Matematiqki fakultet

Univerzitet u Beogradu
Neki zadaci sa vebi iz Analize 1
Zlatko Lazovi
21. april 2016.
verzija 2.1

Sadraj

(zadaci sa oznakom * nisu raeni na vebama)

1 MATEMATIQKA INDUKCIJA
2 NIZOVI
2.1
2.2
2.3
2.4
2.5
2.6

Limes niza. Svojstva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Diferencne jednaqine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Monotoni nizovi. Broj e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Podnizovi. Taqke nagomilavaa. Gori i doi limes . . . . . . . . . .
Koxijev princip konvergencije . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Razni zadaci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2
4

4
12
13
19
36
39

3 REALNE FUNKCIJE REALNE PROMEN
IVE

50

4 Neprekidnost

67

5 Diferencijalni raqun

87

3.1 Pojam i svojstva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50

3.2 Graniqna vrednost. Svojstva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
4.1
4.2
4.3
4.4

Lokalne osobine neprekidnih funkcija . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Globalne osobine neprekidnih funkcija . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Funkcionalne jednaqine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ravnomerna neprekidnost . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.1
5.2
5.3
5.4
5.5

Diferencijabilnost funkcije . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Osnovne teoreme diferencijalnog raquna . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Izvodi vixeg reda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ispitivae funkcija . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Razni zadaci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1

67
75
81
82

87
94
96
100
113

1 MATEMATIQKA INDUKCIJA

Potrebno je dokazati da tvree A vai za svaki prirodan broj n n (n

Teorema 1.1. Ako su zadovo eni sledei uslovi:

n

).

1) (An ) = T ,
2) za svako n n0, ako je (An) = T onda je (An+1) = T ,
tada vai (An) = T za svako n n0.
0

+ 1)
1.1 Dokazati da za svako n N vai 1 +2 +3 +. . .+n = n(n + 1)(2n
.
6
1.2 (Bernulijeva nejednakost) Dokazati da za x , x , . . . , x (1, +), koji
su istog znaka, vai (1 + x )(1 + x ) . . . (1 + x ) 1 + x + x + . . . + x .
1.3 (Binomna formula) Dokazati da za realne brojeve a, b i n N vai
2

Zadatak

Zadatak

Zadatak

(a + b) =

n  
X
n

k=0

ak bnk .

1.4 (Jensenova nejednakost) Neka je f konveksna funkcija na R. Dokazati

nejednakost


x + x + ... + x
f (x ) + f (x ) + . . . + f (x )
Zadatak

Specijalno, za konveksnu funkciju f (x) = x Jensenov nejednakost daje

2

x1 + x2 + . . . + xn
n

a za funkciju f (x) = e i za izbor x

y , y , . . . , y > 0, dobijamo
x

2

x21 + x2 + . . . + x2n
,
n

= log y1 , x2 = log y2 , . . . , xn = log yn

, gde su

y1 y2 . . . yn

y1 + y2 + . . . + yn
.
n

Neka su x , x , . . . , x pozitivni brojevi. Definiximo sledee sredine:

n
Harmonijska sredina
H (x , x , . . . , x ) =
+ + ... +
1

1
x1

1
x2

1
xn

x1 + x2 + . . . + xn
n

Gn (x1 , x2 , . . . , xn ) = n x1 x2 xn

An (x1 , x2 , . . . , xn ) =

r
Kn (x1 , x2 , . . . , xn ) =

Zadatak

Aritmetiqka sredina
Geometrijska sredina
Kvadratna sredina
vai

x21 + x22 + . . . + x2n

n
x1 , x2 , . . . , xn

1.5 Dokazati da za pozitivne brojeve

.

Hn (x1 , x2 , . . . , xn ) Gn (x1 , x2 , . . . , xn ) An (x1 , x2 , . . . , xn ) Kn (x1 , x2 , . . . , xn ).

vai

Zadatak

1.6 (Koxi-Xvarcova nejednakost) Dokazati da za a , a , . . . , a , b , . . . , b

.


2
n
n
n
X

X
X


2
a
b

a
b2k .

k k
k


k=1

k=1

k=1

1.7 (Helderova nejednakost) Dokazati

su p i q pozitivni brojevi koji zadovo avaju +
Zadatak



n
X



ak b k 




1
p

k=1
1
=
q

n
X

! p1

n
X

apk

! 1q
bqk

i a ,a ,...,a ,b ,...,b
1

k=1

k=1

, gde
R.

2 NIZOVI

2.1 Limes niza. Svojstva

Definicija 2.1. Za taqku a R kaemo da je limes ili graniqna vrednost niza
(a ) realnih brojeva i pixemo a = lim a ako za svaku okolinu U taqke a postoji
prirodan broj n takav da je a U za sve prirodne brojeve n vee od n . Dakle,
n

a = lim an (Ua ) (n0 N) (n N) (n > n0 an U ).

n

U sluqaju kada je a konaqan broj, za niz (a ) kaemo da je konvergentan, a u sluqaju

kada je a = ili da graniqna vrednost ne postoji, kaemo da niz (a ) divergira.
Ako je a R, tada je
n

a = lim an ( > 0) (n0 N) (n N) (n > n0 |an a| < ).

n

Ako je a = +, tada je
lim an = + (M R) (n0 N) (n N) (n > n0 an > M ).

Ako je a = , tada je
lim an = (M R) (n0 N) (n N) (n > n0 an < M ).

Teorema 2.1. Svaki konvergentan niz je ograniqen.

Definicija 2.2. Ako je lim x = 0, kaemo da je (x ) nula-niz.
Teorema 2.2. Ako je lim a = a, lim b = b, a < b tada je a < b
n

poqev od nekog n.
< b poqev od nekog n. Analogno vai

Specijalno, ako je n
lim an = a < b, onda je an
kada se znak < zameni znakom > .
(Teorema o dva policajca) Neka su (an), (bn), (cn) tri niza realnih brojeva takva da je:
1 an bn cn za sve n N ili poqev od nekog n0 ;

Teorema 2.3.

2 lim an = lim cn = a R.
n

Tada je i n
lim bn = a.
Zadatak

2.1 Na osnovu definicije graniqne vrednosti dokazati

.

2n + 1
= 2.
n n + 4
lim

Rexee.

Potrebno je dokazati da za svako > 0 postoji prirodan broj n , takav da je

za sve prirodne brojeve n vee od n , odnosno
0

| 2n+1
2| <
n+4





 2n + 1



( > 0)(n0 N)(n N) n > n0 
2 < .
n+4

Posmatrajmo sledei izraz

Na osnovu ekvivalencije
bie zadovo eno

 


  2n + 1 2n 8 
 2n + 1



= 7 < 7
 n + 4 2 = 
 n+4
n+4
n
 
7
7
7
<n>
n0 =
+1
n

, moemo zak uqiti da ako uzmemo



 2n + 1


( > 0)(n0 N)(n N)(n > n0 
2 < ).
n+4
 
>0
n0 = 7 + 1
 
n > n0
n > 7 + 1 > 7

 

 2n + 1
  2n + 1 2n 8 

 
 = 7 < 7 < .
 n + 4 2 = 
 n+4
n+4
n

Naime, neka je proizvo no . Onda moemo izabrati

n N koje zadovo ava
vai
, pa je

tako da za svako

2.2 Nai graniqnu vrednost lim q u zavisnosti od parametra q R.

Rexee. Vai

+,
q > 1;

1,
q = 1;
lim q =
0,
|q| < 1;

divergira, q 1.
Zadatak

2.3 Nai graniqnu vrednost lim ba nn ++ ab

za k, m N i a b 6= 0.
Rexee. Koristei lim = 0 za svako k N imamo
Zadatak

k1
+ . . . + a1 n + a0
k1 n
m1 + . . . + b n + b
m1 n
1
0

k m

1
k
n n

1
nk (ak + ak1 n1 + . . . + a1 nk1
+ a0 n1k )
lim
1
n nm (bm + bm1 1 + . . . + b1 m1
+ b0 n1m )
n
n

0, k < m
ak
, k=m
=
bk
, k > m

ak nk + ak1 nk1 + . . . + a1 n + a0
lim
=
n bm nm + bm1 nm1 + . . . + b1 n + b0

;
;
.

2.4 Nai
Rexee. Racionalisaem dobijamo

Zadatak

lim

=
=
=

lim ( n2 + 4n 1 n2 + n 2).

( n2 + 4n 1

n2 + n 2)

2 + 4n 1 +

n
n2 + n 2

lim ( n2 + 4n 1 n2 + n 2)
n
n2 + 4n 1 + n2 + n 2
n2 + 4n 1 n2 n + 2
3n + 1

lim
= lim
2
2
2
n
n + 4n 1 + n + n 2 n n + 4n 1 + n2 + n 2


n 3 + n1
3
q
lim q
= .
n
2
n
1+ 4 1 + 1+ 1 2
n

n2

n2

2.5 Nai graniqnu vrednost lim

Rexee. Korixeem formule k(k 1+ 1) = k1 k +1 1 dobijamo


Zadatak


lim

1
1
1
+
+ ... +
12 23
n(n + 1)

1
1
1
+
+ ... +
12 23
n(n + 1)

1 1 1 1
1
1
= lim
+ + ... +
n
1 2 2 3
n n+1


1
= lim 1
= 1.
n
n+1

2.6 Nai graniqnu vrednost lim 2n! .

Rexee. Vai sledee
n

Zadatak

z }| {
 n2
2 22
2
2
2 2 2
2
0
=
= 2 1
.
n!
1 2 3n
1 2 |3 {z n}
3
n

n2

Na osnovu graniqnih vrednosti lim 0 = 0 i

policajca sledi da je lim 2n! = 0.
2.7 Nai graniqnu vrednost lim an! , gde je a > 1.
Rexee. Neka je m = [a]. Tada vai

 n2
2
lim 2 1
= 0
n
3

i Teoreme o dva
4

Zadatak

an
a aa
a a
a
a
a
a
a a
0
=
=

n!
1 2 3n
1 2
m |m + {z
1
n}
1 2
m

a
m+1

nm

nm


nm
a
am
.
=

m!
m+1

nm
am
a
lim

=0
n m!
m+1

Na osnovu graniqnih vrednosti lim 0 = 0 i

(jer je 0 < m a+ 1 = [a]a+ 1 < 1, a am! je konstanta) i Teoreme o dva policajca sledi da
je lim an! = 0.
4
2.8 Nai graniqnu vrednost lim bn , gde je b > 1.
Rexee. Imamo sledee nejednakosti
n
m

Zadatak

n
n
=
=
n
b
((b 1) + 1)n
1 + n(b 1) +
n
2
n(n1)
=
.
2
(n 1)(b 1)2
(b 1)

n
n(n1)
(b
2

1)2 + . . . + (b 1)n

Na osnovu graniqnih vrednosti lim 0 = 0 i lim (n 1)(b2 1) = 0 i Teoreme o dva

policajca sledi da je lim bn = 0.
4
2.9 Nai graniqnu vrednost lim na , gde je k > 0 i a > 1.
Rexee. Vai
!
n
n
n
.
lim
= lim
= (uvedemo smenu b = a > 1) = lim
a
b
(a )
n

Zadatak

1
k

1
k

Na osnovu prethodnog zadatka lim bn = 0, pa je i lim bn = 0.

2.10 Nai graniqnu vrednost lim logn n , gde je k > 0, m > 0 i a > 1.
k

Zadatak

Rexee.

k
a
m

logka n
= 0.
n nm

lim

2.11 Dokazati lim = 0.

Rexee. Primenom Stirlingove formule dobijamo

Zadatak

n!
n
n n

n!
lim n =
n n

n!
lim
n
n
2n nen

n!
= lim
n
n
2n nen

2n nen
nn

2n
= 1 0 = 0,
en

pri qemu je lim = 0.

Na osnovu prethodnih zadataka moemo zak uqiti da vai
log n n q n! n kada n ,
gde su a > 1, k > 0, b > 0 i q > 1.
2.12 Dokazati lim n = 1.

2n
en

k
a

Zadatak

Rexee.
1

q


n
n = 1 1 1 n n = Gn (1, 1, 1, . . . , n, n)
n2

z
}|
{

1 + 1 + ... + 1+ n + n
An (1, 1, 1, . . . , n, n) =
n

n2+2 n
n2 2 n
=
+
.
n
n
n


n2 2 n
lim
+
=1
n
n
n
4

Iz graniqnih vrednosti lim 1 = 1 i

policajca sledi da je lim n = 1.
n
n

i Teoreme o dva

2.13 Dokazati lim a = 1.

Rexee. Posmatrajmo dva sluqaja.
1 Ako je a 1, onda vai 1 a n. Iz lim n = 1 i Teoreme o 2 policajca
sledi da je lim a = 1.
2 Ako je a < 1, onda vai
!
r

1
1
1
lim a = lim q =
> 1, odakle na osnovu 1 vai lim
= 1 = 1.
a
a
Zadatak

Zadatak

1
a

2.14 Dokazati
.

lim

p
n
an1 + an2 + . . . + anm = max{a1 , a2 , . . . , am },

za a , a , . . . , a > 0 i m N.
Rexee. Neka je max{a , a , . . . , a
1

a=

m}

=a

. Tada je

n
an n an1 + an2 + . . . + anm n m an = n m a.

lim a = a lim n m a = a

Iz graniqnih vrednosti

lim

i Teoreme o dva policajca sledi

p
n
an1 + an2 + . . . + anm = a.
4

2.15 Nai graniqnu vrednost lim n 1+ 1 + n 1+ 2 + . . . + n 1+ n .

Rexee. Kako su sabirci monotono opadajui to imamo ocenu


Zadatak

1
1
1
1
1
n

+
+ ... +
n
.
n2 + n
n2 + 1
n2 + 2
n2 + n
n2 + 1

Iz graniqnih vrednosti lim n n 1+ n = 1 i lim n n 1+ 1 = 1 i primenom Teoreme o

dva policajca sledi
n


lim

Zadatak

2.16 Nai
.

+
+ ... +
n2 + 1
n2 + 2
n2 + n

p
n
lim
an + n k

, za a > 0, k R.
8


= 1.
4

Na
osnovu graniqnih vrednosti
0 < a < 1;
k < 0;
0,
0,
1,
a = 1;
lim a =
i lim n = 1, k = 0; razlikovaemo 9 sluqajeva:

+, a > 1
+, k > 0
1 Ako je a (0, 1) i k < 0, onda je lim a = 0 i lim n = 0. Xta je vee a ili n kada
n
a
=
= 0 imamo da je n > a za n n , pa emo n izdvojiti
n ? Zbog lim
n
(a )
unutar korena. Imamo
s 
 

p
p

a
a
a +n n
+1
1 za n n n (1 + 1) = 2( n) .
n
n
Odozdo emo ograniqiti p

Rexee.
n

1 n

an + n k

nk ( n n)k .

Iz graniqnih vrednosti
lim 2( n) = 1 i lim ( n) = 1 i primenom Teoreme o dva
policajca sledi lim pa + n = 1.
2 Ako je a (0, 1) i k = 0 onda je lim a = 0 i lim n = 1. Odavde se vidi da je
vee n od a kada n , pa emo n izdvojiti unutar korena i dobijamo
s 
 

p
p

a
a
a +n n
+1
1 za n n n (1 + 1) = 2( n) .
n
n
Odozdo emo ga ograniqiti sa
n

n
n
k

n
k

n
n
an + nk nk = ( n n)k .

Iz graniqnih vrednosti
lim 2( n) = 1 i lim ( n) = 1 i primenom Teoreme o dva
policajca sledi lim pa + n = 1.
3 Ako je a (0, 1) i k > 0 onda je lim a = 0 i lim n = +. Odavde se vidi da je n
vee od a kada n , pa emo n izdvojiti unutar korena,
s 
 

p
a
a
a +n
n
+1
1 za n n
n
n
n

n
n
k

n
k

n
n
an + nk nk = ( n n)k .

Iz graniqnih vrednosti
lim 2( n)
policajca sledi lim pa + n = 1.
n

n
n
nk (1 + 1) = 2( n n)k .

Odozdo emo ga ograniqiti sa

n
n
k

=1

i lim ( n)

=1

i primenom Teoreme o dva

4 Ako je a = 1 i k < 0, onda je lim 1

=1

i lim n

=0

za n N) 1 + 1 2.
Odozdo emo ga ograniqiti na sledei naqin
p
n
1 + nk (nk 1

p
n
1 + nk 1.

Iz graniqnih vrednosti
lim 2 2 = 1 i lim 1 = 1 i primenom Teoreme o dva policajca sledi lim pa + n = a.
5 Ako je a = 1 i k = 0, onda je lim 1 + 1 = lim 2 = 1.
6 Ako je a = 1 i k > 0, onda je lim 1 = 1 i lim n = +. Odavde se vidi da je a
vee od n kada n , pa emo n izdvojiti unutar korena,
s 
 

p
p

1
1
a +n n
+1
1 za n N n (1 + 1) = 2( n) .
n
n
Odozdo emo ga ograniqiti na sledei naqin
n

n
k

n
k

n
1 + nk ( n n)k .

Iz graniqnih vrednosti
lim 2( n) = 1 i lim ( n) = 1 i primenom Teoreme o 2
policajca sledi lim pa + n = 1.
7 Ako je a > 1 i k < 0, onda je lim a = + i lim n = 0. Odavde se vidi da je
a vee od n kada n , pa emo a izdvojiti unutar korena
s 
 

p
p

n
n
a +n a
+1
1 za n n a (1 + 1) = 2a
a
a
Odozdo emo ga ograniqiti na sledei naqin
n

n
n
k

n
n

n
an + nk n an = a.

Iz graniqnih
vrednosti
lim 2a = a i lim a = a i primenom Teoreme o dva policajca
sledi lim pa + n = a.
8 Ako je a > 1 i k = 0, onda je lim a = + i lim n = 1. Odavde se vidi da je a
vee od n kada n , pa emo a izdvojiti unutar korena,
s 
 

p

1
1
a +1 a
+1
1 za n N a (1 + 1) = 2a.
a
a
Odozdo emo ga ograniqiti na sledei naqin
n

n
n

an + 1

10

an = a.


Iz graniqnih
vrednosti
lim 2a = a i lim a = a i primenom Teoreme o dva policajca
sledi lim pa + n = a.
9 Ako je a > 1, k > 0, onda je lim a = + i lim n = +. Xta je vee a ili n
kada n ? Zbog lim na = 0 (zadatak 2.9) imamo da je a > n za n n , pa emo a
izdvojiti unutar korena
s 
 

p
p

n
n

a +n a 1+
1 za n n a (1 + 1) = 2a.
a
a
Odozdo emo ga ograniqiti na sledei naqin
n

n
an + nk n an = a.

Iz graniqnih
vrednosti
lim 2a = a i lim a = a i primenom Teoreme o dva policajca
sledi lim pa + n = a. 
Zak uqak: lim pa + n = 1,a, aa (0,1. 1);
4
2.17 Dokazati:
a) Zbir dva konvergentna niza je konvergentan niz;
b) Zbir konvergentnog i divergentnog niza je divergentan niz;
v) Proizvod dva konvergentna niza je konvergentan niz.
Rexee. Pogledati u udbeniku "Matematiqka Analiza I -Zoran Kadelburg" Stav
3.1.4.
4
2.18 Navesti:
a) Primer dva divergentna niza qiji je zbir konvergentan i primer dva divergentna
niza qiji je zbir divergentan;
b) Primer jednog konvergentnog i jednog divergentnog niza qiji je proizvod konvergentan i primer jednog konvergentnog i jednog divergentnog niza qiji je proizvod
divergentan.

Rexee. a) Za nizove a = n + 4n 1, b = n + n 2 vai

3
lim (a + b ) =
(zadatak 2.4).
2
Ako je a = n + 4n 1 i b = n + n 2, onda je lim (a + b ) = +.
b) Ako je a = n1 i b = (1) , onda je lim (a b ) = 0.
Ako je a = n1 i b = n , onda je lim (a b ) = lim n = +.
4
2.19 Dokazati da je proizvod nula niza i ograniqenog niza nula niz.
n

Zadatak

Zadatak

Zadatak

n n

n n

11

Neka imamo nula niz (a ) i ograniqen niz (b ) za koji vai |b | M za svako

. Tada vai
0 |a b | M |a |,
odakle pomou Teoreme o dva policajca iz lim M |a | = 0 sledi lim a b = 0. 4
+ 2)(n + 4n)
.
2.20 Nai lim (1) sin(n
3 + 4n + 2
Rexee. Korixeem zadatka 2.19 dobijamo
Rexee.

n N)

n n

Zadatak

n n

n3 + 4n
(1)n sin(n2 + 2)(n3 + 4n)
n
2
=
lim
(1)
sin(n
+
2)
= 0,
n |
n
{z
} 3n + 4n + 2
3n + 4n + 2
|
{z
}
lim

an

bn

pri qemu je (a ) ograniqen, a (b ) nula niz.

2.2 Diferencne jednaqine
2.21 Nai opxti qlan Fibonaqijevog niza a = 1, a = 1, a
Rexee. Karakteristiqna jednaqina t = t + 1 ima rexea t =
Odavde, opxti qlan je oblika
n

Zadatak

!n
1+ 5
.
2

!n
1 5
+ C2
2

an = C 1

n+2 = an+1 + an

1 5
, t2 = 1+2 5
2

Konstante C i C nai emo iz sistema

1

1+ 5
1 5
+ C2
,
1 = a1 = C 1
2
2

pa dobijamo C

= 15 , C2 =

1
5

1
an =
5

1 = a2 = C 1

!2
1 5
+ C2
2

!2
1+ 5
,
2

. Prema tome, opxti qlan je

!n
1 5
1
+
2
5

!n
1+ 5
, n N.
2
4

2.22 Rexiti diferencnu jednaqinu a = 4a 4a , a = 2, a = 7.

Rexee. Karakteristiqna jednaqina t = 4t 4 ima dvostruko rexee t = 2, pa je
opxti qlan oblika a = C 2 + C n2 , n N. Iz sistema 2 = 2C + 2C , 7 = 4C + 8C
dobijamo C = , C = , pa je a = 2 + 3n2 , n N.
4
2.23 Rexiti sistem diferencnih jednaqina
Zadatak

n+2

n+1

1
4

Zadatak

3
4

1,2

n2

n2

an+1 = 3an + bn , a1 = 2
bn+1 = an + bn , b1 = 1, n N.

12

Rexee.

Iz sistema dobijamo

an+2 = 3an+1 +bn+1 = 3an+1 an +bn = 3an+1 an +(an+1 3an ) = 4an+1 4an , a1 = 2, a2 = 7,

a to je linearna diferencna jednaqina drugog reda qije je rexee (zadatak 2.22)

an = 2n2 + 3n2n2 , n N.

Iz prve jednaqine sistema moemo nai b ,

n

1 n1
1
2
+ 3(n + 1)2n1 2n2 3n2n2 , n N.
bn = (an+1 2an ) =
3
3
4

2.3 Monotoni nizovi. Broj e

Definicija 2.3. Za niz (a ) realnih brojeva kaemo da je rastui ako vai a
a
za svako n N, a da je strogo rastui ako je a < a . Analogno se definixu opadajui i strogo opadajui nizovi. Jednim imenom takve nizove zovemo
monotonim nizovima.
n

n+1

n+1

Teorema 2.4. a) Ako je niz rastui i ograniqen odozgo, onda je konvergentan.

b) Ako je niz opadajui i ograniqen odozdo, onda je konvergentan.

2.24 Neka su dati nizovi a = 1 +
i b = 1 +

.

a) Niz (a ) je rastui, a niz (b ) je opadajui i vai 1 + < 1 + .
b) Niz (a ) je ograniqen odozgo, a niz (b ) je ograniqen odozdo.
v) Nizovi (a ) i (b ) konvergiraju ka istoj graniqnoj vrednosti. (Graniqnu vrednost
oznaqimo sa e 2, 71828).
Rexee. Na osnovu Bernulijeve nejednakosti imamo
Zadatak

1 n
n

1 n+1
n
1 n
n

1 n+1
n

tj.

1
1
n

n
>1n

1
1
=1 ,
2
n
n


n 
1n 
n1
1
1
1
an = 1 +
> 1
= 1+
= an1 .
n
n
n1

n
1
bn = 1 + n1
, n > 1.
an < bn , n = 2, 3, . . . .
(bn )

n
1
n
1
1+ 2
>1+ 2
>1+
n 1
n 1
n

Za dokaz ograniqenosti posmatrajmo drugi niz

Oqigledno je
Za niz se, analogno prethodnom, dokazuje da je opadajui: iz
sledi


bn =

n
n1

n


>

n+1
n

n+1
= bn+1 .

Na taj naqin je niz (a ) odozgo ograniqen (na primer, brojem b

Toj graniqnoj vrednosti (prema Ojleru) dajemo posebno ime.
2.25 *
13
n

Zadatak

), te postoji lim a .

=4

a) Dokazati e = lim 1 + + + + . . .
+
.

b) Dokazati e 1 + + + + . . . + < za svako n N.
v) Dokazati da je broj e iracionalan.

g) Dokazati da je lim 1 + = e, gde je lim a = .


i y = 1 + + + + . . . +
. Tada je
Rexee. a) Neka je x = 1 +
n

1
1!

1
2!
1
3!

1
1!
1
2!

1
n!

1
nn!

1 n
n

1
n!

an

1
an

1
3!

1
1!

1
2!

1
3!

1
n!

n n(n 1) 1
n(n 1)(n 2) . . . (n k + 1)
n! 1
+
2 + ... +
n
+ ... +
k
n 
2
n
n
n!





 n
1
1
1
1
2
1
1
2
3
= 2+
1
+
1
1
+
1
1
1
2!
n
3!
n
n
4!
n
n
n





1
2
n1
1
1
1
... 1
.
+
n!
n
n
n

xn = 1 +

Odavde sledi da je x
1
xn > 2+
2!

<2+

1
2!

1
3!

+ ... +

1
n!

= yn

, odnosno e lim y . Zatim, vai

n











1
1
1
2
1
1
2
k1
1
+
1
1
+. . .+
1
1
. . . 1
,
n
3!
n
n
k!
n
n
n

odakle "puxtaem limesa" dobijamo e > 2 +

odatle e lim y . Prema tome, lim y = e.
b) Vai
n

1
2!

1
3!

+ ... +

1
k!

= yk

za svako k N, a

1
1
1
+
+ ... +
(n + 1)! (n + 2)!
(m + n)!


1
1
1
+
+ ...
=
1+
(n + 1)!
n + 2 (n + 2)2
1
n+2
1
=

<
,
(n + 1)! n + 1
n n!

yn+m yn =

odakle "puxtaem limesa" kada m dobijamo

e yn <

1
n n!

v) Pretpostavimo da je e = , gde su m, n N. Tada vai

m
n

m
1
1
1
q
= 2 + + + ... +
+
, q (0, 1).
n
2! 3!
n! n n!

Mnoeem jednakosti sa n! dobijamo



1
1
1
m (n 1)! = n! 2 + + + . . . +
2! 3!
n!


+

q
, q (0, 1).
n

Leva strana je ceo broj, a desna nije, pa smo dobili kontradikciju. Broj e je iracionalan.
g) Sledi iz graniqne vrednosti funkcije lim 1 +
= e koju emo dokazati u
sledeem poglav u (zadatak 3.6).
4


2.26 Dokazati nejednakosti < ln 1 + < .
14
1 x
x

x+

Zadatak

1
n+1

1
n

1
n





Na osnovu zadatka 2.24 imamo nejednakosti
1
+
<
e
<
1
+
, odakle
4
logaritmovaem dobijamo < ln 1 +
< .
2.27 Dokazati da niz a = 1 + + + . . . + ln n konvergira.
Rexee. Dokazaemo da je niz opadajui i ograniqen odozdo.
Posmatrajmo razliku susednih qlanova

Rexee.

Zadatak

an+1 an

1
n

1
n+1

1 n
n

1
n

1
2

1
3

1 n+1
n

1
n

 


1
1
1 1
1
1 1
ln(n + 1) 1 + + + . . . + ln n
=
1 + + + ... + +
2 3
n n+1
2 3
n


1
1
=
ln 1 +
< 0.
n+1
n

Posledu nejednakost smo dobili na osnovu zadatka 2.26. Time smo dokazali da je
niz (a ) opadajui.
Zatim,
n





1 1
1
1
1
1 + + + . . . + ln n > ln(1 + 1) + ln 1 +
+ . . . + ln 1 +
ln n
2 3
n
2
n


n+1
3 4
ln n = ln(n + 1) ln n > 0,
= ln 2 . . .
2 3
n

pa smo dokazali da je ograniqen odozdo.

Na osnovu Teoreme 2.4 sledi da je niz (a ) kovergentan i
(Ojlerova konstanta za koju ne znamo da li je racionalan broj.)
2.28 Izraqunati lim + + . . . +
.
Rexee. Na osnovu zadatka 2.27 sledi
n

Zadatak

1
n+1

1
n+2

lim an = 0, 57

1
2n


lim

=
=
=
=


1
1
1
+
+ ... +
n+1 n+2
2n
 


1
1
1
1
1 1
1
1 1
+ + ... + +
+
+ ... +
+ + ... +
lim

n
1 2
n n+1 n+2
2n
1 2
n
 



1
1 1
1
1 1
lim
+ + ... +
ln 2n
+ + . . . + ln n + ln 2n ln n
n
1 2
2n
1 2
n




1 1
1
1 1
1
lim
+ + ... +
ln 2n lim
+ + . . . + ln n + ln 2
n
n
1 2
2n
1 2
n
+ ln 2 = ln 2.

2.29 Dokazati da niz a = 1 +
1 +
. . . 1 +
konvergira.

Rexee. Dokazaemo da je niz rastui i ograniqen odozgo.
Niz je pozitivan (dokazuje se matematiqkom indukcijom).
Posmatrajmo koliqnik susednih qlanova

Zadatak

odakle je (a ) rastui niz.

1
2

1
22

an+1
1
= 1 + n+1 > 1,
an
2

15

1
2n

Da e,






1
1
1
= ln 1 +
+ ln 1 + 2 + . . . + ln 1 + n
2
2
2
1
1
1
1
1 1 2n
1
+ 2 + ... + n =
<
1 = 1 n < 1,
2 2
2
2 1 2
2

ln an

a odavde a

<e

za svako n N. Na osnovu Teoreme 2.4, sledi da je niz (a ) konvergentan.

n

Teorema 2.5. (Xtolcova) Posmatrajmo lim xy .

n

Ako su zadovo eni sledei uslovi:

1) yn+1 > yn
2) n
lim yn = +
xn+1 xn
u R,
3) postoji n
lim
y
y
tada vai

n+1

xn
xn+1 xn
lim
= lim
.
n yn
n yn+1 yn

2.30 Nai graniqnu vrednost lim 1 + 2 +n . . . + n .

Rexee. Primenom Xtolcove teoreme dobijamo
4

Zadatak

xn = 14 + 24 + . . . + n4 , yn = n5
1 + 2 + ... + n
5
5
lim
= 1) yn+1 = (n + 1) > n = yn
5
n
n
2) lim yn = +
4

xn+1

}|
{ z
}|n
{
z
4
4
4
4
4
4
4
1 + 2 + . . . + n + (n + 1) (1 + 2 + . . . + n )

= lim
n
(n + 1)5 n5
| {z } |{z}
yn

yn+1

(n + 1)4
(n + 1)4
=
lim
n n5 + 5n4 + 10n3 + 10n2 + 5n + 1 n5
n 5n4 + 10n3 + 10n2 + 5n + 1
1 4
4
n (1 + n )
(1 + n1 )4
1
= lim 4
=
lim
= .
10
10
10
5
1
10
5
1
n n (5 +
5
+ n2 + n3 + n4 ) n 5 + n + n2 + n3 + n4
n

lim

Znak iznadx jednakosti

nam oznaqava da je jednakost uslovna, odnosno da vai ako
x
postoji lim y y u R (osobina 3) kod Teoreme 2.5).
S obzirom da postoji ta graniqna vrednost i da je jednaka , onda znak moemo
skloniti i dobijamo da je lim 1 + 2 +n . . . + n = 51 .
4
2.31 Nai graniqnu vrednost lim 1 + 2 n+ . . . + n , p N.
n

n+1

n+1

Zadatak

1
5

16

p+1

Rexee.

Koristei Xtolcovu teoremu imamo

xn = 1p + 24 + . . . + np , yn = np+1
1 + 2 + ... + n
p+1
> np+1 = yn
= 1) yn+1 = (n + 1)
p+1
n
2) lim yn = +
p

lim

xn+1

z
}|
{ z
}|n
{
p
p
p
p
p
p
1 + 2 + . . . + n + (n + 1) (1 + 2 + . . . + np )
lim
n
(n + 1)p+1 np+1
| {z } |{z}

yn

yn+1
p

(n + 1)
(n + 1)p
=
lim
n np+1 + (p + 1)np + . . . + 1 np+1
n (p + 1)np + . . . + 1
np (1 + n1 )p
(1 + n1 )p
1
lim
=
lim
=
.
p
p
n p
n
(2)
(2)
p+1
1
1
n (p + 1 + n + . . . + np )
p + 1 + n + . . . + np

lim

Graniqna vrednost lim xy yx postoji u R (osobina 3) kod Teoreme 2.5), pa vai

znak jednakosti kod =.
4


2.32 Nai graniqnu vrednost lim 1n a 1 + a 2 + . . . + a n , gde niz (a )
konvergira ka a.
Rexee. Primenom Xtolcove teoreme dobijamo
n

Zadatak

n+1

n+1


a1

+ a22 + . . . + ann
a2
an
a1
1
+ + ... +

lim
= lim
n
n
n
n
1
2


 

an+1
a1
a1
an
an
y
=
n
n

+
+
.
.
.
+

+
.
.
.
+

n
n
n+1
1
1

= 1) yn+1 = n + 1 > n = yn = lim

n
n+1 n
2) lim yn = +
n

a
a
n+1
n+1
n+1+ n
n+1
n+1
=
lim
= lim

n
n + 1 n n n + 1 n
n+1+ n

an+1 ( n + 1 + n)
an+1 ( n + 1 + n)

=
lim
= lim
n
n + 1((n + 1) n) n
n+1

n+1+ n

= 2a,
=
lim an+1 lim
n
n
n+1

n+1+ n

lim
= 2.
n
n+1
xn+1 xn
lim
R
n yn+1 yn

=
4
1

jer je
Graniqna vrednost
postoji u (osobina 3) kod Teoreme 2.5), pa vai
znak jednakosti kod .
2.33 (Koxijev stav) Ako je lim a = a, onda je lim a + a +n . . . + a = a.

Zadatak

17

Rexee.

Primenom Xtolcove teoreme dobijamo

xn = a1 + a2 + . . . + an , yn = n

1) yn+1 = n + 1 > n = yn
=
2) lim yn = +

lim

a1 +a2 +...+an
n

a1 + a2 + . . . + an + an+1 (a1 + a2 + . . . + an )
an+1
lim
= lim
= a.
n
n 1
n+1n

Graniqna vrednost lim xy yx postoji u R (osobina 3) kod Teoreme 2.5), pa vai

znak jednakosti kod =.
4
2.34 Neka je a pozitivan niz i lim a = a > 0. Dokazati da je
n

Zadatak

n+1

n+1

lim

Rexee.

n
a1 a2 an = a.

Ako iskoristimo nejednakosti H

1
a1

1
a2

n
+ ... +

1
an

Gn An

a1 + a2 + . . . + an
n

a1 a2 . . . an

Zatim, imamo sledee graniqne vrednosti

imamo

Koxijev stav),

a1 + a2 + . . . + an
=a(
n
n
lim

lim

n
1
+ a1 +...+ a1
a1
n
2

xn = n, yn = a11 + a12 + . . . +

(an )
= 1) yn+1 > yn (
2) lim yn = + (a > 0)

niz

1
an

je pozitivan)

lim

n 1
a1

1
a2

+ ... +

1
an

n+1n

1
+ an+1
a11 +

1
a2

+ ... +

1
an

 = lim

1
1
an+1

= a.

Pomou Teoreme o dva policajca zak uqujemo da je lim a a a = a.

Graniqna vrednost lim xy yx postoji u R (osobina 3) kod Teoreme 2.5), pa vai
znak jednakosti kod =.
4
2.35 Ako je niz x pozitivan i postoji lim xx , onda je
n

Zadatak

n+1

n+1

Rexee.

lim

Zadatak

n1

xn
.
n xn1

xn = lim

Zadatak 2.34) = lim xx

r
x2 x3
xn
xn = lim n x1

...
=(
n
x1 x2
xn1

2.36 Nai graniqnu vrednost lim nn!

.

lim

18

n1

Prvi naqin.
r
n
= (Zadatak 2.35) =
lim
n!

Rexee.

xn = nn!
n+1
xn+1 = (n+1)
(n+1)!

(n+1)n+1
(n+1)!
lim
nn
n
n!

!
=

n+1 n
n

(n + 1)
n+1

= lim


n
1
= lim 1 +
= e.
n
n

Drugi naqin. Primenom Stirlingove formule lim

s
n
lim = lim
n n n!
n

2n
n!

n n
e

2n( n
e)
n!

=1

dobijamo

s

n
2n ne
n
e
n
e
q
p
= 1 = e.
= lim

n
n
n
n!
1
n
2n
2n ne
4

2.4 Podnizovi. Taqke nagomilavaa. Gori i doi limes

Definicija 2.4. Neka je n : N N strogo rastui niz prirodnih brojeva, tj. neka
je
n < n < ... < n < ...
i neka je a : N A niz elemenata skupa A. Za niz a n : N A sa qlanovima
a (k = 1, 2, . . .) kaemo da je podniz niza (a ).
1

Teorema 2.6. Ako niz (a ) realnih brojeva ima graniqnu vrednost a, tada i bilo koji
egov podniz (a ) ima graniqnu vrednost a.
Definicija 2.5. Za taqku a R kaemo da je taqka nagomilavaa niza realnih
brojeva (a ) ako postoji podniz (a ) tog niza koji tei ka a kada k .
Definicija 2.6. Za taqku a R kaemo da je taqka nagomilavaa skupa A R ako
nk

nk

nk

u svakoj okolini taqke a postoji beskonaqno mnogo taqaka skupa A, ili, ekvivalentno,
ako u svakoj okolini taqke a postoji bar jedna taqka skupa A razliqita od same taqke
a.
Definicija 2.7. Najvea taqka nagomilavaa niza (a ) zove se gori limes ili
limes superior niza (a ) i oznaqava sa lim sup a ili lima . Analogno se definixe
doi limes ili limes inferior niza (a ) koji se oznaqava sa lim inf a ili lima .
2.37 Neka podnizovi (x ) i (x ) niza (x ) konvergiraju ka a, odnosno b.
Ako je a 6= b, onda je T (x ) = {a, b}, gde je T (x ) skup taqaka nagomilavaa niza (x ).
U sluqaju da je a = b niz (x ) konvergira.
Rexee. Dokazaemo da ne postoji podniz koji ima graniqnu vrednost razliqitu od a
i od b. Ako je (b ) podniz niza (a ), onda emo ga oznaqiti sa (a ) (b ), a ako postoji
zajedniqki podniz nizova (a ) i (b ), oznaqiemo sa (a ) (b ).
Neka je lim x = c. Tada postoji podniz (x ) takav da je
(x ) (x ) = (x ) ili (x
) (x ) = (x ).
Ako je (x ) (x ) = (x ), onda je (x ) (x ) i (x ) (x ), a odatle
lim x
= a i lim x
= c, jer svaki podniz konvergira ka istoj graniqnoj vrednosti
19
n

Zadatak

2n

2n1

2n

2n

nkm

nk

nk

nk

nkm

nk

nkm

nkm

nkm

2n1

nkm

2n

nkm

nkm

nk

gde i niz. Odavde, na osnovu jedinstvenosti graniqne vrednosti, sledi a = c.

Ako je (x ) (x ) = (x ), onda je (x ) (x ) i (x ) (x ), a odatle
= c, odnosno b = c.
= b i lim x
lim x
Dokazali smo da skup T (x ) sadri samo a i b.
4
2.38 Neka podnizovi (x ), (x ), . . . , (x ) niza (x ) konvergiraju ka
a , a , . . . , a , onda je T (x ) = {a , a , . . . , a }, gde je T (x ) skup taqaka nagomilavaa
niza (x ).
Rexee. Rexee ovog zadatka je sliqno kao i rexee zadatka 2.37.
4
2.39 Neka podnizovi (x ), (x ) i (x ) niza (x ) konvergiraju. Ispitati
konvergenciju niza x .
Rexee. Neka je lim x = a, lim x = b i lim x = c. Tada je
(x ) (x ) = (x ) i (x
) (x ) = (x
).
Iz (x ) (x ) i (x ) (x ) sledi
lim x = lim x = a i lim x = lim x = c,
a odavde a = c.
Iz (x ) (x ) i (x ) (x ) sledi
lim x
= lim x
= b i lim x
= lim x = c,
a odavde b = c.
Dokazali smo da je a = c = b, te na osnovu zadatka 2.37 sledi da niz (x ) konvergira.
2n1

nkm

nk

nkm

nkm

2n1

nkm

nk

nkm

Zadatak

kn

k1

kn1

knk+1

k1

Zadatak

2n

2n1

7n

n
2n

14n

2n

7n

14n

2n1

14n7

2n1

2n1

7n

14n7

7n

2n

14n7

7n

14n

14n

14n7

2n

14n

7n

7n

2n1

14n7

7n

Zadatak

2.40 Nai sve taqke nagomilavaa niza x

i lim inf x .

= 1+

n
n
cos
n+1
2

, kao i lim sup x

;
;
Rexee. Imamo cos
;
Posmatrajmo podnizove (x ), (x ), (x ) i (x ) i izraqunajmo ihove graniqne
vrednosti
4k 3
(4k 3)
lim x
= lim 1 +
cos
= 1 + 0 = 1,
4k 3 + 1
2
(4k 2)
4k 2
4k 2
lim x
= lim 1 +
cos
= lim 1 +
(1) = 1 + 1 (1) = 0,
4k 2 + 1
2
4k 1
4k 1
(4k 1)
lim x
= lim 1 +
cos
= 1 + 0 = 1,
4k 1 + 1
2
4k
4k
4k
lim x = lim 1 +
cos
= lim 1 +
1 = 1 + 1 = 2.
4k + 1
2
4k + 1
Na osnovu zadatka 2.38 skup taqaka nagomilavaa je T (x ) = {0, 1, 2}, odakle je limx =
2 i limx = 0.
4
n
2

1,

0,
=
1,

0,
4k3

4k3

4k2

4k1

4k

n = 1, 5, 9, . . .
1,

n = 2, 6, 10, . . .
0,
=
n = 3, 7, 11, . . .
1,

n = 4, 8, 12, . . .
0,
4k2

4k1

n = 4k 3
n = 4k 2
n = 4k 1
n = 4k, k N.

4k

20

2.41 Nai sve taqke nagomilavaa niza

kao i lim sup x i lim inf x .
Rexee. Oqigledno je da vai


,

1,
n = 2k ;
(1) =
i sin 2n = ,
Zadatak


n
1
n
2n
xn = (1) 1 +
+
sin
n
n+1
3
n

3
2

1, n = 2k 1

Zbog NZS(2, 3) = 6 posmatraemo podnizove (x

(x ) i izraqunati ihove graniqne vrednosti

;
;

n = 3k 2
n = 3k 1
n = 3k k N

3
2

0,

6k5 ), (x6k4 ), (x6k3 ), (x6k2 ), (x6k1 )

6k

lim x6k5 =

=
lim x6k4 =

=
lim x6k3 =

=
lim x6k2 =

=
lim x6k1 =

=
lim x6k =

6k5
1
6k 5
2(6k 5)
lim (1)
+
sin
k
6k 5
6k 5 + 1
3


6k5
1
3
3
6k 5
lim (1) 1 +

= e +
,
+
k
6k 5
6k 4 2
2

6k4
1
6k 4
2(6k 4)
6k4
1+
+
sin
lim (1)
k
6k 4
6k 4 + 1
3
!


6k4
1
6k 4
3
3

lim 1 +
+
=e
k
6k 4
6k 3
2
2

6k3
2(6k 3)
1
6k 3
lim (1)6k3 1 +
sin
+
k
6k 3
6k 3 + 1
3

6k3
6k 3
1
+
lim (1) 1 +
0 = e,
k
6k 3
6k 2

6k2
6k 2
2(6k 2)
1
6k2
+
sin
lim (1)
1+
k
6k 2
6k 2 + 1
3


6k2
1
6k 2
3
3

=e+
,
lim 1 +
+
k
6k 2
6k 1 2
2

6k1
2(6k 1)
1
6k 1
6k1
lim (1)
sin
1+
+
k
6k 2
6k 1 + 1
3
!


6k1
1
6k 1
3
3
lim (1) 1 +
+

= e
,
k
6k 1
6k
2
2

6k
1
6k
2(6k)
6k
lim (1)
1+
+
sin
k
6k
6k + 1
3

6k
1
6k
lim 1 +
+
0 = e,
k
6k
6k + 1
6k5


1+

Na osnovu zadatka 2.38 skup taqaka nagomilavaa je

3
3
3
3
,e
, e, e +
, e
, e}
T (xn ) = {e +
2
2
2
2

odakle je lim sup x = e + i lim inf x = e .

2.42 Nai taqke nagomilavaa niza x = sin 3nn+ .
21

3
2

3
2

Zadatak

1
n

Zbog

Rexee.


lim

n2
n
1
3
3n + n

3n2 3n2

= lim
= 0,
3
n
n 9n + 3
9n + n
n

= lim

posmatraemo sledee podnizove (x

lim x6k5 =

lim x6k4 =

lim x6k3 =

lim x6k2 =

lim x6k1 =

6k5 ), (x6k4 ), (x6k3 ), (x6k2 ), (x6k1 ), (x6k ).

lim sin

9(6k 5) +

3
6k5

lim sin

9(6k 4) +

3
6k4

lim sin

9(6k 3) +

3
6k3

lim sin

9(6k 2) +

3
6k2

lim sin

9(6k 1) +

3
6k1


lim x6k =

lim sin

(6k 5)
+
3
+
+
+
+

Vai

1
= ,
2
!
3
(6k 4)
=
,
3
2
!
(6k 3)
= 0,
3
!
(6k 2)
1
= ,
3
2
!

(6k 1)
3
=
,
3
2

54k +

+ 2k

1
2k

= 0,

pa je T (x ) = { , , 0, , }.
4
2.43 Nai taqke nagomilavaa niza x = 2n ++ln2n + (1) cos 2n3 .
Rexee. Skup taqkaka nagomilavaa niza je T (x ) = {1, , , 1}.
4
2.44 Dokazati da za ograniqene nizove (x ) i (y ) vai:
a) lim x + lim y lim (x + y ) lim x + lim y lim (x + y ) lim x + lim y .
b) lim x lim y lim (x y ) lim x lim y lim (x y ) lim x lim y , (x , y 0).
Rexee. a) Neka je lim (x + y ) = c, pri qemu je lim (x + y ) = c. Ako posmatramo ograniqen podniz (x ), moemo zak uqiti da ima konaqan doi limes lim x =
lim x = a. S obzirom da je x + y x + y , vai lim (x + y ) = c, a odavde
lim y = c a. Dobili smo

3
2

1
2

3
2

1
2

Zadatak

1 1
2 2

Zadatak

n
n

n n

n n

nk

nk

nk

nkl

nkl

nk

nkl

nkl

nk

nk

nkl

nkl

lim xn + lim yn lim xnkl + lim ynkl = a + c a = c = lim (xn + yn ).

Dokazali smo prvu nejednakost.

Ako u prvu nejednakost umesto nizova (x ) i (y ) stavimo (x + y ) i (y ) dobijamo
n

lim (xn + yn ) + lim (yn ) lim (xn ).

Korixeem jednakosti lim x

odakle je

= lim (xn )

imamo

lim (xn + yn ) lim (yn ) lim (xn ),

lim (xn + yn ) lim (xn ) + lim (yn ).

22

Dokazali smo drugu nejednakost.

Ako u prvu nejednakost umesto (x ) i (y ) stavimo (x ) i (x
n

yn )

dobijamo

lim xn + lim (xn yn ) lim (yn ).

Odavde imamo
lim x lim (x + y ) lim y ,
odnosno
lim x + lim y lim (x + y ).
Dokazali smo treu nejednakost.
Ako u prvu nejednakost umesto (x ) i (y ) stavimo (x ) i (y ) dobijamo
n

lim (xn ) + lim (yn ) lim (xn yn ),

odnosno
lim (x ) lim (y ) lim (x
odakle dobijamo qetvrtu nejednakost
n

+ yn ),

lim (xn + yn ) lim xn + lim yn .

b) Neka je lim (x y ) = c, pri qemu je lim (x y ) = c. Ako posmatramo ograniqen

podniz (x ), moemo zak uqiti da ima konaqan doi limes lim x = lim x = a.
U sluqaju da je a = 0 prva nejednakost je trivijalna.
Ako je a 6= 0, onda imajui u vidu da je x y x y , vai lim (x y ) = c, a
odavde lim y = .
Dobili smo
n n

nk nk

nk

nk

nkl nkl

nk nk

lim xn lim yn lim xnkl lim ynkl = a

nkl

nkl nkl

c
a

nkl

c
= c = lim (xn + yn ).
a

Dokazali smo prvu nejednakost.

Ako u prvu nejednakost umesto (x ) i (y ) stavimo (x y ) i ( ) dobijamo drugu
nejednakost.
Ako u prvu nejednakost umesto (x ) i (y ) stavimo (x ) i ( ) dobijamo treu
nejednakost.
Ako u prvu nejednakost umesto (x ) i (y ) stavimo ( ) i ( ) dobijamo qetvrtu
nejednakost.
4
2.45 * Neka je x > 0 i lim x lim x1 = 1. Dokazati da niz (x ) konvergira.
2.46 Ispitati konvergenciju niza x = sin n, n 1.
Rexee. Pretpostavimo da niz (x ) konvergira i da je lim sin n = x. Tada, na osnovu
jednakosti sin 2n = 4 sin n cos n i sin 3n = 3 sin n 4 sin n, kada "pustimo limes"
dobijamo da je x rexee sistema jednaqina
Zadatak

n n

1
xn

1
yn

1
xn yn

1
yn

Zadatak

n
3

x2 = 4x2 (1 x2 ),

odnosno x {0,
lim x = 0.

3
3
,

}
2
2

i x {0,

x = 3x 4x3 ,

. Odavde vidimo da x moe biti samo 0, tj.

1 , 1 }
2
2

23

Iz jednakosti sin(n + 1) = sin n cos 1 + cos n sin 1, kada "pustimo limes" dobijamo
0 = 0 cos 1 + lim cos n sin 1,
n

odakle je i lim cos n = 0, a to je nemogue jer je sin n + cos n = 1. Prema tome, niz
(x ) divergira.
4
2.47 Ispitati konvergenciju rekurentnog niza x = , x = 1.
Rexee. Niz konvergira jer je rastui i ograniqen odozgo sa 2. Vai lim x = 2. 4
2.48 Ispitati konvergenciju rekurentnog niza x = , x R.
Rexee. Dokazaemo da je 1 x 1 za svako n 2. Sledi iz sledeih ekvivalencija
2

Zadatak

n+1

4xn +2
xn +3

Zadatak

n+1

2xn
1+x2n

1 xn+1 1

2xn
1
1 + x2n

(xn + 1)2 0, (xn 1)2 0.

Posmatrajmo razliku susednih qlanova

xn+1 xn =

2xn xn x3n
xn (1 xn )(1 + xn )
2xn

x
=
=
.
n
1 + x2n
1 + x2n
1 + x2n

Odavde vidimo da monotonost zavisi od pozitivnosti niza x , jer je izraz

nenegativan za n 2.
Posmatrajmo sledee sluqajeve
1) Ako je x > 0, tada je x > 0, n 1. To se moe jednostavno dokazati matematiqkom indukcijom. Tada je niz x rastui i ogranien odozgo x 1, n 2, pa na
osnovu Teoreme 2.4 niz konvergira.
Neka je lim x = x, onda "puxtaem limesa" u rekurentnu vezu dobijamo x = ,
qije je rexee x {1, 0, 1}. Zbog pozitivnosti niza, zak uqujemo da je lim x = 1.
2) Ako je x < 0, tada je x < 0, n 1, xto se dokazuje matematiqkom indukcijom.
Tada je niz x opadajui i ograniqen odozdo x 1, n 2, pa na osnovu Teoreme 2.4
niz konvergira. Kao i u sluqaju 1), iz negativnosti niza zak uqujemo da je lim x =
1.
3) Ako je x = 0, tada je x = 0, n 1, pa je lim x = 0.
4
2.49 Ispitati konvergenciju niza x = , x = .
Rexee. Izraqunajmo nekoliko prvih qlanova
(1xn )(1+xn )
1+x2n

2x
1+x2

Zadatak

n+1

x1 =

1
1
2015
=
,
2016 =
2 x0
2014
2 2015

x2 =

1
2xn

xn+1 =

2016
2015

1
1
2014
=
.
2015 =
2 x1
2013
2 2014

Moe se dokazati da prvih nekoliko qlanova ima oblik x

Naime, ako je x =
tada je
2016n
2015n

2016n
2015n

1
1
2015 n
2016 (n + 1)
=
=
.
2016n =
2 xn
2014 n
2015 (n + 1)
2 2015n

Prema tome, qlan x = 2 i x ne postoji. Niz nije dobro definisan i nema smisla
posmatrati konvergenciju.
4
24
2014

2015

2.50Neka su dati rekurentni nizovi x = , y = x y ,

, y = ab, gde je a > b > 0. Ispitati konvergenciju nizova (x ) i (y ).
x =
Rexee. Matematiqkom indukcijom se moe dokazati da za svako n N vai x > 0,
y > 0 i korixeem nejednakosti izmeu aritmetiqke i geometrijske sredine vai
x y . Odatle

Zadatak

a+b
2

n+1

xn +yn
2

n+1

n n

x n + xn
xn + yn
xn
xn = 0,
2
2

xn+1 xn =

yn+1 yn =

xn y n y n

yn yn yn = 0,

pa je niz (x ) opadajui, a iz x y sledi da je i ograniqen odozdo sa 0, a niz (y )

rastui i ograniqen odozgo sa x . Na osnovu Teoreme 2.4 sledi da su nizovi (x ) i (y )
konvergentni i lim x = x, lim y = y. Ako "pustimo limes" u prvu rekurentnu vezu
4
dobijamo jednaqinu x = , odakle je x = y.
2.51 Ispitati konvergenciju rekurentno zadatog niza x (0, 1), x =
x (1 sin x ).
Rexee. Dokazaemo matematiqkom indukcijom da za svako n N vai 0 x 1
1) x (0, 1)
2) x (0, 1) x = x (1 sin x ) (0, 1)
Koristili smo sledee implikacije x (0, 1) sin x (0, 1) 1 sin x (0, 1).
Ispitujemo monotonost
n

Zadatak

x+y
2

n+1

2
n

n+1

2
n

2
n

2
n

2
n

xn+1 xn = xn (1 sin x2n ) xn = xn sin x2n < 0,

odakle je niz opadajui, a znamo da je ograniqen, pa pomou Teoreme 2.4 niz konvergira.
Graniqnu vrednost emo nai ako "pustimo limes" u rekurentnu vezu, pa dobijamo
da

je rexee jednaqine x = x(1 sin x ). Ova jednaqina ima rexea x = 0, x = k, k

N. Imajui u vidu da se elementi niza nalaze izmeu 0 i 1, graniqna vrednost je
2

lim xn = 0.

2.52 Neka je x > 0 i x = x + (n N).

a) Dokazati lim x = +.
b) Nai lim xn .
v) Nai lim x lnnn .
Rexee. a) Pomou matematiqke indukcije dokazaemo da je x > 0 za svako n N.
Vai
1) x > 0 >
2) x > 0 x = x + 3x1 > 0,
pa je niz pozitivan. Odavde sledi da je niz dobro definisan. Zatim, ispitajmo
monotonost
1

Zadatak

n
3
n

n+1

1
3x2n

3
n

n+1

2
n

xn+1 xn =

Ovim smo dokazali da je niz rastui.

25

3x2n

> 0.

Pretpostavimo da postoji lim x = x. "Pustimo limes" u jednaqinu x = x +

1
1
,
odnosno
lim x
= lim (x +
) i dobijamo x = x +
. Rexee poslede
3x
3x
jednaqine ne postoji, pa ne postoji lim x i, ako uzmemo u obzir da smo dokazali da je
niz rastui, onda je lim x = +.
b) Korixeem Xtolcove teoreme dobijamo
n

2
n

n+1

n+1

lim

x3n

1
3x2

2
n

yn = n
x3n+1 x3n

1)
y
=
n
+
1
>
n
=
y
n+1
n
=
= lim
= lim (x3n+1 x3n )
n n + 1 n
n
2) lim yn = +
n
!
3



1
1
1

3
3
3
= lim
xn + 2
xn = lim xn + 1 + 3 +
xn
n
n
3xn
3xn 27x6n


1
1
= 1.
= lim 1 + 3 +
n
3xn 27x6n

Graniqna vrednost lim xy xy postoji u R (osobina 3) kod Teoreme 2.5), pa vai

znak jednakosti kod =.
v) Korixeem Xtolcove teoreme dobijamo
n

lim

n+1

n+1

yn = ln n
x3 (n + 1) x3n + n
x3 1 x3
n

=
= 1) yn+1 > yn
lim n+1
= lim n+1 n+1 n
n
n
ln n
ln(n + 1) ln n
ln n
2) lim yn = +

x3n

=
=

lim

n
x3n + 1

1 n
3 x3n

ln

1 n 1
+ 27
x3n x3n

n
1 + n1

Graniqna vrednost lim xy

znak jednakosti kod =.
g)
n

xn
n+1 yn
n+1

1 1

27 x6n


1
+n
1
+0
3

ln 1

lim

1 1
3 x3n

1 x3n

= lim

1 1
3 3x3n

1 1
27 x6n


+ n1

ln 1

= lim

1 n
3 x3n

n ln 1

1 n
27 x6n


+ n1

1
= .
ln e
3

postoji u R (osobina 3) kod Teoreme 2.5), pa vai

ln n
ln(n + 1)
zn+1 zn = x3n+1 n 1
x3n + n +
3
3

3
1
ln(n + 1)
ln n
=
xn + 2
1
x3n +
3xn
3
3
1
1
ln n + 1 ln n
=
+

+
3
6
3xn 27xn
3
3

2.53 Neka je x > 0 i x

a) Dokazati lim x = 0.
b) Nai lim nx = 1.

Zadatak

4
n+1

xn
(n N).
1 + xn + x2n

26

v) Nai lim n(1 ln nnx ) = 1.

Rexee. a) Matematiqkom indukcijom dokazujemo da je niz sa pozitivnim qlanovima:
1) x > 0,
> 0.
2) x > 0 x =
Prema tome, niz je dobro definisan. Da e,
n

xn
1+xn +x2n

n+1

xn
xn xn x2n x3n
x2n (1 + xn )

x
=
=
< 0,
n
1 + xn + x2n
1 + xn + x2n
1 + xn + x2n

xn+1 xn =

pa je niz (x ) opadajui. Niz je i ograniqen odozdo (x > 0, n 1) i iz Teoreme

2.4 sledi da niz konvegira ( lim x = x). Kada u rekurentnoj vezi "pustimo limes"
dobijamo jednaqinu x = , qija su rexea x = 0 i x = 1. S obzirom na to da je
niz opadajui i da se moe matematiqkom indukcijom dokazati da je x 1, sledi da
je lim x = 0.
b) Primenom Xtolcove teoreme dobijamo
n

n
x
1+x+x2

lim nxn

yn = x1n
n
1

1) yn+1 = xn+1
>
= lim 1 =
n
xn
2) lim yn = +(
xn
n+1n
= lim
1
n
n
x1n
xn+1

1
xn

= yn

niz je opadajui)

lim

1
1+xn +x2n
xn

1
xn

1
= 1.
n 1 + xn

= lim

Graniqna vrednost lim xy xy postoji u R (osobina 3) kod Teoreme 2.5), pa vai

znak jednakosti kod =.
v) Vai sledee lim n(1 ln nnx ) = lim nx ln n = lim nx lnnn .
Zbog
n

n+1

n+1

lim

1
xn

= 1)yn+1

ln n

yn = ln n

= ln(n + 1) > ln n = yn =
lim
n
2) lim yn = +

1nxn
xn

1
xn

1
xn+1

(n + 1)

1
xn

+n

ln(n + 1) ln n

lim

1+xn +x2n
xn

1
xn

ln(n + 1) ln n

xn
nxn
1

= lim

n = = 1
1
1
n ln 1 +
n ln 1 +
1
n
n

= lim

i lim nx = 1, vai lim nx = 1 1 = 1.

Graniqna vrednost lim xy xy postoji u R (osobina 3) kod Teoreme 2.5), pa vai
znak jednakosti kod =.
4
2.54 * Data je funkcija f (x) = e + cos . Definiximo niz a = f (a ),
gde je a R proizvo no.
a) Pokazati da vai f (x) x + 1 za sve x R.
b) Pokazati da je niz (a ) monoton.
v) Da li je niz (a ) ograniqen?
27
n

1
n
xn
n ln n

Zadatak

n+1

n+1

x2 +3

n+1

Zadatak

2.55 * Dat je niz (a )

.

n nN

1
an = 3
n

n(1)n
+

p
n
2n(1)n + 6n(1)n+1 , R.

a) Odrediti taqke nagomilavaa niza (a ) u zavisnosti od R.

b) Da li je niz (a ) ograniqen?
v) Da li postoji R za koje niz (a ) konvergira?
Rexee. a) Posmatrajmo podnizove (a ) i (a ). Imamo
n nN

n nN

n nN

2n

lim a2n

2n1


 
n

1
n
n
n
.
= lim 3
+ 2 +6
n
n

n +, > 0
0,
=0
lim 3 n1 =
n

, < 0

Zatim,
Dobili smo

lim a2n

Sliqno radimo kod podniza (a ),

i lim

q
n

2n +

1 n
6

=2

+, > 0
2,
=0
=

, < 0.

2n1

lim a2n1


1
1 n
n
= lim 3
+ 2n + 6n = + 6.
n
n

{ + 6}, 6= 0
T (an ) =
{6, 2},
=0
= 0.
(an )

Prema tome, skup taqaka nagomilavaa je

.
b) Niz je ograniqen akko
v) Ne postoji za koje niz konvergira. To sledi iz toga xto je niz ograniqen
samo ako je = 0, a za takvo imamo dve taqke nagomilavaa.
4
2.56 * Neka je b > 0 zadati parametar i neka je dat niz
Zadatak

   n 
kn
k
b
b
an = lim
1
, n N.

k n
k
k

a) Dokazati da je a = , za svako n N.
b) Odrediti sve vrednosti parametra b za koje u nizu (a ) ima jednakih uzastopnih
qlanova.
v) Za koje vrednosti parametra b qlan a je najvei qlan niza (a ) ?
n

eb bn
n!

123

28

n nN

Rexee.

a) Koristei Stirlingovu formulu lim

k!
2k( ke )

=1

dobijamo

!( kb )( kb )(kn)
 n 
kn
b
b
k!
bn
1

1
= lim

1+ k
k n!(k n)! k n
k
k
b
k
!( b )( kb )(kn)

k
n
2k kek
b
1
= lim p
n 1+ k
(kn)kn
k n!
k
b
2(k n) ekn
s
!( kb )( kb )(kn)
bn
2k
1
k kn
1
= lim
1+ k
k n!
2(k n) en (k n)kn
b

 
k
lim
k n

bn 1 n b eb bn

,
e e =
n! en
n!

( kb )( kb )(kn)
lim 1 + 1k
= eb lim
=

gde je
b) Iz

eb bn
eb bn+1
=
(n + 1)!
n!

an+1 = an

kkn
kn
(kn)
k

= en .

b=n+1

sledi da za b N \ {1} qlanovi a i a su jednaki. Ako b / N \ {1}, onda su uzastopni

qlanovi razliqiti.
v) Imamo
b1

an+1 > an

eb bn
eb bn+1
>

(n + 1)!
n!
nN
b (123, 124)

n
an = n sin n1 , n N

n < b 1.

Potrebno je da vai a > a za svako . Da bi to bilo ispueno mora da vai

122 < b 1 i 123 > b 1, odnosno
.
4
2.57 * Neka je dat niz
. Nai lim a .
Rexee. Koristei jednakosti ln(1 + x) = x + o(x) i sin x = x + o(x) kada x 0,
dobijamo
123

Zadatak

lim an

n

1 n
1
1
= lim eln((n sin n ) ) = lim en ln(n sin n )
= lim n sin
n
n
n
n
1
1
1
1
1
1
1
= lim en ln(n( n 6n3 +o( n3 ))) = lim en ln(1 6n2 +o( n2 )) = lim en( 6n2 +o( n2 ))
n

1
1
6n
+o( n
)

lim e

= 1.
4

. Odrediti supremum i infimum skupa

2.58 Neka je A =
. Da li postoje maksimum i minimum skupa A?
Rexee. Vae sledee nejednakosti 0 <
1 za svako m, n N.
Prva nejednakost je trivijalna, a druga sledi iz (m 1)(n 1) 0.
Za m = n = 1 dobijamo da 1 A, pa je sup A = max A = 1.
Dokaimo da je inf A = 0. Pretpostavimo inf A = > 0. Tada postoji m N tako
da je < . Fiksirajmo takvo m i posmatrajmo niz x = . egova graniqna
vrednost je lim x = lim = , odakle postoji qlan x (0, ), pa smo time
doxli do kontradikcije. Prema tome inf A = 0, a minimum ne postoji.
4
29
Zadatak

 m+n

|m,
n

N
mn+1

m+n
mn+1

1
m

m+n
n mn+1

1
m

m+n
mn+1

n0

2.59 Izraqunati lim

Rexee. S obzirom da je
Zadatak

q
n

1+5an +a2n
,a
1+an +2a3n

lim an = lim a2n = lim a3n

0.

a [0, 1)
0,
1,
a=1
=

+, a > 1

imamo sledee sluqajeve:

1) Za a (0, 1) postoji n takvo da za svako n n vai
0

r
r
n
2n
1
n 1 + 1 + 1
n 1 + 5a + a

n
3n
1+1+1
1 + a + 2a
1

lim n b = 1(b 0)
r
n

odakle primenom

i Teoreme o dva policajca sledi

1 + 5an + a2n
= 1;
1 + an + 2a3n

lim

2) Za a = 1 imamo lim
3) Za a > 1 imamo
r
zaz}|{ r 1 + 5a
1

q
n

nn0

1+1+1

1+5+1
1+1+2

=1

+ a2n
1 + an + 2a3n

zaz}|{

nn0

s


1
5
2n
a
+
+
1
1
n
a2n
an

= n
1
1
3n
a
a
+ an + 2
a3n
r
1 n (1 + 1 + 1)
,
a
2

1
a2n
1
a3n

+
+

5
an
1
an

+1


+2

odakle primenom lim b = 1 (b 0) i Teoreme o dva policajca sledi

n

r
lim

Prema tome

r
lim

1 + 5an + a2n
1
=
.
1 + an + 2a3n
a

1 + 5an + a2n
=
1 + an + 2a3n

1, a [0, 1]
.
1
, a>1
a

2.60 * Za realan niz (x ) vai 2x + 5x + 2x

zavisnosti od a, b R ispitati konvergenciju niza (x ) .

Zadatak

n nN

n+2

n+1

= 0, x1 = a, x2 = b

.U

n nN

Rexee.

xn =

4(a+b)
(2)n

a+2b
(2)n
14

2.61 *
a) Izraqunati lim 
b) Izraqunati lim

Zadatak

1x +3x +...+(2n1)x
, x > 0.
nx+1
n
n
2x +4x +...+(2n)x
,x >
x
x
x
n 1 +3 +...+(2n1)

30

0.

a) Primeujui Xtolcovu teoremu dobijamo

Rexee.

xn = 1x + 3x + . . . + (2n 1)x , yn = nx+1

1x +3x +...+(2n1)x

1) yn+1 = (n + 1)x+1 > nx+1 = yn

=
nx+1
2) lim yn = +
n


1 x
x
(2n)x 1 + 2n
(2n + 1)

= lim
= lim x+1
n (n + 1)x+1 n( x + 1)
n n
(1 + n1 )x+1 1




1 x
1 x
2x 1 + 2n
2x 1 + 2n
2x


= lim
=
.
=
lim
n n x+1 ) + o( 1 )
n x + 1 + o(1)
x+1
n
n

lim

S obzirom da postoji ta graniqna vrednost i da je jednaka , onda znak moemo

skloniti i dobijamo da je lim 1 + 3 + .n. . + (2n 1) = x 2+ 1 .
b) Neka je a =
. Tada se Xtolcovom teoremom dokazuje lim a = 1.
Imamo
x

x+1

n
2x +4x +...+(2n)x
1x +3x +...+(2n1)x

2x
x+1
x

lim (an )n = lim (1 + an 1)n = lim (1 + an 1) an 1 n(an 1) .

Vai lim (1 + a
n

1)

1
an 1

=e


2x + 4x + . . . + (2n)x
1
lim n(an 1) = lim n x
n
n
1 + 3x + . . . + (2n 1)x
 x

2 + 4x + . . . + (2n)x
= lim n x
1
n
1 + 3x + . . . + (2n 1)x
2x + 4x + . . . + (2n)x (1x + 3x + . . . + (2n 1)x )
= lim n
n
1x + 3x + . . . + (2n 1)x
x
x
n(2 + 4 + . . . + (2n)x ) n(1x + 3x + . . . + (2n 1)x )
= lim
n
1x + 3x + . . . + (2n 1)x

xn = n(2x + 4x + . . . + (2n)x ) n(1x + 3x + . . . + (2n 1)x ),

yn = 1x + 3x + . . . + (2n 1)x

=
1) yn+1 > yn
2) lim yn = +


= lim xn+1 xn
n yn+1 yn

n
x
x

n(2n + 2) n(2n + 1) + 2 + 4x + . . . + (2n + 2)x (1x + 3x + . . . + (2n + 1)x )

.
n
(2n + 1)x

= lim

Posledu graniqnu vrednost razdvojiemo

1 x
n
(2n)x

1 x
n(2n)x 1 + 2n


lim
1 x
n
1 + 2n




x
n 1 + nx + o( n1 ) n 1 + 2n
+ o( n1 )
= lim
x
n
1 + 2n
+ o( n1 )
x
+ o(1)
x
2
= lim
=
x
1
n 1 +
2
+ o( n )
2n
n(2n)x 1 +

n(2n + 2)x n(2n + 1)x

lim
=
n
(2n + 1)x

31

i
2x + 4x + . . . + (2n + 2)x (1x + 3x + . . . + (2n + 1)x )
(2n + 1)x

xn = 2x + 4x + . . . + (2n + 2)x (1x + 3x + . . . + (2n + 1)x ) ,

yn = (2n + 1)x

1) yn+1 > yn
2) lim yn = +

lim

(1 +
(2n + 4) (2n + 3)
= lim
lim
x
x
n (1 +
n (2n + 3) (2n + 1)

(1 +
lim
n (1 +

4x
2n
3x
2n

4 x
)
2n
3 x
)
2n

+ o( n1 )) (1 +
+ o( n1 )) (1 +

3x
2n
x
2n

(1 +
(1 +

+ o( n1 ))
= lim
+ o( n1 )) n

x
2n
2x
2n

+
+

3 x
)
2n
1 x
)
2n
o( n1 )
o( n1 )

1
= .
2

S obzirom da postoji ta graniqna vrednost i da je jednaka , onda znak moemo

+ 2) n(2n + 1)
1
skloniti i dobijamo da je lim n(2n
= , a odatle lim n(a 1) =
(2n + 1) (2n 1)
2
. Dobili smo


x

x+1
2

lim

1
2

2x + 4x + . . . + (2n)x
1x + 3x + . . . + (2n 1)x

=e

x+1
2

2.62 a) Dokazati
lim
= .

b) Ako je a =
opxti qlan
niza, odrediti lim a i lim

v) Nai lim p(n + 1)! n! .
Rexee. a) Pogledati zadatak 2.36.
b) Korixeem pdela pod a) dobijamo

Zadatak

n+1

n!
n

1
e

(n+1)!

n
n!

n+1

an 1
n ln an

n+1

(n+1)!

1
(n + 1)!
n+1
n+1
e

lim an = lim
=
lim
=
n
1 1 = 1,
n
n!
n
n
n
n
n!
e
n

an 1
ln(1 + x)
an 1
lim
= lim
= 1, lim
=1 .
n ln an
n ln(1 + an 1)
x0
x

n
lim nn! = 1e
=1
lim alnn 1
an
n+1

v) Korixeem
lim

 p
n+1

pri qemu je

(deo pod a)) i

(deo pod b)) dobijamo

n


n! an 1
1
1
n
n
(n + 1)! n! = lim n!(an 1) = lim
n ln an = 1 1 = ,
n
n n
ln an
e
e

je neprekidna

lim ln ann = (f (x) = ln x

) = ln lim ann
n
!n
p
n+11
n
n+1
(n + 1)!
[(n + 1)!] n+1
[(n + 1)!] n+1

= ln lim
= ln lim
= ln lim
n
n
n
n
n!
n!
n!

lim n ln an =

= ln lim

[n + 1)!
n![(n + 1)!]

1
n+1

= ln lim

pod a)) = ln e = 1.

n+1
p
=(
(n + 1)!

n+1

32

2.63 * Dat je niz a = n + n + 1 n + 1, n N.

a) Odrediti lim a .
b) Odrediti sup{a |n N}.
v) Odrediti lim (a + qa + q a + . . . + q a ), gde je |q| < 1.
Rexee. a) Vai

Zadatak

lim an =

lim

n1

n1

n2




n2 + n + 1 n2 + 1


 n2 + n + 1 + n2 + 1

2
2

= lim
n +n+1 n +1
n
n2 + n + 1 + n2 + 1
n
n

q
= lim q
= lim
2
2
n
n + n + 1 + n + 1 n n
1 + 1 + 12 + 1 +
n

1
n2

1
= .
2

1
q
b) Niz a = q
je rastui, odakle je sup{a |n N} = .
1+ + + 1+
v) Neka je S = a + qa + q a + . . . + q a . Tada je
n

1
n

1
n2

n1

1
2

1
n2

n1

n2

Sn+1 Sn = an+1 + qan + q 2 an1 + . . . + q n a1 an qan1 q 2 an2 . . . q n1 a1

= (an+1 an ) + q(an an1 ) + . . . + q n1 (a2 a1 ) + q n a1 > 0,

pa je S rastui niz. Ograniqenost sledi iz sledeeg

n

|Sn | = |an +qan1 +q 2 an2 +. . .+q n1 a1 | <

1 1
1
1
1 qn
1
+ q+ q 2 +. . .+ q n1 =
<
.
2 2
2
2
2(1 q)
2(1 q)

Niz S konvergira jer je monoton i ograniqen. Zatim,

n

Sn+1 = an+1 + qan + q 2 an1 + . . . + q n a1 = an+1 + q(an + qan1 + q 2 an2 + . . . + q n1 a1 )

= an+1 + qSn .

Ako je lim S = S, tada "puxtaem limesa" u S = a + qS dobijamo S = + qS,

a odavde S = .
4
2.64 * Neka je dat niz (a ), takav da je
lim na = 0.
a) Odrediti graniqnu vrednost lim 1 + + a .
b) Neka je za a 6= 1 definisan niz b = n (1 + a + a ) , n n . Odrediti
limb i limb u zavisnosti od realnih parametara a i p.


Rexee. a) Iz lim na = 0 sledi a = o , odakle je
n

n+1

n+1

1
2

1
2(1q)

Zadatak

n
n
n

1
n

p cos n

1
n


n
1
lim 1 + + an
=
n
n
=
=

b) Posmatrajmo podnizove b

2n


lim

lim e

1
1+ +o
n

n ln

1
1+ n
+o

1
n



n

 
1
n

ln

= lim e


 n 
1
1
1+ n
+o
n

n

 
1
1
n n
+o
n
lim e
n

lim e1+o(1) = e.

(2n)p
(1+a+a2n )2n

33

ib

2n1

1
(2n1)p (1+a+a2n1 )2n1

Ako je a > 0 i p 0, onda postoji > 0 za koje vai a > i

0 b2n = (2n)p (1 + a + a2n )2n =

(2n)p
(2n)p

.
(1 + a + a2n )2n
(1 + a )2n

Stepena funkcija sporije tei ka beskonaqnosti od eksponencijalne (za p = 0

imamo oblik ), pa vai
1

(2n)p
= 0,
n (1 + a )2n
lim

a odatle lim b
n

2n

= 0.

Za drugi podniz vai

1
=
n (2n 1)p (1 + a + a2n1 )2n1

lim b2n1 = lim

= 0.

Niz (b ) konvergira ka 0 i to je jedina taqka nagomilavaa.

Ako je a > 0 i p < 0, onda postoji > 0 za koje vai a > i
n

1
=
n (2n)p (1 + a + a2n )2n

lim b2n = lim (2n)p (1 + a + a2n )2n = lim

= 0.

Za drugi podniz postoji > 0 za koje vai a > i

0 b2n1 = (2n 1)p (1 + a + a2n1 )2n+1 =

(2n 1)p
(2n 1)p

.
(1 + a + a2n1 )2n1
(1 + a )2n1

Stepena funkcija sporije tei ka beskonaqnosti od eksponencijalne (za p = 0

imamo oblik ), pa vai
1

(2n 1)p
= 0,
n (1 + a )2n1
lim

a odatle lim b = 0. Niz (b ) konvergira ka 0 i to jedina taqka nagomilavaa.

Ako je a < 2 i p 0, onda postoji > 0 za koje vai 1 + a < 1 i
n

2n1

0 b2n = (2n)p (1 + a + a2n )2n =

(2n)p
(2n)p

=
(1 + a + a2n )2n
(1 + a )2n

+
+

Stepena funkcija sporije tei ka beskonaqnosti od eksponencijalne (za p = 0

imamo oblik ), pa vai
1

(2n)p
= 0,
n (1 + a )2n
lim

a odatle lim b
n

2n

= 0.

Za drugi podniz vai

lim b2n1 = lim

(2n

1)p (1

1
=
+ a + a2n1 )2n1

Niz (b ) konvergira ka 0 i to jedina taqka nagomilavaa.

34
n

= 0.

Ako je 2 < a < 0 i p 0, onda za dovo no veliko n vai 1 < 1 + a + a

(2n)p
=
n (1 + a + a2n )2n

lim b2n = lim (2n)p (1 + a + a2n )2n = lim

Za drugi podniz vai

b2n1 =

+
0+

<1

= +.

(1 + a + a2n1 )2n+1
.
(2n 1)p

Stepena funkcija sporije tei ka beskonaqnosti od eksponencijalne (za p = 0

imamo oblik ), pa vai

lim b2n1 = ,

(+ kada a (1, ), kada a (2, 1)). Niz (b ) nema taqku nagomilavaa

u R.
Ako je a = 2, onda imamo b =
ib =
. Iz
n

(2n)p
(1+a2n )2n

2n

1
(2n1)p (1+a2n1 )2n1

2n1

a 1 (a2n )2n

lim (1 + a2n )2n = lim (1 a2n )

i
lim (1 + a
dobijamo da je

lim b2n

2n

2n1
2n1 )

= (1)(1 a2n1 )

+, p > 0
1,
p=0
=

0,
p<0

= e0 = 1

1
(a2n1 )(2n1)
2n1

lim b2n1

= e0 = 1

+, p > 0
1, p = 0
=

0,
p<0

Prema tome, T (b ) = {1} za a = 2, p = 0,T (b ) = {1} za a = 2, p = 0 i

T (b ) = {0} za a = 2, p < 0.
n

2.65 * Neka je niz (x ) zadat rekurentno x =

x > 0. Odrediti lim x i lim nx .
2.66 * Izraqunati lim ( ) , u zavisnosti od m N.
Rexee. Koristei Stirlingovu formulu imamo
Zadatak

Zadatak

i neka je

m
n n

nnm
nm
n (nm)

Zadatak

3x2n
,n
(1+xn )3 1

n
m

n
lim mm
n n

gde je lim

n+1

n
2n ne
n!
= lim
= lim p

nm
n (n m)!m!nm
n
2(n m) nm
m!nm
e

2n
1
nnm
1
1
p
= lim
=
,
n
m!
2(n m) em (n m)nm m!
= em .

2.67 * Nai taqke nagomilavaa niza

.

k 3k 2 ln k + k,
 q
an =
(1)k 2k
1+

1
k

35

n = 2k;
k
1
, n = 2k 1.

Rexee.

Opxti qlan niza moemo predstaviti na sledei naqin

p
2m

32m1 2 ln(2m 1) + (2m 1),

2m

q

1
4m
1
,
1 + 2m
p
an =
2m1

32m1 2 ln(2m 1) + (2m 1),


q
2m1

1
(4m 2)
1 + 2m1
1
,

pa emo posmatrati podnizove (a

4m ), (a4m1 ), (a4m2 )

lim a4m = lim a4m2 = lim

Zatim, iz

!!n
1
1+ 1
=
n

lim

2n

lim e

lim

n = 4m 2;
n = 4m 3.

. Imamo

4m3 )

= lim e

 
1
n ln 2n 2n

1
1
+o( 2 )
8n2
n




1
1
n ln 1 4n
+o( )
n
e


n = 4m 1;

3n 2 ln n + n = 3.

 

1
1+ n
n ln 2n
1

r
n

i (a

n = 4m;

= lim e 4 +o(1) = e 4
n

imamo da je lim a = e i lim a = e .

Dobili smo skup taqaka nagomilavaa T (a ) = {3, e , e }.
4
2.5 Koxijev princip konvergencije
Definicija 2.8. Za niz realnih brojeva (x ) kaemo da je Koxijev ako zadovo ava
sledee
( > 0) (n N) (n, p N) (n > n |x
x | < ).
Odavde sledi da niz nije Koxijev ako zadovo ava sledee
m

4m1

41

14

4m3

14

14

n+p

( > 0) (n0 N) (n, p N) (n > n0 |xn+p xn | )

Teorema 2.7. Realan niz konvergira akko je Koxijev.

2.68 Ispitati konvergenciju niza x = 1 + + + . . . + .

Rexee. Dokazaemo da je niz Koxijev. Neka je > 0 proizvo no. Zbog

Zadatak

1
22

1
32

1
n2

1
1
1
+
+ ... +
2
2
(n + 1)
(n + 2)
(n + p)2
1
1
1
<
+
+ ... +
n(n + 1) (n + 1)(n + 2)
(n + p 1)(n + p)
1
1
1
=

<
n n+p
n

|xn+p xn | =

uzeemo n =   + 1. Tada za svako n > n i p N vai |x

niz konvergira.
2.69 Ispitati konvergenciju niza x = 1 + +
0

Zadatak

n+p

36

sin 1
22

xn | < .

sin 2
23

+ ... +

Prema tome,
4
.

sin n
2n

Rexee.

Dokazaemo da je niz Koxijev. Neka je > 0 proizvo no. Zbog



 sin(n + 1) sin(n + 2)

sin(n
+
p)

|xn+p xn | = 
+
+
.
.
.
+
2n+1
(2n+2
2n+p 
 




 sin(n + p) 
 sin(n + 1)   sin(n + 2) 
+
 + ... + 

< 
 2n+p 
2n+1   2n+2 
1
1
1
1 1 1p
1
< n+1 + n+2 + . . . + n+p = n+1 1 2 < n
2
2
2
2
2
2


n0 = max{ log2 1 + 1, 1}
n > n0 p N
|xn+p xn | < .
4

izaberimo
. Tada za svako
i vai
Prema tome, niz konvergira.
2.70 Ispitati konvergenciju niza x = 1 + + + . . . + .
Rexee. Dokazaemo da niz nije Koxijev. Za n, p N vai
1
1
1
1
1
n
1
|x x | =
+
+. . .+
= (uzeemo p = n) =
+. . .+
>
= .
n+1 n+2
n+p
n+1
n+n
2n
2
Prema tome, za = i za svako n N postoji p = n > n tako da je
Zadatak

n+p

1
2

1
3

1
n

1
2

|xn+p xn | > .

Dokazali smo da je niz divergentan.

2.71 Neka je dat rekurentan
niz a = 1 +
a , a
a) Dokazati nejednakost a 1 + za svako n N.
b) Dokazati |a a | za svako n N.
v) Ispitati konvergenciju niza (a ).
Rexee. a) Opxti qlan niza je
Zadatak

n+1

n
e
2n

n+1

1 n
n

1
2n

=1




1
1
=
1 + n1 an1 = 1 + n1
1 + n2 an2 = . . .
2
2
2





1
1
1
1
=
1 + n1
1 + n2 . . . 1 +
a1 .
2
2
2
2

an

Matematiqkom indukcijom se moe dokazati da za svako n N vai


an =



1
1
1 + n1
1 + n2 . . . a1 .
2
2
2
1

Korixeem nejednakosti izmeu geometrijske i aritmetiqke sredine dobijamo

s

an



1
1
=
1 + n1
1 + n2 . . . 1
2
2
2






1
1
1
1 + 2n1
+ 1 + 2n2
+ . . . + 1 + 21 + 1
n + 1 2n1
1

=
1+ .
n
n
n


n
1 + n1 e

n




e
1
1
1
1
|an+1 an | =  1 + n an an  = n an n 1 +
n.
2
2
2
n
2
n

b) Korixeem nejednakosti pod a) i nejednakosti

37

(zadatak 2.24) dobijamo

v) Dokazaemo da je niz (a ) Koxijev. Neka je proizvo no > 0. Tada je

n

|an+p an | = |an+p an+p1 + an+p1 an+p2 + . . . + an+1 an |

|an+p an+p1 | + |an+p1 an+p2 | + . . . + |an+1 + an |


e
1
e
e
e
e
n+p1 + n+p2 + . . . + n = n1 1 p < n1 .
2
2
2
2
2
2


e
n > n0
|an+p an | < 2n1
< . 4
n0 = max{1, log2 e + 2}

i tada za svako
vai
2.72 * Neka je dat niz (x ) kod kojeg vai x + x
Ispitati konvergenciju niza (x ).
Rexee. Nejednakost moemo zapisati u sledeem obliku
Uzeemo

Zadatak

2
n+1

2
n

).

1
+ 2xn xn+1 (n N
n4

x2n+1 2xn xn+1 + x2n

1
(n N)
n4

(xn+1 xn )2

1
(n N).
n2

Dokazaemo da je niz Koxijev. Neka je > 0 proizvo no. Tada vai

|an+p an | = |(an+p an+p1 ) + (an+p1 an+p2 ) + . . . + (an+1 an )|

|an+p an+p1 | + |an+p1 an+p2 | + . . . + |an+1 an |
1
1
1
+
+ ... + 2

2
2
(n + p 1)
(n + p 2)
n
1
1
1
<
+
+ ... +
(n + p 1)(n + p 2) (n + p 2)(n + p 3)
(n(n 1))
1
1
1

<
.
=
n1 n+p1
n1

Izborom n = [ ] + 2, dobijamo za svako n > n i p N vai |a a | < .

2.73 Neka je (a ) realan niz takav da zadovo ava sledee:
1

Zadatak

n+p

( > 0) (m, n N) (m 6= n |am an | ).

a) Da li niz (a ) moe da ima konvergentan podniz?

b) Da li niz (a ) moe biti ograniqen?
Rexee. a) Pretpostavimo da postoji konvergentan podniz (a ). Tada je podniz (a )
Koxijev, pa za svako > 0 postoji k N tako da za svako k > k i p N vai
|a a
| < . Prema tome, ako uzmemo = , onda postoje dva qlana a , a
niza
(a ) za koje vai |a a
| < , xto dovodi kod kontradikcije. Niz (a ) ne moe
imati konvergentan podniz.
b) Iz qienice da svaki ograniqen niz ima konvergentan podniz sledi da niz (a )
nije ograniqen.
4
2.74 * Neka je realna funkcija f neprekidna na svom domenu D i (x )
Koxijev niz u D .
a) Ako je D = [a, b], dokazati da je (f (x )) Koxijev niz.
b) Ako je D = (a, b), da li (f (x )) mora biti Koxijev niz? Obrazloiti odgovor.
38
n
n

nk

nk

nk+p

nk

nk

nk

nk+p

nk+p

Zadatak

nN

nN

n nN

v) Neka je x proizvo an realan broj i a egova priblina vrednost sa n decimala.

Ispitati konvergenciju niza b = arctg e .
2.75 Neka za niz (a ) vai a a kada n .
a) Dokazati da je (a ) rastui niz poqev od nekog qlana.
b) Dokazati da postoji n N takvo da je za sve n n , a a < .
v) Ako je m > n n , dokazati da je a a < .
g) Dokazati da niz (a ) konvergira.
2.6 Razni zadaci
2.76 Neka je dat niz (x ) i nizovi y = x + x i z = x + x . Ako
nizovi (y ) i (z ) konvergiraju, dokazati da i niz (x ) konvergira.
Rexee. Iz konvergencije nizova (y ) i (z ) sledi i konvergencija niza z y =
x
x , odnosno niza t = x
x . Iz
n

an

Zadatak

n+1

1
n2

n+1

2
n(n+1)

2
n

Zadatak

n+1

n+4

n+4

n+1

n+3

xn+3 + xn = (xn+3 + xn+2 ) (xn+2 + xn+1 ) + (xn+1 + xn ) = yn+2 yn+1 + yn

sledi i konvergencija niza p = x + x . Oduzimaem konvergentnih nizova p i t

dobijamo da niz (x ) konvergira.
4
2.77 Nai graniqne vrednosti:
;
a) lim
b) lim
.
Rexee. a) Niz x = sin(n + n) cos
+ 2 je ograniqen (1 x 3), pa je
n

n+3

Zadatak

.
sin(n3 +n) cos 21 +2
n +n
n
n

ln(n+1)+n2011 + n 0.9
3
n
n (1.1)
n

1
n2 +n

sin(n3 + n) cos n21+n + 2

lim
= 0.
n
n

b) Imamo

ln(n + 1) + n2011 + n 0.9

lim
=
n
n3 (1.1)n

2011

lim

ln(n+1)
n2011

(1.1)n

n2011
= lim

n (1.1)n

Ovde smo koristili lim = 0, lim

2.78 * Izraqunati lim ((n + a)
n2011
n
(1.1)
n

Zadatak

+1+

n3
(1,1)n

0.1

n2011


1

n
ln(n+1)
0.1
+
1
+
2011
n
n2011
n3
1
(1.1)n

= 0.

i lim = 0.
(n + b) ), u zavisnosti od a, b, R.

ln(n+1)
2011
n n

39

0.1
2011
n n

= 0, lim

=0

n3
n
(1.1)
n

Rexee.

Koristei jednakost (1 + x)

kada

imamo

= 1 + x + o(x)
x0

 
 
1
b

1+
1+
lim n
n
n
n

  
 
a
1
b
1

lim n 1 +
+o
1+
+o
n
n
n
n
n

 
(a b)
1
+o
lim n
n
n
n

<1

0,
(a b),
=1
lim (a b)n1 + o n1 =
n

sgn (a b), > 1.

lim ((n + a) (n + b) ) =

=
=
=

2.79 Neka je realan niz (x ) definisan sa x = i x > 0, za n 1.

a) Dokazati da su podnizovi (x ) i (x ) monotoni.
b) Ispitati konvergenciju niza (x ).
2.80 * Neka je dat niz (a ) za koji vai a a = + o
.
a) Izraqunati lim .
b) Izraqunati lim .


, gde je H = 1 + + . . . + .
2.81 * Nai graniqnu vrednost lim
Rexee. Koristei Stirlingovu formulu ln n! = n ln nn+O(ln n) i lim (H ln n) =
(zadatak 2.27), gde je Ojlerova konstanta, dobijamo
Zadatak

xn
2+x2n

n+1

2n

2n1

Zadatak

n+1

1
n

1
n

an

n n
3a
n
n
n

Zadatak

ln(n!)
nHn

Hn

1
2

1
n


lim

ln(n!)
nHn

Hn
=

Hn ln(

lim e

ln(n!)
nHn

n)
) = lim eHn ln( n ln nn+O(ln
) = lim e
nHn

Hn ln

ln nHn +Hn 1+O(

Hn

lim e

Hn

ln n
)
n

ln n
)
n

Hn ln

ln n1+O(

Hn ln1+

ln nHn 1+O(
Hn

ln n
)
n

= lim e

ln n
ln n
ln
nH
1+O(
)
n
ln
nH
1+O(
)
n

n )
n +o(
lim Hn

Hn
Hn
n

= e

lim

= en

ln nHn 1+O(



ln n
ln n
)+o ln nHn 1+O(
)
n
n

= e1 .


lim o ln n Hn 1 + O( lnnn ) = 0.

4
Koristili smo lim O( ) = 0 i
2.82 * Neka je dat niz x = cos n, n N
a) Dokazati da niz (x ) divergira.
b) Dokazati da za svaki interval (a, b) [1, 1] postoji n takvo da je x (a, b).
2.83 * Nai supremum i infimum skupa A = {(1) (1 + ) + 1|n N}
{
|n N}.
2.84 * Odrediti supremum i infimum skupa A =  |n N . Da li
postoje maksimum i minimum skupa A?
n

Zadatak

ln n
n

n
n

Zadatak
20n+1
2n

Zadatak

1
n

103n
n+3

40

2.85 * Odrediti supremum i infimum skupa A =  |m, n N . Da

li postoje maksimum i minimum skupa A?
2.86 a) U sluqaju da postoje, nai sup A, inf A, max A i min A, gde je
Zadatak

Zadatak

n+1
2n


A=

23m
m+1


n + 1 4m 1

| m, n N .
3n 5
2m

b) Da li vai sup{a |n N} sup{b |n N} = sup{a b |n N} za bilo koja dva

realna niza (a ) i (b ) ? Obrazloiti odgovor.




Rexee. a) Neka je B =
|m N i C =
|n N . Iz
= 2
elemente
skupa C moemo poreati u
niz qiji je opxti qlan c = 2 . Ovaj niz je rastui,
pa je sup C = lim 2
= 2 i inf C = min C = (za m = 1). Zbog b = =
=
1+
imamo da je b = 1 i niz b , n 2 je opadajui. Prema tome,
sup B = max B = 3 za n = 2 i inf B = min B = 1.
Dobili smo sup A = 6 i inf A = 2, a max A i min A ne postoje.
b) Ne vai jednakost. Ako posmatramo nizove a = 1, n 6= 1, a = 2 i a = 1, n 6=
2, a = 2 imamo sup{a |n N} = 2, sup{b |n N} = 2 i sup{a b |n N} = 2.
4


|m, n N .
2.87 Odrediti supremum i infimum skupa A =
Da li postoje maksimum i minimum skupa A?
Rexee. Skup se moe zapisati na sledei naqin
n

n nN

n nN

n+1
3n5

1 3n5+8
3 3n5

1
3

n n

4m1
2m

n
3
2

1
2m

m
8
3n5

4m1
2m
1
2m

Zadatak

n+1
3n5

1
2m

n n

2n+m+mn+2
2n+18m4mn9

 

(m + 2)(n + 1)
m+2 n+1
A=
|m, n N =

|m, n N .
(1 2m)(9 + 2n)
1 2m 2n 9
 m+2

 n+1



m+2
1 2m1+5
1
5
B = 12m
|m N
C = 2n9
|n N
=

1
+
12m
2 2m1
2

2m1
5
B
an = 12 1 + 2m1


5
sup B = lim 21 1 + 2m1
= 21 inf B = min B = 3( m = 1)
m


n+1
1
11
cn = 2n9
= 12 2n9+11
=
1
+
c1 = 27 , c2 = 53 , c3 = 43 , c4 = 5
2n9
2
2n9
cn , n 5
sup C = max C = 6
n = 5 inf C = min C =

Neka je
i
. Iz
. Ovaj
elemente skupa moemo poreati u niz qiji je opxti qlan
niz je rastui, pa je
i
za
.
Zbog
imamo da je
i niz
je opadajui. Prema tome,
za i
5.
Dobili smo
sup A = max A = 15 (n = 5, m = 1) i inf A = min A = 18 (m = 1, n = 5).
Zadatak

2.88 * Odrediti supremum i infimum skupa

.


A=


m 4n
+ |m, n N, m < 10n .
n
m

Da li postoje maksimum i minimum skupa A?

n
2.89 * Odrediti supremum i infimum skupa A =
postoje maksimum i minimum skupapA?
2.90 * Izraqunati lim 1 + 5( n) + x , x 0.
.
2.91 * Izraqunati lim
41
Zadatak

Zadatak

Zadatak

n ln(n+1)ln n!
2n+2

m2 +1
|m, n
3m2 +m

. Da li

o
N

Rexee.

Koristei Stirlingovu formulu ln n! = n ln n n + O(ln n) dobijamo

lim

n ln(n + 1) n ln n + n + O(ln n)
2n + 2
ln(1 + n1 )n + n + O(ln n)
= lim
n
2n + 2


ln(1 + n1 )n
n
O(ln n)
1
+
+
= .
= lim
n
2n + 2
2n + 2
2n + 2
2

n ln(n + 1) ln n!
=
2n + 2

lim

Kod poslede jednakosti iskoristili smo sledee graniqne vrednosti

ln(1 + n1 )n
n
1
O(ln n)
O(ln n)
ln n
= 0, lim
= , lim
= lim

= 0.
n
n 2n + 2
n
2n + 2
2 n 2n + 2
ln n
2n + 2
lim

Zadatak

a, b > 0

2.92 Ispitati konvergenciju niza x

.

nan +bn
1+an

a (0, 1)
0,
1,
a=1
lim an =
n

+, a > 1

S obzirom da je
1) Za a > 1 i a b imamo

Rexee.

u zavisnosti od parametara

imamo nekoliko sluqajeva.

n


n
n + ab
an n + ab
nan + bn

= lim 1
= +.
= lim
lim xn = lim
n
n an 1n + 1
n
n 1 + an
+
1
n
a
a

2) Za a > 1 i a < b imamo

bn n
nan + bn
lim xn = lim
=
lim
n
n 1 + an
n
an

3) Za a = 1 imamo

4) Za a (0, 1) imamo
lim b i dobijamo
n

a n
+
1
b

1
+1
an

 n
n
b
= lim
n
a

a n
+
b
1
+1
an

= +.

n + bn
lim xn = lim
= +.
n
n 1 + 1
lim nan = 0
lim an = 0

, pa graniqna vrednost zavisi od

b (0, 1)
0,
na + b
1,
b
=1
=
lim xn = lim
n
n 1 + an

+, b > 1

a, b (0, 1)
0,
1,
a (0, 1), b = 1
lim xn =
n

+,
.
n

Graniqna vrednost niza je

.

Zadatak

a, b > 0

2.93 Ispitati konvergenciju niza x

.

42

inaqe

1+an
n+bn

u zavisnosti od parametara

Rexee.

Ako je a > b > 1, onda je

an a1n + 1
1 + an
lim xn = lim
= lim
= lim n n
n
n n + bn
n
n b ( n + 1)
b

Ako je a = b > 1, onda je

1 + an
= lim
n n + an
n

lim xn = lim

Ako je b > a > 1, onda je

1
an
n
an

+1
= +.
1)

+1
= 1.
+1

an a1n + 1
1 + an
= lim
lim xn = lim
= lim n n
n
n
n n + bn
n b ( n + 1)
b

Ako je 0 a 1, onda je

a n 1
b
an
n
( bn +

a n 1
b
an
n
( bn +

+1
= 0.
1)

1 + an
= 0.
n n + bn

lim xn = lim

Ako je b = 1, a > 1, onda je

1 + an
= +.
n n + 1

lim xn = lim

Ako je a > 1, 0 b 1, onda je

an a1n + 1
an a1n + 1
1 + an
lim xn = lim
= lim
= lim
= +.
n
n
n
n n + bn
n n(1 + b )
n n(1 + b )
n
n

Prema tome,

b>a>1
0,
1,
a=b>1
lim xn =
n

+,
.

inaqe

ili a [0, 1]
4

2.94 * Izraqunati lim P kk.

Rexee. Primeujui Xtolcovu teoremu dobijamo

Zadatak

n
1
2 n
n
n
k=1

2
n
y
n
k
k
n
n =

1
2
2
k k = lim k=12 = 1)yn+1 = (n + 1) n + 1 > n n = yn
lim 2
n n
n n
n k=1
n
2) lim yn = +
n

n n
n n

= lim

= lim 
n (n + 1)2 n + 1 n2 n
n 2
n n (1 + 1 )2 1 + 1 1
n

1
q
n
n (1 + n1 )2 1 +
lim

lim


1

1
1
2n

o( n1 ))(1

1+ +
1
= lim
= 1.
n 1 + o(1)
n

1
n

1
2n

+ o( n1 ) 1

S obzirom da postoji graniqna vrednost

i da je jednaka 1, onda znak moemo
P
skloniti i dobijamo da je lim
k k = 1.
4
43
n n

1
2

k=1

Zadatak
Zadatak

+.

2.95 * Nai lim 2 + + 2x u zavisnosti od parametra x > 0.

2.96 Dat je pozitivan niz (a ). Ako je lim > 1, dokazati da je lim a
q

5
(3x)n

an+1
n an

Ako je lim > 1, tada postoji > 0 tako da je > 1 + za svako

, n n . Iz divergencije niza na desnoj strani sledi
n n , pa je a a (1 + )
i divergencija niza (a ), to jest lim a = +.
4


.
2.97 * Dat je niz x =
a) Ako je y = ln x (za n n ), dokazati da je y = 2(a 3)n + 8 + a a + o(1), kada
n .
b) U zavisnosti od realnog parametra a, odrediti lim x .
Rexee. a) Pomou razvoja za funkciju ln(1 + x) dobijamo
Rexee.

an+1
n an

an+1
an

nn0

n0

Zadatak

2n2 +n

n2 +an+1
n2 +3n

yn =
=
=
=
=
=
=
=

!

n2 1 + na + n12
n2 + an + 1
2


(n + 3n) ln
= (2n + n) ln
n2 + 3n
n2 1 + n32

1 !

1
3
a
2
(2n + n) ln
1+ 2
1+ + 2
n n
n



a
1
3
9
2
(2n + n) ln
1+ + 2
1 + 2 + o( n12 )
n n
n n


a 3 10 3a
(2n2 + n) ln 1 +
+
n
n2
!

2
a

3
10

3a
1
a

3
10

3a
(2n2 + n)
+

+
+ o( n12 )
n
n2
2
n
n2


a 3 10 3a a2 6a + 9
2
1
(2n + n)
+

+ o( n2 )
n
n2
2n2


a 3 11 a2
2
1
(2n + n)
+
+ o( n2 )
n
2n2
2(a 3)n + (11 a2 + a 3) + o(1) = 2(a 3)n + 8 + a a2 + o(1).
2

b) Iz transformacije x

= eln xn , n n0

i neprekidnosti funkcije g(x) = e imamo

x

lim yn

lim xn = lim eln xn = lim eyn = en

Zadatak

+, a > 3
0,
a<3
=
2
e,
a = 3.

2.98 Izraqunati graniqnu vrednost lim sin(

.

44

n2 + 1).

Koristei trigonometrijsku formulu sin(x + n) = (1) sin x i poznati

razvoj sin x= x + o(x) kada x 0 dobijamo

Rexee.

lim sin( n2 + 1 n + n) = lim (1)n sin( n2 + 1 n)

n
!

2 + 1 + n

n
= lim (1)n sin ( n2 + 1 n)
n
n2 + 1 n



= lim (1)n sin

2
n
n +1+n



= lim (1)
+ o( n2 +1+n ) = 0.
n
n2 + 1 + n
4

lim sin( n2 + 1) =

2.99 Neka su dati nizovi

i
,
gde su a, b neki realni brojevi.
a) Nai sve taqke nagomilavaa niza (a + b ) , u zavisnosti od parametara a i
b.
b) Za koje vrednosti a i b niz (a + b ) konvergira?
Rexee. Naimo taqke nagomilavaa niz a . Posmatrajmo podnizove (a ) i (a ).
Vai
a
+ (2k 1)
a2 +n
i
a
=
.
a =
ln 2k + (2k) + 1
ln(2k 1) + (2k 1) + 1
Ako je a > 0, onda je lim a = lim
= +.
Ako je a < 0, onda je lim a = lim
= .

b<4
0,
1,
b=4
=
Ako je a = 0, onda je lim a = lim

+, b > 4.
Za drugi podniz vai

Zadatak

a 2(1) n + nb
an =
ln n + n4 + 1

1|a| + 2|a| + . . . + n|a|

bn =
n|a|+1

n nN

n nN

2k

lim a2k1

1
22k1

2k

2k

2k

2k

2k

2k1

2k1

a22k +nb
4
k ln 2k+(2k) +1
2k
a2 +(2k)b
4
ln
k 2k+(2k) +1
(2k)b
4
k ln 2k+(2k) +1

b<4
0,
1
a 22k1
+ (2k 1)b
1,
b=4
= lim
=
k ln 2k 1 + (2k 1)4 + 1

+, b < 4.

Prema tome, za b < 4, a = 0 skup taqaka nagomilavaa niza (a ) u R je T (a ) = {0},

a za b = 4, a = 0 imamo T (a ) = {1}.
Konvergencija niza (b ) sledi iz

lim bn

1|a| + 2|a| + . . . + n|a|

= lim
=
n
n|a|+1

xn = 1|a| + 2|a| + . . . + n|a| , yn = n|a|+1

1) yn+1 = (n + 1)|a|+1 > n|a|+1 = yn

2) lim yn = +
n

|a|

n (1 + n1 )|a|
(n + 1)


= lim
= lim |a|+1
n (n + 1)|a|+1 n|a|+1
n n
(1 + n1 )|a|+1 1
|a|

(1 + n1 )|a|
(1 + n1 )|a|




= lim
= lim
|a|+1
n n (1 + 1 )|a|+1 1
n
1
n 1+
+ o( ) 1
n
n

1 |a|
)
n

(1 +
1
=
.
n |a| + 1 + o(1)
|a| + 1
lim

45

Graniqna vrednost lim xy xy postoji u R (osobina 3) kod Teoreme 2.5), pa vai

znak jednakosti kod =.
Skup taqaka nagomilavaa niza (b ) je T (b ) = { }.
Za b < 4, a = 0 skup taqaka nagomilavaa niza (a + b ) je T (a + b ) = {1}, a za
b = 4, a = 0 imamo T (a ) = {2}.
b) Niz (a + b ) konvergira za a = 0, b 4.
4
s
2.100 Nai graniqnu vrednost niza lim 3 (2x) + n + (3x)2 , gde je x > 0.
2.101 Neka je dat niz a = a + 2014a , a > 0.
a) Ispitati konvergenciju niza (a ).
b) Dokazati a 1007 n kada n +.
v) Ispitati konvergenciju niza (b ) koji zadovo ava b b = a1 .
2.102 Neka je (a ) niz realnih brojeva tako da je a 1 za svako n i niz
(a + a )
konvergira. Dokazati da je niz (a ) konvergentan.
Rexee. Gori i doi limes niza (a ) su konaqni i oznaqimo ih sa a = lim inf a i
b = lim sup a . Zaista, pretpostavimo da je b = +. Onda postoji podniz a tako da je
lim a = +. Iz a + a > a sledi da lim a + a = + xto je u suprotnosti
sa tim da je a + a konvergentan. Sliqno se dokazuje da je a konaqan broj.
Pretpostavimo da je b > a. Izaberimo podnizove
(a
i (a ) tako da je

 )
lim a = b i lim a = a. Odavde imamo lim a +
= b + i lim a +
=
a+ . Zbog konvergencije niza a + sledi da je a+ = b+ , odnosno (ba)(ab1) = 0.
Iz nejednakosti b > a 1 sledi da je b 6= a i ab 6= 1, pa smo doxli do kontradikcije.
Prema tome, a = b i niz (a ) konvergira.
4
2.103 Dat je niz (a ) tako da je lim (a a ) = 0. Pokazati da je
n

n+1

n+1

1
|a|+1

Zadatak

Zadatak

n+1

2 2

n+1

Zadatak
1
n
n n1

n nN

nk

nk

nk

1
nk

nk

1
nk

nk

1
nk

nk

nk k1

k
1
a

nk

mk

nk

1
an

mk k1

1
b

ank

1
a

mk

1
amk

1
b

Zadatak

lim

Rexee.

Imamo

n1

an an1
= 0.
n

Za > 0 postoji dovo no veliko n tako da je |a

Dobili smo
a odavde

an2 | <

za svako n n .
0

an an1 = (an an2 ) (an1 an3 ) + (an2 an4 )

. . . + {(an0 +2 an0 ) (an0 +1 an0 1 )}.
|an an1 | (n n0 ) + |an0 +1 an0 1 |,

|an an1 |
(n n0 )
|an0 +1 an0 1 |
|an0 +1 an0 1 |

+
+
.
n
n
n
n0

Nejednakost vai za svako n n , pa je lim

0

|an an1 |
n
n

46

=0

2.104 Neka je (x ) realan niz i neka je y = x + 2x za n 2. Pretpostavimo da niz (y ) konvergira. Dokazati da niz (x ) konvergira.
Rexee. Neka je lim y = b = 3a. Pokazaemo da je lim x = a. Za > 0 postoji
pozitivan broj n tako da za n n vai |y b| < . Imamo
Zadatak

n1

n n2


 

1
 1




|xn a| =  (yn xn1 ) a =  (yn xn1 ) a
2
2
1
1
=
|yn xn1 2a| = |(yn 3a) (xn1 a)|
2
2
1
1

|yn b| + |xn1 a|,

2
2

odakle iteracijom dobijamo da za svako m


1
|xn a|
1
+ ... + m + m+1
|xn+m a| |yn b|
2
2
2
|xn a|
|xn a|
< |yn b| + m+1 < + m+1
2
2
2


Za dovo no veliko m vai

|xn a|
< ,
m+1
2
2
|xk a| < .

pa za svako dovo no veliko k vai

Niz (x ) konvergira.
4
2.105 a) Neka je (a ) ograniqen realan niz tako da je a 6= 0 za svako
konvergira.
n N. Pokazati da postoji podniz (a ) od niza (a ) tako da niz
b) Neka je (a ) realan niz tako da za svaki podniz (a ) od (a ) vai lim | |
1. Dokazati da (a ) ima najvixe dve taqke nagomilavaa. Xtavixe, ako su
razliqite onda im je zbir jednak 0.
Rexee. a) Za niz (a ) vai da ili postoji > 0 tako da je za bekonaqno mnogo k
|a | ili za svako > 0 postoji n tako da je |a | < za svako n n . U prvom
sluqaju
one qlanove a koji zadovo avaju |a | staviemo u podniz a , pri qemu je




, pa je ograniqen niz i na osnovu Bolcano-Vajerxtrasove teoreme


ima konvergentan podniz. U drugom sluqaju postoji podniz a tako da je |a | < |a |.
I u ovom sluqaju podniz je ograniqen i na osnovu Bolcano-Vajerxtrasove teoreme
ima konvergentan podniz.
4
2.106 Neka je (a ) niz realnih brojeva tako da je lim (2a a ) = a.
Dokazati da je lim a = a.
Rexee. Dokazaemo da niz a ograniqen. Iz ograniqenosti niza 2a a postoji
M > 0 tako da je |a | M i |2a a | M za svako n N. Matematiqkom indukcijom
dokazaemo da je |a | M za n N. Naime, prepostavimo da je |a | M . Onda
Zadatak

nk

n
ank+1
ank

nk

ank+1
k ank

ank+1
ank

sup |ak |

nk

ank+1
ank

nk+1

nk

ank+1
ank

Zadatak

n+1

n+1

n+1



 an + (2an+1 an )  1
 (|an | + |2an+1 an |) M.
|an+1 | = 
 2
2

47

nk

Iz ograniqenosti niza (a ) sledi da postoji konaqan gori i doi limes i vai

n

lim sup an + a
an + (2an+1 an )

,
2
2

lim sup an = lim sup an+1 = lim sup

a odavde lim sup a a. Sliqno dokazujemo i lim inf a

2.107 Neka imamo izraz
n

Zadatak

Prema tome, lim a

a.

= a. 4

 
2
2

2
2
(x 2) 2 2 . . . 2

(n

stepena).

Nai koeficijent uz x .
Rexee. Neka je a koeficijent uz x i b koeficijent uz x. Imamo
2

(P (x)x3 + an x2 + bn x + 2)2 = Q(x)x3 + (4an + b2n )x2 + 4bn + 4,

pa je

an+1 = 4an + b2n ,

bn+1 = 4bn ,

gde je a = 1, b = 4. Odavde b = 4 i a = 4a + 4 , odnosno a

2.108 Niz (a ) je definisan rekurentnom vezom a = 1, a
n 1. Izraqunati


1
1
1
1

Zadatak

lim n 2

Rexee.
1
an

, pa je

Moemo primetiti da je a a

1
a2

1
a3

+ ... +

1
an

1
a1

lim

a1

a2

1
a2

+ ... +

1
an

= lim

n
an

4n1 (4n 1)
.
3

n
an

za svako

. Odavde je a

a
an+1
n +
n
n

n+1 an1


.

nan1
n1

2n

2n+1

2n+1

lim n

21

a2n+2 =

(2n + 1)!
.
22n (n!)2

r
a2n+2

1
1
1
+
+ ... +
a1 a2
an

2
2n.


=

2
+

.
2

2.109 Neka je (a ) niz realnih brojeva tako da je e

prirodan broj n. Izraqunati lim n(1 na ).
48
Zadatak

an

i
. Imamo


iteracijom dobijamo
2 (n!)
a
=
i
(2n)!
Stirlingovom formulom dobijamo
r

a

2n i
2
Prema tome,

n+1

+ ... +

n+1

an1 an = n 1
n n+1 = n
= an + an+1 a1 a2

Iz a

2n2

n1

an

+ nan = 2

za svaki

2.110 Neka je za svako n N data jednaqina (1 + x) + nx 2 = 0.

a) Dokazati da za svako n N jednaqina ima jedinstveno rexee na [0, 2].
b) Poreajmo rexea jednaqina u niz (x ). Dokazati da je niz (x ) monoton.
v) Ispitati konvergenciju niz (x ).
g) Izraqunati lim nx i lim n(1 nx ).

Zadatak

3
2

Rexee.

2.111 Neka su za svako n N date funkcije f (x) = (1 + x) + nx 2.

a) Dokazati da za svako n N funkcija f (x) ima jedinstvenu nulu na [0, 2].
b) Poreajmo nule funkcija u niz (x ). Dokazati da je f (x ) > 0 i dokazati da
je niz (x ) monoton.
v) Ispitati konvergenciju niz (x ).
g) Izraqunati lim nx i lim n(1 nx ).

Zadatak

3
2

n+1

Rexee.

, n 1. U
2.112 * (IZBACITI) Dat je niz x = 1 + ln 1 +


zavisnosti od realnog parametra a, odrediti lim x .
2.113 Nai graniqnu vrednost niza a = + x + n2
u zavisnosti od
pozitivnog parametra x.
2.114 (IZBACITI) Neka je data funkcija f (x) = 3x 6 ln
.
a) Nai konstante a, b, c tako da vai f (x) = ax + b + + o( ) kada x +.
b) Ispitati tok i skicirati grafik funkcije f (x).
v) Nai jednaqinu tangente grafika funkcije f (x) koja sa pozitivnim delom xose
zaklapa ugao od 135 .
2.115 (IZBACITI) Ispitati neprekidnost i diferencijabilnost funkcije

Zadatak

Zadatak

Zadatak

an3 +n+2n
3n4

n+2
n2 +3n

ln nn
n+1

1
n

x+2 2
x1

c
x

1
x

Zadatak

f (x) = sin
Zadatak

 2


3
x 2|x 2x| 1 .

2.116 (IZBACITI) Ispitati neprekidnost i diferencijabilnost funkcije

.

f (x) =

|x| ln(1 + |x|)

.
x1

49

3 REALNE FUNKCIJE REALNE PROMEN
IVE

3.1 Pojam i svojstva

Definicija 3.1. Za skup A R kaemo da je simetriqan ako za svako x A broj x
takoe pripada A. Funkcija f : A R definisana na simetriqnom skupu A je parna
ako za svako x A vai f (x) = f (x), a neparna ako je za svako x A ispueno
f (x) = f (x).
Definicija 3.2. Za funkciju realne promen ive f : A R kaemo da je periodiqna ako postoji pozitivan broj T (koji se naziva periodom funkcije f ), takav da
vai
(x A)(x + T A i f (x + T ) = f (x)).
Najmai pozitivan broj T (ako postoji) za koji vai navedeno svojstvo naziva se osnovnim periodom funkcije f .
Definicija 3.3. Neka je B A R. Funkcija f : A R je:
a) rastua na B ako je (x , x B)(x x f (x ) f (x ));
b) strogo rastua na B ako je (x , x B)(x < x f (x ) < f (x ));
v) opadajua na B ako je (x , x B)(x x f (x ) f (x ));
g) strogo opadajua na B ako je (x , x B)(x < x f (x ) > f (x )).
Definicija 3.4. Za funkciju f : A R kaemo da je ograniqena odozgo (odnosno
ograniqena odozdo, ograniqena) na A ako je takav skup enih vrednosti {f (x)|x
A}, tj. ako postoji M R, takvo da je za sve x A ispueno f (x) < M (odnosno
f (x) > M, |f (x)| < M ).
3.2 Graniqna vrednost. Svojstva
Definicija 3.5. Neka je f : A R funkcija realne promen ive i a R taqka
nagomilavaa skupa A. Kaemo da je b R graniqna vrednost (limes) funkcije
f u taqki a i pixemo lim f (x) = b ako za svaku okolinu V (b) taqke b postoji okolina
U (a) taqke a, takva da
1

xa

(x A)(x U (a), x 6= a f (x) V (b)),

odnosno

lim f (x) = b, b R (V (b)) (U (a)) (x U (a)\{a}) f (x) V (b).

xa

Posmatrajmo sluqaj konaqnih, odnosno beskonaqnih a i b.

lim f (x) = b, a, b konaqni ( > 0) ( > 0) (x A) (0 < |x a| < |f (x) b| < ),
lim f (x) = +, a konaqan (M ) ( > 0) (x A) (0 < |x a| < f (x) > M ),
lim f (x) = b, b konaqan ( > 0) (M ) (x A) (x > M 0 < |f (x) b| < ),
xa

xa

x+

lim f (x) = + (M ) (N ) (x A) (x > N f (x) > M ).

x+

50

Teorema 3.1. Graniqna vrednost funkcije f : A R u taqki a R jednaka je

bR

ako i samo ako za svaki niz (xn), takav da je xn A\{a} i n

lim xn = a, vai

lim f (xn ) = b.

Teorema 3.2. Ako funkcija f ima limes u taqki a, onda je jednoznaqno odreen.
Teorema 3.3. Ako funkcija f ima konaqnu graniqnu vrednost u taqki a, onda postoji
okolina U (a)taqke a, takva da je funkcija f ograniqena na skupu U (a)\{a}.
Teorema 3.4. Neka su f, g, h : A R tri funkcije realne promen ive, a taqka
n

nagomilavaa skupu A i neka je f (x) g(x) h(x) na nekoj okolini U (a)\{a} taqke
a. Ako je lim f (x) = lim h(x) = b R, tada je i lim g(x) = b.
xa
xa
xa

Teorema 3.5. Ako za dva niza (x ) i (x ) koja konvergiraju ka a vai lim f (x ) =

b, lim f (x00n ) = c, b 6= c,
n

0
n

00
n

onda graniqna vrednost xa

lim f (x) ne postoji.

0
n

3.1 Na osnovu definicije graniqne vrednosti dokazati da je lim x = 4.

Rexee. Potrebno je dokazati da za svako > 0 postoji > 0 tako da za svako x koje
zadovo ava 0 < |x 2| < vai x 4| < , odnosno
Zadatak

x2

( > 0) ( > 0) (x R) (0 < |x 2| < |x2 4| < ).

Vai |x 4| = |x 2||x + 2| < |x + 2|. Iz < x 2 > sledi 2 < x < 2 + . Ako
uzmemo 1, onda je 1 < x < 3, odnosno 3 < x+2 < 5. Prema tome, |x 4| < |x+2| < 5.
Ako izaberemo = min 1, , dobijamo |x 4| < .
4
3.2 Dokazati da je lim x1 = 0.
< , gde je [x] ceo deo od x.
Rexee. Iz nejednakosti [x] x < [x] + 1 sledi
Znamo da je lim = lim = 0, pa je na osnovu Teoreme 3.4 lim = 0.
4
3.3 Dokazati da je lim |a x + a x + . . . + a x + a | = +.
3.4 Dokazati da je lim (a x + a x + . . . + a x + a ) = , (+ ako je
a > 0, ako je a < 0).

, n > m;
3.5 Dokazati da je lim ba xx ++ ba xx ++......++ab xx++ab = , n = m;
0, n < m.


3.6 a) Dokazati da je lim 1 + x1 = e.
2

Zadatak

x+

1
[x]+1

1
x+ [x]

Zadatak

Zadatak

1
x

1
[x]

1
x+ [x]+1

1
x+ x

x+

x+

n1

n1

n1

n1

Zadatak

x+

n1

m1

n1

m1
x

Zadatak

x+

b) Dokazati da je
v) Dokazati da je lim (1 + x)


x
1
lim 1 +
=e
x
x

x0

1
x

=e

51

an
bn

a) Iz [x] x< [x] + 1 sledi da je 1 +

= lim 1 +
Poznato je da je
lim 1 +
3.4 lim 1 + = e.
b) Uvoeem smene t = x + dobijamo
Rexee.

1 x
x

x+

1
[x]+1

x+

[x]

1
[x]

x+

.
= e, pa je na osnovu Teoreme

[x]

1
[x]+1
[x]+1

< 1+

1 x
x

<

1+

1
[x]

[x]+1


t

t

t
1
t1
t
lim 1
= lim
= lim
t+
t+
t+
t
t
t1

t1 

1
1
= lim 1 +
1+
= e 1 = e.
t+
t1
t1

x

x
1
1
1
lim 1 +
t= x
= lim 1 +
=e
x+
x
x
x
1
lim (1 + x) x = e
4


x
1
lim 1 +
=
x
x

v) Uvoeem smene , imajui u vidu da je

dobijamo
.


x + 4x 1
3.7 Nai graniqnu vrednost lim x 3x + 1 .
Rexee. Vai

x0

x+2

Zadatak


lim

x+

x+

x2 + 4x 1
x2 3x + 1

x+2
=


lim 1 +

x+

lim

1+

x+

x+2
7x 2
x2 3x + 1
3x+1
7x2
! x27x2
(x+2)
x2 3x+1
1
x2 3x+1
7x2

pri qemu je lim

(x + 2) = 7.
3.8 Dokazati da ne postoji lim sin x1 .
Rexee. Za nizove x = 2n1+ i x = vai
lim x = lim x = 0 i lim f (x ) = 1, lim f (x ) = 0.
Na osnovu Teoreme 3.5 dobijamo da lim sin x1 ne postoji.
3.9 Dokazati da ne postoji lim cos x1 .
Rexee. Za nizove x = n 1+ i x = vai
lim x = lim x = 0 i lim f (x ) = 0, lim f (x ) = 1.
Na osnovu Teoreme 3.5 dobijamo da lim cos x1 ne postoji.
7x2
2
x+ x 3x+1

Zadatak

x0

0
n

1
n

0
n

0
n

x0

Zadatak

= e7 ,

x0

0
n

0
n

1
2n

x0

52

0
n

Definicija 3.6. Kaemo da je funkcija f beskonaqno mala u odnosu na funkciju

kad x a i pixemo
f = o(g) (x a)
ako postoji okolina U taqke a, takva da je f (x) = (x)g(x) za x U \{a}, gde je
lim (x) = 0.
Definicija 3.7. Kaemo da je funkcija f veliko O od funkcije g kad x a i
pixemo
f = O(g) (x a)
ako postoji okolina U taqke a, takva da je f (x) = (x)g(x) za x U \{a}, gde je (x)
ograniqena na U \{a}.
Definicija 3.8. Kaemo da je funkcija f asimtotski ponaxa kao funkcija g kad
x a i pixemo
f g (x a)
ako postoji okolina U taqke a, takva da je f (x) = (x)g(x) za x U \{a}, pri qemu je
lim (x) = 1.
3.10 a) Ako je lim = 0, tada je f = o(g) kada x a.
b) Ako je ograniqena na U (a)\{a}, tada je f = O(g) kada x a.
v) Ako je lim = a, tada je f g kada x a.
3.11 Neka x a i a > b > 0. Dokazati da za funkcije f i g i konstantu c
vae sledee osobine:
a) o(cf ) = c o(f ) = o(f );
b) o(1) 0;
v) o(f ) + o(f ) = o(f );
g) o(f ) o(g) = o(f g);
d) f o(g) = o(f g);
) Ako je f g, onda je o(f ) = o(g).
Rexee. Rexee se moe nai u kizi "Matematiqka analiza I ", Zoran Kadelburg,
stav 4.8.4.
4
3.12 Neka x 0 i a > b > 0. Dokazati:
a) o(x ) + o(x ) = o(x );
b) x 7 o(x ) (x se moe zameniti sa o(x ));
v) o(x ) 7 o(x ) (o(x ) se moe zameniti sa o(x ));
g

xa

xa

Zadatak

f (x)
xa g(x)

f (x)
g(x)

f (x)
xa g(x)

Zadatak

Zadatak

53

a) Iz lim

Rexee.

o(xa )+o(xb )
xb
x0

:xb
:xb

o(xab )+o(1)
1
x0

= lim

=0

i na osnovu zadatka 3.10 sledi

o(xa ) + o(xb ) = o(xb ).

b) Iz lim

xa
b
x0 x

:xb
:xb

= lim

x0

xab
1

=0

i na osnovu zadatka 3.10 sledi

xa = o(xb ),

odnosno x se moe zameniti sa o(x ). Obrnuto ne vai. Ne moemo uvek o(x ) zameniti
sa x .
v) Iz lim = = lim = 0 i na osnovu zadatka 3.10 sledi
a

o(xa )
b
x0 x

o(xab )
1
x0

:xb
:xb

o(xa ) = o(xb ),

odnosno x se moe zameniti sa o(x ). Obrnuto ne vai. Ne moemo uvek o(x ) zameniti
sa o(x ).
4
3.13 Neka x + i a > b > 0. Dokazati:
a) o(x ) + o(x ) = o(x );
b) x 7 o(x );
v) o(x ) 7 o(x ).
Rexee. Sliqan kao zadatak 3.12.
4
3.14 Neka je x + i a > b > 0. Dokazati:


a) o + o
= o
;
b) 7 o
;
v) o
7 o
.
Rexee. Sledi na osnovu zadatka 3.12 kada uzmemo smenu t = 0.
4
3.15 Dokazati da je lim sinx x = 1.
Vai sin x x (x 0), odnosno sin x = x + o(x) (x 0).
3.16 Dokazati da je lim 1 xcos x = 12 .
Vai cos x 1 (x 0), odnosno cos x = 1 + o(x ) (x 0).
3.17 Dokazati da je lim log (1x + x) = log e.
Vai log (1 + x) x log e (x 0), odnosno log (1 + x) = x log e + o(x) (x 0).
Rexee. Zbog neprekidnosti funkcije f (x) = log x i lim (1 + x) = e imamo
a

Zadatak

Zadatak

1
xb

1
xa

1
xa

1
xb

1
xb

1
xa

1
xb

1
x

Zadatak

Zadatak

x0

x0

x2
2

Zadatak

x2
2

x0

lim

x0

1
x

x0

1
loga (1 + x)
= lim loga (1 + x) x = loga e.
x0
x

54

3.18 Dokazati da je lim ln(1x+ x) = 1.

Vai ln(1 + x) x (x 0), odnosno ln(1 + x) = x + o(x) (x 0).
Rexee. Sledi na osnovu zadatka 3.17 za a = e.
3.19 Dokazati da je lim a x 1 = ln a.
Vai a 1 + x ln a (x 0), odnosno a = 1 + x ln a + o(x) (x 0).
Rexee. Uvoeem smene t = a 1 0 i korixeem zadatka 3.17 dobijamo

Zadatak

x0

Zadatak

x0

t
t
1
ax 1
= lim
= lim
=
= ln a.
t0 loga (t + 1)
t0 loga (t + 1)
x0
x
loga e
lim

3.20 Dokazati da je lim e x 1 = 1.

Vai e 1 + x (x 0), odnosno e = 1 + x + o(x) (x 0).
Rexee. Sledi na osnovu zadatka 3.19 kada je a = e.
3.21 Dokazati da je lim (1 + x)x 1 = .
Vai (1 + x) 1 + x (x 0), odnosno (1 + x) = 1 + x + o(x) (x 0).
Rexee. Na osnovu zadatka 3.20 imamo
x

Zadatak

x0

Zadatak

x0

(1 + x) 1
e ln(1+x) 1
e ln(1+x) 1
ln(1 + x)
= lim
= lim

= 1 1 = .
x0
x0
x0
x
x
ln(1 + x)
x
lim

3.22 Nai graniqnu vrednost lim sin 5x x sin 3x .

Rexee. Koristei razvoj
sin 5x = 5x + o(5x) = 5x + o(x) i sin 3x = 3x + o(3x) = 5x + o(x)
kada x 0 dobijamo

Zadatak

lim

x0

x0

sin 5x sin 3x
5x + o(x) (3x + o(x))
2x + o(x) : x
2 + o(1)
= lim
= lim
= lim
= 2.
x0
x0
x0
x
x
x
:x
1
4

3.23 Nai graniqnu vrednost lim 1 sincosx x .

Rexee. Koristei sledee razvoje

Zadatak

x0

x2
+ o(x2 ) (x 0),
2
sin2 x = (x + o(x))2 = x2 + 2xo(x) + o(x)o(x) = x2 + o(x2 ) + o(x2 ) = x2 + o(x2 ) (x 0)
cos x = 1

dobijamo

x
1
1 (1 x2 + o(x2 ))
+ o(x2 ) : x2
+ o(1))
1 cos x
1
2
2
= lim
= lim 2
= lim
= .
lim
2
2
2
2
2
x0
x0 x + o(x ) : x
x0 sin x
x0 1 + o(1)
x + o(x )
2

55

3.24 Dokazati (x + o(x)) = x + o(x ) kada x 0.

Rexee. Ako iskoristimo binomnu formulu dobijamo

Zadatak

(x + o(x))n = xn + nxn1 o(x) + . . . + o(x)n = xn + o(xn ) + . . . + o(xn ) = xn + o(xn ).

4

Kod graniqnih vrednosti moemo koristiti sledee Maklorenove formule gde je

ostatak dat u Peanovom obliku

x2n+1
x3 x 5 x7
+

+ . . . + (1)n
+ o(x2n+2 )
3!
5!
7!
(2n + 1)!
x2 x4 x6
x2n
(x 0) cos x = 1
+

+ . . . + (1)n
+ o(x2n+1 )
2!
4!
6!
(2n)!
xn
x2 x3 x 4
+

+ . . . + (1)n1 + o(xn )
(x 0) ln(1 + x) = x
2  3 4  
n 
n

(x 0) (1 + x) = 1 + x +
x2 +
x3 + . . . +
x + o(xn )
2
3
n
 

( 1) ( n + 1)
=
n
n!
(x 0) sin x = x

, gde je

xn
x2 x3
+
+ ... +
+ o(xn )
2!
3!
n!
x3 x5
x2n+1
(x 0) artg x = x
+
+ . . . + (1)n
+ o(x2n+2 )
3
5
2n + 1
(x 0) arcsin x = x + o(x)

(x 0) ex = 1 + x +

3.25 Nai graniqnu vrednost lim ln(cos 5x) x ln(cos 7x) .

Rexee. Koristei razvoj cos t = 1 + o(t ) i ln(1 + t) = t + o(t) kada t 0 dobijamo
Zadatak

x0

t2
2

ln(1 25
x2 + o(x2 )) ln(1 49
x2 + o(x2 ))
ln(cos 5x) ln(cos 7x)
2
2
=
lim
x0
x0
x2
x2
25 2
2
( 2 x + o(x )) ( 49
x2 + o(x2 ))
2
= lim
x0
x2
2
2
12x + o(x )
: x2
12 + o(1)
= lim
=
= lim
= 12.
2
2
x0
x0
x
:x
1
lim

3.26 Nai graniqnu vrednost lim cos(xe ) x cos(xe ) .

x

Zadatak

x0

56

Rexee.
lim

x0

=
=
=
=
=

Koristei razvoj cos t = 1

t2
2

kada t 0 dobijamo

+ o(t2 )

cos(xex ) cos(xex )
3



x
2
2
cos x(1 + x + x2 + o(x2 )) cos x(1 x + x2 + o(x2 ))
lim
x0
x3 



x3
x3
3
2
3
2
cos x + x + 2 + o(x ) cos x x + 2 + o(x )
lim
x0
x3
 


3
3
1 12 (x + x2 + x2 + o(x3 ))2 + o(x3 ) 1 12 (x x2 + x2 + o(x3 ))2 + o(x3 )
lim
x0
x3




1
2
3
3
3
1 2 (x + 2x + o(x )) + o(x ) 1 21 (x2 2x3 + o(x3 )) + o(x3 )
lim
x0
x3
2x3 + o(x3 )
2 + o(1)
lim
= 2.
= lim
3
x0
x0
x
1
4

3.27 Dokazati da je tg x = x + x + x + o(x ) kada x 0.

Rexee. Pomou razvoja za sin x, cos x i (1 + x) kada x 0 dobijamo

Zadatak

1 3
3

2 5
15



1
x3 x 5
x2 x4
sin x
1
5
4
= sin x(cos x) = x
+
+ o(x )
1
+
+ o(x )
tg x =
cos x
3!
5!
2!
4!
!


 2

2
 2
4
4
x3 x5
x
x
1
x
x
=
x
+
+ o(x5 )
1 +
+ o(x4 ) +
+ o(x4 ) + o(x4 )
+
3!
5!
2!
4!
2
2!
4!



x3
x5
x2 x 4 x4
5
4
=
x
+
+ o(x )
1+

+
+ o(x )
6
120
2
24
8
1
2
= x + x3 + x5 + o(x5 ).
3
15
4

3.28 Nai graniqnu vrednost lim xe

x2

Zadatak

x0

Rexee.
lim

sin(ln(1 + x))
= lim
x3

x0 
x2
x 1 x2 + 24 + o(x2 ) x

xe

x0


x 1

x2

= lim

x0

x2
2

x2

= lim

x3
8

 
+ o(x3 ) x

x3

 
+ o(x3 ) x

x2
2

x2

x
2

= lim

x0



+ o(x2 ) sin x

x2
2

x3
3

+ o(x3 )

x2
2

x3
3

+ o(x )

x3
3
+ x3 + o(x3 ) 61 (x
+

x3
3

(x x2 + x3 +o(x3 ))3
3!

x2
2

x3
3


+ o(x )
3

+ o(x3 ))3 + o(x3 )

x3

+ o(x3 ) 61 (x3 + o(x3 )) + o(x3 )

x3

x0

= lim

x3

x0

( x2 )2
2

sin(ln(1 + x))
x3

x3
8

x3
3

1 3
+ 16 x3 + o(x3 )
24
x + o(x3 )
=
lim
=
x0
x3
x3

57

: x3
: x3

1
24
+ o(1)
1
= .
x0
1
24

= lim

3.29 Nai graniqnu vrednost

Rexee. Iz razvoja e = 1+t+ t +o(t ), sin t = t
kada t 0 imamo
Zadatak

x 1 + x2 sin(sin x)
lim
x0
xex2 x(1 + x2 )

1 2
2

t3
3!

+ t5! +o(t5 )

8 3
x
15

i (1+t)

.
= 1+t+

t2

1
8 3
8 3
x
x
x 5 1 + x2 sin(sin x) 15
x(1 + x2 ) 5 sin(sin x) 15
lim
=
lim
2
4
x
2
x
x0
x0 x(1 + x2 +
xe x(1 + x )
+ o(x4 )) x(1 + x2 )
2!




1 1
3
5
( 1)
8 3
x 1 + 51 x2 + 5 52 x4 + o(x4 ) sin x x3! + x5! + o(x5 ) 15
x
= lim
.
x5
x0
+ o(x5 )
2!

Iz razvoja


x3 x 5
5
sin
x
+
+ o(x )
3!
5!
1
x3 x5
1
x3 x5
x3 x5
+
+ o(x5 ) (x
+
+ o(x5 ))3 + (x
+
+ o(x5 ))5 + o(x5 )
= x
3!
5!
3!
3!
5!
5!
3!
5!
x3 x5
x 3 x5
x3 x5
x3 x5 1
+
(x
+
+ o(x5 ))(x
+
+ o(x5 ))(x
+
+ o(x5 ))
= x
3!
5!
6
3!
5!
3!
5!
3!
5!
1 5
5
5
+ (x + o(x )) + o(x )
5!
x3 x5 1 3 1 5
1
= x
+
(x x + o(x5 )) + (x5 + o(x5 )) + o(x5 )
3!
5!
6
2
5!
1 3
1 5
= x x + x + o(x5 )
3
10


dobijamo


lim

x+

1 3
x
5

1 1
( 1)
5 5

x + o(x ) x 31 x3 +
5

1 5
x
10

+ o(x5 )

8 3
x
15

x5
2!

+ o(x5 )
 5
2 5
1 5
9
25
50
x 10
x + o(x5 )
+ o(1)
:x
9
lim
=
=
lim
= .
5
1
5
x
5
x0
x0
:x
25
+ o(1)
+ o(x )
2
2!

x0

4
x)
3.30 Nai graniqnu vrednost lim (1 + cos
ln (1 + x)

1cos x

Zadatak

x0

58

Rexee.
1cos x

(1 + cos x)1cos x 1
eln(1+cos x)
1
e(1cos x) ln(1+cos x) 1
lim
= lim
= lim
x0
x0
x0
(ln(1 + x))2
(x + o(x))2
x2 + o(x2 )


lim

=
=

x2 + o(x2 )


2
ln 2+ln(1 x4 +o(x2 ))

x0


 

2
2
1(1 x2 +o(x2 )) ln 1+(1 x2 +o(x2 ))

lim

x2
+o(x2 )
2

x2

x0
x2
2

ln 2+o(x2 )

= lim

x0
 2

o(x2 )

= lim

x
2

x2
+o(x2 )
2

x2

x2

ln 2 + o(x2 ) 1
= lim
x0
x2 + o(x2 )



2
ln 2 x2 +o(x2 )

x2 + o(x2 )


2
+o(x2 ) ln 2 x4 +o(x2 )

x0

1+
1
lim
=
lim
x0
x0
x2 + o(x2 )
1
ln 2 + o(1)
ln 2
=
.
lim 2
x0
1 + o(1)
2
e

o(x2 )
x2
2

ln 2 + o(x2 )
x2 + o(x2 )

3.31 Nai graniqnu vrednost lim (1 +1 x)cos x 1 .

sin x

Zadatak

x0

Rexee.
2

x2

(1 + x)sin x
esin x ln(1+x) 1
e(x+o(x ))(x 2 +o(x
lim
= lim
=
lim
2
x2
x0 1 cos x
x0 1 (1 x + o(x2 ))
x0
+ o(x2 )
2
2

2 ))

2 +o(x2 )

1 + x2 + o(x2 ) 1
x2 + o(x2 )
1
=
lim
=
lim
2
2
x2
x0
x0 x + o(x2 )
x0 x + o(x2 )
+ o(x2 )
2
2
2
1 + o(1)
= lim 1
= 2.
x0
+ o(1)
2
= lim

Zadatak

ex

3.32 Nai graniqnu vrednost lim(cos x) .

1
sin2 x

x0

Rexee.
lim (cos x)

1
sin2 x

x0

= lim e

1
sin2 x

ln(cos x)

x0

= e

12

= lim e

2
ln(1 x2 +o(x2 ))
x2 +o(x2 )

x0

= lim e
x0

2
x2 +o(x2 )
x2 +o(x2 )

= lim e

1
2 +o(1)
1+o(1)

x0

1
=
e
4

Definicija 3.9. Desna i leva graniqna vrednost funkcije f (x) u taqki x = a se

definixu na sledei naqin

lim f (x) = b ( > 0) ( > 0) (0 < x a < |f (x) b| < ),

xa+

lim f (x) = b ( > 0) ( > 0) (0 < a x < |f (x) b| < ).

xa

59

3.33 a) Nai graniqnu vrednost lim e e+ a+ 2+ a .

b) Nai graniqnu vrednost lim e e+ a+ 2+ a .
v) Da li postoji lim e e+ a+ 2+ a za neku vrednost a?
Rexee. a) Kada x 0 tada e +, pa vai
1
x

Zadatak

1
x

x0+

1
x

1
x

x0

1
x

1
x

x0

1
x

e x (1 +

lim

e x + a2 + a
1
x

x0+

e +2

b) Kada x 0 tada e

1
x

= lim

1
x

x0+

0,

a2 +a

e (1 +

pa vai

1
x

1
1
ex

lim

x0

e x + a2 + a
1

ex + 2

(1 +
= lim

x0+

a2 +a

(1 +

ex
1
1
ex

= 1.

a2 + a
.
2

v) Graniqna vrednost e postojati ako su levi i desni limesi jednaki, odnosno

= 1. Odavde a {1, 2}.
4
3.34 Nai graniqnu vrednost lim e tg nx 1 .
Rexee. Koristei e = 1 + x + o(x), tg x = x + o(x) kada x 0 dobijamo
a2 +a
2

mx

Zadatak

x0

emx 1
1 + mx + o(mx) 1
mx + o(x)
m + o(1)
m
= lim
= lim
= lim
= .
x0 tg nx
x0
x0 nx + o(x)
x0 n + o(1)
nx + o(nx)
n
lim

4
ax
.
3.35 Nai graniqnu vrednost lim 1 cos
x
3

Zadatak

Rexee.

x0

1 cos ax
= lim
x0
x0
x2


1 1

lim

a2 x2
2

3
+ o(x2 )

o(x2 )
o(1)
= lim
= 0.
2
x0 x
x0 1
! x1
2

= lim

x2

3.36 Nai graniqnu vrednost lim

.
Rexee. Pomou transformacije f (x) = e
za pozitivnu funkciju dobijamo
2

Zadatak

x0

ax + b x
ax + b x

ln f (x)

lim

x0

ax + b x
ax + b x

! x1
1

= lim e x ln
x0

60

2
2
ax +bx
ax +bx

Zatim,
2

1 ax + b x
lim ln x
x0 x
a + bx

1 1 + x2 ln a + o(x2 ) + 1 + x2 ln b + o(x2 )
ln
x0 x
1 + x ln a + o(x) + 1 + x ln b + o(x)
1 2 + x2 ln ab + o(x2 )
1 1 + 12 x2 ln ab + o(x2 )
lim ln
= lim ln
x0 x
x0 x
2 + x ln ab + o(x)
1 + 12 x ln ab + o(x)


1 2
1
1
2
1
lim ln (1 + x ln ab + o(x ))(1 + x ln ab + o(x))
x0 x
2
2


1
1 2
1
2
lim ln (1 + x ln ab + o(x ))(1 x ln ab + o(x))
x0 x
2
2




1
1
1
1
lim ln 1 x ln ab + o(x) = lim
x ln ab + o(x)
x0 x
x0 x
2
2


1
1
lim ln ab + o(1) = ln ab,
x0
2
2

= lim
=
=
=
=
=

pa je lim

x0

1 cos x cos 2x . . . cos nx

3.37 Nai graniqnu vrednost lim
.
x
2

ax +bx
ax +bx

 x1

= e 2 ln ab =

1
ab

Zadatak

x0

Rexee.

1 cos x cos 2x . . . n cos nx

lim
x0
x2
q
q
2 2
4x2
x2
2
2
1 (1 2 + o(x )) 1 2 + o(x )) . . . n 1 n 2x + o(x2 ))
= lim
x0
x2
1
1
2
2
2 2
1 (1 x2 + o(x2 ))(1 4x2 + o(x2 )) 2 . . . (1 n 2x + o(x2 )) n
= lim
x0
x2
3
4
2 1
1 (1 x ( 2 + 1 + 2 + 2 + . . . + n2 )) + o(x2 )
= lim
x0
x2
3
4
1
2 1
x ( 2 + 1 + 2 + 2 + . . . + n2 ) + o(x2 )
+ 1 + 23 + 42 + . . . +
2
=
lim
= lim
x0
x0
x2
1
n(n + 1)
=
.
4

3.38 Nai graniqnu vrednost lim

Rexee. Primenom trigonometrijske formule
Zadatak

x0

cos(a+2x)2 cos(a+x)+cos a
.
x2

cos( + ) = cos cos sin sin

61

n
2

+ o(1)

dobijamo
lim

x0

=
=
=

cos(a + 2x) 2 cos(a + x) + cos a

x2
cos a cos 2x sin a sin 2x 2(cos a cos x sin a sin x) + cos a
lim
x0
x2
cos a cos 2x sin a sin 2x 2 cos a cos x + 2 sin a sin x + cos a
lim
x0
x2


2
(1 2x2 + o(x2 )) cos a (2x + o(x2 )) sin a 2 1 x2 + o(x2 ) cos a
lim
x0
x2
2
2(x + o(x )) sin a + cos a
+
x2
2
x cos a + o(x2 )
cos a + o(1)
= cos a.
lim
=
lim
x0
x0
x2
1
4

Zadatak

Rexee.

x0

lim 2e

x0

Zadatak

Rexee.

3.39 Nai graniqnu vrednost lim

x
x+1


x
2e x+1 2

x0

x0

x

sin x1 + cos x1

x0

Rexee.
lim tg 2xtg

.
4

x

= 1.

3.41 Nai graniqnu vrednost lim tg 2x tg

x0

.
4

3.40 Nai graniqnu vrednost lim

 x22+1
= 0.
2

lim sin x1 + cos x1

Zadatak

x2 +1


2


x .

sin 2 x
2x + o(x)
cos x

= lim tg 2x
= lim tg 2x
= lim
cos x

x0
x0
sin x x0 x + o(x)
cos 2 x
2 + o(1)
= lim
cos x = 2.
x0 1 + o(1)
4

Zadatak

3.42 Nai graniqnu vrednost

.

x + 2 3 x + 20

lim
4
x7
x+92

Rexee.

lim

x7



x + 2 3 x + 20
t + 9 3 t + 27
x7=t0

=
= lim
4
4
x=t+7
t0
x+92
t + 16 2
1
1
1
1
3( 9t + 1) 2 3( 27t + 1) 3
(t + 9) 2 (t + 27) 3
= lim
= lim
1
1
t0
t0
(t + 16) 4 2
2( 16t + 1) 4 2




t
3 1 + 12 9t + o(t) 3 1 + 31 27t + o(t)
27t + o(t)
6


= lim
= lim t
t0
t0
+ o(t)
2 1 + 14 16t + o(t) 2
32
= lim
t0

1
6

1
32

1
27

+ o(1)
112
=
.
27
+ o(1)
4

62

Zadatak

3.43 Nai graniqnu vrednost

.

lim x3 ( x2 + 1 x2 1 2x).

x+

Rexee.
!
r
1
1
2
x3 |x| 1 + 2 |x| 1 2
x
x
x
" 
 21

 12 #
1
1
2
lim x3 |x| 1 + 2
|x| 1 2
x+
x
x
x
" 
 12
 12 #

1
1
2
lim x3 x 1 + 2
x 1 2
x+
x
x
x

 

1 1
1 1
12 1 1
4
1
1
1+
lim x

+ o( x3 ) 1

+ o( x3 )
x+
2 x2
2 x2 2 x 2 x2




1
lim x4
+ o( x1 ) = lim x3 + o(x3 ) = +.
x+
x+
x
r

lim

x+

=
=
=
=

Zadatak

3.44 Nai graniqnu vrednost

.

3
lim ( x3 3x2 + 1 + x2 + 2x)

Rexee.
lim

=
=
=
=

!
r
3
1
2
3
( x3 3x2 + 1 + x2 + 2x) = lim x 1 + 3 + |x| 1 +
x
x x
x
!
"
r
r
 13 
 21 #
3
1
2
1
2
3
3
lim x 1 + 3 x 1 +
1+
= lim x 1 + 3
x
x
x x
x
x x
x



 

1
1
3
1 2
lim x 1 +
+ 3 + o( x1 ) 1 + + o( x1 )
x
3
x x
2 x


1 1
lim x + o( x1 )
x
x x
lim (1 1 + o(1)) = 2.

4
Zadatak

3.45 Nai graniqnu vrednost

.



3
x
lim ln(1 + 2 ) ln 1 +
x+
x

Rexee.


3
lim ln(1 + 2 ) ln 1 +
=
x+
x

 

1
3
lim ln 2
+1
ln 1 +
x+
2x
x


 

1
3
x
= lim ln 2 + ln x + 1
ln 1 +
x+
2
x

 



3
3
1
= lim x ln 2 ln 1 +
+ ln x + 1 ln 1 +
.
x+
x
2
x

 

1
3
lim ln x + 1 ln 1 +
=0
x+
2
x




3
3
1
lim x ln 2 ln 1 +
= lim x ln 2
+ o( x ) = ln 2 (3 + o(1)) = 3 ln 2.
x+
x+
x
x
x

Zbog

dovo no je nai sledeu graniqnu vrednost

63

.
4
Prema tome,
3.46 Nai graniqnu vrednost lim n sin
.
3.47 a) Predstaviti izraze e , e i e u obliku a + nb + nc + o( )
kada n .
b) Nai lim n ( e e).
Rexee. a) Kada n imamo Maklorenovu formulu e = 1 + n1 + 2n1 + o( ), a
odatle


3
= 3 ln 2
lim ln(1 + 2 ) ln 1 +
x+
x
x

Zadatak

Zadatak

1 n
n

1
n1

1
n

n1

1
n+1

1
n2

n+1

1
n

1 1

1 1

1
n2

e n+1 = e n 1+ n = e n (1+ n ) = e n (1 n + n2 +o( n2 )) = e n n2 +o( n2 )




2
1
1
1
1 1
1 1 1
1
1
2 + o( n2 ) +
2 + o( n2 ) = 1 +
= 1+
+ o( n12 )
n n
2 n n
n 2 n2
1

e n1 = e n 1 n = e n (1 n ) = e n (1+ n + n2 +o( n2 )) = e n + n2 +o( n2 )




2
1 3 1
1
1
1 1
1
1
1
= 1+
+ 2 + o( n2 ) +
+ 2 + o( n2 ) = 1 + +
+ o( n12 )
n n
2 n n
n 2 n2

b)

lim n (

n1

n+1



1 1 1
1 3 1
1
1
e) = lim n 1 + +
+ o( n2 ) 1 +
+ o( n2 )
n
n 2 n2
n 2 n2


2
2
1
= lim n
+ o( n2 ) = lim (2 + o(1)) = 2.
n
n
n2
2

3.48 Neka je data funkcija f (x) = 2x2x+ 1 e . Nai konstante a, b, i c takve

da vai
c
f (x) = ax + b + + o( ) kada x +.
x
Rexee. Koristei Maklorenove formule kada x + dobijamo
2

Zadatak

1
x

1
x


1
1
1
2x2 1
1
1
x
f (x) =
ex = x
ex
1 e = x 1+
2x + 1
2x
1 + 2x



1
1
1
1
= x 1
+
+ o( x12 )
1 + + 2 + o( x12 )
2x 4x2
x 2x





1
1
1
1 1 1 1
1
1
= x 1+
1
+ 2
+ + o( x2 )
= x + + 42 + o( x12 ),
x
2
x 2 2 4
2 x

a odatle a = 1, b = i c = .
3.49 Neka je dat niz x = .
a) Nai konstante a, b i c takve da za niz y
64
1
2

Zadatak

1
4

n!en

nn+ 2

= ln xn

vai y

n+1 yn

= a+ nb + nc2 +o( n12 )

b) Dokazati da je |y y | za dovo no veliko n.

v) Ispitati konvergenciju niza (x ).
n+1

1
n(n1)

Rexee.

(n+1)!en+1

a)

xn+1
= ln xn+1 ln xn = ln
= ln
xn

yn+1 yn

(n+1)n+ 2
n!en

= ln

e(n + 1)nn+ 2
3

(n + 1)n+ 2
n+ 12

1
1
1
nn+ 2
= 1 + ln
1 = 1 + ln

1 = 1 ln 1 + n
1 n+ 2
(n + 1)n+ 2
1+ n

 




1
1
1
1
1
1
1
= 1 n+
ln 1 +
=1 n+

+
+ o( n3 )
2
n
2
n 2n2 3n3


1
1
1
1
1
1
= 1 1
+
2 + 2 + o( n2 ) =
+ o( n12 ).
2n 2n 4n
3n
12n2

Dobili smo a = 0, b = 0 i c =
b) Neka je a = |y y | =
n

1
.
12
1
12n2

n+1

an
lim
= lim
n bn
n

+ o( n12 )

1
12n2

ib

+ o( n12 )

1
n(n1)

Za dovo no veliko n, tj. za n n vai

v) Niz y je Koxijev jer vai
0

an
bn

n+ 1
2

1
n(n1)

. Vai

1
12

+ o(1)
1
= .
1
n 1 +
12
(n1)

= lim

< 1,

odnosno a

< bn .

|yn+p yn | |yn+p yn+p1 + yn+p1 yn+p2 + . . . + yn+1 yn |

|yn+p yn+p1 | + |yn+p1 yn+p2 | + ... + |yn+1 yn |
1
1
1
<
+
+ ... +
(n + p 1)(n + p 2) (n + p 2)(n + p 3)
n(n 1)
1
1
1
=

< ,
n n+p1
n
 
n0 = 1 + 1.
(yn )
(xn )

pa emo uzeti
Prema tome,
3.50 Dokazati da vai
Zadatak

konvergira, a odatle i niz .

1

n

r
ln

n+1
1
1
=
3 + o( 3 )
n2
n
4n 2

65

kada n .

Potrebno je dokazati da je lim

Rexee.

1
n

q
ln n+1

lim

1
n

q
ln n+1

1
3
4n 2

3
n2

=
=
=
=
=

Dokazali smo da je
1

n

r
ln

=0

3
n2

!
n+1 1
lim n n
ln

n
n
4
s
!

3
1
1
1
lim n n 2

+ o( n12 )
n
n 2n2
4
!

 21
3
1
1
1

lim n n 2
+ o( n12 )

n
n 2n2
4
!

 12
1
1
1
lim n n 1

+ o( n )
n
2n
4




1
1
+ o( n1 )
lim n n 1
n
4n
4
lim o(1) = 0.
3
2

kada n .

1
n+1
1
=
3 + o( 3 )
2
n
n
2
4n

3.51 * Nai graniqne vrednosti:

a) lim(cos x) ;
b) lim sin 2x xx 4 + x ;
v) lim sin 2x +x cos x .
Rexee. a) ; b) ; v) 0.
3.52 Nai graniqnu vrednost niza lim
Zadatak

. Vai

1
4n 2

1
x2

x0

x0

x+

1
e

Zadatak

Rexee.

19
12

lim

a+


=
=

lim

!n
n
b+ nc
= lim
n
3

1+

1
n

a+

lim e

n ln

1 ln a+o(
1+ n

1
1
)+1+ n
n

ln b+o(
3

1
n

ln c+o(



1
1
n 3n
(ln a+ln b+ln c)+o( ) )
n
e

1
)
n

= lim

1
n

ln c + o( n1 )

n



1
1
(ln a+ln b+ln c)+o( )
n ln 1+ 3n
n
e

= lim e 3 (ln a+ln b+ln c)+o(1) =

n

!n

n
c

!n

ln b + o( n1 ) + 1 +
3

1
1
)+1+ n
n

b+

an + bn + cn
3

ln a + o( n1 ) + 1 +

lim

eln(abc) =

abc.
4

66

4 Neprekidnost

4.1 Lokalne osobine neprekidnih funkcija

Definicija 4.1. Za funkciju f : A R realne promen ive kaemo da je neprekidna
u taqki a A ako za svaku okolinu V taqke f (a) postoji okolina U taqke a (u skupu
A), takva da je f (U ) V. Drugim reqima, f je neprekidna u a ako
( > 0)( > 0)(x A)(|x a| < |f (x) f (a)| < ).

Teorema 4.1. Neka je f : A R funkcija realne promen ive i a A taqka nagomilavaa skupa A. Tada su sledea tvrea ekvivalentna:
1 funkcija f je neprekidna u taqki a;
2 lim f (x) = f (a);
xa
3

za svaki niz (xn), xn A, za koji je n

lim xn = a, vai lim f (xn ) = f (a).
n

Definicija 4.2. Neka je f : A R i a A taqka prekida funkcije f . Kae se da

je u taqki a :
1 prekid prve vrste funkcije f ako postoje konaqne graniqne vrednosti lim f (x)

i lim f (x); ako je a taqka nagomilavaa samo jednog od skupova {x A|x >
a}, {x A|x < a}, zahteva se samo postojae jednog (odgovarajueg) od tih limesa;
specijalno, takav prekid je otkloiv ako je jox lim f (x) = lim f (x), tj. ako
postoji lim f (x);
2 prekid druge vrste funkcije f ako nije prve vrste.
Definicija 4.3. Za funkciju f A R kaemo da je neprekidna sleva (zdesna)
u taqki a A ako je lim f (x) = f (a) (odnosno lim f (x) = f (a)).
4.1 Nai konstante , , R takve da funkcija

2x + ,
x 2;

x + ,
2 < x 3;
f (x) =
e
+
,
3 < x 5;

xa

xa+

xa

xa+

xa

xa

Zadatak

xa+

x2 + 2x + 7, x > 5

bude neprekidna na R.
Rexee. Funkcija f (x) je neprekidna na (, 2) (2, 3) (3, 5) (5, +) (zato
xto su funkcije 2x + , x + , e + , x + 2x + 7 neprekidne). Potrebno je ispitati
neprekidnost u x = 2, x = 3 i x = 5.
Da bi bila neprekidna u x = 2 potrebno je i dovo no da vai
2

lim f (x) = lim f (x) = f (2).

Iz sledeeg

x2

x2+

lim f (x) = lim (2x + ) = 4 + ,

x2

x2

67

lim f (x) = lim (x2 + ) = 4 + ,

x2+

x2+

f (2) = 4 +

zak uqujemo da mora biti ispuen uslov 4 + = 4 + = 4 + , odnosno = , da

bi bila neprekidna u x = 2.
Da bi bila neprekidna u x = 3 potrebno je i dovo no da vai
lim f (x) = lim f (x) = f (3).

x3

Iz sledeeg

x3+

lim f (x) = lim x2 + = 9 + ,

x3

x3

lim f (x) = lim ex + = e3 + ,

x3+

x3+

f (3) = e3 +

zak uqujemo da mora biti ispuen uslov 9 + = e + = 9 + , odnosno 9 + = e + ,

da bi bila neprekidna u x = 3.
Da bi bila neprekidna u x = 5 potrebno je i dovo no da vai
3

lim f (x) = lim f (x) = f (5).

x5

Iz sledeeg

x5+

lim f (x) = lim ex + = e5 + ,

x5

x5

lim f (x) = lim x2 + 2x + 7 = 42,

x5+

x5+

f (5) = e5 +

zak uqujemo da mora biti ispuen uslov e + = 42 = e + , odnosno e + = 42, da

bi bila neprekidna u x = 5.
Dobili smo sistem
5

=
9 + = e3 +
e5 + = 42.

Rexee ovog sistema je

= e3 + 33 e5 , = e3 + 33 e5 , = 42 e5 .
4

4.2 Nai konstantu a R tako da funkcija f (x) = a, , xx 6== 00;. bude

neprekidna na R.
Rexee. Funkcija f (x) je neprekidna na R/{0}(zato xto je funkcija
neprekidna
na tom skupu).
Ispitajmo neprekidnost u x = 0. Da bi funkcija bila neprekidna u x = 0 potrebno
je da vai


Zadatak

sin x
x

sin x
x

lim f (x) = lim f (x) = f (0).

x0

x0+

68

Prema tome,

sin x
=1
x0+
x0+ x
sin x
lim f (x) = lim
=1
x0
x0 x
lim f (x) = lim

f (0) = a.

Funkcija je neprekidna u x = 0 akko je a = 1.

4
(
4.3 Ispitati neprekidnost funkcije f (x) = b, , xx 6== 11 u zavisnosti
od realnog parametra b.
Rexee. Funkcija f (x) je neprekidna na (, 1) (1, +), jer je
neprekidna
na tom skupu.
Ispitajmo neprekidnost u x = 1. Da bi funkcija bila neprekidna u x = 1 potrebno
je da vai
1

Zadatak

1+e x1

1+e x1

lim f (x) = lim f (x) = f (1).

x1

Prema tome,

x1+

= +,
1
1 + e x1
1
= 1,
lim f (x) = lim
1
x1
x1 1 + e x1
f (0) = a.

lim f (x) = lim

x1+

x1+

Funkcija f (x) je prekidna u x = 1 za svako b R.

4

4.4 Ispitati neprekidnost funkcije f (x) = 0,sin , xx 6== 00 .
Rexee. Funkcija f (x) je neprekidna na (, 0) (0, +), jer je sin neprekidna na
tom skupu.
Ispitajmo neprekidnost u x = 0. Da bi funkcija bila neprekidna u x = 0 potrebno
je da vai
Zadatak

1
x

1
x

lim f (x) = lim f (x) = f (0).

x0

x0+

Na osnovu zadatka 3.8 graniqna vrednost

lim f (x) = lim sin

x0+

x0+

1
x

ne postoji, a odatle funkcija f (x) ima prekid druge vrste u x = 0.


4.5 Ispitati neprekidnost funkcije f (x) = x0,sin , xx 6== 00 .

Zadatak

1
x

69

Funkcija f (x) je neprekidna na (, 0) (0, +), jer je x sin neprekidna

na tom skupu.
Ispitajmo neprekidnost u x = 0. Da bi funkcija bila neprekidna u x = 0 potrebno
je da vai

Rexee.

1
x

lim f (x) = lim f (x) = f (0).

x0

x0+

Iz ograniqenosti funkcije sin i lim x = 0, sledi

1
x

x0

lim f (x) = lim x sin

1
= 0,
x

lim f (x) = lim x sin

1
= 0,
x

x0+

x0

x0+

x0

f (0) = 0.

Funkcija f (x) je neprekidna u x = 0. Dobili smo da je funkcija f (x) neprekidna na

R.
4

4.6 Ispitati neprekidnost funkcije f (x) = x,ln x , xx 6== 00 u zavisnosti
od realnog parametra .
Rexee. Funkcija f (x) je neprekidna na (, 0) (0, +), jer je x ln x neprekidna
na tom skupu.
Ispitajmo neprekidnost u x = 0. Da bi funkcija bila neprekidna u x = 0 potrebno
je da vai
2

Zadatak

lim f (x) = lim f (x) = f (0).

x0

x0+

Na osnovu sledeih graniqnih vrednosti

lim f (x) = lim x ln x2 = 0,

x0+

x0+

lim f (x) = lim x ln x2 = 0,

x0

x0

f (0) = ,

funkcija f (x) je neprekidna u x = 0 ako je = 0. Dobili smo da je funkcija f (x)

neprekidna na R za = 0, a za 6= 0 funkcija je neprekidna na (, 0) (0, +). 4

, x 6= 1;
4.7 Ispitati neprekidnost funkcije f (x) = arctg
,
x = 1.
Rexee. Funkcija f (x) je neprekidna na R/{1, 1}(zato xto je funkcija arctg
neprekidna na tom skupu).
Ispitajmo neprekidnost u x = 1. Da bi funkcija bila neprekidna u x = 1
potrebno je i dovo no da vai
Zadatak

1
x2 1

1
x2 1

lim f (x) = lim f (0) = f (1).

Vai

x1

x1+

lim f (x) = lim arctg

x1+

x1+

70

x2

= ,
1
2

lim f (x) = lim arctg

x1

x1

f (1) =

=
,
x2 1
2

.
2

Iz lim f (x) 6= lim f (x) sledi da funkcija ima prekid u x = 1.

Ispitajmo neprekidnost u x = 1. Da bi funkcija bila neprekidna u x = 1 potrebno
je i dovo no da vai
x1

x1+

lim f (x) = lim f (0) = f (1).

x1

Vai

Iz

x1+

= ,
x1+
x1+
1
2

1
= ,
lim f (x) = lim arctg 2
x1
x1
x 1
2

f (1) = .
2
lim f (x) 6= lim f (0)
x=1
lim f (x) = lim arctg

x2

sledi da funkcija ima prekid u .

Funkcija f (x) je neprekidna na (, 1) (1, 1) (1, ).
4
4.8 Ispitati neprekidnost funkcije f (x) = [x].
S
Rexee. Funkcija f (x) = [x] je neprekidna na (k, k + 1).
Ispitajmo neprekidnost u x = k Z. Da bi funkcija bila neprekidna u x = k Z
potrebno je i dovo no da vai
x1

Zadatak

x1+

kZ

lim f (x) = lim f (x) = f (k).

xk

Vai

xk+

lim f (x) = lim [x] = (k 1),

xk

xk

lim f (x) = lim [x] = k,

xk+

xk+

f (k) = k.

Nije zadovo en uslov lim f (x) = lim f (x) = f (k), pa je funkcija prekidna u x = k
Z.
Dokazali smo da je funkcija neprekidna na R\Z.
4
4.9 Ispitati neprekidnost funkcije f (x) = [x] sin x.
S
Rexee. Funkcija f (x) je neprekidna na (k, k + 1)(zato xto su funkcije [x] i sin x
neprekidne na tom skupu).
Ispitajmo neprekidnost u x = k Z. Da bi funkcija bila neprekidna u x = k Z
potrebno je da vai
xk

Zadatak

xk+

kZ

Vai

lim f (x) = lim f (x) = f (k).

xk

xk+

lim f (x) = lim [x] sin x = (k 1) sin k = 0,

xk

xk

71

lim f (x) = lim [x] sin x = k sin k = 0,

xk+

xk+

f (k) = 0.

Zadovo en je uslov lim f (x) = lim f (x) = f (k), pa je funkcija neprekidna i u x =

k Z.
Dokazali smo da je funkcija neprekidna na R.
4
r
x
4.10 Ispitati neprekidnost funkcije f (x) = lim 1 + |x| + 2 .
Rexee. Izraqunajmo graniqnu vrednost

, x 4;

x,
4 < x 1;

x
x
1,
1 < x 1;
f (x) = lim
1 + |x| +
= max{1, |x|, } =

2
4

x,
1 < x 4;

, x > 4.
Funkcija f (x) je neprekidna na (, 4) (4, 1) (1, 1) (1, 4) (4, +)(zato xto
su funkcije 2x + , x + , e + , x + 2x + 7 neprekidne).
Potrebno je ispitati neprekidnost u x = 4, x = 1, x = 1 i x = 4.
Da bi bila neprekidna u x = 4 potrebno je i dovo no da vai
xk

Zadatak

xk+

2n

x2
4

2n

x2
4

lim f (x) = lim f (x) = f (4).

x4

Iz sledeeg

x4+

x2
= 4,
x4
x4 4
lim f (x) = lim x = 4,
lim f (x) = lim

x4+

x4+

f (4) = 4

vai lim f (x) = lim f (x) = f (4), pa je f (x) neprekidna u x = 4.

Da bi bila neprekidna u x = 1 potrebno je i dovo no da vai
x4

x4+

lim f (x) = lim f (x) = f (1).

x1

Vai

x1+

lim f (x) = lim x = 1,

x1

x1

lim f (x) = lim 1 = 1,

x1+

x1+

f (1) = 1,

odakle je zadovo eno lim f (x) = lim f (x) = f (1), pa je f (x) neprekidna u x = 1.
Na sliqan naqin se moe dokazati i neprekidost u x = 1 i u x = 4.
Funkcija f (x) je neprekidna na R.
4
4.11 Ako je x A taqka nagomilavaa skupa A i neka za nizove (x ) QA
i (x ) I A koji konvergiraju ka x vai lim f (x ) = lim f (x ) = f (x ), onda je
funkcija f neprekidna u x .
72
x1

Zadatak
00
n

x1+

0
n

00
n

0
n

4.12 Ispitati neprekidnost funkcije f (x) =

Rexee. Ispitajmo neprekidnost u x = x Q.
Neka je niz (x ) Q takav da je lim x = x . Tada je

Zadatak

sin x, x Q
0,
xI

lim f (xn ) = lim sin xn = 0.

Neka je niz (x ) I takav da je lim x

n

= x0

. Tada je

lim f (xn ) = lim 0 = 0.

Imamo i
f (x ) = sin x .
Da bi funkcija bila neprekidna u x = x potrebno je da vai 0 = 0 = sin x . A to je
zadovo eno ako je x Z.
Dokazali smo da je funkcija neprekidna u x Z.
Ispitajmo neprekidnost u x = x I.
Neka je niz (x ) Q takav da je lim x = x . Tada je
0

lim f (xn ) = lim sin xn = 0.

Neka je niz (x ) I takav da je lim x

n

= x0

. Tada je

lim f (xn ) = lim 0 = 0

Imamo i
f (x ) = 0.
Odavde sledi da za svaki niz (x ) koji konvergira ka x vai lim f (x ) = f (x ), a
odatle lim f (x) = f (x ). Ovim smo dokazali da je funkcija neprekidna u x = x .
Dokazali smo da je funkcija neprekidna na I Z.
4
4.13 Ispitati neprekidnost Rimanove funkcije
0

xx0

Zadatak


f (x) =

x= m
, m Z, n N, (m, n) = 1;
n
0, x I, x = 0
1
,
n

Ispitajmo neprekidnost u x = Q \ {0}. Za niz x = qnpn+ 1 koji konvergira ka pq = x vai lim f (x ) = lim f qnpn+ 1 = lim qn 1+ 1 = 0 6= 1q = x .
Funkcija je prekidna u x Q \ {0}.
Ispitajmo neprekidnostp u x = 0. Uzmimo niz (x ) Q koji konvergira ka x = 0.
Takav niz je oblika x = q , gde q i zadovo ava
Rexee.

p
q

1
= 0 = f (0).
n qn

lim f (xn ) = lim

73

Uzmimo niz (x ) I koji konvergira ka x

n

. Takav niz zadovo ava

=0

lim f (xn ) = 0 = f (0).

Odavde sledi, na osnovu zadatka 4.11, da za svaki niz (x ) koji konvergira ka x = 0

vai lim f (x ) = 0 = f (0), pa je f neprekidna u x = 0.
Ispitajmo neprekidnost
u x I. Neka niz (x ) Q konvergira ka x . Takav niz
p
je oblika x = q , gde q i zadovo ava
n

1
= 0 = f (x0 ).
qn

lim f (xn ) = lim

Neka niz (x ) I koji konvergira ka x . Takav niz zadovo ava

n

lim f (xn ) = 0 = f (x0 ).

Odavde sledi, na osnovu zadatka 4.11, da za svaki niz (x ) koji konvergira ka x vai
lim f (x ) = 0 = f (x ), pa je f neprekidna u x I.
Funkcija je neprekidna na I {0}.
4
4.14 Ispitati neprekidnost funkcije f (x) = lim x1++xee .
Rexee. Izraqunajmo graniqnu vrednost

x, x < 0;
x+x e
0, x = 0;
f (x) = lim
=

1+e
x , x > 0.
Funkcija je neprekidna na (, 0) (0, +).
Ispitajmo neprekidnost u x = 0. Da bi funkcija bila neprekidna u x = 0 potrebno
je da vai
n

2 nx

Zadatak

nx

2 nx

nx

lim f (x) = lim f (0) = f (0).

x0

Iz

x0+

lim f (x) = lim x = 0,

x0+

x0+

lim f (x) = lim x2 = 0,

x0

x0

f (0) = 0

sledi da je funkcija neprekidna u x = 0.

Prema tome, funkcija je neprekidna na R.

4.15 a) Dokazati da je (x) = lim ( lim cos (m!x)) = 1,0,
b) Ispitati neprekidnost funkcije (x) (Dirihleova funkcija).
Zadatak

m+ n

74

xQ
xI

a) Ako je x = Q, onda za m = 2q, m!x je paran broj, pa je cos m!x = 1.

Dokazali smo da je (x) = lim ( lim cos (m!x)) = 1 za x Q.
Ako x I, onda za svako m N vai cos m!x < 1, pa je lim cos (m!x) = 0. Dokazali
smo da je (x) = lim ( lim cos (m!x)) = 0 za x I.
b)Neka x Q. Uzmimo niz (x ) I koji konvergira ka x . Za ovaj niz vai da
je lim f (x ) = lim 0 = 0, a to se razlikuje od f (x ) = 1. Prema tome funkcija ima
prekid u x Q.
Neka x I. Uzmimo niz (x ) Q koji konvergira ka x . Za ovaj niz vai da je
lim f (x ) = lim 1 = 1, a to se razlikuje od f (x ) = 0. Prema tome funkcija ima
prekid u x I.
Funkcija je prekidna u svim taqkama.
4
4.2 Globalne osobine neprekidnih funkcija
Definicija 4.4. Za funkciju f : A R(A R) kaemo da je neprekidna na
skupu A ako je ona neprekidna u svakoj taqki tog skupa.
Skup svih funkcija f : A R koje su neprekidne na A oznaqiemo sa C(A).
Specijalno, ako je A = [a, b], skup C(A) oznaqavaemo sa C[a, b].
Za realnu funkciju f kaemo da je deo-po-deo neprekidna na [a, b] ako postoji
konaqno mnogo taqaka
a = x < x < x < ... < x = b
tog segmenta, takvih da je f neprekidna na svakom od intervala (x , x ), j = 1, 2, ..., n,
i ima konaqne leve, odnosno desne limese u ihovim krajevima.
Rexee.

p
q

m+ n

m+ n

j1

Teorema 4.2. (Bolcano Koxijeva teorema) Neka je f : [a, b] R neprekidna funkcija,

f (a) = A, f (b) = B i C proizvo na
c [a, b], takva da je f (c) = C.

vrednost izmeu

i B . Tada postoji taqka

Specijalno, ako neprekidan funkcija f uzima vrednosti raznih znakova na krajevima segmenta [a, b], tj. ako je f (a) f (b) < 0, tada postoji taqka c [a, b], takva da
je f (c) = 0.

Radi jednostavnijeg zapisa, segment [min{a, b}, max{a, b}] oznaqiemo sa [a,cb].
4.16 Neka je f C[0, 1]. Tada postoji c [0, 1] takvo da je f (c)(1 c) = c.
Rexee. Potrebno je dokazati da postoji c takvo da je (f (x)(1 x) x) = 0. Posmatrajmo pomonu funkciju F (x) = f (x)(1 x) x. Vai F C[0, 1] zato xto su
funkcije f, 1 x i x neprekidne na [0, 1]. Zatim,

Zadatak

|x=c

F (0)F (1) = (f 2 (0)(1 0) 0)(f 2 (1)(1 1) 1) = f 2 (0)(1) = f 2 (0) 0.

Ispueni su uslovi Bolcanovo Koxijeve teoreme i sledi da postoji c [0, 1] takvo da

je F (c) = 0. Dokazali smo da postoji c [0, 1] takvo da je f (c)(1 c) = c.
4
2

Teorema 4.3. Ako je funkcija injektivna i neprekidna na (a, b), onda je strogo monotona.

4.17 Da li postoji neprekidna funkcija f : R R takva da je (f f )(x) =

za svako x R?
75

Zadatak
x

Pretpostavimo da postoji takva neprekidna funkcija. Dokazaemo da je

strogo monotona. Naime, funkcija je '1-1' jer vai
Rexee.

f (x1 ) = f (x2 ) f (f (x1 )) = f (f (x2 )) ex1 = ex2 x1 = x2 x1 = x2 .

S obzirom da je "1-1" i neprekidna, onda je strogo monotona.

Ako je f strogo rastua, onda vai

x1 < x2 f (x1 ) < f (x2 ) f (f (x1 )) < f (f (x2 )) ex1 < ex2 x1 > x2 .

Doxli smo do kontradikcije.

Ako je f strogo opadajua, onda vai

x1 < x2 f (x1 ) > f (x2 ) f (f (x1 )) < f (f (x2 )) ex1 < ex2 x1 > x2 .

I u ovom sluqaju doxli smo do kontradikcije.

Prema tome, ne postoji takva neprekidna funkcija.
4
4.18 Neka je f C[0, 2]. Tada postoji c [0, 1] takvo da je f (c + 1) f (c) =
(f (2) f (0)).
Rexee. Posmatrajmo pomonu funkciju
Zadatak
1
2

1
F (x) = f (x + 1) f (x) (f (2) f (0)).
2

Ova funkcija je neprekidna na [0, 1], jer je f neprekidna na [0, 2]. Zatim, vai
1
F (0) = f (1) f (0) (f (2) f (0)),
2
1
F (1) = f (2) f (1) (f (2) f (0)).
2
F (0) + F (1) = 0
F (0)F (1) 0
F
F (0)F (1) 0
c [0, 1]
F (c) = 0.
c [0, 1]
f (c+1)f (c) = 21 (f (2)f (0)). 4

Odavde je
, pa je
. Iz neprekidnosti funkcije i
nejednakosti
, korixeem Bolcanove teoreme, sledi da postoji
takvo da je
Dokazali smo da postoji
koje zadovo ava
4.19 Neka je f C(R) i f (f (7)) = 7. Tada postoji c R tako da vai
f (c) = c.
Rexee. Ako je f (7) = 7, onda je c = 7. Ako je f (7) 6= 7, onda posmatrajmo pomonu
funkciju F (x) = f (x) x. Vai
Zadatak

F (7) = f (7) 7,
F (f (7)) = f (f (7)) f (7) = 7 f (7).

Dokazali smo da je F (7)F (f (7)) = (f (7) 7) < 0. Ispueni su uslovi Bolcano

Koxijeve teoreme, odakle vai
!
B.K.T.
\
z}|{
F C[7,
f (7)]
\
c [7,
f (7)] za koje je F (c) = 0.
F (7)F (f (7)) < 0
Dokazali smo da postoji c R tako da vai f (c) c = 0, odnosno f (c) = c. 4
76
2

4.20 Neka su date neprekidne funkcije f : (a, b) (c, d), g : (c, d) R,

gde funkcija g nije konstantna ni na jednom segmentu [, ] (c, d). Dokazati da je f
konstantna funkcija, ako je g f konstantna.
Rexee. Pretpostavimo da f nije konstantna. Tada postoji x , x (a, b) gde je f (x ) 6=
f (x ). Funkcija g je neprekidna na [f (x\
), f (x )]. Imajui u vidu da g nije konstantna
\
onda postoji y [f (x ), f (x )] koje zadovo ava g(y) 6= g(f (x )) ili g(y) 6= g(f (x )). S
obzirom da y [f (x\
), f (x )] i da je f neprekidna na [\
x , x ], primeujui BolcanoKoxijevu teoremu, postoji x [\
x , x ] takvo da je y = f (x) [f (x\
), f (x )]. Dobili
smo da postoji x takvo da je g(y) = g(f (x)) 6= g(f (x )) ili g(f (x)) 6= g(f (x )). A to je
kontradikcija, jer je g f konstantna.
4
4.21 Ako je f : R R neprekidna i ograniqena, dokazati da postoji c R
takvo da je f (c) = c .
Rexee. Potrebno je dokazati da postoji c R tako da je

Zadatak

Zadatak

2n1

(f (x) x2n1 )|x=c = 0.

Posmatrajmo pomonu funkciju F (x) = f (x) x . Funkcija F je neprekidna na R

(zato xto su funkcije f i x neprekidne) i vai
2n1

2n1

lim F (x) = lim f (x) x2n1 = ,

x+

x+

odakle postoji a koje zadovo ava F (a) < 0.

Vai i lim F (x) = lim f (x) x = +, odakle postoji b < a koje zadovo ava
F (b) < 0.
Ispueni su uslovi Bolcano Koxijeve teoreme,


z}|{
F C[b, a]
c (b, a) tako da je F (c) = 0.
F (a)F (b) < 0
Dokazali smo da postoji c R za koje vai f (c) = c .
4
4.22 Neka su f, g C[a, b] takve da je f (a) < g(a) i f (b) > g(b). Dokazati da
postoji c (a, b) za koje je f (c) = g(c).
Rexee. Potrebno je dokazati da postoji c (a, b) tako da vai f (c) = g(c), odnosno
f (c) g(c) = 0.
Posmatrajmo pomonu funkciju F (x) = f (x) g(x). Vai sledee

F C[a, b]
B.K.T.

z}|{
2n1

x+

B.K.T

2n1

Zadatak

F (a) = f (a) g(a) < 0

F (b) = f (b) g(b) > 0

c (a, b) F (c) = 0.

Dokazali smo da postoji c (a, b) za koje je f (c) = g(c).

4
4.23 Dokazati da svaki polinom sa realnim koeficijentima neparnog stepena ima bar jednu nulu.
Zadatak

77

Rexee.

Posmatrajmo polinom
P (x) = a2n1 x2n1 + a2n2 x2n2 + . . . + a1 x + a0 , a2n1 6= 0

koji je neprekidna funkcija na R.

Pretpostavimo da je a > 0. Tada vai
2n1

lim P (x) = lim (a2n1 x2n1 + a2n2 x2n2 + . . . + a1 x + a0 ) = + x2 R P (x2 ) > 0,

x+

lim P (x) = lim (a2n1 x2n1 + a2n2 x2n2 + . . . + a1 x + a0 ) = x1 R P (x1 ) < 0.

Prema tome, moemo primeniti Bolcano Koxijevu teoremu

P C[\
x , x ] B.K.T.
P (x ) < 0 z}|{
c [\
x , x ] tako da je P (c) = 0.
x

P (x2 ) > 0

Analogno se dokazuje za sluqaj a < 0.

4
4.24 Dokazati da funkcija f (x) = 5x ln tg x + x 5 ima bar jednu realnu
nulu.
[

. Dokazaemo da
k, k +
Rexee. Oblast definisanosti funkcije je D =
2
postoji nula funkcije na 0,
. Vai sledee
2n1

Zadatak

kZ

f
(x)
=
lim
(5x
ln
tg
x
+
x

5)
=
+

(0,
) f (x2 ) > 0,
lim
2
x 2
x 2
2

lim f (x) = lim (5x ln tg x + x 5) = 5 x1 0,
x0+
x0+
2


f (x1 ) < 0.

Prema tome, primenom Bolcano-Koxijeve teoreme dobijamo

f C[\
x , x ] B.K.T.
f (x ) < 0 z}|{
c [\
x , x ] tako da je f (c) = 0.
1

f (x2 ) > 0

4.25 Neka je f : [0, 1] [0, 1] neprekidna funkcija za koju vai f (0) = 0,

i (f f )(x) = x, za svako x [0, 1]. Dokazati da je f (x) = x za svako x [0, 1].

Zadatak

f (1) = 1

Teorema 4.4.

(Vajerxtrasova teorema) Ako je funkcija f : [a, b] R neprekidna,

tada je ona ograniqena na [a, b] i postoje taqke tog segmenta u kojima ona postie
svoju maksimalnu, odnosno minimalnu vrednost.

4.26 Ako je funkcija f : [A, +) R neprekidna i postoji konaqna

graniqna vrednost lim f (x), onda f dostie apsolutni maksimum ili apsolutni minimum na [a, +).

Zadatak

x+

78

Neka je lim f (x) = L. Ako je funkcija f konstantna na [a, +), onda je

tvree trivijalno. Ako funkcija nije konstantna, onda postoji b [a, +) za koje
je ili f (b) > L ili f (b) < L. Pretpostavimo, bez umaea opxtosti, da je f (b) > L.
Oznaqimo = f (b) L. Za takvo , na osnovu lim f (x) = L, sledi da postoji c
[a, +), tako da za svako x > c vai |f (x) L| < .
Funkcija f je neprekidna na [a, c], pa primenom Vajerxtrasove teoreme dobijamo da
postoji globalni maksimum na [a, c], odnosno postoji d [a, c] za koje je f (d) = f na
[a, c].
Dobili smo da je
f (d) f (x) za svako x [a, c]
i
f (d) f (b) = L + > f (x) za svako x (c, +).
Prema tome f (d) f (x) za svako x [a, +). Dokazali smo da funkcija ima globalni
maksimum.
Ako je f (b) < L, onda moemo dokazati da postoji globalni minimum.
4
4.27 Ako je f : R R neprekidna, onda postoji t R tako da skup A = {x
R|f (x) = t} nije dvoqlan. Navesti primer prekidne funkcije za koju si svi skupovi
A , t R dvoqlani.
Rexee. Pretpostavimo da je A dvoqlan za svako t R. Odatle sledi da je skup A
dvoqlan, odnosno postoji a, b R tako da vai f (a) = f (b) = 0, a < b. Iz neprekidnosti funkcije na [a, b], dobijamo da ili vai f (x) > 0 za svako x [a, b] ili vai
f (x) < 0 za svako x [a, b]. Pretpostavimo da je f pozitivna na (a, b). Tada, primenom
Vajerxtrasove teoreme, imamo da postoji c [a, b] za koje je f = f (c) = M > 0.
Funkcija je 'na', pa postoji d / [a, b] tako da je f (d) = 2M.
Primenom Bolcano Koxijeve teoreme za neprekidnu funkciju f na [a, c], na [c, b] i
na ([b, d] ako je d > b ili na [d, a] ako je d < a), dobijamo da postoje razliqite vrednosti
e, g, h R tako da je f (e) = f (g) = f (h) = . Dobili smo da e, g, h A , odnosno
doxli smo do kontradikcije, jer A nije dvoqlan.
Ako je f negativna na [a, b], onda ponovimo prethodni dokaz na funkciju f .
x R\N ;
ln |x|,
x = 0;
Funkcija f (x) = 0,
je 'na' i zadovo ava osobinu.
4
ln(n + 1), x = n N
4.28 Za koje vrednost realnih parametara i funkcija
Rexee.

x+

x+

max

Zadatak

max

M
2

M
2

M
2

Zadatak

1
441+x3 x , x>0
f (x) =
x=0
, 3
x + ,
x<0

je neprekidna na R? Za takve i , da li je funkcija ograniqena na (0, +) i da li

postoji rexee jednaqine f (x) + x + 2015 = 0? Obrazloiti odgovor.

Rexee. Iz neprekidnosti funkcija 4 1 + x 3 i x + sledi da je funkcija

5

2015

1
x

79

je neprekidna na (, 0) (0, +). Ispitajmo neprekidnost u nuli. Iz

lim f (x) =

x0+

=
=
lim f (x) =

x0

lim

x0+


 x1

4
1
4 4 1 + x 3 = lim e x ln(4 1+x3)
x0+

lim e

1
x

1+ 41 x+o(x)

ln(4(

)3) = lim e x1 ln(1+x+o(x))

x0+

x0+

lim e

1
(x+o(x))
x

x0+

= lim e(1+o(1)) = e,
x0+

lim (x + ) = ,

x0

f (0) = ,

sledi da je za = = e funkcija f neprekidna na R.

Za = = e funkcija je neprekidna na [0, +). Zbog postojaa konaqne graniqne
vrednosti
q

4 1
4
+1
ln
4
x
+
ln
ln 4 1 + x 3
x
lim
= lim
x+
x+
x
x

q
3
4 1

+ 1 4
4x
x
ln 4 4 x ln
= lim
+
x+
x
x
q

3
4 1

1 ln x
ln
+
1

4
ln 4 + 4 x
x
44x
ln x
= lim
+
+
= 0,
x+
x
x
x


3
ln 4 x1 +1
44x
ln x
= 0, lim x = 0
lim
= 0,
x


1 
ln 4 4 1 + x 3 =
lim
x+ x

pri qemu je

lim ln 4
x+ x

x+

4x

sledi da je

x+

ln(4 4 1+x3)

 x1
lim
4
x
lim 4 1 + x 3 = ex+
= 1.

x+

Prema tome, funkcija je ograniqena na nekom skupu [M, +). Iz neprekidnosti na

[0, M ], na osnovu Vajerxtrasove teoreme, sledi da je funkcija ograniqena na [0, M ].
prema tome, funkcija f je ograniqena na [0, +).
Formirajmo pomonu funkciju F (x) = f (x) + x + 2015 . Na osnovu graniqne
vrednosti lim F (x) = lim (x + 1 + x + 2015 ) = sledi da postoji a < 0
za koje je F (a) < 0. Imamo da je F (0) = e + 2015 > 0. Funkcija je neprekidna na
[a, 0] i vai F (a)F (0) < 0, pa na osnovu Bolcano Koxijeve teoreme, sledi da postoji
x [a, 0] za koje je F (x ) = 0, odnosno f (x ) + x + 2015
= 0.
4
4.29 *
a) Ako su F, G : R [0, +) neprekidne funkcije takve da je
5

2015

2015

2015

Zadatak

5
1

2015

inf F (x) = inf G(x),

0x1

0x1

dokazati da postoji [0, 1] takvo da je F () = G().

b) Ako su f, g : R [0, +) neprekidne funkcije takve da je
dokazati da postoji [0, 1] za koje je ispueno


g() f ()
f () g () = ln 1 +
1 + f ()
3

80

inf f (x) = inf g(x)

0x1


.

0x1

4.30 * Neka je funkcija f : R R neprekidna i sa osobinom da za svako

, pri qemu je f (a) = f (b), sledi da postoji c (a, b) takvo da je f (a) =
Dokazati da je funkcija monotona na R.
4.31 * Neka je funkcija f : R R neprekidna i |f (x) f (y)| |x y| za
svako x, y R. Dokazati da je f bijekcija.
4.3 Funkcionalne jednaqine
4.32 Nai sve neprekidne funkcije f : R R takve da za svako x, y R
vai f (x + y) = f (x) + f (y).
4.33 Nai sve neprekidne funkcije f : R R takve da za svako x, y R
vai f (x + y) = f (x)f (y).
4.34 Nai sve neprekidne funkcije na R koje zadovo avaju uslov f (x) +
f ( x) = x za svako x R.
Rexee. Funkcija treba da zadovo ava sledee
Zadatak

a, b R(a < b)
f (c) = f (b).
Zadatak

Zadatak

Zadatak

Zadatak
2
3

 
 3 !!!
2
4
2
4
2
x
xf
=x
xf
x
=x
x
xf
3
9
3
9
3
 3 !
2
4
2
x x+ xf
x = ...
3
9
3
 3
 n !
 n+1 !
2 4
2
2
2
x 1 +
+ ... +
+ (1)n+1 f
x
3 9
3
3
3

 n+1 !

1 ( 23 )n+1
2
+ (1)n+1 f
x .
x
2
3
1+ 3


f (x) =
=
=
=

2
x
3

Na osnovu neprekidnosti funkcije f u nuli, sledi lim f

, odakle
"puxtaem limesa" dobijamo da samo funkcija f (x) = x zadovo ava dati uslov. 4
4.35 Nai sve neprekidne funkcije na R koje zadovo avaju uslov f (2x) =
f (x) za svako x R.
Rexee. Neka je f (0) = a i neka x R. Tada je
n

 n+1 !
2
x = f (0)
3

3
5

Zadatak

f (x) = f

x
2

=f

x
4

= ... = f

x
.
2n

Posmatrajmo niz y = 2nx koji konvergira ka nuli. Na osnovu neprekidnosti funkcije

f sledi f (y ) f (0) = a. Niz f (y ) je konstantan, a odatle f (y ) = f (x) = a.
Samo konstantne funkcije zadovo avaju dati uslov.
4
n

81

4.4 Ravnomerna neprekidnost

Definicija 4.5. Za funkciju f : A R kaemo da je ravnomerno neprekidna
na skupu A R ako se za svako > 0 moe nai pozitivan broj = (), takav da za
svake dve taqke x , x skupa A koje su na rastojau maem od , vai |f (x ) f (x )| < ,
odnosno
1

( > 0)( > 0)(x1 , x2 A)(|x1 x2 | < |f (x1 ) f (x2 )| < ).

Teorema 4.5. Ako je funkcija f : A R neprekidna na [a, b], onda je ravnomerno

neprekidna na [a, b].
Teorema 4.6. Ako je funkcija f : A R neprekidna na [a, b), (b moe biti i ) i
postoje nizovi x0n i x00n tako da je
x0n b, x00n b,

|x0n x00n | 0,

|f (x0n ) f (x00n )| 9 0,

onda funkcija f nije ravnomerno neprekidna na [a, b).

4.36 Neka je funkcija f neprekidna na konaqnom intervalu (a, b). Tada je f

ravnomerno neprekidna na (a, b) akko postoje graniqne vrednosti lim f (x) i lim f (x).
Rexee. Neka je lim f (x) = A i lim f (x) = B . Dodefiniximo funkciju

x = a;
A,
f (x), x (a, b);
F (x) =

B,
x = b.
Funkcija F je neprekidna na [a, b], pa je na osnovu Kantorove teoreme i ravnomerno
neprekidna na [a, b].
Dokaimo tvree u drugom smeru. Ako je f ravnomerno neprekidna na (a, b), onda
za svako > 0 postoji > 0 tako da je
|f (x ) f (x )| < za svako x , x (a, b),
za koje je |x x | < .
Za sve x i x koji zadovo avaju nejednakosti

0 < |x a| <
i
0 < |x a| < ,
2
2
imamo

Zadatak

xa+

xa+

xb

xb

00

00

00

00

|x0 x00 | = |x0 a + a x00 | |x0 a| + |x00 a| <

i pri tome vai nejednakost |f (x ) f (x )| < . Sledi, ispuen je Koxijev uslov

postojaa graniqne vrednosti kada x a, to jest postoji graniqna vrednost A =
lim f (x). Sliqno se dokazuje da postoji graniqna vrednost B = lim f (x).
4
4.37 Neka je funkcija f neprekidna na [a, +). Ako postoji lim f (x), onda
je funkcija ravnomerno neprekidna na [a, +).
0

00

xa+

Zadatak

xb

x+

82

Iz postojaa graniqne vrednosti sledi, za svako > 0 postoji M tako da je

kad god je x , x > M . Fiksirajmo takav broj M . Iz neprekidnosti
funkcije na segmentu [a, M ] sledi ena ravnomerna neprekidnost (Kantorova teorema),
odnosno za proizvo no > 0 postoji tako da je
Rexee.

|f (x0 ) f (x00 )| <

00

|f (x0 ) f (x00 )| < , x0 , x00 [a, M ],

ako je |x x | < . S obzirom da je nejednakost |f (x ) f (x )| < taqna za svako

x , x > M, to je ona taqna i za svako x , x a, koji ispuavaju nejednakost |x x | < ,
odakle je f ravnomerno neprekidna na skupu [a, +).
4
4.38 Ako je funkcija f (x) ravnomerno neprekidna na (a, b) i na (c, d), gde
skupovi imaju neprazan presek, onda je ravnomerno neprekidna i na (a, b) (c, d).
4.39 * Dokazati, da ako je funkcija f ima na konaqnom ili beskonaqnom
intervalu (a, b) ograniqen prvi izvod, tada je ona ravnomerno neprekidna na tom intervalu.
Rexee. Na osnovu Lagranove teoreme za svaki par taqaka x , x (a, b) vai
0

00

00

Zadatak

Zadatak

00

00

00

|f (x2 ) f (x1 )| = |f 0 ()||x2 x1 | M |x2 x1 |,

gde smo iskoristili da je f ograniqen (|f (x)| M za x (a, b)). Za proizvo no > 0
uzmemo > 0 takvo da je < , dobijamo da za |x x | < sledi |f (x ) f (x )| < ,
odnosno funkcija f je ravnomerno neprekidna na (a, b).
4
4.40 Neka je data funkcija f : (a, b) R, gde je (a, b) moe biti i beskonaqan
interval. Ako postoje nizovi (x ) i (x ) u (a, b) tako da vai lim |x x | = 0 i
lim |f (x ) f (x )| =
6 0, onda funkcija f nije ravnomerno neprekidna na (a, b).
4.41 Ispitati ravnomernu neprekidnost funkcije f (x) = sin(ln(1x + x)) na
0

Zadatak

0
n

Zadatak

(0, +).

Rexee.

0
n

00
n

00
n

00
n

0
n

Vai

x + o(x)
sin(x + o(x))
= lim
=1
x0
x0
x
x
sin(x + o(x))
= 0.
lim f (x) = lim
x+
x+
x
(0, 2]
f
f (x)

lim f (x) = lim

x0

Ispitajmo ravnomernu neprekidnost na . Funkcija je neprekidna na (0, 2] i

postoji lim f (x), pa na osnovu zadatka 4.36 imamo da je ravnomerno neprekidna na
(0, 2].
Ispitajmo ravnomernu neprekidnost na [1, +). Funkcija f je neprekidna na
[1, +) i postoji lim f (x), pa na osnovu zadatka 4.37 imamo da je f (x) ravnomerno
neprekidna na [1, +).
Dokazali smo da je funkcija ravnomerno neprekidna na (0, 2] i na [1, +), a korixeem zadatka 4.38 dobijemo da je ravnomerno neprekidna na (0, +).
4
p
4.42 Ispitati ravnomernu neprekidnost funkcije f (x) = |x|e na:
a) (0, +);
b) (, +).
83
x0

x+

Zadatak

Rexee.

a) Zbog

p
|x|ex = 1,
x0
x0
p
p
|x|
lim f (x) = lim
|x|ex = lim
=0
x+
x+
x+ ex
(0, 2] [1, +)
(0, 2]
f
f (x)
lim f (x) = lim

posmatraemo ravnomernu neprekidnost na i

.
Ispitajmo ravnomernu neprekidnost na . Funkcija je neprekidna na (0, 2] i
postoji lim f (x), pa na osnovu zadatka 4.36 imamo da je ravnomerno neprekidna na
(0, 2].
Ispitajmo ravnomernu neprekidnost na [1, +). Funkcija f je neprekidna na
[1, +) i postoji lim f (x), pa na osnovu zadatka 4.37 imamo da je f ravnomerno
neprekidna na [1, +).
Dokazali smo da je funkcija ravnomerno neprekidna na (0, 2] i na [1, +), a korixeem zadatka 4.38 dobijemo da je ravnomerno neprekidna na (0, +).
b) Posmatrajmo nizove x = n i x = n . Oba niza tee ka , ihova
razlika |x x | = tei nuli, a
x0

x+

0
n

00
n

0
n

1
n

00
n

1
n

s

 

r

p
 



1
1
1
1


|f (x0n ) f (x00n )| =  | n|en n en+ n  =  nen n + en+ n 

 

n
n


r







1 1 
1 1
1
n
n
1
1

+ o( n2 )
1 + + o( n ) 
= e n 1 1 + 2 e n  = e n 1 1 +
2


n
2n
n



1
1
= en n
+ o( n1 ) = en + o(en 1n ) +.
n
n

Na osnovu prethodnog sledi da funkcija nije ravnomerno nerekidna na (, +). 4

4.43 Ispitati ravnomernu neprekidnost funkcije f (x) = x ln x na domenu.
Rexee. Domen funkcije je (0, +). Izraqunajmo prvi izod
Zadatak

ln x + 2
1
.
f 0 (x) = ( x ln x)0 = ln x + x =
x
2 x
2 x

S obzirom da je lim f (x) = lim ln2x+x 2 = 0 i f neprekidna funkcija na (0, +),

sledi da postoji [M, +) gde je f ograniqena funkcija.
Ispitajmo ravnomernu neprekidnost na [M, +). Funkcija f je neprekidna na
[M, +) i prvi izvod je ograniqen na [M, +), pa na osnovu zadatka 4.39 sledi da je
funkcija ravnomerno neprekidna na [M, +).
Ispitajmo ravnomernu neprekidnost na (0, M + 1]. Desna graniqna vrednost u nuli
postoji i jednaka je

x+

x+
0

lim f (x) = lim

x0+

x0+

x ln x = 0.

Funkcija f je neprekidna na (0, M + 1], pa na osnovu zadatka 4.36 imamo da je f (x)

ravnomerno neprekidna na (0, M + 1].
Dokazali smo da je funkcija ravnomerno neprekidna na (0, M + 1] i na [M, +), a
korixeem zadatka 4.38 dobijamo da je ravnomerno neprekidna na (0, +).
4
4.44 Ispitati ravnomernu neprekidnost funkcije f (x) = x1 na (0, +).
84
Zadatak

Rexee.

Za nizove x

0
n

1
n

|x0n

ix

00
n

x00n |

1
n+1

vai



1
1 
1

=
0
=

n n+1
n(n + 1)

i
|f (x ) f (x )| = |n (n + 1)| = 1 9 0.
Prema Teoremi 4.40 funkcija nije ravnomerno neprekidna na (0, +).
4.45 Ispitati ravnomernu neprekidnost funkcije f (x) = ln x na (0, 1).
vai
Rexee. Za nizove x = e i x = e
0
n

Zadatak

00
n

0
n

n1

00
n



1
|x0n x00n | = en en1  = en (1 ) 0,
e

i
|f (x ) f (x )| = |n (n 1)| = 1 9 .
Prema Teoremi 4.40 funkcija nije ravnomerno neprekidna na (0, +).
4.46 Ispitati ravnomernu neprekidnost funkcije f (x) = x na R.

Rexee. Posmatrajmo nizove x = n i x = n + 1, n N.

Vai



1


00
n

0
n

Zadatak

0
n

00
n

|x0n x00n | =  n

n + 1 =
0,
n+ n+1

|f (x0n ) f (x00n )| = |n (n + 1)| = 1.

Prema Teoremi 4.40 funkcija nije ravnomerno neprekidna na (, +).

4
4.47 Ispitatiravnomernu neprekidnost funkcije f (x) = sin x na (0, +).
p
Rexee. Za nizove x = 2n i x = 2n + vai
Zadatak

0
n

|x0n

x00n |

00
n

=  2n 2n +  =
p
2
2n + 2n +

i
|f (x ) f (x )| = |0 1| = 1 9 0.
Prema Teoremi 4.40 funkcija nije ravnomerno neprekidna na (0, +).
4
4.48 Ispitati ravnomernu neprekidnost funkcije f (x) = x sin x na (0, +).
Rexee. Posmatrajmo nizove x = n i x = n + a . Vai
0
n

Zadatak

00
n

0
n

pa je potrebno da a
|f (x0n ) f (x00n )| =
=
=
=

00
n

|x0n x00n | = |n n an | = |an |,

. Zatim,

|n sin n (n + an ) sin(n + an )
|n sin n (n + an )(sin n cos an + cos n sin an )|
|n sin n (n sin n cos an + n cos n sin an + sin n cos an + an cos n sin an )|
|n sin n(1 cos an ) n cos n sin an an sin n cos an an cos n sin an |.

85

Imajui u vidu da a sin n cos a i a cos n sin a tee nuli, ostalo je da naemo a tako
da n sin n(1 cos a ) n cos n sin a ne tei nuli. Uzmimo da je a = . Tada je
n

1
n


1
1
lim
n sin n(1 cos ) n cos n sin
n
n
n





1
1
1
1
= lim n sin n
+ o( n )
+ o( n2 ) n cos n
n
n2
n




1
1
= lim sin n
+ o( n ) cos n(1 + o(1)) ,
n
n


1
1
+ o( n )
cos n(1 + o(1))
sin n
n
(0, +)
x00n = n + n1 , n N

tei nuli, a
ne konvergira.
pri qemu
Dokazali smo da funkcija nije ravnomerno neprekidna na
, izborom nizova
x =ni
i primenom Teoreme 4.40.
4
4.49 a) Neka je f : R R neprekidna i periodiqna funkcija. Dokazati
da je f ravnomerno neprekidna na R.
b) Ispitati ravnomernu neprekidnost funkcije g(x) = (1) sin x na (, +),
gde je [x] ceo deo od x.
Rexee. a) Neka je T period funkcije f . Prema Kantorovoj teoremi funkcija f je
ravnomerno neprekidna na [0, 2T ]. Neka je > 0 prizvo no. Tada postoji > 0 tako
da za svako x , x [O, 2T ] za koje je |x x | < vai |f (x ) f (x )| < . Neka je
= min{, T }. Ako za t , t R vai |t t | < , onda postoji k Z tako da je
x = t kT, x = t kT, x , x [0, 2T ] i |x x | < ,
a odatle
0
n

Zadatak

[x]

|f (t1 ) f (t2 )| = |f (t1 kT ) f (t2 kT )| = |f (x1 ) f (x2 )| < .

Dokazali smo da je funkcija ravnomerno neprekidna na (, +).

b) Funkcija g(x) = (1) sin x je periodiqna sa periodom T = 1 i neprekidna zbog
[x]

g(k) = 0, lim g(x) = lim g(x) = 0,

xk+

xk+

pa iz dela pod a) vai da je ravnomerno neprekidna na (, +).

86

5 Diferencijalni raqun

5.1 Diferencijabilnost funkcije

Definicija 5.1. Izvodom funkcije f : (a, b) R u taqki x (a, b) naziva se
konaqna sledea graniqna vrednost
f (x + h) f (x)
,
h0
h
lim

gde je f (x + h) f (x) priraxtaj funkcije f (x) u taqki x koji odgovara priraxtaju

argumenta h. Izvod emo oznaqiti sa f (x).
0

87

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.

Funkcija f (x)

Izvod f (x) Vai za

0
xR
1
xR
0

c = const
x
x

x1

ax
loga x
sin x
cos x

ax ln a
1
x ln a

cos x
sin x

tg x

1
cos2 x

9.

ctg x

10.

arcsin x

11.
12.

neparno, x 6= 0
neparno, x R

R, x > 0
= pq Q, q
= pq > 1, q
a > 0, a 6= 1, x R
a > 0, a 6= 1, x > 0
xR
xR
x 6=

+ k, k Z

1
sin2 x

x 6= k, k Z

1
1 x2

|x| < 1

arccos x

1 x2

|x| < 1

arctg x

1
1 + x2

xR

arcctg x

sh x

ch x

xR

ch x

sh x

xR

th x

1
sh 2 x

xR

17.

cth x

18.

arsh x = ln x +

19.

arch x = ln(x

20.

arth x = 12 ln

21.

arcth x = 12 ln

13.
14.
15.
16.

Zadatak

x 6= 0

1
1 + x2

xR

x2 1)

2
x 1

x>1

1
1 x2

|x| < 1

x+1
x1

1 + x2

1
1 x2
f (x) = xx

5.1 Nai izvod funkcije

.

xR

1
sh 2 x

1+x
1x

1
1 + x2

88

|x| > 1

Rexee.

Koristei f (x) = e
0

za pozitivnu funkciju f (x) imamo

ln f (x)

ln xx 0

x 0

f (x) = (x ) = (e

) = (e

x ln x 0

) =e

x ln x

(x ln x) = x

1
ln x + x
x

= xx (ln x + 1).
4

5.2 Ispitati neprekidnost i diferencijabilnost funkcije f (x) = |x|.

Rexee. Funkcija je neprekidna na (, 0)(0, +), jer su funkcije x i x neprekidne.
Ispitajmo neprekidnost u x = 0. Vai lim f (x) = lim |x| = 0 = f (0), pa je f (x)
neprekidna u x = 0.
Da bi bila diferencijabilna u x = 0 potrebno je da postoji levi i desni izvod i
da su jednaki. Imamo

Zadatak

x0

f+0 (0) = lim

h0+

Iz

f0 (0) = lim

h0

x0

h0
f (0 + h) f (0)
= lim
= 1,
h0+
h
h

f (0 + h) f (0)
h 0
= lim
= 1.
h0
h
h

sledi da funkcija nije diferencijablna u x = 0.

4
5.3 Ispitati diferencijabilnost funkcije f (x) = | sin x|.
Rexee. Funkcija je neprekidna na R, jer su funkcije sin x i |x| neprekidne.
Nule funkcije sin x, a to su x = k, k Z, mogu biti kritiqne taqke za diferencijabilnost. Da bi bila diferencijabilna u x = k potrebno je da postoji levi i
desni izvod i da su jednaki. Imamo
f+0 (0)

6=

Zadatak

f0 (0)
.

f+0 (k) = lim

h0+

f0 (0) = lim

h0

(1)k sin h 0
f (k + h) f (k)
= lim
= (1)k ,
h0
h
h
+

f (k + h) f (k)
(1)k+1 sin h 0
= lim
= (1)k+1 .
h0
h
h

Iz f (0) 6= f (0) sledi da funkcija nije diferencijablna u x = k, k Z.

4
5.4 Ispitati neprekidnost i diferencijabilnost funkcije

x < 1;
1 x,
(1 x)(2 x), x [1, 2];
f (x) =

(2 x),
x > 2.
Rexee. Funkcija f (x) je neprekidna na (, 1)(1, 2)(2, +) zato xto su funkcije
1 x, (1 x)(2 x) i (2 x) neprekidne.
Iz
0
+

Zadatak

lim f (x) = lim 1 x = 0,

x1

x1

sledi neprekidnost u x = 1.
Iz

lim f (x) = lim (1 x)(2 x) = 0, f (1) = 0,

x1+

lim f (x) = lim (1 x)(2 x) = 0,

x2

x2

x1+

lim f (x) = lim (2 x) = 0, f (2) = 0,

x2+

89

x2+

sledi neprekidnost u x = 2.
Funkcija je neprekidna na R.
Funkcija f (x) je diferencijabila na (, 1)(1, 2)(2, +), zato xto su funkcije
1 x, (1 x)(2 x) i (2 x) diferencijabilne.
Ispitajmo diferencijabilnost u x = 1. Imamo
f (1) = lim

h0

1 (1 + h) 0
h
f (1 + h) f (1)
= lim
= lim
= 1,
h0
h0 h
h
h

f (1 + h) f (1)
(1 (1 + h))(2 (1 + h)) 0
= lim
h0+
h0+
h
h
h(1 h))
= lim
= 1.
h0+
h

f+ (1) =

lim

Funkcija je diferencijabilna u x = 1.
Ispitajmo diferencijabilnost u x = 2.

(1 (2 + h))(2 (2 + h)) 0
f (2 + h) f (2)
= lim
h0
h0
h
h
(1 h)(h)
= lim
= 1,
h0
h

f (2) =

lim

f (2 + h) f (2)
(2 (2 + h)) 0
h
= lim
= lim
= 1.
h0+
h0+
h0+ h
h
h
x=2
R

f+ (2) = lim

Funkcija je diferencijabilna u .
Dokazali smo da je funkcija diferencijabilna na .
4
5.5 Ispitati neprekidnost idiferencijabilnost funkcije
x , x Q;
f (x) =
0, x 6 Q.
Rexee. Neka je x Q \ {0}. Posmatrajmo niz (x ) I koji konvergira ka x . Za
ega vai lim f (x ) = 0 i f (x ) = x 6= 0, odakle je funkcija prekidna u x . U x = 0
funkcija je neprekidna, jer za svaki niz x koji konvergira ka 0 vai lim f (x ) =
0, f (0) = 0. Ispitajmo diferencijabilnost u x = 0, odnosno sledeu graniqnu vrednost
Zadatak

2
0

f (h)
f (h) f (0)
= lim
.
h0 h
h0
h
lim

Za niz (h ) Q koji konvergira ka 0 vai

n

f (hn )
h2
= lim n = lim hn = 0.
n hn
n hn
n
lim

Takoe, za niz (h ) I koji konvergira ka 0 vai

n

lim

f (hn )
0
= lim
= 0.
n
hn
hn

Dokazali smo da za svaki niz (h ) koji konvergira ka 0 vai

n

f (hn )
= 0.
n hn
lim

Prema tome, postoji f (0) i funkcija je diferencijabilna u x = 0.

90
0

5.6 Dokazati da funkcija f (x) = x0, sin , xx 6== 00;. ima prekidan izvod.
Rexee. Funkcija f (x) je neprekidna na R, jer je x sin neprekidna na (, 0)
1
(0, +) i vai lim f (x) = lim x sin = 0 = f (0).
Funkcija je diferencijabilna nax (, 0) (0, +), zbog diferencijabilnosti
funkcije x sin . Ispitajmo diferencijabilnost funkcije u x = 0. Vai


Zadatak

1
x

1
x

x0

x0

1
x

h2 sin h1
f (h) f (0)
1
= lim
= lim h sin = 0.
h0
h0
h0
h
h
h
lim

Prema tome, funkcija je diferencijabilna

i u x = 0.

2x sin cos , x 6= 0
Prvi izvod funkcije je f (x) = 0,
i prekidan je u x = 0.
x = 0.
Naime,
1
1
lim 2x sin = 0 i lim cos ne postoji.
x
x
1
x

x0

x0

Zadatak

1
x

5.7 Ispitati neprekidnost i diferencijabilnost funkcije

f (x) = [x] sin x,

gde je [x] ceo deo funkcija.

Rexee. Funkcije [x] i sin x su neprekidne na
f (x) = [x] sin x.
Ispitajmo neprekidnost u x = k Z. Iz sledeeg

kZ (k, k

, a odatle i funkcija

+ 1)

lim f (x) = lim [x] sin x = (k 1) sin k = 0,

xk

xk

lim f (x) = lim [x] sin x = k sin k = 0,

xk+

xk+

f (k) = k sin k = 0,

moe se zak uqiti da je funkcija neprekidna u x = k Z. Dokazali smo da je funkcija

neprekidna na R.
Funkcije [x] i sin x su diferencijabilne na (k, k + 1), a odatle i funkcija
f (x) = [x] sin x.
Ispitajmo diferencijabilnost u x = k Z. Iz sledeeg
kZ

[k + h] sin (k + h) [k] sin k

k sin (k + h) k sin k
= lim
h0+
h
h
k(1)k sin h 0
k(1)k h + o(h) 0
k(1)k + o(1)
= lim
= lim
= lim
h0+
h0+
h0+
h
h
1
k
= k(1) ,

f+0 (k) =

lim

h0+

[k + h] sin (k + h) [k] sin k

(k 1) sin (k + h) k sin k
= lim
h0
h0
h
h
k
k
(k 1)(1) sin h 0
(k 1)(1) h + o(h) 0
= lim
= lim
h0
h0
h
h
k
(k 1)(1) + o(1)
= lim
= (k 1)(1)k ,
h0
1

f0 (k) =

lim

91

f+0 (k) 6= f0 (k),

moe se zak uqiti da funkcija nije diferencijabilna u x = k Z. Dokazali smo da

je funkcija diferencijabilna na (k, k + 1).
4
5.8 Neka je data funkcija f (x) = |x x 12| cos x2 .
a) Ispitati diferencijabilnost funkcije.
b) Ispitati ravnomernu neprekidnost na (0, 1).
v) Ispitati ravnomernu neprekidnost na R.
Rexee. a) Funkcija je neprekidna na R. Zbog apsolutne vrednosti, taqe koje su
kritiqne za diferencijabilnost su one u kojima se anulira x x 12, odnosno u
x {3, 4}. Funkcije |x x 12| i cos su diferencijabilna na (, 3) (4, +),
pa je i f (x) diferencijabilna na tom skupu. Ispitajmo diferencijabilnost u x = 3.
Vai
kZ

Zadatak

x
2

|9 6h + h2 h + 3 12| cos (3+h)

0
f (3 + h) f (3)
2
= lim
lim
h0
h0
h
h
h


2
|h 7h| sin 2
= lim |h2 7h|
+ o(1) = 0.
= lim
h0
h0
h
2

Funkcija je diferencijabilna u x = 3.
Ispitajmo diferencijabilnost u x = 4. Vai

|16 + 8h + h2 h 4 12| cos (4+h)

0
2
lim
h0+
h
h
2
|7h + h | cos 2
h
= lim
= lim |7 + h| cos
= 7,
h0+
h0+
h
2

f (4 + h) f (4)
=
lim
h0+
h

lim

h0

0
|16 + 8h + h2 h 4 12| cos (4+h)
2
h0
h
h
|7h + h2 | cos 2
h
= lim
= lim |7 + h| cos
= 7.
h0
h0
h
2

f (4 + h) f (4)
=
h

lim

Zbog f (4) 6= f (4) funkcija nije diferencijabilna u x = 4.

Prema tome, funkcija je diferencijabilna na (, 4) (4, +).
a) Funkcija je neprekidna na [0, 1], pa je na osnovu Kantorove teoreme ravnomerna
neprekidna na [0, 1], a odatle i na (0, 1).
v) Funkcija nije ravnomerno neprekidna na R.
4
5.9 Ispitati neprekidnost i diferencijabilnost funkcije
0
+

Zadatak


f (x) =

|x|m sin |x|1n , x 6= 0

0,
x=0

na R, u zavisnosti od parametara m, n Z.

92

Prvo emo izraqunati graniqnu vrednost lim x

1) Ako je > 0, onda je

Rexee.

x0

sin x .

0,
1,
lim x sin x = lim x (x + o(x )) = lim (x+ + o(x+ )) =
x0
x0
x0

+ >0
+ =0 .
, + <0

ne postoji

2) Ako je = 0, onda je
3) Ako je < 0, onda je
Prema tome,

0,
sin 1,
lim x sin x = lim x sin 1 =
x0
x0

0,
lim x sin x = lim x sin x1 =
x0
x0

ne postoji
ne postoji
ne postoji

0,

1,
lim x sin x =
sin 1,
x0

>0
=0
, <0
>0
, =0
, <0

( > 0, + > 0) ( > 0, 0)

> 0, + = 0
.
= 0, = 0

ne postoji, inaqe
Funkcija f je neprekidna na (, 0) (0, ) zbog neprekidnosti funkcije |x|
Ispitajmo neprekidnost u x = 0. Imamo

lim |x|m sin

x0+

1
=
|x|n

sin |x|1n

1
lim xm sin n = lim xm sin xn
x0+
x

0,
(n < 0, m n > 0) (m > 0, n 0)

1,
n < 0, m n = 0
=
sin
1,
n
= 0, m = 0

,
x0+

ne postoji inaqe

i
lim |x|m sin

x0

1
=
|x|n

1
lim (1)m xm sin
= lim (1)m+n xm sin xn
n
n
x0
(1) x

0,
(n < 0, m n > 0) (m > 0, n 0)

m+n
(1)
,
n < 0, m n = 0
=
.
m+n
(1)
sin
1,
n = 0, m = 0

,
x0

ne postoji inaqe
Dobili smo lim |x| sin = 0 = f (0) ako je (n < 0, m n > 0) (m > 0, n 0), odnosno
za te vrednosti m, n funkcija je neprekidna na R.
Ispitajmo neprekidnost funkcije f. funkcija f je diferencijabilna na (, 0)
(0, ), jer je |x| sin
diferencijabilna na tom skupu. Vai
1
|x|n

x0

f+0 (0)

1
|x|n

|h|m sin |h|1n

hm sin h1n
f (0 + h) f (0)
= lim
= lim
= lim
= lim hm1 sin hn
h0+
h0+
h0+
h0+
h
h
h

0,
(n > 0, m 1 + n > 0) (m 1 > 0, n 0)

1,
n > 0, m 1 + n = 0
=
sin 1,
n = 0, m 1 = 0

,
,

ne postoji inaqe

93

f0 (0)

|h|m sin |h|1n

(1)m hm sin (1)1n hn
f (0 + h) f (0)
= lim
= lim
= lim
h0
h0
h0
h
h
h
m+n m1
n
= lim (1)
h
sin h
h0+

0,
(n > 0, m 1 + n > 0) (m 1 > 0, n 0)

m+n
(1)
,
n > 0, m 1 + n = 0
=
1
sin
1,
n
= 0, m 1 = 0

,
.

ne postoji inaqe
Dobili smo da vai f (0) = f (0) ako i samo ako
0
+

(n > 0, m 1 + n > 0) (m 1 > 0, n 0) (n > 0, m 1 + n = 0, m + n

paran),

odnosno
(n > 0, m 1 + n > 0) (m 1 > 0, n 0).
Funkcija je diferencijabilna u x = 0 ako je neprekidna u toj taqki i f (0) = f (0),
a to vai za
0
+

(m > 1) (0 < m 1, n > 1 m) (m = 1, n < 0).

5.2 Osnovne teoreme diferencijalnog raquna

Teorema 5.1. (Rolova) Neka je funkcija f : [a, b] R neprekidna na segmentu [a, b],

diferencijabilna u intervalu (a, b) i f (a) = b. Tada u intervalu (a, b) postoji taqka

c, takva da je f 0 (c) = 0.
(Lagranova) Ako je funkcija f : [a, b] R neprekidna na segmentu
[a, b] i diferencijabilna u intervalu (a, b), onda postoji c (a, b), tako da je

Teorema 5.2.

f (b)f (a)
= f 0 (c).
ba

Teorema 5.3. (Darbuova) Ako je funkcija f (x) diferencijabilna na segmentu [a, b],
onda za proizvo no izmeu f (a) i f (b) postoji c (a, b) tako da je f (c) = .
Teorema 5.4. (Koxijeva) Ako su funkcije f, g : [a, b] R neprekidne na [a, b], difer0

encijabilne u
je

(a, b)

g 0 (x) 6= 0

za

x (a, b),

onda postoji taqka

c (a, b),

tako da

f (b) f (a)
f 0 (c)
= 0 .
g(b) g(a)
g (c)

5.10 Prava y = kx + n dodiruje grafik funkcije f C (R) u taqki (a, f (a))

i preseca ga u dvema razliqitim taqkama (b, f (b)) i (c, f (c)). Dokazati da postoji taqka
R takva da je f () = 0.
Rexee. S obzirom da je f diferencijabilna i da y = kx+n dodiruje grafik funkcije
u (a, f (a)), vai f (a) = k. Neka vai raspored b < a < c. Primenom Lagranove
teoreme na [b, a] i na [a, c] dobijamo da postoji x [b, a], x [a, c] tako da je f (x ) =
= k i f (x ) =
= k . Funkcija f zadovo ava uslove Rolove teoreme
94
Zadatak

(3)

f (a)f (b)
ab

f (c)f (a)
ca

na [x , a] (f D(x , a),f C[x , a] f (x ) = f (a)), pa dobijamo da postoji [x , a]

tako da je f ( ) = 0. Sliqno, primenom Rolove teoreme na [a, x ], dobijamo da postoje
[a, x ] za koje je f () = 0. Na kraju, primenom Rolove teoreme za funkciju f na
[ , ] (f D( , ), f C[ , ], f ( ) = f ( ) = 0) dobijamo da postoji ( , )
za koje je f () = 0.
4
5.11 Data je funkcija f (x) = 2x + x sin x1 .
a) Dokazati da se funkcija moe dodefinisati tako da bude diferencijabilna na
R.
b) Da li postoji okolina taqke x = 0 u kojoj je dodefinisana funkcija monotona?
5.12 Neka je f C [0, +), pri qemu za svako x (0, +) vai f (x + T ) =
f (x), gde je T > 0. Ako je f (0) > 0 i f (x) < 1 za svako x (0, +), tada postoji
[0, +) takvo da je f () = . Dokazati.
5.13 Dokazati da za x > 2 vai (x + 1) cos x cos > 1 .
Rexee. Neka je x > 2 fiksirano. Tada se moe primeniti Lagranova teorema na
funkciju f (t) = t cos , koja je neprekidna na [x, x + 1] i diferencijabilna na (x, x + 1).
Dobijamo da postoji [x, x + 1] tako da je f (x + 1) f (x) = f () = cos + sin . S
obzirom da je x > 2, imamo 0 < < , pa emo dokazati da je g(t) = cos t + t sin t > 1
na 0,
. Naime, g(0) = 1 i g (t) = sin t + sin t + t cos t = t cos t > 0, odakle je g
rastua
funkcija. Uzimajui u obzir neprekidnost funkcije g sledi da je g(t) > 1 za
t 0, . Prema tome, f (x+1)f (x) = cos + sin > 1. Dokazali smo za proizvo no
x > 2, pa time vai nejednakost za svako x > 2.
4
0

00

00

2
00

00

00

00

00

000

Zadatak

Zadatak
0

Zadatak

(1)

x+1

95

5.3 Izvodi vixeg reda

5.14 Nai n-ti izvod funkcije f (x) = a .
Rexee. Na osnovu nekoliko izvoda
Zadatak

f 0 (x) = ax ln a, f 00 (x) = ax ln2 a, f 000 (x) = ax ln3 a,

moemo pretpostaviti da je
f (x) = a ln a.
Dokazaemo matematiqkom indukcijom.
1) Za n = 1 vai jednakost f (x) = a ln x.
2) Ako vai jednakost za n = k, onda je f (x) = f
pa jednakost vai i za n = k + 1.
5.15 Nai n-ti izvod funkcije f (x) = sin x.
Rexee. Na osnovu nekoliko izvoda
(n)

(k+1)

Zadatak

(k)

0

0
(x) = ax lnk a = ax lnk+1 a,
4

f 0 (x) = cos x, f 00 (x) = sin x, f 000 (x) = cos x, f (4) (x) = sin x,

moemo pretpostaviti da je

;
; = sin x + n  .
;
2
.
Matematiqom indukcijom se dokazuje da prethodna jednakost vai.
5.16 Nai n-ti izvod funkcije f (x) = cos x.
Nai n-ti izvod funkcije f (x) = cos x.
Rexee. Na osnovu nekoliko izvoda
sin x,

cos x,
f (n) (x) =
sin x,

cos x,

Zadatak

n = 4k 3
n = 4k 2
n = 4k 1
n = 4k

f 0 (x) = sin x, f 00 (x) = cos x, f 000 (x) = sin x, f (4) (x) = cos x,

moemo pretpostaviti da je

;
; = cos x + n  .
;
2
.
Matematiqom indukcijom se dokazuje da prethodna jednakost vai.
5.17 Nai n-ti izvod funkcije f (x) = x .
Rexee. Na osnovu prvih nekoliko izvoda
sin x,

cos x,
f (n) (x) =
sin x,

cos x,

Zadatak

zak uqujemo da je
f


(x) =

f 0 (x) = mxm1 ,

(n)

n = 4k 3
n = 4k 2
n = 4k 1
n = 4k

f 00 (x) = m(m 1)xm2 ,

f 000 (x) = m(m 1)(m 2)xm3

ili

m(m 1)(m 2) . . . (m n + 1)xmn , m 6 N

nm
0,
m N, n > m

xto se moe i dokazati matematiqkom indukcijom.

96

;
4

5.18 Nai n-ti izvod funkcije f (x) = ln x.

Rexee. Prvi izvod je f (x) = , pa se korixeem zadatka 5.17 dobija

Zadatak

(n)

1
x

 (n1)

(n1)
1
(x) =
= (1)(2)(3) . . . (1 n + 1)x1n
= x1
x
= (1)(2)(3) . . . (n)xn = (1)n n!xn .
4

5.19 Nai n-ti izvod funkcije f (x) = (ax + b) .

Rexee. Pomou prvih nekoliko izvoda

Zadatak

f 0 (x) = ((ax + b)p )0 = p((ax + b)p1 )a,

f 00 (x) = (p((ax + b)p1 )a)0 = p(p 1)(ax + b)p2 a2 ,

moemo pretpostaviti da je
f

(n)


(x) =

ili

p(p 1) . . . (p n + 1)(ax + b)pn an , p 6 N

n>p
0,
p N, n > p

Dokaz sledi na osnovu matematiqke indukcije.

4
5.20 (Lajbnicova formula) Za dve funkcije u(x) i v(x) i za n N vai
Zadatak

(uv)

(n)

n  
X
n (k) (nk)
=
u v
.
k
k=0

5.21 Nai 100-ti izvod funkcije f (x) = 11+xx .

Rexee. Koristei Lajbnicovu formulu (zadatak 5.20) imamo
Zadatak

(100)

(100) 

1 (100)
1+x

= (1 + x)(1 x) 2
1x

100

(100k)
X 100
(k)
12
(1 + x)
(1 x)
k
k=0
 

(100) 100

(99)
100
0
12
12
+
(1 + x) (1 x)
(1 + x) (1 x)
0
1

(100)

(99)
12
12
(1 + x) (1 x)
+ 100 (1 x)
.


(x) =
=
=
=

Na osnovu zadatka 5.19 vai



12

(1 x)

(n)

 



1
1
1
1
=

1 . . . n + 1 (1 x) 2 n (1)n
2
2
2
  


1
1
3
2n 1
=

...
(1 x) 2 n (1)n
2
2
2
1
1
(2n 1)!!
(2n 1)!!
= (1)n
(1 x) 2 n (1)n =
(1 x) 2 n .
n
n
2
2

97

Dobili smo
f (100) (x) = (1 + x)

1
1
(199)!!
(197)!!
(1 x) 2 100 + 100 99 (1 x) 2 99 .
100
2
2

5.22 Nai 200-ti izvod funkcije f (x) = x sinh x.

5.23 Nai n-ti izvod funkcije f (x) = x 3x1 + 2 .
=

dobijamo
Rexee. Transformacijom
Zadatak

Zadatak

1
x2

1
x2 3x+2

(n)

1
x1

(n) 
(n)
1
1
1

=
x2 3x + 2
x2 x1

(n)

(n)
(x 1)1
(x 2)1
(1)(2) . . . (n)(x 2)n1 (1)(2) . . . (n)(x 1)n1
(1)n n!(x 2)n1 (1)n n!(x 1)n1 .


(x) =
=
=
=

5.24 Nai n-ti izvod funkcije f (x) = sin x.

5.25 Dokazati
(e sin(bx + c)) = e (a + b )
b
gde je sin = a + b i cos = .
sin x
5.26 Nai graniqnu vrednost lim xx + sin
.
x
= 0 imamo
Rexee. S obzirom da je lim
Zadatak

Zadatak

(n)

ax

Zadatak

ax

1
x sin x
= lim
x+ x + sin x
x+ 1 +

sin x
x
sin x
x

n
2

sin(bx + c + n)

a
a2 +b2

x+

x+

sin x
x

lim

= 1.

Kod ove graniqne vrednosti ne moemo primeniti Lopitalovo pravilo. Naime, graniqna
vrednost
(x sin x)
1 cos x
0

lim

x+

(x + sin x)0

= lim

x+

1 + cos x

ne postoji.
5.27 Nai graniqnu vrednost lim x ln x, gde je > 0.
Rexee. Korixeem Lopitalovog pravila dobijamo
Zadatak

x0+

L.P.

1
ln x z}|{
1
x
lim x ln x = lim = lim
= lim x = 0.
1
x0+
x0+ x
x0+ ()x
x0+

Zadatak

5.28 Nai graniqnu vrednost lim x

.

x1

98

4
1
1x

Transformacijom f (x)

Rexee.

g(x)

jamo

= eg(x) ln f (x)

, gde je f (x) pozitivna funkcija, dobi1

lim x

pri qemu je

lim ln x 1x

1
1x

= lim e

ln x 1x

x1

x1

= ex1

ln x
= ex1 1 x ,
lim

L.P.

1
ln x z}|{
lim
= lim x = 1.
x1 1 x
x1 1

Prema tome,

lim x 1x = e1 .

x1

5.29 Nai graniqnu vrednost lim ln xx xx+ 1 .

Rexee. Koristei Lopitalovo pravilo dobijamo
x

Zadatak

x1

L.P.

xx x
(xx x)0
xx (ln x + 1) 1
z}|{
= lim
=
lim
x1 ln x x + 1
x1 (ln x x + 1)0
x1
( x1 1)
lim

L.P.
xx (ln x + 1)2 + xx ( x1 )
z}|{
= lim
= 2.
x1
x12

5.30 Nai graniqnu vrednost lim x .

Rexee. Iz neprekidnosti funkcije f (x) = e vai

Zadatak

xx 1

x0+

lim x

Da e,

xx 1

x0+

lim (xx 1) ln x =

x0+

Dobili smo

= lim e

(xx 1) ln x

lim (xx 1) ln x

x0+

=e

lim (ex ln x 1) ln x = lim (1 + x ln x + o(x ln x) 1) ln x

x0+

x0+

lim (x ln x + o(x ln x)) ln x = lim (x ln2 x + o(x ln2 x)) = 0.

x0+

x0+

lim xx

x 1

x0+

= e0 = 1.
4

5.31 Nai graniqnu vrednost lim(ctg x x1 ).

Rexee. Graniqna vrednost je neodreenog oblika i uradiemo je Lopitalovim
pravilom, ali pre toga svedemo na oblik
Zadatak

x0

0
0


lim

x0

cos x 1

sin x x

  L.P.
x cos x sin x
0 z}|{
x sin x
= ( ) = lim
=
= lim
x0
x0 sin x + x cos x
x sin x
0
  L.P.
0 z}|{
x cos x cos x
1
=
= lim
= .
x0 cos x + cos x sin x
0
2
4

Zadatak

5.32 Nai graniqnu vrednost lim tg xsin sinx x .

99
.

x0

5.4 Ispitivae funkcija

5.33 Neka je f (x) = 1 xe+ e . Odrediti konstante a, b i c tako da vai

Zadatak

f (x) = ax + b +

kada x +.
Rexee. Korixeem razvoja e
kada t 0 dobijamo

f (x) =
=
=
=
=
=

= 1+t+

t2
2

c
+ o( x1 ),
x

+ o(t2 )

i (1 + t)

= 1 + t +

t2 + o(t2 )


1

2
xe x
1
1
x
x
= xe x 2 + + 2 + o( x2 )
= xe (1 + e )
x 2x
1 + ex



1

2
1
1
1
x 1 + + 2 + o( x2 )
1+
+
+ o( x2 )
x 2x
2
2x 2x2




2
2

2
1
1
1
x 1 + + 2 + o( x2 )

1
+
+ o( x2 )
2
x 2x
2x 2x2 4x2


1

2
2
2

1
x 1+
+

+ o( x2 )
2
x 2x 2x2 2x2 4x2 2x x





2
2

2
1
1
1
1
x 1+
+

+ o( x2 ) = x 1 +

+ o( x2 )
2
2x 4x2 2x2
2
2x 4x2
1
2
x+
+ o( x1 ).
2
4 8x

Dobili smo konstante a = , b = , c = .

5.34 Neka je f (x) = px(x + 2)e .
Odrediti konstante a , b i c tako da vai f (x) = a x + b + cx + o( ), x +.
Odrediti konstante a , b i c tako da vai f (x) = a x + b + cx + o( ), x .
Rexee. Neka x +. Onda vai
1
2

Zadatak

2
8

1
x

f (x) =
=
=
=

1
x

1
x

r

1
p
1
2 1
2 2 1
x(x + 2) e x = |x| 1 + e x = x 1 +
ex
x
x



1 2 1 4
1
1
1
1
x 1 + 2 + o( x2 )
1 + + 2 + o( x2 )
2 x 8 x
x 2x


1 1 1 4
1
1
1
x 1 + + 2 + 2 + 2 + o( x2 )
x x 8 x
2x
x


2
1
1
x 1 + + 2 + o( x12 ) = x + 2 + + o( x1 ).
x x
x

Dobili smo konstante a

= 1, b1 = 2, c1 = 1.

100

Neka x . Tada vai

f (x) =
=
=
=

r

1
p
1
2 2 1
2 1
ex
x(x + 2)e x = |x| 1 + e x = x 1 +
x
x



12 1 4
1
1
1
1
x 1 +

1 + + 2 + o( x2 )
+ o( x2 )
2 x 8 x2
x 2x


1 1
1
1
1
1
x 1 + + 2 + 2 + 2 + o( x2 )
x x 2x
2x
x


1
2
1
x 1 + + 2 + o( x12 ) = x 2 + o( x1 )
x x
x

Dobili smo konstante a = 1, b = 2, c = 1. 

5.35 Nai asimptote funkcije f (x) = x + 2x1 e
Rexee. Oblast definisanosti je D = (, 0) (0, +).
Ispitajmo
postojae
kose
asimptote.
Kada x vai




2

Zadatak

1
3x

f (x) =

x+

1
2x

e 3x =

x+

1
2x

1+

1
1
+
+o
3x 18x2

1
x2

=x+

1 5 1
+ +o
3 9 x

1
x

Prema tome, kosa asimptota (sleva i zdesna) je y = x + 31 .

Ispitajmo postojae vertikalne asimptote. S obzirom da funkcija nije definisana u x = 0, a jeste u levoj i desnoj okolini, onda emo nai sledee graniqne
vrednosti




lim f (x) = lim

x0+

x0+


lim f (x) = lim

Zbog
x0

x0+

1
x+
2x

1
2x

x+


e

1
3x

e 3x = lim

x0+

x+

1
2x

e 3x = ( ) = +,





1
1
1 1
1
3x
3x
3x
= lim x +
e = ( 0) = lim xe + e
.
x0
x0
2x
2x

Lopitalovo pr.) = lim

e 3x
1 1
lim
e 3x = ( 0) = lim 1 = (
x0 2x
x0
2x

x0

e 3x 9x32
2
4x2

= lim

x0

e 3x 13
1
2

= 0,

imamo
lim f (x) = lim xe = (0 0) = 0.
Odavde vidimo da je x = 0 vertikalna asimptota zdesna, a nije vertikalna asimptota
sleva.
4
5.36 Nai asimptote funkcije f (x) = ln(1 + e ) + x 1 2e+ e .
Rexee. Oblast definisanosti je D = (, +).
Ispitajmo postojae kose asimptote.
Kada x + imamo
1
3x

x0

Zadatak

x0

f (x) = ln(1 + ex ) + x

2ex
= ex + o(ex ) + x
x
1+e

1
ex

2
+1

= ex + o(ex ) + x 2(1 + ex )1
= ex + o(ex ) + x 2(1 ex + o(ex )) = x 2 + 2ex + o(ex ).

101

Kosa asimptota zdesna je y = x 2.

Kada x imamo
2ex
2ex
x x
=
ln(e
(e
+
1))
+
x

1 + ex
1 + ex
x
x
2e
2e
= x + ln(1 + ex ) + x
= ln(1 + ex )
,
x
1+e
1 + ex

f (x) = ln(1 + ex ) + x

odakle je lim f (x) = 0, pa je y = 0 horizontala asimptota sleva.

Funkcija nema vertikalne asimptote.
5.37 Nai asimptote funkcije f (x) = xarctg |x|x+ 1 .
Rexee. Oblast definisanosti je D = (, +). Vai
x

Zadatak

lim f (x) = lim xarctg

x+

x+

= (+) = +,
|x| + 1
4

pa nema horizontalnu asimptotu, a kosu emo nai iz sledeih graniqnih vrednosti

x

xarctg |x|+1
x

f (x)
= lim
= lim arctg
= ,
k = lim
x+
x+
x+ x
x
x+1
4

n =
=

lim (f (x) kx) = lim

x+

lim

x+

arctg x+1

x+

xarctg
x
|x| + 1 4

Lopitalovo pravilo

=(

1
x

= lim x arctg

x+
x+1 4
1
1
x
1+( x+1
)2 (x+1)2
) = lim
x+
x12

1
1
1
x2
(x+1)2
= lim
= .
=
lim

x
x
1
2
2
2
x+ 1 + (
x+
1 + ( x+1 ) (x + 1)
2
) x2
x+1

Kosa asimptota zdesna je y = 4 x 21 .

Horizontalna asimptota sleva ne postoji jer je
lim f (x) = lim xarctg

Da e,

= ()
= .
|x| + 1
4
x

xarctg |x|+1
f (x)
x

= lim
= lim arctg
= ,
k = lim
x
x
x x
x
x + 1
4

n =
=

lim (f (x) kx) = lim

lim

x
arctg x+1
+
1
x

1
= lim

x 1 + ( x )2
x+1

x arctg
+ x
|x| + 1 4


= lim x arctg

Lopitalovo pravilo) =

=(

1
(x+1)2
1
x2

lim

1+( 1x

x+1

)2

+
x + 1 4
1
(x+1)
2

x12

1
x2
1

= ,
x 1 + ( x )2 (x + 1)2
2
x+1

= lim

odakle je y = 4 x + 12 kosa asimptota sleva.

Funkcija nema vertikalne asimptote.
102

5.38 Da li je x = 0 lokalni ekstremum funkcije f (x) = e

Rexee. Naimo izvode funkcije f (x) i ihove vrednosti u x = 0

Zadatak

+ ex + 2 cos x?

f (x) = ex + ex + 2 cos x, f (0) = 0,

f 0 (x) = ex ex 2 sin x, f 0 (0) = 0,
f 00 (x) = ex + ex 2 cos x, f 00 (0) = 0,
f 000 (x) = ex ex + 2 sin x, f 000 (0) = 0,
f (4) (x) = ex + ex + 2 cos x, f (4) (0) = 4,

Iz sledeeg f (0) = f (0) = f (0) = f (0) = 0, f (0) = 4 > 0, sledi da funkcija u x = 0

ima lokalni minimum.
4
5.39 Dokazati nejednakost tg x > x za x (0, ).
Rexee. Formirajmo funkciju f (x) = tg x x. Potrebno je dokazati da je funkcija
pozitivna na (0, ). Iz prvog izvoda
 
1
f (x) =
1 < 0 za x 0,
,
cos x
2
4
sledi da je f opadajua, a s obzirom da je f (0) = 0, onda je f (x) < 0 na 0,
.
 
5.40 Dokazati nejednakost tg x > x + za x 0, 2 .
Rexee. Formirajmo funkciju f (x) = tg x x x3 . Potrebno je dokazati da je
funkcija pozitivna na (0, ). Izraqunajmo izvod


1
f (x) =
1 x = tg x x < 0 za svako x 0, .
cos x


Odavde sledi da je funkcija
opadajua
na
x

0,
, a s obzirom da je f (0) = 0, imamo


4
da je f (x) < 0 na 0, .
5.41 Dokazati nejednakost (x + y ) > (x + y ) , gde je x, y > 0, 0 < < .
Rexee. Posmatrajmo sledee ekvivalencije za 0 < < , t > 0
0

Zadatak

00

000

(4)

Zadatak

x3
3

Zadatak

 1

( xy )

( xy )

(x + y ) > (x + y ) y
+1
>y
+1
 1

 1


1
1
( xy ) + 1
> ( xy ) + 1 (t + 1) > t + 1 .

 1

Formirajmo funkciju f (p) = (t + 1) . Potrebno je dokazati da je funkcija f (p)

opadajua. Prvi izvod je





1
p

f 0 (p) =

= e

(tp + 1) p

ln(tp +1)
p

0

1
tp
tp +1

eln(t

1
p +1) p

 1 p 0
= e p ln(t +1) =

ln(tp +1) 1
ln t ln(tp + 1)
p
=
e
p2
p2

ln(tp +1)
p

=e

ln(tp +1)
p

tp
p ln t ln(tp + 1)
tp + 1

ln(tp + 1)
p

ln(tp +1)
p

1
(tp p ln t (tp + 1) ln(tp + 1))
+ 1)
p
ln(tp +1)
1
(tp )t
p
= e
ln
< 0,
p2 (tp + 1) (tp + 1)(tp +1)
= e

p2 (tp

odakle je f (p) opadajua.

103

5.42 Nai lokalne ekstremume funkcije f (x) = x (1 x) .

Rexee. Oblast definisanosti funkcije je (, +). Prvi izvod je

Zadatak

1
3

2
3

1
3

f (x) = (x (1 x) ) =

1 32
x (1
3

2
3

x) + x

1
3

2
(1
3

13

x)

1
(1) =
3

2
3

3
(1 x)2 2 3 x

3
3 31x
x2

1 3x
p
,
3 3 x2 (1 x)

odakle se vidi da ne postoji u x = 0 i u x = 1, a anulira se u x =

Kandidati za lokalni ekstremum su x = 0, x = 1 i x = .
Prvi izvod postoji i neprekidan je u okolini ovih taqaka.
U okolini taqke x = vai
1
3

1
.
3

1
3

f0

1
3

1 3( 31 )
3
= q
= 1
> 0,
2 ( 2 + )
(

)
1
1
3
2
3
3
3 ( 3 ) (1 3 + )

1
3

3
< 0,
+ = q
= 1
( 3 + )2 ( 32 )
3 3 ( 31 + )2 (1 31 )

1 3( 31 + )

za dovo no mali pozitivan broj , pa je x = lokalni minimum, pri qemu je f ( ) =

U okolini taqke x = 0 vai
1
3

1
3

4
.
3

1 3()
> 0,
f 0 () = p
3 3 2 (1 + )
1 3
f 0 () = p
> 0,
3 3 2 (1 )

za dovo no mali pozitivan broj , pa je x = 0 nije lokalni minimum.

U okolini taqke x = 1 vai
1 3(1 )
< 0,
f 0 (1 ) = p
3
3 2 (1 1 + )
1 3(1 + )
f 0 (1 + ) = p
> 0,
3 3 2 (1 1 )

za dovo no mali pozitivan broj , pa je x = 1 lokalni minimum, pri qemu je f (1) =

0.
4
5.43 Ispitati lokalne ekstremume funkcije

Zadatak

xn x
x2 x3
f (x) = (1 + x +
+
+ . . . + )e , n N.
2!
3!
n!

Rexee.
0

f (x) =

Prvi izvod funkcije postoji na R i jednak je

x2
xn1
1+x+
+ ... +
2!
(n 1)!



x2 x3
xn x
xn
1+x+
+
+ ... +
e = ex .
2!
3!
n!
n!

Stacionarna taqka je x = 0, a prvi izvod u okolini te taqke je

()

f () =
e , f () = e , za > 0.
n!
n!
104
0

Odavde sledi zak uqak:

1 Ako je n paran, onda je f () < 0, f () > 0 i funkcija nema lokalnih ekstremuma;
2 Ako je n neparan, onda je f () > 0, f () < 0 i x = 0 je lokalni ekstremum. 4
5.44 Ispitati tok i skicirati grafik funkcije f (x) = e x + 2x
Rexee. 1) Domen funkcije je (, 2] (0, +), zbog uslova x 6= 0 i x + 2x 0.
2) Domen nije simetriqan, te funkcija f nije ni parna ni neparna.
3) Znak funkcije, nule funkcije:
Vae sledee ekvivalencije

Zadatak

1
x

1
f (x) = 0 e x x2 + 2x = 0 x = 2
f (x) > 0 x (, 2) (0, +).

4) Horizontalnu asimptotu nema jer je lim f (x) = lim e x + 2x = +.

Kosa asimptota kada x + je y = x + 2, kada x je y = x 2, jer vae
sledei razvoji (zadatak 5.34)
1
x

x+

x+

1
1
e x x2 + 2x = x + 2 + + o( x1 ), x +,
x
1
1
e x x2 + 2x = x 2 + o( x1 ), x .
x
x=0
1
1
lim f (x) = lim e x x2 + 2x = (+ 0) = lim e x x x + 2.

Ispitujemo ponaxae funkcije u desnoj okolini taqke

x0+

Zbog
lim e

x0+

1
x

x0+

x0+

Lopitalovo pravilo) = lim x

1

x = (+ 0) = lim

ex

x0+ 1
x

ex
= lim 2 =
x0+
x

+
0+

e x x12

=(

x0+

1 32
2


= +,

sledi da je lim f (x) = +, a odatle x = 0 je vertikalna asimptota zdesna.

5) Prvi izvod, monotonost, ekstremne vrednosti: Prvi izvod funkcije je
x0+

1
1
1
1
x2 + 2x + e x
2(x + 1)
f 0 (x) = (e x x2 + 2x)0 = e x x12
2 x2 + 2x

2
3
2
1 x 2x + x + x
1
1 (x
x2 2
2)(x + 2)

= ex
= ex
= ex
x2 x2 + 2x
x x2 + 2x
x x2 + 2x

i monotost funkcije f zavisi od znaka funkcije e

105

1
x

(x 2)(x+ 2)
x

Formirajmo tablicu
monot. (, 2)

(2, 2)

( 2, 0)

(0, 2) ( 2, +)
+
+

+
+
+

+
&
%

nije def. nije def.

nije def. nije def.
nije def. nije def.
nije def. nije def.
nije def. nije def.

Funkcija
f
(x)
opada
na
(,
2)
,
opada
na
(0,
2)
i
raste
na
(
2, +). Taqka

x = 2 D , te je x = 2 lokalni minimum, f ( 2) 5.
6) Drugi izvod, konveksnost, prevojne taqke:
Drugi izvod je
x
x 2
x+ 2
f 0 (x)
f (x)

&


0
1
x2 2
f (x) =
ex
x x2 + 2x



2
x2 + 2x (x2 2)( xx+1
x2 + 2)
1 2x
1
1
x2 2
2 +2x x +
x
x

= e 2
+e
x x x2 + 2x
x2 (x2 + 2x)
2
1 x + 4x + 2
= 2e x
3
x2 (x2 + 2x) 2
00

i iz tablice
konv.

(, 2

2) (2 2, 2)
+
+

&

&

nije def.
nije def.
nije def.
zak uqujemo da je f (x) konveksna na (, 22), f (x) konkavna na (22, 2)
i f (x) konveksna na (0, +). Prema tome, (2 2, 1.64) je prevojna taqka.
Zajedniqka tablica za prvi i drugi izvod je
grafik (, 2 2) (2 2, 2) (0, 2) (2, +)
2

x + 4x + 2
f0
f

f
f
f

7) Grafik funkcije je

dopuniti

(2, 0)

&

(0, +)
+
+

dopuniti dopuniti dopuniti

106

@
@

@
@
@
@
@
@
1.64

@
@

5.45 Ispitati tok i skicirati grafik funkcije f (x) =

Rexee. 1) Domen funkcije je D = (0, +).
2) Funkcija f nije ni parna ni neparna.
3) Iz graniqne vrednosti

Zadatak

arctg x

 

arctg x
2

=
lim f (x) = lim
=0
x+
x+
+
x

sledi da je y = 0 horizontalna asimptota zdesna.

Nema vertikalnu asimptotu
jer je

lim f (x) = lim

x0+

x0+

arctg x

= lim
x0+
x

4) Funkcija je pozitivna na D .
5) Prvi izvod funkcije je

x + o( x)
1 + o(1)

= 1.
= lim
x0+
1
x

f (x) =

0
arctg x

=
x

1
x 21 x
1+x

arctg

x 21 x

x (x + 1)arctg
3
2

2x (x + 1)

6) Drugi izvod funkcije je

f 00 (x) =

2 x


5

2x 2

!0
x


1
=
2

x (x + 1)arctg

2x 2 (x + 1)


3
3
1
1
1

2
arctg x (x + 1) 1+x 2 x x (x + 1) ( x (1 + x)arctg x)( 52 x 2 + 32 x 2 )
x3 (x + 1)2

x(5x + 3)
3arctg x
.
(x + 1)2

107

Znak drugog izvoda zavisi od znaka funkcije

g(x) = 3arctg x

Prvi izvod funkcije g(x) je

x(5x + 3)
.
(x + 1)2


0

x(5x + 3)
g (x) =
3arctg x
(x + 1)2



5x+3

5 x + 2 x (x + 1)2 x(5x + 3)2(x + 1)

3
1
=

1+x 2 x
(x + 1)4


1
2
3(x
+
1)

(x
+
1)(15x
+
3)
+
4x(5x
+
3)
=
2 x(x + 1)3
8x2
=
,
2 x(x + 1)3
0

odakle je g (x) > 0 za svako x (0, +), odnosno g je rastua funkcija na (0, +).
S obzirom da je neprekidna funkcija g rastua na (0, +) i da je g(0) = 0,
funkcija g je pozitivna na (0, +). Dobili smo da je i f (x) pozitivna funkcija
na (0, +), odnosno da je f konveksna funkcija.
S obzirom da je neprekidna funkcija f rastua (zbog f (x) > 0 za svako x
(0, +)) i da je lim f (x) = 0, imamo da je f (x) < 0 za svako x (0, +).
Prema tome, f (x) je opadajua funkcija. Iz sledee tablice se moe videti kako
izgleda grafik funkcije
grafik (0, +)
0

00

00

x+

f
f
f

7) Grafik

&

dopisati

5.46 Ispitati tok i skicirati grafik funkcije f (x) = arctg| ln |x||.

Rexee. 1) Domen funkcije je D = (, 0) (0, +).
2) Funkcija je parna jer je f (x) = f (x) za svako x D .
Za x > 0 vai

arctg ln x,
x 1;
f (x) = arctg| ln x| =
arctg ln x, 0 < x < 1.
108

Zadatak

Ispitajmo funkciju h(x) = arctg ln x na (0, +).

1') Domen funkcije h(x) je D = (0, +).
2') Funkcija h(x) nije ni parna ni neparna.
3') Iz lim h(x) = lim arctg ln x = 2 , prava y = je horizontalna asimptota
zdesna.
Nema vertikalnu asimptotu jer je lim h(x) = lim arctg ln x = 2 .
4') Znak funkcije, nule funkcije
h

x+

x+

x0+

x0+

h(x) > 0 x > 1

h(x) < 0 0 < x < 1
h(x) = 0 x = 1

5') Prvi izvod, monotonost, ekstremne vrednosti

Prvi izvod je
h0 (x) = (arctg ln x)0 =

1
1
1
=
> 0,
2
1 + ln x x
x(1 + ln2 x)

odakle je h(x) rastua na D .

6') Drugi izvod, konveksnost, prevojne taqke
Drugi izvod je 

f

1
1
(1 + ln2 x + 2 ln x)
= 2
h (x) =
2
x(1 + ln x)
x (1 + ln2 x)
1
(1 + ln x)2 0,
= 2
x (1 + ln2 x)
00

odakle je h(x) konkavna na (0, +).

grafik
7') Grafik funkcije h(x)

f
f
f

(0, +)
%

dopuniti

6
2

Grafik funkcije h(x) na (0, +)

109

7) Grafik funkcije f (x)

6
2

Grafik funkcije f (x) na (0, +)

6

Grafik funkcije f (x) na (0, +)

Nai emo uglove pod kojim grafik funkcije f (x) ulazi u taqke x = 1, x = 0 i
i izlazi iz x = 1, x = 0 i x = 1. Vai

x = 1

1
1
1
1
= lim
=
= 1,
2
2
1+0
1 + ln x x x1+ x(1 + ln x)

lim f 0 (x) = lim h0 (x) =

x1+

x1+

odakle je ugao pod kojim izlazi iz x = 1 jednak

1 = arctg1 =

,
4

a iz
f (1 ) = h (1) = 1
sledi da je ugao pod kojim ulazi u x = 1 jednak
0

2 = arctg1 = .
4

110

Ugao pod kojim izlazi iz taqke x = 0 nalazimo i sledeeg

Lopitalovo pravilo
Lopitalovo pravilo

1
1
x
=

lim
=(
)
x0+ (1 + ln2 x)
x0+ x(1 + ln2 x)
x12
x1
1 x12
= lim
= lim
=(
) = lim
= ,
x0+ 2 ln x 1
x0+ 2 ln x
x0+ 2 1
x
x

f 0 (0+ ) = h0 (0+ ) = lim

odnosno = .
Funkcija ulazi u x = 0 pod uglom od , ulazi u x = 1 pod uglom i izlazi u
4
x = 1 pod uglom od .
5.47 a) Ispitati tok i skicirati grafik funkcije

Zadatak


f (x) = 2x ln

ex 1
ex 3

2
.

18
b) Ispitati broj rexea jednaqine 2x ln
=
x + a u zavisnosti od
5
realnog parametra a.
5.48 Neka je data funkcija f (x) = arctg x1 1 +1 x .
a) Ispitati tok i skicirati grafik funkcije f .
b) Ispitati tok i skicirati grafik funkcije F (x) = max{f (x), f (x 7)sgn(x 7)}.
5.49 Ispitati tok i nacrtati grafik funkcije f (x) = e x + 4x + 3.
Rexee. 1) Domen funkcije je D = (, 3] (1, +)
2) Funkcija nije ni parna ni neparna
3) Funkcija je pozitivna na D = (, 3) (1, +), a ima nulu u x = 3.
4) Vai

Zadatak

Zadatak

ex 1
ex 3

2

1
x+1

lim f (x) = lim e x+1 x2 + 4x + 3 = lim e t

pa je x = 1 vertikalna asimptota.
Nema horizontalnu asimptotu jer je
vrednosti
x1+

t0+

x1+

lim f (x) = +.

t2 + 2t = +,

Iz sledeih graniqnih

1
f (x)
e x+1 x2 + 4x + 3
k = lim
= lim
= 1,
x+ x
x+
x
1
n = lim (f (x) x) = lim (e x+1 x2 + 4x + 3 x)
x+
x+
!
 12

1
1 1
3
4
= lim x e x (1+ x )
1+ + 2
1 =
x+
x x




1
1
2
+o( )
1
x
x
= lim x e
1 + + o( x ) 1 =
x+
x




1
2
1
1
= lim x 1 + + o( x ) 1 + + o( x ) 1 =
x+
x
x


3
= lim x 1 + + o( x1 ) 1 = lim 3 + o(1) = 3
x+
x+
x

111

dobijamo kosu asimptotu y = x + 3 kada x +. Sliqno ri kada x imamo

1

1
f (x)
e x+1 x2 + 4x + 3
4
3
k = lim
= lim
= lim e x+1 1 + + 2 = 1,
x x
x
x
x
x x
1
n = lim (f (x) + x) = lim (e x+1 x2 + 4x + 3 + x)
x
x
!

 12
1 1
1
4
3
1+
1+ + 2
+1 =
= lim x e x ( x )
x
x x




1
1
2
+o(
)
= lim x e x x 1 + + o( x1 ) + 1 =
x
x




2
1
1
1
= lim x 1 + o( x ) 1 + + o( x ) + 1 =
x
x
x


3
= lim x 1 + o( x1 ) 1 = lim 3 + o(1) = 3,
x
x
x

pa je y = x 3 kosa asimptota kada x .

5) Prvi izvod je
1
1
f 0 (x) = (e x+1 x2 + 4x + 3)0 = e x+1

1
1 2
2x + 4
x + 4x + 3 + e x+1
2
(x + 1)
2 x2 + 4x + 3
2
2
1 x 4x 3 + (x + 1) (x + 2)

= e x+1
(x + 1)2 x2 + 4x + 3
2
3
2
1 x 4x 3 + x + 4x + 5x + 2
1
x3 + 3x2 + x 1

= e x+1
= e x+1
(x + 1)2 x2 + 4x + 3
(x + 1)2 x2 + 4x + 3
1
1
(x + 1)(x2 + 2x 1)
x2 + 2x 1

= e x+1
.
= e x+1
(x + 1)2 x2 + 4x + 3
(x + 1) x2 + 4x + 3

Iz tablice
monot.

(, 3] (1, 2 1) ( 2 1, +)
1
e x+1
+
+
+
2
x + 2x 1
+

+
+
x+1
x2 + 4x + 3
+
+
+
0
f (x)

+
f (x)
&
&
%
f (x)
(,

3]
x = 1 + 2 D
( 2 1, +)
f ( 2 1) = 4, 46 x = 0 D

dobijamo da funkcija opada na

, opada na (1, 1 + 2) i raste
na
. Prema tome,
je lokalni minimum i iznosi
i
je lokalni minimum i iznosi f (3) = 0.
6) Drugi izvod je

0

1
x2 + 2x 1
x2 + 2x 1
1

= e x+1
(x + 1)2 (x + 1) x2 + 4x + 3
(x + 1) x2 + 4x + 3



x+2
2
2
2

(2x + 2)(x + 1) x + 4x + 3 (x + 2x 1)
x + 4x + 3 + (x + 1) x2 +4x+3
1

f 00 (x) =

e x+1
1

e x+1

2e x+1

(x + 1)2 (x2 + 4x + 3)
x2 + 6x + 7

.
(x + 1)3 (x + 3) x2 + 4x + 3

112

Iz tablice
konv.
1

e x+1
2
x + 6x + 7
(x + 1)3
x+3
x2 + 4x + 3
f 00 (x)
f (x)

(, 3
+
+

+
+

2) (3

2, 3) (1, +)
+
+

+
+
+

(,
3 2)
(3 2, 1.64)

dobijamo da funkcija f (x) konveksna na

i konveksna na (1, +). Prema tome,
7) Grafik funkcije je ...
5.5 Razni zadaci

5.50 Izraqunati lim n
Zadatak

1
n +1
1
e n 1

, konkavna na (32, 3)
je prevojna taqka.
4

2 n

2
.

Rexee.
e

lim n

1
n
1
n

+1

!2

2 n = lim n

2 n+1+

lim n

1+

+ o( 1n )
2 n
1
1

+ 6n
+ o( n1 )
2 n

1
n
1 + 1
2n
n
!2

1+

1+

1
2n

+ o( n1 ) + 1

1
6n n

+ o( n1 n ) 1

2 n

!2

2 n

!2

1

1
1
1
+ o( 1n )
lim n
1+ +
2 n
2 n + 1 + + o( 1n )
n
2 n
2 n 6n





2
1
1
1
1
1
1

lim n
2 n + 1 + + o( n )
1
+
+ o( n ) 2 n
n
2 n
2 n 6n 4n



2
1
1
1
1
1
lim n 2 n 1 + + 1 + + o( n ) 2 n
n
2 n
2 n 3 n 2 n

2

2
1
1
1
1
lim n + o( n ) = lim
+ o(1) = .
n
n
6
36
6 n


=
=
=
=

Zadatak

5.51 Neka je
.

2
ln(1 + 3x ), x 1
ax2 + bx + c, 1 < x 0
f (x) =
sin
x,
x>0
x

Ispitati za koje vrednosti a, b, c R funkcija f je neprekidna, i za ih ispitati

diferencijabilnost i ravnomernu neprekidnost funkcije.
113

Rexee.

Funkcija je neprekidna na (, 1) (1, 0) (0, +). Iz

lim f (x) = lim ln(1 + 3x2 ) = ln 4,

x1

x1

lim ax2 + bx + c = a b + c,

x1+

lim ax2 + bx + c = c,

x0

sin x
lim = 0,
x0+
x

sledi da je c = 0 i a b = ln 4.
Funkcija je diferencijabilna na (, 1) (1, 0) (0, +). Desni izvod u x = 0
je
f+0 (0)

f (0 + h) f (0)
= lim
= lim
h0+
h0+
h

sin
h
h

= lim

h0+

sin h 1
= +.
h
h

Prema tome, funkcija nije diferencijabilna u x = 0.

Ispitajmo diferencijabilnost u x = 1. Desni i levi izvodi su
f+0 (1) = lim

h0+

a(h 1)2 + b(h 1) ln 4

f (1 + h) f (1)
= lim
= b,
h0+
h
h

f (1 + h) f (1)
ln(1 + 3(h 1)2 ) ln 4
= lim
h0
h0
h
h
3 2
2
ln(1 + 4 h 32 h)
3 h + o(h)
3
ln(3h 6h + 4) ln 4
= lim
= lim 2
= .
= lim
h0
h0
h0
h
h
h
2

f0 (1) =

lim

Funkcija je diferencijabilna na (, 0) (0, +).

5.52 Pokazati da vai:
a) za svako x > 1;
b) Q ln k za svako n N.
Rexee. a) Nejednakost je ekvivalentna sledeoj nejednakosti ln x
funkciju f (x) = ln x . Iz
Zadatak

ln x
x1

1
x

k=2

n!
n

x1

1
f (x) =
x
0

x (x 1) 21 x
x

x1
.
x

Posmatrajmo

1 x+1
2 xx1
( x 1)2
=
=
=
<0
3
3
3
x
2x 2
2x 2
2x 2

sledi da je funkcija f opadajua na (1, +), a zbog f (1) = 0, ona je negativna na

(1, +). Prema tome, vai ln x
.
Zadatak se moe uraditi i na drugi naqin. Posmatrajmo funkciju
f (x) =

=
. Znak ove funkcije na (0, +) zavisi od g(x) = x ln x x + 1. Prvi
izvod funkcije g(x) je g (x) = + 1, a drugi g (x) = < 0. Funkcija g (x)
opada na (1, +) i iz g (1) = 0 sledi da g 0 na (1, +). Dokazali smo da je funkcija
g opadajua. S obzirom da je g(1) = 0, vai g(x) 0 za svako x (1, +). Prema tome,
f (x) 0 na (1, +).
114
x1

1
x

ln x
x1

x ln xx+1

(x1) x

1
x

00

ln
x
2 x

ln x
3

4x 2

b) Korixeem nejednakosti pod a) dobijamo da za svaki prirodan broj n 2 vai

n
Y
1
n!
(n 1)!
k1
2
3
n1
= ... =
=
ln k
n.
n
2
3
4
k
n!
k=2
k=2
n
Y

Zadatak

5.53 U zavisnosti od realnog parametra , odrediti

.


lim


cos

n2 + 4n + 2
n3 + 3n2

1
+ 2
2n

n
.

Korixeem razvoja cos x = 1 + o(x ) i (1 + x)

graniqne vrednosti lim(1 + x) = e dobijamo

Rexee.

x2
2

1
x

= 1 x + x2 + o(x2 )

x0

lim

=
=
=
=
=
=

Zadatak

  2

n
n + 4n + 2
1
cos
+ 2
n3 + 3n2
2n
 

n
1 1 + n4 + n22
1
lim cos
+ 2

n
n
2n
1 + n3
!n


1 !
2
4
3
1
1
1+ + 2
1+
+ 2
lim cos
n
n
n n
n
2n


n
  
2
9
1
4
3
1
1
+ 2
lim cos
1+ + 2
1 + 2 + o( n2 )
n
n
n n
n n
2n
n

  
1
1
1
1
1 + 2 + o( n12 )
lim cos
+ 2
n
n
n n
2n

 
n
1
1
1
1
lim cos
+ 2 3 + o( n13 ) + 2
n
n n
n
2n
!n

2
1 1
1
1
1
+

+ o( n13 ) + o( n12 ) + 2
lim 1
n
2 n n2 n3
2n
1

n , = 3
e
1
1, < 3
lim 1 3
=
n

n
0, > 3.
4

5.54 Nai konstante a, b, c tako da funkcija

.

sin x2 x3
, x < 0;
a
xb
f (x) =
c,
x=0
x2
x ,
x>0

bude neprekidna na R. Za takve dobijene konstante ispitati diferencijabilnost funkcije

f (x). Da li je funkcija f (x) injektivna na [1, +)?
Rexee. Funkcija je dobro definisana jer vai sin x x > 0 za svako x < 0.
2

lim xx = lim ex

x0+

x0+

115

ln x

= 1.

p
x2 x3 + o(x3 )
1 x + o(x)
lim a
=
lim
a
x0
x0
xb
xb1

a, b = 1
1 + x + o(x)
,
b>1
= lim a
=
x0

xb1
0,
b<1

sin x2 x3 1
lim a
=
x0
xb

Prema tome, dobijamo da je a = 1, b = 1 i c = 1.

Funkcija je diferencijabilna na (, 0) (0, +) jer su funkcije
i
x diferencijabilne na (, 0), odnosno (0, +). Ispitajmo diferencijabilnost u
x = 0. Vai

x2

lim

h0+

sin x2 x3
x

hh 1
eh ln h 1
= lim
h0+
h0+
h
h
2
2
1 + h ln h + o(h ln h) 1
h2 ln h + o(h2 ln h)
= lim
= lim
h0+
h0+
h
h
= lim h ln h + o(h ln h) = 0,

f (0 + h) f (0)
=
h

lim

h0+

sin h2 h3 h
lim
= lim
h0
h0
h
h2
p
p
h2 h3 + o(h3 ) h
1 h + o(h) 1
1
= lim
= lim
= .
2
h0
h0
h
h
2

f (0 + h) f (0)
=
lim
h0
h

sin h2 h3
h

Levi i desni izvod se razlikuju, odakle funkcija nije diferencijabilna u x = 0.

Zbog
 
f (x) = x
= x (2x ln x + x) > 0 na (1, +)
funkcija je rastua, a iz neprekidnosti na [1, +) sledi da je i injektivna. 4
5.55 Neka je data funkcija f (x) = 3x 6 ln
.
a) Nai konstante a, b, c tako da vai f (x) = ax + b + + o( ) kada x +.
b) Ispitati tok i skicirati grafik funkcije f (x).
v) Nai jednaqinu tangente grafika funkcije f (x) koja sa pozitivnim delom x-ose
zaklapa ugao od 135 .
Rexee. a) Korixeem razvoja dobijamo
x2

Zadatak

x2

x+2 2
x1

c
x

1
x

2

2
1 + x2
x+2
3x 6 ln
= 3x 6 ln
x1
1 x1
!

2 
2
2
1
3x 6 ln
1+
1
x
x



4
2
1
1
3x 6 ln
1 + + o( x )
1 + + o( x )
x
x


6
3x 6 ln 1 + + o( x1 )
x
6
3x 6 + o( x1 ),
x


f (x) =
=
=
=
=

116

odakle je a = 3, b = 6, c = 6.
b)
1) Oblast definisanosti funkcije: D = (, 2) (2, 1) (1, +).
2) Funkcija nije ni parna ni neparna
3) Znak funkcije:
4) Funkcija ima vertikalnu asimptotu u x = 1 i u x = 2. To sledi iz sledeih
graniqnih vrednosti
lim f (x) = lim f (x) = ,

x1+

x1

lim f (x) = lim f (x) = +.

x2+

x2

Horizontalnu asimptotu nema. Kosa asimptota je 3x 6 kada x .

. Iz tablice
5) Prvi izvod je f (x) =
monot. (, 2) (2, 1) (1, 0) (0, 1) (1, +)
3x(x+1)
(x1)(x+2)

x
x+1
x1
x+2
f 0 (x)
f (x)

+
%

+
+

+
+
+

+
+
+
+
+

+
&
%
&
%
f (x)
(, 2)
(2, 1)
(1, 0)
(0, 1)
(1, +)
x = 1 D
f (1) = ln 49 x = 0 D
f (0) = 6ln 4.

dobijamo da funkcija raste na

, opada na
, raste na
,
opada na i raste na
. Prema tome,
je lokalni minimum i
iznosi
,a
je lokalni maksimum i iznosi
. Iz tablice
6) Drugi izvod je f (x) =


konv. (, 2) 2, , 0
(0, 1) (1, +)
00

6(2x+1)
(x1)2 (x+2)2
1
2

6
2x + 1
(x + 2)2
(x 1)2
f 00 (x)
f (x)

+
+
+

+
+
+

f (x)

1
2

+
+
+

+
+
+

+
+
+

(, 2)

dobijamo da je funkcija
konveksna na
, konveksna na 2,
,


konkavna
na , 0 , konkavna na (0, 1) i konkavna na (1, +). Prema tome,
,
je prevojna taqka.




1
2

f (x)
f (x)
f (x)

15
2

1
2

1
2

(, 2) (2, 1)
%
&

dopuniti dopuniti

7) Grafik funkcije je...

1, 21
%

dopuniti

117

21 , 0
%

dopuniti

(0, 1)
&

dopuniti

(1, +)
%

dopuniti

= 1 Iz jednaqine dobijamo x =
v) Vai f (x) = tg 135 = 1, odnosno
,x =
, pa su jednaqine tangenti y = (x x ) + f (x ) i y = (x x ) +
f (x ).
4
5.56 a) Neka je funkcija F C[0, +) D(0, +), F (x) 0 za x
[0, +), F (0) = 0 i lim F (x) = 0. Dokazati da postoji (0, +) tako da je
F () = 0.
b) Neka je f C[0, +) D(0, +), f (0) = 1 i |f (x)| za svako x (0, +).
Dokazati da postoji c (0, +) tako da je f () = .
Rexee. a) Ako postoji x (0, +) tako da je F (x ) = 0, onda moemo primeniti
Rolovu teoremu na segmentu [0, x ]. Ako je F (x) < 0 za svako x (0, +), onda je
F (x ) = b < 0. Iz graniqne vrednosti lim F (x) = 0 sledi da postoji x > x za koje
je 0 > F (x ) = c > F (x ). Funkcija F (x) je neprekidna na [0, x ] i na [x , x ], odakle na
osnovu Bolcano Vajerxtrasove teoreme postoje taqke m (0, x ), n (x , x ) za koje je
F (m) = F (n) = . Primeujui Rolovu teoremu na [m, n] vai da postoji (m, n) za
koje je F () = 0.
4
b) Primenimo deo pod a) na funkciju F (x) = f (x) .
5.57 Nai graniqnu vrednost niza a = + x + n2
u zavisnosti od
pozitivnog parametra x.
Rexee. Zbog
0

1+ 3
2

3x(x+1)
(x1)(x+2)

1 3
2

Zadatak

x+

1
1+x

1
(1+)2

x+

c
2

1
1+x

Zadatak

ln nx
n+1

1
n

x (0, 1)
0,
ln nx
n
1,
x=1
lim x =
= 0,
, lim n2n = , lim
n
n
n n + 1

+, x > 1

posmatraemo sledee sluqajeve:

= 0, lim
1 Za x > 2 vai lim
gore ograniqee

r
an =

i doe

ln nx
n+1
xn

n2n
n
n x

=0

, a odatle za dovo no veliko n dobijamo

ln nx
n
n
+ xn + n2n n xn + xn + xn = 3 n xn = x 3
n+1
r
an =

ln nx
+ xn + n2n n xn = x.
n+1

Iz lim x = x, lim x x = x i Teoreme o dva policajca imamo

n

lim an = x.

Za x = 2 vai lim
gore ograniqee

r
an =

ln n2
n+1
n2n

2n
n
n n2

= 0, lim

, a odatle za dovo no veliko n dobijamo

=0

ln n2
n
n
n
+ 2n + n2n n n2n + n2n + n2n = 3 n n 2n = 3 n n2
n+1

118

i doe
Iz

n
n ln n
+ 2n + n2n n2n = 2 n n.
an =
n+1

lim 2 n n = 2, lim 2 n 3 n n = 2

i Teoreme o dva policajca imamo

lim an = 2.

Za x (0, 2) vai lim

dobijamo gore ograniqee
3

r
an =

i doe

ln nx
n+1
n2n

xn
n
n2
n

= 0, lim

, a odatle za dovo no veliko n

= 0

ln nx
n
n
n
+ xn + n2n n n2n + n2n + n2n = 3 n n 2n = 3 n n2
n+1
r
an =

ln nx
n
+ xn + n2n n2n = 2 n n.
n+1

Iz lim 2 n = 2, lim 2 3 n = 2 i Teoreme o dva policajca imamo

n

lim an = 2.

Prema tome,


lim an =

Zadatak

2, x (0, 2]
x, x > 2.

5.58 a) Nai Maklorenov polinom treeg stepena za funkciju

.

f (x) = arcsin x.

b) Izraqunati graniqnu vrednost:



1
arctg 2n
n +1
n earcsin n e
lim

Rexee.

n cos n1 sin n2 2

a) Maklorenov polinom treeg stepena je

M3 (x) = f (0) +

f 0 (0)
f 00 (0) 2 f 000 (0) 3
x+
x +
x.
1!
2!
3!

Nai emo izvode funkcije do reda 3. Imamo

1
f 0 (x) =
,
1 x2

00

f (x) =

1 x2

0

1
3
3
1
= (1 x2 ) 2 = (1 x2 ) 2 (2x) = x(1 x2 ) 2 ,
2

119






3 0
3 0
3
x(1 x2 ) 2 = (1 x2 ) 2 + x (1 x2 ) 2




2 32
2 52
= (1 x )
+ x 3x(1 x )




5
3
= (1 x2 ) 2 + 3x2 (1 x2 ) 2 ,

f 000 (x) =

te je Maklorenov polinom
b) Korixeem dela pod a) imamo



1
1
1
1
+ 16 13 +o( 3 )
arctg n
1+ 12 )
(
n
n
n e
n
n e
n earcsin e

2


= lim
n n 1 1 2 + o( 13 )
n cos n1 sin n2 2
3n4 3 + o( n13 ) 2
2n
n
n


1
1
1 1
1
1
+
+o(
)

arctg
( n n3 )
n e n 6 n3 n3 e


lim

lim

lim

1
n

=
=

arctg

n
n2 +1

n 1 2n1 2 + o( n13 ) n2 3n4 3 + o( n13 ) 2


1
1 1
1
n 1 + n1 + 16 n13 + 12 n12 + 16 n13 + o( n13 )) e( n n3 ) 3 n3
73 n12 + o( n12 )


n 1+
=

1
M3 (x) = x + x3 .
6

1
n

1 1
2 n2

lim

n 1+

1
n

1 1
2 n2

1 1
3 n3

lim

o( n13 )

1
1
43 +o( 3 )
n
3n
n

73 n12 + o( n12 )

lim

1 1
3 n3

11 1
6 n3
73 n12

+ o( n13 ) 1 n1 +
73 n12 + o( n12 )

4
3n3

1
2n2

1
6n3

+ o( n13 )

11
+ o( n13 )
+ o(1)
11
= lim 6 7
= .
1
n + o(1)
14
+ o( n2 )
3
4

neka vai

Zadatak

5.59 Neka je funkcija f neprekidna na [0, 2], diferencijabilna na (0, 2) i

.

i |f (x)| M za svako x (0, 2).

Dokazati da je funkcija f nenegativna na [0, 2].
Rexee. Pretpostavimo da postoji x (0, 2) za koje je f (x) < 0. Ako je x (0, 1], onda
na osnovu Lagranove
teoreme
postoji
c (0, x) tako da je f (c) =
,
a
odatle


|f (c)| = 
= M.
>
Sliqno se dokazuje kada je x (1, 2). Primeuje
teorema na (1, 2) i

 se Lagranova


= M.
dobija se da postoji c (1, 2) tako da je |f (c)| = 
>
Doxli smo do kontradikcije. Prema tome, f je nenegativna na [0, 2].
4
5.60 Neka je funkcija f neprekidna na [0, 2], diferencijabilna na (0, 2) i
neka vai
f (0) = f (2) = M > 0 i |f (x)| M za svako x (0, 2).
Dokazati da je funkcija f pozitivna na [0, 2].
120
f (0) = f (2) = M > 0

f (x)M
x

M
1

Zadatak

f (2)f (x)
2x

M
1

f (x)f (0)
x

Pretpostavimo da postoji x (0, 2) za koje je f (x) = 0. Ako je x (0, 1), onda

na osnovu Lagranove
teoreme
postoji
c (0, x) tako da je f (c) =
,
a
odatle


= M.
|f (c)| = 
>
Sliqno se dokazuje kada je x (1, 2). Primeuje
teorema na (1, 2) i
 se Lagranova



dobija se da postoji c (1, 2) tako da je |f (c)| = 
= M.
>
Ako je x = 1, onda postoji x (0, 1) tako da je f (x ) 6= M x + M , inaqe ne bi
funkcija bila diferencijabilna u x = 1. Ako je f (x ) < M x + M , onda primenimo
Lagranovu teoremu na (0, x ) i dobijamo da postoji x (0, x ) tako da je
Rexee.
0

f (x)f (0)
x

f (x)M
x

M
1

f (2)f (x)
2x

M
1


 
 

 f (x1 ) f (0)   f (x1 ) M   M + M x1 M 





 = M.
|f (x2 )| = 
=
>

x1
x1
x1
0

Ako je f (x ) > M x +M, onda emo primeniti Lagranovu teoremu na (x , 1) i dobiti

kontradikciju.
Doxli smo do kontradikcije. Prema tome, f je pozitivna na [0, 2].
4
1

121