1

ΛΕΑΝΔΡΟΣ ΜΠΟΛΑΡΗΣ

ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΤΡΟΤΣΚΙΣΤΕΣ

ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
ΤΟΥ Β’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ
(Μια απάντηση στο Μ. Εμμανουηλίδη)
 2

Κυκλοφόρησε πρόσφατα το βιβλίο του Μ. Εμμανουηλίδη "Αιρετικές

διαδρομές-Ο ελληνικός τροτσκισμός και ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος" από τις
εκδόσεις Φιλίστωρ. Πολλοί νέοι και παλιότεροι αγωνιστές θα το
διαβάσουν και όχι μόνο οι "φυσιοδίφες" του τροτσκιστικού κινήματος.
Γιατί εξετάζει τις θέσεις του Τρότσκι και των τροτσκιστών σε μια πολύ
ξεχωριστή περίοδο. Πρόκειται για τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και κατ΄
επέκταση τα κινήματα της Αντίστασης που ξεπήδησαν σε όλες σχεδόν τις
χώρες της κατεχόμενης και φασιστοκρατούμενης Ευρώπης. Θα το
διαβάσουν έχοντας στο μυαλό τους το ερώτημα που βασανίζει την
Αριστερά εδώ και 60 χρόνια: μπορούσαμε να νικήσουμε τότε; τί έφταιξε
που χάσαμε; Υπήρχε άλλη πολιτική και στρατηγική για το κίνημα;
Δυστυχώς το βιβλίο δεν δίνει καμιά τέτοια απάντηση, δεν έχει καν
την πρόθεση να προβληματισθεί πάνω σ' αυτά τα ερωτήματα. Αντίθετα, ο
συγγραφέας προτιμάει να παρουσιάσει το θέμα αποκομμένο από την
ιστορία, από τα γεγονότα. Ετσι καταφέρνει δυο φαινομενικά αντίθετα
πράγματα ταυτόχρονα: και να υποτιμήσει την τεράστια θετική προσφορά
στο μαρξισμό και το εργατικό κίνημα του Τρότσκι και των συντρόφων του
ιδιαίτερα εκείνη την περίοδο και να προσπεράσει τα λάθη και τις
αδυναμίες τους. Ο Μ. Εμμανουηλίδης (Μ.Ε) συμπαθεί, "συμπάσχει", είναι
αλήθεια, με το αντικείμενο της έρευνάς του, αλλά δεν το καταλαβαίνει.
Θεωρεί τους αγωνιστές με τους οποίους ασχολείται τίμιους και σταθερούς
στις αρχές τους αλλά λίγο-πολύ "στον κόσμο τους". Αλλωστε αυτό
υποδηλώνει και ο τίτλος του βιβλίου "Αιρετικές Διαδρομές" , δηλαδή κάτι
σαν τους ιεχωβάδες. Εκτός αν θεωρεί το σταλινισμό σαν τη μαρξιστική
ορθοδοξία.
Αυτό το συμπέρασμα διατρέχει με εκνευριστική μονοτονία όλο το
βιβλίο. Ενα χαρακτηριστικό απόσπασμα. Γράφει ο Μ.Ε. αναφερόμενος σε
δυο τροτσκιστικές οργανώσεις: "Περιορίζοντας όμως το κοινωνικό
φαντασιακό μιας ολόκληρης τάσης στο όραμα της επανάστασης,
υποβάθμισαν μέχρι μηδενισμού τόσο τις διαφορές της δημοκρατίας και
του φασισμού, όσο και την πραγματικότητα της εθνικής συνείδησης.
Εξοβελίζοντας από τη θεώρησή τους τη κινητήρια δύναμη των παραπάνω
μη -οικονομικών παραγόντων, τέθηκαν εκτός ιστορίας. Γιατί η ιστορία
του Β' Παγκόσμιου Πόλεμου δεν ήταν μόνο η ιστορία των ιμπεριαλιστικών
συγκρούσεων αλλά και η ιστορία των κινημάτων Αντίστασης ενάντια στο
φασισμό και τη Κατοχή" (σελ. 105)
Σ' αυτό το μικρό απόσπασμα διατυπώνονται με ακαδημαϊκή γλώσα
όλες οι χοντροκομμένες διαστρεβλώσεις του Τρότσκι. Τόσο
χοντροκομμένες που γίνονται όχι μόνο αντιμαρξιστικές αλλά και
 3

ακατανόητες. Η "δημοκρατία" και ο "φασισμός" δεν είναι προφανώς

αντικείμενα έρευνας της πολιτικής οικονομίας αλλά σίγουρα δεν πέφτουν
από τον ουρανό. Εχουν υλικό υπόβαθρο μια συγκεκριμένη κοινωνία που
έχει οργανώσει την παραγωγή και την αναπαραγωγή των υλικών όρων
της ύπαρξής της με ένα συγκεκριμένο τρόπο, τον καπιταλισμό δηλαδή. Το
ίδιο ισχύει και για την "εθνική συνείδηση". Για παράδειγμα εθνική
συνείδηση δεν υπήρχε ούτε στην αρχαιότητα ούτε στο μεσαίωνα. Αρα
όταν μιλάμε για δημοκρατία, για παράδειγμα, μιλάμε για ένα φαινόμενο
που πρέπει να το εξηγούμε κάθε φορά ιστορικά συγκεκριμένα.
Αλλά πριν εξετάσουμε τι πραγματικά είπαν και έκαναν ο Τρότσκι και
οι τροτσκιστές πρέπει να θέσουμε το ζήτημα που αποφεύγει "κομψά" ο
συγγραφέας. Στο κίνημα της Αντίστασης -και στην Ελλάδα και στις άλλες
χώρες- κυριάρχησε ένα πολιτικό ρεύμα που έβαζε το "εθνικό" πάνω από
το "ταξικό" και που απολυτοποίησε τις "διαφορές μεταξύ δημοκρατίας και
φασισμού". Αυτό το ρεύμα ήταν τα σταλινικά κομμουνιστικά κόμματα στην
περίπτωση της Ελλάδας το ΚΚΕ που ηγεμόνευε στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Με αυτή
την ηγεσία και αυτές τις ιδέες το κίνημα οδηγήθηκε στην συντριβή, στο
ματωβαμένο όργιο της αντεπανάστασης στον Εμφύλιο λίγα χρόνια μετά.
Στις υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης τα κινήματα της Αντίστασης απέτυχαν
να πάρουν την εξουσία, για την ακρίβεια δεν το δοκίμασαν. Αυτή η
πολιτική κυριάρχησε στο διεθνές εργατικό κίνημα σε όλη σχεδόν τη
δεκαετία του '30. Και το μόνο που έχει να παρουσιάσει είναι μια αλυσίδα
από ήττες. Ο Στάλιν έχει την ευθύνη για αυτές τις ήττες όχι ο Τρότσκι που
αντιπάλεψε αυτή την καταστροφική πολιτική.
Το ίδιο συμπέρασμα ισχύει και για τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο
Τρότσκι επέμενε, εξηγώντας υπομονετικά, ότι δεν πρόκειται για έναν
πόλεμο ανάμεσα στη δημοκρατία και το φασισμό αλλά για ένα νέο
ιμπεριαλιστικό πόλεμο. Εγραφε για παράδειγμα στις 10 Οκτώβρη 1938 με
αφορμή τις εξελίξεις στη Τσεχοσλοβακία (δηλαδή μετά το ξεπούλημα
αυτής της χώρας από τις "δημοκρατίες" της Δύσης):
"Σε όλες τις περιπτώσεις που οι αντεπαναστατικές δυνάμεις πάνε
προς τα πίσω στα παρηκμασμένα 'δημοκρατικά κράτη' και τείνουν στην
επαρχιωτική ιδιομορφία, τη στρατιωτική δικτατορία, το φασισμό -το
επαναστατικό προλεταριάτο, χωρίς ούτε για μια στιγμή να αναλάβει την
παραμικρή ευθύνη για την 'υπεράσπιση της δημοκρατίας' (δεν
υπερασπίζεται με τίποτα!) θα αντιμετωπίσει αυτές τις αντεπαναστατικές
δυνάμεις με ένοπλη αντίσταση με σκοπό αν είναι νικηφόρο να
προσανατολίσει την επίθεσή του στην ιμπεριαλιστική 'δημοκρατία'.
 4

Ομως, αυτή η πολιτική είναι εφαρμόσιμη μόνο σε εσωτερικές

συγκρούσεις, δηλαδή στις περιπτώσεις αυτές που η σύγκρουση αφορά
πράγματι το πολιτικό καθεστώς, όπως στην περίπτωση της Ισπανίας. Η
συμμετοχή των ισπανών εργατών στην πάλη ενάντια στον Φράνκο ήταν
το στοιχειώδες καθήκον τους. Ομως ακριβώς επειδή οι εργάτες δεν
κατόρθωσαν να αντικαταστήσουν την εξουσία της αστικής δημοκρατίας με
τη δική τους εξουσία, έγινε δυνατό η 'δημοκρατία' να στρώσει το δρόμο
στο φασισμό.
Παρ' όλα αυτά είναι, καθαρή απάτη και τσαρλατανισμός η
μηχανιστική μεταφορά των νόμων και των κανόνων της πάλης ανάμεσα
σε διαφορετικές τάξεις ενός έθνους, σε ένα ιμπεριαλιστικό πόλεμο,
δηλαδή στη πάλη που διεξάγεται από την ίδια τάξη σε διαφορετικά έθνη.
Δεν υπάρχει καμιά ανάγκη να αποδείξουμε, μετά την πρόσφατη εμπειρία
της Τσεχοσλοβακίας, ότι οι ιμπεριαλιστές μάχονται ο ένας τον άλλον όχι
για κάποιες πολιτικές αρχές αλλά για την παγκόσμια κυριαρχία
καλυπτόμενοι πίσω από οποιαδήποτε πολιτική αρχή τους βολεύει".
Οπως φαίνεται ξεκάθαρα από το παραπάνω απόσπασμα, ο Τρότσκι
δεν υποτιμούσε καθόλου τη διαφορά ανάμεσα στην αστική δημοκρατία
και το φασισμό, ούτε καλούσε τους εργάτες να απέχουν από την
αντιφασιστική πάλη. Για την ακρίβεια, η ταύτιση της αστικής δημοκρατίας
με το φασισμό, ήταν το σήμα κατατεθέν της "σταλινικής ορθοδοξίας"
μέχρι το 1933. Αυτό που πραγματικά έλεγε ο Τρότσκι, είναι πως οι
εργάτες μπορούν να παλέψουν αποτελεσματικά το φασισμό
-υπερασπίζοντας έστω προσωρινά την αστική κοινοβουλευτική
δημοκρατία - με τα δικά τους επαναστατικά όπλα και όχι με το να γίνουν
"ουρά" της αστικής τάξης.
Ολη η ιστορία της δεκαετίας του '30 είναι η απόδειξη ότι οι αστικές
δημοκρατίες, ο βρετανικός, γαλλικός ή αμερικάνικος ιμπεριαλισμός, δεν
ενδιαφέρθηκαν ποτέ πραγματικά για τη πάλη ενάντια στο φασισμό.
Ρίχτηκαν στο πόλεμο μόνο για προστατέψουν τα συμφέροντά τους. Αλλά
η ιστορία είναι απούσα από την προβληματική του Μ.Ε.
Αφού ξεμπερδεύει έτσι στα γρήγορα με την άποψη του Τρότσκι για
το χαρακτήρα του πολέμου, ο συγγραφέας περνάει στην περιγραφή της
πολιτικής που πρότεινε ο Τρότσκι απέναντι στον πόλεμο. Η μάλλον αυτό
που νομίζει ότι έλεγε ο Τρότσκι. Γιατί και σε αυτό το σημείο οι μισές
αλήθειες και οι διαστρεβλώσεις κυριαρχούν.
Ετσι λοιπόν "Εφόσον ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος δεν ήταν για τους
τροτσκιστές παρά ένα φωτοαντίγραφο του Α' Παγκόσμιου με διαφορετική
σκηνοθεσία η στάση του προλεταριάτου και της 'επαναστατικής
 5

πρωτοπορίας' στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο δεν θα μπορούσε παρά να ήταν

μια επανάληψη των θέσεων της 'επαναστατικής πρωτοπορίας' στον Α'
Παγκόσμιο Πόλεμο" δηλαδή σύμφωνα με τον συγγραφέα "Η πολεμική
πολιτική του προλεταριάτου στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο συμπυκνώνεται
στην 'επαναστατική ηττοπάθεια' που είναι το μέσο για τη μετατροπή του
πολέμου σε επανάσταση". (σελ. 80 και 81)
Η "επαναστατική ηττοπάθεια" -ή "επαναστατικός ντεφαιτισμός"- είναι
η ονομασία της θέσης του Λένιν για τη στάση που έπρεπε να κρατήσουν οι
διεθνιστές που είχαν εναντιωθεί στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Σε ένα άρθρο
του γραμμένο στις 26 Ιούλη του 1915 ο Λένιν επέμενε: "Η επαναστατική
δράση στη διάρκεια του πολέμου ενάντια στη 'δικιά μας' κυβέρνηση
σημαίνει ότι όχι απλά επιθυμείς αλλά ότι διευκολύνεις τη στρατιωτική
ήττα. Μια επανάσταση σε καιρό πολέμου σημαίνει εμφύλιο πόλεμο: η
μετατροπή ενός πολέμου ανάμεσα σε κυβερνήσεις σε εμφύλιο πόλεμο
διευκολύνεται, από τη μια, από τις στρατιωτικές αποτυχίες ("ήττες") των
κυβερνήσεων, ενώ από την άλλη, δεν μπορεί κάποιος να εργάζεται προς
μια τέτοια κατεύθυνση της μετατροπής χωρίς αυτό στην πράξη να
σημαίνει διευκόλυνση μιας τέτοιας ήττας".
Ο Λένιν χρησιμοποιεί εδώ, μάλιστα σε μια πολεμική ενάντια στον
Τρότσκι, την αγαπημένη του μέθοδο: "λυγίζει το ραβδί" για να τονίσει με
κάθε δυνατή έμφαση την άποψή του. Απευθύνεται σε μια χούφτα στελέχη
των μπολσεβίκων και άλλων διεθνιστών, προσπαθώντας να διαχωριστεί
από τις "πασιφιστικές" απόψεις μέσα στο σοσιαλιστικό κίνημα που
δήλωναν την εναντίωσή τους στον πόλεμο αλλά περιορίζονταν σε
εκκλήσεις για "ειρηνική επίλυση" της σύγκρουσης από τις αντιμαχόμενες
κυβερνήσεις. Ηταν η πιο "σκληρή" διατύπωση του συνθήματος του
γερμανού επαναστάτη Καρλ Λήμπνεκτ "ο κύριος εχθρός των εργατών
βρίσκεται στην ίδια τους τη χώρα".
Ο Μ.Ε. δεν κάνει το κόπο να ανατρέξει σε κείμενα του Λένιν ή του
Τρότσκι για τον επαναστατικό ντεφαιτισμό. Αρκείται σε ερμηνείες από
δεύτερο χέρι, συγκεκριμένα του Π. Κονδύλη. Τώρα, πόσο κατάλληλος
μπορεί να είναι ο θεωρητικός του "προληπτικού πλήγματος" σε βάρος της
Τουρκίας για να εξηγήσει την διεθνιστική πολιτική των επαναστατών είναι
ένα άλλο ζήτημα. Αν παρ΄ όλα αυτά ο Μ.Ε. έκανε το κόπο, θα έβρισκε το
εξής απόσπασμα του Τρότσκι: "Η φόρμουλα του Λένιν 'η ήττα είναι το
λιγότερο κακό' δεν σημαίνει ότι η ήττα της δικιάς σου χώρας είναι
προτιμότερη από την ήττα της αντίπαλης χώρας, αλλά ότι η στρατιωτική
ήττα που είναι αποτέλεσμα ενός διογκούμενου επαναστατικού κινήματος
είναι για το προλεταριάτο και όλο το λαό άπειρες φορές προτιμότερη από
 6

τη στρατιωτική νίκη που θα βασίζεται στην 'κοινωνική ειρήνη'. Ο Καρλ

Λήμπνεκτ έχει διατυπώσει ένα αξεπέραστο σύνθημα για την προλεταριακή
πολιτική στη διάρκεια του πολέμου. 'Ο κύριος εχθρός των εργαζόμενων
βρίσκεται στην ίδια τους τη χώρα...' Η μετατροπή του ιμπεριαλιστικού
πολέμου σε εμφύλιο πόλεμο είναι ο στρατηγικός στόχος στον οποίο
πρέπει να υποτάσεται το σύνολο της εργασίας ενός προλεταριακού
κόμματος". (Το κείμενο αποτελεί κομμάτι του προσχέδιου που έγραψε ο
Τρότσκι για το κείμενο "Ο Πόλεμος και η Τέταρτη Διεθνής")
Η πολιτική της "επαναστατικής ηττοπάθειας", λοιπόν, συμπυκνώνει
το στρατηγικό στόχο του επαναστατικού κόμματος της εργατικής τάξης,
της πολιτικής της πρωτοπορίας δηλαδή που ο συγγραφέας βάζει ειρωνικά
σε εισαγωγικά, και όχι το "μέσο".
Αυτή η επισήμανση είναι αναγκαία για να εξετάσουμε ένα στοιχείο
του Τρότσκι που παραμένει επτασφράγιστο μυστικό για το συγγραφέα. Η
ευλυγισία της σκέψης του, ο μη-δογματικός της χαρακτήρας. Βασισμένος
από την εμπειρία των πρώτων μηνών του νέου παγκόσμιου πολέμου, ο
Τρότσκι προσπάθησε να διατυπώσει μια πολιτική που θα έπαιρνε υπόψη
το επίπεδο συνείδησης των πλατιών στρωμάτων των πολιτικά συνειδητών
εργατών και όχι απλά την ιδεολογική καθαρότητα της 4ης Διεθνούς που
είχε ιδρύσει το 1938.
Στο άρθρο που δούλευε ο Τρότσκι όταν έπεσε νεκρός από το
χτύπημα του δολοφόνου του Στάλιν, στις 20 Αυγούστου του 1940,
έγραφε:
"Ο παρών πόλεμος, όπως έχουμε δηλώσει πολλές φορές, είναι η
συνέχεια του προηγούμενου. Ομως, η συνέχεια δεν υποδηλώνει
επανάληψη. Γενικά, η συνέχεια υποδηλώνει ανάπτυξη, βάθεμα, όξυνση.
Η πολιτική μας, η πολιτική του επαναστατικού προλεταριάτου απέναντι
στο δεύτερο ιμπεριαλιστικό πόλεμο, αποτελεί μια συνέχεια της πολιτικής
που διατυπώθηκε στη διάρκεια του τελευταίου ιμπεριαλιστικού πολέμου,
κυρίως κάτω από την ηγεσία του Λένιν. Ομως, η συνέχεια δεν
υποδηλώνει επανάληψη. Και σε αυτή την περίπτωση η συνέχεια
υποδηλώνει ανάπτυξη, βάθεμα, όξυνση".
Γυρνώντας πίσω στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Τρότσκι έκανε την
εξής επισήμανση:
"Πράγματι, οι μπολσεβίκοι σε διάστημα οχτώ μηνών κέρδισαν τη
μεγάλη πλειοψηφία των εργατών. Ομως τον αποφασιστικό ρόλο σε αυτό
το κέρδισμα δεν τον έπαιξε το σύνθημα για την άρνηση της υπέρασπισης
της αστικής πατρίδας αλλά το σύνθημα 'Ολη η εξουσία στα Σοβιέτ!' και
μόνο αυτό το επαναστατικό σύνθημα! Η κριτική του ιμπεριαλισμού, του
 7

μιλιταρισμού του, η αποκήρυξη της υπεράσπισης της αστικής δημοκρατίας

και τα υπόλοιπα, δεν θα μπορούσαν ποτέ να έχουν κερδίσει τη μεγάλη
πλειοψηφία των εργατών στο πλευρό των μπολσεβίκων".
Η τακτική που προσπάθησε να διατυπώσει ο Τρότσκι απέναντι στον
πόλεμο έχει μείνει γνωστή σαν η "Προλεταριακή Στρατιωτική Πολιτική" .
Τα πρώτα στοιχεία της μπορούμε να τα βρούμε στις συζητήσεις που είχε ο
Τρότσκι με στελέχη του SWP (US) το 1939-40 σχετικά με τη δουλιά του
κόμματος στο εργατικό κίνημα των ΗΠΑ. Περιληπτικά, αυτή η πολιτική
συνίσταται στην παρέμβαση του επαναστατικού κόμματος με "θετικά"
συνθήματα και όχι γενικόλογα απορριπτικά συνθήματα. Την προώθηση
αιτημάτων για τον εξοπλισμό των εργατών κάτω από τον έλεγχο των
οργανώσεών τους, τη δημιουργία στρατιωτικών σχολών από τα
συνδικάτα, την εκλογή των αξιωματικών κλπ. Ο Τρότσκι θεωρούσε τέτοια
αιτήματα σαν "μεταβατικά" με την έννοια ότι ενώ δεν μπορούσαν να
υλοποιηθούν στα πλαίσια του καπιταλισμού είχαν επαφή με το επίπεδο
συνείδησης των εργατών που δεν είχαν πειστεί ακόμα για την
αναγκαιότητα της άμεσης ανατροπής του.
Τέτοια αιτήματα έπρεπε να συνοδεύονται και από αντίστοιχα
συνθήματα που στόχο είχαν να "να εξηγήσουν σε εκατομμύρια
αμερικάνους εργάτες ότι το έργο της υπεράσπισης της 'δημοκρατίας' τους
δεν μπορεί να αφεθεί στα χέρια ενός Πετέν". Ετσι έγραφε για
παράδειγμα: "Εσείς εργάτες θέλετε να υπερασπιστείτε και να διευρύνετε
τη δημοκρατία. Εμείς στην 4η Διεθνή θέλουμε να πάνε μακρύτερα.
Παρ'όλα αυτά είμαστε έτοιμοι να υπερασπίσουμε μαζί σας τη δημοκρατία,
αλλά με τον όρο ότι θα πρόκειται για πραγματική άμυνα και όχι για
προδοσία στο στυλ του Πετέν".
Ο Τρότσκι εκτιμούσε ότι μια τέτοια πολιτική είναι επίκαιρη και στην
Ευρώπη γιατί όπως έγραφε στις 30 Ιούνη του 1940:
"Στις κατεχόμενες χώρες η κατάσταση των μαζών θα χειροτερεύσει
στο έπακρο. Στην κοινωνική καταπίεση θα προστεθεί η εθνική καταπίεση
που το βάρος της θα πέσει πάνω στους εργάτες. Από όλες τις μορφές
δικτατορίας, η ολοκληρωτική δικτατορία του ξένου κατακτητή είναι η πιο
αβάστακτη". Στις συζητήσεις του με τους αμερικάνους συντρόφους του
επεσήμανε ότι οι εργάτες "τρέφουν ένα συναισθηματικό μίσος απέναντι
στον Χίτλερ ανακατεμένο με μπερδεμένα ταξικά αισθήματα".
Το νόημα των παραπάνω θέσεων παραμένει ανεξήγητο μυστήριο για
τον Μ.Ε. -παρουσιάζει μερικά αποσπάσματα από τον Τρότσκι, ή από τις
συζητήσεις των Ελλήνων τροτσκιστών στη διάρκεια της δικτατορίας του
 8

Μεταξά, που επιμένουν στον ιμπεριαλιστικό χαρακτήρα του -επικείμενου-

πολέμου για να δείξει πόσο ουτοπικοί ήταν.
Το ερώτξμα όμως παραμένει. Αφού ο Τρότσκι έκανε τις σωστές
προβλέψεις και τις σωστές αναλύσεις, γιατί οι τροτσκιστικές οργανώσεις
απέτυχαν να παίξουν οποιονδήποτε σημαντικό ρόλο στη διάρκεια της
κατοχής;
Καταρχήν θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ένα σημείο. Πάλι με μια
μονοκονδυλιά, ο Μ.Ε. ρίχνει τη στάση όλων των τροτσκιστικών -και
"τροτσκιστογενών"- ομάδων σε ένα τσουβάλι με την ετικέτα της αποχής.
Γράφει για παράδειγμα για τη στάση τους απέναντι στα κινήματα της
Αντίστασης: "Οι τροτσκιστές έχοντας στο μυαλό τους ένα καθαρό μοντέλο
επανάστασης αρνήθηκαν τη συμμετοχή" (σελ 76). Κάνει μια "μεγαλόψυχη"
παραχώρηση αποδεχόμενος οτι υπήρχαν "ατομικές εξαιρέσεις" που
συμμετείχαν. Η αλήθεια είναι οτι τάσεις του τροτσκισμού, στην Ελλάδα
του Α. Στίνα για παράδειγμα, αρνήθηκαν πλήρως τη συμμετοχή τους στο
κίνημα της αντίστασης και το καταδίκασαν σαν μια απλή προέκταση της
πολεμικής μηχανής του ενός ιμπεριαλιστικού στρατοπέδου. Δεν ισχύει το
ίδιο με όλες τις ομαδοποιήσεις.
Ο "ΔΙΕΘΝΙΣΤΗΣ" η εφημερίδα του "Κόμματος Κομμουνιστών
Διεθνιστών Ελλάδας" (η "συνέχεια" της ΕΟΚΔΕ του Πουλιόπουλου) έγραφε
στο φύλλο Νο 3 στις 19 Σεπτέμβρη του 1943:
"Δεν καθησυχάζουν την μπουρζουαζία οι εθνικιστικές εκδηλώσεις
των μαζών. Με το ταξικό της ένστιχτο νιώθει πως αυτές αντικαθρεφτίζουν
μάλλον την αγανάχτησή τους για το φοβερό καθεστώς της καταπίεσης
των ξένων ιμπεριαλιστών παρά τη πίστη τους στην ιδέα του έθνους.
Αισθάνεται υποσυνείδητα πως όλο αυτό το λαϊκό κίνημα του ΕΑΜ, μ' όλο
που γαλουχείται συστηματικά με το εθνικιστικό δηλητήριο, κλείνει μέσα
του πολλούς κυνδίνους γι' αυτήν. Κινδύνους που έχουν τη ρίζα τους όχι
στις επαναστατικές διαθέσεις των καθοδηγητών του, αλλά στο
αντικαπιταλιστικό πνεύμα που ολοένα και περισσότερο αναπτύσεται μέσα
στη μάζα τροφοδοτούμενο συνεχώς από την αποσύνθεση και κατάρρευση
του καπιταλιστικού συστήματος. Διαισθάνεται πως από τη μια στιγμή στην
άλλη η μάζα αυτη μπορεί να μπει σε άλλο δρόμο και να δράσει κάτω από
άλλα αισθήματα όχι πια εθνικιστικά. Οι τελευταίες απεργίες της δείξανε
πόσο ο κίνδυνος αυτός είναι πραγματικός".
Σε ένα προηγούμενο φύλο της το Γενάρη του 1943, η ίδια εφημερίδα
προειδοποιούσε: "Σαν έρθουνε οι αγγλοαμερικάνοι θα έρθουνε για να
βοηθήσουν τη σύμμαχή τους ελληνική μπουρζουαζία, που τόσο πολύτιμες
υπηρεσίες τους πρόσφερε στη σημερινή σύγκρουση, να ξαναπάρει στα
 9

χέρια της την κρατική εξουσία για να επιδοθούν ύστερα μαζί της στην
εκμετάλευση των εργατικών μαζών της χώρας συντροφικά.
Σαν έρθουνε, θα 'ρθούνε για να μας φέρουν τον Γεώργιο
Γλύξμπουργκ, τον έμπιστο αυτό των μεγαλοτραπεζιτών του Σίτυ, για να
μας δώσουν και άλλη μια φορά την ευκαιρία να δοκιμάσουμε τις λαμπρές
ελευθερίες του καθεστώτος του.
Σαν έρθουνε, θάρθουνε για να αντικαταστήσουν τον ένα ζυγό με τον
άλλο. Να γιατί θάρθουνε.
Οι μεγάλες μάζες των εκμεταλλευόμενων της χώρας μας δεν έχουν
να περιμένουν τίποτα από τους αγγλοσάξωνες. Μόνο νέες συμφορές και
νέα δεσμά. Τους κινδύνους που γεννάει μια μελλοντική απόβασή τους
πρέπει να τους αντιμετωπίσουν δραστήρια και ενεργητικά. Με έντονη
κινητοποίηση να εμποδίσουν και να ματαιώσουν κάθε απόπειρα
εγκαθίδρυσης της λαομίσητης διχταχτορίας του Γλύξμπουργκ,
προσφέυγοντας και στις πιο αποτελεσματικές μορφές της ταξικής πάλης."
Ενα άλλο χαρακτηριστικό απόσπασμα, προέρχεται από τη "ΚΟΚΚΙΝΗ
ΣΗΜΑΙΑ" την εφημερίδα του ΕΣ(Κ)ΚΕ (Το ΕΣ(Κ)ΚΕ ιδρύθηκε το Σεπτέμβρη
του 1943 με κεντρική ηγετική φυσιογνωμία του τον Θωμά Αποστολίδη
παλιό συνδικαλιστή και γραμματέα του ΚΚΕ, ο οποίος εκτελέστηκε από
τους ναζί τον Σεπτέμβρη του 1944). Στο πρώτο φύλο της η εφημερίδα,
τον Σεπτέμβρη του 1943 παρουσιάζει την απόφαση του Α' Συνέδριου του
κόμματος όπου τονίζεται:
"13. Η εγκατάλειψη από το ΚΚΕ του ρόλου της επαναστατικής
πρωτοπορείας μέσα στο Εαμικό κίνημα που θα διαφοροποιούσε
αποφασιστικά τη μάζα, η είσοδος στο ΕΑΜ πολλών τυχοδιωκτικών
στοιχείων, η βασικά μικροαστική συγκρότησή του και η επιμονή στις
τάξεις του στις πλάνες για τις 'καλές διαθέσεις' του αγγλοαμερικάνικου
ιμπεριαλισμού, είναι τα αρνητικά στοιχεία που δίνουν και θα δώσουν στο
μέλλον μιαν εξαιρετική αστάθεια στους προσανατολισμούς αυτού του
ρεύματος που εγκυμονούν τον κίνδυνο να παρασυρθεί από άλλες
επιρροές, όχι προοδευτικές, και ειδικώτερα από την επιρροή της
ιμπεριαλιστικής Αγγλίας και που αν συμβεί αυτό θα φέρουν σε τρομερή
δοκιμασία το ΚΚΕ που αποτελεί το κέντρο βάρους της Εαμικής πολιτικής.
Είναι από τώρα αδύνατη μια οριστική εκτίμηση της τύχης του λαϊκού
αυτού κινήματος που βρίσκεται κάτω από την επιρροή
αλληλοσυγκρουόμενων παραγόντων. Η πρωτοπορεία έχει υποχρέωση
παρακολουθώντας την εξέλιξή του, να το υποστηρίξει και υπό τον όρο
της διατήρησης της πολιτικής του ανεξαρτησίας και της ελευθερίας
κριτικής να συμμετέχει σ' αυτό εφόσον συνεχίζει τον αγώνα ενάντια στον
 10

γερμανικό ιμπεριαλισμό, στον Γλύξγκμπουργκ και την ντόπια αντίδραση.

Ποτέ όμως η υποστήριξη δεν μπορεί να γίνει με εγκατάλειψη των
επαναστατικών συνθημάτων και της μαρξιστικής κριτικής της
πρωτοπορείας, πρέπει δε τελικά ν' αποβλέπει στη πλατειά διαφοροποίηση
της μάζας και στη συνεχή όξυνση της πολιτικής πάλης για το γρήγορο
πέρασμα στη προλεταριακή επανάσταση".
Ο συγγραφέας όλα αυτά τα προσπερνάει με μερικές φράσεις, δεν
ταιριάζουν στο σχήμα του. Η ανάλυση που υποδηλώνουν τα παραπάνω
αποσπάσματα, καταφέρνει να αποσπάσει μόλις μια παράγραφο στο
βιβλίο του Μ.Ε.
Δυο είναι τα ζητήματα που εμπόδισαν τους τροτσκιστές να παίξουν
ρόλο και να μαζικοποιηθούν στη διάρκεια της κατοχής. Δυο ζητήματα που
επιμένει να αγνοεί ή να βλέπει από λάθος οπτική γωνία ο Μ.Ε.
Το πρώτο είναι το απελπιστικά μικρό μέγεθος των επαναστατικών
οργανώσεων, μέγεθος απαγορευτικό για να συσσωρεύσουν την "κρίσιμη
μάζα" η οποία θα τους επέτρεπε να παίξουν πραγματικό ρόλο στο κίνημα.
Ο Μ.Ε. υπολογίζει για παράδειγμα τα μέλη και τον κοντινό περίγυρο των
τροτσκιστικών ομάδων (αυτών που διεκδικούσαν τον τίτλο του τμήματος
της 4ης Διεθνούς) από 280 μέχρι 430 άτομα (αν και δεν υπολογίζει την
αριθμητική δύναμη των Αρχειομαρξιστών). Συγκρίνετε αυτό τον αριθμό με
τις 400.000 μέλη που έφτασε το ΚΚΕ στις παραμονές της Απελευθέρωσης
τον Οκτώβρη του 1944 και τα συμπεράσματα βγαίνουν αβίαστα.
Οι επαναστάτες πλήρωσαν βαρύ φόρο αίματος, δυσανάλογο με το
μέγεθός τους. Τέσσερις τροτσκιστές είχαν δολοφονηθεί από τη μεταξική
δικτατορία. 15 δολοφονήθηκαν από τα φασιστικά στρατεύματα κατοχής.
Και 56 τουλάχιστον από τον σταλινικό μηχανισμό, που φρόντιζε να κλείνει
το στόμα σε οποιαδήποτε αριστερή διαφωνία. Ανάμεσα στους ηρωϊκούς
αυτούς νεκρούς συγκαταλέγονται όλοι οι σχεδόν οι παλιοί αγωνιστές που
είχαν αποκτήσει εμπειρία από τους ταξικούς αγώνες της δεκαετίας του '20
και του '30. Ο Παντελής Πουλιόπουλος για παράδειγμα, ηγετική
φυσιογνωμία των κομμουνιστών φαντάρων στη Μικρά Ασία, ηγέτης του
Κινήματος των Παλαιών Πολεμιστών και γραμματέας του ΚΚΕ από τα τέλη
του 1924 μέχρι το 1926.
Είναι αλήθεια ότι οι μπολσεβίκοι στη διάρκεια του Α' Παγκόσμιου
Πολέμου και τη στιγμή της επανάστασης του Φλεβάρη του 1917 ήταν ένα
μικρό κόμμα. Αλλά είχαν πίσω τους μια ολόκληρη παράδοση, περιόδους
που ήταν το μαζικό κόμμα της εργατικής πρωτοπορίας. Δεν ήταν ποτέ μια
απομονωμένη ομάδα στις παρυφές του εργατικού κινήματος.
 11

Η κατάσταση των τροτσκιστικών οργανώσεων ήταν πολύ

διαφορετική. Το μικρό τους μέγεθος ήταν προϊόν των ηττών που γνώρισε
το εργατικό κίνημα στη δεκαετία του '20 και του '30. Κάθε φορά που η
εργατική τάξη δεχόταν ένα σκληρό πλήγμα η αυτοπεποίθηση στη
δυνατότητά της να βάλει τη δική της σφραγίδα, με τις δικές της δυνάμεις,
στις εξελίξεις μειωνόταν στο ναδίρ. Πάλι ο Μ.Ε. αγνοεί αυτό τον
καθοριστικό παράγοντα, που διαμορφωσε όχι μόνο τους αριθμητικούς
συσχετισμούς αλλά τη συνολική φυσιογνωμία του τροτσκισμού της εποχής
εκείνης. Προτιμάει να αποδίδει τα πάντα στην "ουτοπική" στρατηγική του
Τρότσκι.
Οι ήττες τροφοδοτούσαν την πίστη ότι μια άλλη δύναμη -και όχι η
συλλογική δράση της τάξης- μπορεί να είναι η απάντηση στον Χίτλερ.
Συγκεκριμένα, η στρατιωτική δύναμη της Ρωσίας του Στάλιν. Αυτό, σε
συνδυασμό με την αίγλη που διατηρούσε ένα καθεστώς που στα μάτια της
"κοινής γνώμης" σαν η συνέχεια του Οκτώβρη του 1917, είναι που
τροφοδότησε τα σταλινικά Κ.Κ. και επέβαλε την απομόνωση στις
επαναστατικές μαρξιστικές οργανώσεις. Και η απομόνωση παράγει το
σεκταρισμό και τη πολυδιάσπαση.
Το πρόβλημα των τροτσκιστών στην Ελλάδα δεν ήταν η αποτυχία να
διακρίνουν τις αγεφύρωτες αντιθέσεις ανάμεσα στο κίνημα της
Αντίστασης με την αστική τάξη και τους ιμπεριαλιστές προστάτες της. Οι
περισσότεροι το διέκριναν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Το πραγματικό
τους πρόβλημα ήταν πως εξαιτίας του μικροσκοπικού τους μεγέθους, δεν
είχαν τις στοιχειώδεις έστω ρίζες μέσα στο εργατικό κίνημα που θα τους
επέτρεπε να μετατρέψουν τις προειδοποιήσεις για την καταστροφική
πολιτική της ηγεσίας του ΚΚΕ-ΕΑΜ σε οργανωμένη παρέμβαση σε
συγκεκριμένη δράση και συνθήματα. Αυτή η αδυναμία βάραινε όχι μόνο
στους δηλωμένους τροτσκιστές αλλά και σε αυτούς που προσπαθούσαν
να διατυπώσουν μια πιο ευλύγιστη τακτική.
Αν διαβάσει κανείς για παράδειγμα τη συλλογή του "Προλετάριου και
Διεθνιστή της Κατοχής" θα δει ότι η μεγάλη πλειοψηφία των άρθρων
αποτελείται από γενικόλογες "Θέσεις" για το χαρακτήρα του πολέμου είτε
από συντριπτικές πολεμικές ενάντια στο ΕΑΜ και το ΚΚΕ. Εμειναν στην
γενικόλογη καταγγελία, και κάποιοι απ' αυτούς θεωρητικοποίησαν,
αποδέχτηκαν αυτή την αδυναμία. Το ίδιο μπορεί να παρατηρήσει κανείς
αν εξετάσει όλες τις τροτσκιστικές οργανώσεις και ομαδοποιήσεις στη
διάρκεια του πολέμου.
Το ίδιο χαρακτηριστικό μπορούμε να το διακρίνουμε στο ζήτημα του
αντάρτικου-ένοπλης πάλης και της διεθνιστικής προπαγάνδας στα
 12

στρατεύματα κατοχής. Οι περισσότερες τροτσκιστικές οργανώσεις

κράτησαν μια γενικά απορριπτική στάση στην ένοπλη πάλη, με τη μορφή
που διεξαγόταν από τα κινήματα της Αντίστασης. Θεωρούσαν ότι πράξεις
όπως επιθέσεις σε μεμονωμένους φαντάρους, τοποθετήσεις βομβών κλπ
δεν βοηθούσαν τους γερμανούς και ιταλούς φαντάρους να περάσουν με
τη μεριά των ταξικών τους αδελφών. Το ζήτημα της ένοπλης πάλης
δίχασε το τροτσκιστικό κίνημα στην κατεχόμενη Ευρώπη. Κομάτια του
όπως το ΡΟΙ στη Γαλλία δεν στάθηκαν ολοκληρωτικά ενάντιά της και η
Ευρωπαϊκή Γραμματεία της 4ης Διεθνούς δήλωνε σε μια απόφασή της το
1943 ότι το καθήκον των "μπολσεβίκων-λενινιστών" είναι να μπουν σε
αυτά τα ένοπλα κινήματα και να δουλέψουν σ' αυτά με τις ιδέες τους.
Αλλά είναι γεγονός ότι στην Ελλάδα, με ελάχιστες εξαιρέσεις οι "επίσημες"
τροτσκιστικές οργανώσεις (δηλαδή δεν μιλάμε για τους Αρχειομαρξιστές ή
το ΕΣ(Κ)ΚΕ) για παράδειγμα) στη πλειοψηφία τους στάθηκαν αρνητικά
απέναντι στη δράση του ΕΛΑΣ.
Ο Μ.Ε. αφού φέρνει μερικά παραδείγματα διεθνιστικής δράσης των
γάλλων τροτσκιστών (περνώντας στα γρήγορα -πάντα!- τη ηρωϊκή θυσία
17 γερμανών φαντάρων και γάλλων συντρόφων που συμμετείχαν στο
δίκτυο της εφημερίδας Arbeiter und Soldat "Εργάτης και Στρατιώτης" τον
Οκτώβρη του 1943) βγάζει το εξής αφοριστικό συμπέρασμα:
"Οι τροτσκιστές πίστευαν ότι με την τακιτική αυτή θα αφύπνιζαν την
ταξική συνείδηση των Γερμανών φαντάρων η οποία είχε θαφτεί μέσα στο
γενικό μιλιταριστικό πνεύμα της εποχής. Ομως, η τακτική αυτή όπως
φάνηκε ήταν αναποτελεσματική. Ανηπαρήγε τα συνθήματα της Ακρας
Αριστεράς στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο χωρίς να λαμβάνει υπόψη τα νέα
δεδομένα του Β' Παγκόσμιου Πόλεμου. δηλαδή τον ολοκληρωτικό
χαρακτήρα του πολέμου, την ένθερμη συμμετοχή των μαζών στο
αντιστασιακό κίνημα, την ιδιαιερότητα του ναζιστικού φαινομένου και την
καταναγκαστική του δύναμη".
Ενας σωρός από ανακρίβειες. Ο Α' Παγκόσμιος ήταν και αυτός
"ολοκληρωτικός" πόλεμος. Δεν ήταν τα "συνθήματα της Ακρας Αριστεράς"
που "ξύπνησαν" τους φαντάρους στα χαρακώματα, ήταν η ίδια τους η
εμπειρία. Η "ένθερμη συμμετοχή" των μαζών στην Αντίσταση δεν σήμαινε
αυτόματα άρνηση συναδέλφωσης, ο κόσμος στην Ελλάδα αγκάλιασε τους
ιταλούς φαντάρους ιδιαίτερα μετά την παράδοση της Ιταλίας, δεν είπε
"καλά να πάθετε". Στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο τα γερμανικά στρατοδικεία
έβγαλαν 48 θανατικές καταδίκες φαντάρων για σοβαρά, αδικήματα
απείθειας. Στο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο έβγαλαν 15.000. Υπάρχουν πολλοί
λόγοι γιατί οι φαντάροι, και ιδιαίτερα οι γερμανοί, δεν εξεγέρθηκαν.
 13

Αλλά το σίγουρο είναι ότι η έκκληση για κάτι τέτοιο δεν έγινε ποτέ. Οι
"Σύμμαχοι" προτιμούσαν τις διακηρύξεις περί "συλλογικής ευθύνης" των
Γερμανών για τα εγκλήματα του Χίτλερ. Εγκλήματα πολέμου όπως η
καταστροφή της Δρέσδης το Γενάρη του 1945 με 100.000 νεκρούς, μια
αεροπορική επιδρομή χωρίς καμιά απολύτως στρατιωτική αξία,
επιβεβαίωνε τους ναζί και την προπαγάνδα τους για την ανάγκη "πολέμου
μέχρις εσχάτων".
Αρα η αποτυχία των τροτσκιστών δεν μπορεί να αποδοθεί στην
επιμονή τους για διεθνιστική δουλιά. Παράλληλα, η έμφαση στη
διεθνιστική δράση ανάμεσα στα στρατεύματα του αντίπαλου δεν σημαίνει
αυτή καθ' εαυτή άρνηση της ένοπλης δράσης. Ο Κόκκινος Στρατός στον
ρώσικο εμφύλιο ήταν το υπόδειγμα διεθνιστικής δράσης στις γραμμές των
αντίπαλων στρατευμάτων. Πιστεύω ότι οι έλληνες τροτσκιστές απλά
απολυτοποίησαν την αδυναμία τους να παρέμβουν οργανωμένα στο
αντάρτικο. Ετσι κι αλλιώς βέβαια, δεν ήταν μια εύκολη πραγματοποιήσιμη
απόφαση. Η καταστολή από τους σταλινικούς μηχανισμούς ήταν ιδιαίτερη
αιματηρή.
Το δεύτερο ζήτημα έχει να κάνει με τον ίδιο τον Τρότσκι και την
ανάλυσή του. Δεν ήταν κάποιος οππορτουνιστής που άλλαζε πολιτική
ανάλογα με το "κλίμα". Οι απόψεις του έχουν διατυπωθεί με σαφήνεια στα
κείμενα "Ο Πόλεμος και η 4η Διεθνής" (1934) και "Η θανάσιμη αγωνία του
καπιταλισμού και το Μεταβατικό Πρόγραμμα της 4ης Διεθνούς" (1938). Το
κόκκινο νήμα που διατρέχει τη σκέψη του Τρότσκι χαρακτηρίζεται από τα
εξής σημεία: α) ο καπιταλισμός σαπίζει δεν μπορεί να ικανοποιήσει τις
ανάγκες της κοινωνίας β) ο πόλεμος θα γεννήσει νέες επαναστατικές
εκρήξεις γ) τα ρεφορμιστικά κόμματα δεν θα μπορέσουν να τις
εκτονώσουν λόγω της φάσης που βρίσκεται ο καπιταλισμός δ) η ΕΣΣΔ
είναι ένα εκφυλισμένο εργατικό κράτος. Η σταλινική γραφειοκρατία θα
συρθεί αναγκαστικά στον πόλεμο αλλά δεν θα επιβιώσει απ' αυτόν.
Αντίθετα, ο Τρότσκι προέβλεπε δυο διαφορετικές εκδοχές για το τέλος
της: είτε την ανατροπή της από την επαναστατική δράση των εργατών
είτε την "καπιταλιστική παλινόρθωση".
Όπως ξέρουμε το καθεστώς του Στάλιν όχι μόνο δεν ανατράπηκε
αλλά δυνάμωσε μετά το τέλος του πολέμου απλώνοντας την επιρροή του
στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη καθώς και στα Βαλκάνια.
Αποδείχτηκε τελικά ότι η γραφειοκρατία δεν ήταν απλά ένα καρκίνωμα
στις υγιείς βάσεις του καθεστώτος που είχε εγκαταστήσει ο Οκτώβρης
1917 (κρατική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής). Ηταν μια άρχουσα
τάξη, που έλεγχε για λογαριασμό της τις διαδικασίες της παραγωγής και
 14

της διανομής με κινητήρια δύναμη την "ανταγωνιστική συσσώρευση

κεφάλαιου", τον ανταγωνισμό με τις άλλες Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής.
Η σταλινική αντεπανάσταση της δεκαετίας του '30 είχε σβήσει όλες τις
κατακτήσεις της επανάστασης του Οκτώβρη, είχε μετατρέψει τη Ρωσία σε
κρατικό καπιταλισμό.
Αυτό είναι που επέτρεψε στη ρώσικη οικονομία να αντέξει τα
συντριπτικά πλήγματα του πρώτου χρόνου του πολέμου. Η άρχουσα τάξη
είχε τη δυνατότητα να συγκεντρώσει και να κατευθύνει κεντρικά όλες τις
οικονομικές δραστηριότητες, ιδιαίτερα την κατανομή πρώτων υλών και
εργατικής δύναμης για τις πολεμικές βιομηχανίες.
Η επιβίωση της σταλινικής γραφειοκρατίας έδωσε μια τρομερή
ώθηση στην επιρροή των ΚΚ στον υπόλοιπο κόσμο. Ηταν η δύναμη που
σήκωνε το κύριο βάρος της αναμέτρησης με τη μισητή πολεμική μηχανή
του ναζισμού και αυτό έγινε σημαία των ΚΚ που πρωτοστατούσαν στην
Αντίσταση από το 1941 και μετά. Ετσι στα τελικά στάδια του πολέμου δεν
είδαν την επιρροή τους να μειώνεται αλλά να αυξάνεται. Μπόρεσαν έτσι
να παίξουν τον αντεπαναστατικό ρόλο που είχε παίξει η
σοσιαλδημοκρατία στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Σε αυτό το στοιχείο στηρίχτηκε ο καπιταλισμός για να πάρει μια
"βαθια ανάσα" στα κρίσιμα χρόνια από το τέλος του 1944 μέχρι το 1947
και να θέσει τις βάσεις της μεταπολεμικής απογείωσής του.
Οι τροτσκιστικές οργανώσεις ήταν απολύτως ανέτοιμες να
αντιμετωπίσουν αυτές τις εξελίξεις. Όχι γιατί η επανάσταση ήταν ουτοπία
σε εκείνες τις συνθήκες, τα Δεκεμβριανά είναι η ζωντανή απόδειξη πόσο
ρεαλιστική ήταν. Αλλά γιατί μένοντας πιστές στην ανάλυση του Τρότσκι
για τη φύση της ΕΣΣΔ δεν μπορούσαν να κατανοήσουν τις εξελίξεις, τον
ανεξάρτητο ρόλο που θα έπαιζε η Ρωσία του Στάλιν σαν
αντεπαναστατικός παράγοντας στη διεθνή σκηνή.
Ο Μ.Ε. αφιερώνει πολλές σελίδες στις διαμάχες ανάμεσα στους
τροτσκιστές, την περίφημη "Συζήτηση της Ακροναυπλίας" για το ζήτημα
της ΕΣΣΔ και της υπεράσπισής της ή όχι σε περίπτωση πολέμου. Αυτοί
που υποστήριζαν την "ντεφαιτιστική" θέση, ο Στίνας και η ομάδα του, δεν
διέθεταν καμιά πραγματική ανάλυση για τη ταξική φύση του σταλινικού
καθεστώτος. Η στάση τους ήταν περισσότερο αντανάκλαση της
σεκταριστικής, παθητικής πολιτικής τους "γραμμής" σε μια σειρά
ζητήματα. Οσο παράξενο κι αν φαίνεται σε κάποιον που γνωρίζει τη
θεωρία του γραφειοκρατικού κρατικού καπιταλισμού την οποία
υποστηρίζει η Διεθνής Σοσιαλιστική Τάση και το ΣΕΚ, το δίκιο σε αυτή τη
διαμάχη το είχε ο Πουλιόπουλος και όχι ο Στίνας. Ο Μ.Ε. είναι ανίκανος,
 15

όμως, να διακρίνει ότι πίσω από τη συζήτηση για τη ΕΣΣΔ πρόβαλαν πολύ
βαθύτερες διαφορές στον πολιτικό προσανατολισμό των τροτσκιστικών
ομάδων στην Ελλάδα εκείνη τη περίοδο. Τις αντιμετωπίζει περίπου σαν
θεολογικές διαμάχες.
Αν είχαν τη σωστή εκτίμηση για τη Ρωσία θα τα κατάφερναν
καλύτερα; Ισως, αλλά αυτό είναι ένα πολύ αφηρημένο ερώτημα του στυλ
"Αν ο Μερκαντέρ δεν είχε καταφέρει να δολοφονήσει τον Τρότσκι εκείνο
το ηλιόλουστο πρωϊνό της 20ης Αυγούστου…." Το πραγματικό ερώτημα,
που βάλαμε στην αρχή αυτής της εργασίας είναι : μπορούσαμε να
νικήσουμε τότε; ήταν η επανάσταση ρεαλιστική προοπτική για την
εργατική τάξη στις συνθήκες του Β' Παγκόσμιου Πολέμου; Η απάντηση
είναι ένα ολοκάθαρο ΝΑΙ. Για την ακρίβεια στην Ελλάδα η επανάσταση
έγινε, αλλά ηττήθηκε.
Ο Τρότσκι έμεινε πιστός μέχρι το τέλος της ζωής του στην ουσία του
μαρξισμού. Στην 11η Θέση του Μαρξ για τον Φόυερμπαχ: "Οι φιλόσοφοι
μονάχα εξηγούσαν με διάφορους τρόπους τον κόσμο το ζήτημα όμως είναι
να τον αλλάξουμε". Δεν αποτραβήχτηκε στο "παρατηρητήριό του" αλλά
ρίχτηκε στη μάχη σε όλη τη δεκαετία του '30 για να επηρεάσει την πορεία
των γεγονότων. Αυτό που κατάφερε τελικά ήταν να κρατήσει αναμένη τη
φλόγα της επανάστασης, την πεποίθηση ότι "Η απελευθέρωση της
εργατικής τάξης είναι έργο της ίδιας" για να θυμίσουμε μια άλλη φράση
του Μαρξ. Και κάποιος που θέλει να λέγεται μαρξιστής δεν μπορεί να
απέχει από μάχες που δίνει αυτή η τάξη, από τις αναμετρήσεις που
καθορίζουν το μέλλον της ανθρωπότητας.
 16

Το κείμενο αυτό δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ΕΝΟΤΗΤΑ το 2002