7 loi hnh thng minh

(Seven kinds of smart)

"Mt cun sch s gip bn khm ph
v pht huy ti a sc mnh tr tu tim n trong con ngi"
Th loi: Khoa hc
Tc gi: Thomas Armstrong
Dch gi: Mnh Hi, Thu Hin
nh my: Tatchan

Li cm n
Ti xin gi li cm n c bit n ba ngi c cng gp phn to ra cun sch ny.
u tin l ngi qun l ca ti, c Linda Allen, c l ngi kin nhn a ti i khp m
cung cc nh xut bn tm c ni xut bn cun sch ny. Ngi th hai ti cn cm n l
bin tp vin ca ti, Rachel Klayman, s ham hiu bit tri thc v s sc bn v ngn ng ca
anh gp phn ng k hon thnh tc phm. Ngi th ba v l ngi quan trng nht, tin
s Howard Gardner, ng m thm ng h ti trong nhiu nm tri, chia s vi ti nhiu
danh mc ni dung, cc bo co khoa hc cha cng b, nhng bn tho nghin cu cng nhng
li khuyn sng sut bng th in t hoc qua hp th thoi ca ng.
Ti cng xin gi li cm n n Deb Brody v John Paine v s h tr v gi ca h i vi
ti trong qu trnh chun b cc thng tin, ti liu cp nht xut bn cun sch ny. Ti cn
mun cm n ti tt c nhng c nhn, nhng ngi c nh hng ti ti hay ng h ti
theo mt cch nht nh no trong qu trnh ti thai nghn tng, nghin cu v vit ln
qun sch ny, y l mt giai on ko di trong nhiu nm. H gm c Delee Lartz, Robert
Mckim, Mert Hanley, Sue Teele, Sally Smith, Dee Dickinson, Roger Peter, Kurt Meyer, Frank
Barr, Lawrence Green, David Thornburg, Richard Bolles, Maggic Strong, v Coby Schasfoort.
Ti cng cm n hng ngn thnh vin tham gia cc bui hi tho ca ti v thuyt tr thng
minh a dng din ra trong nhiu nm, nhng cu hi v li ni ca h gip ti lm r c
nhiu iu trong ni dung ca thuyt v tr thng minh ny, ng thi lm n tr nn thc t v
hu ch vi tt c c gi.

Li ni u
Nu cu hi "Bn thng minh nh th no?" c t ra th nhiu kh nng, cu tr li ca
bn trong tnh hung ny ch tp trung da vo kt qu cc bi kim tra v cc k nng trong lp
hc, t khi bn cn cp sch ti trng. C th bn va gii c mt cu vui trn mt t bo
ph thng no , lin quan n vic gii quyt vn theo kiu nh "x c th l y v b c th l
...", hoc l mt cu yu cu bn a ra nhng nh ngha v nhng t chng hn nh
"ngi bn xn" v k l mt l tri (matafacient). Trc y, c th bn tng lm mt bi
kim tra tr thng minh khi cn i hc hoc khi bn i xin vic.
Nhng khi nim v ch s IQ v tr thng minh c nh hng cc k to ln n sc sng to
ca hng triu ngi dn nc M. Vic c mt ch s IQ thp hay thiu s khn ngoan trong x

hi chng ta c nguy c b gn cho nhng nhn hiu l "tr tu chm pht trin" hoc cn ti t
hn na. Trn thc t, nhiu t ng c tnh cht bi nh nht trong vn ho ca chng ta, gm c
cc t nh: ngi n n, k ngu si v thng ngc, trc kia tng c coi l nhng cch gi
chnh xc, thm ch l khoa hc m t c nhn no ch t im thp, nm phn di cng
ca ng cong th kt qu kim tra tr tu. Mt khc, khi c coi l mt ti nng hay thin
ti (nhng ngi no nhn im IQ vo khong 140 hoc hn na) th s nhn c nhng u
i v s tng thng ca x hi. Chnh x hi l ni cung cp lng bng hu hnh v nhiu
u i khc cho nhng c nhn no c coi l th hin c s chi sng v u t nht.
Sinh vin tt nghip cc trng i hc hip h i cc trng i hc danh ting nh
Harvard, Stanford..., ngoi vic bng cp ca h c x hi trng dng, h cn c thu nhp cao
v c hng nhiu li ch khc na. V vy cng khng c g phi ngc nhin khi c rt nhiu
ngi trong s chng ta, hng m vn nm thao thc v bn khon t hi: Ch s IQ thc s
ca mnh l bao nhiu?
Quyn sch ny khng gip bn nng cao c ch s IQ. N cng khng h tr c bn
trong vic chun b cho cc k thi nh SAT, LSAT, ACT hay bt k mt cuc kim tra nh gi
tr thng minh no trong s cc cuc thi c tnh cht nh vy vn hng ngy din ra trong x hi
chng ta. Mc d mt vi mc trong cun sch ny l thc hin cc tnh hung nhng bi kim
tra hc thut v kim tra tr thng minh, nhng c v vn nhng cun sch khc s gip bn
nng cao ch s IQ tt hn nhiu so vi cun sch ny trong vic dy v hng dn bn cc k
nng cn thit vt qua c mt cuc kim tra ch s IQ in hnh hay mt cuc thi vo i
hc.
y cng khng phi l cun sch dy cch hc v tip thu nhanh. Thm ch trn thc t,
cun sch ny cn c mt thng ip ngm l: Nhng hnh ng thng minh, tr tu cn phi c
thi gian bc l c kt qu. Bn hy nh rng, phi tri qua nhiu nm th Michelangelo
mi v nn c tc phm hi ho SISTINE CHAPEL v rng GOETHE mt gn 60 nm tri
vit c tc phm kinh in ca ng l FAUST. Chc bn hiu mt iu: Nhng th tt
p th phi dnh nhiu thi gian.
Cui cng cng cn phi ni thm l cun sch 7 loi hnh thng minh khng phi l th c
th lm tng nng lc b no ca bn. Thc s ti cm thy tr c ca bn khng cn phi ln
mnh hn na, thm ch nhng iu g c sn con ngi ca bn cn cn c ngi ca.
Trong bn c cc t bo no tch cc cn thit i vi bn, a bn vn ti nhng
iu tt p, tuyt vi trong cuc i ca mnh.
Ti mong bn s thy cun sch 7 loi hnh thng minh nh l mt cng c, phng tin
gip bn t i mi kh nng nhn thc c nhn ca chnh bn thn bn. Quyn sch ny s cho
bn thy c v phi cng nhn mt s tht rng bn l mt ngi c ti nng ln, thm ch
ngay c khi tt c nhng ngi bn gp t trc ti nay trong cuc sng ca mnh u ni vi
bn rng bn khng phi nh vy. Ti hy vng quyn sch ny s thuyt phc c bn rng
bn khng thiu ti nng. thi c i, ngi ta quan nim rng trong bn thn mi con ngi
u c mt v thn. l mt loi thn linh bo v v i cng mi con ngi trong sut c cuc
i h, gip mi ngi vt qua nhng kh khn, bt li gp phi trong cuc sng v lm con
ngi ln ln c nh mi ngi khc. Ngy nay chng ta nh mt i s cm nhn c
ngha nguyn thu ca khi nim v thn (c lin quan trn phng di
n ngun gc t vng
vi v thn trong cy n ca truyn thuyt Rp) do nhng lo lng ca chnh chng ta i vi
vic kim tra ch s IQ cng nhng iu v ngha tng t khc.

V y l lc chng ta mang iu quay tr li. cng l nhng g m cun sch ny nh

lm, thng qua vic quyn sch s ch ra cho bn thy rng, c nhiu cch tr nn thng minh
v khn ngoan. Ni dung cun sch "7 loi hnh thng minh" gm c:
* Nhng hiu bit cn bn lm nn tng v qu trnh din ra hot ng nhn thc ca bn.
* Danh sch kim tra xc nh kh nng nhn thc no ca bn l mnh nht v kh nng
no l yu nht.
* Cc bi t p thc hnh nhm kho st v lm quen vi nhng phng php gip tr nn
thng minh, khn ngoan hn.
* Cc mo thc hnh v nhng kin ngh nhm mc ch pht trin tng loi ti nng, tr
thng minh khc nhau.
* Cc tng v ngun ng lc p dng trc tip c hc thuyt v nhiu loi tr thng
minh ny vo cuc sng ca bn.
Thm vo , quyn sch ny a ra nhng v d c th v nhng phng php ng x thng
minh, ti nng ginh c im cao trong cc cuc thi ngh nghip, c ly t v s nhng
nn vn ho khc nhau trn th gii. Bn cng c c hi thc tp nhng k nng quan st ca
Kalahari Bushman, kh nng giao cm, hiu ngi ca v quan Manhatan, phng php thin
ca v s Pht gio Theravadan, nng lc sng to hnh tng m nhc ca mt nh son nhc
chu u v nhiu trng hp khc na.
Sau khi c xong quyn sch ny, ti m bo rng bn s thu c nhiu hiu bit v c cm
nhn mi m v nhng con ng nhn thc khc nhau, nhng iu c thc hnh v s
dng trong thc t t hng nghn nm nay, tt c cc vng, min trn tri t ca chng ta.
Quyn sch ny m u bng nhng thng tin, dn lun c bn v hc thuyt nhiu loi ti
nng tr tu. Ni dung ca Chng 1 l khi qut li cc kt qu da trn thnh tu nghin cu
ca trng i hc HARVARD, cho rng thc t c t nht 7 loi ti nng, tr tu chnh trong t
duy v kh nng ca con ngi. Ni dung t Chng 2 n Chng 8 s quay li v tp trung
xem xt k tng loi tr thng minh trong s 7 loi tr thng minh, l: Tr thng minh ngn
ng (Chng 2); Tr thng minh khng gian (Chng 3); Tr thng minh m nhc (Chng 4);
Tr thng minh vn ng c th (Chng 5); Tr thng minh l -gic (Chng 6); Tr thng minh
tng tc c nhn (Chng 7); Tr thng minhin tm (Chng 8). Bn chng cn li cui
cng nu ra cho bn nhng c hi , thi im p dng hiu bit v 7 loi hnh thng minh,
nhm lm pht trin n r nhng tim nng qu bu cn n giu trong con ngi ca bn
(Chng 9); vt qua c nhng kh khn trong vic hc tp v nhn thc (Chng 10); tng
cng hiu sut, cht lng ca cng vic m bn lm (Chng 11) v cch nui dng, duy tr
nhng mi quan h gia con ngi vi nhau (Chng 12). on kt cun sch s i tm hiu
xem trong tng lai, quan nim v cc gi tr tiu chun v kiu tr tu, ti nng khc nhau c th
s thay i nh th no. Quyn 7 loi hnh thng minh kt thc bng phn gii thiu cc t liu,
ti liu tham kho ph bin ca cun sch, gii thiu cc t chc, cc phn mm my tnh v cc
tr chi m bn c th s dng chng gip bn rn luy n, pht trin c tng loi nng lc
c sn trong con ngi bn trong s 7 loi ti nng tr tu k trn.
Quyn sch ny chnh l th dnh cho bn nu bn thc s l ngi mun m rng v pht
trin c nhng nng khiu t nhin ca mnh trong sut c cuc i. N cng c bit hu ch
i vi bn nu bn ang mt trong nhng hon cnh sau:
* Bn va tri qua mt trong nhng cuc kim tra tr thng minh hay kim tra s hiu bit
no , nhng bn cm thy kt qu ca cuc kim tra khng n i ln ng c gi tr thc ca
con ngi bn.

* Bn cn c thm thng tin v c im s thch, ti nng ring ca mnh chun b cho

mt cng vic mi hoc lm mt nhim v mi trong cng vic hin ti ca bn.
* Bn ang thch th c tm hiu tim nng sng to ca mnh v iu gip lm tng
thm s trng thnh ca bn thn bn.
* Bn mun khm ph xem bn suy ngh v hc tp t c n mc no theo cch t
nhin nht.
* Bn mun bit c kiu suy ngh ca bn c nh hng nh th no n mi quan h gia
bn vi v (chng), con trai hay con gi, bn b, h hng hay bn hc cng i hc vi bn.
* Bn ang l mt ngh s, mt vn ng vin, nh son nhc hay l mt ngi no c
ngh nghip mang tnh sng to, bn ang cn tm ly mt khun mu tr tu tn vinh v ca
ngi nhng thnh qu cng vic m bn sng to c cho cuc sng, ng thi lm cho
chng (nhng thnh qu cng vic ca bn) tr nn ng gi hn vi x hi.
* Bn ngh l bn thiu mt kh nng no trong hc tp v bn mun lm r hn hiu
c nhng iu trong con ngi bn.
* Bn dy hoc hng dn cho mt ngi no m h cn c nh gi tr tu chnh xc, cn
xy dng lng t trng hoc nhng kh nng khc trong cuc sng thc t.
i vi ti, nim ham thch khm ph v nghin cu v 7 loi hnh thng minh c bt
u sau qu trnh nhiu nm lm vic cng v mt thy gio tiu hc. Ti tr nn tht vng
vi cch m tt c thy c gio v cc bc ph huynh dy con em h. Ci cch ny, cp
i tim nng hc tp t nhng em nh c th pht trin rc r ch v tp trung ch qu nhiu
vo t ng v con s, trong khi lng ph mt nhng ti nng v nng khiu bm sinh khc. C l
bn ging nh mt trong nhng a tr ny, mt c nhn th hin kh nng v m nhc, ngh
thut; nng khiu quan st, x hi, c kh, vt l v thm ch c kh nng tm linh, nhng nhng
kh nng vn cn thiu s chm cht ca gia nh cng nh ca trng hc. Quyn sch ny
s gip bn phc hi li nhng kh nng tr tu v h tr bn trong vic tm ra con ng a
nhng nng khiu ca bn tr thnh hin thc mt cch tt nht. Nh Ben Franklin ni "ng
t che lp ti nng ca bn. Trong bng rm th chic ng h mt tri lm sao cn l chnh n".
Hy hc cch sn sng i ra di nh sng mt tri, v sau l lm th no bn thc s
ni bt nh nhng g vn c ca bn nh.

Chng 1: Thuyt tr thng minh a dng

Bn hy dnh mt cht thi gian tng tng rng bn ang sng trong thi k tin s.
Na m bn b nh thc bi ting ng nh sm ca mt n voi ma mt ang di chuyn v
pha lu tri ca bn. By gi bn c th a bt c c nhn no ca th k XX t vo mi
trng nguyn thu ca bn c th thot khi tnh th mc kt .
Ai s l ngi nh vy? Albert Einstein? Khng th c v ng y qu nh b. James Joyce
th sao? Rt tic v ng ta b cn th nng. Vy Franklin Delano Roosevelt th th no? Phi, nu
ng ta khng ngi trn mt chic xe ln. Nh vy, nhng ngi n ng ni ting nht ca th
k XX tr nn t hu dng vo lc bn cn nh th ny. Trn thc t l nhiu ngi trong s h
s gp nguy him v nhanh chng b tiu dit trong mi trng nguyn thu. Theo cch khc,
nu ti gi cho bn a ra mt ai nh Michael Jordan hay Arnold Schwarzenegger th chc
l h s gip bn thot khi tnh th kh khn trn.
Trong hon cnh ny cn phn x nhanh, kh nng nh hng khng gian nhy bn, tc ,
sc mnh v s lanh l, nhiu hn l cn n phng trnh nh sng (E=MC), mt tc phm vn

hc (Finnegans Wake) ca James Joyce hay mt chng trnh ci cch kinh t (New Deal). th
k th 20, chng ta tr nn quen thuc vi tr thng minh cp cao trong cuc sng cng
nhng ngi "mt sch", nh tr thc v vi s.
Ngoi ra, cn c cchnh ngha tr thng minh l kh nng ng ph thnh cng vi hon
cnh, iu kin mi v nng lc hc hi c t kinh nghim tri qua ca cc c nhn khc.
Nu xe t ca bn b hng ngay gia ng cao tc, ai l ngi thng minh nht gii
quyt vn ny? Liu s l mt tin s trit hc mt trng i hc ln hay l mt th sa
xe vi trnh ph thng trung hc? Nu bn b lc gia mt thnh ph rng ln th ai c th
l ngi gip bn nhiu nht? S l mt v gio s ng tr hay l mt cu b c gic quan
nh hng u vit? C th thy tr thng minh ph thuc vo hon cnh, nhim v v nhng
yu cu m cuc sng t ra cho chng ta, ch khng phi cn c vo mt ch s IQ, mt tm
bng i hc hay mt chc danh uy tn. Kt qu nghin cu trn nhng ch s c tnh d on
ca cc bi kim tra IQ khng nh iu ny.
Mc d cc bi kim tra tr thng minh d on c nhng thnh cng ca hc sinh, sinh
vin khi cn ang i hc mt cch kh vng chc, nhng chng li tht bi trong vic ch ra l
cc sinh vin lm vic ra sao trong cuc sng thc sau khi ri khi gh nh trng. Mt cuc tm
hiu i vi nhng nh chuyn mn t c nhiu thnh cng trong cuc sng cho thy, c
n 1/3 trong s h c ch s IQ thp. Nh vy mt thng ip r rng l: Cc bi kim tra IQ
mi ch nh gi c mt th c th tm gi l "nng khiu i hc", trong khi tr thng minh
tht s phi c hiu trong phm vi rt rng ln vi nhiu loi k nng khc nhau.
Quyn sch ny bn v nhng cch biu hin khc ca tr thng minh. S th v hn vic ta
ch ni v tr thng minh nh th n l mt dng vt cht k diu nm trong no, c th o c
bng cch kim tra ch s IQ, hay tr thng minh nh l mt nhim sc th u t c ban tng
cho mt s t nhng c nhn may mn ngay t lc mi sinh ra, m thay vo chng ta s cp
n nhiu dng tr thng minh khc nhau, ta c th gp c trn mi ng ng ca cuc sng.
Chng ta s xem xt tr thng minh ca mt vn ng vin, mt ngh s, nh son nhc, mt
vin qun tr, nh tm thn hc, k ton vin, ngi bn hng, gio vin tiu hc, th hn, th
sa cha my mc, kin trc s v nhng ngi khc na. Trn phm vi ton cu, chng ra cng
s kho st v tr thng minh v ang tn ti trong cc nn vn ho khc nhau, bao gm c ti
nng i bin ca nhng ngi Polynesian (Plindi), kh nng k chuyn ca nhng ngi ht
s thi dn tc Nam T, v s nhy bn ca nhng nh qun l ngi Nht Bn.
Trong quyn sch ny bn s nghin cu v mt tng c tnh cch mng, ang ngy cng
thi ht c s quan tm ca ng o cc nh khoa hc cng nh ca rng ri cng chng.
l hc thuy t v nhiu loi thng minh khc nhau, c nh tm l hc Howard Gardner xy
dng v pht trin t 15 nm qua, hc thuyt thch thc cc nh kin c v vic nh th no
l s khn kho,thng minh. Gardner tin tng rng nn vn ho ca chng ta qu tp trung
ch trng vo li t duy l-gic v t duy bng li ni - y l nhng nng lc ch yu c nh
gi trong mt bi kim tra tr thng minh, trong khi b qua nhng dng khc ca tr tu v
s hiu bit. ng a ra kin l c t nht 7 loi tr thng minh khc nhau, u xng ng c
coi nh nhng cch thc quan trng ca suy ngh v t duy.

By loi hnh thng minh

Loi th nht l s thng minh v ngn ng. y l tr thng minh ca cc phng vin, ngi
k chuyn, cc nh th v lut s. Loi t duy ny em li cho chng ta tc phm "Vua Lear"
ca Shakespeare, "Odyssey" ca Homer v truyn thuyt "Nghn l mt m" ca ngi Rp.
Ngi c kh nng v ngn ng c th tranh ci, thuyt phc, lm tr hay lm hng dn c hiu

qu bng vic s dng li ni. H thng yu thch cc cch s dng m thanh ca t ng, thng
qua s chi ch, tr t v cch un li. i khi h cng hay a tin vt bi v h c kh
nng nh cc s kin. H c th tr thnh cc bc thy v c v vit. H c mt cch tham
lam, c kh nng vit mt cch r rng v c th phng i ngha ln theo cc cch khc nhau
t nhng tin bi bo, bc nh bnh thng.
Loi th hai, thng minh l-gic - ton hc, l tr thng minh i vi nhng con s v s lgic. y l tr thng minh ca cc nh khoa hc, k ton vin v nhng nh lp trnh my tnh.
Newton iu khin v khai thc c loi tr thng minh ny khi ng pht minh ra cc php
tnh vi phn. Einstein cng tng t khi ng xy dng v ph t trin hc thuyt tng i ca
mnh. Nhng nt tiu biu nht ca ngi thin v tr thng minh l-gic - ton hc gm c kh
nng xc nh nguyn nhn, chui cc s kin, cch t duy theo dng nguyn nhn - kt qu, kh
nng sng to cc gi thuyt, tm ra cc m hnh s hc hoc quy tc da trn cc khi nim,
ng thi a thch cc quan im da trn l tr trong cuc sng ni chung.
Tr thng minh v khng gian l loi nng lc th ba, lin quan n suy ngh bng hnh nh,
hnh tng v kh nng cm nhn, chuyn i v ti to li nhng gc khc nhau ca th gii
khng gian trc quan. l mnh t sng to ca cc kin trc s, nh nhip nh, ngh s, cc
phi cng v cc k s c kh my mc. Ngi tng thit k ln cc Kim t thp Ai Cp l
ngi c rt nhiu tr thng minh loi ny. Cng c kh nng nh vy l cc c nhn nh
Thomas Edison, Pablo Picasso v Ansel Adam. Nh
ng c nhn s hu loi tr thng minh v
khng gian mc cao, thng c mt nhy cm sc bn vi nhng chi tit c th trc
quan v c th hnh dung c mt cch sng ng, v ra hay phc ha nhng tng ca h
di dng hnh nh, ho, cng nh h c kh nng t nh hng bn thn trong khng gian 3
chiu mt cch d dng.
Loi tr thng minh v m nhc l loi nng lc th t. c im c bn ca loi tr thng
minh ny l kh nng cm nhn, thng thc v to ra cc tit tu v nhp iu. l tr thng
minh ca Bach, Beethoven, hay Brahon, v cng l loi tr thng minh ca cc nhc cng n
cm ngi Ba-li hay nhng ngi ht s thi ca dn tc Nam T. Ngoi ra, tr thng minh v m
nhc cn c trong tim thc ca bt c c nhn no, min l ngi c kh nng nghe tt, c
th ht theo giai iu, bit dnh thi gian cho m nhc v nghe c nhiu tit mc m nhc
khc nhau vi s chnh xc v sng sut ca cc gic quan.
Loi thng minh th nm, kh nng vn ng thn th, l loi thng minh c chnh bn thn
c th. N bao gm ti nng trong vic iu khin cc hot ng thn th ca mt ngi v trong
c thao tc cm nm cc vt th mt cch kho lo. Cc vn ng vin th thao, nhng ngi
lm ngh th cng, nhng th c kh v cc bc s phu thut l nhng ngi s hu kh nng
ny ca t duy. Cng l ngi nh vy, din vin hi v i Charlie s dng ti nng loi ny
thc hin c rt nhiu ng tc biu din ti tnh ca ng nh trong v K lang thang nh
b. Cc c nhn thuc loi ti nng vn ng thn th c th rt kho lo v thnh cng trong
ngh thu may, ngh th mc hay ngh to mu. Hoc h c th ham thch v theo ui nhng
hot ng ca c th nh i b ng di, khiu v, chy b, cm tri, bi li hoc ua thuyn.
H l nhng ngi thc hnh, nhy cm, thng xuyn mun vn ng c th ca h v c
"phn ng bn nng" vi cc tnh hung, s vt.
Loi thng minh th su l nng lc tng tc. y l nng lc hiu v lm vic c vi
nhng ngi khc. c bit l, iu ny yu cu c kh nng cm nhn v d chia s vi tm
trng, tnh cch, nh v mong mun ca nhng ngi khc. Thuyn trng trn mt chic tu
i bin cn phi c loi thng minh ny. Tr thng minh ny cng cn cho mt nh qun l ca
mt tng cng ty ln. Mt c nhn c tr thng minh v giao cm c th rt giu lng trc n v

y tinh thn trch nhim i vi x hi, chng hn nh Mahatma Gandhi; hoc l ngi c sc
li cun v kho lo nh Machiavelli, nhng h u c kh nng nhn thu sut vo bn trong
ca nhng ngi khc v t nhn ra vin cnh ca th gii bn ngoi bng chnh cp mt ca
nhng con ngi . Trong thc t, h rt tuyt vi vi vai tr ca ngi mi gii, qun tr
mng, ngi ho gii hoc l thy gio.
Loi tr thng minh cui cng l nng lc t nhn thc bn thn hoc l tr thng minh ni
tm. Mt ngi mnh m v loi tr tu ny c th d dng tip cn v nhn r c nhng cm
xc ca chnh bn thn mnh, phn bit c gia nhiu loi trng thi tnh cm bn trong v s
dng chnh nhng hiu bit v bn thn mnh lm phong ph thm v vch ra con ng cho
cuc i mnh. Cc th d v nhng ngi c tr thng minh thin v kiu ny gm c cc nh c
vn, nh thn hc, nhng thng nhn. H c th l ngi rt hay t xem xt ni tm v ham
thch c trm t suy ngh, c trong trng thi tnh lng hay trong cc trng thi tm hiu
tinh thn mt cch su sc khc. Mt khc h c th l ngi c tnh c lp mnh m, tnh
thng thn cao v cc k t gic, c k lut. Trong bt c trng hp no, h thuc dng t
lp v thch lm vic mt mnh hn l lm vic vi ngi khc.
Bn hy nh rng, cho d bn c nhn thy mt cch r rng bn thn mnh thuc mt hoc
hai dng thng minh trong s cc loi c m t trn, th trong thc t bn vn lun lun
s hu tt c 7 loi tr thng minh. Hn th na, mt cch l tng l bt k mt ngi bnh
thng no cng c th pht trin mt trong s 7 loi tr thng minh ni trn ca t duy n mt
mc ng k c th s dng thnh tho.
Trong cuc i chng ta, 7 loi hnh thng minh c th hin theo cch khc nhau v duy
nht mi ngi, khng c ai ging ai. Rt him khi c ngi t c mt mc thng minh
cao y c 6 hoc 7 loi tr thng minh. Vo u th k XX, nh t tng ngi c
Rudolf Steiner c th c coi l mt v d v ngi c tr tu thng minh nh vy. ng l mt
nh trit hc, nh vn v l mt nh khoa hc. ng cng l ngi sng to ra mt lot cc iu
nhy, hc thuyt v mu sc v mt h thng dng c lm vn, ng thi ng cn l nh iu
khc, nh nghin cu x hi cng nh l mt kin trc s.
Mt khc c mt s ngi c v nh pht trin v t n mt trnh cao ch mt loi tr
thng minh no , trong khi cc loi tr thng minh khc ca h li pht trin chm hn nhiu
v kn hn. y chnh l nhng nh bc hc ca th gii loi ngi. Nhng ngi ging nh
nhn vt Raymond trong b phim The Rain Man (Ngi n ng trong ma) ot gii Oscar,
y l nhng ngi c th tnh ton cc con s bng tc ca nh sng nhng khng th t
chm sc bn thn h. Hay nhng c nhn s hu ti nng v iu khc song li khng th c
c, hay c nhng ngi c kh nng xng m mt cch hon ho nhng li cn ngi khc
gip buc dy giy ca h.
a s trong chng ta l nhng ngi c phm cht tr tu vo khong gia ca nh bc hc
vi mt con ngi t nhin pht trin bnh thng trong thc t. Mi chng ta thng c mt vi
loi tr thng minh dng nh ni tri mt cht, mt vi loi tr thng minh khc c th t vo
loi trung bnh v vi loi khc na c xem nh l gy kh khn cho chng ta trong cuc
sng. D sao i na, iu quan trng chng ta cn phi hiu l cn c nhiu c hi cho tt c mi
ngi pht trin v to sng k c vi nhng kiu tr thng minh khng thng c s dng
ny. Ngi nng dn, nhng bc cha m, ho s, nhng th c kh, v nh bun cng xng ng
s hu tr thng minh nhiu nh cc bc s tm l, bc s phu thut no hay cc gio s lut.
Lun thuyt v nhiu loi tr thng minh tp hp y hng lot nhng kh nng ca con
ngi vo mt h thng gm 7 loi tr thng minh, ti nng, nhng loi tr thng minh ny c

th lm cho bt k mt c nhn no cng c kh nng thnh t trong cuc sng v thu c kt

qu m mnh mong mun.

Nhng bng chng lm c s cho hc thuyt

Thuyt tr thng minh a dng khng phi l khun mu u tin a ra kin cho rng: c
nhiu cch khc nhau tr thnh ngi khn ngoan. Trong vng 200 nm qua, c rt nhiu
cc loi lun thuyt v tr thng minh c a ra, theo c khong t 1 n 150 loi tr thng
minh khc nhau. Vy iu g lm cho khun mu v tr tu ca Gardner tr thnh c bit, hu
dng v c sc thuyt phc, du sao i na th chnh l v ng tm ra v xc thc c
nhng kt qu nghin cu ca mnh v vn ny t vic nghin cu hng lot cc lnh vc
c lin quan: nhn loi hc, tm l hc nhn thc, tm l hc pht trin, phn tch tm l, khoa
hc tiu s, sinh l hc v ng vt, v gii phu v thn kinh hc. Trong hc thuyt ca mnh,
Gardner thit lp c cc yu cu cn thit c trng m mi loi tr thng minh phi t
c c iu kin xc nh l mt loi tr thng minh. Sau y l 4 trong s cc tiu
chun y:
c im 1: Mi tr thng minh c kh nng c biu tng ho. Thuyt tr thng minh
a dng a ra mt kha cnh v khi nim tr thng minh, cho rng kh nng biu tng ho
trong t duy con ngi hay kh nng din t nhng tng, kinh nghim thng qua s miu t
cc hnh nh, con s v cc t ng, l du hiu xc nhn l tr thng minh ca con ngi.
Khi Vanna White ch vo khong khng trn ch "pr...gram" trn mn hnh ti vi ang trnh chiu
tr chi: "Bnh xe may mn", phn ln nhng ngi xem ti vi c th ni ngay ch ci b thiu
mt trong t trn l g, bi v h cng chung mt h thng k t giao tip thng thng l ting
Anh. y l mt th d ca h thng k t ngn ng. Thuyt tr thng minh a dng cho rng: c
nhiu cch khc nhau m mi loi tr thng inh c th s dng biu tng ho. Nhng ngi
c t duy l-gic ton hc s dng cc con s v cc ch s Hy Lp, trong s cc loi k hiu
khc, p ng cc t duy v nhu cu c tnh l tr ca h. mt mt khc, nhng nh son
nhc hoc nhc s li thng hay s dng cc nt nhc trm bng biu tng ha cc giai iu
v tit tu ca h. Marcel Marcean li s dng cc c ch ng tc phc tp v s din gii bng
cc du hiu ca vn ng thn th biu din cc khi nim nh s t do v trng thi c n.
Ngoi ra cng cn cc k hiu mang tnh x hi, chng hn nh ci vy tay cho tm bit v
nhng k hiu ca ci ti, nh bit, th d nh cc hnh nh ca gic m vo bui sng sm.
c im 2: Mi tr thng minh u c mt lch s pht trin ca ring n. Tr thng
minh khng phi l mt iu g l thng c tnh tuyt i nh nhng ngi trung thnh vi
quan nim v tr thng minh theo kiu ch s IQ. Nhng ngi ny cho rng tr thng minh c
sinh ra ri c duy tr n nh, bn vng trong sut c chiu di cuc i ca mi ngi. Theo
thuyt tr thng minh a dng, mi loi tr thng minh biu hin ra vo mt thi im xc nh
trong thi th u, chng u c mt chu k bc l v pht trin tim nng rc r trong chiu di
cuc i, v bao gm c vic mi loi c mt hnh mu duy nht v qu trnh suy gim nhanh
chng hay t t khi mt ngi b gi i. Nh son nhc v i Mozart sng to ra nhng m
iu n gin t khi ln 3 tui v vit c nhng bn giao hng vo nm ln 9 tui. Nhng ti
nng m nhc vn c duy tr v cn tng i ln mnh c khi tui i cao, bng chng
trong cuc sng thc t l nhng nh sng tc nh Pablo Casals, Igor Stravinsky v George
Friedrich Handel.
Loi t duy l-gic ton hc, mt mt kh c, li c kiu m hnh pht trin khc vi loi trn.
Loi ny xut hin hi mun mt cht trong thi th u, pht trin t n nh cao vo thi
thanh nin, sau suy gim mun hn trong cuc i ca con ngi. Nhn vo lch s ca t

duy ton hc, ta nhn thy c mt s khm ph ln trong ton hc do nhng nh bc hc c tui
i ngoi 40 tui. S thc l, nhiu khm ph quan trng l ca nhng ngi cn tui nin
thiu, chng hn nh Blaise Pascal v Evaiste Galois. Thm ch Albert Einstein t c
nhng hiu bit su sc ban u v thuyt tng i khi ng mi 16 tui.
Tng t nh vy, mi loi tr thng minh c mt m hnh tng trng, pht trin v suy
gim theo cch ring ca mnh, trong vng i ca con ngi.
c im 3: Mi tr thng minh u s tn thng v bin mt khi c cc tc ng xm
phm v gy hi n nhng vng c trng ring bit ca n trong b no ngi. Thuyt v
tr thng minh a dng tin on rng trong thc t, tr thng minh c th b c lp khi b no b
tn thng. Gardner a ra kin l: Nhm mc ch c cng nhn v c th tn ti, bt k
mt l thuyt no v tr thng minh u phi da trn c s sinh hc, ngha l c bt ngun t
cu trc vt cht ca no b. Vi vai tr l mt nh tm l hc thn kinh Ban qun l cu chin
binh Boston, Gardner lm vic vi nhng bnh nhn b tn thng no, mt phn no
trong 7 loi tr thng minh ca h b nh hng, th d nh: Mt ngi c thng tch thu
trc trn trong bn cu no tri th khng th ni v vit bnh thng c nhng vn c th
ht, v, v nhy ma khng h c mt cht kh khn no. Trong trng hp ny th tr thng
minh v ngn ng ca anh ta b suy gim, h hi mt phn. Mt khc, nhng ngi b thng
thu thi dng bn phi c th kh khn khi thc hin nhng cng vic mang tnh cht m
nhc, nhng anh ta c th ni, c v vit mt cch d dng. Nhng bnh nhn b thng thu
chm ca bn cu no bn phi c th b suy gim ng k nhng kh nng v nhn bit gng
mt, kh nng quan st hoc nhn bit nhng chi tit trc quan.
L thuyt v tr thng minh cn ang tranh lun v vic c tn ti hay khng 7 h thng ca
no b hot ng mt cch tng i c lp. Tr thng minh ngn ng xem ra nh l mt chc
nng chnh ca bn cu no tri a s mi ngi, trong khi tr thng minh v m nhc, khng
gian v nng lc tng tc c xu hng tp trung ti bn cu no phi nhiu hn. Tr thng minh
v nng lc vn ng thn th gm c v no vn ng, nhng hnh thn kinh c s v b phn
trc no. Thu trc trn l c bit quan trng i vi tr thng minh ca con ngi.
B no l mt t hp phc tp l thng n mc kh tin nn khng th phn chia ra c
mt cch r rng thnh 7 khu vc c ranh gii nh bn . Tuy nhin, l thuyt v tr thng
minh a dng tng hp nhng kt qu c khm ph trong hn 20 nm qua trong lnh vc
tm l hc thn kinh theo mt cch ring bit ng c ch .
c im 4: Mi loi tr thng minh c nhng nn tng gi tr vn ho ring ca
n. Thuyt tr thng minh a dng cho rng, nhng biu l ca tr thng minh c nh gi mt
cch tt nht bng vic nhn vo nhng kh nng ng gp cao nht ca n i vi x hi, ch
khng phi l vic ginh c kt qu tt hay khng trong cc cuc kim tra. Nhng k nng
tiu biu cho vic kim tra ch s IQ, chng hn nh kh nng lp li nhng con s ngu nhin
theo chiu thun hoc chiu ngc, hay nng lc gii quyt nhng vn no c tnh cht
tng t nh vy, l lm hn ch nhng gi tr vn ho c trong tr thng minh ca con ngi.
Ln gn y nht khi bn nghe thy ng b b a chu t trong lng v ni: "ng (b) mun
ni vi chu mt iu rt c ngha vi ng (b) trc kia, ng (b) hy vng rng gi y n
cng y ngha i vi chu: 23,16, 94, 3, 12...".
Trn mt phng din khc, iu g em li nhng thnh tu v tin b x hi ca chng
ta, t th h ny n th h khc nh nhng truyn c tch, truyn thn thoi, tc phm vn hc,
m nhc, nhng mn ngh thut ln, nhng khm ph khoa hc v nhng k nng vt l.
Thuyt tr thng minh a dng cho rng, cch tt nht chng ta c th hc c nhng
iu thng minh l nghin cu, hc tp nhng th d v cc cng trnh vn ho c ch nht cho

x hi chng ta, i vi tng loi trong s 7lnh vc, chng hn: Tc phm Moby Dick ca
Herman Melville tt hn l nhng m tit v ngha trong cm nang tra cu tm l; Guernica ca
Pablo Picasso tt hn nhng thit k hnh hc trong nhng bi kim tra tnh suy lun khng gian;
tc phm Magna Carta hay Sermon trn ni tt hn l "thc o Vineland" v tnh trng thnh
x hi.
mt mc xa hn na, thuyt tr thng minh a dng tn thnh v ca ngi tnh a dng
trong cch m tr thng minh c th hin nhng nn vn ho khc nhau. y khng coi
cc khm ph v t ng v ton hc ca nhng ngi chu u da trng nh nh cao ca tr
thng minh (m nu theo quan nim ny, mt ln na s kim tra tr tu bng ch s IQ li c
ng h v duy tr), thuyt tr thng minh a dng cung cp mt phm vi quan nim rng ln v
tr thng minh ca con ngi. Trong biu v tr thng minh ny, cc loi kh nng v tr tu
ca con ngi u c ca ngi v tn trng nh nhau, l ti nng tm ng ca nhng
ngi dn Himalaya, phng php phn loi phc tp ca th dn Nam Phi tc Kalahan, nhng
thin ti m nhc ca nn vn ho Arang t nc Nigieria, cc h thng v bn c nht v
nh ca nhng ngi i bin dn tc Polynesia, v nhng kh nng c bit ca nhiu ngi khc
trn khp th gii.
B sung thm vo cc c im ni dung trn, thuyt cn a ra kin l mi loi thng
minh c mt qu trnh x l nhn thc ring bit ca mnh trong cc hot ng ca tr nh, s
tp trung, tri gic v cch gi
i quyt vn . Th d, c th bn khng th nh cc giai iu,
nhng li nh hnh nh gng mt v con s. Tng t nh vy, bn c th c tri gic nhy bn
v cao ca nt nhc song bn khng th phn bit c s khc nhau gia cch pht m ca
ch "th" v "sh". Thm ch 7 loi tr thng minh cn c c lch s tin ho ring ca mi loi.
Tr thng minh v m nhc c mt phn hm cha ting ht ca chim mung, trong khi tr thng
minh v vn ng thn th xut hin t nhng hot ng sn bn trong nhng giai on s khai
u tin ca lch s loi ngi. Nhng ai mun thy cc s liu c th nh lng c v nhng
vn trn th chnh cc kt qu kim tra tm l v nghin cu thc nghim s l mt s ng h
v khng nh. L thuyt v tr thng minh a dng khng ch l mt kin n thun. N c
lp nn t vic tng hp cc kt qu nghin cu mi nht ca nhng ti khoa hc v tr thng
minh ang hin hnh.

Chng 1: Thuyt tr thng minh a dng (tip)

Khm

ph

i lo

hnh

thng

minh

ca

bn

By gi bn bit c mt vi iu v c s khoa hc ca thuyt 7 loi hnh thng minh

ny, hy xem xem bn thn bn s khp vi mi loi hnh thng minh n mc no. Trong qu
trnh ti t chc cc cuc hi tho v ging bi trn khp nc M, mi ngi thng t ra
cu hi "C bi kim tra no c th th lm bit c tr thng minh ca ti ra sao hay
khng?". Ti hy vng rng khng c. Quyn sch ny c xy dng trn c s ca s tin
tng l tr thng minh rt phong ph v a dng, vt hn ra ngoi khi nim tr thng minh b
g p ch trong mt bi kim tra khong 90 pht. Mc d vn c nhiu bi kim tra c nhn trn
thc t, chng nh gi nhng kha cnh khc nhau ca 7 loi hnh thng minh, nhng cch tt
nht khm ph xem cc kiu thng minh ca bn nhiu n mc no chnh l thng qua s

nh gi trung thc nht bng vic xem bn ng dng nh th no trong cuc sng hng
ngy.
Hy xem xt nhng g bn lm hng ngy, nh l vic s dng in thoi. Bn c cc k nng
g ghi nh cc s in thoi? Bn c lp li cc con s in thoi bng cch t lm nhm kh
c chng trc khi quay s hay khng? Nu c th l bn ang s dng nng lc ngn ng
y. Hay bn hnh dung ra c cc phm cn bm trn mt my in thoi nh tm bn c
dng mt mng k vung. iu phn nh mt kiu tr tu t duy theo khng gian trong cng
vic. Ti tng nghe c ngi ni rng h nh s in thoi bng cc m iu c trng ca
phm bm khi nhn. Nhng ngi ny phi l nhng ngi c tr thng minh v m nhc. Mt
iu na l tr thng minh ca mt ngi c sinh ra t cc hot ng hng ngy nh tin hnh
mt cuc gi in thoi chng hn, ch khng phi nhng vn v cng vic c lp ra
kim
tra
nh
nhng
g
tm
thy
trong
mt
bi
kim
tra
IQ.
Khng c mt nhm cc kh nng c sp xp sn t trc no c th nh ngha c
ton b tr thng minh ca bn. Mc d vy, bn c th tin gn n vic hiu c kiu suy
ngh ca bn bng cch kho st mt v d tiu biu trong s cc s kin vn din ra thng
xuyn trong cuc i ca bn. Danh sch kim tra vi nhng mc sau y s gip bn lm
iu ny. C mt khong trng cui mi mc vit v nhng kh nng khc khng c
nhn mnh trong danh sch kim tra. ng coi danh sch kim tra ny nh l nhng g quyt
nh cui cng v 7 loi hnh tr tu ca bn. Cn c nhiu bi tp v cc hot ng khc nhau
trong quyn sch ny, chng s b sung thm vo vn hiu bit ca bn cch lm th no bn
t c hiu qu cao nht. Hy ngh danh sch kim tra ny n gin ch l mt cch bt u
khm ph khinb mun tm p s thc v tr thng minh ca bn thn mnh.

Danh
khi

schm ki tra

cho

cc

loi

tr

thng

minh

i vi tng loi tr thng minh, bn hy kim tra xem nhng quan im di y c ng

pngd i vi bn hay khng: (tch vo khong trng
u dng)

TR

THNG

MINH
:

NGN

NG

_____ ng
Nh
quyn
sch
rt
quan
trng
i
vi
ti.
_____ Ti c th nghe thy nhng t vang ln trong u mnh trc khi c, ni hay vit
chng
ra.
_____ Ti nghe ic honghe bng nhiu hn l xem ti vi hay xem phim.
_____ Ti c kh nng t ng trong cc tr chi nh sp xp ch, o ch hay mt khu.
_____ Ti thch gii tr hay chi nhng tr no m c s xon li, c nhng m iu v
ngha
hay
c
s
chi
ch.
_____ i khi nhng ngi khc phi dng li v ngh ti gii thch ngha ca nhng t
ng
m
ti
s
dng
khi
vit
v
ni.
_____ Ting Anh, cc mn hc x hi v lch s i vi ti d hn nhiu so vi mn ton v
khoa c h trong
thi
gian
ti
cn
i
hc
ph
thng.
_____ Khi li xe thong th trn xa l, ti c s ch vo nhng t ng vit trn bng q ung

co
u nhi hn
ch

quang
cnh
xung
quanh.
_____ Cuc ni chuyn, trao i ca ti thng lin quan n nhng thng tin tham kho m
ti a
v c
c
hoc
nghe
thy.
_____ Gn y ti vit v mt s iu lm ti c bit t ho hoc nhng iu gip ti
c
nhn
ra
gia
nhng
ngi
khc.
nng

Nhng

TR

lc

ngn

THNG

ng

khc:

MINH

...

L-GIC:

_____ Ti c dth dng tnh ton cc con s trong u.

_____ Ton v/hoc cc mn khoa hc l nhng mn hc c ti yu thch trong s nhng
mn
ckhi
cn
nh h
trng.
_____ Ti thch th vi cc tr chi hay gii cc cu hi hc ba mang tnh tr c m chng
i i
h phi
c
suy
ngh
l
-gic.
_____ Ti thch ngh ra v lm cc th nghim m c mt cht tnh cht l "ci g xy ra" (Th
d nh: "ci g s xy ra nu ti tng gp i s lng nc ti ti hng tun vo bi hoa hng
ca
ti").
_____ Suy ngh ca ti l tm ti nhng khun dng, lut l hay nhng trt t c tnh l -gic
trong
cc
s
vt,
s
vic.
_____ Ti ham thch vng
h th vi nhng pht trin, tin b mi ca khoa hc.
_____ Ti tin t
ng rng hu ht mi th u c mt cch l gii hp l, cht ch.
_____ i khi ti t duy bng nhng khi nim tru tng, tch bit r rng, khng c t ng
v
nh.
hnh
_____ Ti thch tm kim nhng thiu st mang tnh l-gic trong nhng th m mi ngi ni
v
lm nh
v
trong
cng
vic.
_____ Ti cm thy thoi mi, d chu hn khi c mt iu g c o c, xp loi, phn
tch
nh
v
lng

theo
mt
phng
php
no
.
Nhng

TR

nng

lc

THNG

tr

thng

minh

MINH

l-gic

ton
c

KHNG

hkhc:

...

GIAN:

_____ Ti th
ng thy c r rng hnh nh hin ln khi ti nhm mt li.
_____
y Ti
cm nh
vi
mu
sc.
_____ Ti thng s dng my quay phim hoc my nh ghi li nhng g ti nhn
thy xung
quanh
mnh.
_____ Ti thch th vi vic gii cu xp hnh, m cung hay nhng cu khc s dng
hnh nh.
_____ Ti ng
c nh
gic m
y hnh nh sng ng vo ban m.
_____ Ni chung, ti c th nhn thy ng ca mnh c nhng khu vc, a bn khng
quen t.
bi

_____ Ti thch
hoc
v
vit nguch ngoc mt
cch l ng.
_____ Khi cn i hc ph thng, i vi ti mn hnh hc d hn nhiu so vi mn i s.
_____ Ti c th tng tng mt cch thoi mi v hnh nh ca mt s vt hoc mt cnh
bt k no s c hin ra nh th no, khi c nhn t trn cao xung bng i mt ca con
chim ang
bay.
_____ Ti thch nhn m
ng mt ti liu c nhiu hnh nh minh ho hn l c n.
Nhng

TR

nng

lc

khc

ca

THNG N MINH

tr

thng

minh

NG

khng

gian: ...

TH:

_____ Ti tham gia t nht mt mn th thao hoc hot ng thn th u n v thng

xuyn.
_____ Ti thy tht kh khn khi phi ngi l mt ch trong mt khong thi gian di.
_____ Ti thch lm vic bng bn tay vi nhng cng vic, hot ng c tnh c th nh
ngh lm may, ngh
thu, chm khc, ngh th mc hoc to mu.
_____ Nhng tng tt nht thng n vi ti khi ang i do hoc chi a bn ngoi,
hoc khi ti tham gia vo mt vi t
ho ng c th khc no .
_____ Ti ng
th thch
c dng thi gian ir ri i ra ngoi.
_____ Ti thng s dng cc c ch phc tp ca tay hoc cc dng khc ca ngng ng c
th
khi i
thoi,
ni
chuyn
vi
mt
ngi
no .
_____ Ti nc c chm vo cc th c th hiu r hn v chng.
_____ Ti ham thch c chi cc tr chi tiu khin liu lnh, to bo hoc tham gia cc
hot ng thn th tng t, c th em li cm gic mnh, hi hp, s hi vi ngi chi.
_____ Ti c th t vn ng tt cng nh khi phi hp vi ngi khc.
_____ Ti cn c thc tp mt k nng mi nhiu hn l ch c v n mt cch n thun
hay
t
xem
bng
m
video
m
t
v
n.
Nhng

TR

kh

nng

THNG

khc

ca

vn

ng

MINH M

C:

thn

th: ...

NH

_____ Ti
t c
ging
m
ht
du
dng.
_____ Ti c thbit v phn loi c khi c mt nt nhc b lc iu (b sai).
_____ Ti th
ng nghe nhc i pht thanh, a ht, bng t hay a CD.
_____
Ti
chi c
mt
nhc
c.
_____ Cuc sng ca ti s tht ngho nn, n iu nu trong khng c m nhc.
_____ i khi ti
t nhn thy mnh ang i b trn ng ph vi nhng on qung co
trn ti vi c lp i lp li trong u hoc nhng giai iu no ang lt qua trong ngh.
_____ Ti c th d dng dnh thi gian nghe mt on nhc c chi vi ch mt dng
c
g n n.
gi
_____ Nu ti nghe mt bn nhc c tuyn chn no , sau mt hc hai ln c nghe, ti

thng
c
th
ht
li
chng
mt
cch
tng i
chnh xc.
_____ Ti thng to ra cc m thanh g nh nh hoc ht nhng giai iu nh trong khi lm
vic,
nghin
cu
hoc
lm
mt iu
g
mi.
Nhng

TR

nng

THNG

lc

khc

MINH

TNG

TC

nhc: ...

NHN:

_____ Ti thuc dng ngi m nhng ngi khc tm n nghe li khuyn v t vn ca

ti v cng
vic
hoc
v
nhng
hng
xm
ca
ti.
_____ Ti thch nhng mn th thao c tnh ng i nh cu lng, bng chuyn, hay bng
mm hn l nhng mn th thao mang tnh c nhn nh mn bii l hoc ci nga.
_____ Khi gp phi rc ri, kh khn, ti thch i tm mt ngi khc gip ti hn l vic
ti c gng lm vic gii quyt c nhng vng mc, kh khn ca bn thn.
_____
Ti t c l t 3 nh ngi
b
n
thn.
_____ Ti yu thch nhng tr tiu khin c nhiu ngi tham gia nh chi bi brt hoc bi
Monopoly hn lngnh tr chi trn my hoc tr nh bi mt ngi.
_____ Ti thy thch th khi c c hi c dy ngi khc hoc hng dn c ho mt nhm
ngi
lm
nhng
iu
g
ti

bit
cch
lm.
_____ Ti t coi mnh l ngi lnh o (hoc nhng ngi khc gi ti nh vy).
_____ Tim c thy thoi mi khi gia mt m ng ngi.
_____ Ti thch tham gia vo nhng hot ng x hi c lin quan n vng vic ca ti, lin
quan n
nh
th
hoc
cng
ng.
_____ Ti s mun dnh cc bui ti tham gia cc cuc hi hp ng ngi sng ng
hn
l nh
mt
mnh.
Nhng

TR

nng

THNG
I

lc

giao

MINH

cm

khc: ...

TM:

_____ Ti thng thi gian mt mnh nghin ngm, trm ngm hoc suy ngh v nhng
vn
quan
trng
trong
cuc
sng.
_____ Ti u n n d cc bui t vn hoc cc cuc hi tho v s trng thnh ca
con ngi
hiu
bit
nhiu
hn
na
v
bn
thn
mnh.
_____ Ti c nh
ng chnh kin khc hn lm cho ti tch bit vi m ng ngi.
_____ Ti c mt s hng th hoc s thch c bit trong vic gi kn tht nhiu iu tt p
cho n
b thn.
_____ Ti c mt cch nhn thc t v nhng mt mnh v im yu ca bn thn mnh
(nhng iu ny c khng nh nh thng tin phn hi t nhiu ngun tin khc).
_____ Ti s thch c mt mnh sut c thi gian cui tun trong mt cn hm nh gia
rng hn l mt khu ngh mt hp dn c rt nhiu ngi xung quanh.
_____ Ti t coi mnh l ngi c ch mnh m hoc l ngi c khuynh hng c lp.
_____ Ti gi mt cun s nht k c nhn hoc mt cun s ghi li nhng s kin trong i

sng
ni
tm
ca
mnh.
_____ Ti
t lm vic cho mnh hoc t nht l c nhng suy ngh nghim chnh v vic
bt u
cng
vic
hoc
ngh
nghip
ca ring
mnh.
Nhng nng lc t tri gic khc: ...

Chng 1: Thuyt tr thng minh a dng (tip)

S

dng

quyn

sch

ny

nh

th

no?

Vic hnh thnh danh sch kim tra ni trn c th cho bn bit nhiu iu v bn thn bn,
nhng iu m c th bn bit ri. Quyn sch ny phc v cho mt mc ch l xc lp c
nim tin ca bn trong vic bit cch lm th no hc tp v suy ngh c hiu qu nht. Bn
c th vui mng thy rng, c nhiu ti nng ca bn c nhng c im v biu hin nh ca tr
thng minh thng thng th hin. c bit l iu ny c th gi li c ho bn nh vic bn
tng ngh rng, nhng ti nng ca bn c nhng khc bit vi kiu thng minh l-gic, ngn
ng v cng ng c qu trng trong nn vn ho ca chng ta. Cng c th bn s khm ph
ra c t nht c vi iu ng ngc nhin trong s nhng iu nh gi trn v c th v th
m bn ho hc khm ph nhiu hn na v tr thng minh ca mnh. Trc khi tip tc vi
phn cn li ca cun sch ny, d sao i na, bn hy ghi nh trong u nhng kin sau y:
Hy nhn vn mt cch ton cnh: Bn c th l thin ti ton hc, l lc s ng ngng
m, l bin tp vin gii, hoc ch l ngi c tr tng tng ngho nn, l ngi ham thch tic
tng, hay l mt ngi m m nhc - tt c u c lin quan n nhau v c xp chung trong
mt khi khng l duy nht. iu gii thch ti sao vic c ht cun sch ny, xem tng loi
tr thng minh l rt quan trng vi bn, nh bn c th thu c mt hnh nh y mu sc
v tt c cc kh nng ca bn, ch khng phi ch n gin l mt bc tranh en trng ngho
nn
v kh
nng
ca
bn.
Hy yu qu v bit ca ngi nhng nng lc sn c ca bn: Mt trong nhng ng gp
ln nht ca thuyt tr thng minh a dng ny l n to iu kin cho tt c mi ngi u c
c c hi to sng v mt s mt no . Trong vai tr ca mt chuyn gia i tm hiu, ti
tng tr chuyn vi rt nhiu ngi, h tri qua sut c cuc i nhng u ngh rng h l
nhng ngi khng thnh cng, bi v h khng phi l kiu ngi c tr thng minh v ngn
ng hoc l-gic, trong khi x hi ch ch trng v mun h tr thnh ngi c tr thng minh
kiu ny. Quyn sch ny mang li cho nhng c nhn trong tnh trng trn mt dp tt, h
t th hin trn thc t nh l nhng ngi c tr thng minh cao v mt hoc nhiu
loi thng
minh
noc.

m
h
Hy tp trung ch vo nhng tr thng minh cn n giu trong con ngi bn: Trong
qu trnh lm nhng bi tp trong cun sch ny, bn c th pht hin ra nhng nng lc c a
bn tng c trc y - c kh nng t thi th u ca bn - nhng nng lc ny bn b

qua, khng ch t i t nhu nm nay. Nhng tr thng minh ny l i din cho nhng tim
nng ngay trong con ngi bn m b b qun khng c khai thc. C th bn cn tr
vic pht trin chng ngay t khi cn tr v nhng kinh nghim tiu cc gia nh v nh
trng. Hoc n gin l bn cha bao gi c ngi no gip pht trin chng. D l do
cho s lng qun nhng tr thng minh ca bn l g i na, bn c th s dng quyn sch ny
nh thc nhng nng lc ang ng qun v m rng tr thng minh ca bn theo hng m
bn c th cha bao gi tng tng ra c. Chng 9 ch ra cho bn cch lm th no tm
ti trong qu kh v khi ph c tr thng minh b qun lng, t bn th bt u a n p
dng
vo
trong
nhng
hot
ng
thc
ti
hng
ngy.
Hy lc quan v nhng nng lc cn yu ca bn: ng cm thy tuyt vng nu bn thy
mnh l ngi vng v, hoc v bn khng th cn i c ti chnh ca mnh, hoc v c nhng
im yu khc ang m nh bn. C mt s iu m bn c th lm gip bn i ph vi
nhng kh khn trong vic rn luyn k nng ca mnh. Chng 10 m t mt phng php hu
hiu thc hin cc cng vic cn thit cho nhng loi tr thng minh cn yu ca bn. V hy
nh rng: mi ngi u c th khng rn luyn c mt vi mt k nng no . Picasso
khng bao gi c th nh c bng ch ci. Beethoven th ni ting v tnh vng v, lng
ngng. Moses il c tt ni lp. Bn cng l ngi ging nh h m thi.
D bn l ngi thch th vi nhng mt mnh ca mnh, hay bn ang phi chng li vi
nhng im yu ca bn thn, cun sch v 7 loi hnh thng minh s cung cp cho bn hng
trm tng v sng kin pht trin c 7 loi hnh thng minh ca bn. Cn hn th na,
quyn sch ny s mang li cho bn mt cch nhn mi i vi bn thn. mt mc no ,
y cn l mt quyn sch gip m rng hn na tr thng minh ca bn. Nhng theo ngha r
rng hn, chnh l bn lm tng tr thng minh ca mnh. n gin l bi v gi y, bn bit
c cu tr li cho cu hi c nu ra t u cun sch, l: Bn thng minh nh th
no? Tr thng minh ca bn cn i xa hn nhiu so vi nhng g m bn c th hnh dung c.
Bn hiu bit nhiu hn so vi bn ngh bi v bn ngh nhiu hn nhng g bn bit.

Chng 2: Tr thng minh ngn ng

Th hin nng khiu ngn ng ca bn
Ti vn l ngi nghin nghe i pht thanh nh mt a tr con. Ti tng dnh hng gi
ng h d cc knh sng i t u ny n u kia ca bng tn AM, nghe qua tt c mi
th mt cht, c m nhc, tin tc v gii tr. Nhng c mt knh trn bng tn s ca i lm ti
lun phi nn n v ko di thi gian y, nghe mt cch chm ch hn so vi tt c cc
knh. Chng trnh ny c tn l The World Tomorrow (Th gii ngy mai), do nh truyn gio
Kerbert W.Amstrong thc hin. Ti chc chn mt s tht rng Amstrong c cng h ging nh
h ca ti v iu ny lm ti thm phn hng th. Nhng nhng g quyn r ti li chnh
l m thanh ging ni ca ng, l nhng t ng m ng s dng v ci cch m ng dng chng.

Ti b m hoc bi ti din thuyt ca ng v thng phi rt kh khn t ko mnh ri

khi chng trnh y.
Kinh nghim ban u ny truyn cho ti mt vn hiu bit v kh nng dng sc mnh ca
t ng nh la con ngi (ti nhanh chng bit cch phn bit gia ni dung nhng thng
ip ca nh truyn gio vi ti hng bin ca ng). Nhng n cng ch ra cho ti thy c
ngn ng c th gy cm hng, dng gii tr v c s dng ch dn cho con ngi nh
th no. iu khin ti khm ph ra mt kt qu l ngn ng to ra s nhn thc cho con
ngi, n l mt i din c bn nht cho mt trong cc dng hnh vi ca tr thng minh con
ngi. Chng ny s kho st v tm hiu sc mnh ca ngn ng trong cuc sng ca bn. N
cng cho bn thy lm cch no tp hp v sp xp li nhng g m bn c v tr thng
minh ngn ng, t bn nhn c nhng nim vui v s hi lng nhiu hn na trong cuc
sng, ng thi tng cng nng lc nhn thc to ln ca bn i vi nhng ngn t m bn ni,
c v vit hng ngy.

S dng ngn ng

Tr thng minh ngn ng c l mang tnh ph qut nht trong s 7 loi hnh thng minh c
ni n thuyt tr thng minh a dng. Trong khi xung quanh ta c khng nhiu nh hng bin
thnh cng v t khi chng ta c gp h, th mi ngi u phi hc v rn luyn cc ni, v
trong nhiu nn vn ho, phn ln cc cng dn u c th c v vit thng tho. Trong nn vn
ho ca chng ta, nng lc v ngn ng c xp vo mt trong s nhng tr thng minh c
ch v coi trng nht, cng vi kiu t duy l-gic ton hc. Chng ta thc s n tng v
khm phc nhng c nhn no c vn t rng ln. Bng chng l s ph bin rng khp ca cc
quyn sch nh: Word Power made easy (Tng cng sc mnh ca ngn ng - khng c g
kh) hoc 30 days to a more powerful vocabulary(30 ngy vn t vng pht trin rng ln
hn). Chng ta knh trng v ngng m nhng ngi m h c th t din t lu lot, th hin
tri chy trc m ng khn thnh gi, nh ngi ch tr cc nghi l k nim, din vin tu
hi, chnh tr gia lo luyn hay cc gim c. Chng ta lun cao cc nh vn, nh bo ca
chng ta, t h nhng v th c ting tm, mc d khng hn h l ngi hay hn, tt hn.
Tng t nh vy, chng ta coi trng v n s trc nhng ngi hc rng v hiu bit nhiu.
im mc lm cn c cao nht nh gi v tr thng minh trong nn vn ho ca chng ta
l nhng bi kim tra v ch s IQ. Nhng bi kim tra ny u c xy dng ch yu da trn
nhng thnh phn c tnh cht thin v ngn ng, t vng. Nhng d sao i na, tr thng minh
thc s v ngn ng vn phc tp v rc ri hn rt nhiu so vi nhng kh nng n gin nh
l s lp i lp li mt cch my mc nhng cu tr li trong cc bi kim tra tr tu tiu chun.
Tr thng minh v ngn ng gm c nhiu thnh phn, bao gm cc mt: m tit, c php, ng
ngha v tnh ng dng ca n.
Nhng c nhn c kh nng ngn ng cao c s nhy cm sc bn vi m thanh hoc m tit
ca t ng, thng vn dng s chi ch, s dng giai iu, cch un li, dng ip m, cu
to t tng thanh v nhng m thanh an xen khc nhau tru a, nghch ngm. Mt th d
l James Joyce, ng sng to ra hng nghn tr chi ch vi nhng th ting khc nhau v
nhng mu ng m ting Ailen y biu cm th v trong cc cun tiu thuyt ti hoa ca ng
nh Ulysses vFinnegans Wake.
Nhng ngi gii t duy v ngn ng cng thng tinh thng v thnh tho cc k nng vn
dng cu trc hoc c php ca cu v cm t. Ging nh Marcel Proust, ng c ti kt hp cc
mnh lin tip vi nhau trong mt cu di bng c mt on, t n mc gy n tng thc
s cho ngi c. Thy gio ca Proust hu nh khng th theo kp ng v kh nng ny khi ng

cn i hc. Ngi thy ny thng xuyn ph bnh c u b Proust v vic vit cu di lin tc,
khng ngt on. Hoc mt ngi t duy ngn ng mc cao nh nh ng php hc cn bn,
l ngi lun lun ch v tm ra nhng li sai st vng v thnh thong vn mc phi trong vn
ni v vn vit, xy ra trong sut c cuc i ca mnh hoc ca nhng ngi khc.
Nhng thin ti ngn ng cn c th cho chng ta thy c s nhy cm ca h i vi t
ng thng qua chnh xc rt cao v ni dung v ng ngha ca t. Nh th Robert Lowele vn
ni ting v c mi ngi n l ng c kh nng hiu c bt k t no a ra tho lun
trong lp sng tc thi ca ca ng trng Harvard, ng thi kho st xem t y c s dng
theo nhng cch khc nhau no trong lch s vn hc nc Anh. Tng t nh vy l trng hp
ca Wiliam Satire, ngi chuyn ph trch mt chuyn mc ca New York Times (Thi bo New
York), ng lm nn s nghip bng vic nghin cu kho st cc t mi thnh lp v nhng sc
thi ngha tinh t ca chng trong qu trnh pht trin t nhin lin tc ca ting Anh.
Nhng c l thnh phn quan trng nht ca tr thng minh v ngn ng l nng lc s dng
t ng phc v v t c nhng mc tiu thnh qu thc t trong cuc sng (tiu chun v
tnh thc dng ca tr thng minh n gn ng). y l tr thng minh ca Herbert W.Amstrong
(trong vic truyn gio), Joan Rivers (trong ngnh gii tr), Isacc Asimov (trong hun luyn),
Winston Churchill (trong ng vin khch l, truyn cm hng), hoc Clarence Darrow (trong
vic thuyt phc ngi khc). Ngn ng vn khng t bn thn n to sng hoc t ng c
hng u so vi cc yu t tr tu khc, song chnh nhng mc ch m ngn ng hng ti v
phc v lm tn n ln, t n vo mt v tr cao trong i sng thc t. Mc ch ca ngn
ng trong thc t lm cho cuc sng thay i theo mt s cch nht nh, d cho ch l s
thay i rt nh.

Chng 2: Tr thng minh ngn ng (tip)

Bn

cht

ci

ngun

ca

li

ni

Nhng loi hnh vn bn mi xut hin v c ph bin rng ri trong khong 6.000 nm
nay. Trong khi , s xut hin ca phng php thng tin v giao tip thng qua li ni th
khc. tm thi im xut hin ca li ni, ta phi i ngc li thi k ca ngi c i
Neandectan, tc c t 30 nghn n 100 nghn nm v trc. Thm ch nu bn coi m thanh
nh nhng ting cu nhu, lm bm t ming nhng ch kh l s bt u ca tr thng minh v
ngn ng, th thi im xut hin ca ngn ng cn xa hn rt nhiu. Tri qua nhiu nghn nm
pht trin nh vy, nn vn ho ca con ngi to ra c nhng truyn thng giu c trong
vn ni vn rt phc tp, t cc lch s th tc cho n cc truyn thuyt thn thoi, cc cu
chuyn h cu, nhng li sm truyn b n, nhng cu chuyn ng ngn v cc cu chuyn k
khc c to ra truyn li nhng hiu bit, chn l cn bn v quan nim ca ngi xa
i vi tri t, thng , loi ngi v t nhin. Nhng truyn thng bng li ni truyn
ming ny tip tc c m rng v hot ng mnh m nhiu ni trn tri t. Trong nn vn
ho bn vng ca ngui Chu Phi, v tc trng nhn c mt sc mnh ln lao t nng lc
tinh thn nh bi c cc i th mt cch hiu qu. Mhic, mt ngn ng bn a
gp phn tham gia vo cu to nn hn 400 thut ng, khi nim c lin quan n qu trnh s

dng ngn ng. Cn vng Trung ng, nhng c nhn no c kh nng ngm th ni cng
cng v c ti nh c b Kinh Coran thing ling th u c ca tng, tn vinh, ng thi
cho php ngi lm nn k cng ny c quyn mang mt danh hiu cao qu, c knh trng gi
l
"Hafiz"
nhng
ngi
thuc
lng
Kinh
Coran.
Tri qua vi thp k gn y, vn ho truyn ming ca chng ta c v suy gim ng k.
Ngh thut hng bin, mt thi tng l k nng c nh gi cao, gi y b h thp n
mc nh mt s xc phm (khi cho rng " ch n thun l s hng bin, hoa m m thi").
Chng ta ch cn nh l m v nhng ti nng din thuyt lng danh trc y ca t nc m
chng ta t ng c nghe ni n thnh cng ca h nh: Bi din vn Gettysburg ca
Lincoln; Nhng bi pht biu thc s khuy ng lng ngi ca Wiliam Jennings Bryan (ngi
tng gi hng bin l "s t duy trn ngn la"), v nhng cuc ni chuyn bn cnh l si
ca Franklin Delano Roosevelt. Mt nh bnh lun a ra xut rng nhng ngi dn M
nn quay ngc tr li nhng nm 60, thi c bi pht biu ca Martin Luther King hay din vn
nhn chc ca John Kenedy, l v d v nhng ti nng hng bin tht s trong x hi ca
chng
ta.
Cho mi n tn nhng nm 1920 hoc 1930, theo nh th kim nh ph bnh ngh thut
Donald Hall, chng ta sng trong mt nn vn ho "din thuyt". Cc gia nh thng
xuyn c kinh thnh, cng nhau k chuyn, tham gia vo nhng cuc tranh lun v c sch
ni cng cng, ngm nga nhng bi ni ca h trong lp hc. Mc d vy, ngy nay vic c
sch mt cch th ng v xem ti vi dng nh th ch ca ngi k chuyn v nh hng
bin, do mi ngi u mun nghe cc ngun tin tc hn. Ti nh li mt chuyn xy ra t
nhiu nm v trc, khi ti tham gia vo mt nhm nhng ngi n ang ngi quanh mt
vng trn v cng nhau chia s nhng cu chuyn, nhng bi th v nhiu th khc cng c
h gp chung. Khi n lt ti ni, ti ngc nhin thy mnh bt u ngm mt bi th m ti
va nh c, mt bi th ti c hc t hi lp 6, l bi: Abou ben Adhem ca Leigh
Hunt. iu mang li rt nhiu ngha i vi ti, cho ti bit rng bi th ny b giu k
mt ni no trong ci kho k c ca bn thn ti (v nh c khng kh ca cuc k chuyn
m

t
nh li).
i
Bi tp sau y s gip bn nh v tm li mi lin kt trong t duy vi vn ho truyn ming
ca bn, ng thi h tr bn trong vic pht trin phng hng v bin php tm li nn vn
ho "hngn" bi cho tp th gia nh v bn b ring ca bn.

Hc

cch

khai

thc

ngun

ca

li

ni

Hy thc hin hot ng ny vi mt nhm c 3 ngi hoc nhiu hn na. Bt

u bng vic ngh cc thnh vin tham gia hy suy ngh xem h c th tham
gia, ng gp c iu g bng li ni cho c nhm, vi mt tnh hung gi
d l h ang cng nhau b mc kt trong hm tr bom sau mt cuc chin tranh
ht nhn. Tt c u khng c giy, bt ch hoc sch v g, v phi bt u
vn ho truyn ming trong nhng iu kin trng thi thu ban u ca x
hi con ngi, ging nh thi xa xa. H c th ng gp nhng truyn dn
gian, truyn c tch, truyn ng ngn loi vt, truyn ma, cc cu , nhng

tc phm hi hc, truyn ci hay tr chi un li no . Cng c th ch

l nhng bi th c chn lc, nhng cu ni ni ting, cc cu tc ng hay
nhng on vn no m h ghi nh c v c th a ra chia s vi mi ngi.
Tin hnh thc hin tr chi khp mt vng v lun phin nhau ngm, c li
nhng li ni c bit c ghi nh v n s tr thnh mt phn mi trong
cch ni chuyn hng ngy ca bn. Nu bn mun, hy ly mt chic bng ghi
m cm tay lu gi li tt c nhng g c bn b gp vo v chia s
vi nhau trong tr chi. Bn cng c th lm vic ny mt mnh bng cch ghi
li v vit li nhng li ni c hin ra trong tr nh ca bn.

Kinh nghim thc tin ny nhm khai thc c kho bu vn ho bn trong bn; n cng c
th kch thch bn, khin bn mun pht trin nng lc ngn ng ni ca bn ln mc cao hn
na. Sau y l mt s ngh i vi bn: Hy phn b v dnh thi gian khong vi pht mi
tun ghi nh li mt s thnh ng, on vn trong nhng tc phm vn hc yu thch ca bn.
Hoc bn s dng sch tham kho, th d nh quyn: Bartlett's Familiar Quotations (Nhng trch
dn quen thuc ca Bartlett) hoc mt tuyn tp cc bi th lm ngun ti liu gip pht trin tr
nh ca bn. Hy c nhiu ln nhng truyn c tch hoc truyn thn thoi ni ting, nh th
bn s tr nn quen thuc vi chng, sau bn tp k li cc cu chuyn c cho gia nh v
bn b ca mnh. Nh vn hi trn i pht thanh Garrison Keilor ni rng, thng thng mt t
10 n 12 ln lp li c th k c cu chuyn mt cch chnh xc. Hy n cc ngy hi k
chuyn, nhng dp c th ca v nhng ni no m vn ho truyn ming vn cn tn ti v
hng thnh. Hy thu thp ly cc bng ghi m v nhng nh k chuyn thnh cng trong x hi
(thng thng cc d liu ny lun rt sn c mt th vin cng cng no ), v hc ly c
ni dung cng nh phng php k chuyn t nhng bng ghi m ny. Khi no bn nhn ra rng
tr nh v ngn t ca bn tin b, bn s thy l bn c th kt hp nhng k nng mi ny
vo cc bi pht biu v cc cuc ni chuyn trong cng vic chuyn mn ca bn, a chng
vo cc ni dung trao i v tho lun trong cuc sng ca bn, cng nh bn s s dng chng
trong cc bc th, bn bo co v nhng bi vit khc m bn cn thc hin.

Chng 2: Tr thng minh ngn ng (tip)

Ting ni ni tm bn trong nh vn

T khi chng ta cn trong bng m v trong sut qung thi gian chng ta cn th u, trn
ngp th gii xung quanh chng ta l ngn ng ni. a s trong chng ta hc c cch tip
thu nhng m thanh ca t ng v to ra mt kiu "din vn bn trong", chnh chng tr thnh
nhng phng tin v cng c ch yu khi chng ta suy ngh. Mt s ngi cho rng kh nng
ny ca t duy ging nh l s t tr chuyn, l nhng li c thoi trong ni tm v chng lun
n giu bn di b mt ca qu trnh nhn thc, thc ca con ngi: James Joyce minh ho
v lm sng t qu trnh din ra nhng hot ng nhn thc ny nh th no trong k c nhn
vt ca ng trong trng ca Ulysses. c bit chng cui cng ca cun truyn m t cho
chng ta thy c suy ngh ring t ca Molly Bloon khi nhn vt ny ang trong tr ng thi
thip i, tri dn vo gic ng.

Cc nh vn thng ngh v dng chy thc ny nh th c mt ngi no trong

phng v thc s ni chuyn vi h. Nh vn tng ot gii Nobel Saul Bellow cho bit: "Ti
ngh l tt c cc nh vn chng ti u c mt ngi dn gii bn trong ni tm, t nhng
nm u tin ca cuc i, ngi lun khuyn nh chng ti, ni cho chng ti bit th gii
thc l ci g, ging nh c mt ngi thc s bn trong ti. T ngun gc ny sinh ra cc t
ng li ni, cc vn v i khi l c mt on vn, c chm cu y , hp l". Nh th
ngi Anh Stephen Spender khm ph ra mt kinh nghim tng t: "i khi vo nhng lc
ti trong trng thi l m na thc, na ng, ti nhn thc c r rng mt lung chy ca
ngn t - li ni i qua tm tr ti, chng khng c ngha no nhng chng c mt m
thanh, l m thanh ca cm xc mnh m, ca nim hng khi, hay l m thanh lm s ng li
cht thi ca m ti tng bit".
Bi tp tip theo s gip bn tr nn c kh nng nhn thc c mt vi loi trong s
nhng m thanh ny ca th gii ngn ng ni tm bn trong bn.

Nhng hnh tng ca ngn t (li ni)

Bn hy c tng mc trong s cc mc c nu ra di y. i vi mi
mc ny, bn hy tp thc hnh cch "lng nghe" bng kh nng nghe bn
trong ni tm ca bn nhng m thanh li ni, theo cc ni dung yu cu nh
sau:
* Mt ngi ang ni tn ca bn.
* M ca bn ang c cho bn nghe mt quyn sch hay mt t bo no .
* Mt bi pht biu ca Tng thng Hp chng quc Hoa K.
* Mt lp hc ca bn tr con ang ngm nga bi Pledge of Allegiance (Bng
chng ca lng trung thnh).
* Ting ni t bn trong ang m t vic bn lp k hoch g cho nhng ngy
ngh sp ti.
* Mt ngi n ng chn mi tui ang k cho bn cu chuyn v cuc
i ng ta.
* Mt a tr mi 5 tui ang gii thch cho bn nghe vic n xy mt lu
i bng ct nh th no.
* Mt thy gio trng ph thng ang ging bi.
* Mt ngi gii thiu chng trnh trn ti vi hay trn i pht thanh ang
thc hin tit mc qung co.
Bn ng lo lng g nu bn gp kh khn v khng th thy c nhng s
tng tng hay s hnh dung r rng v ngn ng khi thc hin bi tp ny.
Rt nhiu nh vn to ra c nng lc s dng d liu t cc loi tr
thng minh khc bao
gm nhng hnh nh trc quan v s vn ng trong cng
vic sng tc ca h. Trong trng hp ny, vn c nhng ngi khc ni v s
dng ngn t trong ni tm nh vn, nhng l trong s yn lng ch khng c
m thanh r rng. t
M th d l nh th Amy Lowell tng
phn nh "Ti
khng nghe thy r mt m than h hay ging ni no, nhng ti nghe thy m
thanh yu t ang c mt on vn". Bt k kinh nghim thc t ca bn l g
i na, bi luyn tp ny c th tng cng kh nng ca bn nghe c
nhng li bn trong ni tm ca bn. y l mt nng lc cn thc hnh bn
pht trin s tri chy, lu lot nh kh nng ca mt nh vn thc th. Bi
tp tp theo s luyn tp cch s dng nng lc sinh ra li ni t bn trong
ny nh l bin php vt qua c nhng cn tr, kh khn ca ngi sng
tc vn vit v pht trin kh nng "ting ni bn trong" con ngi bn.

Dng chy ca ngn t (li ni)

Bn hy ngi vo mt ci bn lm vic cng vi mt s t giy trng v vi

ci bt. Hy nhm mt li v lng nghe dng chy ngm ca li ni, n gn t
ang chy qua tm tr bn. Bn ch xem l chng (dng chy ngn t) n
theo tng git (nu cc li ni ri rc, tch bit nhau), hay n theo tng
dng nh (nu chng thnh tng on ca cu) hay chng tun chy o t (hay
lin tc li dn gii), hoc theo mt cch khc no . Sau khong 2 hay 3
pht lng nghe bn trong ni tm, bn ly cy bt trong khi mt vn nhm h,
v bt u vit li chnh xc nhng g bn nghe c trong qu trnh lng
nghe tm tr bn. Thm ch nu bn khng nghe thy g , th c vit ra nhng
g m bn ngh l bn nghe c, d cho bn nghe c rt t nhng iu y.
Hy thc hin vit nh th ny t nht l trong 15 pht cho mi ln luyn
tp.

Sau khi hon thnh bi thc tp, bn c th thu thp c mt s lng ln cc t ng, on
vn. Hy s dng k thut "mi nc cho my bm" ny vo bt c lc no bn cn, khi bn
ang ngi bn lm vic m khng th bt u lm vic c i vi mt bi th, mt cu
chuyn, mt bn bo co, mt bi tiu lun, mt bc th hoc n gin ch l bn cn vit mt
ci g . Phng php "tin dn" ny cng c th lm bn tr nn nhy cm, c hng th hn
vi nhng ting ni n t bn trong bn, chng gip cho bn hnh dung c v cng c r nt
nhng m thanh ni tm trong bn, ng thi chng gip bn sng to ra ni dung hi thoi
cho cc nhn vt khc nhau trong tc phm ca bn nu bn l nh vn.
Qu trnh lm sinh ra "chui t duy" v ngn t ny l mt hot ng lin tc din ra i vi
nhng cc nhn no c tr thng minh ngn ng. Thng thng cc nh vn vn dng dng chy
ngm cho vic sng tc lun s dng cc phng tin, thit b ghi vi nhiu hnh dng v chng
loi khc nhau lu gi li cc tng, dng chy ngm trong t duy. Ca s Isaac Bashews
mang theo mt cun s ghi chp nh bt c ni no m ng n ghi li nhng tng ni
dung sng tc. Joyce Carol Oates th gi
mt cun nht k m theo ng ni, n "tng t nh
mt bc th ang vit tip v bn thn ti". Joseph Heller th lun c mt tp cc tm th nh
trong v ca ng ghi li nhng iu ng ch . Jack London vit v sng tc ngay trn
ging ng v c c mt h thng nhng dy qun o v nhng ci rng rc an cho nhau qua
cn phng, trn ng buc cht nhng tm th vi cc tng ca cu chuyn. Nh vn v
l din vin hi kch Steve Allen c mt s lng ln cc bng ghi m khp xung quanh nh
ng, v vy mt trong s chng c th lun sn sng gip ng lm vic mi khi c mt tng
c tm ra le sng trong ng. Mi ngi trong s cc c nhn ny u ngh ra mt cch khai
thc v s dng c nhng dng chy ngn t i qua bn trong con ngi h.
Bn hy chn mt phng tin ghi chp no m n ph hp nht cho cng vic ca bn,
v s dng n thng xuyn thu gi li kt qu ca cc "trn bo t duy" trong tm tr bn
(nh tm l hc ngi Nga Lev Vygotsky tng ni: "T duy c th so snh vi mt m my
bo hiu c trn ma ro ca ngn t, li ni"). Nu bn gp phi tnh trng khng th tm ra
ngn t thch hp, khng thy c s hng th th bn c th th vit v mt s trong cc ch
sau y, nh Natalie Goldberg - tc gi cun Writing down the Bones ngh:
* K c u tin ca bn.
* Ngi m bn yu qu.
* Ngi yu qu cu bn b mt.
* iu g tng lm bn hong s nht.
* iu g gn gi nht m bn cm nhn c t Cha tri hoc thin nhin.
* Mt ngi thy ca bn.

* K c v k nim v ngi ng, ngui b no .

* Nhng kinh nghim v tnh dc, gii tnh u tin ca bn.
* Mt qung thi gian au yu.
Trong khi cc nh vn thng rt gii trong vic chm su vo th gii ni tm bn trong th
ng thi phn ln cc nh vn cng lun s dng mt v tai quan st, nm bt th gii bn
ngoi tm ngun cm hng. V th, nhng ti liu l mc tiu cho cc nh vn a vo s ghi
chp c th l mt trong cc dng sau:
* Nhng li ni, thnh ng hoc nhng on vn hay lm say m lng ngi m bn
tng c c.
* Nhng iu yu thch, th v m bn nghe c t ngi khc (gm c cc hnh thi
ngn ng c bit).
* Nhng cm t k l m bn nhn thy trn bng yt th, thng co, hoc trn bin tn nh
hng, trn cc p phch qung co.
* Nhng mu thng tin tnh c bn nm bt c qua nghe i, xem ti vi, hay xem phim.
S tay vit vn ca bn c th tr thnh mt ci kho cho pho bn cha ng trong nhng
th gip bn ch bin, sp xp cc tng mi, nhng dn v cc k hoch ca bn. N cng
c th c dng nh mt th p cho cc bi th, cc cu chuyn, cc bi tiu lun, nhng bn
bo co hay cc quyn sch m bn nh sng tc. Theo mt ngha no , s tay vit vn l i
din cho mt mi lin kt gia tm tr ca bn vi th gii bn ngoi v n c th cung cp cng
c thc hnh, gip ti hin li nhng g i qua t duy ngn ng bn trong bn v th gii bn
ngoi.

Chng 2: Tr thng minh ngn ng (tip)

Ngh

thut

sch

Mt cng trnh nghin cu s ko di sut 20 nm qua v vn nn m ch v tht hc ti

M. Hn 20 triu ngi trng thnh khng th c c thc n, k tn hoc c cc ni
dung ch in n gin. 40 triu ngi khc ch c kh nng c c trnh lp 4. Nhng
trong khi cc con s thng k ny th hin mt tn bi kch ca quc gia cng vi nhng tc ng
chnh tr v cc vn x hi c lin quan, th nc M vn phi i mt vi mt kh khn khc
m thm ch ta cn khng th gi r tn ca n ang ngy cng lan rng v ph bin hn c vn
nn ni trn. chnh l "bnh" li c, n c ngha l bit c sch nhng li khng c.
Theo kt qu thm d ca Vin Gallup trong thi gian gn y, mi ngy mt ngi M tnh
trung bnh xem ti vi khong 2 gi 38 pht, nghe i pht thanh khong 1 gi 56 pht, cn c
sch khong 23 pht. Nhng loi vn chng m ngi dn M thch c li khng phi l loi
vn chng c cht lng cao. Mt nghin cu c tin hnh trong nm bi T chc di sn
ngh thut quc gia cho thy rng ch c t 7 n 12% dn s l c th c loi vn chng
nghim tc, ng n (c cc tc gi nh Hemingway, Joyce, Updike, Dickens). Nhng con s
ny ni ln mt phn no v tnh trng nn vn ho ca chng ta, t vic c ca cc nhn
mt gi tr thp km trong nn vn ho. iu ny thm ch cn c kh nng tn ph, gy hi hn
nhiu so vi tnh trng c nhng ngi khng c sch trong x hi ca chng ta. K t khi pht

minh v sch bo in vo nm 1457, nhng quyn sch to lng kin thc phc v cho mt
s lng khng l ngi c, n mc khng th tng tng c v khin ngi ta kinh
ngc nu so vi giai on x hi ang trong thi k tin vn t. Nng lc v ngha ca vic
c sch gip m rng th gii ca chng ta ra ngoi nhng g m 5 gic quan cm nhn trc
tip, iu ny cha bao gi c m t mt cch r nt v xc thc nh on vn sau y ca
Helen Keller: "Vn hc l x hi l tng ca ti. ti khng bao gi b mt quyn cng
dn. Khng c s cn tr no i vi thc v cm gic trong ti v lm ti khng c hng
nhng bi din vn ngt ngo, tao nh t nhng ngi bn sch ca ti. Chng ni chuyn vi
ti khng h c cht bi ri hoc vng v". Nhng quyn sch c sc mnh thay i c cuc
sng, t lm thay i c nhng kt cu vng chc ca nn vn minh. Martin Luther cm
ng n mc ci to Thin cha ca mnh sau khi c tc phm Epistle to the Romans (Th gi
cc tn Thin cha) ca thnh Paul. Charles Darwin pht trin hc thuyt tin ho ca ng
nh vo vic c tc phm ca Malthus bn v dn c, dn s. Freud cng nhn rng, tiu lun
ca Goethe c tn l Fragment Upon Nature (Tc phm cha hon thnh ca to ho) khuyn
khch ng tip tc ngnh y khoa (v i n cng chuyn khoa phn tm hc) nh mt ngh thc
th. Nh vn Harold Brodkey ch ra rng Chu u "Mi ngi u bit vic c sch l rt c
li. Vic c sch lun m ng dn li cho nhng thay i tin b ca c nhn v x hi.
Thm ch i khi iu ny l khng th b o ngc". D sao i na, c gn mt na s ngi
dn M tng c nghe nhc n nhng tc gi thc th nh l James Joyce, Herman
Melville, Virginia Woolf hay Gustave Flaubert. Bi p
t tip theo s tm hiu khm ph mc
ham c
sch trong con ngi bn, hay cn gi l t nh yu i vi sch.

Sch

c
trong

i cu

ca

bn

Bn hy chia mt t giy trng ra lm 4 ct dc. Trong ct th nht, bn

lit k nhng quyn sch quan trng, c nhiu ngha vi bn t thi th u
(gm c nhng quyn sch m bn t c ly ln nhng quyn sch m bn c
ngi khc c cho nghe). Trong ct th hai, hy vit ra 4 hoc 5 cun sch
c ngha nh hng ln nht trong cuc sng ca bn, l nhng quyn sch
lm bn nhn th gii theo mt cch khc i hoc nhng quyn sch n y gip
cho bn c thay i ng k trong cuc i bn. Ni dung ct th ba bao gm
cc quyn sch m nu nh ngy mai bn b cht, th bn s cm thy hi tic
v cha c c nhng quyn sch ny. ct cui cng, bn lit k tt c
cc quyn sch m b n c trong sut 12 thng va qua. Hy r thm mt
ngi bn na, cng tin hnh lm bi tp ny nh vy v sau cng ni
chuyn vi nhau v nhng kinh nghim i vi sch bo ca cc bn. Bn s
dng bi tp nh trn lm c s suy ngh xem liu bn mun to ra thi
quen c
sch
ca
mnh
nh
th
no
trong
tng
lai.

Tht k l l trong nn vn ho ca chng ta, khi tin hnh pht trin hoc trau di k nng
vn hc cho mt con ngi th iu quan trng c tp trung ch li thng l kh nng c
nhanh. iu y gn nh mt nghch l bi v ngi dn M vn lun phi lo lng i ph vi
tnh trng qu ti thng tin trong vi thp k va qua, li mun thc hin vic c sch ca h
tht nhanh chng v v cm n chng no h c th. D sao i na, cm t "c nhanh" thc t

l s dng sai thut ng. Cc cuc nghin cu ch ra rng, mt ca con ngi c th c c

ti a l 800 n 900 t trn mt pht, bi v cc bo c thn kinh gii hn c ng ca mt ch
t n mt tc ti a nht nh no , v rng phn ln nhng ngi c nhanh tt nht u
b mt i kh nng hiu bit y ni dung khi c nhanh n chng 500 n 600 t trong mt
pht. iu ny tri ngc vi nhng tuyn b ca cc chuyn gia v kh nng c nhanh, h ni
rng cc sinh vin c rn luyn c kh nng c nhanh n c 10 nghn t (thm ch l hng
trm nghn t) trong mt pht trong cc th nghim ca h. Trn thc t, nhng g m cc hun
luyn vin c nhanh dy l cch xem lt qua, lm lt cc t kho, cc cu ch , tm tt v
cc c im khc ca cun sch cht lc li cc im then cht. Tc gi, ng thi l nh
gio dc, Mortimer Adler gi cch c ny l c kiu kim tra: l qu trnh m nh ,
ngi c pht trin k nng hn trong vic lm lt mt cch c h thng, c phng php i
vi ni dung cun sch, xc nh r nhng thng ip m cun sch mun ni. Theo Adler,
thm ch c n 99% cc cun sch khng cn thit phi c k lng. V vy vic lm lt
thng tin trong cu n sch cng p ng c mc tiu ca vic c sch nh yu cu cn phi
c.
Vic c sch kiu kim tra ra sot tri ngc hn so vi mt phng php c sch khc (c
th quan trng hn). Phng php c sch ny cho php ngi c c mt thi gian nht nh
ln la, nn li nhng t ng th v, c li cc on vn a thch v thng thc ngha
cu cc tng v hnh nh m khng phi chu mt p lc kh chu no. Theo kiu c sch
ny, tc gi William Gass vit: "Mi trang sch l mt cnh ng c, v chng ta ging nh mt
by n ang i c th ra thoi mi n c". c sch bng cch mp my mi hay c
thm (mt thi c cc gio vin chuyn sa cha cch c sch coi l th ngn ng "khng khng") v mt vn t vng y l phn quan trng ca kiu c sch ny. Nhng bi thc
hnh y gip cho tm hn ngi c kt ni li c vi cc m thanh ca ngn ng v cui
cng l vi chnh cc t gc ca ngn ng, ging nh khi cn c vn ho truyn ming thi
Trung c, khi m ngui ta thng c to. Bi tp sau y nhm gi li cho bn cm gic c
vui chi v khoi cm khi c sch theo nhp ring ca bn thn mi ngi, y l mt qu
trnh i khi c gi l c sch gii tr (xut pht t ting Latinh Ludere - "vui chi gii tr").

gii

tr

Bn hy chn mt cun sch m bn tng yu thch trong qu kh hoc mt

quyn sch no m bn thc s mun dnh cho n mt khong "thi gian cht
lng" c ngay by gi. Khi c c cc t hoc cm t lm cho bn thch
th, bn hy t c kh hoc c to n ln cho chnh bn nghe. Nu c mt
on vn kh hiu, bn hy dnh thi gian c n mt cch chm ri v nu
cn thit, bn hy lt xem li c nhng trang sch trc lm r ngha
v hiu c on vn y. Hy t cho php bn c s dng c nhng loi tr
thng minh khc trong khi bn c sch, bn hy hnh dung ra cc quang cnh,
cm nhn nhng cm xc t nhin, lng nghe nhng m thanh khng li hoc
nhng bn nhc c ni n trong cun sch. Hy t cm nhn v din t s
xc ng, v nhng iu tng t nh th. Nu mun, bn hy s dng mt cy
bt nh du gch chn nhng on vn m bn a thch nht. Dnh thi gian

lm

nh
y

tht
v

lu

mi

khi

bn

mun.

Nhng ngi c gii tr t cho php h b sch li cun l v li ch ca chnh bn thn h.

Khng c g quyn r i vi h hn l vic nm cun trn trn ging c mt quyn sch
hay v chm m vo ni dung trong cc trang sch. Nhng ngi c gii tr khng b l
thuc vo mt danh sch cc u sch c sn c a vo trong bng lit k nhm hng dn
vic c sch (mc d i vi nhng ngi , h vn cn n cc bn k khai ny mt mc
nht nh. Tc phm Lifetime Reading Plan (K hoch c sch sut i) ca Clifton
Fadiman l mt s hng dn l tng gip cho bn khi bt u qu trnh c sch). Hn th
na, h - nhng ngi c sch - b li cun n vi sch theo mt cch bn nng. V mt ny,
Alan Bloom, tc gi ca cun The closing of the American Mind (iu cui cng trong k c
ngi M) ch ra rng: "Ni chung, mt ngi c sch khng cn thit a ra tiu chun ca
sch c. Trn thc t, ti ngh rng nhng bng lit k tn sch nh vy l kh ng ngn.
iu quan trng nht chnh l vic tm ly mt quyn sch v i theo nhng g m n dn dt
ngi c".

Chng 2: Tr thng minh ngn ng (tip)

Tm nim hng khi trong ngn t

Qu trnh c sch gii tr c th dn dt ngi ta i n mt dng khc ca s am m

ngn ng, l khi mt ngi thy thch th vi vic ng u vi tng t ring l. iu ny
l rt quan trng khi ta ch rng nhng a tr - chng lun lun chi a vi cc ngn t ni
v m thanh ca li ni ngay nhng giai on bit bp b u tin - chng c th hc c
khong 5000 t mi trong mt nm; trong giai on t nm ln 6 tui n nm ln 10 tui.
Trong khi , i vi ngi trng thnh, tnh trung bnh mi ngi ch bit thm 50 t mi
trong mt nm. iu ti mun ni y l tnh trng hc t mi km ci nh vy xy ra ngi
trng thnh bi v h nh mt s cm nhn i vi nhng iu huyn b v sc cun ht
ca t ng, li ni. Hiu theo mt ngha nht nh no , mi mt t trong ting Anh l s hin
din cho kt qu ca c mt qu trnh tin ho, c ngun gc ban u t ngn ng c xa, v
mi mt bc tin ca lch s li tri qua mt qu trnh sng lc, tinh ch, ci tin n trong vic
nh vn, pht m v ngha m n cha ng, cho n tn khi mi t t n mt trng thi
nh hin nay trong t in (v n vn ang cn "tip tc tin trin"). Bi tp sau y s gip bn
nh gi lp nn mng c nhiu tng ny ca ngn t v h tr bn trong vic pht trin c
mt vn t vng giu c, phong ph hn.

Kho st v ngun gc ca t ng

Bn hy vit ra tt c nhng t no bn khng quen thuc m bn gp phi

trong qu trnh c sch ca bn, vit chng vo mt t giy (hoc lu tr
chng mt khu vc c bit trong cun s tay vit vn ca bn). Trong s
cc t , h y chn ly mt t m bn yu thch theo mt cch c bit
tin hnh cuc tm hiu. Hy n mt th vin v tm kim t m bn a thch
trong t in. Cng vic ny i hi mt nhiu cng sc ln theo du vt
tm ra ngun gc ca t bn cn v cung cp cho bn cc th d v vic s
dng n trong vn hc, ng thi ch ra cho bn thy mt t c ci tin v

tin ho nh th no qua thi gian. Trn mt t giy trng, bn hy v nhiu

ng thng nm ngang, phn cch thnh cc khong u n, bng nhau trn
trang giy, hnh dung nh l cc lp a cht khc nhau. trn nh ca t
giy, hy vit ra cc nh ngha c cch nh vn hin hnh c cng nhn
rng ri ca t . Trong mi mt lp tip theo bn di (hoc ct nm
ngang) theo chiu t trn xung di ca t giy, bn hy ch ra t
c s dng nh th no trong nhng thi k trc (bao gm cc v d v
thi gian s dng, cng vi cc cch nh vn thay i nu chng c th p
dng c). Phn cui cng ca trang giy, hy a ra t gc ca t bn ang
quan tm trong cc ngn ng khc nhau.

Khi thc hin nhng cng vic kh khn l o su vo lch s ca cc t ng ny, bn cng
c th tip cn c vi nhiu t khng quen thuc vi mt trng thi k l. Ging nh Willard
Espy, tc gi cun The Game of Words (Chi ch) din t v iu : "Hc cc t mi trong
khi chng vn cn ang rt tr, chng c th c nhn bit tt hn. a chng vo, cc th
thut, v tr chi mi khi c dp. iu quan na l hy tm cch kt hp v a cc t mi
vo trong ni dung bi vit v qu trnh giao tip ca bn".
Bn phi cm thy tht thoi mi v thch th khi t lp li cc t mi v khm ph cch gieo
vn ca chng, cng nh cc t lp m u (l cc t c cng m thanh bt u), cc t b che
khut bn trong ca nhng t ln hn, cc t ng ngha, cc t tri ngha v cc nh ngha
hi hc v nhng t m bn mi tm thy ny.
Hu nh chc chn rng cc tr chi ngn t l cch tt nht hc nhng t mi v pht
trin hn na s mm do, linh hot trong vic s dng nhng t quen thuc bit. c tnh
mt ngy c khong 30 triu ngi dn M gi cc cu v tr chi ch c trong khong
1700 t bo khc nhau. Cc b tr chi sp ch c tm thy 27% s h gia nh ca ngi
M v k t nm 1931 n nay, c 100 triu b chi nh vy c bn ht trn phm vi
ton th gii. C rt nhiu chng loi a dng ca nhng tr chi khc nhau lun c sn trong
cc kho cha chi khp t nc M v i nhiu tr chi mi c a ra by bn trn th
trng hng nm. Tuy nhin, cng c nhiu tr chi v ngn t c tnh m, khng b hn ch v
bn c th chi cc tr chi ny m khng cn cc tm bng hay cc tp ch, chng s lm tr
thng minh v ngn ng ca bn c phong ph v giu c hn. y l 3 tr chi bn c
th bt u chi (ngoi ra cn nhiu tr chi khc bn c th tm thy trong cc cun sch tr
chi ngn ng, cc cun sch ny c lit k mc gii tr):
*Tr Tic-Tac-Toe: Chi nh mt tr chi c caro thng thng, nhng ngi chi dng cc
ch ci thay th cho du gch cho v du 0 trong tr chi c caro; ngi chi cn to ra
c mt t chnh xc bng cc ch ci vit lin nhau theo mt ng thng hoc ng cho.
Vi mi mt ch ci trong t c to ra, ngi chi nhn c mt im.
*Bc thang ngn t: Hy chn hai t c cng s lng ch bng nhau, ngi chi c gng
tm cch bin i t th nht sang t th hai bng cch thay i mi ln mt ch ci vi s bc
thc hin l t nht. Mi bc phi to ra c mt t c ngha (th d nh t saw v but, cc
bc chi thc hin ln lt c cc t nh sau: saw, sat, bat, but).
*Tr chi t in nh la: Mt ngi chi hy chn ly mt t khng quen thuc no
trong t in, ng thi a ra c li nh ngha chnh xc ca t v li nh ngha "nh la"
m anh ta to ra ngay lc . Nhng ngi cng chi khc phi xem xt quyt nh xem nh
ngha no ca t l ng, nh ngha no l sai.
Ngn ng c th p ng c s khm ph, kho st ca chng ta vi mt thi lng v tn
khng h b hn ch khi chng ta tin hnh cc th nghim vi n, lp cc tr chi vi n, lm

sng t ngha, to ra, bin i n, xuyn tc, bp mo n, pht trin v m rng n, hay thc
hin cc sa i khc i vi n ph hp vi bt k kch c no ca t m chng ta la chn.
Trong qu trnh thc hin , chng ta c th nhn thy rng tr tu ca bn thn chng ra m
rng v tin b thm, rng ngn ng l mt cng c khng b gii hn ca t duy. Thng qua
vic s dng ngn ng mt cch c ch theo cch lm nh trn lm tng thm sc mnh
cho tr thng minh ca chng ta, ng thi chng ta cng nhn thy c s phong ph v a
dng n mc no trong tnh cht thc dng ca ngn t. Mt khc nhng cch lm ny cng rt
th v v gip cho ta gii tr.

Chng 2: Tr thng minh ngn ng (tip)

25 CCH PHT TRIN TR THNG MINH NGN NG

Bn hy tham gia vo hi ngh chuyn v sch hay.

T chc cc bui lin hoan, gp g vi ch l cc hot ng ngh nghip thng
thng.
Chi cc tr chi ngn t (th d nh: tr o ch, xp ch, hoc tr chi ch).
Tham gia vo mt cu lc b sch.
Tham gia vo hi ngh ca cc nh vn hoc mt lp hc hay hi tho v vi t vn trong
mt trng i hc a phng.
Tham gia vo cc bui ng k tn sch hoc cc s kin khc c tnh cao, tn vinh
cc nh vn thnh cng trn vn n.
T ghi m li ni ca bn v bt li nghe.
Thng xuyn i n th vin hoc/v cc nh sch.
t mua di hn mt t bo c cht lng cao no (th d nh t Thi bo New
York, Bu in Washington...) v c chng thng xuyn.
Hy c mi tun mt quyn sch t xy dng ly mt th vin c nhn ca ring bn.
Tham gia vo cu lc b ca nhng nh hng bin (th d nh cu lc b "Nhng ngi
ch tr c tm c quc t") hoc chun b cho mt cuc ni chuyn trong khong 10 pht
khng theo mt nghi l nht nh no cho mt cng vic hay mt s kin ca cng ng.
Hc cch s dng b vi x l t ng.
Hy nghe bng ghi m ca cc din gi ni ting, cc nh th v nhng ngi k chuyn
khc (tm v ghi ly tn ca h trong cc ti liu th vin).
Hng ngy hy lun gi mt cun nht k bn mnh v vit khong 250 t trong mt
ngy v bt c iu g c trong tr nh ca bn.
Hy quan tm v ch n nhng kiu ni khc nhau (nh cc hnh thi ngn ng, s
din t bng ting lng, ng iu, cc t vng, v.v...) ca nhng ngi khc nhau m
bn thng gp hng ngy.
Dnh thi gian k chuyn thng xuyn vi gia nh v bn b.
Hy to ra cc tr chi ch, cc cu , cc tr a ring ca bn.
Tham d vo hi tho v vic c nhanh.
Dy cho ngi m ch, tht hc thng qua cc t chc tnh nguyn.

Ghi nh, hc thuc tt c cc bi th hoc nhng on vn xui ni ting.

Thu, mn hoc mua cc bng ghi m v nhng tc phm vn hc hay v nghe chng
mi khi rnh ri hoc vo nhng thi gian thun tin trong ngy.
nh du, khoanh trn nhng t ng khng quen m bn bt gp trong qu trnh c
sch, sau tm hiu chng trong cc t in.
Hy mua ly mt quyn t in ng ngha v tri ngha, t in gieo vn, quyn sch v
cc gc t, v s tay thc hnh v vn phong, sau s dng chng thng xuyn trong
cc bi vit ca bn.
n l hi ca nhng ngi k chuyn v hc hi v ngh thut k chuyn.
Mi ngy hy s dng thm mt t mi.

Chng 3: Tr thng minh khng gian

Suy ngh bng con mt t duy ca bn

Nh khoa hc ngi M Louis Agassiz l ngi rt coi trng chi tit. Mt bui n, c ngi
tr l mi n ra mt vi Agassiz v ng anh ta nghin cu tiu bn l ca mt loi c. Sau
khi hng dn cc bc tin hnh, Agassiz ra ngoi phng th nghim v tr l li mt
mnh. Sau na gi xem xt ngi tr l cm thy tm hiu ht mi th mun bit v tiu bn
ny nhng Agassiz cha quay tr li. Vi gi na li tri qua anh ta ht bc bi, nn lng v li
tc gin v b b li mt mnh. "git" thi gian anh ta ngi m vy c, vy c v bt u
lp biu tiu bn. Anh nhn ra rng anh qun cch nhn nhn ban u ca minh, ngay c
vic loi cc khng c mi mt. Cui cng Agassiz quay tr li phng th nghim trong s trng
i ca nh nghin cu tr. Tuy vy, Agassiz khng hi lng vi nh khoa hc tr ny v yu
cu anh ta tip tc nghin cu tiu bn ny thm hai ngy na. Rt nhiu nm sau nh khoa
hc tr ny tr nn xut chng trong lnh vc anh nghin cu v ni ba ny l ba ngy thc
tp
c
gi
tr
nht
m
anh

tng
tri
qua.
V d ni trn gi cho ta mt s iu v sc mnh c c khi tp trung tm ti quan st
nhn ra nhng tri thc cn n giu. S vic ny cp n mt dng tr thng minh v kh nng
quan st m Howard Gardner nin:
Spartial intelligence (Tr thng minh v kh ng gian).
im ct li ca loi tr thng minh ny l kh nng lnh hi chnh xc v th gii khng gian th
gic v kh nng thc hin chuyn i s cm th ban u v khng gian ca mt ngi. y l
loi tr thng minh ca kin trc s v dn Sherpa (ngi Himalay), hay ca nh pht minh v
th my, k s v ngi lp bn a chnh. Ngi c tr thng minh khng gian c th nhn
thy nhng iu m ngi khc hay b qua d trong th gii thc hay o. Ngi ta c th nh
hnh v nh dng nhng hnh nh tng tng ny thng qua nhng phng php c th nh
v, iu khc, xy dng v sng ch, hoc c bng cch tru tng l xoay trn hoc bin i
nhng i tng hnh nh bn trong t duy, suy ngh ca h.
Chng ny s cp n mt s dng khc nhau ca tr thng minh v khng gian v kho

st mt s cch m nh n - ging nh i vi ngi tr l mi ni trn ca Agassiz - bn c th

pht trin nng lc quan st khng gian ca mnh thng qua vic rn luyn kin nhn v thng
nht.

Chng 3: Tr thng minh khng gian (tip)

C nhn mi tin

Qu trnh nhn thc th gii trc tip thng qua th gic l im chnh yu ca tr thng minh
khng gian. Mc d ngay c ngi m cng s hu nng khiu (tr thng minh) v x l khng
gian (ngay a b ba tui b m cng bit c qu o ca vt th trong khng trung khi c
nm i v c th gii thch r rng c tm bn ), nhng trong hu ht cc trng hp, kh
nng nhn c l bc quan trng u tin tr thng minh v khng gian pht trin c. Th
lc mi ngi l khc nhau nhng mt ngi vi th lc 20/20 c coi l bnh thng. Tuy
nhin, c nhng ngi s hu "cp mt ca chim ng" cho php h nhn thy nhng vt
khong cch xa hn nhiu so vi mt thng. V d mt sinh vin ngi c Veronica Seider
nhn bit chi tit ca mt ngi khong cch xa hn mt dm. V nh tin a, mt trong
cc nh du hnh v tr c th xc nh r rng cc ngi nh t im cch v mt tri t mt
trm dm trong sut qu o bay ca anh ta. Cc nh khoa c
h gi trng hp nh th ny
l Hypereidesis hay cp mt siu tinh tng.
Mt biu hin khc ca tr thng minh v khng gian li l kh nng quan st, nh gi c
bit i vi nhng vt c ly gn. Th dn Gikwe ca b tc Kalahari c th t du vt ca mt
con linh dng m pht hin ra gii tnh, kch c, tm vc c tm tnh ca con vt . Nhng th
sn ngi Eskimo rt ch tm n tng chi tit thay i nh ca tuyt v bng di chn h bi
bt c sai lm nh nht no cng khin bng v v h b mc kt.
Trong nn vn ho ca chng ta, kh nng nhn bit c im c th khng gian khng
cn quan trng na bi ta c cc bin bo hiu, bn , cc dng giao tip v thng tin s ho
dn ng. Ngy nay, chng ta tut khi tay nhng c hi ln trc mt do chng ta qu
da dm l thuc vo tr thng minh v ngn ng hc v ton hc l-gc.
Bi thc hnh di y gip bn phc hi li nhng k nng quan st b bn thn bn lng
qun.

Tp quan st tinh tng nh i mt ca th sn

Hy n mt ni no yn tnh, chng hn nh: Vn nh cng vin hay mt s
a im sinh thi no . Bn hy dnh hn mt gi ng h ch lm mt vic
l quan st mi trng xung quanh. Bn thc hin nh sau: Tin h nh quan st
cnh vt xung quanh bn cng nhiu cng tt. Phng tm mt ra xa v nhn
vo nhng g n giu bn trong ca thin nhin. Quan st nh th bn sp t
n kh nng quan st ca th dn Kalahari hay th sn Eskimo - nhng ngi
c cm nhn tinh t n tng chi tit ca cnh vt. Hy nhn mi s vt bng
i mt "dung ho", ngha l khng qu nhiu n mt chi tit c th no
m phi quan st ng thi tt c nhng chi tit trong tm quan st ca mt
mnh. Hy quan st sao cho
bn cm thy n h th bn nhn thy c c nhng
g pha sau lng bn.

Trong thi gian , bn hy tr li ng a im trn vo nhng dp khc nhau, lp li cch

lm nh trn v hy xem kh nng quan st cnh vt ca bn thay i nh th no khi
bn c nhiu thi gi hn quan st.

Hy quan st vi mt cm xc nguyn s, trong sng

Cc dng k nng quan st c miu t trn c th a n mt dng khc ca nhn thc

trc quan, l khiu thm m tinh t. y l loi tr thng minh v khng gian ca nhng
ngi lm ngh trang tr ni tht, nh thit k vn hoa cng vin, nh m thut, phi hnh gia
hoc nh ph bnh ngh thut. Nhng kh nng ngh nghip nh vy i hi phi c s cm
nhn tinh t v cc yu t chnh trong vic thng thc ngh thut, nh l cc ng nt, s sp
t, khi lng vt th, khng gian, s cn bng, tng phn sng v ti, mc cn i, vt
lm mu v mu sc s vt. Nhng ngh s ni ting dng nh pht trin ti nng thin v cc
yu t ny. Chng hn trong mt bui phng vn, danh ho Picasso biu l s nhy cm mnh
lit i vi mu sc khi ng thut li: "Ti i do trong khu rng ca lu i Fontainebleau.
, ti bt gp mu xanh ca cy c. Ti tm cch truyn ti c cm gic ny vo t rong
tranh". Tng t nh vy, ho s ngi Nga Wassily Kandinsky nh li v vit v ln u tin
ng s dng cht liu ngh thut v nh sau:
Lc ti ln 13 hay 14 tui g , ti mua mt tup thuc v tranh sn du bng tin ti dnh dm
c nh b ng tng ng silinh. Ti tn by gi ti vn nh r nhng mu sc lc c bp ra khi
tup thuc. Khi ti nm trong tay tup thuc, dng nh ti cm thy trong l c nim hn hoan, vui
mng ln s trang nghim v k o, v ngay c nhng ln sau . Dng nh c c s vui mng, s
phng khong, c m thanh ca mt mt, c sc mnh ca s chu ng, nhn nhc, s ngoan c bm
sinh, s mng manh d v trong cch thc cht liu v tro ra khi tup thuc. Nhng iu k l, ng
yu ny chnh l do mu sc to nn.

Vi nhng cm xc nh th, ngi ngh s li cho chng ta cc tc phm mang du n

c cuc i mnh. Ngi ngh s nh thc kh nng tri gic trong bn thn mi ngi c th
thc s bit cch chim ngng cc kit tc. Kenneth Clark, nh vit lch s m thut Anh,
thut li cm gic ln u tin bt gp mt kit tc nh vy khi tham quan trin lm ngh thut
Nht Bn London:
Cui phng trng by l mt dy bc thang nh. Chng ti mt mi bc ln bc thang v vo mt
phng trng by khc. Ngay lp tc ti b xc ng mnh. Pha bn kia l nhng bc tranh v cc loi
hoa p m hn n ni ti vp mnh vo bc thang. Ti thy mnh nh lc vo mt th gii khc. V
ti pht hin thy chnh cch sp x p cc mu sc to ra mt s th hin mi, chc chn l mi
hon ton.

Cm gic khi nhn thy cc bc tranh p m hn ng li su m trong tm ch Clark.

ng k li rng 55 nm sau, khi ng c thm mt thnh ng gn Kyoto - Nht Bn, ng
nhn ra ngay nhng bc tranh m hi b ng tng bt gp trong trin lm ti London nm 1910.
Hnh nh ng li v ch nhng ngi c khiu thm m tinh t mi nhn ra c. Bi tp
tip theo sau y gip bn trau di kh nng nhn xt bng con mt ngh ca mt ngi ngh s
hay nh ph bnh ngh thut.

Tham quan cc trin lm ngh thut

Bn hy i tham quan cc vin bo tng hay phng trng by ngh thut c

nhn ti ni bn sng (nu khng th c th s dng sch lch s m thut c
hnh minh ho tt nh cun History of Art (Lch s M thut) ca Jansen nh
l mt phng trng by ngh thut di ng). Trong bo tng, khi bn bt gp
mt tc phm ngh thut (tranh sn mi, tranh v, tc phm iu khc, ct

dn, mt b su tp hay nh chp) hoc mt b cc tc phm m bn quan

tm n th bn hy xem xt n th
t cn thn. Khng cn tp trung nhiu
vo ch ca tc phm, thay vo bn ch n cch cm nhn ca ring
mnh v qu trnh lm nn n. M rng tm hn v bn thn t cm thy ngc
nhin, bt ng nh th no khi xem tc phm.

Th xem mt bn tp trung vo u v ti sao n li b li cun t chi tit ny n chi tit

khc ca tc phm. Bn t c iu g khi kho st tng phn ca tc phm? C phi l m sc
hp dn bn? Hay cch s dng nhng khong trng? Cch pha trn, kt hp mu sc? Hay mt
iu g bn khng nh ngha c r rng?
ng c phn tch ngay tc khc nhng g bn thy m quan st nhng im no gy ra cm
gic phn n hay cc cm nhn khc na. Gii hn thi gian tham quan l mt gi, sau bn
ghi li nhng g tri qua khi tham quan hoc k li vi ngi thn v tc phm ngh thut m
bn thy. Mt hoc hai thng sau bn hy quay li xem nhn xt ca bn thay i nh th
no hay vn nh c (tip tc dnh nhiu thi gian khm ph cc tc phm khc theo cch nh
th).
Trong vi trng hp, tham quan mt bo tng v gp oc bn nguyn gc ca tc phm s
em li kt qu bt ng th v. Trong s nhng tc phm tht s gy c xc ng hay n
tng mnh, th nhng kit tc c in v hi ho, iu khc v nhng cng trnh kin trc ni
ting l cc nguyn nhn c th gy ra tnh trng t qu, xc ng t ngt, ngt chong hoc
gy o gic. y c gi l hi chng Sendhal, tn ca nh vn Php th k 19, sau khi ng
miu t vic ng tng b chong ngp nh th no vi bc tranh treo tng ca Florence. Mc
d tnh trng ny rt t gp phi nhng thc t cho ta thy sc mnh to ln ca m thut c
th em li cho tm hn con ngi nh th no. ng ch hn, l nhng kinh nghim v
bo tng ngh thut ca bn thn bn, chng s li trong bn kh nng quan st tinh tng v
s nhy cm m thut su sc.

Pht trin nng khiu ngh thut trong con ngi bn

i vi phn ln chng ta, vic nh gi c y ti nng ngh thut ca ngi khc l

khng h n gin. Bn thn chng ta u mong mun tr thnh cc ngh s. Hu ht mi ngi
khng cn mun v vi k t lc h c tm chn tui tr ln, sau k hi h nhn thy tht bi
trong vic lm cho nhng bc tranh h v trng tht hn. Theo Betty Edwards - tc gi cun
sch Drawing on the right side of the Brain (Kh nng hi ho nm bn phi b no con
ngi): nhng ngi mi tp tnh v vi u gp tnh trng chung nh th v h c gng v bc
chn dung mt ngi (gm hai tay, hai chn, mt u v.v...) thay v v nhng g h thc s nhn
thy trc mt h. Thng qua cc bi tp c sp xp mt cch h thng, Edwards gip cho cc
ho s tim nng bit cch s dng kh nng tri gic ca mnh v mt cch r rng v chnh
xc hn. Sau y l nhng g m b hng dn cc ho s thc hin luyn tp.

V hnh ln ngc

Bn ly mt bc tranh en trng t mt t bo hay tp ch m trong c

mt hoc hai hnh ngi. Lt ngc bc tranh xung. Tip theo, trn mt t
giy khc bn hy v nhng g bn nhn thy trong bc tranh ln ngc.
Chn mt im bt k trn bc v lm im bt u. Sau sao chp trn t
giy ca bn mt cch chnh xc nhng g bn nhn thy, theo tng ng thng
mt. Trnh tp trung vo vic nhn thc bc tranh. Thay vo , nhn k tng
ng thng, gc cnh, hnh dng, cc im ni, v nhng c im khc m bn
nhn thc uc. Khng c quay bc tranh hay bc v ca bn ln theo chiu
thun cho n khi bn hon tt vic v bc tranh ln ngc. Trong lc v ,

bn s cm thy dng nh ang v nhng ng thng v cc gc ri rc. Sau

khi bn hon thnh, xoay bc tranh v bc v ca bn theo chiu thun t
di ln trn ri so snh chng vi nhau. Hy xem xem bc v ca bn chnh
xc nh th no so vi bc tranh gc.

Edwards ngh dng chung mt quy trnh thc hin tng t trc tip tm cc c
trng tri gic i vi mt bc v cc vt dng gia nh, v phong cnh, chn dung ngi, cc vt
th v hnh ba chiu. B cho rng: "Con ngi cn c dy cch bit tm thi t sang mt bn
cc h thng k hiu v phi tm xem iu g tht s dang din ra tr mt". c c iu
ny, b khuyn nhng hc s tr ang trn y kht vng cn bit cch n mi quan h
gia cc thnh phn ca mt i tng, ch n nhng khong trng xung quanh cc vt.
Thnh thong hy ln lt nhm tng bn mt li lm phng nhng hnh nh nhn thy ging
nh khi h v chng vo tranh. Mc ch l chuyn sang mt ch nhn thc c iu
khin bi bn cu no phi (c vai tr rt ln i vi s nhn bit khng gian). Trong ch Rmode nh b gi, mi s vt c nhn trc tip, hon chnh, t ng v ngay lp tc.
Phng php dy v ca Edwards ch l mt trong nhiu phng php v, song n c ch
v mang n nhng thay i n tng trong th loi v hin thc. phn sau ca chng ny
chng tac s xem xt mt kiu v hon ton khc, gip ti hin li bn ngoi nhng hnh nh
nm trong suy ngh, ni tm m bnh thng chng ta khng thy c.

Nhng hnh nh bn trong ni tm

Trong khi tr thng minh v khng gian c bt u bng vic nhn ra th gii hu hnh bn
ngoi, sau nhng iu c nhn thy li quay tr li vo trong t duy ca chng ta v
c bin i nh nhng tri thc m nh n, chng ta thc s bt u nh gi c mc
tinh tng, sc so ca bn thn trong kh nng quan st. Nng lc to ra nhng hnh nh trc
quan mt cch ch quan ca con ngi vn cn t c cc nh khoa hc bit n. N tng
trng cho cch thc ch yu m mi c nhn s dng to ra, ghi nh v x l thng tin. Cc
nh khoa hc gi nhng hnh nh r nt nht l hnh nh eidetic (xut pht t mt t Hy Lp c
ngha l "gn lin vi hnh nh"). Nhng hnh nh ny c cht lng n mc gn nh nhng
bc nh chp. Nhng ngi c kh nng to ra hnh nh trc quan nh th cho bit, h c th
nhn thy r c mt bc tranh bn trong ni tm h v nhng hnh nh m h trng thy th
gii thc bn ngoi, sau khi nhm mt li, h c th qut qua bc tranh vi nhng chi tit
m h khng trng thy nhng hnh nh ban u. Trong mt cuc th nghm, mt c gi c
kh nng v hnh nh trc quan eidetic c xem na bn tri ca mt bc tranh ni (th d
l mt hnh nh ba chiu), iu ny khng to ra o gic v su cho mt ngi bnh
thng. Ngy hm sau c c xem nt na bn phi ca bc tranh, v bng cch gi li hnh
nh ghi nh t ngy hm qua trong k c, c gi c th kt hp hai na bc tranh li vi nhau
nhn bit c su ca bc tranh.
Cc bo co khc nhau v kh nng hnh nh th gic eidetic cho thy r rng, kh nng ny
c th h tr con ngi khi lm cc cng vic lin quan n tr nh hay trong qu trnh suy ngh
gii quyt mt vn g . Mt ngi n ng k li vic lm th no m kh nng ny gip
ch cho anh ta khi cn l m
t cu hc sinh: "Khi 15 tui, trong mt k thi, ti "trng thy"
quyn sch ho hc ca ti trong tr nh ca mnh. Ti m n ra trong tr nh, lt qua cc trang
sch, v "chp" li biu axit nitric vo bi thi". R nt hn l cu chuyn ca Nikola Tesla,
ngi pht minh ra n hunh quang v my pht in. Bn v kh nng ca Tesla trong vic c
th hnh dung trc cnhwngx iu m ng s pht minh hoc sng ch ra, mt ngi tng
chng kin ni: "Tesla c th tng tng ra trc mt ng mt bc tranh vi y mi chi

tit c th, ca tt c cc phn trong mt chic my. Nhng hnh nh cn sng ng hn bt

k bn thit k no". Ngi cng tc vi Tesla qu quyt rng Tesla c th hnh dung ra cc chi
tit my mc ca ng ti kch c mi phn nghn inch, ri kim tra cc thit b tng tng
trong u bng cch cho chng chy hng tun l lin v "sau th ng ta s nghin cu chng
mt cch k lng hn v hnh dng bn ngoi".
Phn ln nhng ngi trng thnh khng th hnh dung ra cc hnh nh c th n mt mc
r rng nh th. Cc nh nghin cu a ra kin rng, cc hnh nh eidetic him khi cn
xut hin v tn ti nhng ngi ln, sau thi k pht trin ca tui dy th (mc d n xy ra
kh thng xuyn nhng a tr). Theo nh thn kinh hc ngi Anh W. Gray Walter th gn
mt phn su dn s c kh nng nhn thy c nhng hnh nh sng ng bn trong suy ngh
ca h, mt phn su khc nhn chung thng khng s dng cc hnh nh nhn c trong suy
ngh ca h tr khi c yu cu lm th, v hai phn ba dn s cn li "c th gi ln trong suy
ngh nhng mu hnh nh nhn thy c khi cn".

Chng 3: Tr thng minh khng gian (tip)

Bi tp sau y s gip cc bn xc nh xem bn thuc nhm ngi c th no ni trn.

"Nhng tm bu thip" tr tu bn trong t duy ni tm

Hy ngi tht thoi mi vo mt chic gh hay nm trn sn nh lm bi

tp ny. Nhm mt li, th u n trong mt hoc hai pht, sau c qua
nhng mc trong danh sch bn di (hoc nh mt ngi khc c dm bn).
Ch mt lt cho n khi trong tr tng tng ca bn hnh thnh c mt
hnh nh r nt ca mi cnh hoc s vt c nhc n, sau bn tip tc
chuyn sang thc hin vi cc hnh nh tip theo.

Phng ng ca bn.
Mt ci ko.
Mt con h m mu vng trong chic vy hng c nhng chm mu da cam.
M ca bn trn trn nh.
ng chn tri ca mt thnh ph th ln.
y h hay i dng.
Mt bc nh ca Alberl Einstein.
Mt tm bn th gii.
Lc bn ln by tui.
Mt hnh vung mu xanh l cy, mt vng trn mu v mt tam gic
mu xanh da tri.

nh gi mi bc nh theo cc cp t 0 n 6 (0 = khng c hnh nh

no; 1 = hnh nh rt m; 2 = hnh nh m; 3 = hnh nh kh r; 4 = hnh nh
r; 5 = hnh nh rt r; 6 = hnh nh r nh tht).

Chc hn bn s cm thy tht kh hnh dung hay tng tng c mt trong nhng cnh
tng nu trn, ngay c khi bn l mt ngi c tr tng tng tt. Mt s ngi c kh nng
hnh dung tt hn khi h c t do tng tng, sng to ra vin cnh ca chnh h. Theo mt
nghin cu c c kt bi Jerome Singer, gio s tm l hc ca trng i hc Yale, thc t
mi ngi u c t nhiu trng thi mng tng. Chnh nhng suy ngh mng tng ho huyn

 gip cho con ngi ta i ph vi s cng thng, khm ph ra nhng s kin s xy n trong
tng lai v vt qua c s chn nn trong cuc sng thng ngy. Theo mt s ngi
tham gia lm th nghim v vn ny, khi h tp trung tinh thn v ch ng mt cht mng
tng xen vo trong suy ngh khi ang lm cc cng vic g c tnh cht my mc hoc cn
dng n s tnh ton, th kt qu cho thy, cng vic s hiu qu hn v t bun ng hn. Bi
tp tip theo a ra cho bn nhng tnh hung thun tin bn c th to ra mt cht mng
tng hu ch trong qu trnh gii quyt cng vic v trong cuc sng ca bn

S mng tng trong suy ngh

Bn hy nhm mt li v tr no c t do suy ngh mng lung. Sau

hy ch vo bt c hnh nh th gic no thong hin qua trong tm t r ca
bn. Lm nh vy nhiu ln v dn dn bn s nhn thc c tt c nhng
ngh trong ni tm ca bn thn mnh. Hy ch n cht lng ca hnh nh
r nt n mc no khi bn ang trong trng thi mng m . Bn hy nh
gi mc ca chng theo thang gi tr c lit k trn, xem bn t n
mc no? Bn s dng kh nng nhn bit g trong qu trnh mng tng ca bn
(cm xc ca bn thn, m nhc, ngn ng v.v...). Bn c tip tc tng tng
tht nhiu nu bn mun, trc khi quay tr li suy ngh v nhng iu bn
bit. Sau mt thi gian, bn hy tp trung ch nhiu hn na vo nhng
khong thi gian m t duy ca bn xut hin trng thi mng tng, trong qu
trnh bn lm vic hoc ang ngh ngi th gin.

Tuy nhin mt s ngi khc li c kh nng tng tng tt hn khi h ang ngh v mt
vt c th hoc mt vn no . Th my thng tng tng khi h lm vic vi mt ng
c xe hi. Bc s phu thut s dng kh nng tng tng khi h cha tr mt ng mch ch
b v. Bi tp sau y s cho bn mt bi cnh thun tin vn dng t duy khng gian ba
chiu ca bn vo mi quan h vi mi trng xung quanh hng ngy.

Luyn tp cch nhn v quan st

Hy tng tng bn c mt con mt th 3, nh l "con ngi i lang thang,

c th nhn t mi pha", n c th ri khi thn th ca bn bt c lc no
v bay i xem xt i
m s vt t tt c cc gc nhn. Chn mt vt thng
thng nh ci gh ta, ci bn, mt b salon hay mt vt no tin hnh
quan st. Bc tip theo, trong khi ngi cch xa vt th quan st vi bc
chn, bn hy dng con mt th ba ca mnh khm ph vt th mi gc
c th ngh ti: t trn nhn xung, t di nhn ln, t mi pha, t cc
gc khc nhau, tin li gn, ra xa, t trong ra ngoi, t ngoi vo trog.
Nu bn mun, c th nhanh chng phc ho cc im nhn thy c ln mt t
giy. Sau khi hon tt vic , ng dy v t mnh hng khc bn c
th thc s nhn thy vt th cc gc nhn ny. Hy so snh nhng g bn
nhn c trong tr tng tng vi nhng g bn thc s trng thy. Bn xem
chnh xc khi nhn bng tr tng tgn t n mc no? Hy lm tng t
qu trnh nh vy vi mt s vt th khc.

T duy trc quan

Mt trong nhn hiu qu ca tr c tng tng l s kch thch kh nng sng to v s trau
di cc qu trnh t duy phc tp. Theo Rudolf Arnheim, gio s danh d v tm l v ngh
thut i hc Harvard, thc t tt c mi qu trnh t duy - thm ch vin vng v tru tng
nht - u c th nhn thy c v bn cht. Chng hn ng nhn xt qu trnh t duy ca nh
tm l hc E B Titchener th k 19, ngi tng tuyn b hnh dung ra khi nim " ngha"

nh mt ci u mu xanh xm ca mt loi xng, c mt cht mu vng pha trn (c l l mt

phn c ci cn) v va xc vo mt ng ti tm y nhng th c v nh c lm bng nha.
Xc thc hn l nhng bc tranh v tr tng tgn ca mt s ngi c t duy xut sc,
nhng ngi ny dng hnh nh trc quan nh mt cng c lm ra nhng cng trnh ln
trong sut c cuc i. Ba cc nhn m c l c nh hng ln nht ti t tng ca th k 20
- Albert Einstein, Charles Darwin v Sigmund Freud - c ba ngi dng hnh nh trc quan
pht trin cc hc thuyt v i ca h. Nhng ghi chp ca Darwin phn nh mt nim am
m khng bit mt mi ca ng vi nhng hnh nh cy ci. Biu tng ny c v nh rt quan
trng trong vic gip ng hnh tng ho thuyt tin ho. mt trong nhng ghi chp ca ng
(cng vi phc ho ca mt ci cy), Darwin vit: "S hin din c t chc ca cc sinh vt
c sp xp ging nh mt ci cy, chia cnh nhnh mt cch bt thng, ging nh nhng
cnh cy kh, dm chi ri cht i trong khi chi non sinh ra ". Tng t nh vy, tui mi
su Albert Einstein nhn c mt trong nhng cm hng ch yu cho thuyt tng i ca
ng, khi ng tng tng ra mt th c v ging nh ng i ca nhng tia sng. Cn Sigmund
Freud chng minh nhng hc thuyt ca bn thn ng mt phn l nh vo hnh nh ca mt
hn o nh ln t mt bin - nh l mt php n d mi quan h gia ci ti vi tim thc.
Nhng hnh nh ny tng trng cho gin kinh nghim hoc "bn t duy", chng gip
nh hng cho s pht trin suy ngh ca nhng thin ti trong khong thi gian nhiu nm.
Nh tm l hc Howard Gruder gi nhng bc ho ni tm ny l: "Hnh nh ca mt tm kin
thc rng" v a ra gi thuyt rng nhng nh t tng ln c th c bn hay nm nhng hnh
nh ny trong i, so vi xp x 600 hnh nh c th (khng phi dng "hnh nh ca tm kin
thc rng") m mt nh t duy tt c th tng tng c trong mt gi lm vic ngim tc.
Hu ht chng ta u ghi nh c nhng tm bn t duy trc quan u vi mt mc
nh ng k so vi mc ni trn, tuy nhien chng rt quan trng i vi mi c nhn trong vic
gip ta nh hng c th gii bn ngoi. Nhng gin tng tng ny c chng ta tip
thu v cho chng ta bit cch lm nhng cng vic vn din ra hng ngy, chng hn nh lm th
no i t nh n ni lm vic, cch vn li ci nt iu chnh no khi h thng ng nc cn
phi sa cha, hoc lm th no chi mt tr chi n gin nh c vua hay c am.
Cc gin trc quan m chng ta nh c trong u thng rt s si, ging nh nhng
tm bn thi Trung c miu t hnh nh ca nhng con rng thp thong, ln qut u bn
l ca th gii hin thc bit. Bc ho ni ting ca Saul Steinberg cho ta thy c quan
im v th gii ca mt ngi New York, trong ngi Mahatta chim hu ht phn ln bc
tranh, phn cn li ca th gii ch c minh ha mt cch tha tht, ri rc. iu chng t
rng bn kinh nghim trong tr no thng phn nh quan im ca c nhn. Bi tp tip theo
y s gip bn kim tra, kho st mt s bn trc quan khng gian m bn c th nh v
mang theo chng trong t duy nhng thm ch li khng bit n chng.

Nhng bn t duy

Hy tp luyn to nn mt bn phc ho bn trong tr c i vi mi s

vt, s vic c nu ra di y. Bn ng bn tm ti s r nt ca hnh
nh hay vic cn lm iu g cho ngi khc bit. Mt khc, bn hy thu
np cng nhiu thng tin cng tt hnh dung ra bn v trong tr c ca bn
(phi trnh nhn vo nhng th lin quan cho n khi bn kt thc cng vic
ny).

S nhng nh hng xm ngay st nh bn (trong phm vi bn knh 3

nh).

Sn ngi nh hay cn h ca bn.

Bc tranh ni v khi nim dn ch.
S bn trong c th con ngi.
bn th gii v tt c cc chu lc.
S bn trong chic my git.

Bn c th kim tra li nhng tng trc gic ni trn ca mnh bng

vic nhn vo nhng vt th nh: Bn thnh ph m bn sng, xem qu a
cu, sn nh ca bn, mt cu
n sch gii phu, cun sch v Visual
Thinking (T duy trc quan), nhng th th hin cc mt khc nhau ca mt nn
"dn ch" hoc mt cun sch miu t qu trnh lm vic bn trong ca cc c
my chng hn nh quyn The way thing works (Cch thc vn hnh ca s vt).
Bc v trong tr c ca bn mch bo cho bn iu g v th gii bn
ngoi? Chng c cho bn bit tr no ca bn lm vic nh th no khng? Hy
cng bn b thc hin bi tp ny v so snh kt qu xem th no.

Cc bn phc ha trong t duy

Nhng kiu hnh nh phc ho m bn thc hin trn l nhng bc hnh c bn cht nh
dng biu - chng l nhng phc ho nhanh, gip m ra bc tranh bn trong ca s vt. Rt
nhiu c nhn kit xut th gii, trong c Leonardo de Vinci, Thomas Edison v Henry Ford
thng xuyn gi bn mnh nhng quyn s ghi chp hoc nhng quyn nht k, phc ho li
nhng t duy, suy ngh trc quan n vi h t trong cuc sng hng ngy. Cc "phc tho ban
u" trong s tay ca Leonardo c ngi ta coi nh nhng bc tranh hon ho, nhng i vi
ng cc bc phc tho mang ngha l nhng cng c m nh chng, ng c th gii quyt
c cc vn kh khn gp phi trong khi v thit k hoc trong qu trnh sng to ra mt th
g mi.
Robert McKim chuyn gia thit k cho hng Former Stanford khuyn rng tt c nhng nh
t tng ang mong mun c c t duy trc quan tt th hy s dng mt vi cun s ghi li
nhng bn phc ho, hoc s dng nht k tng thng xuyn lu li nhng suy ngh v
hot ng tr tu trong lnh vc t duy khng gian din ra trong tr c ca h, i vi nhng s
kin din ra trong cuc sng hng ngy.
Khi m t mt qu trnh m nhng cc nhn c tr thng minh khng gian mc cao
thng lm ghi li cc suy ngh ca h, Robert McKim a ra li ch dn nh sau: "H nhng ngi t duy bng hnh nh thc hin rt nhiu thao tc v v phc ho, h s dng vic
v kho st v pht trin nhng tng sng to ca bn thn. Vic tm kim v hnh thnh
nn tng mi khng phi l mt qu trnh tnh, cng khng phi l hot ng ch c "mt
hnh nh duy nht". Nhng cc nhn ny cn v rt nhanh (v nhng tng trong suy ngh him
khi duy tr c lu; chng lun bin i v thm ch cn bin mt ngay khi xut hin). Trong c
hai trng hp l khm ph v pht trin tng, cc nh sng to tng nh ho cng s
dng rt nhiu cch din t bng cc hnh tng khc nhau".
McKim khuyn rng nn s dng mt s hnh tng sau y ghi trong s tay ho, nh:
cc th, cc biu , cc th dng ct, cc hnh khi khng gian, hnh vung, cc nhn vt
hot hnh, cc biu dng cy, cc bn , cc bc v nguch ngoc, cc thit k, cc bc nh.
Nh th, ni dung ghi chp c th c vit trn mt quyn s nht k tiu chun hay bt k mt
cun s ghi no , khng cn phi ng trang, hoc cng c th c lu gi li trn cc tm
th c nh s, thm ch ch trn mt cun giy gi hng. iu ny s kch thch cho dng chy
tng trong bn c tun tro mnh m.

Nhng nh t duy v khng gian cng nn xem xt lm vic th bng cc tng t duy ca
h trong khng gian ba chiu. James Watson v Francis Crick lm c th gii ngc nhin v
ginh c gii thng Nobel nm 1962 khi h khm ph ra cu trc ng xon c ca phn t
DNA bng cch s dng kiu hnh nh khng gian ba chiu c ln nh mt cng c t duy v
sng to. Nhng nh thit k ca hng General Motors v NASA thng to ra nhng m hnh
xe t v phi thuyn khng gian i hi c s phc tp v t m cao , ch bng cht liu r tin
l ba cng. iu ny gip h tit kim c hng triu la trong cc ti khon chi ph dnh
cho pht trin cng ngh. Bn cng c th to ra mt phng th nghi m t duy bng hnh nh
khng gian cho ring mnh ti nh, bng cch dng cc nguyn vt liu r tin nh ba cng hoc
bt xp lm nhng m hnh v cc vt mu thu nh; nhng v chai nc ngt bng nha rt
bnh thng v nhng chic ghim giy; nhng c hic cn ca cc vt dng thng thng vn
c lm ra bn trn th trng (nh cn chi, cn , cn gng) v cc dng hnh khi khc
dng kt ni chng li; nhng chic hp tha c nhiu hnh dng khc nhau v c nhng mu
u tha ui tho mi cht liu v ngun gc khc nhau (nh l dy, bng ghi m, hnh khi,
tup thuc nh rng, t nn, dy thp, g vn, np cao su, hp thic, giy tha hoc nhng th
b i khc c th tn dng c). Phi k thm n sc mnh ca cc cng ngh hin i trong
vic h tr cho nhng tng sng to thuc loi t tng khng gian. Nn cng nghip my
tnh m ra kh nng rt ln cho nhng nh sng to tng v khng gian, thng qua cc
cng c h tr ho nh phn mm ng dng CAD (H tr thit k bng my tnh), phn mm
"V v t mu", chng trnh tng tc gia ngi s dng v my tnh bng hnh nh, cng
nhiu k thut ni bt khc.

Nhng nh hng ca nn vn ho hin i n s pht trin tr thng

minh khng gian

Bt chp s ra i ca hng lot cc cng c x l hnh nh khng gian bng cng ngh cao,
nn vn ho ca chng ta hin nay vn ang qu ch trng ti ngn ng hc v cc t duy logic
v ton hc trong vic pht trin cc sn phm mi. Gio s s hc Eugene S.Ferguson thuc
trng i hc Delaware ch ra rng cc chng trnh o to k s trong cc trng i hc
ca chng ta ang tng ln v mt s lng v tng cng kh nng phn tch v mt ton hc,
m b qun mt vic s dng tr tng tng v hnh nh. ng pht biu rng tnh trng y
dn n kt qu l: "Ngy nay chng ta c th phi chng kin nhiu iu ngc nghch. l ci
gi phi tr cho nhng vic chng ta lm trong h thng o to cc chuyn gia k thut".
Mt v d thc t l sai lm v t duy khng gian c th xut hin, gy ra thm ho ca tu v
tr con thoi. R rng, c nhiu ngi khng tha nhn sai lm trong khu thit k kiu dng,
dn ti kh nng ca con tu khng p ng c trong iu kin thi tit lnh gi v v th
xy ra r r nhin liu, dn n vic pht n v ph hu hon ton con tu v tr. Ch rn nt
c cc nh chuyn mn thng tho v hnh hc khng gian pht hin nhng sau li b
gt b bi nhng nh hng v phn tch ton hc v nhng mu chim lnh uy tn chnh tr
ca nhng ngi gim st, h c l khng hnh dung ra c nhng hu qu gh gm ca sai
lm ny.
Nu bn l ngi c kh nng c bit v tr thng minh khng gian th c l bn cm thy
nn vn ho ny c v nh nh kin v bt cng vi cuc i ca bn. Bn c th mt nhiu
nm hc ngn ng trong cc trng hc, cc thy c gio dnh rt t quan tm ti nhng th
m bn c kh nng lm rt tt. Him khi bn nhn c c hi bc l kh nng sng to
bng hnh nh ca mnh hoc c din t suy ngh ca bn thng qua cc bc hc hay biu .
Mu ngi hay m mng tiu biu suy ngh c v ging nh ngi li nhc v khng c mc

ch nht nh. iu ny d c ng i vi ngi hay m mng v nhng ngi khc c t

duy trc quan - hnh ho tt trong x hi chng ta i na, th h cng chnh l nhng ngi s
lm cho chng ta thy c nhng sng to mi c kh nng xut hin trong cuc sng khi loi
ngi chng ta ang tin vo th k XXI.

Chng 3: Tr thng minh khng gian (tip)

25 CCH PHT TRI
N TR THNG MINH KHNG
GIAN

Bn hy s dng nhng cun t in bng hnh nh, chi tr tic-tac-toe trong khng gan
ba chiu hoc nhng tr chi khc c s dng t duy v hnh nh khng gian.
Hy chi tr xp hnh, tr chi rubic, tr m cung hoc cc tr chi khc v khng gian.
Mua nhng chng trnh phn mm ho v tp sng to ra nhng kiu thit k ca
ring mnh trn my tnh. Tp v, t mu v tng tng ra nhng hnh nh bng cch
s dng phn mm my tnh.
Hc cch chp nh v s dng my quay phim ghi li nhng hnh nh hoc khng
gian m bn thy n tng.
Hy mua my quay, my ghi hnh v t sng to ra nhng b phim mang ch v cc
hot ng din ra trong cuc sng hng ngy.
Xem cc b phim v chng trnh v tuyn truyn hnh, ng thi tm hiu cch s
dng nh sng, cch di chuyn my quay, cch b tr mu sc v cc thnh phn khc c
lin quan n qu trnh to dng hnh nh.
Bn th trang tr li bn trong ngi nh ca bn hoc lm p li phong cnh bn ngoi
ngi nh bn.
Hy to ra mt th vin ring ca bn lu li nhng hnh nh m bn yu thch khi
xem cc t tp ch v bo.
Hc v rn luyn nhng k nng nh hng trong cc cuc i d ngoi ngoi thin
nhin.
Nghin cu v mn hnh hc.
Bn hy tham gia cc lp hc v, iu khc, hc t mu, chp nh, quay phim, thit k
ha, hoc mt vi lp hc ngh thut v hnh ho khc ti cc trng i hc hoc nhng
trung tm hng nghip a phng bn sinh sng.
Hc mt ngoi ng mang tnh tng hnh no , chng hn nh ting Trung Quc.
Hy s dng cc tng, t duy trong khng gian ba chiu ca bn vo cng vic sng
to hoc cc d n khc no .
Hc tp cch s dng v cch din t bng h thng cc biu , cu trc hnh cy, cc
s v nhng kiu cu trc biu t bng hnh nh khc.
Mua mt quyn t in bng hnh nh v s dng n tm hiu xem cc thit b my
mc thng thng v cc i tng khc hot ng nh th no.
Hy th khm ph khong khng xung quanh bn bng cch bt mt li v mt ngi
khc hng dn bn i quanh ngi nh hoc khong sn nh ca bn.

Luyn tp cch tm kim, pht hin ra nhng hnh nh v cnh tng trong cc m my,
t nhng vt nt trn tng hoc trong nhng bi cnh nhn to hay t nhin tng t
khc.
Tp pht trin k nng s dng hnh nh v biu tng ghi li nhng iu cn lu gi
(s dng cc mi tn, vng trn, cc hnh sao, hnh xon c, cc m mu, nhng bc
tranh v cc kiu tng hnh khc).
Gp g vi cc k s c kh, nhng kin trc s, cc ha s hoc nh thit k xem
cch h vn dng kh nng khng gian trong cng vic ca h nh th no.
Dnh mt khong thi gian nht nh tham gia thc hin cc hot ng ngh thut
cng vi gia nh hay bn b ca bn.
Hy nghin cu, kho st bn v th trn v t nc ca bn, s cc tng trong
ngi nh ca bn v cc h thng miu t hnh nh khc.
Xy dng ln cc cu trc, hnh khi khc nhau bng cch s dng b chi xp hnh,
cc loi t nn, cc khi khng gian hoc cc vt th lp rp khc trong khng gan.
Nghin cu v cc hin tng gy o gic quang hc (chng hn chng c trong quyn
sch v cc cu , ti cc bo tng khoa hc hay trong cc th chi bng cch gy o
gic th gic...).
Bn hy thu, mn, hoc mua ly cc bng video c tn "Hng dn thc hin" m t
v nhng khu vc c bit m bn quan tm, yu thch.
Hy phi hp vi ngi khc tin hnh v, chp nh v lp ra nhng biu trong cc
vn bn, cc d n v trong cc bui trnh din gii thiu mt vn no .

Chng 4: Tr thng minh m nhc

Pht trin nng khiu m nhc ca bn
Nhng cu chuyn v n cng vi nhng iu b n y phc tp l yu t c bn lm nn
nhn vt thm t Sherlock Holmes huyn thoi v ni ting ca nh vn Arthur Conan Doyle. V
thm ch i khi thm t Holmes cn gp phi nhng tnh hung kh gii quyt, i hi phi c
n lc t bit. Nhng lc ng ly chic violon v chi. m nhc dng nh m ra mi cnh
cng cho vic iu tra, cho php ng gii quyt c vn phc tp m trc y n l mt
ng hn n. Cc tc phm trinh thm h cu c th gip cho chng ta bit nhiu u mi quan
trng trong vic s dng m nhc t duy hiu qu. Ngi ta thng ni rng m nhc c sc
hp dn, lm du i tm trng cng thng, cng tht chnh xc khi ni m nhc c th iu chnh
t ng.
t
Vo mt hm, vai tr ca m nhc trong qu trnh suy ngh hng ngy tr nn sng t vi s
hiu bit ca ti, khi c ngi th mc n lp ng khi trn trn nh, trong phng n ca gia
nh ti. Anh ta i vo trong phng, xc nh v tr lp t, v ming anh ta bt u pht ra nhng
m thanh khe kh, c nhp iu "Uh - huh - uh - huh - uh - huh". Anh ta ht ngm nga trong khi
anh ta ang xem xt v suy ngh mt cch thn trng v cng vic. Dng nh anh ta ang ngh
xem ci l s rng bao nhiu v quan st xem dng c no cn dng cho cng vic. Sau anh ta
gi tay ln v pha trn nh ging nh mt ngi ch huy bn giao hng v g nhng m thanh
lch cch vui nhn, nh th anh ta nhn mnh li nhng tng chuyn mn c suy ngh
chc chn v s c tin hnh. Cui cng c th thc s ni rng, ton b cng vic c

gii quyt xong trong t duy, suy ngh ca anh ta. Anh ta kt thc cng vic khi ang lm
nhm mt bi ht ni ting c gia iu vui ti. Sau ti pht hin ra rng anh ta tng l nh
son nhc jazz trc khi l mt th mc t do. Nhng trong khi anh ta li chic kn
saxophone pha sau th anh tip tc s dng s hiu bit v m nhc trong cng vic mi ca
mnh.
Bn khng cn phi l mt nh son nhc chuyn nghip ngh v m nhc. Hu ht chng ta
u s dng t duy m nhc trong mi ng x v cng vic trong cuc sng hng ngy. Chng
ta b m nhc bao quanh t ti ti sng. Chng ta thc dy bng cc ng h bo thc m nhc,
nghe cc bi ht trn i trong khi i lm, lm vic trong cc to nh vn phng c cc bn nhc
nh, v sau mt ngy lm vic chng ta th gin nh bng cch nghe a CD v chng trnh
MTV. Cc nghi l quan trng nht trong i sng ca chng ta nh m ci v l tang lun
c t chc vi s c mt ca m nhc. Chng ta luyn tp chi nhc, sng bi m nhc v
mua sn phm m nhc thng thc. Nn gio dc m nhc khng chnh thng ny khng ch
gip chng ta trong t duy m cn nh hng mnh m n cch suy ngh ca chng ta. Chng
ny s gip bn tm hiu s nh hng ca m nhc n cc thnh phn to nn t duy ca bn,
c tr nh, s tng tng v tnh sng to.