dntrlr:
Standart normal dalm: ortalamas 0 ve varyans 1 olacak
ekilde dnm yaplr:
Bu ifade normal rastgele deikenin olaslk younluk fonksiyonun yazlrsa

standart normal deikene ait olaslk younluk fonksiyonu elde edilir:
belirli entegraline eit olur.
eemdersnotlari.com
Anaktle Dalmlar
Dalmn genel zellikleri dikkate alnarak standart normal deiken (Z) iin
integralleri hesaplanarak standart normal dalmla ilgili tablolar hazrlanmtr.
eemdersnotlari.com
Anaktle Dalmlar
Z tablosu olarak adlandrlan bu tablolar farkl ekillerde dzenlenmektedir.

Bu ders kapsamnda kullanlacak olan tablo P(Z > z0) olasln vermektedir.
Verilen tablo yardmyla normal dalma ait her trl olaslk
hesaplanabilmektedir.
Ayrca, dalm simetrik olup dalmn tepe noktasnn yatay ekseni kestii
noktann koordinat sfrdr (dalmn ortalamasdr) ve eri altnda kalan alann
deeri 1e eittir.
Dalm simetrik olduu iin P(Z > 0) = P(Z < 0)= 0.5 dir.
Bu nedenle, ortalamann sanda kalan ksm tablolarda verilmekte, dier
yarsnn ayn olduu bilinmektedir.
eemdersnotlari.com
Anaktle Dalmlar
stenen X rastgele deikeninin belirli aralkta deer alma olasln hesaplamak

iin izlenecek yaklamlar yle zetlenebilir:
1. Verilen a < X < b aral m < Z < n aralna dntrlr. Yani,

Bu amala
Z
dnm kullanlr.
2. Kar gelen P(m<Z<n) deeri tablo yardmyla belirlenir. yle ise P(A<X>b):
hesaplanr.
eemdersnotlari.com
Olaslk Tablolarn okunuu
Anaktle Dalmlar
Z tablosundan istenilen olaslk deeri bulunulurken verilen deer;

tamsay ksm ile birinci ondalk ksm
ikinci ondalk ksm
olmak zere iki paraya ayrlr
Z tablosundan bir olaslk deeri okumak
iin aadaki admlar takip edilir:
1. tamsay ksm ile birinci ondalk ksm
dey eksende iaretlenir.
2. ikinci ondalk ksm iin yatay eksende
eksende iaretlenir.
3. Bu deerlere yatay ve dey eksende
kar gelen deerlerin kesitii hcredeki
deer aranan olaslk deeridir.
eemdersnotlari.com
Normal Dalm-MATLAB
Anaktle Dalmlar
NORMAL DAILIM LE LGL MATLAB KOMUTLARI

Normal dalm bir rastgele deikenin belirli bir X deerine karlk olaslk
younluk fonksiyonu deeri aadaki komut yardmyla hesaplanr:
P = normpdf(X,MU,SIGMA)
Burada MU ve SIGMA srasyla normal dalm rastgele deikenin ortalamasn
ve standart sapma deerini gstermektedir.
Normal dalm rastgele deikenin ile belirli bir x deerini alma olasl
P(X<x) = normcdf(X,MU,SIGMA)
P olasln veren -
dan Xe olaslk hesabnda X rastgele deikeni belirlemek
X = norminv(P,MU,SIGMA)
eemdersnotlari.com
Anaktle Dalmlar
Normal Dalm-MATLAB
Standart normal dalm bir fonksiyona ait olaslk hesaplamalar iin

normcdf komutu aadaki ekilde verilmedir.
P = normcdf([Z])
Probability Between Limits is 0.81859
0.4
Verilen iki snr deer arasnda normal

rastgele deikene ait olaslk dalm
fonksiyonunu izmek iin:
0.35
0.3
[p,h] = normspec(specs, mu, sigma)
Density
0.25
0.2
0.15
Burada
specs: limit deerleri gstermektedir.
p: olaslk deerini gstermektedir.
eemdersnotlari.com
0.1
0.05
0
-4
-3
-2
-1
0
Critical Value
Anaktle Dalmlar
rnekler
rnek 4 :
Eer Z standart normal dalm bir rastgele deiken ise aadaki olaslklar
grafiksel olarak gsterip hesaplaynz.
a) P(0<=Z<=2)
b) P(-2<=Z<=2)
c) P(0<=Z<=1.53)
d) P(0.28 < Z < 1.28)
eemdersnotlari.com
Anaktle Dalmlar
rnekler
rnek 4 ZM:
a) P(0<=Z<=2)
MATLAB komutu:
normspec([0,2],0,1)

0.4
0.35
0.3
Density
0.25
0.2
0.15
0.1
0.05
0
-4
eemdersnotlari.com
-3
-2
-1
0
Critical Value
Anaktle Dalmlar
rnekler
rnek 4 ZM:
b) P(-2<=Z<=2)
MATLAB komutu:
0.4
normspec([-2,2],0,1)
0.35
0.3
Density
0.25
0.2
0.15
0.1
0.05
0
-4
eemdersnotlari.com
-3
-2
-1
0
Critical Value
Anaktle Dalmlar
rnekler
rnek 4 ZM:
c) P(0<=Z<=1.53)
MATLAB komutu:
0.4
normspec([0,1.53],0,1)
0.35
0.3
Density
0.25
0.2
0.15
0.1
0.05
0
-4
eemdersnotlari.com
-3
-2
-1
0
Critical Value
Anaktle Dalmlar
rnekler
rnek 4 ZM:
d) P(0.28 < Z < 1.28)

MATLAB komutu:
0.4
normspec([0.28,1.28],0,1)
0.35
0.3
Density
0.25
0.2
0.15
0.1
0.05
0
-4
eemdersnotlari.com
-3
-2
-1
0
Critical Value
Anaktle Dalmlar
rnekler
rnek 5 :
P(Z > z1)=0.025 ise z1=?
rnek 5 ZM:
nceki problemlerde eksen deerlerinden hareketle
olaslk deeri bulunurken bu problemde olaslk
deerinden hareketle eksen deerleri bulunmaktadr.
Yani tabloya bak ynteminde deiiklik var.
Probability Greater than Lower Bound is 0.024998

0.4
Tablodan 0.025 olaslk deerine kar gelen z deeri

aratrlrsa bunun 1.96 (yani z1=1.96) olduu grlr.
0.35
0.3
Density
0.25
MATLAB komutu
0.2
z1=norminv(0.975,0,1)
0.15
0.1
0.05
0
-4
-3
-2
-1
0
Critical Value
eemdersnotlari.com
Anaktle Dalmlar
rnekler
rnek 6:
P(-z1 < Z < z1)=0.90 ise
z1=?
rnek 6 ZM:
deer ift tarafl olduundan (her iki kuyruu kapsadndan) her parann olasl
(1-0.90)/2=0.05 dir.
Tablodan 0.05 olaslk deerine kar gelen z deeri aratrlrsa bunun 1.64
(yani z1=1.64) olduu grlr.
eemdersnotlari.com
Anaktle Dalmlar
rnekler
rnek 7:
Bir imalathanede retilen millerin aplarnn ortalamas 3.0005 in ve standart
sapmalarnn ise 0.001 in olan normal dalma uyduu tespit edilmitir. retilen
miller eer 3.0000.002 in aralnn dnda iseler bu miller hatal retim kabul
edilmektedir.
Buna gre toplam retimdeki hatal rn miktarn bulunuz.
eemdersnotlari.com
Anaktle Dalmlar
rnekler
rnek 7 ZM:
stenilen olaslk ifadesi:
Bu olaslk deerini hesaplamak iin X srekli normal deikeni standart

normal hale dntrlr:
eemdersnotlari.com
Dalm Tipinin Belirlenmesi
Anaktle Dalmlar
Ham olarak elde edilen rasgele deikene ait datalarn dalm tipini
(Normal, exponensiyal, Log-nomal v.b. ) belirlemek rasgele deiken
kullanlarak yaplacak analizler iin ok nemlidir.
Bu ilemlerde rasgele deikenin nasl bir dalm davran gsterdii ve bu
dalmn parametreleri kullanlmaktadr.
Ham olarak elde edilen bu datalara bir dalm uydurmak (distirbution
fitting) iin aada verilen admlar takip edilir:
Dalm tipini grafiksel olarak belirlemek
Belirlenen bu dalm tipine ait parametreleri tahmin etmek
Belirlenen bu dalm tipinin uygunluunu test etmek.
eemdersnotlari.com
Anaktle Dalmlar
Dalm tipini grafiksel olarak belirleme:

Ham olarak elde edilmi rasgele deikene ait datalarn hangi dalm tipine
uygun olduunu belirlemede genellikle bu datalarn grafiksel olarak
gsterimi ile birlikte uygunluk testi (goodness-of-fit) uygulanarak elde edilir.
eemdersnotlari.com
Anaktle Dalmlar
Dalm parametrelerinin Tahmini:

Belirlenen dalma ait parametrelerin (ortalama, standart sapma, arpklk,
basklk gibi) iin balca iki metot kullanlr:
Momentler metodu (method of moments)
Maksimum olabilirlik metodu (method of maximum likelihood)
Bu metotlar vastasyla edilen parametreler daha sonra gerekletirilecek

analizlerde rasgele deikenlerin kullanlmasn salar.
eemdersnotlari.com
Anaktle Dalmlar
Seilen dalm fonksiyonun uygunluk testi:

Son adm olarak, rasgele deikenlere ait belirlenmi dalm tipinin
uygunluk testi yaplarak istatistiksel olarak ne kadar uygun olduu tespit
edilir. Bu admda kullanlan belli bal uygunluk testi yntemleri:
Ki-kare uygunluk testi (Chi Square test)
Kolmogorov Smirnov test
Anderson Darling test
Bu testlerden sadece ilk ikisine ait teorik bilgiler verilecektir.
eemdersnotlari.com
Anaktle Dalmlar
K-KARE UYGUNLUK TEST:

Ki-kare istatistik deerini hesaplamak iin ncelikle datalar belirli sayda
aralklara (intervals) ayrlr ve bu aralklarn beklenen deeri (Expected
value) uydurulan dalmdan hesaplanr. Sonra Chi-square istatistik deeri
aadaki bant yardmyla hesaplanr:
eemdersnotlari.com
Gelecek Dersin Konusu
Anaktle Dalmlar
rnekleme Planlar ve Dalmlar
eemdersnotlari.com

Olasılık Ve İstatistik - Erzurum Teknik Üniversitesi Ders Notları

Uploaded by

Document Information

Copyright

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Olasılık Ve İstatistik - Erzurum Teknik Üniversitesi Ders Notları

Uploaded by

Copyright:

statistie Giri

Erzurum Teknik niversitesi

Erzurum Teknik niversitesi

Bilim, sonsuz sayda ve ok karmak nesne ve olaylardan oluan evrenin kavranmasn

Erzurum Teknik niversitesi

Evrende grlen farkllk ve eitliliin nedenleri bilimsel adan 3 grupta toplanmaktadr:

Erzurum Teknik niversitesi

ok karmak olan evrendeki nesne ve olaylar aklamak ve zellikle gelecekteki

Erzurum Teknik niversitesi

Erzurum Teknik niversitesi

Erzurum Teknik niversitesi

Bu yoldan elde edilen bilgilere dayanarak genelleme yapmak ve olaylar arasndaki

Erzurum Teknik niversitesi

statistiksel bilgiler ancak ok saydaki olay veya nesnenin gzlenmesi ve incelenmesi

Erzurum Teknik niversitesi

statistiksel kurallarda rastlantya bal bir olayn ok (sonsuz) kez yinelenmesiyle

Erzurum Teknik niversitesi

Bilimsel anlam ile istatistik:

pozitif bilimlerin temeli olan gzlemlerin yaplmas, verilerin toplanmas, analizi ve

Erzurum Teknik niversitesi

Bu alanda katkda bulunan dier nl

Erzurum Teknik niversitesi

Verilerin deerlendirilmesinde kullanlma durumuna gre;

Erzurum Teknik niversitesi

Aratrmalarda ilgilenilen karakteristiklerin tespiti lm ve/veya saym yoluyla yaplr.

Erzurum Teknik niversitesi

statistiksel deerlendirmeye alnacak verilerin hassasiyeti ve doruluk derecesi yksek

Erzurum Teknik niversitesi

Erzurum Teknik niversitesi

Erzurum Teknik niversitesi

Varlan sonularn tutarll seilen rnein anaktleyi temsil etmesine baldr.

Temsili etkileyen en nemli iki husus:

Anaktleye ait N, , 2, ... gibi deerlere parametre denilmektedir.

Erzurum Teknik niversitesi

Gelecek dersin konusu

Erzurum Teknik niversitesi

Prof. Dr. rfan KAYMAZ

Erzurum Teknik niversitesi

nceleme sonucu elde edilen ham verilerin istatistiksel yntemler kullanlarak

zetlenmesi aklayc istatistii konusudur.

Erzurum Teknik niversitesi

Kullanlan en yaygn yntemlerden biridir.

Erzurum Teknik niversitesi

lgili deikenin dalm hakknda bilgi alnabilir.

Erzurum Teknik niversitesi

Frekans tablolarnn dzenlenmesinde aadaki sra izlenir:

Erzurum Teknik niversitesi

Frekans tablolarnn dzenlenmesinde aadaki sra izlenir:

Erzurum Teknik niversitesi

Snf saysn 7 alarak frekans tablosunu oluturunuz.

Erzurum Teknik niversitesi

Erzurum Teknik niversitesi

Frekans tablosunun tarama stununa bakldnda verilerin hangi deerler

Erzurum Teknik niversitesi

Erzurum Teknik niversitesi

Histogram ve Frekans Poligonlar

X eksenine snf snrlar, Y eksenine frekans

Erzurum Teknik niversitesi

Histogram ve Frekans Poligonlar

Dalmn biimine baklarak veri grubu hakknda ilk basit deerlendirmeleri

Erzurum Teknik niversitesi

Histogram ve Frekans Poligonlar

Yukardaki frekans tablosunda verilen birikimli frekans deerleri Y eksenine,

Erzurum Teknik niversitesi

Stun ve Pasta Grafikleri

Erzurum Teknik niversitesi

Erzurum Teknik niversitesi