Professional Documents
Culture Documents
MAL201
co
Malzemeler atomlarn bir araya gelmesi ile oluur. Bu yap ierisinde atomlar bir arada tutan
kuvvete atomlar aras ba denir. Yap ierisinde birarada bulunan atomalar farkl dzenlerde
bulunabilir. Bu atom dzenleri 3 grupta incelenebilir:
ri.
1. Dzensiz yap (amorph-orderless): Atom veya molekllerin rastgele dizilmesi. Argon gibi
asal gazlarda grlr.
ot
la
2. Ksa aralkl dzenli yap (short range order): Yap ierisindeki baz blgelerdeki dzenlilii
ifade eder, bu dzen btn yap iin geerlid deildir. Pencere cam veya havadaki su
buharnda grlebilir.
3. Uzun aralkl dzenli yap (long range order). Btn hacmi kaplayan bir dzenlilik ifade
de
rs
n
edilir. Kristal yap olarak ifade edilen bu yap tr metallerde, seramiklerde, kristal camlar
(pencere cam hari), baz polimerlerde grlr.
Birim hcre: 3 boyutlu uzayda dzenli ve srekli tekrar eden yapya birim hcre (unit cell)
denir. Birim hcre, kristal yap ierisinde tekrar eden yaplarn en basititir.
Kristal kafes (lattice): Birim hcrelerin boyutta tekrar ile meydana gelen dzendir.
Doadaki btn kristal malzemeler 7 kristal sistem ve 14 kristal kafesin birine uyarlar. Kitapta,
.e
e
Tablo 3.1 ve 3.2 de verilen 7 farkl kafes sistemi ve Bravais kafes sistemleri aadaki tabloda
verilmitir.
1. Kbik
10
Y.Do.Dr.Celalettin Ergun
m
co
ri.
ot
la
de
rs
n
noktalar,
kafes
.e
e
Kafes
ierisinde
atomlarn
noktalarn
koordinatlar
ile
belirtilir.
11
Y.Do.Dr.Celalettin Ergun
u ekilde saptanr:
Birim hcrede balang ve biti koordinatlar belirlenir.
Balang koordinatlar, biti koordinatlarndan aritmatik olarak karlr.
co
Miller indisleri, kesirli olamaz, tam say olmaldr. Gerekirse orantl olarak en kk tam
Keli parantez iine virglsz olarak konur.
nemli noktalar
ot
la
ri.
sayya evrilir.
Ayn indisli fakat negatif iaretli dorultular ayn deildir. [100] [100]
Bir dorultunun indislerinin ayn tam say ile arplarak bulunan indislere ait dorultular
[100] x 2 [200]
de
rs
n
ayndr.
Birbirlerine paralel olmayan (farkl miller indisli) fakat atom dizilileri benzer (kbik sistem)
olan dorultular dorultu ailesi ni oluturur.
<100>> [100], [010], [001], [100]...
.e
e
Dorultu A
Dorultu C
1. Balang ve biti: 0, 0, 1 ve 1/2, 1, 0
Y.Do.Dr.Celalettin Ergun
1 2 1
co
D1
= u1 a + v1 b + w1 c
D1 D2
= D1 D2 cos
ot
la
ri.
D 2 = u 2 a + v2 b + w2 c
de
rs
n
D1 D2
u1 u 2 + v1 v2 + w1 w2
=
cos =
D1 D2
u11 + v12 + w12 u 22 + v22 + w22
Kristal yaplarda kafes dzlemleri:
u ekilde saptanr:
Dzlemin eksen sisteminden gemesi durumunda en yakn dzleme paralel olarak kaydrlr.
Bu deerlerin tersi alnr. ndisler tam say olamaldr. Gerekiyorsa orantl en kk tam
.e
e
nemli noktalar
Dorultularn tersine indisleri tam say ile arplarak bulunan dzlemler birbirinden farkldr.
Kbik sistemde birbirinin ayn indise sahip dorultu ve dzlemler birbirine diktir.
Ayn zellie sahip dzlemler dzlem ailesi olutururlar. Byk parantez ile ifade edilirler.
Y.Do.Dr.Celalettin Ergun
ri.
co
ot
la
METALLERN YAPILARI:
de
rs
n
Koordinasyon says: her bir atoma temas eden komu atom saysdr.
Atomsal dolgu faktr: Birim hcrede, atomlarn toplam hacmin ne kadarn kapladnn bir
Dorultu atom younluu: Birim hcre iinde yeralan bir dorultuda atom saysdr.
.e
e
Dzlem atom younluu: Birim hcre ierisinde tanmlanan bir dzlemdeki atom younluunu
ifade eder.
14
Y.Do.Dr.Celalettin Ergun
Atom yarap ve Kafes parametresi arasndaki ilikiyi belirlemek iin atomlarn birbirine temas
4r
Merkezde 1 atom:
Toplam:
1atom
de
rs
n
ot
la
a0 =
Kegen uzunluu
ri.
ao 3 = 4r
co
1atom
2atom / Hcre
Koordinasyon says:
Her bir atoma temas eden komu atom saysdr. Bu yapda btn atomlarn temas yalinde
bulunduu merkez atom dikkate alnrsa, koordinasyon saysnn, KS = 8 olduu kolayca
bulunabilir.
.e
e
Atomlarn birim hcrede hangi oranda hacim kapladnn bir lsdr. Hesaplamalarda
(2atom)( 4 r 3 ) (2atom)( 4 r 3 )
3
3
ADF =
=
= 0,68 = %68
3
3
ao
(4 R 3 )
15
Y.Do.Dr.Celalettin Ergun
ri.
co
ot
la
Atom yarap ve Kafes parametresi arasndaki ilikiyi belirlemek iin atomlarn birbirine temas
halinde olduu kp yzeylerinden birini semek doru olacaktr.
Kegen uzunluu
de
rs
n
ao 2 = 4r
a0 =
4r
1atom
3atom
4atom / Hcre
.e
e
Toplam:
Koordinasyon says:
Bu yapda btn atomlarn temas yalinde bulunduu yan yzeylerin merkezindeki atom dikkate
(4atom)( 4 r 3 ) (2atom)( 4 r 3 )
3
3
ADF =
=
= 0,74 = %74
3
3
ao
(4 R 2 )
16
Y.Do.Dr.Celalettin Ergun
Hegzagon (2 karlkl as 120o, dier iki karlkl as 60o) kristal yapnn adedinin sk bir
ekilde yan yana gelmesi ile oluur. Bu yapda metallerin bazlar; -Ti, Zn, Mg, Be, Zr, vs.
co
(2)
ri.
(1)
(3)
ot
la
Atom yarap ve Kafes parametresi arasndaki ilikiyi belirlemek iin atomlarn birbirine temas
halinde olduu kp yzeylerinden birini semek doru olacaktr.
4
= 1.633ao = 3.266r
6
de
rs
n
c = ao
Vuc =
3 2
ao c
2
1atom
3atom
Merkezde 1 atom:
1atom
.e
e
Toplam:
2atom / Hcre
Koordinasyon says:
atom
dikkate
alnrsa,
koordinasyon
bulunabilir.
17
Y.Do.Dr.Celalettin Ergun
(2atom)( 4 r 3 )
3
ADF =
= 0,74 = %74
Vuc
ot
la
ri.
co
de
rs
n
rnek: Bakrn teorik younluunu hesap ederek, deneysel (gerek) younluu ile karlatrnz.
Farkn nereden kaynaklanabileceini yorumlaynz.
4r 4 x1.278
=
= 3.31Ao
2
2
= 3.61x108 cm
a0 =
TeorikYo =
= 8.964 g / cm3
.e
e
Cun deneysel (gerek) younluu 8.95gr/cm3 dr. Bu fark kristal kusurlarndan dolay
oluabilmektedir.
atom younluklardr.
18
Y.Do.Dr.Celalettin Ergun
Birim hcre iinde yer alan bir dorultuda bulunan atom saysnn dorultunun o hcre iindeki
boyuna blnmesi ile elde edilir. Bu hesaplamada mutlaka salanmas gereken art; dorultunun
mutlaka atomun merkezinden geiyor olmasdr.
bulunuz.
4r
= 4.95 x108 Ao
2
2
= 2.85 x107 atom / cm
8
4.95 x10 2
de
rs
n
DY =
ot
la
uzunluk = ao 2
ri.
a0 =
co
rnek: YMK yapsna sahip olan kurunun (Pb), [011] dorultusunda atom younluunu
Birim hcre iinde tanmlanan yzeyde yer alan atom says o yzeyin birim hcre iinde
bulunan alanna blnerek elde edilir. Burada da dzlemin mutlaka atomun merkezinden geme
art aranr.
rnek: YMK yapsna sahip olan kurunun (Pb), (111) dzleminde atom younluunu bulunuz.
Alan =
YY =
3
ao
2
2
.e
e
3
(4.95 x10 8 ) 2
2
YY = 9.425 x1014 atom / cm 2
SERAMKLERN YAPILARI
Genel olarak seramiklerin yaplar iki grupta incelenebilir:
19
Y.Do.Dr.Celalettin Ergun
MX2
M2X3
M`MX3
M`M2X4
ri.
co
1. MX Yap:
ot
la
Bu seramikler iki ekilde bulunabilirler: (a) YMK Yapya sahip NaCl. Kafes ierisinde hem
Na+ hem de Cl- iyonlar bulunur. (b) HMK Yap: CsCl tipi yapda hem Cs hemde Cl iyonlar
kafes yaps ierisinde bulunur. Bu yapdaki dier baz seramikler: MgO, CaO, FeO, NiO..
2. MX2 Yap:
de
rs
n
Bu tip seramiklere CaF2 rnek olarak verilebilir: YMK Yapda her kafes noktasnda 1 Ca2+
ve 2 F- olmak zere 3 iyon bulunur. Her birim hcrede toplam 12 iyon vardr. Bu yapdaki
dier baz seramikler: UO2, SiO2, ThO2.
3. M2X3 Yap:
Bu yapya Al2O3, korundum, rnek olarak verilebilir: Rombohedral yaps vardr ama,
hegzagonal yapya da benzerlik gsterir. Her kafes noktasnda 12 Al ve 18 O olmak zere 30
sahiptir.
iyonun bulunduu dnlr. Bu yapdaki dier baz seramikler: Cr2O3 ve Fe2O3 bu yapya
4. MMX3 Yap:
.e
e
Perovskit olarak ta bilinen bu yapya bir tr elektro seramik olan CaTiO3, ve elektro seramik
Spinel olarak da bilinen bu yapya MgAl2O4, MgFe2O4 gibi birok manyetik seramikler
dhildir.
POLMER YAPILAR:
Polimerler, ilerinde kovalent balar mevcut olan uzun molekl zincirlerden meydana
gelirler. Bu nedenle kristal yapl metal ve seramiklerde olduu gibi zincirlerin belli bir
20
Y.Do.Dr.Celalettin Ergun
dzende dizilerek kristal yap oluturmalar olduka zordur. Polimerlerin birounun kristal
ot
la
ri.
co
de
rs
n
spagetti
eklinde
dalgal
.e
e
Dallanma
mekanik
ve
dier
21
Y.Do.Dr.Celalettin Ergun
Balca zellikleri, genelde tek kristal olmalar, seramiklere benzemeleri, yksek saflkta
co
ri.
Kristal yaplar karakterize etmek iin kullanlan bir yntemdir. htivas bilinmeyen bir
malzemenin hangi element veya bileik olduunu ve ne tr fazlara sahip olduunu bulmak
ot
la
mmkndr.
Bu yntemde, kristal malzeme zerine dalga boyu () bilinen bir X-n drlr. Kristal
yapdan yansyan nlar srekli olarak cihaz tarafndan kaydedilir. Bu esnada as srekli
de
rs
n
olarak arttrlr. Gelen ve yansyan nlarn ayn fazda oluu Bragg kural ile ifade edilir.
.e
e
n: Tamsay
d: Dzlemler aras mesafe
: Bragg as (Gnderilen
nn yzeyle yapt
a.)
2: Difraksiyon as
o
h2 + k 2 + l 2
Yaplan bir lmde, bilinir, , analiz srasnda srekli deitirilir dolaysyla bilinir.
Denklemi geerlidir.
d=
22
Y.Do.Dr.Celalettin Ergun
rnek Soru: YMK yapsna sahip olan kurunun (Pb), (110) dzleminde atom younluunu
.e
e
de
rs
n
ot
la
ri.
co
bulunuz.
23
Y.Do.Dr.Celalettin Ergun