BÖLÜM 1- İSTATİSTİĞE GİRİŞ

BÖLÜM 1

İSTATİSTİĞE GİRİŞ
İnsanoğlu tarih boyunca, çevresinde olup bitenleri merak etmiş ve bu merakını gidermek üzere deneyler ve
gözlemler yapmıştır. Bu deney ve gözlemler sonucu elde edilen bilgiler, sınıflandırılmış ve böylece bilimsel
bilgilere ulaşılmıştır. Bilimsel bilgilerin irdelenmesi ile yeni meraklar oluşmuş, bunlara cevap için de yeni bilgi
üretilmesi veya var olan bilgilerden yorumlamalarla yeni bilgiler elde edilmesi gerekmiştir. Şu halde bilimsel
gelişmenin motive edici öğesi insanoğlunun merak’ıdır.

Örneğin havanın nasıl olacağını, seçimlerde partilerin kazanma olasılıklarının hangi değerde olduğunu,
hastahaneye hangi yaş grubunda bulunan kimselerin ne gibi nedenlerle ve ne sıklıkta başvurduğunu,
üniversite öğrencilerinin giriş sınavında aldıkları puanlar ile lisans öğrenimindeki başarıları arasında nasıl bir
ilişki olduğunu, belirli zaman aralıklarında belirli malların satış fiyatlarında nasıl bir değişme olduğunu ve
buna paralel olarak gelecekte nasıl bir değişme bekleneceğini, adli vakalarda veya trafik kazalarında yıllar
boyunca nasıl bir değişme olduğunu ve buna göre gelecek birkaç yıl içinde nasıl bir durumla
karşılaşacağımızı doğal olarak merak ederiz ve bunlara yeterince doğru yanıt verebilmek isteriz. Bu ve
benzer soruların yanıtlarına sadece istatistik biliminin yöntemleri uygulanarak ulaşılabilir.

İstatistik bilim dalının konusu, belirli bir olayı açıklamak üzere, bu olay hakkında gözlemlere veya kurama
dayanılarak bilgiler toplamak, bunları işlemek ve sonuçları yorumlayarak yeni vargılara ulaşmaktır. Buna
göre istatistik, veri toplama ve verileri inceleme, yorumlama amacıyla geliştirilmiş teknikler ve yöntemler
bilimidir. Bu tanıma göre istatistiğin temel amacı, bireysel davranışları veya doğal olayları, bunların
birleşmesinden oluşan, genel anlamda toplumun davranış biçimini tanıtmak ve bunlar hakkında tahminler
yapmaktır.

İstatistik teknik ve yöntemleri, amaçlarına göre iki gruba ayrılabilir. Gözlemleri veya bilgileri tanımaya yönelik
teknik ve yöntemler TANIMLAYICI İSTATİSTİK (DESCRIPTIVE STATISTIC) olarak adlandırılır. İkinci grup
teknik ve yöntemler ise, gözlemle elde edilen bilgilerden hareketle, gözlenmemiş, fakat gözlenmişe benzer
durumlar hakkında tahminlerde, öngörmelerde bulunmakta yararlı olanlardır. Bunlara da ÇIKARIMSAL
İSTATİSTİK (INFERENTIAL STATISTIC) denir.

1.1- NİÇİN BİLGİ TOPLAMALIYIZ ?

(a) Bilgi, bir bilimsel incelemenin girdisi olarak veya bir konu hakkında irdeleme yapabilmek için gerekli
olabilir.
(b) Bilgi, çalışmakta olan bir bir hizmet veya üretimin etkinliğini ölçmek üzere gerekli olabilir.
(c) Bilgi, var olan standartlara uyum sağlamak üzere gerekli olabilir.
(d) Bilgi, bir karar verme aşamasında değişik yolların denenmesinde yardımcı olacak şekilde gerekli olabilir.
(e) Bilgi, sadece merağımızı gidermek üzere gerekli olabilir.

Bu aşamada kısaca bilgi toplama yöntemlerinden bahsedilmelidir. Bilgi, resmi ve teknik kuruluşlardan,
bireysel kaynaklardan temin edilebileceği gibi, bizzat kendimiz gereksindiğimiz bilgiyi elde etmek üzere bir
deney kurgulayabiliriz.
Bilgi toplama yöntemlerinin en belirgini ve bilineni ANKET (SORGULAMA) yöntemidir. Bu yöntemde bilgiler,
araştırma konusu ile ilgili TOPLUM (ANA KİTLE, POPULATION) ’dan RASTGELE (GELİŞİGÜZEL,
RANDOM) yöntemlerle derlenen bir gruba (ÖRNEK KİTLE, SAMPLE) soru sorarak alınan yanıtlardan elde
edilir. Sorular ve yanıtlar sözlü veya yazılı olabilir. Ama toplum ve örnek kitle kesinlikle doğru bilimsel
yöntemlerle belirlenmelidir. Örneğin Istanbul’da yaşayan ailelerin çocuk sayılarını tesbite yönelik bir
araştırmaya, kesinlikle bütün ilçelerde ve bu ilçelerin her semtinde, hatta her sokağında oturanlardan gruplar
dahil edilmelidir. Keza, bir partinin seçimlerde alacağı oy oranını saptamak üzere, bu partinin il veya ilçe
örgütlerinin bulunduğu yerin sadece yakın cıvarında anket yapmak, hele buralarda önüne gelene soru
sormak, bizi yanlış sonuçlara götürür. Bir hükümet politikası üzerine halkın duygu ve düşüncelerini saptamak
üzere yapılan bir anket çalışmasında, örneğin “Bu faydasız politikanın durdurulmasını istiyor musunuz?”
biçiminde taraflı bir soru sorulmamalıdır. Keza, piyasaya yeni sunulan bir hazır yiyecek maddesine tüketici
davranışını belirlemek üzere, ev-ev dolaşılarak karşılıklı konuşmak suretiyle bir anketin, sadece çalışma
saatlerinde yapılması son derece yanlıştır. Çünkü bu üründen en çok yararlanacak ve muhtemelen ürünün
çıkışını destekleyecek olan çalışan bayanlar, anket günlerinde evde olamamakta ve ürün hakkında, sadece,
pek olumlu bakmayacakları belli olan hamarat ev kadınlarının fikri alınmış olmaktadır. Bunlara benzer olarak,
belirli bir gelir grubuna giren ailelerin harcama biçimleri incelenmek

İSTATİSTİK-OLASILIK D. ALİ ŞAŞMAZ BLM 1 İSTATİSTİĞE GİRİŞ Sayfa 1

 BÖLÜM 1- İSTATİSTİĞE GİRİŞ

isteniyorsa, yılın her ayının değişik günlerindeki harcamaları dikkate alınmalıdır. Gene, örneğin Istanbul’da
yaşayanların tatil alışkanlıklarını incelemek üzere bir anket yapılıyorsa, sadece Şişli-Nışantaşı bölgesinde
çalışılmamalıdır. Unutulmamalıdır ki başarısız istatistiğin temelinde yanlış data, yanlış datanın temelinde de
yanlış yerde, yanlış zamanda, yanlış kişilere yanlış sorular sorularak yapılan yanlış anket yer almaktadır.

Diğer İSTATİSTİKSEL BİLGİ (VERİ, DATA) toplama yöntemi, GÖZLEM yöntemidir. Bu, olayları sadece
gözlemek suretiyle yapılır. Yalnız, olayların gelişim seyrine etki edilmemelidir. Ancak veri hatalarının en
düşük düzeyde olması sağlanmalıdır.

DENEYSEL YÖNTEM ise, çeşitli olaylar arasındaki SEBEP-SONUÇ (GİRİŞ-ÇIKIŞ) ilişkilerini incelemek ve
buna dair bir karar verebilmek için uygulanır. Oluşturulan varsayımın sınanması için deneyler yapılmakta ve
deney sonuçlarına göre yorum yapılmakta ve karar verilmektedir. Araştırmacı yine olayların gidişine
karışmamalıdır.

Son yöntem, daha çok psikologlar tarafından geliştirilmiş olan ve onların çok kullandığı PROJEKSİYON
yöntemidir. Bilgiler, sorulara yanıt veren kişilerden derlenmektedir. Bu nedenle bu bilgilerin özel düşünceler,
davranışlar, duygular ve hayal gücü ile karışık olması kaçınılmazdır.

İstatistiksel yöntemlerin herhangi bir problemin çözümünde yararlı olabilmesi için, bilgilerin aynı veya benzer
özellikte olması, saymak, ölçmek veya sınıflandırmak suretiyle değerlendirilebilmesi gerekir.

Özetlemek gerekirse bir istatistiksel çalışmanın çeşitli şekillerde data toplamak, bunları işlemek ve bir sonuç
çıkarmak evrelerinden oluştuğu söylenmelidir. Data toplamanın çeşitli yollarına karşılık, data işleme ve
sonuçlandırma aşamalarında herkes aynı biçimde çalışır. Bu nedenle istatistik ve olasılık genel bir bilimdir ve
çeşitli mesleklere yönelik değil, genel bir tarza sahiptir. Yalnız çok kuramsal biçimde inceleneceği gibi, pratik
yönü daha ağır olan bir biçimde de sunulabilir. Biz kuramsal yön ile az ve pratik yön ile daha fazla ilgili olarak
derslerimizi yürütmeye çalışacağız.

İstatistiğin genel oluşuna ilişkin şöyle bir örnek verilebilir. “Rastgele alınmış olan 200 emekliden 137 tanesi
bağımsız bir evden ziyade, bir apartman katında yaşamayı yeğlediklerini söylemişlerdir. Bu beyan, % 95
anlamlılık düzeyinde, bütün emeklilerin yaklaşık % 60 kadarının bağımsız bir evden ziyade bir apartman
katında yaşamayı yeğledikleri savını ispatlar mı?” Bu soru sosyal bilimlerle ilgilenenlere sorulacak bir soru
gibi görülmektedir. Ama, teknik bir terim olan “anlamlılık düzeyi” bir tarafa bırakılırsa, bu soru

gıda bilimi ile ilgili olanlara;

o
“ –7 C soğuğa maruz kalmış olan rastgele alınmış 200 portakal ağacından 137 tanesinin meyvelerinde bazı
o
olumsuzluklar gözlenmiştir. Bu durum, % 95 anlamlılık düzeyinde, -7 C soğuğa maruz kalmış bütün portakal
ağaçlarının yaklaşık % 60 kadarının meyvelerinde aynı olumsuzlukların olacakları savını ispatlar mı?”

elektrik mühendisliği ile ilgili olanlara;

“Belli bir üreticinin ürettiği transistör’lerden rastgele alınan 200 tanesinden 137 tanesi belirli bir hızlandırılmış
ömür denemesinde başarılı olmuşlardır. Bu durum, % 95 anlamlılık düzeyinde, bu üreticinin ürettiği
transistör’lerden yaklaşık % 60 kadarının bu hızlandırılmış ömür denemesinde başarılı olacağı savını ispatlar
mı?”

eğitim bilimleri ile ilgili olanlara;

“ Büyük bir kentteki bir lisenin öğrencilerinden rastgele alınmış 200 tanesinden 137 tanesi eğitimlerine
üniversitede devam edeceklerini söylemişlerdir. Bu durum, % 95 anlamlılık düzeyinde, bu kentteki lise
öğrencilerinin yaklaşık % 60 kadarının üniversiteye devam etmek istedikleri savını ispatlar mı?”

çevre bilimleri (ekoloji) ile ilgili olanlara;

“ Bir kentteki otomobillerden rastgele alınmış 200 tanesinden 137 tanesinin hava kirliliği kaynağı olmadığı
saptanmıştır. Bu durum, % 95 anlamlılık düzeyinde, bu kentteki tüm otomobillerin yaklaşık % 60 kadarının
hava kirliliği yaratmadığı savını ispatlar mı?” değişik şekillerinde sorulabilir.

Çeşitli meslek grupların yöneltilmiş bu soruların, çözümde uygulanacak istatistik yöntem açısından bir farkı
yoktur. O halde okuyucu, her istatistik problemini kendi mesleğine yönelik biçimde yeniden tasarlamalı ve
bunu alışkanlık haline getirmelidir. Mamafih, her durumda daha kesin bir cevap verebilmek için rastgele
alınan örnek sayısının arttırılması gerektiği söylenmelidir. Çünkü istatistik biliminde genel bir kural şudur ki,
alınan rastgele örnek sayısı ne kadar arttırılırsa, doğru sonuca o kadar fazla yaklaşılmış olunur.

İSTATİSTİK-OLASILIK D. ALİ ŞAŞMAZ BLM 1 İSTATİSTİĞE GİRİŞ Sayfa 2

 BÖLÜM 1- İSTATİSTİĞE GİRİŞ

1.2- İSTATİSTİK DATA TİPLERİ

Ölçmekle, gözlemekle veya diğer yollarla elde edilen istatistiksel data, örneğin bir kişinin boyu, atılan tavla
zarının üste gelen yüzündeki benek sayısı, bir yılda kaydedilen 6.0 şiddetinden büyük depremlerin sayısı, bir
kişinin belirli bir soruya verdiği “evet” veya “hayır” yanıtı gibi çok çeşitli tipte olabilir.
Ölçülen ve bu nedenle her değeri alabilen dataya SÜREKLİ DATA (CONTINUOUS DATA) adı verilir.
Bunların cm., kgr. gibi belirli boyutları vardır.

Sayılmak suretiyle elde edilen ve bu nedenle sadece pozitif tamsayı değerler alabilen dataya KESİKLİ DATA
(DISCRETE DATA) denir. Bunların boyutları yoktur. 100 kez havaya atılan bir kusursuz metalik paranın
“yazı” yüzünün üste gelmesi sayısı, sadece sayılabilir ve bu nedenle kesikli data olarak sınıflandırılır.

Sürekli ve kesikli dataya normal aritmetik kuralları (toplama, çıkarma gibi) uygulanabilir.
Bu kuralların uygulanamadığı bir data tipi vardır ki, bu da ALFABETİK DATA (NOMINAL DATA) olarak
adlandırılır. Örneğin bir kişinin “medeni durumunuz nedir?” sorusuna verebileceği (a) evli,(b) bekar, (c)
boşanmış, (d) dul cevapları nominal data örneğidir. Bu data tipi ancak sayısal hale dönüştürüldükten sonra,
istatistiksel olarak işlenebilir. Bunun için çeşitli cevaplardan kaç adet verilmiş olduğu sayılmalıdır.

Datanın bilerek veya bilmeden yanlış yorumlanması sözkonusu olabilir. Şöyle bir örneği gözönüne alalım.
Varsayalım ki lise son sınıf öğrencilerinden Ayşe, Ahmet, Mehmet ve Gül’ün , Tarih, Matematik ve İngilizce
derslerinden aldıkları dönem sonu başarı notları Tablo 1’de görüldüğü gibidir. Notların toplam değerleri
başarı ölçütü olarak alınırsa başarı sıralaması (1) Ayşe, (2) Ahmet, (3) Mehmet ve (4) Gül şeklinde olacaktır.

Tablo 1. Lise son sınıf öğrencilerinin dönem sonu başarı notları.

Tarih Matematik İngilizce Toplam Başarı derecesi

Ayşe 89 51 40 180 1
Ahmet 61 56 54 171 2
Mehmet 40 70 55 169 3
Gül 13 77 72 162 4

Fakat bu başarı sırası gerçeği yansıtmakta mıdır? Bu soruya cevap aramak üzere bu öğrencilerin her
desten başarı sıralamalarını oluşturup, toplam kötü puanlarına göre yeni bir sıralama yapalım. (Tablo 2) Bu
sıralama biçimi ile başarı derecesinin tamamen değiştiği görülmektedir.

Tablo 2. Tablo 1 verilerinin değişik bir yorumu.

Tarih Matematik İngilizce Toplam Başarı derecesi

Ayşe 1 4 4 9 4
Ahmet 2 3 3 8 3
Mehmet 3 2 2 7 2
Gül 4 1 1 6 1

Tablo 2’de yapılan yoruma göre başarı sıralaması (1) Gül, (2) Mehmet, (3) Ahmet ve (4) Ayşe biçiminde, ilk
sıralamanın tamamen tersine dönmüştür. Sonucu doğrulamak üzere, bu kez kötü puanlarını, derslerin ağırlık
derecelerini de gözönüne alarak yeniden hesaplayıp bir sıralama daha yapalım. (Tablo 3)

Tablo 3. Tablo 1 verilerinin ikinci değişik yorumu.

Tarih Matematik İngilizce Toplam Başarı derecesi

Ağırlıklar 3 6 5
Ayşe 1*3=3 4*6=24 4*5=20 47 4
Ahmet 2*3=6 3*6=18 3*5=15 39 3
Mehmet 3*3=9 2*6=12 2*5=10 31 2
Gül 4*3=12 1*6=0 1*5=5 23 1

Başarı derecesinin Tablo 2’deki gibi elde edildiği görülmektedir. Son olarak ağırlıklı başarı notları sıralaması
yapılırsa (Tablo 4) sıralamanın yine aynı çıktığı görülür. Şu halde olayımızdaki başarı sıralaması ilk yapıldığı
gibi (1) Ayşe, (2) Ahmet, (3) Mehmet, (4) Gül biçiminde değil, bunun tam tersi olan (1) Gül, (2) Mehmet, (3)
Ahmet, (4) Ayşe olacağı anlaşılır ki, data’nın doğru yorumlanışı da budur.
İSTATİSTİK-OLASILIK D. ALİ ŞAŞMAZ BLM 1 İSTATİSTİĞE GİRİŞ Sayfa 3
 BÖLÜM 1- İSTATİSTİĞE GİRİŞ

Tablo 4. Tablo 1 verilerinin üçüncü değişik yorumu.

Tarih Matematik İngilizce Toplam Başarı derecesi

Ağırlıklar 3 6 5
Ayşe 89*3=267 51*6=306 40*5=200 773 4
Ahmet 61*3=183 56*6=336 54*5=270 789 3
Mehmet 40*3=120 70*6=420 55*5=275 815 2
Gül 13*3=39 77*6=462 72*5=360 841 1

İstatistik data’nın yanlış yorumlanması hakkında, şöyle bir diğer örnek verilebilir. Istanbul’da belirli bir yılın
belirli bir ayında satılan ithal otomobillerin ortalama satış fiatlarını elde etmek istediğimizi kabul edelim.
Basitlik sağlamak üzere, sadece Lada, Volkswagen ve Mercedes marka otomobiller ithal edilmiş ve satılmış
olsun. Bunların da satış fiatlarının sırasiyle, 12, 20 ve 28 Bin TL. olduğu verilirse, bahsekonu zaman
diliminde ithal otomobillerin ortalama satış fiatı (12+20+28)/3=20 Bin TL olarak hesaplanır. Bu satış fiatı
gerçeği yansıtamaz. Çünkü amacı tam olarak ortaya çıkarmamaktadır. Gerçek satış fiatına, her marka
otomobilden ne kadar satıldığının da dahil edilmesi gerekir. Buna göre doğru işlem, bir ağırlıklı ortalama
hesaplanmasını gerektirir. Eğer anılan zaman diliminde 15 Lada, 8 Volkswagen ve 12 de Mercedes marka
ithal otomobil satılmış ise, ithal otomobillerin gerçek ortalama satış fiatı,

(12*15+20*8+28*12)/(15+8+12)=19.3 Bin TL. olarak hesaplanır.

Kimi zaman istatistik data’nın yanlış yorumlanmasının nedeni, bilgi yetersizliği olabilir. Örnek olarak, bir
günlük gazetenin spor sahifesinde yayınlanmış olan, “En başarılı Milli Takım Teknik Direktörü Ersun
Yanal’dır.” başlıklı haberde verilen aşağıdaki tablo gösterilebilir.

Galibiyet oranı en yüksek 5 teknik direktörün listesi:

Teknik Direktör Oyun Galibiyet Beraberlik Mağlubiyet Atılan gol Yenilen gol Galibiyet
%’si
1.Ersun Yenal 13 7 3 3 23 14 53
2.Fatih Terim 34 17 8 9 47 37 50
3.Şenol Güneş 50 23 13 14 72 50 46
4.Tınaz Tırpan 11 5 1 5 16 12 45
5.Sabri Kiraz 12 5 1 6 13 15 41
Toplam (Genel) 120 57 26 37 171 128 47.5

Bu tablo ile, yazanın amacı doğrultusunda “birşeyler” denilmekte ise de, istatistik açıdan bu tabloda ile
verilmek istenen mesajın “pek doğru” sayılamayacağı açıktır. Bu tabloya birçok yönden itiraz edilebilir.

1. Teknik Direktörlerin görev aldıkları maç sayısı, birbiriyle kıyaslanmayacak derecede farklıdır. Her teknik
direktörün oynadığı maç sayısı yaklaşık olarak aynı olursa, ancak bu durumda yapılan kıyaslama anlamlı
olur.
2. Bu tabloya diğer Teknik Direktörlerin, özellikle yabancı Teknik Direktörlerin dahil edilmesi gerekirdi.
Dolayisiyle eksik değerlendirme yapılmış olmaktadır.
3. Özel-Resmi maç ayırımı yapılmalı idi. Zira bu iki tür maçların amaçları ve dolayisiyle motivasyonları
farklıdır.
4. Böyle bir tablo yapılacaksa, bunun, “maç başına alınan puan” esas alınarak yapılması, sonra da ortalama
puana göre yorum yapılması gerekirdi. Böyle yapıldığında, aşağıdaki tablo ortaya çıkar.

Ersun Yanal: p=(7*3+3*1+3*0)/13=1.85 puan/maç

Fatih Terim: p=(17*3+8*1+9*0)/34=1.74 puan/maç
Şenol Güneş: p=(23*3+13*1+14*0)/50=1.64 puan/maç
Tınaz Tırpan: p=(5*3+1*1+5*0)/11=1.45 puan/maç
Sabri Kiraz: p=(5*3+1*1+6*0)/12=1.33 puan/maç
Genel Ağırlıklı Ortalama: pORT=(1.85*13+1.74*34+1.64*50+1.45*11+1.33*12)/120
PORT=1.64 puan/maç

Genel ağırlıklı ortalama puana göre, Türk Milli Takımı, uzun zamanlar gözönüne alındığında, maç başına
1.64 puan kazanabilmektedir. Bu ortalama puanı, daha fazla maç oynayarak tutturabilmiş olan Fatih Terim

İSTATİSTİK-OLASILIK D. ALİ ŞAŞMAZ BLM 1 İSTATİSTİĞE GİRİŞ Sayfa 4

 BÖLÜM 1- İSTATİSTİĞE GİRİŞ

ve Şenol Güneş, şimdilik geçerli olmak üzere, “daha başarılı” sayılmalıdırlar. Şu andaki maç başı puanının
diğerlerinden büyük olması, Ersun Yanal’ın başarısını göstermez. Ancak O da 40-50 maç oynar ve ortalama
puandan daha fazla puan kazanırsa, diğerlerinden daha başarılı olduğu söylenebilir. Unutulmamalıdır ki,
nisbeten daha kuvvetli rakiplerle, Şenol Güneş yönetiminde Dünya Şampiyonası ve Fatih Terim yönetiminde
de Avrupa Şampiyonası turnuvaları oynanmıştır. (Bu bölüm, Futbol Federasyonu ile Ersun Yanal’ın Milli
Takım Teknik Direktörlüğü anlaşmasını karşılıklı olarak geçersiz saymalarından önce yazılmıştır.)

Merkez 6 aylık yağış Uzun yıllar ortalaması(mm) Geçen yılın ortalaması(mm)

ortalaması(mm)
Balıkesir 476 419 363
Bursa 461 471 574
Tekirdağ 241 389 434
Edirne 399 346 268
Kırklareli 298 349 270
Trabzon 385 469 574
Giresun 928 727 843
Samsun 566 411 551
Rize 1539 1315 1497
Konya 111 201 197
Karaman 136 223 233
Kırşehir 218 239 145
Niğde 205 194 176
Afyonkarahisar 180 234 239
Aydın 459 505 609
Denizli 282 406 435
İzmir 682 579 477
Manisa 537 603 507
Adana 361 515 582
Gaziantep 492 451 537
Şanlıurfa 356 392 357
Iğdır 123 104 152
Malatya 207 260 278
Muş 508 536 720

İstatistik data’nın yanlış yorumlanmasının (veya yorumlanamamasının) bir diğer nedeni de, yorum yapanın
(veya yapması gerekenin) data’yı yorumlayacak teknik bilgisinin olmamasıdır. Kuşkusuz herkesin böyle bir
yorum yapacak derecede teknik bilgiye sahip olması beklenemez. Fakat en azından, doğru bilgi ve yoruma
ulaşmaları gerekir. Örnek olarak yine bir günlük gazetede yayınlanan, “Türkiye’yi kuraklık çevreliyor.” başlıklı
haber verilebilir. Sözkonusu haberde, “Türkiye’de son 6 ayda yağışlar gözle görünür bir şekilde azaldı.”
denilmekte ve yukarıdaki yağış rakamları verilmektedir.

Bu ortalama yağış tablosuna bakıldığı zaman, en azından tabloda yeralan iller için, bir kuraklık tehlikesi olup
olmadığı kesin olarak söylenemez ama (ki bunu söylemek için daha ayrıntılı bilgilere gerek vardır.), bu illere
ait verilen yağış rakamları arasında, istatistik açıdan kayda değer bir fark olmadığı kesinlikle söylenebilir.
Çünkü bu sayılar, ANOVA (ANalysis Of VAriance) yöntemi ile incelendiğinde, 3 ayrı ortalama yağışın aynı
ana toplumdan geldiği, dolayisiyle aralarında “kuraklık”ı hatırlatan bir ayrılığın olmadığı anlaşılır. Mamafih,
Türkiye genelinden sözedebilmek için tablonun, bütün illerimizi kapsayacak biçimde genişletilmesi ve bu
genişletilmiş verilerle yeni bir ANOVA analizinin yapılması daha faydalı ve kesin olacaktır.

ALIŞTIRMALAR:
1.1- Metin içinde verilen “emeklilerin yaşam tercihi” hakkındaki örneği, (a) Bir kozmetik ürünleri pazarlama
elemanı, (b) Bir müzisyen, (c) Bir trafik mühendisi, (d) Bir avukat, (e) Bir tur düzenleyicisi, (f) Bir yazar için
tekrarlayın.

1.2- Mezunlarının, mezuniyet tarihinden 10 yıl sonra sağladıkları yıllık ortalama gelirlerini belirlemek üzere,
bir üniversite mezunlar kuruluşu, 1995 yılı mezunlarına 2005 yılında bir anket formu yollamakta ve gelen
yanıtlara göre mezunlarının, mezuniyetten 10 yıl sonra sağlayacakları ortalama yıllık gelir düzeyi hakında
karar vermeyi düşünmektedir. Sizce bu anket arzulanan bilgiyi sağlar mı? Sağlamaz diyorsanız nedenini
açıklayınız.

İSTATİSTİK-OLASILIK D. ALİ ŞAŞMAZ BLM 1 İSTATİSTİĞE GİRİŞ Sayfa 5

 BÖLÜM 1- İSTATİSTİĞE GİRİŞ

1.3- İyi bir şekilde ambalajlanmamış olan cam kahve kavanozlarını saptamak amaciyle bir kalite kontrol
mühendisi, üretim hattından çıkmakta olan her 50. kavanozu numune olarak alıp kalite kontrol testine tabi
tutmaktadır. Sizce bu işlem amaca uygun mudur? Yapılanı doğru bulmuyorsanız nedenini açıklayınız.

1.4- Bir öğrenci yapılan 5 adet istatistik-olasılık dersi sınavından, 100 üzerinden sırasiyle 46, 61, 74, 79 ve 88
puan almıştır. Öğrencinin puanları hakkında, istatistiksel açıdan doğru, 5 karar veriniz.

1.5- Ayşe ve Ahmet aynı kuruluşta çalışan pazarlama elemanlarıdır. Belirli bir yılın 3 aylık dönemlerinde
Ayşe 100, 400 ve 200, Ahmet ise 200, 0 ve 300 birim mal pazarlamışlardır. Ayşe ve Ahmet’in pazarlama
yetenekleri hakkında istatistiksel açıdan doğru 5 tane yorum yapınız.

1.6- Aşağıdaki tabloda, Avrupa’da oynanan başlıca futbol liglerinden derlenmiş birtakım istatistik değerler
görülmektedir.

ÜLKE LİGİ Toplam maç Maç başına Evsahibi Berabere Deplasman

sayısı atılan gol galibiyeti galibiyeti
Türkcell- 162 2.38 74 52 36
Türkiye ligi
Almanya- 162 2.75 65 52 45
Bundesliga
İtalya- Serie 210 2.50 93 63 54
A
İngiltere- 239 2.43 119 60 60
Premier lig
İspanya- La 201 2.38 87 52 62
liga
Fransa- Ligue 220 2.25 106 66 48
1
Hollanda- 1. 198 3.12 108 36 54
ligi
İskoçya- 154 2.56 69 38 47
Premier Lig
Portekiz- 127 2.32 58 31 38
Super Liga

Bu tablodaki değerlerden yararlanıp, kendinizin tanımlayacağı birtakım faydalı amaçlara yönelik istatistik
hesaplamalar yapınız ve elde ettiğiniz sonuçları yorumlayınız.

1.7- Bir trafik polisi, ardarda 3 günde, sürücülere, hız sınırını aştıkları için 9, 14 ve 10, kırmızı ışıkta geçtikleri
için de 5, 10 ve 12 ceza yazmıştır. Bu trafik polisi hakkında istatistiksel açıdan doğru 5 tane yorum yapınız.

1.8- Kişilerin inandıkları dinler hakkında bir anket yapılacaktır. Muhtemel soruları düşününüz. Ne tip
değişkenler kullanılmak zorunludur? Sonuçlar sayısal temele nasıl dönüştürülür?

1.9- Tüketicilerin A veya B markalarından hangisini ne oranda tercih ettiklerini sayısal olarak ifade edebilmek
istiyorsunuz. Nerede, kimlere ve hangi tip sorular sormanız gerektiğini ifade ediniz.

1.10- Bir futbol takımının iç sahada oynadığı 5 maç’ı sırasiyle 12303, 10984, 6850, 11733 ve 10641 adet
biletli seyirci izlemiştir. Ortalama izleyici sayısını hesaplayınız ve izleyici sayısının en düşük olduğu hafta
hakkında, istatistiksel açıdan yorum yapınız.

1.11- 100 otomobil, 100 ülke, 100 otel ve 100 okul hakkında ne gibi yararlı bilgiler toplayacağınızı
düşününüz ve bu bilgileri toplamak üzere en az 5 soru düzenleyiniz.

1.12- Aşağıdaki tabloda, Türk ulusal futbol takımında en çok görev yapan Teknik Direktör’lerin almış oldukları
sonuçlar görülmektedir. Bu tablodaki değerlerden yararlanıp, kendinizin tanımlayacağı birtakım faydalı
amaçlara yönelik istatistik hesaplamalar yapınız ve elde ettiğiniz sonuçları yorumlayınız.

İSTATİSTİK-OLASILIK D. ALİ ŞAŞMAZ BLM 1 İSTATİSTİĞE GİRİŞ Sayfa 6

 BÖLÜM 1- İSTATİSTİĞE GİRİŞ

Teknik Direktör Oyun Galibiyet Beraberlik Mağlubiyet Atılan gol. Yenilen gol
Coşkun Özarı 54 14 16 24 56 93
Fatih Terim 54 27 15 12 80 59
Şenol Güneş 50 23 13 14 72 50
Mustafa Denizli 37 12 10 15 51 54
Sandro Puppo (İtalyan) 30 9 5 16 34 58
Sepp Piontek (Alman) 27 4 8 15 22 50

1.13- Aşağıdaki tabloda, 2007-2008 futbol sezonunda Türkiye ve Avrupa’nın 5 büyük liginde en çok gol atan
futbolcuların değerlendirilmesi ve belirli bir temele göre sıralanması görülmektedir.

Sıra no Golcü adı Takımı Gol adedi Oynama süresi (dak) Dakika/gol
1 Ronaldo Manchester United 30 2656 88.5
2 Fabiano Sevilla 23 2151 93.5
3 Semih Fenerbahçe 17 1599 94.1
4 Cavenaghi Bordeaux 14 1321 94.4
5 Samuel Eto’o Barcelona 13 1319 101.5
6 Gomez Stuttgart 16 1687 105.4
7 Torres Liverpool 23 2442 106.2
8 Nihat Villareal 17 1930 113.5
9 Guiza Mallorca 24 2758 114.9
10 Luca Toni Bayern Munih 21 2452 116.8
11 Inzaghi Milan 10 1151 115.1
12 Adebayor Arsenal 24 2805 116.9
13 Niang Marsilya 17 2033 120.0

Bu sıralamanın gerçeği yansıtıp yansıtmadığını veya ne kadar tutarlı olduğunu tartışınız. Tutarsız olduğunu
düşünüyorsanız, daha gerçekçi bir sıralama yapmak üzere yeni bir yöntem oluşturunuz.

% GOLCULER AVRUPA KLASMANI.ADI:GOLAVRUP

clear all;clc;TOPGOL=0;TOPDAK=0;
TAKADI=char('MAN_UNITED','SEVILLA','FENERBAHCE','BORDEAUX','BARSELONA',...
'STUTTGART','LIVERPOOL','VILLAREAL','MALLORCA','BAYERMUNHEN',...
'ARSENAL','MILAN','MARSILYA');
ADI=char('RONALDO','FABIANO','SEMIH','CAVENAGHI','SAMUELETOO','GOMEZ',...
'TORRES','NIHAT','GUIZA','LUCA_TONI','ADEBAYOR','INZAGHI','NIANG');
GOL=[30 23 17 14 13 16 23 17 24 21 24 10 17];
DAK=[2656 2151 1599 1321 1319 1687 2442 1930 2758 2452 2805 1151 2033];
N=length(GOL);for i=1:N;TOPGOL=TOPGOL+GOL(i);TOPDAK=TOPDAK+DAK(i);end;
ORTGOL=TOPGOL/N;ORTDAK=TOPDAK/N;
fprintf('ORTALAMA GOL SAYISI=%5.3f ORTALAMA SURE(DAK)=%5.3f\n',ORTGOL,ORTDAK);
fprintf('\n');for i=1:N;GOLFAKT(i)=GOL(i)/ORTGOL;DAKFAKT(i)=ORTDAK/DAK(i);
PUAN(i)=GOLFAKT(i)^1.3+DAKFAKT(i);end;
% GOLCULERIN SIRALAMASI YAPILIYOR.
fprintf('SIRA NO GOLCU ADI TAKIMI GOL GOLFAKT SURE SUREFAKT PUAN\n');
fprintf('===============================================================\n');
for j=1:N;for i=1:N-1;if PUAN(i)<PUAN(i+1);
YEDEK=PUAN(i+1);PUAN(i+1)=PUAN(i);PUAN(i)=YEDEK;
YEDEK=ADI(i+1,:);ADI(i+1,:)=ADI(i,:);ADI(i,:)=YEDEK;
YEDEK=TAKADI(i+1,:);TAKADI(i+1,:)=TAKADI(i,:);TAKADI(i,:)=YEDEK;
YEDEK=GOLFAKT(i+1);GOLFAKT(i+1)=GOLFAKT(i);GOLFAKT(i)=YEDEK;
YEDEK=DAKFAKT(i+1);DAKFAKT(i+1)=DAKFAKT(i);DAKFAKT(i)=YEDEK;
YEDEK=GOL(i+1);GOL(i+1)=GOL(i);GOL(i)=YEDEK;
YEDEK=DAK(i+1);DAK(i+1)=DAK(i);DAK(i)=YEDEK;end;end;end;
for i=1:N;fprintf('%2d %-10s %-10s %3d %3.3f %5d %6.3f %7.4f\n',...
i,ADI(i,:),TAKADI(i,:),GOL(i),GOLFAKT(i),DAK(i),DAKFAKT(i),PUAN(i));end;

Örnek olması açısından, bir yeni yöntem, ortalamadan az süre oynayıp ortalamanın üstünde gol atmış
olanları öne çıkaracak şekilde düşünülmüş ve aşağıda bilgisayar programı ile takdim edilmiştir. Burada,
atılan gol sayısının daha önemli olduğu düşünülerek, gol sayısından alınan toplam puan [^ 1.3] alınmıştır.
Sonuçta elde edilen sıralamanın, yukarıdaki sıralamadan hayli farklı olduğu görülmektedir.
İSTATİSTİK-OLASILIK D. ALİ ŞAŞMAZ BLM 1 İSTATİSTİĞE GİRİŞ Sayfa 7
 BÖLÜM 1- İSTATİSTİĞE GİRİŞ

Siz de mantıki sebeplere dayanarak kendi sıralamanızı oluşturun.

ORTALAMA GOL SAYISI=19.154 ORTALAMA SURE(DAK)=2023.385

SIRA NO GOLCU ADI TAKIMI GOL GOLFAKT SURE SUREFAKT PUAN

===============================================================
1 RONALDO MAN_UNITED 30 1.566 2656 0.762 2.5538
2 FABIANO SEVILLA 23 1.201 2151 0.941 2.2092
3 CAVENAGHI BORDEAUX 14 0.731 1321 1.532 2.1970
4 INZAGHI MILAN 10 0.522 1151 1.758 2.1875
5 SAMUELETOO BARSELONA 13 0.679 1319 1.534 2.1382
6 SEMIH FENERBAHCE 17 0.888 1599 1.265 2.1218
7 TORRES LIVERPOOL 23 1.201 2442 0.829 2.0971
8 GUIZA MALLORCA 24 1.253 2758 0.734 2.0744
9 ADEBAYOR ARSENAL 24 1.253 2805 0.721 2.0621
10 GOMEZ STUTTGART 16 0.835 1687 1.199 1.9908
11 LUCA_TONI BAYERMUNHEN 21 1.096 2452 0.825 1.9523
12 NIHAT VILLAREAL 17 0.888 1930 1.048 1.9047
13 NIANG MARSILYA 17 0.888 2033 0.995 1.8516
>>

İSTATİSTİK-OLASILIK D. ALİ ŞAŞMAZ BLM 1 İSTATİSTİĞE GİRİŞ Sayfa 8