Tài liệu chuyên sâu về NLXH

Chúc các em ôn thi tốt!
Mời các em tham gia Gr để có thêm nhiều chia sẻ, hỗ trợ từ các thầy cô!
https://www.facebook.com/groups/3767161700036084
TÀI LIỆU
VĂN NGHỊ LUẬN XÃ HỘI
Nghị luận xã hội (NLXH) là một loại văn bản không có gì xa lạ trong nhà trường phổ
thông, nhưng lâu nay chưa được chú ý đúng mức trong các kỳ thi, kiểm tra, đánh giá, nhất
là thi tốt nghiệp và thi vào đại học. Với chương trình và sách giáo khoa ngữ văn mới,
NLXH đã được chú ý một cách toàn diện hơn từ THCS đến THPT, từ đọc hiểu – phân tích
trong phần Văn học, đến luyện tập cách làm, cách viết ở phần Làm văn.
Đặc biệt bắt đầu từ kỳ thi tốt nghiệp THPT và đại học năm học 2008-2009, yêu cầu bài
viết NLXH đã có trong đề thi và được xã hội hưởng ứng, ca ngợi…
Tuy nhiên, kết quả viết bài NLXH của HS chắc chắn còn nhiều hạn chế cần khắc phục.
Một trong những hạn chế lớn nhất là HS không biết tìm ý và lập dàn ý cho đề NLXH. Sở
dĩ như vậy, trước hết vì loại này viết rất khó, phải tự suy nghĩ, không chép được từ tài liệu
có sẵn…; sau nữa là cách ra đề NLXH phong phú và đa dạng hơn so với nghị luận văn
học ; các tài liệu viết về NLXH còn rất ít và chưa có chất lượng, chưa đáp ứng được yêu
cầu luyện tập viết kiểu văn bản này. Xuất phát từ thực tế dạy học và kiểm tra, đánh giá
trong nhà trường phổ thông, chúng tôi biên soạn cuốn sách Dạy và học nghị luận xã hội.
Sách gồm hai phần chính:
Phần thứ nhất : Nêu lên một số hiểu biết cơ bản về NLXH như đặc điểm, yêu cầu, các
dạng đề và cách làm bài NLXH. Phần này viết hết sức sơ giản, tóm tắt những hiểu biết
chính về NLXH.
Phần thứ hai : Luyện tập lập ý cho bài NLXH. Phần này nêu lên một hệ thống với ba
yêu cầu(mức độ) khác nhau từ dễ đến khó:
1
Chúc các em ôn thi tốt! Mời các em tham gia Gr để có thêm nhiều chia sẻ, hỗ trợ từ các thầy cô!
Mức 1: Nêu hệ thống đề kèm theo dàn ý tham khảo cho mỗi đề. HS đọc đề, suy nghĩ,
tìm hiểu; sau đó đối chiếu với những gợi ý trong sách để so sánh và rút kinh nghiệm.
Mức 2: Nêu hệ thống đề và một số gợi ý cơ bản (không có dàn ý) về cách tìm hiểu đề và
hướng triển khai bài viết. HS đọc và tham khảo gợi ý, sau đó tự mình lập dàn ý cho đề văn.
Mức 3: Nêu hệ thống đề ( không có dàn bài và cũng không có gợi ý. HS phải tự lực suy
nghĩ và tự triển khai lập dàn ý cho đề văn.
Ngoài hai phần chính nêu trên, cuối sách còn có phần phụ lục, người biên soạn tuyển
chọn một số bài văn NLXH để HS tham khảo, rút kinh nghiệm về cách viết, cách diễn đạt
câu chứ, hành văn…
Theo tinh thần đổi mới, đề văn có thể có nhiều cách khai thác khác, tiếp cận triển
khai… Vì thế hệ thống dàn bài, những gợi ý và các bài văn tham khảo trong sách này chỉ là
một hướng triển khai để người đọc tham khảo. Chắc chắn còn những thiếu sót, rất mong
các bạn đọc lượng thứ và góp ý để dần dần sách được hoàn chỉnh hơn.
2
Phần thứ nhất
MỘT SỐ HIỂU BIẾT CHUNG
VỀ NGHỊ LUẬN XÃ HỘI
I. NGHỊ LUẬN XÃ HỘI LÀ GÌ ?
Theo Từ điển từ và ngữ Hán Việt, “nghị luận” là dùng lý luận để phân tích ý nghĩa phải
trái, bàn bạc, mở rộng vấn đề. Còn “xã hội” trước hết là một tập thể người cùng sốn, gắn
bó với nhau trong quan hệ sản xuất và các quan hệ khác. Cũng có thể hiểu “xã hội” là
3
những gì thuộc về quan hệ giũa người và người về các mặt chính trị, kinh tế, triết học, lịch
sử, văn học, ngôn ngữ… Từ đó có thể hiểu nghị luận xã hội là thể văn hướng tới phân tích,
bàn bạc về các vấn đề liên quan đến các mối quan hệ của con người trong đời sống xã hội.
Mục đích cuối cùng của nó là tạo ra những tác động tích cực đến con người và các những
quan hệ giữa người với người với người trong xã hội.
II. YÊU CẦU CỦA MỘT BÀI NGHỊ LUẬN XÃ HỘI
1. Đảm bảo kỹ năng nghị luận nói chung : tập trung hướng tới luận đề để bài viết không
tản mạn, có ý thức triển khai thành những luận điểm chặt chẽ, nhất quán, tìm được những
dẫn chứng xác đáng, giàu sức thuyết phục.
2. Đảm bảo về kiến thức mang màu sắc chính trị - xã hội : những hiểu biết về chính trị -
pháp luật, những kiến thức cơ bản về truyền thống lịch sử, văn hóa, đạo đức, tâm lý – xã
hội…, những tin tức thời sự cập nhật…
3. Đảm bảo được mục đích, tư tưởng đúng đắn : phải xuất phát từ một lập trường tư
tưởng tiến bộ, cao đẹp, vì con người, vì sự tiến bộ chung của toàn xã hội… để bàn bạc,
phân tích, khen chê và đề xuất ý kiến.
III. CÁC DẠNG ĐỀ NLXH CHÍNH VÀ CÁCH LÀM BÀI
Đề NLXH trong nhà trường phổ thông có ba dạng chính:
- Bàn về một vấn đề tư tưởng, đạo lý thông qua những nhận xét, phán đoán về tinh thần,
tình cảm, tư tưởng, đạo lý, lối sống…
- Bàn về một hiện tượng, con người, sự việc có thật trong cuộc sống ở mọi phương diện,
mọi khía cạnh của nó.
- Bàn về một vấn đề xã hội đặt ra trong tác phẩm văn học.
Mỗi dạng bài lại có những đòi hỏi và phương pháp triển khai riêng.
4
1. Nghị luận về một tư tưởng, đạo lí
1.1. Đặc điểm dạng đề nghị luận về một tư tưởng, đạo lý
Đối với học HS trong nhà trường phổ thông, do tâm lý, lứa tuổi, tầm nhận thức nên
những vấn đề đặt ra để bàn luận không phải là những vấn đề quá phức tạp, lớn lao mà chỉ
là những khía cạnh đạo đức, tư tưởng, tình cảm gắn liền với cuộc sống hàng ngày như tình
cảm quê hương, gia đình, bạn bè, ý thức trách nhiệm, tinh thần học tập, phương pháp nhận
thức… Những vấn đề này có thể đặt ra một cách trực tiếp, nhưng thường là gợi mở qua
một câu danh ngôn (tục ngữ, ca dao, câu nói của các bậc hiền triết, các lãnh tụ, các nhà văn
hóa, khoa học, nhà văn nổi tiếng… ). Hãy đọc các đề văn sau đây:
Đề 1. Nói về chuyện học, tục ngữ có câu: “ Học thầy không tày học bạn”, lại có câu:
“Không thầy đố mày làm nên”. Anh (chị) suy nghĩ như thế nào trước những lời khuyên này
?
Đề 2. Ý nghĩa và bài học rú ra từ câu nói của nhà văn Lép Tôn-xtôi : “Điều quan trọng
không phải là biết quả đất trong mà là bằng cách nào để biết quả đất tròn”
Đề 3. Học ở trường và học từ cuộc sống, cách học nào quan trọng hơn?
Đề 4. Những con đường để làm giàu trí tuệ cho chính bản thân mình.
Đề 5. Nghĩ về đạo lý: “ Thương người như thể thương thân” (tục ngữ) và phẩm chất
tinh thần cao đẹp của Hồ Chí Minh : “ Nâng niu tất cả chỉ để quên mình” (Tố Hữu).
Đề 6. Một bà mẹ khuyên con : “Con ơi, con phải luôn ghi nhớ: Tay trái của người là
tay phải của mình”.
Anh (chị) hiểu lời khuyên trên như nào? Bài học đạo lý rút ra từ lời khuyên ấy ?
5
Đề 7. Phải chăng “ Cái chết không phải là điều mất mát lớn nhất trong cuộc đời. Sự mất
mát lớn nhất là bạn để cho tâm hồn tàn lụi ngay khi còn sống” ? ( Theo Noóc-man Ku-sin,
Những vòng tay âu yếm, NXB Trẻ, 2003).
Đề 8. Có phải “ Nơi lạnh nhất không phải là Bắc Cực mà là nơi thiếu tình thương” ?
Đề 9. Nghĩ về sức mạnh tinh thần.
Đề 10. Phải chăng “ Kẻ mạnh không phải kẻ giẫm lên vai kẻ khác để thỏa mãn lòng ích
kỷ. Kẻ mạnh là kẻ biết nâng kẻ khác trên đôi vai của chính mình” như một nhân vật trong
tác phẩm của Nam Cao đã từng tâm sự ?
Đề 11. Nghĩ về câu ca dao:
Yêu nhau yêu dấu chân đi.
Ghét nhau ghét cả tông ti họ hàng.
Đề 12. Thế nào là một người bạn chân chính.
Đề 13. Chọn cho mình một quan niệm về bạn trong các quan niệm sau và lý giải vì sao
mình chọn quan niệm đó.
- Bạn thân là người cùng chung hoạt động, hứng thú, sở thích…
- Bạn thân là người gần gũi, dễ hiểu, dễ tâm sự.
- Bạn thân là người luôn bênh vực, bao che cho mình.
- Bạn thân là người dễ thông cảm, biết chia sẻ vui buồn.
- Bạn thân là người luôn quan tâm, giúp đỡ mình.
- Bạn thân là người có cá tính trái ngược, bổ sung cho mình.
- Bạn thân là người sống trước sau như một với mình.
6
- Bạn thân là người biết giữ lời hứa và kín đáo.
Đề 14. Suy nghĩ và bình luận quan niệm về bạn thân sau đây của một blogger: “ Thực
sự, khi ở bên cạnh bạn thân, tôi có thể là chính mình, và là những giây phút vui vẻ nhất,
cùng tranh luận, cùng cười, và cũng có thể cùng khóc. Tôi và nó dường như chưa giận
nhau bao giờ, người ta bảo, có giận mới hiểu nhau thêm. Có thể, câu nói đó đúng, nhưng
với tôi, và nó, có giận nhau cũng không quá được nửa ngày, có gì, lại gọi điện cho nhau
luôn. Thật sự, tôi tìm được niềm vui khi ở bên đứa bạn thân. Tôi có thể chia sẻ mọi điều,
mà không sợ sẽ bị cười, không lo sẽ bị chế giễu. Tôi có thể khóc mà không ngại, có thể nói
mà không sợ phê phá, không sợ chỉ trích. Tôi được là mình, là tôi. Và nó cũng vậy. Dù bây
giờ, có thể, ta chưa tìm được một người bạn thân, theo đúng nghĩa, thì sau này, hay một
lúc nào đó, ta cũng sẽ có được một người bạn để bên ta những lúc ta buồn, ta cô đơn nhất,
những lúc mà dường như cả thế giới rời xa ta, nhưng ta vẫn biết rằng, ta có bạn ở bên
cạnh. Chỉ thế thôi, đã là hạnh phúc lắm rồi. Mà để có được niềm hạnh phúc ấy, ta phải mở
lòng mình, phải chia sẻ, nếu ta cứ khép kín, thì ta sẽ chẳng bao giờ có được một người bạn
thực sự”.
(Theo Xitrum.net)
Đề 15. Các đoạn văn sau đều nói lên quan niệm về bạn. Anh (chị) thích hoặc không
thích quan niệm nào ? Hãy phát biểu suy nghĩ của mình về quan niệm đó.
a) Một người bạn là một người mà bạn yêu quý. Bạn quan tâm đến người đó và nghĩ tới
họ ngay cả khi họ không ở bên cạnh bạn. Bạn nhớ ngay đến họ khi nhìn thấy một thứ mà
họ có thể thích, và bạn biết rõ thứ gì mà họ thích, vì bạn rất hiểu họ. Đó là người mà bạn
giữ ảnh trong ví, hoặc trong ngăn bàn, nhưng cho dù không có ảnh thì khuôn mặt người đó
vẫn luôn ở trong tâm trí bạn.
b) Một người bạn là người mà khi ở cạnh họ, bạn thấy an toàn, vì bạn biết họ luôn luôn
quan tâm đến bạn. Họ gọi điện cho bạn vào lúc nửa đêm chỉ để hỏi xem bạn có khỏe không
7
và ... đã đi ngủ chưa vì một người bạn không cần lời thanh minh nào cả. Họ nói thật và
bạn cũng làm như vậy đối với họ. Bạn biết rằng nếu bạn gặp vấn đề gì, họ sẽ luôn luôn có
mặt để lắng nghe.
c) Một người bạn không cười vào những sai lầm của bạn và không làm bạn tổn thương.
Và nếu họ chẳng may làm bạn bị tổn thương thì họ sẽ cố gắng để bù đắp. Họ là những
người mà bạn thật sự yêu qu, dù bạn có thường xuyên nhận ra điều đó hay không, dù bạn
có thường xuyên nói điều đó với họ hay không.
d) Một người bạn là người mà bạn sẽ ôm và khóc khi bạn trượt đại học, hay khi tốt
nghiệp với số điểm cao, hay khi chia tay với bạn trai hoặc bạn gái. Họ là những người mà
khi bạn ôm họ hoặc nắm tay họ, bạn sẽ không nghĩ đến việc ôm hoặc nắm tay trong bao
lâu thì đúng phép lịch sự, hoặc ai nên là người buông ra trước.
e) Một người bạn là người ngăn bạn đừng phạm sai lầm và giúp bạn nếu bạn chẳng
may sai sót. Họ là người mà bạn có thể nói bất kì điều gì, có thể ôm hôn mà không cảm
thấy kỳ cục, vì họ hiểu những điều bạn làm và yêu quý bạn vì những điều đó.
g) Một người bạn luôn ở bên cạnh bạn. Họ nắm tay bạn. Họ dõi theo cuộc sống của bạn
ngay cả khi bạn ở rất xa, và bạn học từ họ. Cuộc sống của bạn sẽ không bao giờ như cũ
nếu một ngày bạn mất đi một người bạn.
( Theo Songda.com.vn)
1.2. Cách làm dạng đề văn nghị luận về một tư tưởng, đạo lý
Đối với dạng đề nghị luận về một tư tưởng, đạo lý, để giải quyết vấn đề, ta cần lưu ý
cách xem xét nó từ nhiều góc độ. Cách đơn giản nhất là thử đặt ra và trả lời những câu hỏi.
Sau đây là một số dạng câu hỏi chính.
- Nó là gì ?
8
- Nó như thế nào ?
- Vì sao lại như thế ?
- Được thể hiện trong cuộc sống và văn học ra sao ?
- Như thế thì có ý nghĩa gì với cuộc sống, với con người, với bản thân ?
Từ việc đặt ra và trả lời các câu hỏi, có thể hình dung ra một bài văn nghị luận về một
tư tưởng, đạo lý thường được triển khai theo ba bước cơ bản sau:
- Giải thích khái niệm (từ ngữ, hình ảnh...)
- Phân tích, lý giải
- Bình luận, đánh giá
Cụ thể là:
Bước 1 : Giải thích khái niệm
Tùy theo từng yêu cầu cụ thể mà mức độ và cách giải thích có thể sẽ khác nhau. Chẳng
hạn, với câu thơ của Nguyễn Đình Chiểu “ Hỏi thời ta phải nói ra / Vì chưng hay ghét
cũng là hay thương”, điều cần giải thích trước hết là khái niệm ghét và thương rồi trên cơ
sở đó giải thích, cắt nghĩa nội dung ý thơ của Nguyễn Đình Chiểu. Với lời dạy của Phật “
Giọt nước chỉ hòa vào giữa biển cả mới không cạn mà thôi”, trước hết cần xác định nghĩa
đen của những từ giọt nước, biển cả, không cạn rồi suy luận ra nghĩa bóng. Với quan niệm
của Trịnh Công Sơn: “Sông vẫn chảy đời sông, suối vẫn trôi đời suối, sống trên đời cần có
một tấm lòng, dù chỉ là để gió cuốn đi”, cần lần lượt giải thích các mệnh đề, các hình ảnh
sông vẫn chảy đời sông, suối vẫn trôi đời suối, tấm lòng, cần có tấm lòng, tấm lòng để gió
cuốn đi để trên cơ sơ đó xác định chính xác nội dung thông điệp được gửi gắm trong câu
nói.
9
Có những đề bài, khâu giải thích có thể làm rất gọn gàng, đơn giản, nhất là khi trong
yêu cầu, nhận định không có những khái niệm phức tạp, khó hiểu hay những hình ảnh có
khả năng khơi gợi những tư tưởng sâu xa. Thế nhưng lại có những đề bài, khâu giải thích
cần làm rất công phu. Chẳng hạn với quan niệm của Viên Mai “Làm người không thể
không phân biệt giữa nhu mì và nhu nhược, giữa cứng cỏi và cường bạo, giữa tiết kiệm và
keo kiệt, giữa trung hậu và khờ khạo, giữa sáng suốt và cay nghiệt, giữa tự trọng và tự đại,
giữa khiêm tốn và hèn hạ. Mấy cái đó hình như giống nhau mà thực khác nhau”, có rất
nhiều mệnh đề cần giải thích như làm người, phân biệt cường bạo và cứng cỏi, nhu mì và
nhu nhược, keo kiệt và tiết kiệm, tự trọng và tự đại, trung hậu và khờ khạo, khiêm tốn và
hèn hạ, sáng suốt và cay nghiệt... Bởi vì nếu không phải giải thích tường tận những mệnh
đề ấy sẽ không xác định nổi ý nghĩa, phạm vi ý nghĩa trong quan điểm của Viên Mai.
Bước 2 : Phân tích, lý giải
Bản chất của thao tác này là giảng giải nghĩa lý của vấn đề được đặt ra để làm sáng tỏ
bản chất vấn đề cùng với các khía cạnh, các mối quan hệ của nó. Phần này thực chất là trả
lời câu hỏi: Tại sao ? Vì sao ?
Để làm được việc này, chúng ta cần tách vấn đề thành các khía cạnh nhỏ để xem xé,
nghiên cứu. Cách đơn giản nhất là đặt ra câu hỏi để khảo sát, tìm hiểu. Muốn đặt ra được
những câu hỏi thật sự cần thiết cho việc giải quyết yêu cầu của đề, cần làm thật tốt khâu
giải thích để xác định chính xác vấn đề mà đề bài đặt ra cùng với các khía cạnh, phương
diện của nó. Chỉ khi ấy mới có xác định được những gì cần lý giải cho vấn đề trở nên sáng
tỏ, rõ ràng.
Chẳng hạn với vấn đề nhận thức đặt ra trong quan niệm của J. Houston “ Chúng ta sẽ
chẳng nắm được 10% những gì đọc được, 15% những gì nghe thấy và 80% những gì trải
nghiệm” thì sau khi giải thích để xác định rằng chúng ta chỉ nắm được phần nhỏ những gì
10
mình đọc được, nghe thấy và sẽ nắm được phần lớn những gì tự trải nghiệm, chúng ta có
thể đặt ra những câu hỏi sau:
- Vì sao chúng ta chỉ tiếp thu được một phần nhỏ những gì đọc được, nghe thấy ?
- Vì sao chúng ta sẽ nắm được phần lớn những gì tự trải nghiệm ?
Việc suy nghĩ tìm câu trả lời sẽ giúp chúng ta tháo gỡ dần để tiếp cận và nắm vững bản
chất vấn đề.
Với câu hỏi thứ nhất, chúng ta cần thấy rõ những khía cạnh sau:
- Vì mỗi chúng ta đều chỉ có một giới hạn về năng lực, một giới hạn về chuyên môn và
một giới hạn về phạm vi hiểu biết nên không phải những gì ta đọc được, nghe thấy đều có
thể hiểu hết được.
- Vì trong trường hợp đó, sự tiếp thu của chúng ta chỉ là tiếp thu một cách gián tiếp qua
hiểu biết, nhận thức, cách nhìn và cách lý giải của người khác.
- Vì những gì đọc được, nghe thấy mà chưa có sự kiểm nghiệm trong thực tế thì ý
nghĩa, giá trị của nó chưa thể bộc lộ rõ ràng, trọn vẹn.
Với câu hỏi thứ hai, chúng ta cần thấy được những khía cạnh sau:
- Khi trải nghiệm, chúng ta nắm bắt được trực tiếp vấn đề trong ý nghĩa thực tế của nó
- Khi trải nghiệm, dù thành công hay thất bại, ta cũng có được những kinh nghiệm thực
tế để giải quyết vấn đề.
- Khi tự trải nghiệm, ta sẽ phải vận dụng toàn bộ năng lực, hiểu biết trong quá trình tích
lũy trước đó để ứng phó, xử lý với tình huống cuj thể, đó chính là điều kiện ta nắm bắt nó
một cách trọn vẹn hơn.
Bước 3: Bình luận, đánh giá
11
Đây là phần việc để HS bộc lộ nhận thức về vấn đề ở mức độ cao nhất, cũng là phần
việc khó khăn nhất đối với nhiều HS.
Vì vậy, trước hết chúng ta cần đánh giá vấn đề ở các bình diện, khía cạnh khác nhau : ý
nghĩa tư tưởng, ý nghĩa thực tế, mức độ đúng – sai, đóng góp – hạn chế...
Từ sự đánh giá trên các bình diện, ta cần tìm nhận giá trị của các vấn đề như một bài
học kinh nghiệm trong cuộc sống cũng như trong học tập, trong nhận thức cũng như trong
tình cảm, tư tưởng để mình tự bồi đắp, nâng cao kinh nghiệm sống, kinh nghiệm ứng xử
trong đời sống.
Ngoài ra, tùy theo yêu cầu và tính chất cụ thể của từng đề bài mà HS có thể bổ sung,
thêm bớt các phần khác nhau như: liên hệ, mở rộng; rút ra bài học. Phần này nên có trong
những đề bài đề cập đến những vấn đề gắn liền hoặc gần gũi với đời sống của lứa tuổi HS.
Ví dụ : phương pháp học tập, tích lũy kiến thức, quan hệ bạn bè, cách sống và cách ứng
xử... Ở những đề bài như thế, việc liên hệ, mở rộng cũng chứng tỏ mức độ hiểu và khả
năng cảm nhận vấn đề của HS. Hoặc có thể không có phần giải thích khái niệm (từ ngữ)
nếu thấy không cần giải thích gì... Tóm lại, mô hình ý và bố cục bài viết trên đây chỉ là một
cách, trong khi triển khai có thể linh hoạt đề xuất ra nhiều ý và bố cục khác, miễn làm sáng
tỏ được vấn đề và có sức thuyết phục cao.
2. Nghị luận về một hiện tượng đời sống
2.1. Đặc điểm dạng đề nghị luận về một hiện tượng đời sống
Khác với dạng đề bàn về một tư tưởng, đạo lý, dạng đề này thương nêu lên một hiện
tượng có thật trong đời sống. Đó có thể là một hiện tượng tích cực, nhưng cũng có thể là
một hiện tượng tiêu cực trong xã hội, hoặc một hiện tượng có cả mặt tích cực lẫn tiêu cực...
Như thế đòi hỏi người viết, bằng nhận thức của bản thân, phải thể hiện được chủ kiến của
mình, bằng phân tích và lập luận để ca ngợi và biểu dương cái đẹp, cái tốt, cái thiện (chân,
thiện, mỹ) và lên án, vách trần cái ác, cái xấu, cái phi thân... Tất nhiên những hiện tượng
12
đời sống nêu trong các đề văn dạng này vừa phải gần gũi với tuổi trẻ học đường vừa phải
có ý nghĩa lớn lao đối với cả cộng đồng dân tộc và thế giới. Hãy đọc một số đề văn sau
đây:
Để 1. Sành điệu đâu phải là hư hỏng ! Bạn nghĩ sao ?
Đề 2. Việt Nam đang loạn thi hoa hậu !
Đề 3. Ô nhiễm môi trường: không phải chỉ có ở thành phố.
Đề 4. Phố cổ - nên bảo tồn, xây lại mới hay một phương án nào khác tốt hơn ?
Đề 5. Người Việt trẻ hiện nay đang ngày càng không thích đọc sách.
Đề 6. Bạn có thích học Lịch sử ?
Đề 7. An toàn thực phẩm hay tặc lưỡi cho qua ?
Đề 8. Mặc áo dài truyền thống đến trường hay mang đồng phục mới ?
Đề 9. Tai nạn giao thông – hậu quả, nguyên nhân và hướng khắc phục.
Đề 10. Đội mũ bảo hiểm đi trong thành phố !
Đề 11. Có nên dẹp bỏ hàng quán vỉa hè ?
Đề 12. Game online : tốn thời gian và vô bổ, bạn nghĩ sao ?
Đề 13. Chợ quê và siêu thị.
Đề 14. Du lịch : nên đi theo tour hay “đi bụi”?
Đề 15. Thanh niên có nên ra thành phố lập nghiệp ?
Đề 16. “Vật chất” có làm nên con người bạn ?
Đề 17. Bạn nghĩ gì về du học và học trong nước ?
13
Đề 18. Ăn mặc có nói lên tính cá tính của bạn ?
Đề 19. Phim Việt và phim ngoại.
Đề 20. Học đại học hay học nghề ?
2.2. Cách làm dạng đề nghị luận về một hiện tượng đời sống
Nhìn chung, để tìm ý cho dạng đề này vẫn là người viết biết đặt ra và trả lời các câu hỏi
có ý nghĩa xung quanh vấn đề trọng tâm mà đề yêu cầu. Các câu hỏi và nội dung trả lời
cũng có thể sắp xếp theo ba bước:
- Giới thiệu thực trạng.
- Phân tích và bình luận nguyên nhân – kết quả (hậu quả).
- Đề xuất ý kiến (giải pháp)
Cụ thể là:
Bước 1 : Giới thiệu thực trạng
Để luyện tập viết các bài văn nghị luận về một hiện tượng đời sống, trước hết cần biết
nhận diện hiện tượng ấy (sự việc, con người): các biểu hiện, các dạng tồn tại, thậm chí cần
cả những số liệu cụ thể. Thực hiện thao tác này đòi hỏi HS một sự hiểu biết và quan tâm
đến các vấn đề đang tồn tại trong đời sống xã hội hiện nay. Nghĩa là không phải đợi tới lúc
nhận đề bài mới tìm hiểu mà HS nên có sự chuẩn bị từ trước bằng việc chú ý nghe thời sự
hằng ngày, cập nhật thông tin về các vấn đề trong nước cũng như quốc tế. Tất nhiên không
phải hiện tượng nào cũng được đặt ra trong cá đề NLXH mà phải là những gì có ý nghĩa
sâu sắc, tạo ảnh hưởng rộng – và thường là ảnh hưởng xấu đến đời sống cộng đồng và cuộc
sống của chính lứa tuổi HS: ô nhiễm môi trường, an toàn giao thông, các căn bệnh xã hội
như HIV/AIDS, các tệ nạn như nghiện ma túy, mại dâm, các thói quen xấu như ham mê
Internet, hút thuốc lá, quay cóp bài trong giờ kiểm tra... Tất nhiên, cũng có khi người ra đề
14
đưa ra những hiện tượng có ảnh hưởng tích cực làm đề tài bàn luận như việc triển khai quỹ
“Vì người nghèo”, sự trở lại với trào lưu sống giản dị, phong trào thanh niên tình nguyện
hay những tấm gương hiếu thảo, vượt khó của thanh niên... Khi phản ánh thực trạng, ta cần
đưa ra những con số, những thông tin cụ thể, tránh lối nói chung chung, mơ hồ vìchính sự
cụ thể của thông tin sẽ tạo ra sức thuyết phục cho những ý kiến đánh giá sau đó. Chẳng
hạn, muốn bàn về tình trạng ô nhiễm nguồn nước, cần tìm thông tin về những con sông
đang bị ô nhiễm nặng nhất, mức độ ô nhiễm cụ thể, các loại chất gây ô nhiểm hiện có mặt
trong nguồn nước sông ... Muốn bàn về nạn bạo hành với phụ nữ, cần tìm hiểu xem trong
xã hội hiện tại, người phụ nữ phải đối mặt với những kiểu (dạng) bạo hành như thế nào, tỉ
lệ phụ nhữ phải sống chung với nạn bạo hành...
Bước 2 : Phân tích và bình luận nguyên nhân – kết quả (hậu quả)
Sau khi xác định rõ thực trạng, cần phân tích hiện tượng ở các mặt nguyên nhân, hậu
quả và cố gắng tìm các giải pháp để giải quyết thực trạng đó. Việc này không quá khó. Chỉ
cần chú ý một chút tới cách nói của các phóng viên, bình luận viên trên các báo, đài, chú ý
quan tâm đến dư luận xã hội và chịu khó tìm hiểu cuộc sống xung quanh mình là HS sẽ
làm được. Tuy nhiên, khi nghe và tiếp nhận thông tin, dư luận, cần có sự tỉnh táo để xem
xét, chọn lọc và xử lý đích đáng trên cơ sở hiểu biết và cố gắng xây dựng một lập trường tư
tưởng vững vàng, tránh chạy theo dư luận không chính thống mà dẫn tới chủ quan, hồ đồ
khi phân tích, đánh giá hiện tượng. Lưu ý là khi phân tích nguyên nhân nên chú ý tới các
mặt khách quan - chủ quan. Chẳng hạn, với hiện tượng tai nạn giao thông thì nguyên nhân
khách quan là do hệ thống còn nhiều bất cập (cách phân luồng, phân tuyến, hệ thống biển
báo chỉ dẫn, chất lượng của phương tiện tham gia giao thông... ), nguyên nhân chủ quan là
người tham gia giao thông chưa ý thức được đầy đủ về trách nhiệm, chưa nắm vững luật
pháp, chưa chú ý đúng mức tới vấn đề an toàn... khi đánh giá hậu quả, cần xem xét ở các
phạm vi cá nhân – cộng đồng hiện tai – tương lai... Ví dụ : nạn bạo hành phụ nữ gây hậu
quả nghiêm trọng không chỉ với chính người phụ nữ về sức khỏe cũng như tâm lý mà còn
15
ảnh hưởng đến toàn xã hội trong quá trình phát triển lâu dài; hiện tượng nghiện Internet
không chỉ làm hao tổn về sức lực, tiền của, ảnh hưởng xấu đến sự phát triển nhân cách mà
còn tạo mầm mống cho những bất ổn trong xã hội.
Bước 3: Đề xuất ý kiến (giải pháp)
Sau khi phân tích và bình luận nguyên nhân – kết quả, thường là phần nêu đề xuất giải
pháp khắc phục. Trước hết cần xem lại phần nguyên nhân vì chính nó là gợi ý tốt nhất để
tìm ra các giải pháp khắc phục. Chẳng hạn một trong những nguyên nhân của nạn bạo hành
phụ nữ là nhận thức về bình đẳng giới thì một trong những giải pháp khắc phục trình trạng
này là tuyên truyền, giáo dục để nâng cao nhận thức và ý thức về bình đẳng giới cho cộng
đông; nguyên nhân của tai nạn giao thông là do người tham gia giao thông chưa có ý thức
trách nhiệm, chưa nắm vững luật pháp và chưa chú ý đầy đủ đến sự an toàn thì một trong
những giải pháp có thể thực hiện được là tuyên truyền, giáo dục về an toàn giao thông, xây
dựng chế tài xử phạt đối với những trường hợp vi phạm an toàn giao thông ...
Về cơ bản, bài nghị luận về hiện tượng đời sống cần là sự bộc lộ vốn hiểu biết và lập
trường, thái độ của người viết về hiện tượng được nêu. Vì vậy, bên cạnh việc nắm vững
các bước cơ bản trong quá trình làm bài, người viết còn cần thể hiện tiếng nói cá nhân và
quan điểm đánh giá thật rõ ràng, sắc sảo thì bài viết mới có sức thuyết phục.
3. Nghị luận về một vấn đề xã hội đặt ra trong tác phẩm văn học
3.1. Đặc điểm dạng đề NL về một vấn đề XH đặt ra trong tác phẩm văn học
Đây là dạng đề tổng hợp, đòi hỏi HS kiến thức về cả hai mảng văn học và đời sống,
cũng đòi hỏi cả kỹ năng phân tích văn học và kỹ năng phân tích, đánh giá các vấn đề xã
hội. Nghĩa là có thể kiểm tra được người viết về cả kiến thức văn học và kiến thức đời
sống. Đề thường xuất phát từ một vấn đề xã hội giàu ý nghĩa có trong một tác phẩm văn
học nào đó yêu cầu HS bàn bạc rộng ra về vấn đề xã hội đó. Vấn đề xã hội được bàn bạc để
rút ra từ một tác phẩm văn học đã học trong chương trình nhưng cũng có thể từ một câu
16
chuyện chưa được học (thường là một câu chuyện ngắn gọn, giàu ý nghĩa). Hãy đọc các đề
văn sau đây:
Đề 1. Từ tình yêu Kinh Bắc của Hoàng Cầm trong bài thơ Bên kia sông đuống, bàn về
tình yêu quê hương đất nước.
Đề 2. Bài thơ Việt Bắc của Tố Hữu và bài học: Sống cần có nghĩa, có tình thủy chung
trọn vẹn.
Đề 3. Bài học về cuộc sống được rút ra từ hai câu thơ của Chế Lan Viên trong bài
Tiếng hát con tàu:
Khi ta ở, chỉ là nơi đất ở
Khi ta đi, đất đã hóa tâm hồn
Đề 4. Từ quan niệm về đất nước của Nguyễn Khoa Điềm trong đoạn trích Đất Nước
đến quan niệm của anh (chị).
Đề 5. Từ quan niệm về tình yêu của Xuân Quỳnh trong bài thơ Sóng, hãy phát biểu
những suy nghĩ của anh (chị) về đề này.
Đề 6. Từ bài thơ Đò Lèn của Nguyễn Duy, nhớ và nghĩ về những kỷ niệm tuổi thơ.
Đề 7. Từ nghịch cảnh của nhân vật Trương Ba trong trích đoạn Hồn Trương Ba, da
hàng thịt ( Lưu Quang Vũ), bàn về nỗi khổ của những con người không được sống đúng là
mình.
Đề 8. Hình tượng cây xà nu trong tác phẩm Rừng xà nu của Nguyễn Trung Thành gợi
cho anh (chị) những suy nghĩ gì về lý tưởng và nhân cách của tuổi trẻ trong cuộc sống ?
Đề 9. Ông lão trong Ông già và biển cả của Hê-minh-uê gợi cho anh (chị) những suy
nghĩ gì về niềm tin và nghị lực trong cuộc sống ?
17
Đề 10. Từ cuộc đời nhân vật Xô-cô-lốp trong Số phận con người của M. Sô-lô-khốp,
nghĩ về những mất mát và nỗi đau do chiến tranh để lại.
Đề 11. Tác phẩm Chiếc thuyền ngoài xa và những suy nghĩ của anh (chị) về vấn đề bạo
lực trong gia đình.
Đề 12. Những suy nghĩ của anh (chị) về bài học được rút ra từ câu chuyện sau:
TRƯỚC KIA VÀ BÂY GIỜ
Một lần đi thăm một thầy giáo lớn tuổi, trong lúc tranh luận về quan điểm sống, một
sinh viên đã nói:
- Sở dĩ có một sự khác biệt là vì thế hệ các thầy sống trong những điều kiện cũ kỹ của
một thế giới lạc hậu, ngày này chúng em được tiếp xúc với những thành tựu khoa học tiên
tiến hơn nhiều, thế hệ các thầy đâu có máy tính, không có Internet, vệ tinh viễn thông và
các thiết bị thông tin hiện đại như bây giờ…
Người thầy giáo trả lời:
- Những phương tiện hiện đại giúp chúng ta nhưng không làm thay đổi chúng ta. Còn
điều em nói là đúng. Thời trẻ, những người như chúng tôi không có những thứ em vừa kể
nhưng chúng tôi đã phát minh ra chúng và đào tạo nên những con người kế thừa và áp
dụng chúng.
Cậu sinh viên chợt cúi đầu, im lặng.
(Theo Hạt giống tâm hồn, tập 5,
NXB Tổng hợp TP. HCM)
Đề 13. Suy nghĩ cảu anh (chị) về ý nghĩa của câu chuyện sau:
18
“ Ở Pslestine có hai biển. Một biển nước ngọt có nhiều đàn cá tung tăng. Ven bờ là một
màu xanh tươi tắn. Cây cối trải cành nhánh bên trên và đâm sâu rễ vào lòng biển để hút
lấy nguồn nước trong lành. Con sông Jordan tạo thành biển này với dòng nước lấp lánh
chảy xuống từ những ngọn đồi. Chim chóc tụ về. Biển reo cười trong ánh nắng. Con người
đến đây và xây tổ ấm trong những ngôi nhà ven biển. Đó là biển Galilee.
Rồi sông Jordan chảy về hướng Nam đổ và một biển khác. Ở đây không có cá, không có
cây xanh, không có tiếng chim, không có du khách, không ai dám uống dòng nước ở đó.
Điều gì tạo ra sự khác biệt ? Không phải vì con sông Jordan, bởi nó đều trút vào cả hai
cùng một dòng nước ngọt ngào. Không phải do địa thế, cũng không vì điều kiện xung
quanh.
Sự khác biệt là ở chỗ biển Galilee đón nhận nhưng không giữ lại cho riêng mình dòng
nước trong lành của sông Jorda. Biển Galilee cho và sống. Biển kia ích kỉ hơn. Nó không
chia sẻ bất kỳ giọt nước nào mà nó được nhận cho ai cả. Biển kia không cho đi. Nó được
gọi tên là biển Chết”
(Theo Hạt giống tâm hồn, tập 6,
NXB Tổng Hợp TP. HCM)
Đề 14. Đọc truyện cười sau, từ đó phát biểu những suy nghĩ của anh (chị) về việc cho
và nhận trong cuộc sống hàng ngày.
CỨU NGƯỜI CHẾT ĐUỐI
Một anh chàng nọ, tính tình keo kiệt. Một hôm đi đò chẳng may anh ta lộn cổ xuống
sông. Trong lúc nguy nan, một người ngồi bên cạnh và hét lên:
- Đưa tay cho tôi !
19
Anh chàng dưới sông vẫn ngụp lặn không chịu đưa tay ra. Một người khác, có vẻ quen
biết người bị nạn, chạy lại và nói:
- Cầm lấy tay tôi !
Tức thì anh chàng dưới sông vội vàng đưa ngay cả hai tay ra và được kéo lên. Thoát
chết. mọi người rất ngạc nhiên. Người vừa kéo anh ta lên giải thích : “Sở dĩ tôi nói thế là
biết tính anh ta luôn muốn “cầm lấy” của người khác chứ không bao giờ chịu “đưa” cái
gì cho mọi người.
(Theo Chuyện vui chữ nghĩa,
NXB Văn hóa – Thông tin, Hà Nội, 1996)
Đề 15. Đọc chuyện Ba câu hỏi sau đây và viết bài theo yêu cầu nêu ở dưới.
“Ngày nọ, có một người đến gặp nhà triết học Sô-cơ-rát(Hi Lạp) và nói :
Ông có muốn biết những gì tôi mới nghe được về người bạn của ông không ?
- Chờ một chút – Sô-cơ-rát trả lời – Trước khi kể về người bạn tôi, anh nên suy nghĩ
một chút và vì thế tôi muốn hỏi anh ba điều.
Thứ nhất: Anh có hoàn toàn chắc chắn rằng những điều anh sắp kể là đúng sự thật
không ?
- Ồ không – người kia nói – Thật ra tôi chỉ nghe nói về điều đó thôi và…
- Được rồi – Sô-cơ-rát nói – Bây giờ điều thứ hai : Có phải anh sắp nói những điều tốt
đẹp về bạn tôi không ?
- Không, mà là ngược lại là…
- Thế ah – Sô-cơ-rát tiếp tục, câu hỏi cuối cùng : Tất cả những điều anh sắp nói về bạn
tôi sẽ thật sự cần thiết cho tôi chứ ?
20
- Không, cũng không hoàn toàn như vậy.
- Vậy đấy – Sô-cơ-rát quay sang người khách và nói : “…’’
(Theo phép màu nhiệm của đời,
NXB Trẻ, TP. HCM, 2004)
Theo anh (chị), Sô-cơ-rát sẽ nói tiếp với người khách như thế nào ? Hãy bình luận về
bài học rút ra từ câu chuyện trên.
3.2. Cách làm dạng đề nghị luận về một vấn đề xã hội đặt ra trong tác phẩm văn học
Vấn đề xã hội đặt ra trong tác phẩm văn học có thể là một vấn đề tư tưởng, đạo lý,
nhưng cũng có thể là một hiện tượng cuộc sống đáng ca ngợi hay phê phán. Như thế để
làm loại đề này, người viết nên tiến hành hai bước:
- Giới thiệu và phân tích vấn đề xã hội đặt ra trong tác phẩm văn học (gọi tắt là bước
Giới thiệu và phân tích).
- Nghị luận về vấn đề xã hội đặt ra trong tác phẩm văn học.
Trong hai bước trên, trọng tâm bài viết thuộc về bước 2, vấn đề xã hội đặt ra trong tác
phẩm văn học chỉ là cái cớ, như là đề tài để người viết bàn bạc, trao đổi, mở rộng, nâng
cao… ở phần 2.
Cụ thể là:
Bước 1 : Giới thiệu và phân tích
Để làm dạng bài này, người viết trước hết phải nêu và phân tích làm rõ vấn đề xã hội đặt
ra trong tác phẩm văn học cùng với các khía cạnh, các phương diện biểu hiện của nó.
Chẳng hạn, trong SGK Ngữ văn 11 Nâng cao có đề bài sau : Từ bài thơ “Tiến sĩ giấy” của
nhà thơ Nguyễn Khuyến, anh (chị) hãy viết bài văn bàn về danh và thực trong cuộc sống
21
hiện nay. Với đề bài này, trước hết cần phân tích sơ lược bài thơ Tiến sĩ giấy để xác định
vấn đề mà Nguyễn Khuyến đặt ra là sự mâu thuẫn giữa cái danh tiến sĩ giấy với cái thực
tầm thường, thấp kém về cả năng lực và vai trò của ông tiến sĩ trong xã hội đương thời
khiến cho cái danh tiến sĩ cao quý là thế lại hóa thành giả dối, đáng khinh và những nỗ lực
học hành để cầu chút công danh lại hóa thành đáng thương, thảm hại. Sau khi đã xác định
chính các vấn đề xã hội, cần xem xét ý nghĩa của nó ở thời điểm tác phẩm ra đời. Bài thơ
Tiến sĩ giấy ra đời và thời kỳ đất nước đã đã rời vào họa xâm lăng, bút nghiên, chữ nghĩa
của ông tiến sĩ không đủ để cứu nước, cứu đời, tài cán của ông tiến sĩ không đủ để đuổi
giặc. Đó là chưa kể đến chuyện xã hội giao thời lố lăng, chuyện mua quan bán tước chả
khác chi mua bán những món hàng thông thường thì cái danh tiến sĩ lại càng không đáng
giá.
Từ đó dẫn dắt dể chuyển sang phần 2: Nghị luần về ý nghĩa của vấn đề đó với cuộc sống
hôm nay.
Bước 2: Nghị luận về vấn đề trong xã hội đặt ra trong tác phẩm
Khi bàn về vấn đề trong mối liên hệ với cuộc sống hiện tại, ta sẽ tùy theo tính chất của
vấn đề mà có cách xử lý cụ thể. Nếu vấn đề đặt ra mang màu sắc tư tưởng, đạo lý, cần vận
dụng mô hình Giải thích khái nhiệm – Phân tích, lý giải – Bình luận, đánh giá. Nếu vấn đề
đặt ra là một hiện tượng đời sống, cần vận dụng mô hình Giới thiệu thực trạng – Phân tích
và bình luận nguyên nhân – kết quả (hậu quả) – Đề xuất ý kiến (giải pháp). Chẳng hạn với
đề bài: Đọc truyện “Tấm Cám”, anh (chị) có suy nghĩ gì về cuộc đấu tranh giũa người tốt
và kẻ xấu, cái thiện và cái ác trong xã hội xưa và nay, sau khi nói về truyện Tấm Cám và
cuộc đấu tranh giữa người tốt và kẻ xấu, cái thiện và cái ác trong xã hội thời xưa, cần thấy
rằng đây là một hiện tượn đời sống tồn tại ở mọi thời. Xác định được điều này khi chuyển
sang bàn về cuộc đấu tranh trong xã hội ngày nay, cần nhìn nhận rõ thực trạng về sự tồn tại
của cái xấu, cái ác trong xã hội hiện tại, nguyên nhân, hậu quả, của hiện tượng này và đề
xuất giải pháp khắc phục. Cũng có những vấn đề vừa mang màu sắc tư tưởng, đạo lý lại
22
vừa mang dáng dấp của một hiện tượng đời sống. Để xử lý loại vấn đề như thế, cần có sự
linh hoạt trong cách thức. Chẳng hạn, vấn đề danh và thực là một vấn đề thuộc về nhận
thức, tư tưởng song cách ứng xử với cái danh và cái thực lại là một hiện tượng đời sống
khá phức tạp thì để bàn về danh và thực trong cuộc sống hôm nay, ta cần hiểu khái niệm
danh, thực, mối quan hệ cần có giữa hai vấn đề này, tác dụng, ý nghĩa của sự tương xứng
giữa danh và thực cũng như tác hại của mối quan hệ khập khiễng giữa chúng. Bước tiếp
theo, cần phân tích thực tế quan hệ giữa danh và thực trong đời sống xã hội hiện nay ở các
mặt thực trạng, nguyên nhân, kết quả (hậu quả) của mối quan hệ này. Cuối cùng, người
viết nên có một phần nêu kinh nghiệm, bài học nhân sinh mà mình nhận thức được, đúc rút
ra từ toàn bộ quá trình tìm hiểu vấn đề. Với vấn đề danh và thực thì bài học rút ra là không
nên chạy theo những thứ danh tiếng hão song cũng không nên thờ ơ, coi thường cái danh,
cần tu bổ cho cái thực để cái danh đáng được tôn trọng.
Cần lưu ý là dạng bài này rất dễ lẫn với bài nghị luận văn học vì buộc phải có khâu phân
tích tác phẩm để xác định vấn đề cần nghị luận. Để tránh nhầm lẫn, cần xác định và phân
biệt rõ sự khác biệt về mục đích và cách thức tiến hành. Mục đích của nghị luận văn học là
bàn bạc, phân tích để đánh giá chất lượng về nội dung, nghệ thuật của văn bản tác phẩm,
còn mục đích của lại đề NLXH này là chỉ nhằm rút ra và làm sáng tỏ vấn đề xã hội được
đặt ra ở văn bản tác phẩm đó trước khi tiến hành nghị luận ở phần chính. Vì thế khi làm bài
nghị luận văn học, cần cắt nghĩa, bình giá cái hay, vẻ đẹp của các yếu tố của văn bản như
ngôn ngữ, hình tượng về cả hai phương diện nội dung ý nghĩa và đặc sắc nghệ thuật, còn
có khi làm bài NLXH lại chỉ cần chú ý đến mặt nội dung (tư tưởng, đạo lý, hiện tượng tích
cực, tiêu cực của đời sống).
Chú ý:
- Các mô hình cho các dạng đề được nêu ở trên chỉ là tương đối, người viết nên có sự
linh hoạt khi vận dụng chứ không nên áp dụng máy móc vì mọi sự áp dụng máy móc đều
có thể dẫn tới những cấu trúc bất hợp lý.
23
- Trong một bài văn nghị luận, bên cạnh việc cắt nghĩa, lý giải và đánh giá vấn đề đặt ra,
khâu chứng minh cũng rất quan trọng. Nó chứng tỏ mức độ hiểu và chủ động trong xử lý
vấn đề của người viết. Tuy nhiên, để bài viết gọn, tránh trùng lặp, không nhất thiết phải tổ
chức thành một phần riêng cho việc chứng minh.HS nên linh hoạt gắn việc chứng minh với
các khâu khác trong quá trình viết bài. Mỗi ý kiến lý giải, đánh giá đều có thể gắn với thực
tiễn đời sống để chứng minh tính thực tế, chân xác của nó. Chẳng hạn, khi lý giải vì sao
chúng ta chỉ tiếp thu được phần nhỏ những gì đọc được, nghe thấy, ý đầu tiên là “vì mỗi
chúng ta chỉ có một giới hạn về năng lực chuyên môn và một giới hạn về phạm vi hiểu biết
nên không phải những gì đọc được, nghe thấy đều có khả năng hiểu và nắm bắt hết được”,
người viết có thể đưa luôn dẫn chứng chứng minh: với trình độ của HS phổ thông, việc tiếp
thu các sách nghiên cứu chuyên sâu là điều khó khăn vì ngay hệ thống thuật ngữ chuyên
môn đã là rào cản đáng kể. Hay khi nói về sự khác nhau giữa các khái nhiệm cứng cỏi và
cường bạo, HS có thể lấy dẫn chứng chứng minh cho cách biểu hiện của mình: người chiến
sĩ cộng sản bất chấp sự tra tấn để giữ bí mật cách mạng, sẵn sàng đối mặt với hiểm nguy để
hoàn thành được nhiệm vụ là cứng cỏi; kẻ côn đồ lưu manh dùng vũ lực để khống chế, ép
buộc hoặc làm tổn hại tới người khác vì mục đích cá nhân xấu xa là cường bạo... Việc kết
hợp các thao tác như vậy sẽ khiến bài viết uyển chuyển, linh hoạt hơn.
- Để một bài NLXH có được sự sinh động, hấp dẫn, rất cần có hệ thống dẫn chứng thích
hợp. Đó phải là những dẫn chứng từ thực tế đời sống, càng xác thực, cụ thể càng có sức
thuyết phục cao. Nên hạn chế việc lấy dẫn chứng trong các tác phẩm văn học có phải ánh
thực tế đời sống thì nó vẫn là sản phẩm của sự hư cấu, tưởng tượng. Hơn nữa việc lấy dẫn
chứng trong tác phẩm còn có thể làm nhòe ranh giới giữa nghị luận văn học và NLXH,
muốn có được nhiều dẫn chứng sinh động cho bài NLXH, cần chú ý quan sát đời sống
hằng ngày; theo dõi đài, báo, truyền hình, các phương tiện thông tin đại chúng... Có dẫn
chứng rồi thì việc đưa lúc nào và đưa như thế nào cũng là vấn đề cần xem xét, cân nhắc.
Không nên kể lể quá dài dòng mà nên thuật lại một cách ngắn gọn, nhấn đậm vào khía
cạnh ứng dụng của dẫn chứng đối với ý cần trình bày. Đưa dẫn chứng cần đúng lúc, đúng
24
chỗ và có tính mục đích chứ không nên tùy tiện. Chẳng hạn, dẫn chứng cho thực trạng bạo
hành phụ nữ là câu chuyện về em Nguyễn Thị Bình hơn mười năm bị chủ đánh đập, những
vụ buôn bán phụ nữ ra nước ngoài, sự kiện người chồng đánh đập rồi nhốt vợ vào lồng chó
– những sự kiện gây xôn xao dư luận thời gian gần đây. Dẫn chứng cho hậu quả của tình
trạng nghiện Internet là việc một thanh niên Hàn Quốc gục chết sau 48 giờ ngồi chơi điện
tử, vụ giết người man rợ của một HS THCS vì cần tiền chơi game… Đưa dẫn chứng nên
kèm theo thái độ, quan điểm đánh giá rõ ràng trên cơ sơ lập trường nhân văn và tinh thần
vì sự tiến bộ chung để làm nổi bật tính tư tưởng của bài viết.
- Khi liên hệ, người viết cần có thái độ chân thành và nghiêm túc, tránh cách nói sáo
mòn, gượng ép, giả tạo.
- Ngoài ra, việc viết mở bài sao cho hấp dẫn cũng rất quan trọng để tạo ấn tượng tốt cho
người chấm. Một mở bài hay phải vừa giới thiệu chính xác vừa dẫn dắt hợp lý, sinh động
vấn đề đặt ra. Để viết được một mở bài hay cần làm tốt khâu tìm hiểu để xác định chính
xác vấn đề được đặt ra ;
Sau đó tìm một chi tiết, sự việc, câu chuyện… có ý nghĩa gần gũi hoặc tương đương để dẫn
dắt, không nên đột ngột vào đề, càng không nên giới thiệu cộc lốc, cụt ngủn vì sẽ tạo cảm
giác về sự vụng về, thô thiển.
Phần thứ hai
LUYỆN TẬP LẬP DÀN Ý
CHO BÀI NGHỊ LUẬN XÃ HỘI
I. HỆ THỐNG ĐỀ LUYỆN TẬP CÓ DÀN Ý THAM KHẢO
25
Trong phần này chúng tôi nêu lên một số đề kèm thèo gợi ý về dàn bài (chủ yếu là cho
phần thân bài). Mục đích nhằm giúp HS tham khảo để biết cách tìm ý, triển khai ý cho một
đề văn NLXH. Khi sử dụng sách, tốt nhất là người học đọc đề và tự trả lời câu hỏi : Nếu
viết đề văn này, mình sẽ viết theo những ý nào ? Có thể vạch ra một số ý cơ bản trước, sau
đó đối chiếu với dàn ý trong sách này để so sánh rút kinh nghiệm. Xin lưu ý đây chỉ là gợi
ý ban đầu và là một trong những cách tiếp cận chứ không phải là duy nhất, chỉ có thế… Vì
vậy nó chỉ có tính chất tham khảo và gợi mở để HS tiếp tục suy nghĩ, triển khai, phát triển
thêm. Những gợi ý cho các đề văn trong phần này cũng nên biên soạn theo hướng vận
dụng linh hoạt mô hình ý đã nêu ở Phần thứ nhất, không cứng nhắc và ắp đặt khuôn mẫu
giống nhau cho nọi đề bài.
ĐỀ 1. Về lẽ ghét thương, Nguyễn Đình Chiểu tâm niệm :
Hỏi thời ta phải nói ra
Vì chưng hay ghét cũng là hay thương.
Anh (chị) hãy viết bài văn bàn về lẽ ghét thương trong cuộc sống hôm nay.
DÀN Ý THAM KHẢO
1. Về lẽ ghét thương trong quan niệm của Nguyễn Đình Chiểu
a) Giải thích khái niệm (từ ngữ)
- Ghét : Có tình cảm khó chịu khi đối diện với một đối tượng nào đó và cảm thấy hài
lòng, thoải mái khi đối tượng ấy bị hủy hoại, triệt tiêu.
- Thương : Trái lại với ghét, là tình cảm yêu mến, gắn bó với một đối tượng nào đó và
cảm thấy đau đớn, xót xa khi đối tượng đó bị xâm phạm, hủy hoại.
- Ý thơ của Nguyễn Đình Chiểu : Một bài học tư tưởng, đạo lý về yêu và ghét. Con
người phải biết yêu thương cũng như căm ghét. Yêu thương và căm ghét là hai mặt luôn
26
tồn tại trong mối quan hệ hữu cơ với nhau. Yêu thương dạt dào, sâu sắc thì căm ghét sẽ
càng mạnh mẽ, dữ dội, quyết liệt.
b) Phân tích, lý giải
- Tại sao phải biết yêu và biết ghét ?
+ Yêu và ghét là những tình cảm tự nhiên, xuất hiện như một bản năng của con người,
nó là sự phản ứng của tâm hồn con người trước những hiện tượng của đời sống, nó làm nên
sự phong phú trong đời sống tâm hồn.
+ Khi con người có học thức, có văn hóa, bản năng tự nhiên sẽ được dẫn dắt bởi ý thức,
được kiểm soát bởi ý thức, và sự hiểu biết thì tình cảm sẽ là tình cảm đẹp, tình cảm đúng,
tình cảm chân chính.
+ Biết yêu và biết ghét nghĩa là biết chọn đối tượng để yêu – ghét, hiểu vì sao mình yêu
– ghét và cần yêu – ghét. Khi ấy, yêu – ghét sẽ không còn là một bản năng tự nhiên mà trở
thành một ứng xử văn hóa của con người trong cuộc sống, nó góp phần nâng cao tầm văn
hóa của con người.
- Tại sao người biết yêu cũng là người biết ghét ?
+ Đời sống tâm hồn, tình cảm của con người vốn rất phức tạp và phong phú. Sự biểu
hiện của đời sống ấy lại càng phong phú hơn : có biểu hiện thuận chiều, có biểu hiện
nghịch chiều.
+ Người biết yêu sẽ biết chọn đối tượng để yêu và biết bảo vệ những gì mình yêu
thương, biết phản ứng, đấu tranh lại với những gì đố kỵ với đối tượng của tình yêu thương
ấy. Người biết ghét sẽ nhìn thấy những gì cần căm ghét và biết đấu tranh để loại bỏ nó. Khi
có ý thức văn hóa thì yêu – ghét không tách rời nhau mà là hai biểu hiện thuận, nghịch
chiều của ý thức văn hóa, tinh thần nhân văn ở con người. Khi ấy, người biết yêu sẽ biết
27
ghét những gì đố kỵ với đối tượng của tình yêu và đấu tranh loại bỏ nó. Người biết ghét
chính là bởi có tình yêu thương sâu sắc, mãnh liệt.
2. Về lẽ ghét thương trong cuộc sống hôm nay
a) Vì sao cần biết yêu – biết ghét ?
- Trong cuộc sống luôn luôn tồn tại những điều tốt đẹp và những thứ xấu xa – cơ sở nảy
sinh tình cảm yêu – ghét.
- Khi đối diện và hòa nhập thực tế của đời sống phong phú, phức tạp, khả năng nhận
thức và ý thức văn hóa khiến ta không thể không nhận thấy sự tồn tại của những đáng yêu
cũng như đáng ghét.
- Trước cái đáng yêu và đáng ghét, yêu và ghét không chỉ là một phản ứng của đời sống
tâm hồn, tình cảm mà còn cần được biểu hiện như một thái độ sống tích cực, chủ động của
một cá nhân có ý thức về sự sống.
b) Để yêu và ghét đúng cần làm gì ?
- Trang bị kiến thức văn hóa, pháp luật.
- Rèn luyện khả năng nhận thức sâu sắc trước mọi vấn đề của đời sống.
- Sống sâu sắc, trọn vẹn với cuộc sống xung quanh mình.
c) Cần yêu – ghét những gì trong cuộc sống hôm nay?
- Yêu con người và những phẩm chất tốt đẹp của con người (nêu dẫn chứng).
- Ghét những gì đố kỵ với sự sống, với hạnh phúc, với sự tự do và với những giá trị của
con người (nêu dẫn chứng cụ thể ).
Yêu và ghét trở thành biểu hiện cụ thể của tinh thần nhân văn, phản ánh nhận thức đúng
đắn, sâu sắc về cuộc sống, về xã hội, góp phần nâng cao phẩm chất đạo đức của con người.
28
ĐỀ 2. Phật dạy : “ Giọt nước chỉ hòa vào giữa biển cả mới không cạn mà thôi”. Anh (chị)
nghĩ gì về lời dạy trên ? Hãy bày tỏ ý kiến của mình về vai trò của cá nhân và tập thể.
DÀN Ý THAM KHẢO
1. Nghị luận về câu nói của Phật
a) Giải thích khái niệm (từ ngữ)
- Nghĩa đen :
+ Hạt nước (giọt nước) chỉ tồn tại khi hòa vào đại dương mênh mông.
+ Đại dương do muôn triệu giọt nước tạo thành nên không cạn. Khi đại dương không
cạn, giọt nước trong đại dương sẽ còn tồn tại.
- Nghĩa bóng: Phật răn dạy chúng sinh một điều : Con người, cá nhân chỉ tồn tại trong
cộng đồng, trong tập thể, chỉ có sức mạnh khi hòa nhập.
- Tại sao một giọt nước chỉ hòa vào biển cả mới không cạn mà thôi ?
- Tại sao một con người chỉ có sức mạnh, chỉ tồn tại được khi hòa nhập với cộng đồng,
tập thể ?
c) Bình luận, đánh giá
Lời khuyên hết sức sâu sắc, có ý nghĩa cảnh tỉnh con người : Trong cuộc sống, con
người cần biết tôn trọng, hòa nhập và vì cộng đồng bởi sống ích kỷ, vị kỷ là một cách tự
diệt.
2. Bàn về vai trò của cá nhân và tập thể
a) Vai trò của cá nhân
29
- Cá nhân là những con người cụ thể tồn tại và hoạt động không không chỉ là một thực
thể tự nhiên mà còn là một thực thể xã hội (có những quan hệ xã hội cụ thể).
- Trong nhưng hoạt động của mình, cá nhân trực tiếp sáng tạo nên các giá trị vật chất
cũng như tinh thần, làm phong phú, giàu có cho cuộc sống.
- Những cá nhân kiệt xuất có khả năng tạo ra các giá trị vĩnh viễn, bền vững, to lớn.
Thậm chí bằng khả năng đặc biệt, cá nhân có thể nhận thức được quy luật phát triển nhanh
chóng, có thể tổ chức các hoạt động thực tiễn, lôi kéo, tập hợp, giáo dục các cá nhân khác
tạo ra một sức mạnh to lớn. Khi cá nhân tỏa sáng những giá trị độc lập cũng là tỏa sáng
trong môi trường và trong những mối quan hệ với tập thể.
b) Vai trò của tập thể
- Tập thể là khối đoàn kết, thống nhất, tập hợp của những cá nhân trong xã hội.
- Tập thể lưu giữ và phát triển những giá trị sáng tạo của cá nhân, tạo môi trường cho cá
nhân hoạt động và bộc lộ khả năng.
- Tập thể là nơi các cá nhân tập hợp lại, liên kết, thống nhất mọi cá nhân trong một mục
tiêu chung. Khi ấy, chính tập thể sẽ có đủ sức mạnh làm nên những biến đổi trong lịch sử
phát triển.
c) Bàn về mối quan hệ giữa cá nhân và tập thể
- Từ sự phân tích ở trên, có thể thấy mối quan hệ giữa cá nhân và tập thể là mối quan hệ
khăng khít, hai chiều : cá nhân có vai trò to lớn, tập thể càng có vai trò to lớn hơn. Bởi vì :
+ Tập thể chỉ mạnh khi có những nhân tố, cá nhân xuất sắc, mạnh mẽ.
+ Cá nhân chỉ có sức mạnh, chỉ tồn tại và khẳng định mình khi mình sống trong tập thể.
- Phê phán những khuynh hướng sai trái.
30
+ Coi thường cá nhân, chỉ biết tập thể.
+ Coi thường tập thể, chỉ biết cá nhân.
- Sự sai trái của cả hai khuynh hướng này là ở chỗ : Không thấy sức mạnh, ý nghĩa và
mối quan hệ của yếu tố này với yếu tố kia.
- Chứng minh bằng thực tế lịch sử của dân tộc : Cuộc kháng chiến của dân tộc ta thắng
lợi được là bởi sức mạnh của cả dân tộc, cộng đồng, trong đó mọi cá nhân đều góp mặt
bằng sức mạnh riêng, khả năng riêng.
ĐỀ 3. Nhà văn V.Huy-gô từng nói : “Trên đời này chỉ có một thứ mà ta phải cúi đầu thán
phục đó là tài năng và chỉ có một thứ mà ta phải quỳ gối tôn trong đó là lòng tốt”.
Hãy bình luận ý kiến trên.
DÀN Ý THAM KHẢO
1. Giải thích khái niệm (từ ngữ, hình ảnh)
- Tài năng : Khả năng đặc biệt, sự khéo léo hơn người, trí sáng tạo vượt bậc.
- Lòng tốt : Tấm lòng vị tha, khoan dung và nhân hậu.
Đây là hai phẩm chất đặc biệt quý giá ở con người, thuộc hai lĩnh vực trí tuệ và tâm hồn
của con người.
- Cúi đầu thán phục và quỳ gối tôn trọng là cách nói hình ảnh thể hiện thái độ đánh giá
cao nhất đối với những phẩm chất quý giá của con người đồng thời cũng bộc lộ quan điểm
về cách đánh giá con người: Chỉ đề cao, coi trọng tôn vinh những gì đẹp đẽ, có giá trị trong
trí tuệ và phẩm cách của con người, coi đó là cái duy nhất đáng coi trọng, ngưỡng mộ.
2. Phân tích, lý giải
31
- Vì sao phải cúi đầu thán phục đối với tài năng : Vì tài năng là biểu hiện cao nhất của
khả năng trí tuệ của con người, là điều kiện tốt nhất để con người khẳng định giá trị bản
thân và đóng góp cho cuộc sống chung của cả cộng đồng. Đối diện với tài năng, ta không
chỉ được chiêm ngưỡng, thán phục mà còn được mở rộng tầm hiểu biết, nâng cao nhận
thức để tự hoàn thiện bản thân.
- Vì sao phải quỳ gối tôn trọng đối với lòng tốt : Vì lòng tốt xét đến cùng là sự hi sinh,
dâng hiến cho người, cho đời trên cơ sở của tinh thần nhân đạo. Để tốt với người, với đời,
mỗi cá nhân cần biết vượt qua những nhu cầu cá nhân ích kỷ, biết đứng cao hơn chính bản
thân để có thể yêu thương thật lòng, giúp đỡ chân tình, tha thức thực sự. Những nỗ lực vì
người khác xuất phát từ lòng tốt luôn đáng để tôn vinh.
3. Bình luận, đánh giá
- Vị thế của chủ thể câu nói : Một nhà văn lớn (hội tụ cả hai yếu tố tài năng và tấm
lòng), người hơn ai hết hiểu sâu sắc ý nghĩa, giá trị của tài năng, tấm lòng trong văn
chương cũng như cuộc sống. Ở vị thế ấy, thái độ đề cao là một tất yếu.
- Mặt tích cực : Đề xuất một cách đánh giá và một thái độ đúng đối với những giá trị tốt
đẹp của con người. Tài năng bao giờ cũng cần được đề cao và lòng tốt bao giờ cũng cần
được coi trọng. Mọi biểu hiện miệt thị lòng tốt và phủ nhận tài năng đều cần phải lên án,
phê phán.
- Mở rộng, nâng cao :
+ Không nên tuyệt đối hóa vị trí của tài năng và lòng tốt vì trong cuộc sống, trong con
người vẫn còn có nhiều phẩm chất khác cần được coi trọng.
+ Cần xác lập mối quan hệ giữa tài năng và lòng tốt (liên hệ với quan điểm của Hồ Chí
Minh : Có tài mà không có đức là vô dụng. Có đức mà không có tài không làm được việc
gì).
32
ĐỀ 4. Nhạc sĩ tài danh Trịnh Công Sơn có một điều tâm niệm : “Sông vẫn chảy đời sông,
suối vẫn trôi đời suối, sống trên đời cần có một tấm lòng, dù chỉ là để gió cuốn đi…”.
Anh (chị) có suy nghĩ gì về tâm niệm của Trịnh Công Sơn ? Hãy bày tỏ quan niệm riêng
của bản thân mình về tấm lòng trong cuộc sống hôm nay.
DÀN Ý THAM KHẢO
1. Nghĩ về quan điểm của Trịnh Công Sơn
a) Giải thích khái niệm (Từ ngữ, hình ảnh)
- Sông vẫn chảy đời sông, suối vẫn chảy đời suối: sông và suối ở đây là hình ảnh ẩn dụ
chỉ cá nhân con người. Trong cuộc sống, mỗi cá nhân phải tự mình sống của chính mình,
không lệ thuốc vào cá nhân khác. Tính chất độc lâp, cá thể của mỗi cá nhân là một tất yếu
mang tính chất quy luật. Tuy nhiên, ở một góc độ khác, sông và suối vẫn có sự tương đồng,
gắn bó: sông, suối đều chảy cũng như con người phải sống, sự chảy của sông, suối cũng
như sự sống của mỗi cá nhân tuy không phụ thuộc song cũng không hoàn toàn tách rời
nhau. Sông bắt nguồn từ suối nhỏ rồi đổ ra biển lớn. Sự chảy của sông, suối góp phần làm
nên ý nghĩa tồn tại của nhau. Sự sống của cá nhân nếu chỉ vì tồn tại cá nhân sẽ trở nên nhỏ
nhoi, vô nghĩa. Mỗi cá nhân trong khi tự sống cuộc sống của chính mình cũng phải sống
cho mọi người, cho cuộc đời.
- Tấm lòng là thế giới tâm hồn, tình cảm với cái nghĩa cao đẹp nhất. Nói tới tấm lòng là
nói tới những tình cảm tốt, tình cảm tích cực dành cho những gì đang tồn tại ngoài mình.
- Cần có một tấm lòng : Đặt ra yêu cầu hình thành và hoàn thiện những tình cảm tốt, tình
cảm tích cực và coi đó như một tiêu chí quan trọng của tồn tại cá nhân.
- Tấm lòng để gió cuốn đi không có nghĩa phủ nhận ý nghĩa của tấm lòng mà xác định
sự tồn tại của tấm lòng ngoài mục đích vụ lợi, vị danh của cá nhân khi sở hữu một tấm
lòng.
33
- Trong cuộc sống, nếu chỉ sống bằng lý trí tỉnh táo, con người có thể sống đúng, sống
tốt, sống không mắc sai lầm song cuộc sống ấy nhất định không thể trọn vẹ và sâu sắc bởi
cuộc sống vốn vẫn phong phú, phức tạp và đầy những bất ngờ, có những điều mà lý trí
không thể lý giải được.
- Với bản thân : Tấm lòng giúp cá nhân nhìn nhận con người và cuộc sống một cách tinh
tế và có tình, giúp cá nhân được sống với tất cả sự phong phú của đời sống tình cảm đề làm
giàu cho cuộc sống của chính mình ở phương diện tinh thần.
- Với cộng đồng : Tấm lòng sẽ giúp mọi cá nhân xích lại gần nhau hơn, cảm thông, chia
sẻ và nâng đỡ cho nhau cuộc sống để vận động đi lên phía trước.
- Hoạt động sáng tạo nghệ thuật, càng cần thiết phải có tấm lòng với con người, với cuộc
đời để mỗi sáng tạo nghệ thuật là một giá trị tinh thần thực sự góp phần nâng cao phẩm
chất của con người.
c) Bình luận, đánh giá
- Thể hiện tấm lòng của tác giả - một nhạc sĩ tài danh đã sống vì một đời vì con người và
vì những điều thiêng liêng của cuộc sống con người.
- Là một phương châm sống đúng đắn, rất cần cho con người ở mọi thời đại, đặc biệt là
trong hiện tại,
2. Bàn về tấm lòng trong cuộc sống hôm nay.
- Thực trạng cuộc sống : Quá nhiều bất ổn, tiềm ẩn nhiều nguy cơ, hiểm họa từ thiên
nhiên, từ chính lòng tham, sự ích kỷ, thói nhẫn tâm của con người. Hậu quả là thế giới bị
chia rẽ, con người bị đe doa.
34
- Con người trên thế giới luôn có ý thức về sự cần thiết của tấm lòng : Các tổ chức nhân
đạo ra đời và liên tục mở rộng quy mô, tầm ảnh hưởng để góp phần giảm bớt những tổn
thất, xoa dịu những nỗi đau, hàn gắn những rạn nứt trong quan hệ xã hội cũng như trong
tâm hồn con người.
ĐỀ 5. Ô-trốp-xki từng nói: “Hãy biết sống ngay cả những khi cuộc sống trở nên không
chịu đựng nổi”.
Dựa vào ý của Ô-trốp-xki, hãy viết một bức thư khuyên một người bạn của anh (chị) vì gặp
nhiều chuyện buồn mà muốn từ bỏ cuộc sống.
DÀN Ý THAM KHẢO
(Lưu ý:
- Bản chất vấn đề : Quan niệm về giá trị của sự sống và thái độ trước cuộc sống.
- Khi viết thư : Không thể giải thích, bình luận, đánh giá một cách trực tiếp mà là sự kết
hợp của tâm tình và lí lẽ, tình cảm và hiểu biết.)
1. Khi nào thì cuộc sống trở nên không chịu đựng nổi ?
- Khi có khả năng nhận thức, mỗi người đều có thể nhận ra những áp lực từ cuộc sống :
công việc, trách nhiệm, quan hệ trong đời sống. Những áp lực lực ấy tạo cho ta những sự
căng thẳng, mệt mỏi. Trong cuộc sống, khả năng của mỗi người đều có hạn. Sự biến động
không ngừng của cuộc sống, con người xung quanh khi vượt quá khả năng kiểm soát sẽ dễ
khiến mỗi người có cảm giác bi quan.
- Cuộc sống có thể đem đến rất nhiều những rủi ro (con người có thể gặp rất nhiều
những rủi ro) từ công việc, từ cuộc sống, từng tình cảm khiến con người cảm thấy buồn
rầu, đau khổ.
35
- Sự căng thẳng, mệt mỏi, cảm giác chán nản, bi quan, nỗi buồn rầu, đau khổ khi vượt
qua giới hạn chịu đựng sẽ trở thành một gánh nặng tinh thần mà con người không có khả
năng kiểm soát, làm chủ nữa.
2. Vì sao hay biết sống ngay cả khi cuộc sống trở nên không chịu nổi?
- Dù thế nào thì cuộc sống vẫn chứa đựng và hứa hẹn những điều tốt đẹp:
+ Những giá trị quý giá luôn tồn tại và tiếp tục hình thành trong cuộc sống (vẻ đẹp thiên
nhiên đất trời, vẻ đẹp tâm hồn của con người. vẻ đẹp và sự quý giá của nhửng tình cảm con
người dành cho nhau – dù là người thân, bạn bè hay những người ta chưa từng gặp mặt
song lại có sự đồng điệu về tâm hồn).
+ Mỗi ngày sống luôn có nhưng điều bất ngờ để sự sống không bao giờ chán nản: bất
ngờ của một tình huống, của một mối quan hệ tình cở có được, bất ngờ của một niềm vui
dù lớn lao hay bình dị, bất ngờ của một vẻ đẹp sự sống mà ta tình cờ phát hiện ra… Những
điều bất ngờ này sẽ khiến tâm hồn ta xao động, say mê, để ta được run rẩy trong những
cảm xúc vô cùng tươi mới.
- Vì vậy, con người cần được sống, cần phải sống và biết sống:
+ Được sống: Đó là quyền cính đáng, quyền thiêng liêng mà cha mẹ đã mang lại, tạo
hóa đã ban cho: đòi hỏi mỗi người phải có khát vọng sống.
+ Phải sống: Đó là tránh nhiệm lớn lao với sự sống của mình: đòi hỏi một nghị lực, bản
lĩnh để sống và tự khẳng định sự sống.
+ Biết sống: Đó là ý thức về sự sống của chính mình: đòi hỏi sự hiểu biết để xác định
mục tiêu sống, cách sống để sự sống ấy là xứng đáng, có ý nghĩa.
ĐỀ 6: Viên Mai trong Tùy viên thi thoại có viết: “Làm người không thể không phân biệt
được nhu mì và nhu nhược, giữa cứng cỏi và cường bạo, giữa tiết kiệm vào keo kiệt, giữa
36
trung hậu và khờ khạo, giữa sang suốt và cay nghiệt, giữa tự trong và tự đại, giữa khiêm
tốn và hèn hạ. Mấy cái đó hình như giống nhau mà thự khác nhau”.
Hãy giải thích và bình luận ý kiến trên.
DÀN Ý THAM KHẢO
1. Giải thích khái niệm (từ ngữ)
- Làm người: Là có ý thức nghĩa vụ, quyền hạn, khẳng định tư cách người, có khả năng
nhận thức hành động theo sự nhận thức ấy.
- Phân biệt: Nhận thức được sự khác nhau giữa cái này và cái khác.
Viên Mai đưa ra yêu cầu của việc làm người: Cần hận thức được sự biểu hiện khác nhau
của con người và phân biệt được sự khác nhau của những biểu hiện ấy – nhưng biểu hiện
mà theo Viên Mai hình như giống nhau mà thực khác nhau – nhìn bề ngoài rất dễ nhòe lẫn,
xâm lấn, khó phân biệt song lại khác rất xa ở nguồn gốc, bản chất. Cụ thể:
+ Cường bạo và cứng cỏi đều là biểu hiện của sự mạnh mẽ song cường bạo là tàn bạo
và hung tàn, là dung sức mạnh vật chất để gây tai họa. làm tổn thương chi người khác còn
cứng cỏi lại là sức mạnh tinh thần để tực khẳng định của những người không chịu khuất
phục, thay đổi.
+ Nhu mì và nhu nhược rất gần nhau bởi đó đều là biểu hiện của người hiền, song nếu
nhu mì là sự dịu dàng mềm mỏng của người hiền đức thì nhu nhược lai là sự yếu đuối, yếm
thế của người hèn nhát không dám phản ứng với bấy cứ ai, dung cần thiết phải phản ứng.
+Keo kiệt và tiết kiệm đều là ý thức hạn chế song nếu tiết kiệm là sử dụng đúng
mucwscm không phí phạm của cải, thời gian, sức lực thì keo kiệt lại là sự hà tiện tới mức
bủn xỉn, chỉ biết bo bo giữ của.
37
+Tự trọng và tự đại đều là sự ý thức về bản thân song tự trong là coi trọng và giữ gìn
phẩm cách, phẩm giá, danh dự của mình thì tự đại lại là sự tự đánh giá mình quá cao để coi
người khác đều là thấp kém.
+ Trung hậu và khờ khạo đều gắn vời lòng tin song trung hậu là lòng tin gắn với tấm
lòng để tạo thành những tình cảm tốt đẹp và thành thực, trước sau như một trong quan hệ
đố xử với người khác còn khờ khạo đề dẫn đến sự tin tưởng một cách mù quáng do kém tri
khôn, sự tinh nhanh và khả năng suy xét để ứng phó với nhưng thay đổi cỉa hoàn cảnh.
+ Khiêm tốn và hèn hạ đề dẫn tới nhún mình song khiêm tốn là sự nhún mình xuất phát
từ ý thức và thái độ đúng khi đánh giá bản thân để không trở nên tự mãn, tự kiêu, tự cho
mình hơn người khác còn hèn hạ là sự nhún mình xuất phát từ sự thấp kém về bản lĩnh và
nhân cách đến mức đáng khinh.
+ Sáng suốt và cay nghiệt đều gắn với sự sác bén của ý thức song sang suốt là ý thức sắc
bén để nhận thức rõ ràng và giải quyết vấn đề đúng đắn, không sau lầm còn cay nhiệt là sự
sắc bén đã gắn với thói nhẫn tâm để dẫn đến thái độ khắt khe, nghiệt ngã trong đối xử, làm
người khác phải khổ sở.
- Vì sao phải phân biệt: Để có thể đánh giá đúng, từ đó có thái độ đúng và hành động
đúng. Nếu không phân biệt được sẽ dẫn tới nhầm lẫn trong nhìn nhận, sai lầm trong đánh
giá và lầm những việc vô ích, vô bổ, vô duyên.
- Vì sao phải phân biệt được nhu mì và nhu nhược, cứng cỏi và cường bạo, keo kiệt và
tiết kiệm, trung hậu và khờ khạo, sáng suốt và cay nghiệt, tự trọng và tự đại, khiêm tốn và
hèn hạ: Bởi tuy đó là biểu hiện mà nhìn bề ngoài vì có điểm gần gũi nên dễ lẫn song thực
ra khác xa nhau: một bên là phẩm đức đáng quý, đáng trọng, một bên là bản lĩnh đáng chê,
đáng khinh: một bên làm nên nhan cách, tư cách con người, một bên làm tổn hại đến “danh
hiệu” con người vốn thiêng liêng, đẹp đẽ.
38
- Làm thế nào để phân biệt được: Phải huy động cả lí trí sáng suốt và sự mẫn cảm của
trái tim để từ hiện tượng bên ngoài ấy thấy đựợc chiều sâu bản chất bên trong. Cần một
tầm nhìn, tầm hiểu biết để nhìn vấn đề bên trong nhưng mối liên hệ rộng lớn của nó.
- Nhận định nêu ra một yêu cầu của việc làm người , rất cao song cung rất chính đáng.
Bởi vì con người có thể tự hào về danh hiệu ”con người” chính là khả năng nhận thức, tư
duy.
- Từ yêu cầu của việc làm người, Viên Mai đã gián tiếp đưa ra một bài học về đạo đức :
Khi phân biệt được điểu tốt, đúng, hay với điều xấu, sai, dở, con người cần hướng đến
thành công theo cái tốt, đúng, hay đó. Nghĩa là để “làm người”, cần biết nhu mì, cứng cỏi,
tiết kiệm, tự trọng, trung hậu, khiêm tốn, sáng suốt.
ĐỀ 7. “Kiến thức chỉ có được qua tư duy của con người” (Anh-xtanh).
Anh (chị) hãy bày tỏ ý kiến của mình về câu nói trên.
DÀN Ý THAM KHẢO
- Kiến thức : Những điều hiể biết do sự từng trải và học tập.
- Tư duy: Quá trính phản ánh tích cực của con người, là giai đoạn cao của quá trính nhận
thức, đi sau vào bản chất và phát hiện ra tính quy luật của sự vật.
- Ý nghĩa câu nói : Chỉ khi học tập một cách chủ động mới có thể có được kiến thức ở
giới hạn tối đa. Chỉ khi kết hợp giữa việc tiếp thu với sự suy nghĩ, sáng tạo mới thực sự
làm chủ được kiến thức, biến kiến thức thành của mình. Câu nói của Anh-xtanh đề cập đến
con đường tiếp thu kiến thức là sự tư duy : Suy nghĩ, tìm tòi, trăn trở để xác định bản chất
39
vấn đề và mói liên hệ bên ngoài cung như bên trong của nó ; chủ động, tích cực tiếp cận
với vấn đề để tìm hiểu và tiếp nhận.
- Nhân loại qua một quá trình vận động và phát triển đã xây dựng và tích lũy được một
kho tang tri thức khổng lồ : tự nhiên, xã hội, khoa học, nghệ thuật…Trong đó có nhưng tri
thức khá đơn giản, dễ tiếp nhận song cung có những tri thức phức tạp đòi hỏi phải huy
đông toàn bộ khả năng trí tuệ mới có thể tiếp nhận được.
- Con đường nhận thức đúng đắn thế giới khách quan là từ trực quan sinh động đến tư
duy trừu tượng, từ tư duy trừu tượng đến thực tiến (từ nhận biết trực tiếp bằng giác quan
đến nhận biết gián tiếp bằng các phương pháp và cuối cùng kiểm nghiệm trong thực tiễn:
từ nhận biết bên ngoài đến nhận biết bên trong; từ hiểu biết đến chỗ vận dụng vào thực tế).
Do vậy, quá trình tư duy vô cùng cần thiết cho việc tiếp nhận kiến thức.
- Ưu điểm : Thấy rõ vai trò của tư duy trong quá trình nhận thức và nắm bắt kiến thức ;
đề cao sự tích cực chủ động của con người, đề cao phương pháp khái quát, trừu tượng hóa
kiến thức.
- Hạn chế : Tuyệt đối hóa vai trò của tư duy mà không thấy được rằng đó chỉ là một giai
đoạn của qua trình nhận thức. Sự tư duy có thể giúp con người nắm bắt được đầy đủ không
chỉ biểu hiện bên ngoài mà còn cả bản chất bên trong song nếu chỉ tư duy mà không gắn
với thực tế sẽ dễ sa vào khuynh hướng xa rời thực tê.
4. Liên hệ và rút ra bài học
- Cần học tập một cách tích cực, chủ động để phát triển năng lực tư duy.
40
- Không nên bằng lòng với nhưng kết luận có sẵn, những khuôn mẫu đã định mà cần vận
dụng khả năng phân tích đánh, đánh giá, tổng hợp để có nhận thức đầy đủ, thấu đáo về mọi
vấn đề trong quá trình tiếp nhận kiến thức.
ĐỀ 8. Nhà văn Nguyễn Khải trong truyện ngắn Mùa lạc đã có một triết lí như sau:
“Ở đời này không có con đường cùng, chỉ có những ranh giới, điều cốt yếu là phải có đủ
sức mạnh để bước qua những ranh giới ấy”.
Anh (chị) hãy bình luận quan niệm nhân sinh trên.
DÀN Ý THAM KHẢO
- Con đường cùng: Con đường bế tắc, không có lối thoát. Con đường mà ở đó con người
buộc phải chấp nhận sự thất bại, bất lực.
Phủ nhận con đường cùng đồng nghĩa với việc khẳng định niềm tin tưởng, lạc quan
trước cuộc sống.
- Ranh giới : Giới hạn ngăn cách, tượng trưng cho những khó khăn, thử thách trước mắt,
những khó khăn, trở ngại trên đường đi của con người mà ở phía sau nó là bước ngoặt, là
đổi thay.
- Sức mạnh : Khả năng, sức sống và nghị lực, tinh thần mạnh mẽ.
Điểu cốt yếu : Điều quan trong, bản chất.
Câu văn thể hiện niềm tin tưởng vào khả năng, nội lực của con người trong việc vươn
lên hoàn cảnh, vượt lên mọi khó khăn, trở ngại để khẳng định sự sống và kiếm tìm hạnh
phúc.
2. Phân tích, lí giải
41
- Vì sao ở đời này không có con đường cùng ; Vì mọi sự khốn cùng bế tắc không hoàn
toàn do hoàn cảnh khách quan mà do chính khả năng nhận thức và đặc điểm tâm lí của con
người. Người yếu đuối chi cần một vướng mắc nhỏ đã lo sợ, buông xuôi, đâu hàng. Người
mạnh mẽ thì sẽ tìm cách giải quyết khó khăn trước mắt, xác định con đường lựa chọn cho
tương lai, tự thay đổi cho bản thân để thích ứng với hoàn cảnh, thậm chí buộc hoàn cảnh
phải thay đổi để phục vụ cho chính mình.
- Vì sao con người phải có đủ sức mạnh để bước qua những ranh giới ấy : Cuộc sống
nhiều rủi ro, đường đời nhiều cạm bẫy, quan hệ con người lại phức tạp… nghĩa là có rất
nhiều lí do để con người có thể gặp nhiều cản trở, bị thất bại, thậm chí tưởng như có thể bị
dồn đến đường cùng đường tuyệt lộ. Khi có sức mạnh, con ngwuoif có điểm tựa, có cơ sở
để vượt qua những cản trở của cuộc sống.
- Sức mạnh mang lại điều gì : Sức mạnh thể chất làm tăng khả năng gách vác. Sức mạnh
trí tuệ giúp con người hiểu biết, phân tích đánh giá tình hình, trên cơ sở đó mà có những
lựa chọn đúng, quyết định chính xác. Sức mạnh tinh thần giúp con người tự tin, vững vàng.
Sức mạnh là điều kiện cần và đủ để bước qua ranh giới.
- Làm thế nào để có sức mạnh : Để có sức mạnh thể chất, cần tập luyện và điều chỉnh
chế độ sinh hoạt. để có sức mạnh tinh thân, cần rèn luyện bản lĩnh. Để có sức mạnh trí tuệ,
cần học tập tu dưỡng.
- Quan niệm đúng đắn về cai trò của sức mạnh – một phẩm chất đáng quý của con
người.
- Thái độ đúng khi đề cao sức mạnh của con người.
- Niềm tin vào khả năng vô hạn của con người trong cuộc sống.
42
ĐỀ 9. Khổng tử nói : “Kẻ tay không bắt cọp, chan không lội qua sông lớn mà không tiếc
thân thì ta không dùng. Ta dùng người vào việc mà biết thận trọng, biết mưu tính để thành
công”.
Hãy bình luận.
DÀN Ý THAM KHẢO
1. Giải thích khải niệm (từ ngữ)
- Cọp, sông lớn : Thiên nhiên hung bạo, đầy bất trắc, hiểm nguy, có khả năng đe dọa
trực tiếp tới tính mạng của con người bằng chính sức mạnh tự nhiên, hoang dã, khó có thể
kiềm chế hay khuất phục được nó.
- Tay không, chân không : Không dụng cụ, phương tiện, không vũ khí hay trợi giúp ; chỉ
dùng sức lực, khả năng thể chất của bản thân ; đơn đọc một mình.
- Tay không bắt cọp, chân không lội qua sông lớn : Nhìn bề ngoài là một hành động anh
hùng của một người có sức mạnh thể chất và sự gan dạ, dũng cảm hơn người ; nhưng thực
chất đây là một biểu hiện của sự phiêu lưu, mạo hiểm, liều lĩnh.
- Không biết tiếc thân : Coi rẻ tính mạng của bản thân, sẵn sàng hi sinh tính mạng,
Đây là cách hành sử của một kẻ nông nổi, cạn nghĩ, kém hiểu biết.
Vào việc mà biết thận trọng, biết mưu tính để thành công : Cẩn thận, biết cân nhắc, lựa
chọn, suy xét để đảm bảo cho sự thành công chắc chắn.
- Vì sao không dùng người tay không bắt cọp, chân không lội qua sông lớn mà không
biết tiếc thân ?
43
+ Sự mạo hiểm, liều lĩnh có thể đem lại kì tích song những kì tích trong trường hợp đó
gắn liền với yếu tố may rủi nên không chắc chắn.
+ Người không biết tiếc thân sẽ sẵn sàng thí mạng. Sự thành công nếu giành được cũng
gắn liền với một mất mát, thua thiệt không chỉ cho bản thân mà còn cho cả kế hoạch
chung.
+ Trước sức mạnh hoang dại và hung bạo của thiên nhiên, con người dù mạnh mẽ cũng
thua về sức mạnh, dù liều lĩnh cũng thua ở sự bất ngờ, khó lường.
Dùng người như thế cũng là một sự liều lĩnh, phiêu lưu, mạo hiểm, là đánh bạc với sự
thành công của mình.
- Vì sao dùng người vào việc biết thận trọng, biết mưu tính để thành công?
+ Cuộc sống vốn phức tạp, lại luôn biến động không ngừng. Để chế ngự và chiếm lĩnh
khoomng chỉ cần trí tuệ, sự hiểu biết mà còn cần sự thận trọng cân nhắc, lựa chọn suy xét
thấu đáo.
+ Trong cuộc sống cũng như trong công việc, cái được cái mất, cái hơn cái kém luôn
song hành, hòa lẫn vào nhau. Sự cân nhắc thận trọng, suy xét thấu đáo sẽ giảm thiểu thiệt
hại, đạt tới mức độ tối đa của lợi ích.
+ Dùng người thận trọng, biết suy xét, lựa chọn cân nhắc cũng là một biểu hiện của sự
thận trọng khôn ngoan. Khổng Tử cũng từng nói : “Tay không bắt cọp, không có thuyền bè
mà lội nước qua sông, tất cả đều do mưu trí”.
- Là bài học về cách dùng người : phải thận trọng cân nhắc cái lợi – cái hại, cái lợi trước
mắt và cái hại lâu dài.
44
- Là quan niệm về khả năng của con người : coi trọng khả năng trí tuệ, sự thận trọng
khôn ngoan.
- Gợi mở nhận thức về cách sống, cách hành xử trong cuộc sống, đặc biệt là trước những
thử thách đặc biệt do đời sống tạo nên.
ĐỀ 10.
Ai chiến thắng mà không hề chiến bại
Ai nên khôn mà chẳng dại đôi lần ?
(Tố Hữu)
Anh (chị) hãy bày tỏ ý kiến của mình về thắng và bại, khôn và dại trong cuộc sống.
DÀN Ý THAM KHẢO
- Thắng : Vượt qua sự cản trởi hoặc vượt qua một đối thủ nào đó để khẳng định được
bản lĩnh, sức mạnh và khả năng của bản thân.
- Khôn : Sự hiểu biết, khéo léo trong hành động và ứng xử trước mọ tình thế , mọi hoàn
cảnh.
- Bại và dại : Ngược lại với thắng và khôn.
- Ai chiến thắng mà không hề chiến bại:
+ Thắng và bại luôn tồn tại bên cạnh nhau như một thực tế khách quan của đời sống.
+ Chiến thắng vẫn có thể có sau nhiều lần thất bại.
+ Không có ai không từng gặp thất bại trong cuộc sống.
45
- Ai nên khôn chẳng dại đôi lần :
+ Không ai ngay lặp tức đã trở thành người khôn ngoan. Sự khôn ngoan chỉ có được sau
cả một quá trình học tập, tích lũy, trải nghiệm.
+ Khôn và dại là những biểu hiện thường có trong cuộc đời mỗi con người.
+ Mỗi lần dại dột sẽ là một bài học cuộc sống. Những bài học ấy sẽ giúp ta trưởng thành
lên (khôn lên).
Về thực chất, hai câu thơ không hướng tới khẳng định việc chiến thắng từ chiến bại,
khôn từ dại mà có ý nghĩa như một lời động viên, khích lệ con người trong cảnh ngộ thất
bại, lỡ lầm. Tuy nhiên, trong mối quan hệ với thực tế nó có ý nghĩa như là một bài học về
thắng và bại, khôn và dại.
- Mối quan hệ giữa thắng và bại, khôn và dại trong cuộc sống:
+ Để chiến thắng, cần có năng lực và kinh nghiệm. Cả hai yếu tố này đề do tích lũy mà
có. Sự tích lũy có thể có từ sách vở, có thể từ cuộc sống, Như vậy, Thất bại cũng chính là
một thực tế để rút kinh nghiệm, tạo cơ sở cho những chiến thắng về sau.
+ Để trở nên khôn ngoan, cần học hỏi: học người khác và rút kinh nghiệm tiwf cuộc
sống của chính mình,. Những lần học hỏi, rút kinh nghiệm sẽ giúp ta không mắc phải
những sai lầm tương tự.
- Để thắng sau bại, để khôn sau dại :
+ Cần nghiêm túc và tỉnh táo nhìn vào thất bại, vào sự dại dột của mình để phân tích
nguyên do.
+ Từ sự phân tích nguyên do, cần rút ra bài học kinh nghiệm sau thất bại, dại dột.
46
+ Cần tìm hiểu chiến thắng, tìm hiểu sự khôn ngoan của người khác để phân tích nguyên
do của chiến thắng, tác dụng của sự khôn ngoan, lấy đó làm mục đích phấn đấu.
- Những câu nói tương tự hoặc gần gũi:
+ “Thất bại là mẹ thành công” (Tục ngữ)
+ “Khôn ngoan chản lọ thật thà” (Tục ngữ)
+ “Người xảo, ta thì vụng
Ấy vụng thế mà hay
Ta vụng người thì xảo
Ấy xả thế mà gay ” (Nguyễn Bỉnh Khiêm)
Từ đó có thể thấy đây là một quan điểm đúng đắn, dễ tìm được sự đồng tình của nhiều
người.
- Thắng lợi luôn là điều cần thiết song không phải là chiến thắng bằng mọi giá. Sự chiến
thắng phải chân chính, hợp lẽ và hợp đạo lí mới thực sự có giá trị và đem lại niềm vui chân
chính. Khôn ngoan song không nên quá lọc lõi khiến con người ta trở nên lạnh lùng, vô
cảm, thậm chí tàn nhẫn với những người xung quanh mình. Khôn ngoan cần đồng nghĩa
với sự tỉnh táo, thận trọng để không mắc sai lầm, để luôn có nhưng quyết định đúng đắn
song cũng đồng nghĩa với việc biết mình biết người để không tán dương quá mức cũng
không định kiến nghiệt ngã, không tự kiêu cũng không mặc cảm.
Về mặt tích cực khôn ngoan là một trong những cơ sở cần thiết để tạo nên chiến thắng.
ĐỀ 11. “Kĩ năng đầu tiên và quan trọng nhất mà bạn cần có trong một thế giói hiện đại là
khả năng “học phương pháp học” – nghĩa là thường xuyên tiếp thu và học hỏi những
47
phương pháp mới để làm những công việc cũ hay những phương pháp mới để làm những
công việc mới…Trong một thế giới như vậy không chỉ kiển thức mà cả phương pháp học
hỏi của bạn mới tạo ra giá trị riêng. Bởi những kiến thức mà bạn có ngày hôm này sẽ trởi
nên lỗi thời nhanh hơn bạn tưởng nhiều”.
(Theo Phrit-mên, Thế giới phẳng, NXB Trẻ, 2005)
Từ lời khuyên của Phrit-men, hay bàn về vai tròi của “học phương pháp học” đối với
mỗi con người trong thế giới hiện đại.
DÀN Ý THAM KHẢO
- Lâu nay người ta nói nhiều về phương pháp học, học phải có phương pháp. Vấn đề ở
đây không phải là học có phương pháp mà là học phương pháp học. Học có phương pháp
là để nắm được những nội dung kiến thức cụ thể, còn học phương pháp học là nhằm nắm
được cách học, phương pháp học.
- Học phương pháp học, theo Phrit-mên, là “thường xuyên tiếp thu và học hỏi những
phương pháp mới để làm những công việc cũ hay những phương pháp mới để làm những
công việc mới”. Điều này có nghĩa là ngay cả với những công việc cũ nếu biết vận dụng
phương pháp mới thì cũng sẽ thu được những kết quả mới.
+ Một hiện tượng xã hội (đạo đức, tình bạn, tình yêu, tình mẫu tử…) hay một hiện
tượng thiên nhiên (trăng, sao, gió, bão…) là những vấn đề muôn thuở… nhưng nếu biết
vận dụng một cách nhìn mới, với một phương pháp mới, chúng ta se có những khám pháp
mới, những kết luận mới.
+ Với văn học nghệ thuật, sự sáng tạo của người nghệ sĩ thực ra là khả năng biết nhìn ra
những điều mới mẻ từ những sự vật quen thuộc, tưởng chừng như đã cũ. Nhà văn Nguyễn
Đình Thi viết : “Tác phẩm văn học lớn hấp dẫn người ta bởi các nhìn nhận mới, tình cảm
48
mới về những điều, những việc mà ai cũng biết cả rồi” (Nhà văn nói về tác phảm, NXV
Văn học, 1998).
- Tại sao trong xã hội hiện đại cần phải học phương pháp học ? Câu trả lời nằm trong ý
kiến của Phrit-mên : “Trong một thế giới như vậy không chỉ kiển thức mà cả phương pháp
học hỏi của bạn mới tạo ra giá trị riêng. Bởi những kiến thức mà bạn có ngày hôm này sẽ
trởi nên lỗi thời nhanh hơn bạn tưởng nhiều”.
+ Trong xã hội hiện đại, tri thức của nhân loại tăng lên vùn vụt theo cấp số nhân, vì thế
không ai có thể học được tất cả các tri thức cụ thể ấy. Một ngày, một tuần có biết bao nhiêu
công trình nghiên cứu, biết bao nhiêu quyển sách ra đời, liệu có ai đọc hết được tất cả ?
Câu trả lời là không thể. Vì thế càng ngày người ta càng quan tâm đế vấn đề học như thế
nào, chứ không chỉ là học được cái gì. Nghĩa là phải có sự lựa chọn đối với nội dung học
và cách học, phương pháp học.
+ Do kiến thức tăng nhanh đến chóng mặt nên cacis ta biết hôm nay có thể ngày mai đã
lạc hậu rồi. Vì thế phải thường xuyên học cách học để tiếp thu kiến thức của nhân loại
nhanh hơn, chọn lọc hơn, có hiệu quả hơn.
+ Trong xã hội hiện đại, người ta cần trong bị rất nhiều kĩ năng nhưng do vai trò to lớn
của phương pháp học đã nêu trên nó trở thành kĩ năng dầu tiên và quan trọng nhất.
- Lời khuyên của Phrit-mên rất có ý nghĩa đối với mỗi chúng ta, khi cuộc sống hiện đại
đang tác động và biến đổi ngày càng mạnh mẽ. Trong cuộc sống có muôn vàn điều hấp
dẫn, nhiều lĩnh vực mới mẻ đã mở ra, nhiều yêu cầu và đòi hỏi mới hình thành … vậy con
người phải biết cần trang bị cho mình kỹ năng (năng lực) gì đầu tiên và quan trọng nhất,
theo tác giả đó chính là phương pháp học.
3. Bình luận và đánh giá
49
- Khẳng định lại lời khuyên trên là hết sức đúng đắn, nó nêu lên vai trò lớn của việc học
có phương pháp học:
+ Chỉ có học phương pháp học thì mới có thể tồn tại và phát triển được trong xã hội hiện
đại.
+ Lời khuyên cũng nêu lên định hướng cho mỗi con người nhằm đạt được hiệu quả
trong học tập và thích ứng đươngc với xã hội hiên đại.
+ Lời khuyên đó cũng cảnh tỉnh nhiều quan niệm về học và cách học cực đoan, lạc hậu.
Chẳng hạn quan niệm : học là phải biết nhiều, nhớ thật nhiều, học nhồi nhét kiến thức, ghi
nhớ một cách máy móc…
- Liên hệ với bản thận : Từ câu nói nêu trên, người ta viết tự đánh giá việc học và cách
học của mình, chỉ ra nững ưu điểm đã có, các nhược điểm còn mắc phải và phương pháp
khác phục…
- Qua rồi cái ngày xưa, học trò đến trường để thầy dạy học cho biết dâm bụt chữ của
thánh hiền ; cũng qua rồi thời kì việc học chi nhằm để ghi nhớ, bắt chước, rập khuôn máy
móc theo vài ba câu có sẵn cho trước…
- Ngày nay, trong xã hội hiện đại đòi hỏi người học phải có cách học, phải học phương
pháp học mới có thể không lạc hậu. Với cách học ấy, người học sẽ tiếp nhận tri thức ở mọi
lúc mọi nơi, bằng nhiều con đường và phương tiện khác nhau, không chỉ học trong nhà
trường.
ĐỀ 12. Trong bài thơ Ngồi buồn nhớ mẹ ta xưa, Nguyên Duy viết :
Ta đi trọn kiếp con người
Vẫn không đi hết mấy lời mẹ ru.
Câu thơ trên gợi cho anh (chị) suy nghĩ gì về tình mẫu tử trong cuộc đời ?
50
DÀN Ý THAM KHẢO
1. Phân tích , lý giải
- Đòi hỏi vận dụng kiến thức, hiểu biết về nội dung và ý nghĩa của những lời ru : khả
nagnw nhạy cảm để nhận biết bằng trái tim những mong ước và tình yêu thương của mẹ.
- Ý nghĩa lời mẹ ru không chỉ là lời ca và giai điệu để dõ dành trẻ nhỏ ngủ ngon mà con
là thể hiện tâm hồn, tấm lòng người hát ru. Tiếng ru của mẹ là tình cảm, là mong ước, là
lời nhắn gửi tinh thần mà người mẹ có được và muốn xâu dựng cho đứa con :
+ Là lời yêu thương : Chưa đựng tình yêu vô bờ bến của mẹ dành cho con. Trong tình
yêu ấy, con là tài sản quý giá nhất, là niềm tự hào lớn đẹp nhất, là cả cuộc sống của người
mẹ.
+ Là lời cầu nguyện, ước mong: Chứa đựng sự gửi gắm mong ước về tương lai của con
với sự trưởng thành về thể chất và tâm hộn, sự thành công trong cuộc sống.
+ Là lời nhắn nhủ, khuyên răn, dạy bảo : Chứa đựng trải nhiệm của cuộc đời người mẹ,
sự hiểu biết, khát vọng truyền thụ hiểu biết, kinh nghiệm của mẹ cho con, sự hiểu biết và
kinh nghiệm về đạo là người, về lẽ sống ở đời, về lẽ phải cần phải tuân theo, về những giới
hạn cần biết dừng lại, về những cạm bẫy hiểm nguy nên tránh, về những bước đường mỗi
người phải đi qua…
Cho dù là lời yêu thương, lời nguyện cầu hay lời nhắn nhủ thì cũng là sự chẩn biej của
người mẹ cho những đứa con trên con đường đời hiện tại và sau này của nó, sự chuẩn bị
không chỉ bằng kiến thức kinh nghiệm mà bằng cả tấm lòng và tình yêu. Lẽ tự nhiên, trong
mỗi người mẹ luôn bao gồm cả một nhà giáo dục và một phương pháp giáo dục của trái
tim thấm đẫm yêu thương.
- Không đi hết : Không thấy hết, không dùng hêt, không thể hiểu hết , không sống hết
những gì mẹ đã chuẩn bị cho con qua lời ru ấy :
51
+ Tấm lòng bao dung vô bờ của mẹ,
+ Sự che chở, nâng đỡ, dìu dắt trọn đời của mẹ qua những lởi ru.
+ Cảm nhận thấm thía của người con qua trải nghiệm cuộc đời khi nhìn nhận lại, cảm
nhận lại những gì có được từ lời ru và tình yêu của người mẹ.
Lời tri ân của người mẹ là lời ca ngợi sự vô giá, vô bờ bến của tình mẫu tử mẹ danh cho
con. Câu thơ đọc lên giản dị mà thấm thía đủ để mỗi con người nồi lại trong yên tĩnh để
cảm động, suy nghĩ.
- Vai trò của tình mẫu tử:
+ Là môi trường tốt nhất cho sự phát triển của tâm hồn và thậm trí cả trí tuệ của đứa con.
+ Là điểm tựa cho lòng tin, sức mạnh của đứacon trong cụa sống.
+ Là cái gốc thiện, là nguồn nôi dưỡng lương tri, nhân phẩm của con người trong cuộc
đời ; có ý nghĩa cảnh giới khi đúng trước bờ vực lầm lỡ và tội ác.
+ Là nơi xuất phát và cũng là chốn về sau cùng của con người trong cuộc sống đầy bất
trắc, hiểm nguy.
- Biểu hiện của tình mẫu tử : Vô cùng đa dạng, phong phú song đề hướng tới cái đích
cuooits cùng là cho con, vì con.
Thái độ cần có dối với tình mẫu tử : Không chỉ là đón nhận mà cần sống, trải nghiệm và
tự điều chỉnh bản thân để góp phần làm tỏa sáng những giá trị thiêng liêng ấy là tâm hôn
và sự sống của bản thân mình.
52
ĐỀ 13. Tong việc nhận thức, Ph.Ăng-ghen có phương châm “Thà phải tìm hiểu sự thật
suốt đêm còn hơn nghi ngờ nó suốt đời”. còn C.Mác thì thích câu châm ngôn “Hoài nghi
tất cả”.
Anh (chị) hiểu thế nào về những ý tưởng trên ?
DÀN Ý THAM KHẢO
- Quan niệm của Ph.Ăng-ghen:
+ Thà : Sự lựa chọ dứt khoát
+ Tìm hiểu sự thật suốt đêm: Hi sinh sự nghỉ ngơi trong thời gian giới hạn để tiếp cận,
khám phá, chiếm lĩnh và làm chủ chân lí.
Khát vọng nhận thức bản chất của đối tượng, nhu cầu nghiên cứu để hiểu biết thấu đáo
một vấn đề, một thực trạng của đời sống cũng như của khoa học.
+ Nghi ngờ nó suốt đời : Tình trạng bi kịch dai dẳng về sự bất lực trước nhu cầu khám
phá đích thực của đối tượng. Còn nghi ngờ tức là còn cảm thấy có điều gì đó chưa thật
minh bạch rõ ràng. Còn nghi ngờ tức là tầm nhìn còn bị che khuất bởi một bức màn bí mật,
là điều không thể chấp nhận được với một nhà khoa học, một triết gia.
- Câu châm ngôn mà C. Mác tâm đắc:
+ Hoài nghi : Tỏ ra chưa tin tưởng ; có nhu cầu tìm hiểu, phân tích, đánh giá lại để có
một kết luận chính xác ; không bằng lòng chấp nhận những phán đoán sẵn có.
+ Hoài nghi tất cả :Có nhu cầu nhận thức lại tất cả.
- Vì sao phải tìm hiểu sự thật suốt đêm còn hơn phải nghi ngờ nó suốt đời ?
53
+ Sự thật gắn liền với chân lí sống, chân lí khoa học. Nhận thức được sự thật sẽ tiếp cận
và chiếm lĩnh được chân lí của thực tế khách quan.
+ Sự thật không phải bao giờ cũng hiển hiện trong những dạn tồn tại giản đơn, dễ nắm
bắt mà đôi khi trong thực tế nó có thể bị che phủ, bị khuất lấp, phải tìm hiểu mới có thể
nhận diện và nắm bắt được.
+ Khi có thể nhận diện và thấ suốt được sự thật thì khi nhu cầu nhận thức được đáp ứng,
thỏa mãn. Đây chính là niềm vui của người nghiên cứu khoa học.
- Vì sao phải hoài nghi tất cả?
+ Cần phân biệt sự hoài nghi của một nhà khoa học với thái độ hoài nghi của người
thiếu lòng tin: Sự hoại nghi của một nhà khoa học đồng nghĩa với ý thức tự nghiên cứ, tìm
hiểu mà không cần dựa dẫm vào những nghiên cứu của người khác, đồng nghĩa với khát
vọng khám phá, tìm hiểu bản chất sự thật có thể còn đang ẩn giấu bên trong.
+ Hoài nghi tất cả vì sự tất cả đều có thể trở thành đối tượng nghiên cứu , tìm hiểu để có
thể mang lại những giá trị khoa học, chính xác, khách quan.
+ Hoài nghi tất cả đề có thể trở thành đối tượng nghiên cứu, tìm hiểu, nhận thức luôn
thường trực và việc nghiên cứu, tìm hiểu, nhận thức trởi thành mục đích theo đuổi suốt
cuộc đời.
- Có mâu thuẫn nào giữa thái độ tìm hiểu sự thật suốt đêm để không phải nghi ngờ nó
suốt đờ với thái độ hoài nghi tất cả?
Không hề mâu thuân. Hoài nghi chỉ là động lực để tìm hiểu sự thật. Tìm hiểu sự thật sẽ
dẫn đến việc không phải hoài nghi. Hoài nghi là để nhân thức một cách trọn vẹn, thấu dáo
hơn. Tìm hiểu sự thật cũng là để nhận thức về nó một cách rõ ràngn mình bạch. Đây thực
chất chi là hai cách diễn đạt của cùng một ý tưởng, một thái độ khoa học trước các đối
tượng của hoạt đông nghiên cứu khoa học. Có thể củng cố điều này bằng thực tế : Mác và
54
Ăng-ghen là hai nhà khoa học, hai triết gia có chung tư tưởng, nhận thức và phương pháp
học, Ph.Ăng-ghen từng nói : trong tên tuổi của Mác đã có Ph.Ăng-ghen.
- Hai ý tưởng đều bắt nguồn từ một thái độ và tinh thần khoa học nghiêm túc :luôn
nghiên cứ, tìm tòi để nhận thức, chiếm lĩnh thực tế.
- Luôn tích lũy kiến thức trong quá trình học tập.
- Hình thành và giữ vững thái độ chủ động trước kiến thức : Không bằng lòng với những
kết luận, những phán đoán có sẵn mà luôn biết đặt câu hỏi để nắm bắt kiến thức một cách
sâu sắc, trọn vẹn.
- Phải kiên trì, cố gắng, sáng suốt vì sự hiểu biết bao giờ cũng chỉ là giới hạn mà điều
không biết là vô hạn.
ĐỀ 14. Ngạn ngữ phương Đông có câu : “Những người đọc sách tuy chưa thành danh,
những cũng đã có một tư cách cao thượng”.
Anh (chị) hiểu thế nào về điều này ? Ý kiến của anh (chị) về vai trò của việc đọc sách hiện
nay ?
DÀN Ý THAM KHẢO
1. Giải thích khái nhiệm từ (từ ngữ)
- Tư cách: Danh nghĩa của mỗi người trong xa hội, phẩm chất đứng đắn phù hợp với vị
thế của mình.
- Cao thượng : Thanh cao, vượt lên trên những điều tầm thường, ti tiện.
- Tư cách cao thượng : Danh nghĩa, phẩm chất cao quý vượt xa thói tầm thường, nhỏ
mọn ở một người đứng đắn.
55
- Ý nghĩa của câu ngạn ngữ : Khẳng định vai trò của việc đọc sách đối với việc xây dựng
phẩm chất để khẳng định danh nghĩa cao quý của con người trong cuộc sống.
Vì sao việc đọc sách có vai trò to lớn đó ?
- Sách chứa đựng trong nó:
+ Vốn tri thức vô cùng phong phú về nhiều mặt (thiên nhiên, cuộc sống. con người) của
con người qua các thời kì lịch sử.
+ Vốn kinh nghiệm được đúc kết từ các thế hệ : kinh nghiệm sống, kinh nghiệm ứng xử,
kinh nghiệm lao động sản xuất…
+ Vốn tinh thần, tình cảm của nhân loại với muôn vàn biểu hiện phong phú, phức tạp và
đầy biến hóa.
- Khi đọc sách, con người có được:
+ Sự hiểu biết để tránh xa cái xấu, hướng đến những điều tốt đẹp.
Sự nhạy cảm, sâu sắc: nhạy cảm trong cảm xúc, tình cảm, sau sác trong suy nghĩ, ý thức
để sống đúng hơn, tốt hơn, có ý nghĩa hơn.
Sự tinh tế trong phát hiện và sáng tạo.
Những câu nói có nội dung tương tự : “Nhân bất học bất tri li, ngọc bất tác bất thanh
khi”, “Mỗi cuốn sách là một nác thang đưa ta từ con thú thành một con người”…
Đánh giá cao vai trò của việc đọc sách đồng nghĩa với việc khuyến khich đọc sách, thúc
đẩy sự học hành.
56
Đọc sách rất quan trọng, song cách đọc cũng quan trọng không kém:
Nếu chỉ đọc để giải trí thì chỉ thỏa mạn nhu cầu tinh thần trong thoáng chốc. Nếu đọc chỉ
để tích lũy thì việc đọc mới chỉ có ích cho chính bản thân. Nếu đọc để vận dụng và sáng
tạo thì việc đọc sẽ làm nên một giá trị có ích cho cuộc sống.
Trong thời đại bùng nổ thông tin và khó có khả năng kiểm soart việc in ấn phát hành, có
nhiều loại sách có giá trị và không ít thứ ấn phẩm độc hại, việc lựa chọn sách gì có ích để
đọc cũng cần năng lực và một bản lĩnh ở mỗi độc giả.
Xã hội phát triển, yêu cầu chuyên môn hóa cao, mỗi người đọc có quyền đọc nhiều loại
sách, tuy nhiên cần ưu tiên đặc biệt cho loại sách gắn liền với chuyên môn của chính mình,
gắn liền với năng lực, sở trường của chính mình để việc học có thể gắn với vận dụng và
sáng tạo.
ĐỀ 15. Về việc nhận thức, J. Houston có nói: “Chúng ta sẽ nắm được 10% những gì đọc
được, 15% những gì nghe thấy và 80% những gì trải nghiệm”.
Hãy bình luận ý kiến trên.
DÀN Ý THAM KHẢO
- Những gì đọc được : Tri thức từ sách vở (do người viết sách tổng kết, tích hợp).
- Những gì nghe thấy : Tri thức từ cuộc sống (khi tiếp xúc trực tiếp với cuộc sống) và từ
nhà trường (do tham gia vào các giờ học).
- Những gì tự trải nghiệm : Tri thức có được qua quá trình tực đúc rút, tự trải qua.
Con số 10%, 15% hay 80% chỉ là một con số ước lệ để nhấn mạnh sự khác biệt giữa
việc tiếp thu qua tài liệu sách vở, qua học tập thuần túy với việc vận dụng tri thức trong
57
thực tế để nhấn mạnh, đề cao sự trải nghiệm và nhấn mạnh tính chủ động tích cực của con
người trong nhận thức.
- Vì sao chúng ta chỉ tiếp thu được một phần nhỏ nhữngx gì mình đọc được, nghe thấy ?
+ Vì mỗi chúng ta chỉ có một giới hạn về năng lực, một giới hạn về chuyên môn và giới
hạn về phạm vi hiểu biết nên không phải những gì ta đọc được nghe thấy đều có khả năng
hiểu và nắm bắt hết được.
+ Vì trong trường hợp đó, sự tiếp thu của chúng ta chỉ là tiếp thu một cách gián tiếp qua
hiểu biết, nhận thức, cách nhìn và cách lí giải của người khác.
+ Vì khi những gì đọc được, nghe thấy mà chưa có sự kiểm nghiệm trong thực tế thì ý
nghĩa giá trị của nó chưa thể bộ lộ rõ ràng, trọn vẹn.
+ Vì sao chúng ta có thể nắm bắt được phần lớn những gì tự trải nghiệm ?
+ Vì khi tự trải nghiệm, chúng ta sẽ nắm bắt trực tiếp vấn đề trong ý nghĩa thực tế của
nó.
+ Khi tự trải nghiệm, dù thành công hay thất bại, ta cũng có được những kinh nghiệm
thực tế để giải quyết vấn đề.
+ Khi tự giải trải nghiệm, ta sẽ phải vận dụng toàn bộ năng lực, hiểu biết trong quá trình
tích lũy trước đó để ứng phó, xử lí với tình huống cụ thể. Đó chính là điều kiện để ta nắm
bắt nó một cách trọn vẹn hơn.
- Đúng đắn : Đề cao sự tự trải nghiệm đồng nghĩa với việc đề cao sự tích cực, chủ động
trong nắm bắt kiến thức qua thực tế, tức là dặt ra một phương pháp nhận thức đúng đắn.
58
- Sâu sắc : Không tuyệt đối hóa một phương phảp nhận thức nào : đọc sách, nghe (học
tập), tự trải nghiệm dù nắm được phần lớn hay phần nhỏ đều không đạt giới hạn tối đa.
Điều đó đồng nghĩa với việc để nhận thức đạt giới hạn tối đa, cần kết hợp việc đọc, nghe
và trải nghiệm.
ĐỀ 16. Tuân tử nói : “Đường tuy gần, chẳng đi chản đến. Việc tuy nhỏ, chẳng làm chẳng
nên”.
Hãy bình luận câu nói trên.
DÀN Ý THAM KHẢO
- Đường gần : Khoẳng cách ngắn ngủi có thể dễ dàng vượt qua mà không phải tốn nhiều
sức lực, ý chí.
- Việc nhỏ : Công việc đơn giản, dễ dàng thực hiện mà không vất vả, lo lắng.
- Chẳng đi, chẳng làm : Không phải hành động (lười biếng, trì trệ, ỷ lại).
- Chẳng đến, chẳng nên : Không hoàn thành.
- Ý nghĩa câu nói : Nếu không hành động và tích cực hành động sẽ không giải quyết
được dù là những yêu cầu đơn giản nhất trong cuộc sống.
- Cuộc sống đặt ra những yểu cầu gì đối với con người ?
+ Cuộc sống xung quanh mỗi người luôn tồn tại những vấn đề (lớn và nhỏ, phức tạp và
giản đơn) cần giải quyết, những thử thách cần vượt qua, những trách nhiệm phải gánh
vác…
59
+ Đối diện với cuộc sống bộn bề ấy, con người phải có khả năng suy xét để tìm ra hướng
đi đúng đắn và có tri thức hành động để đạt tới cái đích cuối cùng trên đường cần phải đi.
Thiếu khả năng suy xét sẽ dẫn đến làm việc mù quáng. Song nếu không có ý thức hành
động thì mọi việc sẽ vẫn giữ nguyên hiện trạng ban đầu mà không thể tiến triển để có được
diễn biến, kết quả.
- Để thực hiện, đáp ứng những yêu cầu cuộc sống, cong người cần làm gì ?
+ Nhận diện, xác định bản chất của vấn đề, của thử thách, của công việc cần giải quyết
để định hướng hành động.
+ Xây dựng ý thức và cách thức hành động : ý thức để biết phải làm gì, tìm ra cách thức
để xác định rõ cần bắt đầu từ đâu, tiến hành ra sao, việc nào trước việc nào sau, khâu then
chốt nào, mục đích cuối cùng của hành động.
+ Giải quyết từng phần của công việc, từng bước của quá trình, từng khía cạnh nhỏ của
vấn đề, từng khâu của thử thách. Sự giải quyết này không phải chỉ diện ra trong ý nghĩa mà
phải bằng những việc làm cụ thể.
- Hành động có thể mang lại điều gì ?
+ Khi hành động, mỗi người có cơ hội tự kiểm nghiệm lại năng lực của chính mình để
thấy điểm mạnh điểm yếu mà điều chỉnh bản thân.
+ Khi hành động, các phần việc sẽ dần dần được giải quyết, cái đích cần đạt tới sẽ gần
lại, rõ hơn và hiện thực hơn.
+ Khi hành động, cảm giác e ngại sẽ bớt dần, niềm vui sẽ đến trong những thành quả cụ
thể.
+ Nếu không hành động, không thể nói tới chuyện thành công. Hành động đồng nghĩa
với tạo cơ hội và xây dựng niềm tin vào sự thành công.
60
- Bài học kinh nghiệm : Mọi khoảng cách đều có thể khắc phục, mọi thử thách đều có
thể được giải quyết bằng ý thức hành động. Sự thất bại, bế tăc, cùng đường chỉ có khi ý
thức hành động bị triệt tiêu.
- Lời khuyên : Cần hành động ngay và cần bắt đầu bằng những việc làm cụ thể nhất để
giải quyết những công việc cụ thể, trước mắt.
- Liên hệ : “Cây lớn một người ôm khởi sinh từ một cái mầm nhỏ, đài cao chín tầng khởi
đầu từ một sọt đất, đi xa ngàn dặm bắt đầu từ một bước chân” (Lão Tử, Đạo đức kinh).
ĐỀ 17. Về kinh nghiệm chọn người cộng sự trong công việc. Glinka nói : “Nếu bạn cần
người hợp tác thì bạn hãy chọn người vừa làm vừa hát”.
Anh (chị) có suy nghĩ gì về bài học kinh nghiệm trên ? Từ bài học ấy, anh (chị) rút ra được
điều gì cho chính bản thân mình ?
DÀN Ý THAM KHẢO
- Người hợp tác: Người cùng tham gia, cùng góp sức làm chung một công việc nào đó.
- Người làm vừa hát:
Người lạc quan, luôn yêu đời, yêu cuộc sống, yêu công việc mà mình đang làm.
Người có đời sống tâm hồn phong phú, trong sáng, lành mạnh.
Người có năng lực tinh thần mạnh mẽ.Chọn người cộng tác nên chọn người không chỉ
có khả năng làm viêc, có năng lực chuyên môn mà phải có cả năng lực tâm hồn, tinh thần
để hợp tác tốt trong công việc.

61
- Để làm tốt một công việc, con người cần trang bị cho mình những gì ?
+ Sự hiểu biết về những yêu cầu của công việc, điều kiện (khó khăn hay thuận lợi) để
thực hiện công việc đó.
+ Năng lực chuyện môn để thực hiện tốt các yêu cầu của công việc.
+ Tình thần trách nhiệm và ý thức vượt khó để không bỏ cuộc, buông xuôi trước khó
khăn.
- Khi hợp tác với một người khác, mỗi người phải đối mặt với những điều gì ?
+ Những khó khăn, thử thách do chính công việc tạo nên (tính chấy công việc, thời gian
và môi trường thực hiện).
+ Sự khác nhau trong điều kiện và khả năng giải quyết công việc.
+ Nếu không có ý thức giải quyết tất cả cả những điều này, hợp tác sẽ khó ăn ý, sẽ trở
nên gượng gạo và đổ vỡ.
- Chọn người vừa làm vửa hát sẽ có những thuận lợi gì?
+ Là những người yêu đời, yêu cuộc sống, yêu công việc mà mình đang làm thì sẽ gắn
bó với công việc ấy. Khi cả hai người cùng gắn bó với công việc sẽ dễ dàng hơn để tìm ra
tiếng nói chung.
+ Là người có đời sống tâm hồn trong sáng, phong phú sẽ luôn nhìn vấn đề ở mặt tích
cực, nhìn con người một cách thiệ chí và luôn hướng tói những điều tốt đẹp, sẵn lòng bỏ
qua những vướng mắc mà những kẻ nhỏ nhen, tâm thường không dễ bỏ qua để hợp tác tốt
nhất trong công việc.
+ Là người có năng lực tinh thần mạnh mẽ sẽ có sức mạnh, có khả năng vượt qua và
chiến thắng những trở ngại, những khó khăn mọi mặt của công việc và của cuộc sống.
62
+ Là những người có niềm tin thì sẽ không bỏ cuộc trước khó khăn.
Có được những điều này, những người cùng hợp tác sẽ hợp tác một cách ăn ý và hỗ trợ
đắc lực cho nhau về tình thần để giải quyết tốt nhất công việc của mình.
- Rất cần học tập, tu dưỡng, rèn luyện để có một khả năng chuyên môn tốt, đáp ứng
được mọi nhu cầu của công việc.
- Càng cần điều chỉnh tính cách, bồi dưỡng tâm hồn để vượt lên và chiến thắng cái phần
ích kỉ trong bản tính tự nhiên của con người để có thể cùng những người xung quanh giải
quyết tốt mọi vấn đề của công việc và cuộc sống.
ĐỀ 18. Có ý kiến cho rằng: “Tập quán xầu ban đầu là người khách qua đường sau đó trở
nên người bạn thân ở chung nhà và cuối cùng biến thành một ông chủ nhà khó tính”.
Hãy cho biết quan niệm của anh (chị) về vấn đề trên.
DÀN Ý THAM KHẢO
- Tập quán xấu: Thói quen, nếp quen trong đời sống xã hội hoặc trong cuộc sống lao
động, sinh hoạt hằng ngày có khả năng gây hại đến của sống của cá nhân cũng như xã hội.
- Người khách qua đường: Người xa lạ, không quen biết chỉ tính cờ ghé ngang qua, chỉ
thoáng qua trong cuộc sống, để kai dấu ấn mờ nhạt trong kí ức của ta, ta không để ý đến
nhiều và cũng không suy nghĩ đến thực chất của nó.
- Người bạn ở chung nhà: Gắn bó, song song tồn tại và có những ảnh hưởng sâu đậm
đến cuộc sống cũng như tâm hồn của ta.
63
- Ông chủ nhà khó tính: Chế ngự, điều khiển, bắt buộc ta phải làm theo bằng một sức
mạnh không thể cưỡng lại được khiến ta phải quy phục.
- Khách qua đường, bạn thân ở chung nhà, ông chỉ nhà khó tính là cách nói hình ảnh để
khái quát quá trình của thói quen xấu: nó len lỏi từng bước trong đời sống của con người,
dần dần, theo thời gian, nó biến đổi về chất, từng bước thay đổi dần vai trò trong cuộc sống
của ta. Cùng với sự thay đổi vai trò của tập quán xấu trong cuộc sống của ta là sự thay đổi
bản chất của chính ta : khi để thói quen xấu chế ngự bản thân là ta đã tự đánh mất chính
mình, không còn là ta nữa.
Câu nói khẳng định sự tác động mạnh mẽ của thói quen xấu trong việc làm thay đổi
cuộc sống và tính cách của con người.
- Vì sao thói quen xấu có thể xâm nhập và tạo thành những ảnh hưởng đến sự sống của
chúng ta?
+ Do nhận thức của ta còn hạn chế, chưa phân biệt được tốt – xấu và cũng chưa ý thức
được đầy đủ về tác hại của cái xấu.
+ Do bản lĩnh của ta còn non kém, chưa đủ sức để chế ngự và khác phục những thói
quen xấu của bản thân mình.
+ Do đó ý thức của ta chưa nghiêm túc nên còn dễ dãi hời hợt đối với bản thân. Sự
buông lỏng bản thân bao giờ cũng dẫn con người đến với những thói quen xấu.
- Vì sao thói quen xấu ban đầu chỉ là người khách qua đường mà cuối cùng lại trở thành
ông chủ nhà khó tính?
64
+ Mỗi một thói quen, dù tốt hay xâu, đều không bỗng dưng mà có. Nó phải có lần xuất
hiện đầu tiên, rồi lặp đi lặp lại nhiều lần mà ăn sâu vào tiềm thức để tồn tại như một bản
năng, lúc ấy nó mới thành tập quán, thành thói quen.
+ Trong mỗi cá nhân đều tồn tại hai phần: ý thức và bản năng. Nếu ý thức là hàng rào
chắn vững chác thì bản năng lại là khe hở của hàng rào. Có sự tự ý thức này, mỗi người sẽ
không dễ dàng buông trôi bản thân theo cái xấu. Song chính sự tồn tại của những khe hở
trong ý thức của con người sẽ khiến con người lùi bước hoặc thỏa hiệp với những thói
quen không tốt.
+ Sự lùi bước lúc đầu có thể tạm thời, do ảnh hưởng của những điều kiện khách quan.
Song nếu không có ý thức điều chỉnh bản thân, nghiêm khắc với chính mình thì dần đân
việc lui bước trước cái xấu cũng trở thành một thói quen khiến ta chấp nhận sự chế ngự của
thói quen xấu.
- Lời nhận xét đúng đắn xuất phát từ sự thấu hiểu đặc điểm tậm lí của con người (ví dụ :
hút thuốc dẫn đến nghiện. lười học dẫn đến cóp bài, tham lợi nhận dẫn đến làm hàng giả,
kém chất lượng, thiếu khả năng kiềm chế dẫn đến nói tục, chủi bậy, cáu gắt, thô bao, ngại
va chạm dẫn đến ươn hèn…).
- Lời cảnh bảo nghiêm khách và sáng suốt xuất phát từ yws thức về tác hại của thói quen
xấu và khả năng tác động của nó đối với cuộc sống và phẩm chất của con người.
4. Liên hệ, rút ra bài học
Để ngăn chăn thói quen xấu cần nghiêm khắc với bản thân, cần tỉnh táo để nhận thức rõ
và phân biệt tốt – xấu, đúng – sai, cần năng cao hiểu biết, dũng cảm nhìn thẳng vào sự thật
để loại bỏ thói xấu, vượt lên chính mình.
65
ĐỀ 19. V. Huy-gô từng nói : “Người ta được sáng tạo ra không phải để mang xích xiềng
mà để tung cánh bay lượn trên bầu trời”.
Anh (chị) suy nghĩ gì về câu nói trên ?
DÀN Ý THAM KHẢO
1. Giải thích khái niệm (từ ngữ, hình ảnh)
- Người ta được tạo ra : Con người là một sản phẩm đẹp đẽ và hoàn hảo nhất của tạo hóa
(sáng tạo : tạo ra sản phẩm mới, giá trị mới).
- Xích xiềng : Sự trói buộc, mất tự do.
- Tung cánh bay lượn trên bầu trời : Cách nói hình ảnh chỉ sự tự do tuyệt đối không bị
rằng buộc, cầm giữ bởi bất cứ điều gì (bầu trời : thế giới của tự do, của ước mơ và hi
vọng).
Câu nói của V. Huy-gô đề cập đến tư cách tự do và quyền tự do của con người. Con
người sinh ra không phải để chịu sự trói buộc mà để tận hưởng cuộc sống tự do.
- Tại sao con người sinh ra không phải để mang xích xiềng?
+ Vì “con người” là một danh hiệu thiêng liêng, một chứ vị cao quý. Nó gần với “quyền
được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc”. Xâm phạm những quyền này tức là
xâm phạm đến quyền chính đáng của con người.
+ Xích xiềng sẽ tạo nên sự bất công, bất bình đẳng với con người bởi khi mang xich
xiềng, con người sẽ không còn là chính mình mà trở thành thứ công cụ để sử dụng, sai
khiến, điều khiển.
66
+ Xích xiềng sẽ trói buộc tư cách, hạn chê khả năng, tạo áp lực tinh thần khiến con
người trở nên hèn kém, không thể bộc lộ hết những năng lực tiềm ẩn và luôn phải sống
trong cảm giác đau khổ : “Trên đời vạn điều cay đắng/ Cay đắng chi bằng mất tự do” (Hồ
Chí Minh).
- Vì sao con người cần tự do ?
+ Trước hết, tự do là quyền chính đáng của con người, được quy định bởi luật pháp và
được thừa nhận bởi cộng đồng.
+ Tự do là yêu cầu thiết yếu, một tiêu chí quan trọng để con người được sống là con
người.
+ Chỉ khi được tự do, con người mới có được hạnh phúc : tự do về nhân thân làm con
người thấy thoải mái, tự do về tình cảm sẽ giúp con người sống thật lòng mình, tự do về
ngôn luận giúp con người tự tin cất lên tiếng nói riêng, tự do trong sáng tạo giúp con người
phát huy tối đa khả năng sáng tạo của bản thân…
- Để được tự do, con người cần làm gì ?
+ Để có được sự tự do cho cá nhân mình, con người cần học tập để có hiểu biết, cần làm
việc để có kinh tế, cần tu dưỡng, rèn luyện để có bản lĩnh vững vàng. Có được điều này
mỗi người mới tránh được những cám dỗ, vượt qua được những cạm bẫy và chiến thắng
được chính bản thân mình. Đó cũng là cách để mỗi người thoát khỏi những rằng buộc, xích
xiềng theo cả nghĩa vật chất và tinh thần và tìm được cho mình sự tự do.
+ Sự tự do của mỗi cá nhân không chỉ phụ thuộc vào nỗ lực cố gắng của chính cá nhân
đó mà còn phụ thuộc vào môi trường xã hội, nền tảng chính trị - xã hội của dân tộc, của đất
nước mà cá nhân dó đang sống và gắn bó. Vì vậy, mỗi cá nhân không thể chi sống cho
riêng mình, phấn đấu để giành được sự tự do cho riêng mình mà cần gắn bó cuộc sống của
cá nhân trong mối liên hệ với mục tiêu tự do cho toàn dân tộc.
67
+ Để có được tự do của dân tộc, cần có sự đoàn kết, thống nhất trong tinh thân, ý chí,
trong nỗ lực vươn lên cho tất cả cá nhân. Đặc biệt, khi vân mệnh Tổ quốc bị lâm nguy, các
cá nhân không chỉ cần đoàn kết lại để tranh đấu mà còn sẵn sàng hi sinh bản thân để bảo vệ
quyền tự do thiêng liêng cao cả của cộng đồng dân tộc. Bởi vì chỉ khi dân tộc có sự tự do
thì mỗi cá nhân mới có thể có được sự tự do chân chính trọn vẹn.
- Đúng vì xuất phát từ hiểu biết và sự ý thức sâu sắc về quyền thiêng liêng của con
người.
- Có ý nghĩa sâu sắc vì thể hiện và đánh thức khát vọng tự do trong mỗi cá nhân.
ĐỀ 20. “Chỉ có sống vì người khác mới là cuộc sống đáng quý” (Anh-xtanh).
Anh (chị) hãy bày tỏ ý kiến của mình về quan niệm trên.
DÀN Ý THAM KHẢO
- Cuộc sống : Toàn bộ quá trình sống với tổng thể các hoạt động sống của một cá thể.
- Cuộc sống vì người khác : Quá trình sống mà mục đích và đối tượng hướng tới là
người khác và vì lợi ích của họ.
- Cuộc sống đáng quý: cuộc sống được đánh giá cao bởi những giá trị mà nó tạo ra.
Đề cao giá trị quý giá của cuộc sống vì người khác – cuộc sống của những cá nhân có
lòng vị tha, độ lương, biết vì mọi người.
- Thông thường, người ta sống vì điều gì ?
68
+ Vì những niềm vui, niềm hạnh phúc, những quyền lợi mà người ta có được trong cuộc
sống (vì bản thân mình).
+ Vì những trách nhiệm, nghĩa vụ mà mỗi người phải thực hiện trong cuộc đời (vì người
khác).
- Con người chân chính cần hướng tới điều gì?
+ Hoàn thiện nhân cách, bồi đắp tâm hồn.
+ Sống tốt cuộc sống của cính mình và chia sẻ, quan tâm, nếu cần sẵn lòng hi sinh, dâng
hiến cho người khác.
- Vì sao con người cần sống vì người khác? Sống vì người khác là như thế nào?
+ Vì thế giới này được tạo nên từ sự gắn kết của các cá nhân trong các quan hệ và bằng
những ràng buộc. Mỗi cá nhân không thể đơn độc tồn tại vì đơn độc đồng nghĩa với tự diệt,
nhất là khi cuộc sống trở nên bất ổn với nhiều hiểm họa từ thiên nhiên cũng như đời sống
xã hội.
+ Vì mỗi cá nhân chỉ có thể sống tốt nhất khi có sự ủng hộ, giúp đỡ, chia sẻ của những
cá nhân khác và ngược lại.
+ Khi sống vì người khác là khi cá nhân trở nên vị tha, nhân ái hơn, tức là tự hoàn thiện
thiên tính thiêng liêng để trở nên hười hơn, đồng thời cũng tạo ra một mối liên hệ tình cảm
tốt đẹp với các cá nhân khác.
+ Để vì người khác, mỗi cá nhân cần quan tâm đến những cá nhân khác để có thể chia
sẻ, giúp đỡ , đem lại niềm vui cho họ. Sự quan tâm này cần xuất phát từ trái tim chân
thành, tấm lòng tự nguyện và nhu cầu thực sự chứ không nên thể hiện như một sự ban ơn,
bố thí. Tuy nhiên, vì người khác không có nghĩa là đáp ứng những đòi hỏi vô lý của người
69
khác. Những việc làm cho người khác phải đúng lúc, đúng chỗ, đúng đối tượng mới thực
sự có ý nghĩa.
- Cuộc sống vì người khác sẽ đem lại điều gì?
+ Với bản thân: Có được niềm vui, niềm hạnh phúc chân chính vì tạo ra niềm vui, niềm
hạnh phúc cho người khác cũng là khẳng định giá trị sự sống của chính mình.
+ Với người khác: Cuộc sống của họ sẽ trở nên tốt đẹp hơn, hạnh phúc hơn, bớt đi khó
khăn, đau khổ và cô đơn, có thêm niềm tin vào con người và cuộc sống.
+ Với xã hội: Tạo nên một môi trường tốt đẹp, nhân ái để phát huy những giá trị trong
con người.
- Đúng, vì nó hướng người ta đến lẽ sống cao đẹp, có ý nghĩa nhân văn và lối sống vị
tha, nhân hậu bởi lẽ nó cổ vũ, đề cao tư tưởng mình vì mọi người , nó giáo dục con người
biết sống có trách nhiệm, có lương tâm.
- Phù hợp với truyền thống đạo lí của Việt Nam vốn luôn hướng tới xây dựng quan hệ
đạo đức, tình nghĩa giũa con người và luôn coi trọng chũ tình trong ứng xử. Đồng thời nó
cũng rất phù hợp với con người và cuộc sống. Ở thời đại nào, con người cũng cần được
quan tâm, chia sẻ và yêu thương.
- Tuy nhiên cần điều chỉnh để tạo sự cân bằng giauwx cuộc sống vì mình và cuộc sống
vì người khác. Cần vì mọi người song không có nghĩa là quên bản thân. Nếu chỉ sống vì
mình con người sẽ trở nên ích kỉ, nhỏ nhen, tầm thường. Nếu chỉ vì người khác, cuộc sống
sẽ trở nên mất cân bằng, lệch lạc. Cần vì mọi người song cũng cần có trách nhiệm với bản
thân. Vì có trách nhiệm với bản thân và làm cho cuộc sống của mình trở nên tốt đẹp hơn
cũng là đem lại niềm vui cho người khác.
70
ĐỀ 21.
HỎI
Tôi hỏi đất:
-Đất sống với nhau như thế nào
- Chúng tôi tôn cao nhau.
Tôi hỏi nước:
- Nước sống với nhau như thế nào?
- Chúng tôi làm đầy nhau.
Tôi hỏi cỏ:
- Cỏ sống với nhau như thế nào?
- Chúng tôi đan vào nhau làm nên những chân trời.
Tôi hỏi người:
- Người sống với nhau như thế nào?
(Hữu Thỉnh)
Từ bài thơi trên, anh (chị) hãy tìm cho mình một bài học về lối sống.
71
DÀN Ý THAM KHẢO
- Hỏi là biểu hiện của những băn khoăn, của mong muốn tìm hiểu, khám phá và lí giải
song đồng thời cũng là cách nêu vấn đề để đánh thức khả năng nhận thức của đối tượng
giao tiếp.
- Đất, nước, cỏ, là những vật thể vô tri thuộc về thế giới tự nhiên, sự tồn tại và quan hệ
giữa chúng rất hồn nhiên, tự nhiên. Song khi bước vào thế giới của nghệ thuật. nó trở thành
những ẩn dụ, thành phương tiện nghệ thuật để chở tải suy nghĩ, tình cảm, quan niệm của
người nghệ sĩ về thế giới của con người và những vấn đề thuộc về thế giới ấy.
- Sống với nhau: Quan hệ, cách sống, cách ứng xử giữa các cá thể trong cuộc sống.
- Tôn cao nhau: Ủng hộ, nâng đỡ, đề cao nhau để giúp nhau trở nên hoan thiện.
- Đan vào nhau làm nên những chân trời: Đoàn kết, gắn bó với nhau để làm nên một
khối thống nhất và vững mạnh, cũng là để cuộc sống của mỗi cá nhân được mở rộng phạm
vi mà trở nên phong phú, lớn lao hơn.
- Đặc điểm tồn tại của đất, của nươc, của cỏ được lọn qua cái nhìn và tu duy con người
trở thành một bài học về lối sống cho con người. Cần lưu ý tới sự đối xứng giữa ba câu hỏi
danh cho đất, nước, cỏ với ba câu hỏi dành cho con người. Sự đối xứng này khiến bài thơ
Hỏi trở thành bài thơ giãi bày, đề xuất một quan niệm sống bởi trong câu hỏi đã có câu trả
lời.
- Con người cần ủng hộ, giúp đỡ, trân trọng nhau để giúp nhau tiến bộ:
72
+ Mỗi cá nhân khi bước vào cuộc sống đều có thể gặp phải những khó khăn, vướng mắc
hoặc sai lầm, vấp ngã. Nếu không có sự ủng hộ, giúp đỡ củaa người khác sẽ rất khó để
vươn lên, không có sự coi trọng của người khác sẽ rất khó để khẳng định mình.
+ Khi ủng hộ, giúp đỡ, đề cao người khác là khi cá nhân đã thể hiện tấm lòng vị tha,
nhân ái. Hơn thế nữa, người ta chỉ có thể giúp đỡ và đề cao người khác khi có khả năng và
bản lĩnh để vượt lên thói nhỏ nhen, ích kỉ, và nỗi sợ hãi mơ hồ của những kẻ yếu thế, tầm
thường, luôn sợ người khác hơn mình. Nghĩa là giúp đỡ, ủng hộ, đề cao người khác cũng là
cách tự khẳng định năng lực và tư cách của mình trong cuộc sống.
+ Con người cần bù đắp, bổ súng cho nhau để trở nên hoàn thiện:
+ Cuộc sống luôn đặt ra rất nhiều yêu cầu, đòi hỏi, thử thách buộc con người phải đáp
ứng, phải vươt qua song mỗi người luôn phải đối mặt với những giới hạn về khả năng của
bản thân mình. Với những giới hạn đó, con người sẽ gặp phải những khó khăn trong cuộc
sống của mình và sống giữa cuộc đời.
- Trong thực tế không có người nào hoàn toàn tốt hoặc xẩu, mạnh hoặc yếu, thông minh
hoặc ngu dốt… Ai cũng có những thế mạnh và điểm yếu riêng mình mà nếu thế mạnh
được phát huy, điểm yếu được hank chế thì người đó sẽ có thêm sức mạnh và lòng tin để
sống tốt hơn.
+ Để bù đắp những khiếm khuyết, khắc phục được những hạn chế, mỗi người cần biết
học hỏi từ người khác. Song ngược lại, mỗi người cũng cần thiện chí trong việc khắc phục
những khiếm khuyết, hạn chế của người khác. Tinh thần thiện chí này sẽ giúp mỗi người tự
hoàn thiện mình và góp phần hoàn thiện các cá nhân khác.
- Để có thể ủng hộ, giúp đỡ, bù đắp, bổ sung cho nhau, con người không thể và không
nên sống ích kỉ, chỉ biết đến mình, cũng không thể sống riêng rẽ, xa rời các cá nhân khác.
Tinh thần đoàn kết, gắn bó luôn là cần thiết cho sự tiến bộ của mỗi cá nhân cũng như sự
tiến bộ chung của toàn xã hội.
73
- Trong thực tế, con người rất khó tránh khỏi việc mắc phải thói đố kị, sự hẹp hòi, tính
ích kỉ… vốn là những biểu hiện tâm lí dẫn người ta đến chỗ nghĩ cho mình, vì mình, thích
đề cao mình, đặt mình cao hơn người khác. Khi nét tâm lí này phát triển vượt ra ngoài sự
kiểm soat của lí trí, nó sẽ làm xấu đi mối quan hệ giữa con người với con người và góp
phần tạo nên những bất ổn, lệch lạc trong đời sống xã hội.
- Tác giả của bài thơ không cao giọng giảng đạo đức mà chỉ nêu ra một vấn đề, gợi mở
để mọi người cũng ngẫm nghĩ, tự lựa chọn và tự điều chỉnh bản thân. ở chiều sâu tư tưởng
của bài thơ là một bài học vô cùng thấm thía về cách sống, cách làm người để mỗi người
trở nên “người” hơn.
ĐỀ 22. Anh (chị) cósuy nghĩ gì về lời nói của người xưa : “Người ta không biết trọng cái
thực lực mà trong vào cái vận may thì chí khí cũng đã kém rồi huống chi là cái vận may
không mấy khi gặp”?
DÀN Ý THAM KHẢO
- Thực lực : Khả năng, sức mạnh thực chất và bền vững.
- Vận may : Điều may măn đến do số mệnh.
- Chí khí : Tinh thần cương quyết vượt qua mọi khó khăn, trở ngại để đạt được lí tưởng
đẹp đẽ , cao cả của mình.
- Người có chí khí là người biết trọn thực lực, biết dùng thực lực của mình để thực hiện
những điểu mình mong muốn, biết dựa vào thực lực để đối mặt, giải quyết và vượt qua mọi
khó khăn trong cuộc sống. Còn nếu chỉ trông đợi vào vận mawy thì hoặc là kẻ nhu nhược,
yếu thế, hoặc là kẻ kém cỏi, bất tài.
74
- Câu nói có nghĩa là : Cái chi khí làm người là phải tạo được thực lực – sức mạnh thực
chất và bền vững – chứ không thể trông chờ vào vận may hoặc những yếu tố ngoài bản
thân.
- Vì sao cần coi trọng thực lực?
+ Vì thực lực là kết quả của một quá trình tích lũy, rèn luyện và phấn đấu của người có
chi khí.
+ Vì thực lự là cơ sở, là điểm tựa quan trọng nhất để giải quyết mọi công việc, vượt qua
mọi khó khăn.
+ Vì thực lực chính là tiêu chuẩn đánh giá một con người và cững là bí quyết thành công
trong cuộc sống.
- Vì sao không nên trông chờ vào vận may ?
+ Vì vận may có thể có song không phải cứ muốn là gặp được và cũng không thể biết
trước bao giờ sẽ xuất hiện.
+ Trông đợi vào vận may là trông đợi vào một điều vô cùng bấp bênh, mơ hồ, không
chắc chắn.
- Trong thực tế, có những kẻ bất tài có thể gặp may mà không ít người thực tài lại gian
nan, thất bại trên con đường công danh hoặc đường đời. Song đó chỉ là hiện tương ngẫu
nhiên , không phải là chân lí phổ biến. Chân lí của cuộc đời là con người nếu có thực tài thì
dù trải qua gian nan, thử thách cũng sẽ gặt hái được thành công.
75
- Là một gợi ý về cách đánh giá con người : Đánh giá một con người không nên chỉ dựa
vào những thành quả của họ đã có được mà phải xem những thành quả ấy có được bằng
con đường nào (thực tài hay may mắn, bàn tay, khối óc hay thủ đoạn).
- Là một bài học về cách sống : Mối quan hệ giữa thực lực và vận may là thước đo phẩm
chất của con người. Kẻ bất tài, lười biếng chỉ trông đợi vào vận may. Người tự trọng và có
bản lĩnh bao giờ cũng đòi hỏi bản thân mình nỗ lực vươn lên. Thậm chí, người có chí khí
còn sẵn sàng lấy những gian khổ cuộc đời làm cơ hội thử sức, rè luyện và hoàn thiện bản
thân.
- Mở rộng, nâng cao : Con người cũng không nên đánh mất niềm tien vào nững điều kì
diệu của cuộc sống, nên sẵn sàng đón nhận những may mắn bất ngờ như quà tặng trong
cuộc sống và con người tuy phải tự tun và rèn luyện để tạo thực lực cho mình song cũng
cần nhận biết, đánh giá về hoàn cảnh thời cuộc, tránh thói kiêu căng tự phụ mắc sai lầm.
ĐỀ 23. Ngạn ngữ có câu : “Bộ lông làm đẹp con công, học vấn làm đẹp con người”.
Anh (chị) có ý kiến gì về vấn đề này ?
DÀN Ý THAM KHẢO
- Bộ lông ở con công là cái đẹp thuộc hình thức, tạo nên sức hấp dẫn hình thức bên
ngoài.
- Học vấn : Trình độ hiểu biết do học hỏi mà có, tạo nên khả năng thu hút, tập hợp,
thuyết phục người khác của một con người. Đó là cái đẹp thuộc về tư chất, khả năng, trí
tuệ, tạo nên sức hấp dẫn lâu bền và mạnh mẽ rất riêng của con người.
- Với con vật, có thể phần quan trọng nhất làm nên giá trị sức hấp dẫn của nó là hình
thức bên ngoai; còn với con người, nhân tố cơ bản tao nên giá trị và vẻ đẹp là học vấn.
76
- Con người có những vẻ đẹp nào?
+ Vẻ đẹp thuộc về hình thức được bộ lộ ở hình thể cân đối, khỏe mạnh, gương mặt tươi
sáng rạng rỡ, trang phục phù hợp, sang trong, tinh tế, cách trang điểm thích hợp… Vẻ đẹp
này rất quan trọng vì nó tạo ra ấn tượng ban đâu cho người tiếp xúc và tự tin nhất định cho
chính cá nhân mình.
+ Vẻ đẹp thuộc về tâm hồn, trí tuệ được bộc lộ trong sự hiểu buế, cách ứng xử, khả năng
làm biệc và tạo nên những mối quan hệ tốt với những người xung quanh. Vẻ đẹp nyaf có
thể không ngay lập tức tạo ra ấn tượng nhưng dấu ấn mà nó để lại sẽ bền vững trong lòng
mọi người, là nhân tố cơ bản tạo nên cảm tình và sức lôi cuốn, thu hút của một cá nhân đối
với những cá nhân khác.
- Vì sao học vấn có thể làm đẹp con người ?
+ Vì học vấn giúp con người nâng cao trí tuệ, mở rộng hiểu biết về thế giới và về chính
bản thân mình, giúp con người tự tin vào sức mạnh bản thân, tự chỉ trong cuộc sống và tự
mình tạo nên những giá trị cho cuộc sống của chính mình.
+ Học vấn cũng giúp con người phân biệt được thật - giả, tốt – xấu để có định hướng
đúng cho cuộc sống của mình, biết hướng tới những điều tốt đẹp, biết phê phán cái xâu, cái
phản tiến bộ, phản nhân văn để hoàn thiện chính mình và góp phần hoàn thiện cuộc sống.
+ Từ những hiểu biết do học vấn đem lại, con người có thể tự nâng cao năng lực thực
hành và kĩ năng lao động, hơn thế nữa còn được nâng cao khả năng thụ cảm và sáng tạo để
không chỉ biết hưởng thụ mà còn sáng tạo ra cái đẹp, cái có giá trị.
- Làm thế nào để nâng cao học vấn?
+ Học vấn có thể đến với con người bằng nhiều cách:
77
+ Con đường đào tạo chính quy, có hệ thống trong môi trường giáo dục với các cấp học
từ thấp đến cao dưới sự chỉ đạo, hướng dẫn của những người thầy.
+ Con đường tự học bằng các phương thức khác nhau (đọc sách, học hỏi từ người khác,
học qua thực tế lao động và quan hệ, học từ sự thành công và thất bại của mình và của mọi
người…). Đây là con đường để dẫn chúng ta đến với những thành công rực tỡ. Tuy nhiên,
để đi con đường đó, mỗi người cần có năng lực tinh thần mạnh mẽ để vượt qua những trỏ
ngại từ bên ngoài và từ bên trong chính bản thân mình.
- Là một gợi ý về phương châm sống : Sống là phải không ngừng tu dưỡng, rèn luyện và
học tập để nâng cao học vấn, nâng cao tầm văn hóa, cũng là làm hình ảnh của mình trở nên
hoàn thiện hơn.
- Là một bài học về cách đánh giá con người : Đánh giá con người không nên chỉ nhìn
vào hình thức bên ngoài mà cần xem xét từ giá trị thực sự ở bên trong con người đó vì “tốt
gỗ hơn tốt nước sơn”.
4. Liên hệ, mở rộng
- Không nên tuyệt đối hóa giá trị của học vấn mà dẫn đến coi thường, miệt thị các
phương diện khác ở con người vì nếu đạt được sự hài hòa giữa bên ngoài và bên trong là
điều lí tưởng và vẻ đẹp bên ngoài cũng rất đáng trân trọng.
- Không đánh giá học vấn của con người chỉ bằng căn cứ hàm học học vị. Hộc vấn
không chỉ là trình độ hiể biết các chi thức khoa học mà còn là sự hiểu biết về các phương
diện của đời sống (đạo đức, quan hệ nhân sinh). Học vấn thực sự không chỉ thể hiện ở bằng
caaos mà còn ở tầm văn hóa trong cách ăn ở, ứng xử, ở chất nhân văn trong lối sống, cách
nghĩ của con người.
78
- Không có người thông mình hay dốt nát tuyệt đối mà chỉ có những người kém ý chí mà
không chịu học. Học là một cách để con người tự nâng cao giá trị bản thân, là con đường
lập nghiệp, cũng là cách để con người cống hiến một cách có hiệu quả nhất cho quê hương
đất nước.
- Phải phát triển giáo dục vì đó là con đường đâu tư có hiệu quả nhất của mỗi quốc gia
để xây dựng nền kinh tế tri thức. Phát triển nền kinh tế tri thức là cách xóa đói nghèo lạc
hậu. Khi ấy, học vấn không chỉ làm đẹp cho mỗi con người mà con làm đẹp cho quốc gia,
dân tộc.
ĐỀ 24. Anh (chị) nghĩ gì khi có người cho rằng : “Bạn là người đến với ta khi mọi người
đã bỏ ta đi”?
DÀN Ý THAM KHẢO
- Bạn : Người gần gũi, ở bên cạnh mình, người có thể chia sẻ cùng mình mọi điêu trong
cuộc sống ; người có sự đồng cảm , đồng điệu do có cùng sở thích, hợ tính tình. Chung
cảnh ngộ hoặc cùng chí hướng, lí tưởng.
- Khi mọi người đã bỏ ta đi : Khi ta vấp phải sự kì thị, chối bỏ của số đông, nghĩa là thời
khắc ta cô đơn, đau khổ nhất.
- Đến với ta : Dành thời gian ở bên ta, động viên, quan tâm, chia sẻ, sẵn sàng bênh vực
hay tìm cách tháo gỡ khó khăn, giúp ta lấy lại câ bằng và có đủ nghị lực, niềm tin để vượt
qua trở ngại.
Quan niệm về người bạn và tình bạn chân chính gắn liền với lòng trung thành, sự gắn
bó, tình nghĩa.
79
- Khi nào mọi người bỏ ta đi ?
+ Khi mọi người không hiểu và không chấp nhận được con người ta (do sự khác biệt quá
lớn trong cách nhìn, cách sống hoặc do ta mác quá nhiều sai lầm).
+ Khi ta vấp ngã hoặc gặp chuyện khó khăn, rắc rối trong cuộc sống và trong các mối
quan hệ của đời sống(ốm đau, tù tội, thất bại).
+ Khi ta không còn có ích, không thể đem lại những giá trị khiến cuộc sống của họ trở
nên thuận lợi hơn, giàu sang hoặc dễ dàng thăng tiến hơn (mất đi địa vị, chức quyền, phá
sản).
+ Đây là những tình huống khó xảy ra song không phải bao giờ xảy ra. Nó có ý nghĩa
như một liều thuốc thử trong tình ban.
- Vì sao một người đến với ta khi mọi người đã bỏ ta đi lại là bạn?
+ Là người có dũng khí vì đã đi ngược lại với số đông, dám chaaos nhận những rắc rối
thua thiệt có thể có khi đến với ta.
+ Là người rộng lượng bở đến với ta trong những tình thế ấy khó nói tới chuyện nhận
được sự đáp trả nếu không muốn nói sẽ phải hi sinh rất nhiều.
+ Là người hiểu ta. Điều này vô cùng quan trong để tạo nên một tình bạn tri kỉ sâu sắc.
Sự hiểu này phải rất sâu rộng : hiểu hoàn cảnh , tình thế của ta hiểu tâm trạng, suy nghĩ của
ta, hiểu bản chất con người của ta, hiểu cả những đúng – sai, sáng suốt hay nhầm lẫn, tỉnh
táo hay u mê, lầm lạc. Sự thấu hiểu ấy là cơ sở để bạn có thể tháo gỡ, giúp đỡ và đưa ta trở
lại với cuộc sống.
- Làm thế nào nhận ra ai đến với ta một cách chân thành để ta coi là bạn ?
+ Trong thực tế, không thiếu trường hợp bị dồn vào thế cùng quẫn thì bàn tay đưa ra cho
mình có thể là bàn tay hắc ám, đưa ra để nắm giữ, điều khiển, sử dụng ta như một con bài,
80
một công cụ. Bàn tay ấy có thể giúp ta giải quyết khó khăn trước mắt song cũng không
chết ta mất đi sự tự do, tự chủ. Đó không phải là bạn.
+ Để không mắc sai lầm, để không năm phải bàn tay hắc ám, cần tỉnh táo xem xét lại
bản thân mình, xem xét lại tình thế và xem xét lại cả quá trình của quan hệ giữa mình và
người đó. Vì người bạn cân thành sẽ không vụ lợi, vì tình bạn chân chính được xây dựng
dựa trên tình nghĩa chứ không trên những lợi ích về kinh tế, chính trị.
+ Tình bạn chân thành thường được biểu hiện ra một cách chân thành mà sâu sắc, nó
xuất phát từ mong muốn thực sự một nỗ lực vươn lên, một niềm tin vào cuộc sống và thậm
chí là một sự tỉnh ngộ của người đang ở thế đường cùng (ví dụ : tình bạn giữa Lưu Bình và
Dương Lễ). Có được tình bạn, người bạn như thế là vô cùng quý giá.
- Là một ý kiến đúng vì nó có có sở từ thực tế : truyền thống đạo lí của dân tộc, quy luật
của đời sống (tình bạn chân chính được khẳng định trong thử thách và khó khăn).
- Là một ý kiến sâu sắc vì nó gợi cho ta về cách nhìn và cách sống ở đờ để có thể tìm
được người bạn chân chính và trở thành một người bạn chân chính.
4. Mở rộng, nâng cao
Để trở thành một người ban thật sự, ngoài tình cảm chân thành, sự sẵn lòng giúp đỡ còn
cần phải có sự hiểu biết và lí trí tỉnh táo để có thể giúp đỡ đúng lúc, đúng cách.
Không nên quá ỷ lại vào bạn bè bởi không ai suốt đời chỉ dõi theo, lo lăng cho người
khác. Cần sống đúng, sống tốt, có ý nghĩa để không làm phiền bạn, đấy cũng là một cách
giữ cho tình bạn được bền lâu.
81
ĐỀ 25. Phải chăng “ cái chết không phải là điều mất mát lớn nhất trong cuộc đời, điều mất
mát lớn nhất là bạn để tâm hồn tàn lụi ngay cả khi còn sống” ? (theo Noóc-man Ku-sin,
Những vòng tay âu yếm, NXB Trẻ, 2003)
DÀN Ý THAM KHẢO
- Chết là chấm dứt sự sống theo nghĩa sinh học, là ròi bỏ thế giời và tất cả những quan
hệ, công việc và quyền lợi cũng như trách nhiệm trong cuộc sống. Cái chết biến một con
người đang có tất cả mọi thứ trở thành không có gì, noi như Xuân Diệu là đưa người ta từ
chô dương vô cùng trở thành âm vô cùng.
- Cái chết bản thân nó là một mất mát, thua thiệt không gì có thể bù đắp nổi.
- Không phải là điều mất mát lớn nhất nghĩa là vẫn còn có thể có những mất mát khác
lớn hơn.
- Tâm hồn : toàn bộ thế giới tinh thần của con người, gồm tình cảm, tư tưởng và những
biểu hiện của nó .
- Tâm hồn tàn lụi : Sự suy yếu, cùn mòn, cạn kiệt của khả năng suy nghĩ cũng như năng
lực, tình cảm, nó khiến con người trở nên vô dụng và vô cảm trước cuộc sống. Khi tâm hồn
tàn lụi ngay lúc còn sống thì sẽ chỉ sống theo nghĩa sinh học, là tồn tại chứ không phải
sống theo đúng nghĩa.
- Noóc-man Ku-sin đã phân biệt sự sống sinh học và sự sống trong toàn bộ các mặt vật
chất và tinh thần để thừ đó đề cao giá trị, ý nghĩa của sự sống theo nghĩa tinh thần, sự sống
của tâm hồn con người.
- Vì sao cái chết chưa phải là mất mát lớn nhất ?
82
+ Cái chết là một yếu tố tất yếu của cuộc sống, làm nên quy luật tất yếu của sự sống
trong quá trình vận động tự nhiên (sinh – diệt), là một kết cục chung cho mọi cá thể sống
nên cũng là điều bình thường.
+ Cái chết có thể sớm hoặc muộn, đến bất ngờ hay đã chuẩn bị trước, là sự tự lựa chọn
hay điều bất khả kháng thì cũng đề đáng tiếc như nhau. Điều khác nhau năm trong quan hệ
giữa cái chết và cuộc sống trước đó, giữa thực tê không thể thay đổi với nhu cầu của cá
nhân, giữa hiện tương với cách nhìn, cách đánh giá của toàn xã hội. Đó chính là lí do vì sao
khi đối diện với cái chết, có người sợ hoặc không sợ, có người mãn nguyệ hoặc hối tiếc, đã
thanh thản hoặc còn day dứt. Lại cũng có người coi cái chết như chấm dứt tất cả ; có người
lại cho rằng sau cái chế vẫn còn có một sự sống khác thiêng liêng và dáng quý – sự sống
theo nghĩa tinh thần.
+ Sự được – mất của một cá nhân không chỉ dựa vào một tiêu chí sống hay chết mà quan
trọn nhất là ở giá trị mà cuộc sống của cá nhân ấy tạo ra cho mình và cho mọi người. Điều
này phụ thuộc vào năng lực sống và năng lực tâm hồn của mỗi vá nhân.
- Vai trò của tâm hồn trong cuộc sống của một con người ?
+ Là một phần quan trọng khiến con người được là người với cái nghĩa đầy đủ nhất của
từ này (để không là con vật cũng không giống cỗ máy).
+ Là tố chất đầy đủ để con người được sống theo cái nghĩa đầy đủ nhất của cuộc sống
(hưởng thụ tinh thần bên cạnh việc hưởng thụ vật chất, suy nghĩ và rung động bên cạnh sự
nhận biết, ý thức và tình cảm bên cạnh hành động…).
+ Là một năng lực, năng lượng không thể thiếu để con người có thể đứng cao hơn trong
cuộc sống hiện tại của chính mình mà nhìn nhận, suy nghĩ về nó một cách sâu sắc, cảm
nhận về nó một cách trọn vẹ và gắn bó với nó một cách chân thành. Nghĩa là nếu để tâm
hồn tàn lụi ngay khi còn sống, con người sẽ mất đi khả năng sống có ý nghĩa, khả năng
83
cảm nhận và đánh giá những giá trị đời sống, mất đi cái phần tạo thành nhân tính, tạo thành
cái phần người thiêng liêng. Đó là mất mát lớn nhất của con người.
- Đúng đắn vì con người chân chính không chỉ cần được sống mà còn cần biết sống, có ý
thức về sự sống của cính mình, xác định được mục tiêu sống, các sống để sự sống ấy trở
nên xứng đáng, có ý nghĩa, không chỉ cần năng lực sống, năng lực làm việc mà cần có
năng lực tinh thần, tâm hồn.
- Sâu sắc vì xuất phát từ sự hiểu biết thấu đáo về con người không chỉ có hình hài mà
cần một nội tâm, không chỉ cần trí tuệ mà cần cả tâm hồn, không chỉ cần cơ bắp mà con
cần tinh thân, tình cảm… Sự hiểu biết ấy là nền tảng quan trọng để xác định tiêu chí làm
người và mục đích hướng tới của con người trong cuộc sống.
- Rất có ý nghĩa trong việc gợi mở một cách sống, cách làm người : Cần nuôi dưỡng tình
cảm, bồi đắp tâm hồn để sống một cách phong phu, tinh tế và có nghĩa.
ĐỀ 26. Nhân dịp Quốc tế Phụ nữ 8/3/2009. Tổng thư kí Liên hợp quốc Ban-ki-Mun tuyên
bố: “Bạo lực đối với phụ nữ là một tội ác ghê tởm”.
Suy nghĩ của anh (chị) về vấn đề này ?
DÀN Ý THAM KHẢO
1. Về câu nói của Tổng thư kí Liên hợp quốc
- Phản ánh nhận thức sâu sắc về thực chất và hậu quả của nạn bạo hành phụ nữ
- Thể hiện thái độ lên án gáy gắt đối với thực trạng này trên cơ sở tinh thần nhân văn và
lòng mong mỏi một cuộc sống xứng đáng và cần thiết cho phụ nữ.
- Đây là lời cảnh báo, cũng như lời kêu gọi khẩn thiết thay đổi thực trạng hiện tại
84
2. Suy nghĩ về vấn đề bạo lực đối với phụ nữ
a) Thực trạng bạo lực đối với phụ nữ
- Bị bóc lột sức lao động một cách tàn tệ (công việc nặng nề, thời gian dài, đồng lương
rẻ mạt, hình phạt hà khắc)
- Bị lạm dụng tình dục (hiện tượng phụ nữ bị ép buộc trở thành nô lệ tình dục, bị ép
buộc phải bán thân trong các nhà chứa, ổ mại dâm).
- Bị hành hạ, đánh đập (bạo hành trong gia đình).
b) Nguyên nhân
- Do quan niệm và nhận thức về bình đẳng giới còn hạn hẹp ở một số quốc gia, địa
phương và những cá nhân nam giới : trọng nam kinh nữ, coi phụ nữ như công cụ, phương
tiện phục vụ cho cuộc sống của người đàn ông.
- Do sự ích kỉ, thói tàn bạo, độc ác vẫn tồn tại như một phần thú tính ở một bộ phân
không nhỏ người trên thế giới, trong đó có không ít những người đàn ông.
- Do bản thân người phụ nữ vì chưa nhận thức đầy đủ về quyền chính đáng hoặc vì mặc
cảm nên không dám dấu tranh để tự bảo vệ mình.
- Do cộng đồng còn thờ ơ hoặc chưa có những hành động thật quyết liệt để ngăn chặn,
đấu tranh với tình trạng này.
c) Hậu quả
- Ảnh hưởng tới vị trí và khả năng của người phụ nữ:
+ Trong xã hội, phụ nữ chiếm tỉ lệ lớn (hơn một nửa dân số trên thế giới), là lực lượng
lao đông chinh yếu tạo ra những của cải vật chất và tinh thần.
85
+ Trong gia đình, người phụ nữ trực tiếp tham gia vào các công việc nội trợ, chăm sóc
và nuôi dạy con cái, duy trì và phát triển nòi giống, tạo bầu không khí đầm ấm, tạo một
môi trường lý tưởng cho sự phát triển của trẻ em và cho sự phát triển đời sống tinh thần
của mọi thành viên trong gia đình.
+ Những tác động tích cực hay tiêu cực đối với phụ nữ không chỉ có ảnh hưởng đến cá
nhân họ mà còn ảnh hưởng đến các cá nhân khác trong quá trình phát triển lâu dài.
- Hậu quả của việc dùng bạo lực với phụ nữ:
+ Gây tổn thương về thể chất : đau đớn, suy giảm sức khỏe và hình thức, suy giảm khả
năng sinh sản và bảo tồn nòi giống (ví dụ : người mẹ đang nuôi con bú có chuyện buồn đau
thì chất lượng sữa sẽ giảm sút).
+ Gây tổn thương về tinh thần : đau khổ, mặc cảm, mất đi lòng tin và sự tin, thậm chí
hoảng loạn, mất khả năng nhận thức bình thường (điên dại) ở những mức độ khác nhau.
+ Ảnh hưởng đến không khí gia đình và gây tổn thương nghiêm trọng đến con cái (khi
mẹ bị đánh đập, hành hạ, đứa con rất có nguy cơ bị hoảng loạn hoặc trầm cảm).
- Tạo nên những bất ổn trong đời sống cộng đồng.
d) Giải pháp
- Xây dựng hệ thống pháp luật thật nghiêm minh để bảo vệ quyền bình đẳng của người
phụ nữ.
- Giáo dục để làm thay đổi nhận thức về bình đẳng giới, để điều chỉnh hành vi ở phạm vi
toàn xã hội.
- Bản thân người phụ nữ phải có hiểu biết đầy đủ về quyền bình đẳng, vượt qua mặc
cảm để dũng cảm đứng lên đấu tranh.
- Xây dựng các tổ chức xã hội đấu tranh cho quyền lợi của người phụ nữ.
86
- Tất cả các biện pháp này phải được thực hiện bền bỉ bằng quyết tâm cao, lòng nhiệt
tình và tinh thần nhân văn thực sự.
ĐỀ 27. Suy nghĩ của anh (chị) về cái danh và cái thực trong cuộc sống?
DÀN Ý THAM KHẢO
- Danh : Tên gọi, tiếng tăm, tư cách, cương vị của một con người trong xã hội.
- Thực : Thật ; cái căn bản, cái thật sự có đượng, khả năng thực có của con người.
- Nói lên cái danh và cái thực tức là nói đến mối quan hệ giữa bên ngoài và bên trong,
giữa vị trí và khả năng đảm nhận vị trí, giữa tiếng tăm và thực chất.
- Danh và thực cần đi liền với nhau (theo quan niệm của Nho giáo “danh chính ngôn
thuận, ngôn thuận việc thành”, con người khẳng định được tư cách, cương vị và tiếng tăm
của bản thân). Có sự phù hợp giữa danh và thực (chinh danh) thì xã hội sẽ có được sự ổn
định, trật tự, cá nhân sẽ có khả năng thuyết phục, quy tụ, tạo lòng tin cho các cá nhân khác.
- Khi danh và thực không đi liền với nhau (thực không ngang tầm, xứng đáng, đạt yêu
cầu cần thiết của danh – không chính danh), danh sẽ trở thành thứ vỏ ngụy trang giả tạo,
hão huyền, vô giá trị, gây rối loạn kỉ cương xã hội, giảm sút lòng tin của con người. Những
thứ giả tạo thương không thể tồn tại bề vững, khi nó bị phơi bày sẽ gây ra sự sụp đổ, thất
bại ở những mức độ khác nhau.
3. Bình luân và đành giả
- Đại đa số danh và thực thống nhất hài hòa. Mọi người đề nhận thức được vai trò, trách
nhiệm trong cương vị, chỗ đứng của mình mà nhìn đảm nhận (nông dân cáy trông, chăn
87
nuôi : kĩ sư chế tạo, sửa chữa ; bác sĩ chữa bệnh ; giáo viên dạy học ; lãnh đạo vạch tư
tưởng, đường lối chính sách và hướng dẫn cấp dưới thực thi…).
- Có một bộ phận thiếu sự thống nhất giữa các danh và thực (mâu thuân giữa vị trí và
khả năng, giữa danh tiếng và thực chất, tư cách và hành vi…). Hâu quả là kỉ cương có
nguy cơ rối loạn ; lòng người phân tán, hoang mang, dao động ; xã hội tiềm ẩn nhiều nguy
cơ rạn nứt ; cá nhân thất bại ở những phương diện, mức độ khác nhau…
- Với cái danh : Không nên chạy theo danh tiếng hão, tòm cách tiến đến những vị trí
không thích hợp với khả năng vì sẽ gây tổn hại cho xã hội và cho cuộc sống của chính cá
nhân mình (dù có thăng tiến về địa vị, giàu có về của cải thì đời sống tinh thân vẫ mất sự
cân bằng, hài hòa, trở nên lệch lạc). Song cũng không nên thờ ơ với cái danh – với danh
tiếng, tư cách, cương vị của chính mình. Vì xúc phạm, coi thường cái danh cũng là biểu
hiện sự lệch lạc của ý thức.
- Với cái thực : Cần luôn được bồi đắp, bổ sung, hoàn thiện. Đây cũng là cách tốt nhất
để hoàn thiện bản thân, là biểu hiện thái độ đúng đắn nhất đối với cái danh của chính mình.
ĐỀ 28. “Phê phán thái độ thờ ơ, ghẻ lạnh với con người cũng quan trong và cần thiết như
ca ngợi lòng vị tha, tình đoàn kết”.
Anh (chị) suy nghĩ như thế nào về ý kiến trên ?
DÀN Ý THAM KHẢO
Lòng vị tha và tình đoàn kết là gì?
88
Lòng vị tha là tấm lòng biết vì người khác, vì lợi ích chung của cộng đồng hay xa hội ;
tình đoàn kết là tình cảm làm cho nhiều người liên hợp lại với nhau tạo thành một khối
nhất trí, gắn bó trên cơ sở một lợi ích chung nào đó.
Lòng vị tha và tình đoàn kết là những tình cảm cao đẹp của con người. Lòng vị tha và
tình đoàn kết được thể hiện thường xuyên là cơ sở hình thành lối sống nhân ái, hòa hợp –
một trong những lối sống đẹp nên được ca ngợi, biểu dương, trân trọng.
Thái độ thời ơ, lạnh nhạt với con nguời là gì?
Là thái độ không hề quan tâm tới, không hề có chút tình cảm gì đối với con người và
cuộc sống ; không có biểu hiên tình cảm thân mật, gần gũi trong giao tiếp, ứng xử giũa con
người với con người.
Thờ ơ, lạnh nhạt với con người là dấu hiệu của thái độ sống ích kỉ, nhỏ nhen, tầm
thường. Thái độ thờ ơ, lạnh nhạt với con người nếu tạo thành thói quen thì sẽ hình thành
lối sống vô tâm tàn nhẫn, tầm thường – một trong những lối sống xâu xa khiến con người
dễ trở thành kẻ tha hóa, tàn bạo, mang thú tính ; do đó cần phải phê phán thâm chí lên án.
Tại sao phê phán thái độ thờ ơ, lạnh nhạt với con người cũng quan trọng và cần thiết như
ca ngợi lòng vị tha và tình đoàn kết ?
Trong xa hội cũng như trong mỗi con người đều tồn tại cả hai thái độ sống thờ ơ, lạnh
nhạt và vị tha, đoàn kết.
Phê phán thái độ thờ ơ, lạnh nhạt với con người, ca ngợi lòng vị tha và tình đoàn kết
thực chất lại là hai mặt của một vấn đề, chúng liên quan rất chặt chẽ với nhau, đều chung
mục đích xây dựng lối sống đúng đắn và cao đẹp cho con người, tạo dựng một môi trường
sống tốt đẹp vì con người.
89
Ca ngợi long vị tha và tình đoàn kết là khẳng định một lối sống đẹp nhằm khuyến khíc
những con nguời có lối sống đúng đắn ấy tiếp tục thể hiện và phát huy trong mọi mối quan
hệ giao tiếp; mặt khác cũng góp phần làm cho người khác có thể học tập, phấn đấu noi
theo. Nhu thế sẽ làm cho mối quan hệ giữa con người với con người trở nên tốt đẹp hơn,
góp phần tạo dựng một môi trường xã hội lành mạnh, nhân ái, hòa hợp.
Trong cuộc sống, việc phê phán thái độ thờ ơ, lạnh nhạt với con người được thể hiên
dưới nhiều hình thức hắn với những biểu hiện phong phú, đa dạng, nhiều khi khó nhạn ra
của thái độ thờ ơ, lanh nhạt với con người:
Nhắc nhở, khuyên nhủ khi thấy ai đó chưa biết quan tâm, cảm thông, chia sẻ những khó
khăn, vất vả, gánh nặng… của người thân hoặc có những lời nói, việc làm ứng xử khiến
người thân lo, buồn khổ tâm…
Bất bình khi một ai đó dửng dưng, giễu cợt, cười nhạo người tàn tật, kẻ ăn mày, nghèo
khổ, gặp tai họa bất ngờ ; thậm chí còn tỏ ra hả hê khi thấy người mình không ưa, không
thích thất bại, mất mát hay tức tối, ghen tị khi thấy người khác thành công…
Lên án người đã xúc phậm nặng nề danh dự, nhân phảm, nhân cách con người vì những
mục đích đen tối, xấu xa.
Kiên quyết đấu tranh để gạt bỏ lối sống thờ ơ, lạnh nhạt.
Văn học ra đời và tồn tại được trong cuộc sống là để thực thi sứ mệnh cao cả, trở thành
“thứ khi giới thanh cao và đắc lực …để vừa tố cáo và thay đổi một cacis thế giới giả dối và
tàn ác, vừa làm cho longwf người được thêm trong sạch và phong phú hơn” (Thạch Lam).
Vì vậy, trong văn học, cùng với việc ca ngợi lòng vị tha và tình đoàn kết, nhà văn còn thể
hiện nhiệt tình phê phán thái độ thờ ơ, lạnh nhạt với con người. Nhiệt tình phê phán thái đọ
thờ ơ lạnh nhạt với con người của nhà văn ccũng được biểu hiện đa dạng:
90
Lỗ Tấn trong một lần đi xem phim thấy những người Trung Quốc hăm hở đi xem người
Nhật chém một người Trung Quốc làm gián điệp cho quân Nga đã giật mình ; Chữa bẹnh
thể xác không quan trọng bằng chữa bệnh tinh thần cho quốc dân. Và thế là ông chuyển từ
nghê thuốc sang làm văn nghệ. Thái độ thờ ơ, ghẻ lạnh chính là một trong những biêu hiện
của “quốc dân tính” mà ông phê phán.
Trong các sáng tác dân gian (Tấm Cám : Mẹ con Cám thờ ơ, lạnh nhạt với nỗi khổ,
những nhu cầu sống, ước mơ chính đáng của Tấm, trở thanh những kẻ tàn nhẫn, độc ác nên
đã bị tác giả dân gian trừng trị thích đáng…).
Trong các tác phẩm văn học viết (Ngô Tất Tố truyền đến người đọc sự phẫn nộ, căm
giận qua những trang vằn miêu tả bản chất “chó má” của vợ chồng Nghị Quế khi bắt cái
Tý ăn chỗ cơm thừa của chó với những lòi nhiếc móc tàn nhẫn ; Vũ Trọng Phụng dùng
tiếng cười trào phúng để vạch trần lối sống tàn nhẫn của con người trong tầng lớp thượng
lưu trí thức Hà Thành qua cảnh đám tang cụ cố Tổ ở chương XV Số đỏ ; Nam Cao trong
Chí Phèo cũng vậy…)
Trong bộ phim Việt Nam Ma làng, nhân vật Tâm đã phải gào lên : “Đến bao giờ những
người tốt mói biết cùng nhau …” trước mặt người cha mà anh luôn kính trọng đã lột tả sự
đau khổ đến tuyệt vọng trong anh. Sự cay đắng của Tâm thường thể hiện rõ nhất mỗi khi
anh phỉa đối đầu với ông Tính cha anh, chứ không phải khi cãi nhau mới đám cán bộ xã.
Cần hiểu, cách thức phê phán thái độ thờ ơ, lạnh nhạt với con người cũng như rất cần
thiết và quan trọng:
Phê phán thái độ thờ ơ, lạnh nhạt với con người của những người sống xung quanh mình
cần sự trung thực, thẳng thắn nhưng cũng cần khéo léo, tế nhị. Để sự phê phán có tác động
tích cực, phải luôn xuất phát từ thái độ thiện chí và với tinh thần xây dựng. Tránh lối phê
phán nhằm bêu riếu, hạ thấp, xúc phạm.
91
Điều quan trọng và cần thiết hơn là luôn biết nhận ra, biết xấu hổ với những biểu hiện
sống thờ ơ, lạnh nhạt của mình với niềm vui sướng, nỗi buồn đau hay thành công, thất bại
của những người sống quanh mình ; người thân, bạn bè, hàng xóm, đồng bào, đồng loại.
Từ đó, nghiêm khắc phê phán bản thân, quyết tâm khách phục, từ bỏ thái độ sống như thế.
Trong cuộc sống hiện nay, khi mà tư tưởng tôn trọng cá nhân đang được đề cao, trong
chừng mực nào đó, người ta hay dựa vào tư tưởng này như một cách nghụy biện cho thái
độ thờ ơ, lạnh nhạt với con người. Cũng có biểu hiện ngộ nhận thái độ thờ ơ, lạnh nhạt với
con người là tôn trọng tự do cá nhân, là không can thiệp vào cuộc sống cá nhân của nhau.
Thực ra đó là cách sống “cháy nhà hàng xóm bình chân như vại” mà ông cha ta từng phê
phán.
Đôi khi cũng có hiện tượng con người vin vào lí do bận bịu công việc để mưu sinh, lập
nghiệp, theo đuổi lí tưởng riêng mà vô tình trở thành kẻ thờ ơ với cha mẹ, với vợ con, anh
em, hàng xóm…
Bởi vậy, việc ca ngợi lòng vị tha và tình đoàn kết phải luôn đồng hành với việc phê phán
thái độ thờ ơ, lạnh nhạt với con người.
Làm điều xấu là không tốt nhưng thấy cái xấu mà không lên án thì cũng chẳng phải
người tốt. Vì thế phê phán thái độ ghẻ lạnh, thờ ơ là đúng, là cần thiết trong thế gới nhân
ái, nhân văn.
Ý kiến đúng đắn đã giúp mỗi người khắc phục được cách ứng xử có tính chất cực đoan
trước vấn đề đạo đức, nhân sinh đang nảy sinh trong đời sống xã hội hiện nay.
ĐỀ 29. Tình thương là hạnh phúc của con người.
DÀN Ý THAM KHẢO
92
Tình thương: là khái niệm chỉ một phẩm chất tình cảm, vẻ đẹp tâm hồn của con người.
Đó là “tình cảm thương yêu, chia sẻ và đùm bọc một cách thắm thiết” (theo Từ điển tiếng
Việt, Trung tâm Từ điển hoc Vietlex – NXB Đà Nẵng, 2007,tr.1543).
Hạnh phúc: Là khái niệm chỉ “trạng thái sung sướng vì cảm thất hoàn toàn đạt được ý
nguyện”(theo Từ điển tiếng Việt, sdđ, tr.655).
Tình thương là hạnh phúc của con người là cách nói “định nghĩa ” về tình thương: Tình
cảm thương yêu, chia se, đùm bọc thắm thiết của con người sẽ đem đén cho con người
niềm sung sướng vì cảm thấy hoàn toàn đạt được ý nguyện. Thực chất, đây là cách diễn đạt
cô đọng về ý nghĩa, tác dụng của tình thương đố với đời sống, con người.
2. Phân tích
Tình thương giữa những người có quan hệ ruột thịt, thân thích:
Tình yêu thương, sự chăm sóc, sự hi sinh… tự nhiên, tự nguyện của ông bà, cha mẹ
dành cho con cháu.
Sự nhường nhịn, giúp đỡ…giữa anh chị em.
Sự đùm bọc, cưu mang…giữa những người họ hàng.
Sự kính trọng, biết ơn, thái độ quan tâm, phụng dưỡng… của con cháu đối với ông bà
cha mẹ.
Tình thương yêu danh cho đồng bào, đồng loại:
Thái độ đồng cảm, xó thương chân thành, sâu sắc dành cho những con người có số phận
đau khổ, bất hạnh : những đứa trẻ mồ côi, những người già cô đơn, những con người bị hắt
hủi, những người tật nguyền (do bẩm sinh, tai nạn, là nạn nhân của chiến tranh…), người
sống trong nghèo khó, người mang những căn bệnh hiểm nghèo…
93
Thái độ quan tâm, hành động sẵn sàng chi sẻ về vật chất cho những con người sống khó
khăn, thiếu thôn, cần sự giúp đỡ ở qunh mình : ủng hộ tiên, đồ dùng sinh hoạt, tham gia
các hoạt động xã hội, từ thiện do các cấp các ngành phát động như hiến máu nhân đạo,
phong trào tình nguyện, nhịp cầu trái tim, nối vòng tay lớn, chăm sóc trẻ em khuyết tạt, trẻ
em mồ côi trong làn SOS…
Tích cực lên án, đấu tranh chống lại những thế lực đày đọa, bóc lột, ngược đãi con
người.
3. Bình luận đánh giá
Ý nghĩa, tác dụng của tinh thương trong cuộc sống:
Tình thương yêu sẽ là ngọn lửa sưởi ấm tâm hồn những con người cô dơn, đau khổ, bất
hạnh, truyền cho họ sức mạnh, nghị lực để vượt lên hoàn cảnh cô đơn, đau khổ, bấn hạnh
ấy.
Tình thương tạo sức mạnh cảm hóa kì diệu đối với những người “lầm đường, lạc lối”,
thậm chí cả kẻ thù.
Được sống trong tình yêu thương là niềm hạnh phúc lớn, là tiền đề để con người trở nên
lương thiện: những đứa trẻ được nuôi dưỡng, lớn lên trong quá tình yêu thương sẽ có tâm
hồn nhạy cảm với buồn vui, biết yêu thương, quan tâm đến người khác ở quanh mình. Trái
lại, những đứa trẻ bị đối xử thô bạo, bị hắt hủi, bị ruồng bỏ sẽ là bất hạnh không cùng…
Con người hạnh phúc vì được sống khi bị cái chết rình rập, được ăn khi đang đói, được
đầy đủ khi đang nghèo khó, được hi vọng khi đang tuyệt vọng, được thành công khi đang
thất bại… nhưng niềm hạnh phúc lớn lao nhất vẫn là được sống trong tình thương.
Không chỉ người nhận tình thương mới hạnh phúc mà cả người trao gửi tình thương
cũng được hạnh phúc vì hạnh phúc không phải chỉ là nhận mà còn là cho.
94
ĐỀ 30. “Mọi phẩm chất của đức hạnh là ở trong hành động”.
Ý kiến trên của M.Xi-xê-rông (nhà triết học La Mã cổ đại) gợi cho anh (chị) những suy
nghĩ gì về việc tu dưỡng và học tập của bản thân?
DÀN Ý THAM KHẢO
- Đức hạnh là khái niệm biểu đạt “đạo đức và tính nết tốt, thường dùng để nói về phụ
nữ”(theo Từ điển tiếng Việt,Sdđ,tr.558). Trong câu nói của Xi-xê-rông, nó được dùng để
chỉ “đạo đức và tính nết tốt” của con người nói chung.
- Hành động : Là “làm những việc cụ thể nào đó, ít nhiều quan tring, một cách có ý thức,
có mục đích” (theo Từ điển tiếng Việt,Sdd,tr.653).
- Nói “Mọi phẩm chất của đức hạnh là ở trong hành động” nghĩa là cái làm nên giá trị
của mỗi con người là những việc làm có ý thức cụ thể - những việc làm dù xuất phát từ
những mục đích tốt đẹp khác nhau, găn với những quy mô lớn, nhỏ khác nhau.
- Sở dĩ vậy là bởi suy nghĩ, nhận thức đúng đắn là biểu hiện bản chất, giá trị con người ở
dạng tiềm ẩn, trừu tượng, khó nhận biết. Lời nói tuy cũng biểu hiện trực tiếp bản chất
nhưng không có độ tin cậy cao: “Đừng nghe anh ta nói, hãy xem anh ta làm”. Chỉ hành
động mới biểu hiện rõ nhất, có sức thuyết phục hơn cả mọi phẩm chất của đức hạnh – giá
trị, bản chất con người. Hec-béc (Anh) cũng khẳng định: “Câu trả lời ngắn nhất là hành
động”.
Câu nói của M. Xi-xê-rông thể hiện một quan niện đúng đắn về một trong những thước
đo tin cậy về bản chất tốt đẹp của con người là hành động.
a) đức hạnh trong lĩnh vực tu dưỡng, học tập mà bản thân cần trau dồi là gì ?
95
Với tuổi trẻ học đường, đặt trong bối cảnh xã hội, xu thế thời đại, đức hạnh cần trau dồi
trong quá trình tu dưỡng, học tập “ Rèn đức – Luyện tài vì ngày mai lập nghiệp”. Cụ thể :
Xác định được lý tưởng, mục đích sống cao đẹp :Góp phần tích cực để xây dựng đất
nước “ Dân giàu – Nước mạnh – Xã hội công bằng, dân chủ văn minh”.
Tự giác, thường xuyên rèn luyện thể chất, chăm lo sức khoe bản thân.
Xây dựng cho mình một lối sống đẹp : nhân ái, năng động, tự tin, có trách nhiệm với
tương lai tốt đẹp của chính mình, của đất nước.
Có ý chí, quyết tâm vượt khó, say mê, sáng tạo, xác định được phương pháp học tập
khoa học tập khoa khọc để tích lũy, làm giàu tri thức ; biết vận dụng hiệu quả những tri
thức, hiểu biết ấy vào cuộc sống…
b) Từ những phẩm chất đạo đức cần thiết ấy, bản thân cần hành động ra sao để phù hợp
với tiêu chuẩn đạo đức mà mình theo đuổi ?
Mỗi người cần có hành động cụ thể:
Quan tâm, chăm sóc, giúp đỡ người thân những công việc trong gia đình.
Tham gia một cách tự nguyện, tự giác, nhiệt tình các hoạt động xã hội, từ thiện được tổ
chức, phát động ở địa phương cư trú hay nơi công tác, học tập.
Đoạn tuyệt, tránh xa, tích cực đấu tranh chống lại những tệ nạn xã hội có sức cám dỗ
tuổi trẻ : nghiện hút, trộm cắp, đua xe … và những thói quen xấu mà tuổi trẻ thường mắc
phải: sống tự do, buông thả,đua đòi, lười biếng, lề mề, cẩu thả, vô tâm, ích kỷ, chỉ biết
hưởng thụ mà không nghĩ đến trách nhiệm; những hành vi, lối ứng xử thiếu văn hóa nơi
công cộng…
c) Trên thực tế, bản thân đã thực hiện được điều gì, có khó khăn gì khi biến nhận thức
thành hành động ?
96
Đây là nội dung người viết cần thể hiện chân thành nhất những suy nghĩ của bản thân,
thể hiện khả năng tự đánh giá về chính mình. (Có thể xoáy vào những nội dung cơ bản theo
gợi ý sau : Đã xác định cho lý tưởng, mục đích sống đúng đắn chưa ? Có kiên trì theo đuổi
lý tưởng, mục đích đó không ? Trong lối sống của mình có gì cần phát huy, có gì cần khắc
phục, thay đổi ? Cần từ bỏ dứt khoát thói quen xấu nào ?…)
Trong quá trình chuyển nhận thức thành hành động, thấy xuất hiện những khó khăn, trở
ngại : lối tư duy còn máy móc, giáo điều; tinh thần thật chưa quyết tâm; thiếu bản lĩnh, tự
chủ hay bị chi phối bởi dư luận; tâm lý mặc cảm, tự ti… (Tùy từng cá nhân mà xác định trở
ngại lớn nhất là điều gì.)
Bài học có ý nghĩa nhất mà bản thân đúc kết được từ câu nói của Xi-xê-rông: Mỗi con
người có cách tự bộc lộ, tự khẳng định mình khác nhau song cách tự bộc lộ, tự khẳng định
mình ngắn nhất, thuyết phục nhất là thông qua hành động và bằng hành động.
Và hành động cũng là thước đo tin cậy nhất để nhận biết, đánh giá bản chất, giá trị tốt
đẹp của con người. Đó là một chân lý.
ĐỀ 31. Hãy phát biểu ý kiến của mình về mục đích học tập do UNESCO đề xướng : “ Học
để biết, học để làm, học để chung sống, học để tự khẳng định mình”.
DÀN Ý THAM KHẢO
1. Giải thích khái niệm (Từ ngữ)
Học để biết:
Học là quá trình tiếp thu tri thức từ sách vở, trường học ; từ thực tế cuộc sống - “ trường
đời”.
97
Học để biết là mục đích đầu tiên của việc học. Biết là tiếp thu, mở mang, có thêm kiến
thức về đời sống tự nhiên, xã hội, con người. Con người từ chưa biết đến biết, từ biết ít
đến biết nhiều, từ biết sơ sài đến biết sâu sắc, từ chỗ biết một lĩnh vực mà có thể hiểu biết
về nhiều lĩnh vực đời sống khác nhau…
+ Nhờ học, con người có được những hiểu biết phong phú, đa dạng về mọi lĩnh vực của
đời sống, xã hội; tự làm giàu kho tri thức khoa học của mình trong các lĩnh vực tự nhiên,
xã hội và nhân văn; tạo được vốn sống sâu sắc.
+ Điều đó có ý nghĩa quan trọng hơn là qua những tri thức đó, con người có khả năng
hiểu biết về bản chất con người và tự nhận thức về bản thân. Nói cách khác, nhờ học, con
người có thể “biết người”, “biết mình”.
- Học để làm :
Học để làm là mục đích tiếp theo của việc học theo đề xướng của UNESCO. Làm là vận
dụng kiến thức, hiểu biết có được vào thực tế cuộc sống. Đây là nội dung thể hiện mục
đích thiết thực nhất của việc học: “Học đi đôi với hành”.
Làm trước hết để tạo ra những giá trị vật chất, tinh thần cụ thể để phục vụ nhu cầu sống
của bản thân và góp phần tạo ra của cải cho xã hội.
Học mà không làm thì kiến thức có được không tạo nên những giá trị vật chất, tinh thần
mới cho bản thân và cho xã hội, không bền vững, không được sàng lọc.
- Học để chung sống :
Học để chung sống là một trong những mục đích quan trọng nhất của việc học. Chung
sống là khả năng hoà nhập xã hội. Kỹ năng giao tiếp, ứng xử... để tự thích nghi với mọi
môi trường sống, các quan hệ xã hội phức tạp của con người trong quá trình sống. Đây là
hệ quả tất yếu của việc biết, làm.
98
Bởi lẽ, “con người là tổng hoà của những mối quan hệ xã hội”. Bản chất, giá trị, nhân
cách con người được hình thành, nuôi dưỡng, khẳng định, thử thách trong các mối quan hệ
đó.
- Học để tự khẳng định mình:
Học để tự khẳng định mình là mục đích sau cùng của việc học trong đề xướng của
UNESCO. Tự khẳng định mình là tạo lập được vị trí, chỗ đứng vững vàng trong xã hội, thể
hiện sự tồn tại có ý nghĩa của cá nhân mình trong cuộc đời. Mỗi con người chỉ có thể
khẳng định mình khi có hiểu biết, có năng lực hành động, có khả năng chung sống.
Từ việc học, mỗi người sẽ có cơ hội khẳng định tri thức mình tích luỹ được; khẳng định
khả năng lao động, sáng tạo; khẳng định nhân cách, phẩm chất...
Nội dung đề xướng về mục đích học tập của UNESCO thật sự đúng đắn, đầy đủ, toàn
diện.
Mục đích học tập này đã thực sự đáp ứng, hoàn toàn phù hợp với yêu cầu đào tạo, giáo
dục con người trong thời địa ngày nay. Đây là mục đích học tập không phải chỉ dành riêng
cho đối tượng HS, sinh viên mà còn dành cho tất cả những ai là người học.
Vì thế, có thể coi đây là mục đích học tập chung, có tính chất toàn cầu.
Từ mục đích học tập đúng đắn này, mỗi người học cần thấy rõ những sai lầm trong nhận
thức về việc học : học không có mục đích; coi việc học là thực hiện nghĩa vụ nặng nề với
người khác chứ không phải vì mình; học vì bằng cấp; học vì thành tích; học mà không có
khả năng làm, không biết chung sống, không thể khẳng định mình (Hiện tượng HS THPT
không biết viết một lá đơn xin nghỉ học đúng qu cách; kỹ sư giỏi, được đào tạo bài bản mà
không chế tạo được những công cụ sản xuất nông nghiệp; có học vị, bằng cấp nhưng cách
ứng xử thì vụng về, lối sống lại thiếu văn hoá...)
99
Mục đích học tập giúp con người, xã hội điều chỉnh được nhận thức về thời gian học:
không chỉ học ở mộc chặng đời mà phải học suốt đời; nơi học: không chỉ học trong nhà
trường mà còn phải cần học ở ngoài xã hội; điều chỉnh quan niệm về người dạy: không chỉ
là người truyền đạt tri thức mà còn dạy “làm người”, không chỉ là thầy giáo mà còn là tất
cả xã hội.
Mục đích học tập này còn có ý nghĩa vô cùng quan trọng trong việc giúp người học xác
định mình cần học những gì (nội dung thiết thực) và phải học như thế nào (lựa chọn
phương pháp, cách thức học phù hợp, hiệu quả).
Đánh giá về tầm quan trọng của việc xác định mục đích học tập đối với người học nói
chung và bản thân nói riêng. (Đã xác định được mục đích đúng đắn cho việc học của mình
chưa ? Cần làm gì để đạt được mục tiêu ấy?...)
ĐỀ 32. Suy nghĩ và hành động của tuooit trẻ học đường để góp phần giảm tai nạn giao
thông.
DÀN Ý THAM KHẢO
1. Thực trạng
- Giao thông có vai trò vô cùng quan trọng trong đời sống. Đây là một trong những lĩnh
vực đời sống có liên quan đến toàn thể xã hội bởi không ai không có nhu cầu đi lại, học
tập, làm ăn, sinh sống. An toàn hay nguy hiểm khi tham gia giao thông có ảnh hưởng trực
tiếp đến cuộc sống từng cá nhân, mỗi gia đình và cae xã hội.
- Vậy mà tai nạn giao thông đang là một quốc nạn ở nước ta hiện nay. Vì sao nói vậy?
Tai nạn giao thông xảy ra ở mọi địa phương, vùng miền trên địa bàn cả nước: nông thôn,
miền núi, thành phố.
100
Tai nạn giao thông diễn ra ở mọi loại hình giao thông: đường bộ, đường thuỷ, đường
không, đường sắt.
Tai nạn giao thông ở tất cả các loại phương tiện từ thô sơ đến hiện đại: xe đạp, xe máy,
ôtô...
Tất cả đối tượng tham gia giao thông đề có thể bị tai nạn giao thông: trẻ em, thanh niên,
người già, người Việt Nam, người nước ngoài...
- Tai nạn giao thông đã để lại những hậu quả nặng nề cho mỗi cá nhân, gia đình và xã
hội:
Cá nhân thiệt hại về tài sản, sức khoẻ, nhẹ thì suy giảm khả năng lao động, nặng thì mất
khả năng lao động, thành gánh nặng cho người thân, thậm chí thiệt mạng.
Gia đình có người bị tai nạn giao thông cũng vậy, không chỉ thiệt hại về kinh tế mà còn
chịu tổn thất về tinh thần: có không ít gia đình, cha mẹ bị tai nạn giao thông không còn sức
lao động nên con cái phải bỏ học, lao động tự kiếm sống và nuôi dưỡng cha mẹ; cha mẹ
mất vì tai nạn mà con cái trở thành trẻ mồ côi, không nơi nương tựa, mất đi mái ấm...; cũng
có những gia đình mất con do tai nạn giao thông mà sống những ngày còn lại của cuộc đời
trong đau khổ, bất hạnh khôn cùng.
Xã hội cũng phải gánh chịu thiệt hại không kém : chi phí chữa bệnh cho người bị tai nạn
giao thông, an ninh, trật tự xã hội không ổn định... Những vụ tai nạn giao thông xảy ra với
người nước ngoài đã gây ảnh hưởng không nhỏ đến cách nhìn nhận của bạn bè quốc tế về
Việt Nam. Thiện cảm, lòng tin của khách du lịch, các nhà đầu tư nước ngoài đối với môi
trường du lịch và đầu tư Việt Nam chắc chắn có thay đổi...
Chỉ cần đọc một vài con số cụ thể sau chúng ta sẽ cảm thấy kinh hoàng : thống kê của
Cục Cảnh sát Giao thông Đường bộ - Đường sắt, chỉ trong ba tuần đầu tiên sau tết Đinh
Hợi (khoảng từ 17/2 đến 1/3), trên địa bàn cả nước xảy ra gần 10990 vụ tai nạn, làm chết
101
tới gần 800 người và bị thương 1150 người. Tính trung bình cả nước mỗi ngày xảy ra tới
78 vụ tai nạn, hơn 57 người chết và hơn 82 người bị thương (theo
giaothongvantai.com.vn).
Trong đó, vấn đề đáng lo ngại nhất khi tham gia giao thông hiện nay: hiện tượng vi
phạm pháp luật trong thực hiện an toàn giao thông diễn ra thường xuyên mà chưa có giải
pháp thực sự hiệu quả.
2. Nguyên nhân
- Những nguyên nhân cơ bản nào dẫn đến tai nạn giao thông ?
Chất lượng các công trình giao thông xuống cấp nghiêm trọng. Đầu tư của Nhà nước
cho xây dựng cơ bản trong giao thông chưa có tầm chiến lược, manh mún, chưa tập chung,
giao thông ở các đô thị cũng nay lấp mai đào, đường phố lúc nào cũng như công trường...
Chất lượng các phương tiện tham gia giao thông chưa được kiểm định, quản lý chặt chẽ.
Nhận thức, ý thức của người tham gia giao thông còn rất hạn chế : thiếu hiểu biết cơ bản
về luật an toàn giao thông, đi xe không đội mũ bảo hiểm, không bằng lái, phóng nhanh
vượt ẩu, lạng lách, đua xe tốc độ.
Việc ban hành các văn bản pháp quy về an toàn giao thông của các cấp quản lý chưa sát
thực tế, chưa có tính khả thi ; việc xử lý người vi phạm an toàn giao thông chưa nghiêm
khắc, thậm chí người thi hành cũng vi phạm pháp luật.
3. Giải pháp (hành động)
Cần khẳng định : Khó có thể chấm dứt tai nạn giao thông nhưng hạn chế ở mức thấp
nhất, “giảm thiểu” hiện tượng này lại hoàn toàn có thể. Đây là trách nhiệm của toàn xã hội,
đặc biệt là của HS, sinh viên:
Trước hết, cần tự trang bị những hiểu biết cơ bản về luật an toàn giao thông.
102
Tự giác thực hiện an toàn trong quá trình tham gia giao thông.
Có trách nhiệm tuyên truyền với cộng đồng, người thân, vận động bạn bè, giáo dục các
em nhỏ thực hiện đúng luật an toàn giao thông.
Tích cực đấu tranh, tố giác hiện tượng vi phạm nghiêm trọng pháp luật trong thực hiện
an toàn giao thông ở người tham gia giao thông, người quản lý về an toàn giao thông.
Nhiệt tình tham gia các hoạt động tình nguyện giữ trật tự an toàn giao thông ở nơi cư
trú, học tậ trong những giờ cao điểm...
ĐỀ 33. Hiện nay, ở nước ta có nhiều cá nhân, gia đình, tổ chức thu nhận trẻ em cơ nhỡ,
lang thang kiếm sống trong các thành phố, thị trấn về những mái ấm tình thương để nuôi
dạy, giúp các em học tập, rèn luyện, vươn lên sống lành mạnh, tốt đẹp.
Anh (chị) hãy bày tỏ suy nghĩ của mình về hiện tượng đó.
DÀN Ý THAM KHẢO
1. Thực trạng trẻ em lang thang, cơ nhỡ
Trẻ em lang thang, cơ nhỡ là những trẻ ơ lứa tuổi vị thành niên bị mồ côi cả cha lẫn mẹ,
không nơi nương tựa, bị bỏ rơi, do cha mẹ bất hoà, gia đình khó khăn hay một lý do nào đó
mà không có người chăm sóc, nuôi dưỡng, sớm phải sống lang thang, tự lập.
Cuộc sống của trẻ em lang thang, cơ nhỡ phần lớn là đói rách, nghèo khổ, không được
học hành đến nơi đến chốn, không được bao bọc, chở che trong vòng tay yêu thương của
cha mẹ hay người thân. Nhìn chung, đó là những trẻ em chịu nhiều thiệt thòi, bất hạnh bởi
là trẻ thơ mà không có tuổi thơ.
Trẻ em lang thang, cơ nhỡ đã, đang và sẽ phải đối mặt với rất nhiều thách thức : luôn bị
đói nghèo, bệnh tật đe doạ; bị bóc lột sức lao động; dễ bị kẻ xấu lạm dụng, lợi dụng làm
103
việc phạm pháp ; dễ bị tha hoá; cuộc sống không ổn định ; tương lai mờ mịt, sống hôm nay
mà không biết ngày mai sẽ ra sao...
2. Hoạt động giúp đỡ trẻ em lang thang, cơ nhỡ
Trên khắp cả nước, có nhiều tập thể, cá nhân tự nguyện chung tay giúp đỡ những trẻ em
bất hạnh này :
Sư thầy Đàm Thích Lam ở chùa Bồ Đề (quận Long Biên, Hà Nội) đón nhận nuôi dưỡng
50 trẻ em bị bỏ rơi, cha mẹ bỏ nhau, cha mẹ nghiện ngập đem con gửi nhà chùa nuôi rồi
không trở lại, người già neo đơn. Hằng ngày, sư thầy dạy các bạn trẻ những điều thiện theo
giáo lý Phật, cho học văn hoá, dạy các em làm những công việc nhà chùa theo sức của
mình.
Cô nhi viện Thánh An (Giáo phật Bùi Chu, Xuân Trường, Nam Định) sẵn sàng tiếp
nhận nuôi dưỡng trẻ mồ côi, bị bỏ rơi, trẻ bị khuyết tật như bại liệt, thần kinh, bị di chứng
chất độc màu da cam không phân biệt lương – giáo. Cô nhi viện đã giúp các em học văn
hoá, dạy nghề để hoà nhập cộng đồng. Trong số đó, đã có 23 em được nhận làm con nuôi,
8 em đi học đại học, 9 em đang học THPT, 22 em đang học từ mẫu giáo đến THCS, 6 em
đã trưởng thành, đi làm ở Hà Nội, TP.Hồ Chí Minh…
Mái ấm Diệu Giác (phường Bình An, quận 2, TP. Hồ Chí Minh, có 17 bà mẹ ngày đêm
túc trực, chăm lo cho 120 đứa con từ 4 ngày tuổi đến 18 tuổi. Các mẹ làm việc tất bật như
một doanh nhân. Chỉ khác ở chỗ, các doanh nhân thì có phúc lợi, lương bổng, còn với
những người mẹ hiền làm việc suốt 24 giờ một ngày không lương bổng này thì niềm vui
duy nhất là nhìn thấy các con khỏe mạnh, khôn lớn, con nào cũng ngoan ngoãn, lễ phép.
Từ mái ấm tình thương này đã có 3 e học đại học Giao thông – Vận tải TP. Hồ Chí Minh, 3
em đi làm ở nhà in chuẩn bị trở về dạy nghề cho các e nhỏ ở nhà.
Nhiều cá nhân, tập thể hảo tâm tuy không trực tiếp chăm sóc, nuôi dưỡng trẻ em lang
thang, cơ nhỡ nhưng luôn sẵn lòng ủng hộ, vận động quyên góp tiền, quần áo, sách vở,
104
thuốc men cho những cá nhân tập thể đang cưu mang những trẻ em bất hạnh. Đáng quan
tâm là những cuộc vận động lớn như Nhịp cầu trái tim, Nối vòng tay lớn… được tổ chức
thường xuyên mỗi năm.
Có thể khẳng định đây là một hoạt động có ý nghĩa xã hội lớn lao, mang tính nhân đạo
sâu sắc. Nó góp phần giảm bớt những bất hạnh mà trẻ em lang thang, cơ nhỡ phải gánh
chịu; trả lại cho các em cuộc sống hạnh phúc, nụ cười hồn nhiên thơ trẻ; giúp các em có
môi trường lanh mạnh để phát triển nhân cách, tạo cho các em cơ hội thuận lợi để sống tự
lập khi bước vào cuộc sống ; giảm bớt nguy cơ tội phạm và tệ nạn xã hội.
Khâm phục, cảm động trước tấm lòng nhân hậu và nghĩa cử cao đẹp của những cá nhân,
tập thể đang nuôi dưỡng, ửng hộ, giúp đỡ trẻ em lang thang, cơ nhỡ.
Tình nguyện, tự giác tham gia các hoạt động giúp đỡ trẻ em bất hạnh ở nơi cư trú, học
tập hay công tác : quyên góp sách vở, đồ dùng sinh hoạt ; chăm sóc trẻ em bất hạnh trong
các mái ấm, cơ sở tình thương ; dạy văn hóa, trò chuyện, tâm tình… với trẻ.
Tích cực tuyên truyền, vận động cộng đồng chung tay giúp đỡ trẻ em lang thang, cơ
nhỡ.
Mở rộng, nâng cao : Bản chất và truyền thống nhân đạo của dân tộc “Nhiều điều…”
ĐỀ 34. Hãy trình bày quan điểm của mình trước cuộc vận động “Nói không với những tiêu
cực trong thi cử và bệnh thành tích trong giáo dục”.
DÀN Ý THAM KHẢO
Những tiêu cực trong thi cử và bệnh thành tích trong giáo dục là gì ?
105
Những tiêu cực trong thi cử là những hành vi vi phạm quy chế, pháp luật ở một khâu
trong quá trình giáo dục. Đó là khâu cuối cùng :kiểm tra, đánh giá kết quả của cả quá trình
giáo dục. Hiện tượng tiêu cực trong thi cử biểu hiện chủ yếu ở hành vi gian lận, thiếu trung
thực của HS như quay cóp; chép bài của bạn; dùng tiền mua đề; mua điểm từ người ra đề,
người chấm…Hiện tượng này còn xuất hiện ở đội ngũ làm công tác kiểm tra, đánh giá chất
lượng giáo dục: thầy lộ đề, vô tình hay cố ý chấm bài không đúng thực chất, vào nhầm
điểm…
Những tiêu cực trong thi cử là một biểu hiện của căn bệnh vì thành tích trong giáo dục.
gọi là bệnh vì thành tích vì trước đó nó chỉ là hiện tượng cá biệt ở một vài cá nhân hay cơ
sở giáo dục, dần về sau đã trở nên trầm trọng như một căn bệnh cần phải chữa chạy kịp
thời, nghiêm túc. Thành tích là kết quả cảu những phong trào thi đua lành mạnh rất đáng
trân trọng, rất cần khuyến khích. Song nếu vì chạy theo thành tích mà bất chấp cả quy chế,
pháp luật thì lại rất cần ngăn chặn, lên án.
“Nói không với những tiêu cực trong thi cử và bệnh thành tích trong giáo dục” nghĩa là
có nhận thức sâu sắc, đúng đắn ; có thái độ kiên quyết và những hành động thiết thực để
chấm dứt những biểu hiện tiêu cực trong Ngành Giáo dục, trả cho giáo dục môi trường
trong lành vốn có.
Tại sao có cuộc vận động “Nói không với những tiêu cực trong thi cử và bệnh thành tích
trong giáo dục”?
Quan điểm của Đảng, Nhà nước coi giáo dục là quốc sách. Giáo dục đảm nhận sứ mạng
bồi dưỡng nhân tài và đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao phục vụ sự nghiệp công
nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, vì mục tiêu “Dân giàu – Nước mạnh – Xã hội công
bằng dân chủ, văn minh”.
106
Thực trạng chất lượng giáo dục chưa thực sự đáp ứng được những mục tiêu đào tạo con
người: chất lượng văn hóa, chất lượng đạo đức, chất lượng giáo dục thể chất… Tình trạng
trò ngồi nhầm lớp, thầy chọn nhầm nghề không còn là cá biệt.
2. Trình bày quan điểm của cá nhân
Đây là cuộc vận động quan trọng, thiết thực với Ngành Giáo dục và xã hội.
Lực lượng tham gia thực hiện cuộc vận động này là toàn thể xã hội song lực lượng chủ
yếu vẫn là người dạy, người học, người làm công tác quản lý giáo dục.
Mỗi lực lượng trên có cách thể hiện trách nhiệm khác nhau. Với người học, cách thiết
thực nhất để hưởng ứng, thực hiện cuộc vận động này là :
Trước hết cần xác định đúng đắn mục đích học tập để có động cơ học tập đúng : học để
có kiến thức, hiểu biết cùng những kỹ năng sống cần thiết làm hành trang bước tới tương
lai một cách tự tin, tự chủ. Học cho tương lai của chính mình, để làm chủ tương lai của
mình và chuẩn bị gánh vác vai trò làm chủ tương lai đất nước.
Tự rèn luyện cho mình đức tính trung thực trong cuộc sống cũng như trong học tập. Từ
đó mới cần cù, chăm chỉ, có ý chí và quyết tâm sẵn sàng vượt khó trong học tập.
Hình thành được phương pháp học tập khoa học để nắm vững, vận dụng thành thạo kiến
thức… Dũng cảm đoạn tuyệt lối học vẹt, từ bỏ lối ghi nhớ máy móc, thái độ học thụ động.
Dũng cảm, bản lĩnh trong cuộc đấu tranh chống lại những hành vi tiêu cực trong thi cử
và bệnh vì thành tích ở chính mình và trong môi trường giáo dục chính đang học tập.
Ý nghĩa: thực hiện hiệu quả cuộc vận động “nói không với những tiêu cực trong thi cử
và bệnh thành tích trong giáo dục” sẽ góp phần đưa nền giáo dục nước nhà thoát khỏi tình
trạng trì trệ, tụt hậu. Đạt yêu cầu “học thật, thi thật, kết quả thật”, sản phẩm đặc biệt của
107
ngành giáo dục là con người mới có thể thực sự trở thành những chủ nhân xứng đáng của
tương lai dân tộc.
Khẳng định quan điểm của bản thân, có thể rút ra những bài học có ý nghĩa với bản thân
từ cuộc vận động này.
ĐỀ 35. Mác-xim Go-rơ-ki từng nói: “Sách mở rộng trước mắt tôi những chân trời mới”.
Dân gian Việt Nam lại đúc kết một kinh nghiệm: “Đi một ngày đàng học một sàng khôn”.
Hãy cho biết ý kiến của anh (chị).
DÀN Ý THAM KHẢO
a) Ý kiến của Mác-xim Go-rơ-ki
Sách: là sản phẩm của nền văn minh nhân loại, chứa đựng thành tựu của nền văn minh
ấy.
Mở rộng trước mắt tôi: Mở rộng khả năng nhận thức, tầm nhìn cho con người.
Những chân trời mới : Những không gian mới và chiều xâu mới của không gian, những
hiểu biết mới để mở rộng thế giới trong nhận thức của con người.
Nội dung ý kiến : Sách giúp con người nâng cao hiểu biết, mở rộng tầm nhìn.
b) Ý kiến của dân gian Việt Nam
Đi một ngày đàng : Sống gắn bó với đời sống thực tế, trải nghiệm qua thực tế.
Học: Tiếp thu tri thức, kỹ năng do con người truyền lại.
Một sàng khôn : Một lượng lớn hiểu biết để con người trở nên khôn ngoan, tiến bộ.
108
Nội dung ý kiến : Những trải nghiệm trong thực tế cuộc sống sẽ giúp con người trưởng
thành lên (khôn lên).
c) Khái quát ý nghĩa của hai ý kiến
Đọc sách và trải nghiệm thực tế là hai con đường giúp con người có thêm tri thức, hiểu
biết.
a) Ý kiến của Mác-xim Go-rơ-ki
Những điều chứa đựng trong sách:
Những kiến thức khoa học về mọi lĩnh vực tự nhiên cũng như xã hội.
Những kinh nghiệm lao động sản xuất cũng như quan hệ, ứng xử.
Những tư tưởng, tình cảm phong phú của con người.
Những vẻ đẹp tự nhiên của con người và của chính cách thức tái hiện những vẻ đẹp đó.
Khả năng của sách (đối với người đọc sách):
Cung cấp kiến thức, mở rộng hiểu biết, nâng cao trình độ về mọi mặt cho con người.
Giáo dục tư tưởng, bồi đắp tình cảm, nuôi dưỡng tâm hồn để con người trở nên nhạy
cảm trong cảm xúc, sâu sắc trong tình cảm và suy nghĩ để sống đúng hơn, tốt hơn, có ý
nghĩa hơn.
Rèn luyện năng lực thẩm mỹ để con người trở nên tinh tế hơn trong phát hiện, cảm nhận
và sáng tạo.
Thái độ cần có đối với sách:
Lựa chọn sách tốt và phù hợp với bản thân để đọc và học hỏi.
109
Vận dụng những gì tích lũy được trong quá trình đọc sách vào cuộc sống
Điều còn thiếu nếu chỉ đọc sách :
Xa rời thực tế - sẽ dẫn đến giáo điều, lý thuyết xuông.
Thiếu cơ sở thực tiễn để kiểm chứng và tự đánh giá kết quả của việc đọc sách.
Thế giới trong sách dù có phong phú cũng không thể phong phú bằng chính thực tế bên
ngoài. Nếu chỉ đọc sách và tự giới hạn phạm vi hiểu biết của bản thân.
b) Ý kiến của dân gian Việt Nam
Những điều có trong thực tế đời sống :
Những sự vật, sự việc, con người với tất cả tính cụ thể, sinh động và phức tạp của nó.
Những quan hệ, biến cố của đời sống.
Tất cả những gì đang tồn tại, đang diễn ra trong tự nhiên và trong xã hội có quan hệ đến
đời sống của con người.
Những điều con người có được khi gắn bó với thực tế :
Những cảm nhận cụ thể, trực tiếp và chân thật nhất.
Cơ hội để trải nghiệm cuộc sống và kiểm nghiệm năng lực sống, năng lực ứng phó, xử
lý của bản thân trước các vấn đề, các tình huống cụ thể của đời sống.
Điều kiện để rèn luyện, nâng cao kiến thức và bản lĩnh để trở nên hiểu biết và vững vàng
hơn.
Điều kiện cần thiết để nắm bắt các vấn đề thực tế, tích lũy kiến thức và hình thành kinh
nghiệm từ sự gắn bó với thực tế:
Ý thức tìm hiểu, nhận thức và bản lĩnh để có thể đứng vững và sẵn sàng đối mặt.
110
Hiểu biết để có định hướng, có phương pháp trong xử lý các vấn đề của thực tế. Những
hiểu biết ấy có thể đến bằng chính con đường đọc và học từ sách vở.
Hai ý kiến đều đúng bởi cả kiến thức sách vở và kiến thức thực tế đều rất cần thiết và
hữu ích đối với con người; đọc sách và gắn bó với thực tế đều là những con đường đúng
đắn để đến với kho tàng kiến thức của nhân loại.
Mỗi phương thức đọc sách hay gắn bó với thực tế đều có những lợi thế và hạn chế riêng
nên nếu tuyệt đối hóa bất kỳ phương pháp nào cũng đều dẫn đến sai lầm và tự hạn chế
phạm vi hiểu biết của bản thân.
Đọc sách và gắn bó với thực tế là hai trong nhiều con đường dẫn đến thành công .
Nếu kết hợp đọc sách với thực tế sẽ phát huy tối đa thế mạnh của mỗi phương thức, mỗi
con đường để mở mang hiểu biết nâng cao trình độ và hoàn thiện kinh nghiệm cho con
người.
ĐỀ 36. Viết bài văn nói về những liệt sĩ vô danh đang nằm trong nghĩa trang Trường Sơn
để đọc trong buổi sinh hoạt về chủ đề “Tuổi trẻ nhớ về cội nguồn”.
DÀN Ý THAM KHẢO
1. Giới thiệu và ngợi ca
Các anh, những chiến sĩ Trường Sơn năm xưa, đã hi sinh cả tuổi xuân vì sự nghiệp vĩ
đại giành độc lập và thống nhất đất nước “ Máu đào của các chiến sĩ Trường Sơn nhuộn
thắm màu cờ Tổ quốc”.
Sự hi sinh của các anh là vô cùng cao cả, nhưng sự hi sinh nào cũng để lại một nỗi đau,
niềm thương tiếc, nhất là với những người liệt sĩ vô danh “Không một tấm hình, không
một dòng địa chỉ”. Trước những hàng bia không tên, chúng ta ai cũng cảm thấy bùi ngùi,
111
xót xa. Những người con của biết bao bà mẹ ở nhiều miền quê đã nằm lại trên mảnh đất
này.
Nghĩa trang liệt sĩ Trường Sơn là nơi các anh yên nghỉ, nơi các anh về cùng đất mẹ.
Nghĩa trang Trường Sơn là biểu tượng sáng ngời của chủ nghĩa anh hùng cách mạng, của
tinh thần, ý chí đấu tranh của con người Việt Nam.
2. Nêu hiện thực đất nước
Những người lính ngã xuống để đất nước mãi ngời sáng – độc lập, thống nhất và phát
triển.
An ninh trật tự xã hội được đảm bảo.
Nền kinh tế ngày càng tăng trưởng mạnh mẽ : khắp nơi mọc lên các khu công nghiệp,
trường học, bệnh viện… Đời sống nhân dân ổn định và được cải thiện.
Văn hóa giáo dục được coi trọng, phát triển.
Như vậy, sự hi sinh của thế hệ cha anh đã không uổng phí, người trước gìn giữ để hôm
nay chúng ta tiếp tục xây đắp một đất nước giàu đẹp.
3. Lời hứa và hành động
Khẳng định Đảng, Nhà nước, các tầng lớp nhân dân đều luôn ghi nhớ và biết ơn sự hi
sinh của các anh hùng liệt sĩ.
Hướng về cội nguồn, nhớ về Trường Sơn, noi gương những anh hùng liệt sĩ đã hi sinh
cống hiến cho Tổ quốc. Tuổi trẻ đã thể hiện lòng biết ơn bằng những việc làm cụ thể, thiết
thực. Phong trào “Đền ơn đáp nghĩa” đã và đang được các tầng lớp nhân dân nhiệt tình ủng
hộ, đặc biệt là lớp thanh niên.
Lời hứa thiêng liêng trước hương hồn các liệt sĩ Trường Sơn : quyết tâm vượt qua khó
khăn, thử thách cảu cuộc sống hôm nay, giữ trọn phẩm chất đạo đức cách mạng. tuổi trẻ ra
112
sức học tập, rèn luyện, tu dưỡng đạo đức ; dù là công tác, hoạt động ở lĩnh vực nào cũng
luôn ý thức đóng góp xây dựng đất nước.
Khẳng định tình cảm, lòng biết ơn sâu sắc của thế hệ trẻ với các anh hùng liệt sĩ, hưởng
ứng tích cực phong trào “Tuổi trẻ hướng về cội nguồn”.
ĐỀ 37. Theo anh (chị), nữ sinh nên mặc áo dài truyền thống hay đồng phục hiện đại ?
DÀN Ý THAM KHẢO
1. Thực trạng
Đồng phục trở thành một nét văn hóa nổi bật trong môi trường học đường hiện nay khi
mà đời sống xã hội đã được nâng lên.
Đồng phục nữ sinh làm thế nào để vừa phù hợp với cuộc sống sôi nổi của tuổi trẻ, vừa
giữ gìn vẻ đẹp truyền thống. Đồng phục cũng là một cách để nhắc nhở mỗi người niềm tự
hào về ngôi trường mình đang học, ý thức trách nhiệm của bản thân trong việc giữ gìn,
phát huy truyền thống ấy.
Mặc áo dài truyền thống hay đồng phục hiện đại hiện tại còn nhiều trăn trở.
Mỗi loại đồng phục đều có những tiện ích và hạn chế.
a) Áo dài truyền thống
- Ưu điểm:
+ Trang phục này là niềm tự hào của người phụ nữ Việt Nam, nó gắn với vẻ đẹp truyền
thống : dịu dàng, tha thướt, giàu nữ tính.
+ Áo dài góp phần tôn vinh vẻ đẹp kín đáo của người phụ nữ, khoác trên người tấm áo
ấy, nữ sinh càng có ý thức về tâm hồn dân tộc.
113
+ Trang phục này gợi nên vẻ trong sáng, ngây thơ, cái thú vị lãng mạn của tuổi học trò –
một nét riêng của tuổi hoa niên.
- Hạn chế :
+ Trang phục áo dài không thuận tiện cho những hoạt động đa dạng của lứa tuổi học trò,
đôi khi tạo cảm giác gò bó.
+ Khí hậu thời tiết thay đổi thất thường (nắng, mưa) khiến người mặc áo dài không thật
dễ chịu.
b) Đồng phục hiện đại
- Ưu điểm:
+ Phù hợp với sự năng động của lứa tuổi, trẻ trung.
+ Đồng phục đa dạng về kiểu dáng để lựa chọn, có thể giúp phân biệt các trường học với
nhau.
+ Đồng phục tạo nên sự bình đẳng giữa các HS (xoá sự ngăn cách giàu – nghèo).
- Hạn chế:
+ Đối với nữ sinh, ít có điều kiện để nhắc nhở học về một tấm áo truyền thống.
+ Đôi khi đồng phục hiện đại tạo cảm giác đơn điệu.
3. Giải pháp
Nên kết hợp (nếu có điều kiện) cả hai loại trang phục. Mặc áo dài vào một số ngày nhất
định trong tuần và những ngày còn lại mặc đồng phục.
Sự lựa chọn một trong hai loại đồng phục còn phụ thuộc vào điều kiện sống của từng HS
từng địa phương.
114
Mỗi kiểu trang phục đề có vẻ đẹp, có giá trị riêng. Nữ sinh ở mỗi trường, mỗi địa
phương cần có sự lựa chọn phù hợp.
ĐỀ 38. Nêu những cảm nghĩ của anh (chị) về gương mạt anh hùng thời kỳ đổi mới qua
đoạn văn sau đây:
“Nổi bật trong những gương mặt của chương trình “Vinh quang Việt Nam” có 9 người
trong gia đình ông Nguyễn Phước Bửu Thanh đã hơn 130 lần tự nguyện hiến 32.000cc
máu để cứu sống hàng trăm người. Hiện nay, gia đình ông đã trở thành “ngân hàng máu
sống” của bệnh viện Trung ương Huế. Cả nhà ông có cả ba nhóm máu A, B, O, khi có ai
cần tiếp máu chỉ cần gọi điện thoại là gia đình ông sẵn sàng”.
(Theo
http://www.nguoilaodong.com)
DÀN Ý THAM KHẢO
1. Phân tích thực trạng
Nhưng thông tin bài báo đưa ra khiến chúng ta ngạc nhiên, khâm phục 9 người, 130 lần
và 32.000cc máu, gia đình ấy trở thành địa chỉ vàng - “ngân hàng máu sống”. Đó là “chiến
công” của người anh hùng, cũng là nghĩa cử vô cùng cao đẹp trong cuộc sống thời bình.
Máu là nhu cầu cấp thiết chữa bệnh cứu người, thực tế lượng máu trong các bệnh viện,
ngân hàng không đủ đáp ứng. Công việc âm thầm tuy không trực tiếp tạo ra vật chất nhưng
nó góp phần đem lại sự sống, niềm vui và hạnh phúc cho con người. Những việc làm của
gia đình ông Bửu Thanh là vô cùng cao quý, họ xứng đáng được vinh danh.
2. Bình luận, , đánh giá
115
Hiến máu – cho đi những giọt máu quý giá – tức là cứu người bệnh thoát khỏi cái chết.
Những hành động ngỡ như đơn giản nhưng cũng chính là hành động đầy ý nghĩa. Còn gì
giá trị hơn khi những giọt máu hồng đem đến cho bao người sự sống.
Hiến máu tự nguyện – một việc làm thiết thực giàu ý nghĩa nhân văn. Những con người
không mảy may suy nghĩ, tính toán thiệt hơn cho sức khoẻ bản thân. Chỉ có tình thương
yêu, chỉ có sự đồng cảm và sẻ chia với những người xung quang mới đưa họ đến việc làm
ấy. Hàng chục nghìn đơn vị máu của những con người ấy đã hoà chảy trong trái tim biết
bao người bệnh.
Hiến máu cứu người là việc làm cần thiết vì cộng đồng. Những con người những cuộc
đời bình dị đã và đang sẵn sàng chia sẻ sự sống với cộng đồng.
Dòng máu – sức sống từ những cơ thể khoẻ mạnh – truyền đến cho bao người thiệt thòi
hơn. Đó là hạnh phúc được chia sẻ, hạnh phúc khi thấy mình làm được điều có ích cho
những người xung quanh, cho xã hội.
Hiến máu nhân đạo chính là nghĩa cử cao đẹp, thể hiện sự tiếp nối truyền thống đạo đức,
lẽ sống của ông cha “lá lành đùm lá rách”, “thương người như thể thương thân”. Đó chính
là lẽ sống cần được tôn vinh, học tập.
Tuy nhiên, không ít người sống vô cảm, dửng dưng trước nỗi đau của đòng loại. Vì họ
chỉ nghĩ tới lợi ích của bản thân. Lối sống ấy cần phê phán, khước từ.
3. Bài học và hành động
Những việc làm của gia đình người anh hùng giúp tuổi trẻ ý thức sâu sắc hơn về lẽ
sống : “Sống là cho”.
Hiến máu nhân đạo được tuổi trẻ nhiệt tình tham gia. Phương trâm sống “Tuổi trẻ hành
động vì an sinh xã hội” ngày càng được tuyên truyền, hưởng ứng rộng rãi.
116
Nhiều cuộc vận động, nhiều phong trào “Hiến máu nhân đạo” đã thu được ‘những kết
quả đáng mừng.
Thanh niên giữ vai trò nòng cốt trong nhiều hoạt động.
Suy nghĩ của bản thân: Thấy mình hạnh phúc vì được chia sẻ, thấy cuộc sống có thêm ý
nghĩa cao đẹp.
Tấm gương như gia đình ông Nguyễn Phước Bửu Thanh xứng đáng được ca ngợi, tôn
vinh, được mọi người biết đến và nhân rộng trong cộng đồng.
Khẳng định lẽ sống cao đẹp.
ĐỀ 39. Trên tờ Tin nhanh Việt Nam (Vnexpress) có đăng tin sau:
“Hôm qua , lửa đã lan sang rừng Hoa Mai, khu rừng tràm 15 – 20 năm tuổi còn sót lại của
Vườn quốc gia U Minh Thượng (tỉnh Kiên Giang). Có thêm ít nhất 150 ha rừng bị thiêu
rụi. Đến 16 giờ, lửa vẫn bùng phát dữ dội, vượt qua tầm kiểm soát của lực lượng chữa
cháy.
Theo Cục Kiểm lâm (Bộ Nông Nghiệp và Phát triển nông thôn), nguyên nhân cháy là do
người dân đốt đồng, săn bắt thú rừng khiến lửa bén sang cây tràm. Chi cục Kiểm lâm tỉnh
cho hay, từ đầu mùa khô đến nay đã xảy ra 54 vụ cháy, làm 3.600 ha rừng bị thiêu rụi”.
Đọc bản tin trên, anh (chị) có suy nghĩ gì ?
DÀN Ý THAM KHẢO
1. Thực trạng
Nêu vai trò, tác dụng của rừng:
Rừng là nguồn tài nguyên quý giá : từ thảm thực vật, những loài cây gỗ quý đến những
loài thú hiếm...
117
Là lá phổi duy trì sự sống trên trái đất, rừng giúp cân bằng môi trường tự nhiên, điều hoà
khí hậu, là “kho vàng xanh” của cuộc sống.
Rừng đang bị tàn phá:
Rừng bị tàn phá bằng nhiều cách.
Cháy rừng là một hiện tượng phổ biến.
2. Nguyên nhân
Nguyên nhân: Bản tin nêu một sự việc: rừng Hoa Mai bị cháy ít nhất 150 ha, diện tích
ấy không nhỏ, đặc biệt là rừng tràm 15 – 20 năm tuổi. Nguyên nhân cảu vụ cháy rừng
khủng khiếp ấy là do “người dân đốt đồng, săn bắt thú rừng khiến cho lửa bén sang rừng
tràm”. Như vậy là 150 ha rừng bị cháy trụi là do sự bất cẩn và nhận thức nông cạn vụ lợi
của chính con người.
Chính con người là thủ phạm tàn phá màu xanh của rừng. Chính con người đang phá
hoại môi trường sống của mình và phá huỷ cả công sức lao động, thời gian lao động của
cộng đồng.
3. Giải pháp
Vấn đề bảo vệ rừng, bảo vệ môi trường đã trở nên hết sức cấp thiết.
Bác Hồ nhấn mạnh : “Vì lợi ích mười năm trồng cây”. Điều đó vô cùng có ý nghĩa, nhất
là trong tình hình hiện tại, khi mà diện tích những cánh rừng ngàu càng bị thuu hẹp ở mức
báo động. Vì vậy, cần phải có những biện pháp thiết thực, hữu hiệu để giải quyết vấn đề
này.
Cấp độ Nhà nước : Đưa ra các văn bản, luật bảo vệ môi trường, bảo vệ rừng. Có những
chính sách, những quy định cụ thể đối với công dân về vấn đề này.
118
Những việc trước mắt cần làm: tuyên truyền, giáo dục người dân về ý thức bảo vệ môi
trường, đặc biệt bảo vệ rừng ; khuyến cáo những lợi ích của rừng và ngượ lại tác hại cảu
việc chặt phá rừng, đốt rừng bừa bãi ; khuyến khích những công việc, hành động thiết thực
bảo vệ rừng.
Bản thân mỗi người với hành động cụ thể : trồng cây xanh, giữ gìn vệ sinh môi trường...
cũng là góp phần vào công cuộc bảo vệ môi trường.
Bảo vệ rừng, bảo vệ môi trường là nghĩa vụ và trách nhiệm của mỗi con người.
ĐỀ 40. Từ hình ảnh đồng tiền trong Truyện Kiều (Nguyễn Du), suy nghĩ về đồng tiền
trong cuộc sống hôm nay.
DÀN Ý THAM KHẢO
1. Đồng tiền trong Truyện Kiều
Là mục đích sống, mục đích hành động của rất nhiều hạng người trong xã hội, từ quan
lại, sai nha đến bọn buôn thịt bán người, lũ đầu trâu mặt ngựa... Khi là mục đích sống,
đồng tiền sẽ khiến những kẻ muốn đạt được nó phải chà đạp lên công lý, pháp luật, đạo
nghĩa và thậm chí là cả cuộc sống và hạnh phúc của người khác : “Một ngày lạ thói sai
nha/ Làm cho khốc hại chẳng qua vì tiền”.
Là phương tiện giải quyết mọi vấn đề, mọi vướng mắc trong cuộc sống, xã hội: “Có ba
trăm lạng việc này mới xong ”.
Là sức mạnh làm đảo lộn, đổi thay tất cả những giá trị trong cuộc sống : “Trong tay đã
sẵn đồng tiền/ Mặc lòng đổi trắng thay đen khó gì”, “Tiền lưng đã sẵn việc gì chẳng xong”.
Đồng tiền đã trở thành một thế lực đen tối trong xã hội, một thế lực có sức mạnh khủng
khiếp. Từ hành ảnh của đồng tiền, có thể thấy bối cảnh của thể chế chính trị (rối loạn, tham
tàn), tầm văn hoá của con người (thấp kém khi bị mê hoặc, quyến rũ bởi đồng tiền, bị đồng
119
tiền làm cho tha hoá, biến chất) và cả nỗi thống khổ của con người trong xã hội đồng tiền
ấy.
2. Đồng tiền trong cuộc sống hôm nay
a) Bản chất xã hội của đồng tiền
Là vật ngang giá chung, ra đời do nhu cầu trao đổi, giao thương của con người trong đời
sống xã hội, có vai trò tích cực trong các hoạt động kinh tế của xã hội.
Là một thứ tài sản vật chất có giá trị ngang với các tài sản vật chất khác.
Đồng tiền không xấu, Sự tốt – xấu của đồng tiền là do người sử dụng. Từ cách sử dụng
đồng tiền, có thể thấy bản chất của con người và xã hội.
b) Vị trí, vai trò và khả năng của đồng tiền trong thực tế đời sống hiện nay
Là một phương tiện rất tiện ích, giúp cho con người thoả mãn những nhu cầu vật chất
chính đáng của mình.
Là một phép thử làm bộc lộ bản chất, tầm văn hoá của con người:
Kiếm tiền và sử dụng đồng tiền trong khôn khổ pháp luật và đạo lý cho phép; sử dụng
đồng tiền như một phương tiện để đạt mục đích sống tốt đẹp (lý tưởng, khát vọng sống,
nhân đạo) là cách làm của những con người chân chính.
Kiếm tiền bằng con đường bất chính và bất chấp pháp luật, sử dụng đồng tiền vào mục
đích xấu (khống chế, khuất phục, mua chuộc, sử dụng người khác) là cách làm của những
con người bất chính.
Coi đồng tiền như mục đích sống sẽ trở nên tàn bạo, hèn kém, xấu xa.
c) Thái độ cần có đối với đồng tiền
120
không kì thị đối với đồng tiền, thậm chí cần trân trọng nếu đồng tiền là kết quả của mồi
hôi, công sức lao động, là thành quả xứng đáng với những gì con người đã nỗ lực cống
hiến, tích cực làm việc để có nó.
Không quỵ luỵ, phụ thuộc hoặc quá mê muội vì tiền sẽ dẫn đến đánh mất bản thân, đánh
mất sự tự do và nhầm lẫn các giá trị thực trong đời sống.
Phải rèn luyện bản lĩnh, tích luỹ hiểu biết và tích cực sống, tích cực làm việc để bằng nội
lực của mình mà đứng cao hơn đồng tiền và có cái nhìn đúng, cách sử dụng đúng với nó.
ĐỀ 41. Hiện nay, khủng bố đang là một vấn nạn có ảnh hưởng trên phạm vi toàn cầu. Anh
(chị) suy nghĩ như thế nào về hiện tượng này ?
DÀN Ý THAM KHẢO
1. Thực trạng
Khủng bố là hình thức đấu tranh xã hội cực đoan bằng bạo lực, dùng bạo lực làm thước
đo mức độ đấu tranh.
Khủng bố nhà nước : Nhà nước này dùng bạo lực có tổ chức để đàn áp, tấn công một
nhà nước khác. Có hai hình thức : bạo lực chính trị tạo sức ép và bạo lực vũ trang tấn công
huỷ diệt.
Các tổ chức khủng bố : Một nhóm người (cùng tôn giáo, đảng phái hoặc cũng động cơ,
mục đích) dùng bạo lực để gây sức ép với một thể chế chính trị, một bộ phận cư dân.
Khủng bố cá nhân : Dùng các hình thức bạo lực (dùng vũ lực, đe doạ dùng vũ lực...) đối
với cá nhân khác.
2. Nguyên nhân
121
Ẩn giấu đằng sau quan hệ giữa các giai cấp, các nhóm xã hội là các quan hệ lợi ích, đặc
biệt là lợi ích kinh tế. Xét đến cùng, khủng bố cũng là nhằm đạt được những lợi ích (kinh
tế, chính trị, quyền lực).
Sự xung đột, mâu thuẫn không giải quyết được giữa các tôn giáo, đảng phái trong xã
hội.
Sự ích kỷ, độc ác, vô nhân tính của con người khiến con người mất đi sự tỉnh táo của lý
trí, sự sâu sắc trong nhận thức.
3. Hậu quả
Đe doạ sự sống của một quốc gia, một dân tộc.
Đe doạ sự an toàn về tính mạng, của cải và an ninh xã hội ở các mức độ khác nhau.
Tạo nên những áp lực nặng nề về tâm lý.
Trong xã hội hiện nay, khủng bố đe doạ ảnh hưởng tới tất cả các quốc gia, các dân tộc,
phá vỡ nền hoà bình, tức là đi ngược lại với khát vọng của con người và lấy đi cơ hội phát
triển của các dân tộc.
Khủng bố là kẻ thù của con người và của tất cả các dân tộc chân chính. Vì vậy cần phải
loại trừ khủng bố (dù là dưới bất kỳ hình thức nào) ra khỏi cuộc sống của con người.
4. Giải pháp
Cần bắt đầu từ vấn đề gốc rễ của khủng bố: cần nhận thức đúng đắn về lợi ích và giải
quyết hài hoà những quan hệ lợi ích của các dân tộc, các giai cấp, các nhóm người trong xã
hội.
Khủng bố là vấn đề toàn cầu, phức tạp, khó giải quyết, đòi hỏi phải có sự chung tay góp
sức của nhiều quốc gia và của toàn nhân loại nói chung.
122
Kết hợp những giải pháp mang tính chính trị, không lạm dụng bạo lực trong ngăn chặn
khủng bố vì bạo lực sẽ nuôi dưỡng bạo lực. Thực tế cho thấy khi các tổ chức khủng bố bị
dồn ép sẽ càng điên cuồng hơn và đẩy bạo lực lên trình độ cao, quy mô lớn.
Ở mỗi quốc gia, cần xây dựng một xã hội công bằng, bình đẳng thực sự, không còn áp
bức bóc lột để hạn chế những mâu thuẫn, xung đột.
ĐỀ 42. Báo Tuổi trẻ ngày 12/7/2004 đưa tin : “Theo ban chỉ đạo tuyển sinh đại học năm
học 2004, sau hai đợt thi đã có 3186 thí sinh bị xử lý kỷ luật do vi phạm quy chế thi, trong
đó có 2637 thí sinh bị đình chỉ thi, chủ yếu do sử dụng tài liệu trong phòng thi. Hình thức
mang tài liệu, phao thi ngày càng tinh vi, chúng được giấu trong thước kẻ, điện thoại di
động, trong đế giày ”.
Hãy bình luận thực trạng đó.
DÀN Ý THAM KHẢO
1. Thực trạng
Mục đích: tuyển chọn đúng người có trình độ, năng lực, phù hợp với yêu cầu của bậc
học.
Yêu cầu: thực hiện nghiêm túc để đảm bảo chất lượng và sự công bằng giữa các thí sinh.
Số liệu đưa ra cho thấy sự xuống cấp về đạo đức của một bộ phận không nhỏ các thí
sinh dự kì thi tuyển sinh đại học : thiếu trung thực, gian lận trong thi cử, vi phạm quy chế
thi.
2. Nguyên nhân
Sự mâu thuẫn giữa nhu cầu và khả năng, giữa yêu cầu của các kì thi và khả năng đáp
ứng yêu cầu của thí sinh.
Sự thiếu ý thức, thiếu tôn trọng nội quy do kém cỏi về nhân cách.
123
3. Hậu quả
Đối với kì thi : Làm rối loạn kỉ cương phòng thi, ảnh hưởng đến yêu cầu chất lượng bài
thi, gây ra sự mất công bằng khi đánh giá chất lượng bài thi.
Đối với thí sinh : Những thí sinh nghiêm túc sẽ bị ức chế, ảnh hưởng đến chất lượng làm
bài và mất quyền được hưởng sự công bằng trong đánh giá. Những thí sinh không nghiêm
túc nếu bị phát hiện sẽ bị xử lý, kỉ luật, huỷ bài thi, nếu không bị phát hiện sẽ có một kết
quả giả tạo và một thói quen xấu làm ảnh hưởng đến cuộc sống và nhân cách thí sinh.
Đối với cộng đồng : Gây mất niềm tin vào chất lượng và sự nghiêm túc của kì thi; là
điều kiện để tiêu cực tiếp tục nảy sinh và phát triển.
4. Giải pháp
Thái độ cần có : cần nghiêm khắc phê phán hiện tượng này vì nó tạo ra những ảnh
hưởng xấu đến cá nhân và cộng đồng, tạo ra một môi trường giáo dục giả, bằng cấp giả,
trình độ giả.
Tiếp tục thắt chặt kỉ luật trong phòng thi, đề ra chính sách xử lí thật nghiêm minh để
cảnh giới.
Các nhà giáo dục cần xây dựng chương trình đổi mới và hoàn thiện phương pháp truyền
thụ kiến thức, tăng cường giáo dục ý thức, đạo đức cho HS.
Người học cần có ý thức tu dưỡng, rèn luyện để nâng cao trình độ, nắm vững kiến thức
và có tinh thần kỉ luật cao.
Tất cả các giải pháp này phải thực hiện một cách đồng bộ bằng tinh thần nghiêm túc.
ĐỀ 43. Nhiều người cho rằng, giới trẻ ngày nay không quan tâm đến quá khứ của dân tộc.
Song gần đây, sự ra đời của hàng loạt cuốn nhật kí chiến tranh toạ ra một “cơn sốt” thu hút
sự quan tâm của rất nhiều người, trong đó không ít bạn đọc trẻ tuổi.
124
Anh (chị) suy nghĩ gì về vấn đề này ?
DÀN Ý THAM KHẢO
1. Thực trạng
Đây là một hiện tượng có thật ở một bộ phận không nhỏ các bạn trẻ : thờ ơ với quá khứ,
với lịch sử, kém hiểu biết về chính đất nước quê hương mình.
Song cũng không ít thanh thiếu niên say mê đọc các cuốn nhật kí chiến tranh:
Sự ra đời của hàng loạt những cuốn nhật ký chiến tranh trong thời gian gần đây là điều
có thật : Nhật kí chiến tranh (Chu Cẩm Phong), Bé trọc (Phạm Việt Long), Tài hoa ra trận
(Hoàng Thượng Lân), Nhật kí (Dương Thị Xuân Quý), Nhật kí chiến trường (Nguyễn Văn
Giá), Nhật ký Vũ Xuân (Vũ Xuân), Nhật kí Nguyễn Ngọc Tấn (Nguyễn Thi), Mùa hè cháy
(Quý Hải), Nhật kí Đặng Thuỳ Trâm (Đặng Thuỳ Trâm), Mãi mãi tuổi hai mươi (Nguyễn
Văn Thạc).
Những cuốn nhật ký này, ở mức độ khác nhau, đã thu hút được mối quan tâm của công
chúng độc giả. Qua số lần tái bản, số lượng bản in và ảnh hưởng trong dư luận xã hội, có
thể thấy rõ điều đó
2. Nguyên nhân
Môi trường sống có nhiều thay đổi: đời sống vật chất lên cao, sự tiếp xúc văn hoá nhiều
làm nảy sinh những cám dỗ tuy tầm thường song rất khó cưỡng lại, nhất là với tuổi trẻ vốn
tò mò và ham thích cái mới ; sự phân hoá giàu nghèo quá rõ rệt và cơ sở của sự giàu nghèo
không phải lúc nào cũng là năng lực thực sự khiến những bài học giáo dục đạo đức mất đi
tính thuyết phục cần có sẽ làm giảm dần nhu cầu hoàn thiện bản thân, tăng nhu cầu hưởng
thụ và mở đường cho một lối sống ích kỉ, sống hời hợt, tầm thường...
125
Cách tuyên truyền, giáo dục thanh niên hiện nay còn giáo điều và nặng tính hình thức:
thiên về hô hào, kêu gọi chung chung mà thiếu những tấm gương điển hình thực sự của đời
sống trong thế hệ thanhh niên và trong cả thể hệ đi trước (trong khi lớp trẻ ưa nhìn vào
thực tế, không thích lối lí thuyết suông).
Bản thân lịch sử luôn chứa đựng những vấn đề phức tạp. Cách nói áp đặt, thiên về
khuynh hướng “tô hồng” như hiện nay trở nên kém hấp dẫn nếu không muốn nói là gây
phản cảm : những con số khô khan không có khả năng thu hút , những cách nói đơn giản,
xuôi chiều, dễ dãi không thể thuyết phục. Dần dần, không ít người thiếu niềm tin và sự
quan tâm tới những bài học lịch sử cũng thiếu luôn cả sự quan tâm tới quá khứ của dân tộc.
Sự nhiễu loạn và thiếu kiểm soát cảu các luồng thông tin có thể gây hoang mang, dao
động, thậm chí gây mất niềm tin vào tính thực tế của những bài học lịch sử. Sự hoài nghi là
một trong những cơ sở dẫn đến thái độ chối bỏ.
Là những trang sách được viết trong thời kì chiến tranh, ngay trên chiến trường, dọc
đường hành quân, giữa những cuộc chiến nên nó mang rõ hơi thở, không khí và tất cả
những ý vị thật nhất của chiến tranh : sự tàn khốc của chiến tranh, bom đạn, những ảnh
hưởng mà nó tạo ra cho cuộc sống và quan hệ của con người…
Là những ghi chép chân thực nhất về cuộc sống và suy nghĩ, nhận thức và tình cảm của
những người trực tiếp tham gia chiến tranh (tác giả là những người lính, những nhà văn đã
trực tiếp có mặt và đã hi sinh trên chiến trường trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và
chống Mĩ), nó đã cho người đọc một cái nhìn đầy đủ về cuộc chiến tranh của dân tộc với
tất cả những mặt tích cực và tiêu cực có thể có: ý nghĩa tốt đẹp của cuộc kháng chiến (bảo
vệ độc lập, bảo vệ quyền con người) và cả sự tàn khốc không thể tránh khỏi của chiến
tranh (ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống, sinh mạng, hạnh phúc của con người); sự vững
vàng của niềm tin, lý tưởng và những phúp hoang man, dao động; hành động hi sinh anh
126
dũng và sự hèn kém tầm thường ( ganh ghét, đố kị, hèn nhát)… Tất cả đều được thể hiện
một cách chân thật nhát trong những trang nhật kí.
Là những trang sách “có lửa” bởi sau tất cả những bộn bề của thực tế, suy nghĩ, cảm xúc
là niềm tin trong sáng, là ý thức hi sinh, là nghị lực sống và tinh thần dâng hiến – cái phần
đẹp đẽ nhất của con người trong cuộc chiến – là sự thăng hoa tuyệt vời của tâm hồn con
người trong một điều kiện không bình thường của dân tộc. Chính sự không tô vẽ giả tạo
của tất cả những gì trước đó đã khiến cho điều cuối cùng này trở nên tràn đầy sức thuyết
phục để làm rung động lòng người.
3. Giải pháp
Điều quan trọng nhất không phải là giáo dục mà là cách giáo dục thanh niên : giáo dục
bằng thực tế, không lạm dụng cách nói lí thuyết suông. Chính thực tế cuộc sống và thái độ
sống của các thế hệ đi trước (ông bà, cha mẹ, thầy cô giáo, các nhà quản lý, nhà lãnh
đạo…) sẽ là bài học tốt nhất, trường học tốt nhất để giáo dục thanh niên.
Bản thân những người trẻ tuổi cần có thêm học thức, hiểu biết để phân biệt và điều
chỉnh hành vi, thái độ và ứng xử trong cuộc sống, không lãng phí các giá trị thực sự trong
đời sống của chính mình và không tách mình ra khỏi dòng chảy chung của cuộc sống dân
tộc.
ĐỀ 44. “Cây lớn một ôm, khởi sinh từ một cái mầm nhỏ, đài cao chín tầng, khỏi đầu từ
một sọt đất, đi xa ngàn dặm, bắt đầu từ một bước chân”(Lão Tử).
Anh (chị) hiểu thế nào về quan niệm trên ?
DÀN Ý THAM KHẢO
127
Cây lớn một ôm, dào cao chín tầng, ngàn dặm là sự trưởng thành vững chắc, thành tựu
to lớn, kì vĩ, khoảng cách lớn không thể dễ dàng vượt qua, cũng là kết quả của quá trình
sinh thành và phát triển lâu dài, bền bỉ, của công phu xây đắp kiên trì và sức mạnh vượt
qua gian khó.
Khởi sinh, khởi đầu, bắt đầu: Thời điểm đầu tiên, những nỗ lực, cố gắng đầu tiên, hành
động đầu tiên.
Một cái mầm nhỏ, một sọt đất, một bước chân : Những cái nhỏ nhoi, ít ỏi tưởng như
không đáng gì.
Lão Tử đã đưa ra hai hệ thống hình ảnh mà hệ thống này là khởi đầu của một quá trình –
một cái khởi đầu rất đơn giản, nhỏ nhoi và hệ thống kia là kết thúc cuả một quá trình ấy –
một kết thúc huy hoàng, tráng lệ, để từ đó đưa ra một quan niệm : Không có cái khởi đầu
đơn giản, nhỏ nhoi thì cũng không có điểm kết thúc huy hoàng, tráng lệ. Nếu không chăm
bón, xây dựng, vun trồng, nếu không hành động và có ý thức hành động thì sẽ không thể
có kết cục tốt đẹp.
Đặc trưng cơ bản nhất của cuộc sống là luôn tồn tại trong một quá trình vận động, hoặc
theo hướng đi lên để hoàn thiện, bồi đắp dần, hoặc theo hướng đi xuống mà tàn lụi, phôi
pha, hủy hoại dần. Trong cuộc sống, không có điều gì bỗng dưng mà có (cũng không bỗng
dưng mà mất đi). Mọi cái đó, sự thành đạt, thành tựu đều là kết quả của một quá trình nỗ
lực phấn đấu rèn luyện, bền bỉ làm việc mới đạt được.
Trong cả quá trình, bước khởi đầu bao giờ cũng rất quan trọng. Vì để có nó, cần cả ý
thức, nỗ lực và niềm say mê, lòng nhiệt thành. Để thực hiện nó, cần hiểu cả quá trình cũng
như xác định rõ mục tiêu để biết đích xác cần bắt đầu từ đâu và bắt đầu như thế nào.
128
Cái khởi đầu khi thực hiện được sẽ có tác dụng tích cực : khởi động cả một quá trình,
tạo hứng thú và niềm tin, kích thích hành động tiếp tục diễn ra để tiến tới hoàn tất.
3. Bình luân, đánh giá
Đúng vì nó thể hiện được những nhận thức chính xác về mỗi quan hệ giữa khởi đầu và
kết quả, về vai trò của cái khởi đầu trong thực tế đời sống.
Sâu sắc vì đưa ra một bài học cuộc sống : không nên thụ động chờ đợi mà nên chủ động,
tích cực hành động dù bằng những việc làm đơn giản nhất, vì chỉ có thế mới thu hẹp được
khoản cách tới sự hoàn tất, thành công.
ĐỀ 45. Tục ngữ có câu : “Cái khó bó cái khôn”.
DÀN Ý THAM KHẢO
Cái khó : Có thể hiểu là khó khăn, vướng mắc, là sự thiếu hụt, khiếm khuyết hay sự
nghèo khổ, túng thiếu.
Đây chính là những cản trở đối với con người trong cuộc sống.
Bó : Trói buộc, hạn chế, ngăn cản.
Cái khôn : Là sự hiểu biết, tinh thông, là khả năng suy xét, xử sự khéo léo, thông minh
để đem lại những lợi ích tối đa.
Những khó khăn, trở ngại, thiếu hụt, khiếm khuyết, nghèo khổ, túng quẫn sẽ cản trở, hạn
chế sự hiểu biết và khả năng suy xét, ứng phó của con người.
129
a) Vì sao “cái khó” có thể “bó cái khôn” ?
Để giải quyết một công việc, hoàn thành một kế hoạch, đạt được một mục tiêu trong
cuộc sống, con người luôn cần đảm bảo được hai yếu tố : hoàn cảnh thuận lợi và nội lực
vững mạnh. Nội lực vững sẽ giúp con người nhìn nhận, lập kế hoạch và giải quyết mọi
việc một cách chắc chắn, sáng suốt và có hiệu quả cao. Hoàn cảnh thuận lợi sẽ khiến mọi
việc tiến hành theo đúng dự tính, kế hoạch và đạt hiệu quả ở mức độ cao nhất.
Sự không thuận lợi của hoàn cảnh sẽ là một lực cản đáng kể trong toàn bộ quá trình thực
hiện các công việc, kế hoạch, mục tiêu của đời sống :
Khó khăn, trở ngại,vướng mắc sẽ khiến mọi việc không diễn ra trôi chảy theo đúng dự
tính, thậm chí có thể tạo sự ách tắc trong quá trình vận hành.
Thiếu hụt, khiếm khuyết sẽ hạn chế tầm nhìn, cản trở khả năng suy nghĩ, tìm kiếm giải
pháp.
Nghèo khổ, túng quẫn khiến những giải pháp, cách thức, kết hoạch không có cơ sở vật
chất để tiến hành.
b) Khi nào “cái khó” có thể “bó cái khôn” ?
Khi cái khó vượt qua phạm vi và khả năng giải quyết của con người.
Khi nội lực của con người kém cỏi (hiểu biết hạn chế, sức lực yếu ớt, kĩ năng vụng,
kém, bản lĩnh non yếu…)
Khi thiếu sự đồng lòng nhất trí, sự phối hợp ăn ý, hỗ trợ tích cực của người khác.
c) Làm thế nào để “cái khó” không “bó cái khôn” ?
Cần phát triển tối đa mội lực của bản thân : tích lũy hiểu biết, hình thành kinh nghiệm,
hoàn thiện kĩ năng và nhất là phải rèn luyện bản lĩnh để có ý thức và niềm tin vượt lên mọi
gian khó.
130
Cần xây dựng mối quan hệ tốt đẹp với các cá nhân khác, là cách để ta sẽ nhận được sự
giúp đỡ của họ những khi ta gặp khó khăn trong cuộc sống.
Dù sự chuẩn bị có thể chưa đủ, dù khó khăn gặp phải quá lớn thì mỗi người cũng không
thể và không nên cho phép mình buông xuôi. Cần bình tĩnh nhìn nhận, phân tích, đánh giá
tình hình, tìm phương án giải quyết để cho dù không thành công cũng sẽ giảm thiểu được
thiệt hại.
Trên thực tế, những điều kiện khó khăn, trở ngại có thể tạo ra những ảnh hưởng tiêu cực
đối với quá trình lao động, học tập, những nỗ lực phấn đấu của con người. Vì thế, ý nghĩa
của câu tục ngữ trước hết là ở chỗ nó phản ánh chính xác mối quan hệ, vai trò, ảnh hưởng
của hoàn cảnh đối với mọi hoạt động sống của con người, đồng thời nó cũng có ý nghĩa
như một lời cảnh báo, nhắc nhở : Khi bắt tay vào việc, nên xem xét, nghiên cứu, tìm hiểu
một cách thận trọng, kĩ lưỡng để có sự chuẩn bị ứng phó tốt nhất.
Dù ảnh hưởng của điều kiện, hoàn cảnh là không thể phủ nhận song nếu lấy cái khó
khăn của điều kiện, hoàn cảnh làm cơ sở để bao biện cho việc đầu hàng, lùi bước là một sự
ngụy biện. nhìn từ bên ngoài, cách làm ấy có thể gợi sự cảm thông song về thực chất, nó
chỉ là biểu hiện sự kém cỏi của bản lĩnh và ý thức nên cần bị phê phán.
ĐỀ 46. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng nói : “Có tài mà không có đức là người vô dụng, có
đức mà không có tài thì làm việc gì cũng khó”.
DÀN Ý THAM KHẢO
131
Đức : Cái biểu hiện tốt đẹp của đạo lý trong tính nết, tính cách, hành động của con
người.
Tài : Khả năng đặc biệt, năng lực xuất sắc để hoàn thành tốt và có sáng tạo trong một
lĩnh vực, một công việc nào đó.
Vô dụng : Không có ích, không dùng được và việc gì. Đây là tình trạng thừa, vô ích, vô
giá trị của con người trong cuộc sống.
Làm việc gì cũng khó : Phải cố gắng nhiều hơn, vất vả nhiều hơn mới có thể hoàn thành.
Nội dung câu nói : Vai trò quan trọng của đức và tài trong cuộc sống con người.
a) Vì sao “có tài mà không có đức là người vô dụng” ?
Đức giúp con người biết phân biệt đúng – sai, tốt – xấu, hay – dở và hướng con người
tránh cái xấu, cái sai, cái dở để phấn đấu hướng tới cái đúng, cái hay, cái tốt trong cuộc
sống.
Đức chi phối hoạt động và quan hệ của con người khiến con người hành động không chỉ
vì bản thân mình mà còn vì người khác, giúp người ta điều hòa các mối quan hệ giữa cá
nhân với cá nhân, giữa cá nhân với cộng đồng. Khi ấy, những nỗ lực phấn đấu của con
người sẽ có giá trị với tất cả mọi người.
Khi không có đức, con người sẽ nhầm lẫn các giá trị, sẽ hành động sai lầm, mù quáng.
Khi ấy, họ không những không đem lại lợi ích cho xã hội mà còn gây ra những tác hại để
phá hoại cuộc sống chung.
b) Vì sao “có đức mà không có tài làm việc gì cũng khó” ?
132
Có tài, con người sẽ nhận biết tôt, nắm bắt chính xác không chỉ từng phần mà là toàn bộ
công việc trong quá trình của nó để xác định rõ mấu chốt, trọng tâm của phần việc cần giải
quyết.
Có tài, con người sẽ xử lí đích đáng, có hiệu quả cao các phần việc cần làm để hoàn
thành tốt công việc.
Không có tài, con người sẽ không thể nhận biết được một cách chính xác yêu cầu của
công việc và khó có thể xử lí một cách đích đáng các yêu cầu ấy. Vì vậy, công việc dù có
hoàn thành cũng sẽ mất nhiều thời gian, công sức mà hiệu quả lại không cao.
Tài và đức là hai phẩm chất khác nhau, thuộc hai phạm vi khác nhau của đời sống con
người : tài liên quan đến trí tuệ, sự khéo léo và khả năng sáng tạo, đức liên quan đến lòng
tốt, ý thức đạo đức và tinh thần vị tha.
Trong cuộc sống, tài và đức luôn có mối quan hệ mật thiết với nhau vì có thể hỗ trợ, bổ
sung cho nhau để con người trở nên hoàn thiện.
Cần coi trọng đức và tài, tuyết đối tránh cách nhìn nhận, đánh giá cực đoan dẫn đến đề
cao quá mức tài hoặc đức bởi đó là cái nhìn lệch lạc sẽ dẫn đến sự phát triển lệch lạc cảu
con người.
Lời dạy của Bác có ý nghĩa sâu sắc đối với thanh niên, HS : cần rèn đức, luyện tài để
đứng vững trong cuộc sống.
ĐỀ 47. Trong bài kí để danh tiến sĩ khoa Nhâm Tuất niên hiệu Bảo Đại thứ ba Thân Nhân
Trung khẳng định : “Hiền tài là nguyên khí của cuốc gia”.
Anh (chị) có suy nghĩ gì về quan niệm trên ?
DÀN Ý THAM KHẢO
133
Hiền tài : người có tài cao, học rộng, đức lớn.
Nguyên khí : Khí chất ban đầu làm nên sự sống còn và phát triển của một thực thể.
Hiền tài có vai trò quan trọng trong công việc, tạo nên sự sống còn của một quốc gia.
a) Hiền tài có khả năng gì ?
Người có tài cao, học rộng sẽ có khả năng nhận thức sâu sắc về mọi vấn đề của đời sống
con người và xã hội để phân biệt tốt – xấu, đúng – sai, hay – dở, tiến bộ - lạc hậu… Từ đó,
họ sẽ tìm ra hướng đi đúng đắn để giải quyết mọi vấn đề trong đời sống. Sự đóng góp của
người có tài năng kiệt xuất còn ở chỗ nhìn ra quy luật vận động, vạch ra hướng tất yếu, tích
cực và thúc đẩy xã hội vận động đi lên.
Người có đức lớn có khả năng thu phục nhân tâm, quy tụ lòng người và trở thành tấm
gương sáng, tạo ra những ảnh hưởng tích cực đến cả cộng đồng.
b) Vai trò của hiền tài
Những giá trị vật chất và tinh thần mà hiền tài tạo ra sẽ góp phần làm nên sự cường
thịnh của tập thể, của cộng đồng, của quốc gia. Khi một quốc gia có sức mạnh, họ sẽ tự
bảo vệ được mình và ngày càng phát triển vững mạnh hơn.
Con đường và cách thức mà hiền tài vạch ra không chỉ có lợi cho sự phát triển trước mắt
mà còn tạo nên những ảnh hưởng có lợi cho tương lai sau này của tập thể, của cộng đồng,
của quốc gia.
Khi quốc gia có nhiều hiền tài và biết sử dụng đúng, phát huy được tối đa năng lực của
hiền tài, quốc gia ấy sẽ có một nội lực vững chắc và có một sức mạnh vô địch.
134
c) Làm thế nào để có hiền tài ?
Phát triển giáo dục bằng những chính sách và chiến lược hợp lí, lâu dài.
Phải phát hiện và bồi dưỡng nhân tài bằng những chương trình đặc biệt.
Phải có chính sách trọng dụng và ưu đãi hiền tài để kích thích sự sáng tạo, khả năng
cống hiến.
Là một đánh giá đúng về khả năng, vai trò của hiền tài, về mối quan hệ giữa hiền tài với
sự thịnh – suy của đất nước.
Là một chân lý muôn thuở, vĩnh viễn đúng : ở bất kì quốc gia nào, thời đại nào, hiền tài
cũng có vai trò quan trọng.
Có ý nghĩa gợi mở một bài học về chính sách, cách ứng xử đối với hiền tài.
ĐỀ 48. Giữa vùng đất khô cằn sỏi đá, cây hoa đại vẫn mọc len và nở ra những chùm hoa
thật rực rỡ.
Hãy trình bày suy nghĩ của anh (chị) từ hiện tượng trên ?
DÀN Ý THAM KHẢO
1. Thực trạng
Một vùng sỏi đá khô cằn : Môi trường sống khắc nghiệt, thiếu đi những điều kiện để sự
sống tồn tại và phát triển.
Cây hoa đại : Loại cây yếu ớt, bé nhỏ, cũng là loại cây bình thường, vô danh, ít người
chú ý.
Mọc lên : Khẳng định sự tồn tại và phát triển.
135
Nở ra những chùm hoa thật rực rỡ : Tạo nên một giá trị từ chính sự sống của mình để
khẳng định ý nghĩa tồn tại và đóng góp cho cuộc sống.
Cây hoa đại chỉ mọc lên giũa vùng sỏi đá khô cằn khi nó có một sức sống bền bỉ, một nỗ
lực tìm kiếm nguồn sống trong chính môi trường sống đầy khắc nghiệt ấy.
Cây hoa đại chỉ có thể nở ra những chùm hoa rực rỡ khi mà nó có khả năng trổ hoa, có
sự nỗ lực cố gắng để chiến thắng điều kiện khắc nghiệt, có tình yêu với cuộc sống để đi
đến trọn vẹn con đường sống của chính nó.
Đây là một hiện tượng tự nhiên rất bình thường mà ta có thể tìm thấy ở nhiều nơi quanh
minh.
Từ hiện tượng này, có thể liên hệ với những hiện tượng tồn tại trong cuộc sống con
người :
Sống trong môi trường, điều kiện sống thuận lợi, có người biết tận dụng điều kiện để
phát triển tối đa năng lực của bản thân, khẳng định chính mình và đóng góp cho cuộc sống,
song cũng có người ỷ lại vào điều kiện mà không nỗ lục cố gắng, chỉ biết hưởng thụ, dẫn
đến lãng phí thời gian, tiền bạc, tâm huyết, tình cảm của người thân. Sự lãng phí ấy là vô
cùng đáng trách.
Không gặp được những thuận lợi trong cuộc sống, có người đã sống một cách khó khăn,
chật vật, chán nản buông xuôi và dẫn tới thất bại. trường hợp này có thể cảm thông song
cũng không nên đồng tình vì tuy hoàn cảnh có vai trò quan trọng song những nỗ lực vươn
lên để chiến thắng hoàn cảnh, coi điều kiện khắc nghiệt của hoàn cảnh là một thử thách để
tự khẳng định khả năng và bản lĩnh của mình. Những đóng góp, cống hiến hay những
thành tựu, kết quả đạt được trong điều kiện đó rất cần được tôn vinh như những tấm gương
sáng cho mọi người học tập.
136
Để có thể vượt qua khó khăn mà có những đóng góp, cống hiến trong cuộc sống, con
người cần có nghị lực, ý chí, cần có năng lực, khả năng song cũng rất cần sự ssoongj viên,
khích lệ, tình yêu và niềm tin của người thân cũng như cả cộng đồng. Bởi vậy, cộng đồng
cần có cách nhìn nhận, đánh giá đúng đắn về những đóng góp của những người ở hoàn
cảnh đặc biệt, đồng thời cũng nên có những chính sách hỗ trợ, giúp đỡ để họ nhanh chóng
vượt qua mọi khó khăn trong cuộc sống.
ĐỀ 49. Trong vở kịch Hồn trương ba, da hàng thịt, tác giả Lưu Quang Vũ đã để nhân vật
Trương Ba bày tỏ quan niệm sống của mình là : “Không thể bên ngoài một đằng bên trong
một nẻo”.
Anh (chị) nghĩ như nào về quan điểm trên ?
DÀN Ý THAM KHẢO
Bên trong : Là thế giới nội tâm của còn người (gồm nhận thức, tư tưởng và khát vọng).
Đây là phần làm nên ý thức, chất người cao quý trong con người. Nếu thế giới bên trong
đạt được sự toàn vẹn, hoàn thiền, con người sẽ có được những phẩm chất tốt đẹp, quý giá,
sống một đời sống tinh thần phong phú, sâu sắc. Đây cũng là một phần mà người ta không
nhìn thấy được, chỉ có thể cảm nhận qua tiếp xúc, tìm hiểu và gắn bó.
Bên ngoài : Là cái có thể quan sát, nhận biết bằng thị giác (gồm hình thức, hành vi, lời
nói, việc làm).
Quan hệ giữa bên ngoài và bên trong : Thường là quan hệ thống nhất – cái bên ngoài là
biểu hiện cụ thể của cái bên trong và ngược lại, cái bên ngoài cũng được cái bên trong quy
định, chi phối.
Bên ngoài một đằng, bên trong một nẻo : không có sự hài hòa, thống nhất của bên ngoài
và bên trong, tức là lời nói, việc làm không thống nhất với suy nghĩ, tình cảm, nhận thức.
137
Sự không thống nhất này sẽ khiến con người rơi vào tình trạng hoặc là sống giả tạo, hoặc
trở nên lẹch lạc, mất thăng bằng. Dù ở trường hợp nào cũng đều là bi kịch.
Ý nghĩa chung : Thể hiện một quan điểm sống : Cần phấn đấu để đạt được sự hài hòa,
cân bằng giữa nhận thức và hành vi, giữa cái bên trong và cái bên ngoài, đó chính là cách
sống để con người đạt được sự thanh thản.
a) Thực tế cuộc sống của nhân vật Trương Ba
Bên trong : Gắn liền với phần hồn Trương Ba – một người làm vườn chăm chỉ, cần cù,
khéo léo, tinh tế đã nâng niu chăm sóc vườn cây, một con người mẫu mực, sống đạo đức
và giàu tình nghĩa (yêu thương vợ con, chăm sóc các cháu, quan tâm tới xóm giềng). Đó là
những phẩm chất quý giá khiến Trương Ba được mọi người nể trọng, quý mến.
Bên ngoài : Gắn liền với xác hàng thịt – là người thô bạo, tham lam, coi trọng sự hưởng
thụ vật chất.
Vì một sự nhầm lẫn nên cả hai con người này đã bị đẩy vào một tình thế éo le : hồn
Trương Ba phải sống nhờ trong xác anh hàng thịt. Vấn đề là ở chỗ hồn Trương Ba vấn có
nhưng nhu cầu về tinh thần song lại không thể điều khiển được xác anh hàng thịt – tuy chỉ
là thân xác âm u đui mù song vẫn có tiếng nói riêng, vẫn đòi hỏi được thỏa mãn nhu cầu về
vật chất. Cả nhu cầu vật chất và nhu cầu tinh thần đều tự nhiên, chính đáng song trong
trường hợp này nó lại trở nên mâu thuẫn, không thể cùng tồn tại.
Kết quả : Trong sự xung đột, nhu cầu thể xác lại có phần thắng thế và cái thể xác phàm
tục kia lại có thể lên tiếng nhạo báng nhu cầu cao quý của linh hồn – cái nhu cầu mà nấu
được đáp ứng sẽ khiến con người sống thanh thản và đẹp đẽ hơn. Đây là một điều phi lý và
đau lòng bởi phần xác đã xúc phạm, đã làm tổn thương đến phần hồn.
b) Trong cuộc sống của con người hiện nay
138
Ở một số người có sự hòa hợp giữa bên trong và bên ngoài. Đó là khi cái bên trong – đời
sống tinh thần – thật sự mạnh mẽ để tạo thành một bản lĩnh sống, bản lĩnh văn hóa có thể
chi phối, điều khiển lời nói, việc làm để cái bên ngoài thực sự là biểu hiện của thế giới bên
trong. Khi ấy, con người được sống là mình, con người khẳng định được cái tôi của bản
thân đồng thời cũng tạo cho mình một khả năng để chinh phục, thu hút người khác, tức là
không chỉ sống tốt mà còn được mọi người yêu mến.
Có một bộ phận không nhỏ những người không tạo được sự hài hòa giũa bên ngoài và
bên trong.
Bên trong tốt đẹp, có nhân tính, có lương tâm, có khả năng nhận thức, hiểu biết nhưng
không thắng được hoàn cảnh, bị hoàn cảnh xô đẩy đến chỗ có những hành vi trái với lương
tâm, trái với chuẩn mực đạo đực. Đó là trường hợp con người phải sống leechij lạc, mất
thăng bằng.
Bên trong kém cỏi, tầm thường song ở vào vị trí buộc phải tỏ ra mình có đạo đức, có
hiểu biết, có tình cảm cao thượng. Đó là trường hợp con người phải sống giả tạo.
3. Giải pháp
Trang bị cho mình nhận thức, hiểu biết để có thể phân biệt đúng – sai, rèn luyện bản lĩnh
để có thể tự kiểm soát mọi hành vi, để không chạy theo dục vọng tầm thường, không sa đà
vào lối sống buông tuồng, dung tục. Bên cạnh đó, cũng cần quan tâm đến bản thân mình,
quan tâm đến những nhu cầu, nguyện vọng chính đáng dù là bình thường nhất để được
sống một cách thoải mái, tự nhiên.
Cố gắng tìm sự hài hòa giữa nhu cầu về tinh thần và nhu cầu về vật chất để tạo nên một
cuộc sống cân bằng ở mức độ nhất định. Đây là cách đối xử công bằng và nghiêm túc với
bản thân mình, tạo cho mình quyền được hạnh phúc.
139
ĐỀ 50. Anh (chị) hãy trình bày những suy nghĩ của mình về tình trạng nghiện Internet
trong tuổi trẻ học đường hiện nay.
DÀN Ý THAM KHẢO
1. Thực trạng
Sự bùng nổ của dịch vụ Internet : Ở thành phố, hiếm có một đường phố nào không có
một vài cửa hàng dịch vụ Internet có vài chục máy tính được nối mạng với những thông tin
quảng cáo hấp dẫn như “đường truyền tốc độ cao”, “giá rẻ”, “game mới”…
Ngay cả ở các vùng nông thôn, dich vụ Internet cũng trở nên rất phổ biến. Mật độ các
cửa hàng không dày đặc như ở thành phố song muốn tìm không phải là việc khó khăn.
Đối tượng khách hàng của dịch vụ này rất đa dang, trong đó phần lớn là thanh niên,
HS của các cấp học, từ THCS, THPT đến sinh viên các trường cao đẳng, đại học và trung
học chuyên nghiệp.
Thời gian phục vụ của các cửa hàng dịch vụ Internet là 24/24 giờ do nhu cầu của
khách hàng.
Hiện tượng ngồi lì trong quán Internet suốt ngày đêm đã trở nên rất phổ biến ở lứa
tuổi học đường. Họ thích, say mê đến mức lên mạng đã trở thành một thói quen khó bỏ.
2. Nguyên nhân
Những lợi ích có thể có được từ mạng Internet : nguồn thông tin vô cùng phong phú
(tri thức, thời sự, kinh tế, văn hóa…), nguồn giải trí dồi dào (phim ảnh, âm nhạc, trò chơi
điện tử…), khả năng liên lạc cao (chat, email…).
Sức hấp dẫn “chết người” của Internet : phim ảnh đồi trụy, các trò chơi điện tử trực
tuyến, thế giới ảo mà Internet tạo ra… đều đánh trúng và tâm lí hiếu kì, ưa phiêu lưu mạo
hiểm của giới trẻ. Sự thiếu kiểm soát của nhà nước và thiếu lương tâm, trách nhiệm của các
140
chủ dịch vụ khiến cho những sản phẩm này càng có khả năng bành trướng quy mô và tầm
hảnh hưởng của nó.
3. Hậu quả
Tạo nên một sự lãng phí lớn : thời gian, tiền của, sức lực là những thứ mà mạng
Internet có thể lấy đi ở con nghiện. Không hiếm người kiệt sức ngay trước màn hình máy
tính. Không hiếm HS, sinh viên bỏ bê học hành, thậm chí nghỉ học triền miên. Hiện tượng
lấy cắp tiền của, đồ đạc của gia đình để phục vụ cho nhu cầu Internet cũng trở nên phổ
biến.
Tác động tiêu cực đến tinh thần và nhân cách : Việc sống triền miên trong thế giới ảo
dẫn đến lệch lạc trong khả năng nhận thức, mất dần khả năng phản ứng và hòa nhập với thế
giới hiện thực. Nguy hại nhất là ảnh hưởng của các loại phim ảnh đồi trụy, các trò chơi
game bạo lực làm nảy sinh và kích thích những bản năng xấu, hành vi không lành mạnh
(quan hệ tình dục không lành mạnh, cưỡng bức, giết người, lừa đảo, trộm cắp…), không
chỉ tồn hại đến chính bản thân người nghiện mà còn tạo sự bất ổn trong đời sống cộng
đồng.
Lứa tuổi học đường là nguồn nhân lực chính trong tương lai của cả gia đình và cộng
đồng xã hội. Mọi ảnh hưởng tiêu cực tới lứa tuổi này đều sẽ tác động trực tiếp đến sự phát
triển lâu dài cuả toàn xã hội.
4. Giải pháp
Kinh doanh dịch vụ Internet là loại hình kinh doanh nằm trong khuôn khổ cho phép
cảu pháp luật nên không thể ngăn cản, cấm đoán. Song tự kiểm soát để loại bỏ nhũng nội
dung độc hại, những trang web “đen” là điều cần thiết.
141
Sự phối hợp của gia đình và nhà trường trong việc kiểm soát, điều chỉnh, giáo dục thế
hệ trẻ để ngăn chặn và uốn nắn kịp thời những biểu hiện không đứng đắn, những sở thích
không lành mạnh.
Những người trẻ tuổi cần có ý thức về trách nhiệm và mục đích của bản thân mình để
không bị lôi cuốn, mê hoặc bởi những thứ không cần thiết cho cuộc sống hiện tại và sự
phát triển của tương lai.
ĐỀ 51. Khi nói về quê hương, Đỗ Trung Quân cho rằng :
Quê hương mỗi người chỉ một
Như là chỉ một mẹ thôi
(Quê hương)
Còn Chế Lan Viên lại khẳng định :
Tình yêu làm đất lạ hóa quê hương
(Tiếng hát con tàu)
Anh (chị) hiểu thế nào về quan niệm của hai nhà thơ ? Hãy bày tỏ suy nghĩ của anh (chị)
về quê hương.
DÀN Ý THAM KHẢO
1. Quan niệm về quê hương của hai nhà thơ
a) Quan niệm của Đỗ Trung Quân
Câu thơ nằm trong thi phẩm viết về quê hương. Trong thi phẩm ấy, nhân vật người
mẹ đã giảng giải cho con mình hiểu thế nào là quê hương.
142
Cách so sánh độc đáo, thú vị : quê hương và mẹ. Ý nghĩa của cách so sánh ấy là để
khẳng định quê hương chính là nguồn cội, nơi chôn nhau cắt rốn, nơi gắn bó nuôi dưỡng
sự sống, đặc biệt là sự sống tinh thần, tâm hồn. Hình bóng quê hương đi theo con người
suốt cả cuộc đời, trở thành điểm tựa về tinh thần của con người trong cuộc sống. Nếu thiếu
điểm tựa này, con người sẽ trở nên không hoàn thiện và cuộc sống của con người cũng trở
nên chông chênh, lệch lạc. Đồng thời qua cách so sánh, tác giả cũng khơi dậy, nuôi dưỡng
tình cảm với quê hương : tình cảm với mẹ là tình cảm tự nhiên như một bản năng, tình cảm
với quê hương là tình cảm tự nhiên, thuần khiết trong tâm hồn con người.
Gợi mở cách sống, cách làm người: phải biết coi trọng gốc rễ, hướng về cội nguồn,
biết yêu quê hương. Thiếu đi tình cảm này là một khiếm khuyết trong đời sống tâm hồn
tình cảm khiến con người không được làm người một cách trọn vẹn.
b) Quan điểm của Chế Lan Viên
Cơ sở : sự kiện kinh tế - xã hội đang diễn ra rất sôi nổi trên đất nước vào giai đoạn
1958 – 1960. Đó là cuộc vận động của Đảng với các thanh niên ở nông thôn và thành thị
miền xuôi lên xây dựng kinh tế, văn hóa ở miền núi. Miền núi Tây Bắc là nơi xa lạ, một
vùng đất nghèo nàn, lạc hậu song cũng là một phần của Tổ quốc Việt Nam, cần sự đóng
góp bằng cả tình yêu và trách nhiệm.
Để thực hiện trách nhiệm với đất nước, không chỉ cần sự nỗ lực mà cần cả tình yêu
bởi chỉ có tình yêu mới giúp con người vượt lên khó khăn, thu ngắn khoảng cách, hình
thành và gìn giữ những mối quan hệ tốt đẹp.
Câu thơ khẳng định phép màu của tình yêu : khiến những vùng đất xa lạ trở thành noi
thân thiết, gắn bó như quê hương ta, như máu thịt trong tâm hồn ta. Đề cao vai trò của tình
yêu quê hương đất nước cũng chính là đề cao trách nhiệm với đất nước.
Chế Lan Viên đã mở rộng khái niệm quê hương : không chỉ là nơi ta sinh ra, nơi gắn
bó với tuổi thơ ta mà còn là nơi ta sống, gắn bó bằng tình yêu. Nói cách khác, Tổ quốc
143
chính là quê hương lớn của mỗi con người. Mỗi cá nhân phải đem trái tim đầy yêu thương
để dựng xây đất nước.
2. Suy nghĩ của bản thân
Mỗi người không được quên đi cội nguồn, gốc gác, quê hương bởi vì nuôi dưỡng tình
cảm với quê hương có nghĩa là nuôi dưỡng tâm hôn, để con người được làm người theo
nghĩa đầy đủ nhất.
Đặt tình cảm với quê hương trong quan hệ với tình yêu đất nước, cần hướng về quê
hương song không có nghĩa là chỉ hướng về mảnh đất nơi mình sinh ra mà phải biết tôn
trọng và yêu quý tất cả những gì thuộc về Tổ quốc.
Cần nuôi dưỡng tình yêu trong tâm hồn mình, có tình yêu sẽ có sự gắn bó, tìm thấy
quê hương thiêng liêng máu thịt, tìm thấy ý nghĩa cho cuộc sống của mình.
ĐỀ 52. Một triết gia từng nói : “Mỗi con vật khi sinh ra đều là tất cả những gì nó có. Chỉ
có con người ngay từ thửa lọt lòng thì chẳng là gì cả. Nó làm như thế nào thì nó trở thành
như thế ấy, và nó phải làm bằng tự do của chính nó. Tôi chỉ có thể thành kẻ do chính tôi
tạo ra”.
Hãy trình bày suy nghĩ của anh (chị) về quan niệm trên.
DÀN Ý THAM KHẢO
Mỗi con vật khi sinh ra đều có tất cả những gì nó có : Đã hoàn thiện, đạt tất cả các
yêu cầu, tiêu chí để tồn tại.
Chỉ có con người là ngay từ thuở lọt lòng thì chẳng là gì cả : Chưa có năng lực, phẩm
chất, cơ sở để đảm bảo cho sự tồn tại và khẳng định tư cách người của bản thân.
144
Nó làm thế nào thì nó trở thành như thế ấy : Tư cách, danh nghĩa, giá trị của con
người được tạo nên từ những nỗ lực, cố gắng hoàn thiện bản thân của chính con người.
Phải làm bằng sự tự do của chính nó : tự do (không bị ràng buộc, ngăn cản bởi bất cứ
điều gì) là điều kiện để con người tự hoàn thiện bản thân.
Ý nghĩa chung : Sự tự do và những nỗ lực, cố gắng sẽ giúp con người tạo nên và hoàn
thiện hình ảnh cảu bản thân mình.
a) Vì sao con vật khi sinh ra đã là tất cả những gì nó có ?
Cái mà con vật có thể có là bản năng sinh tồn (sống để kiếm mồi và duy trì sự sống).
Bản năng ấy hình thành và tương đối hoàn thiện ngay từ giai đoạn đầu tiên của quá trình
sống.
Do đặc điểm tiến hóa, yêu cầu đặt ra với con vật là tồn tại và duy trì nòi giống. Với
các yêu cầu ấy, bản năng sinh tồn của con vật đủ để đáp ứng.
b) Vì sao con người từ lúc lọt lòng thì chẳng là gì cả ?
Cũng như con vật, lúc lọt lòng, con người mới chỉ có bản năng sinh vật.
Do đặc điểm tiến hóa, yêu cầu tồn tại của con người là rất cao : không chỉ về vất chất
mà còn về tinh thần, không chỉ về nhận thức mà còn về tình cảm, không chỉ cần bản năng
mà cần cả kĩ năng… Tất cả những yêu cầu này không dễ dàng đáp ứng được, cũng không
tự nhiên mà được đáp ứng.
Xã hội càng phát triển đi lên, càng văn minh hiện đại càng có nhiều yêu cầu mới đối
với con người. Nếu không có sức mạnh, trí tuệ, năng lực hành động và sáng tạo, con người
sẽ “chẳng là gì cả” trước thế giới. Thậm chí, ngay cả sự tồn tại ở mức độ tối thiểu nhất
cũng có nguy cơ bị đe dọa, bị làm tổn hại, bị hủy diệt.
145
c) Con người cần những gì để khẳng định mình ?
Tri thức, hiểu biết về mọi phương diện tự nhiên cũng như xã hội, song quan trọng
nhất là tri thức về một lĩnh vực chuyên môn nào đó gắn với nghề nghiệp và con đường
sống của bản thân để nhận thức rõ và xử lí tốt các yêu cầu mà cuộc sống đặt ra.
Bản lĩnh, ý thức tư tưởng đúng đắn, vững vàng để chọn và đi tới cái đích cuối cùng
trên con đường sống mà mình đã lựa chọn.
Kĩ năng sống (gồm kĩ năng làm việc, kĩ năng quan hệ, kĩ năng ứng xử, lĩ năng sinh
hoạt…) để sống thoải mái, chủ động trong các quan hệ của đời sống.
Năng lực lao động và sáng tạo để khẳng định bản thân và đóng góp cho xã hội.
Môi trường tự do và giàu chất nhân văn để phát huy tối đa mọi năng lực và phẩm chất
của bản thân.
d) Để có tất cả các điều kiện đó, con người cần phải làm gì ?
không ngừng học hỏi, tích lũy và rèn luyện bản thân.
Không chỉ cần chú ý tích lũy cho bản thân mà còn cần đặt mình trong mối liên hệ
chung với cả cộng đồng xã hội vì sự tồn tại cá nhân dù tốt đến mấy cũng sẽ không là gì nếu
chỉ tồn tại độc lập và đơn lẻ.
Đúng đắn vì đặt ra yêu cầu cao của công việc làm người chính là tạo ra một động lực
cho sự phát triển của con người.
Tiến bộ vì đề cao sự chủ động, tích cực của con người – một yếu tố quan trọng để con
người khẳng định và hoàn thiện bản thân.
146
ĐỀ 53. Cha ông ta có câu : “Không thầy đố mày làm nên”, còn nhà bác học Đác-uyn lại
tâm sự rằng : “Tôi nghĩ rằng tất cả những gì có giá trị một chút, tôi đều thu nhận lấy bằng
con đường tự học”.
Theo anh (chị), có mâu thuẫn nào giữa hai quan niệm trên không ? Anh (chị) có ý kiến gì
về vấn đề này ?
DÀN Ý THAM KHẢO
- Nội dung câu tục ngữ:
+ Thầy : Người có trình độ, có khả năng hướng dẫn, dạy bảo để hình thành và hoàn
thiện năng lực cho người học.
+ Làm nên : Thành đạt, có sự nghiệp.
+ Nghĩa cả câu : Thầy có một vai trò quan trọng trong việc tạo điều kiện, xây dựng
nền tảng học vấn, tri thức, kĩ năng giúp cho người học tạo lập sự nghiệp sau này.
- Nội dung câu nói của Đác-uyn :
+ Những gì có giá trị : những gì đáng quý, có ý nghĩa để khẳng định chính bản thân
mình.
+ Tự học : Chủ động, tích cực tiếp nhận kiến thức bằng sức lực, khả năng riêng cảu
mình.
+Nghĩa cả câu : Đề cao vai trò của sự chủ động, tích cực trong học tập, tu dưỡng để
nâng cao nhận thứ, cũng chính là nâng cao giá trị bản thân.
a) Vai trò của người thầy

147
- Truyền đạt tri thức, kinh nghiệm, kĩ năng, tạo vốn kiến thức, nền tảng học vấn cho
người học.
- Giáo dục tư tưởng, đạo đức, lối sống để hình thành nhân cách cho người học.
- Kịp thời phát hiện và uốn nắn, sửa chữa những sai lầm, thiếu sót để giúp người học
tự hoàn thiện bản thân.
- Trong giai đoạn đầu tiên của cuộc đời, khi tuổi còn nhỏ, sự từng trải chưa nhiều,
hiểu biết còn non kém, chưa có đủ trình độ, năng lực, bản lĩnh để xác định đối tượng, mục
đích, cách thức học tập thì sự hướng dẫn của người thầy là vô cùng quan trọng và cần thiết.
Ở thời điểm đó, kết quả của việc học tập phụ thuộc khá nhiều ở trình độ, trách nhiệm và
tấm lòng của người thầy.
b) Vai trò của người học và việc tự học
- Người học, bằng khả năng nhận thức, năng lực tư duy của riêng mình mà tiếp thu,
xử lý kiến thức tiếp nhận được. Năng lực trí tuệ của người học càng cao sự tiếp thu và xử
lý kiến thức sẽ càng trọn vẹn, linh hoạt hơn.
- Khi chủ động, tích cực trong tiếp nhận kiến thức, người học sẽ lựa chọn được những
gì phù hợp với năng lực và nhu cầu của bản thân. Trên cơ sở lựa chọn ấy, người học cũng
sẽ xử lý tốt nhất và vận dụng có hiệu quả nhất kiến thức tiếp thu được cho những mục đích
học tập cụ thể. Đây chính là con đường tốt nhất, cách học có hiệu quả nhất để chiếm lĩnh
lượng tri thức lớn nhất làm giàu vốn hiểu biết của bản thân.
c) Điều kiện cho việc tự học
- Ý thức tự giác và tinh thần trách nhiệm đối với chính bản thân mình.
- Năng lực nhận thức, khả năng tư duy và phương pháp học tập có hiệu quả.
- Đạt được những yêu cầu nhất định về trình độ.
148
- Thiếu một trong những yếu tố này, việc tự học sẽ không đạt hiệu quả như mong
muốn, thậm chí chỉ là hình thức, giả tạo.
- Nhìn bề ngoài, hai ý kiến có vẻ trái ngược nhau khi nhấn mạnh, đề cao hai yếu tố
khác nhau trong việc học tập, tu dưỡng để tạo lập sự nghiệp, khẳng định giá trị bản thân
của mỗi người.
- Đi sâu vào ý nghĩa bản chất, có thể thấy hai ý kiến này là sự bổ sung cần thiết cho
nhau : Thấy có vai trò quan trọng, song nếu không có ý thức, tinh thần chủ động, tích cực
thì kiến thức cũng chỉ tồn tại bên ngoài con người. Sự tự học rất quan trọng để tích cực,
chủ động trong tiếp thu kiến thức. Song nếu chưa hội tụ đủ những điều kiện để việc tự học
có hiệu quả thì vai trò của người thầy lại là không thể thiếu.
Cần kết hợp việc tự học với việc học thầy để đạt được hiệu quả cao nhất trong học
tập.
ĐỀ 54. Cách đây hơn 2000 năm, trên một ngôi đền cổ ở phương Đông có khắc dòng chữ :
“Mọi tai họa đều xuất phát từ việc con người ta không tự biết mình là ai”.
Anh (chị) hiểu như thế nào về quan niệm trên ? Hãy bình luận.
DÀN Ý THAM KHẢO
- Tai họa: Điều không may, mang lại những đau khổ, tổn thất lớn.
- Tự biết mình là ai : Tự xác định được vị trí, chỗ đứng và bổn phận, trách nhiệm gắn
liền với vị trí, chỗ đứng ấy.
149
- Ý cả câu : Khi con người không tự đánh giá một cách đầy đủ, đúng đắn về bản thân,
không xác định được chỗ đứng và bổn phận của mình sẽ gặp phải những thất bại, bi kịch
và tự làm tổn hại chính mình.
a) Yêu cầu đặt ra với con người
- Khẳng định tư cách, giá trị của bản thân bằng việc nỗ lực làm việc, học tập và hoàn
thiện mình về mọi phương diện.
- Xác định mục đích sống và phương hướng phấn đấu để đạt mục đích đó.
- Ý thức sâu sắc về năng lực, chỗ đứng và bổn phận của mình.
b) Vai trò, ý nghĩa của việc “tự biết mình là ai”
- Khi đánh giá đúng được năng lực của bản thân, ta sẽ tự lượng sức mình mà lựa chọn
những mục tiêu phù hợp để phấn đấu thực hiện, sẽ tránh được sự ảo tưởng vả tìm kiếm
những cái đích quá xa so với tầm tay, cũng chính là tự tránh cho mình những thất bại đáng
tiếc.
- Khi ý thức được chỗ đứng của mình, mỗi người sẽ xác định rõ những yêu cầu, tiêu
chí mà mình cần phấn đấu đạt được để tạo nên sự phù hợp của cương vị và năng lực (tức là
phù hợp giữa cái danh và cái thực) như một cách để khẳng định sự hợp lí của cương vị ấy,
khẳng định giá trị của bản thân mình.
- Khi ý thức được về bản thân,về trách nhiệm của bản thân, mỗi người sẽ biết tự điều
chỉnh cách sống, phương châm hành động để hoàn thành trách nhiệm. Đó là cách làm đẹp
hình ảnh của mình trong mắt mọi người.
c) Tác hại của việc không tự biết mình là ai
150
- Khi không tự lượng sức, ảo tưởng về khả năng của bản thân, con người sẽ rất khó
tránh được sự thất bại, thậm chí sẽ tự gây cho mình những trở ngại, tổn thất nặng nề.
- Khi không tự ý thức được về cương vị, chỗ đứng của mình, con người sẽ có những
hành vi không đúng mực (lời nói thiếu thận trong, suy nghĩ nhầm lẫn, việc làm sai trái. Sự
không đúng mực ấy là cách tự hạ thấp bản thân, gây mất cảm tình, thầm chí bị phản đối,
lên án. Đó là cách mỗi người tự làm mình sụp đổ một cách thảm hại nhất.
- Khi không tự ý thức được về trách nhiệm, bổn phận của mình, con người sẽ trở nên
mê muội, mù quáng và vô trách nhiệm với mọi người cũng như chính mình. Việc sống vô
trách nhiệm sẽ dẫn tới buông lỏng bản thân, tự chiều theo những nhu cầu tầm thường, thấp
kém, trở nên ích kỉ, tồi tệ. Đó chính là cách tự hủy hoại nhân cách, phẩm giá của bản thân
một cách nhanh chóng nhất.
- Triết lý sâu sắc về cách sống, cách làm người : nên tự biết mình để điều chỉnh bản
thân. Chỉ có vậy, con người mới có thể sống đúng, sống tốt và gặt hái được những thành
công trong cuộc sống.
- Lời cảnh báo nghiêm khắc về tai họa từ chính sự thiếu hiểu biết của con người, đặc
biệt là sự thiếu hiểu biết về chính bản thân mình.
- Là sự đúc rút kinh nghiệm sống của người xưa song vẫn còn phù hợp và có ý nghĩa
trong cuộc sống hôm nay – một cuộc sống vô cùng phức tạp với nhiều biến động, một cuộc
sống luôn tiền ẩn những tai họa từ thiên nhiên và từ các quan hệ của con người trong xã
hội.
ĐỀ 55. Theo Vnexpress (Tin nhanh Việt Nam), hệ thống sông ngòi Việt Nam gồm 8 lưu
vực với 10.000km2 sông ngòi, kênh rạch bị ô nhiễm ở mức báo động.
Anh (chị) có suy nghĩ gì về hiện tượng trên ?
151
DÀN Ý THAM KHẢO
1. Thực trạng
- Toàn cảnh : Nhiều kết quả khảo sát, quan trắc cho thấy hiện tượng các chất gây ô
nhiễm trên những lưu vực sông vượt tiêu chuẩn cho phép rất nhiều lần.
- Hiện tượng nổi bật :
+ Sông Tô Lịch (Hà Nội) với màu nước đen ngòm.
+ Hệ thống sông Đà Nẵng bị nhiễm lượng Cyanua (Cyanure) vượt quá mức cho
phép.
+ Tình trạng ô nhiễm của lưu vực sông Đồng Nai ở mức báo động.
+ Sông Thị Vải đã trở thành con sông chết.
+ Sông Sài Gòn đang kêu cứu.
- Con số 10.000km2 sông ngòi, kênh rạch bị ô nhiễm có thể chưa phải là con số chính
xác song đã phản ánh một thực trạng đáng lo ngại về chất lượng nguồn nước ở Việt Nam
hiện nay (diện tích nước ta là 331.212km2. Nước ta có 2360 con sông có chiều dài trên
10km, mật độ trung bình là 0,6km sông/1km2).
2. Nguyên nhân
- Chất thải từ các khu công nghiệp : Sơ bộ lưu vực sông Đồng Nai có 47 khu công
nghiệp, khu chế xuất đang hoạt động thì chỉ có 16 khu công nghiệp có hệ thống xử lí chất
thải tập chung, còn lại đều xả trực tiếp ra môi trường. Theo kết quả của Viện Môi trường
và Tài nguyên Đại học Quốc gia TP.Hồ Chí Minh, đầu năm 2009, 44 khu công nghiệp
thuộc vùng kinh tế trọng điểm phía Nam đã xả vào nguồn nước của hệ thống sông Đồng
Nai 111,605m3 nước thải, trong đó có các chất độc hại như TSS, BOD, COD…
152
- Chất thải sinh hoạt : Ở thành phố, các khu dân cư, bệnh viện hầu như chưa có hệ
thống xử lý chất thải dù ở mức độ tối thiểu, rác thải chưa qua xử lí xả xuống sông ngòi, ao
hồ. Ở nông thôn, tình trạng này tuy chưa nghiêm trọng bằng song đã có những dấu hiệu
báo động.
- Chất độc hại từ các hoạt động lao động, sản xuất : chất thải ở các làng nghề, việc xử
dụng bừa bãi các loại phân bón, thuốc trừ sâu, các chất kích thích tăng trưởng… góp phần
làm tăng mức độ ô nhiễm nguồn nước.
- Tất cả những nguyên nhân này đề gắn liền với sự thiếu hiểu biết và thiếu ý thức ở
con người, đặc biệt là sự thiếu ý thức biểu hiện ở việc đặt mục tiêu lợi nhuận lên trên mục
tiêu an toàn.
3. Hậu quả
- Nước có ý nghĩa quan trọng đặc biệt đối với sự sống, được sử dụng rộng rãi trong
công nghiệp, nông nghiệp và nhiều lĩnh vực khác của nền kinh tế, đóng vai trò quan trọng
trong việc điều hòa thời tiết, khí hậu trên hành tinh. Mọi ảnh hưởng đến nguồn nước đều
tác động trực tiếp đến các hoạt động sống của con người.
- Hậu quả với cuộc sống : thiếu nguồn nước sạch cung cấp cho sinh hoạt, gây ra
những căn bệnh khó chữa, làm bùng phát dịch bệnh.
- Hậu quả với lao động sản xuất : cây trồng, vật nuôi không thể tồn tại và phát triển
khi nước bị ô nhiễm, có nhiều nơi lúa, hoa màu, cá tôm nuôi chết hàng loạt, khiến người
nông dân bị đẩy vào tình trạng phá sản, phải bỏ nghề.
- Đánh giá chung : Sự thay đổi theo chiều hướng xấu của các tính chất vật lí, hóa học,
sinh học trong nước, sự xuất hiện các chất lạ ở các thể lỏng, rắn làm cho nguồn nước trở
nên độc hại với con người và sinh vật, làm giảm độ đa dạng sinh học trong nước, ảnh
153
hưởng nghiêm trọng đến sự sống. Xét về tốc độ lan truyền và quy mô ảnh hưởng thì ô
nhiễm nước là vấn đề đáng lo ngại hơn cả ô nhiễm đất.
4. Giải pháp
- Việc xử lí tình trạng ô nhiễm chỉ dừng lại ở một phạm vi nhỏ hẹp thì không thể giải
quyết triệt để, mọi nỗ lực sẽ kém hiệu quả và nguy cơ lây lan từ thượng nguồn đến hạ
nguồn là điều hoàn toàn có thể xảy ra. Vì vậy cần có một chiến lược bảo vệ môi trường với
sự hợp tác giữa các thành phố, các tỉnh, các vùng, các ngành trong việc bảo vệ môi trường.
- Giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho các thành viên trong cả công đồng để
chuyển hướng tư duy từ “yêu cầu Nhà nước bảo vệ môi trường” sang “cùng Nhà nước bảo
vệ môi trường” (ý kiến của ông Nguyễn Văn Chiến – Phó giám đốc Sở tài nguyên và Môi
trường TP.Hồ Chí Minh).
Xây dựng chế tài xử phạt thật nghiêm minh với các hành vi gây ảnh hưởng xấu đến
môi trường.
ĐỀ 56. Suy nghĩ của anh (chị) trước nguy cơ bùng nổ đại dịch AIDS ?
DÀN Ý THAM KHẢO
- HIV (Human Inmunodeficieney Virus) là vi rút gây suy giảm miễn dich ở người.
AIDS (Acquyred Immune Dèicieney Syndrome) là tên của hội chứng suy giảm miễn dịch
mắc phải (còn gọi là bệnh liệt kháng).
- Khi bị nhiễm HIV, hệ thống miễn dịch, đặc biệt là tế bào Limpho, bị vi rút tấn công
và xâm nhập vào bên trong, sau đó chúng phá vỡ tế bào này gây ra tình trạng suy giảm
miễn dịch ở người. Khi hệ miễn dịch bị suy giảm, các bệnh cơ hội sẽ dễ dàng tấn công cơ
thể con người. Sau một thời gian ủ bệnh, HIV chuyển thành AIDS. Lúc này thể trạng
154
người bệnh rất yếu, chỉ cần mắc một bện cơ hội (tiêu chảy, cảm cúm…) cũng có thể dẫn
tới tử vong.
- HIV lây qua ba đường chính: đường máu, mẹ truyền sang con khi mang thai và
đường tình dục. Nguy hiểm hơn, ở giai đoạn đầu, bệnh không bộc lộ các dấu hiệu rõ rệt,
người bệnh khó có thể nhận biết được mình mắc bệnh nên họ có thể làm lây nhiễm cho
người khác một cách vô ý thức.
2. Thực trạng
- Trên thế giới, số người nhiễm HIV/AIDS hiện rất cao và đang có xu hướng tăng lên
rất nhanh (khoảng 10 người bị nhiễm HIV/AIDS trong 1 phút).
- Ở Việt Nam, tính đến hết năm 2008 có khoảng 135171 bệnh nhân nhiễm HIV, trong
đó có 29134 người đã chuyển sang giai đoạn AIDS. AIDS đã cướp đi sinh mạng cuae
41418 người. Số người nhiễm HIV/AIDS chủ yếu ở tuổi vị thành niên, thanh niên, độ tuổi
lao động (20 – 49 tuổi).
3. Nguyên nhân
- Do tệ nạn xã hội : Mại dâm, ma túy (quan hệ tình dục không lành mạnh, không an
toàn, sử dụng chung bơm kim tiêm trong quá trình chích ma túy…).
- Do thiếu hiểu biết, kém bản lĩnh hoặc do tai nạn nghề nghiệp (bác sĩ, công an, quản
giáo tại trại giam) mà bị lây nhiễm hoặc truyền bệnh cho người khác.
- Do sự kì thị của xã hội với căn bệnh này khiến người bị bệnh mặc cảm, giấu bệnh,
từ đó làm lây bệnh cho người khác một cách vô tình hoặc cố ý.
4. Hậu quả
- Bệnh AIDS đã cướp đi sinh mạng con người, phá vỡ hạnh phúc gia đình, đe dọa sự
tồn tại của cộng đồng.
155
- Sự kì thị với bệnh nhân AIDS gây ra tâm lý mặc cảm làm tổn thương nghiêm trọng
tới đời sống tinh thần của họ. Điều đó là rất bất công với những người vô tình bị nhiễm
AIDS như các em bé hoặc những người mắc bênh AISD do tai nạn nghề nghiệp. Cũng
chính thái độ kì thị, xa lánh đó của mọi người trong cộng đồng làm nảy sinh tâm lí oán hận
và muốn trả thù đời, càng làm tăng khả năng lây nhiễm AIDS.
5. Đề xuất
- AIDS không phải là tệ nạn xã hội. Vì vậy, cần có hiểu biết đúng đắn và đầy đủ về
bệnh HIV/AIDS cũng như cơ chế truyền bệnh của nó để không kì thị, xa lánh những người
mắc bệnh.
- Tránh phân biệt đối xử với bệnh nhân AIDS, thậm chí cần cảm thông, chia sẽ,
khuyến khích họ vượt qua mặc cảm để tiếp tục sống có ích.
- Tích cực đấu tranh phòng chống các tệ nạn xã hội như một cách ngăn chặn sự bùng
phát của đại dịch AIDS.
ĐỀ 57.
NƠI DỰA
Người đàn bà nào dắt đứa nhỏ đi trên đường kia ?
Khuôn mặt trẻ đẹp chìm vào những miền xa nào…
Đứa bé lẫm chấm muốn chạy lên, hai chân nó cứ ném về phía trước, bàn tay hoa hoa một
điệu múa kì lạ.
Và cái miệng nhỏ líu lo không thành lời, hát một bài hát chưa từng có.
Ai biết đâu, đứa trẻ bước còn chưa vững lại chính là nơi dựa cho người đàn bà kia sống.
Người chiến sĩ nào đỡ bà cụ trên đường kia ?
156
Đôi mắt anh có cái ánh riêng của đôi mắt đã nhiều lần nhìn vào cái chết.
Bà cụ lưng còng tựa trên cánh tay anh, bước từng bước run rây.
Ai biết đâu, bà cụ bước không còn vững lại chính là nơi dựa cho người chiến sĩ kia đi qua
những thử thách.
(Nguyễn Đình Thi, Tia nắng)
Bài thơ gợi cho anh (chị) suy nghĩ gì về nơi dựa trong cuộc sống ?
DÀN Ý THAM KHẢO
1. Ý nghĩa của bài thơ
- Với người đàn bà, đứa bé (có thể hiểu là con của chị) là phần máu thịt mà chị tạo
nên bằng tình yêu thương, sự chăm sóc, nuôi dưỡng qua bao ngày khó nhọc, cũng là mầm
sống vẫy gọi tương lai để đem lại cho chị thêm niềm tin và niềm hi vọng vào cuộc sống, để
vì nó, chị sẽ gắng gỏi chống chọi với gian nan số phận, vượt lên mọi nỗi buồn phiền.
- Với người chiến sĩ, bà cụ (có thể hiểu là người mẹ của anh) là nguồn yêu thương và
tin cậy, là sự chở che, nuôi dưỡng một đời để anh có cuộc sống và trưởng thành được để
làm người, cũng là người anh cần chăm sóc, nuôi dưỡng để trọn đạo con người.
- Từ hai cặp hình ảnh : người đàn bà – đứa bé, người chiến sĩ – bà cụ già, tác giả bài
thơ muốn nói đến một nơi dựa thiêng liêng của con người trong cuộc đời: Con người ta cần
dựa và quá khứ, vào nguồn cội để sống vững chắc, bình thản trước mọi biến động của đời
sống, dựa vào tương lai để biết tin tưởng và hi vọng mà vươn lên dựa vào tình yêu và trách
nhiệm để trở nên mạnh mẽ.
a) Thông thường, con người có thể có những chỗ dựa nào ?
157
- Sự hỗ trợ của cộng đồng, tập thể hoặc các cá nhân khác.
- Nội lực của chính mình.
- Nơi dựa vào cũng có hai khả năng : Đem lại sức mạnh vật chất để giải quyết các
công việc, thực hiện các mục tiêu, hình thành các kết hoạch của đời sống và đem lại sức
mạnh tinh thần để đối mặt, vượt lên và chiến thắng những khó khăn, trở ngại trên đường
đời. Sức mạnh vật chất bao giờ cũng rất quan trọng, song sức mạnh tinh thần cũng quan
trọng không kém, thậm chí trong nhiều trường hợp, khi thiếu đi sức mạnh tinh thần, sức
mạnh vật chất dù có cũng vô dụng.
b) Vai trò của cội nguồn, của quá khứ ?
- Hình thành gốc rễ văn hóa – một yếu tố quan trọng làm nên tư cách của con người.
- Nuôi dưỡng tình cảm, hình thành diện mạo tâm hồn để giúp con người được sống
một cuộc sống phong phú, có chiều sâu.
- Là một lực lượng tinh thần quan trọng giúp con người ý thức đầy đủ về mình để có
thể trả lời được câu hỏi : “Mình là ai ?”, “Mình từ đâu đến ?”, “Mình nên làm gì trong cuộc
sống ?”.
c) Vai trò của niềm tin tương lai ?
- Là cơ sở quan trọng để xác định mục đích sống, mục đích phấn đấu.
- Là động lực nâng đỡ con người vượt lên những khó khăn, thử thách trong hiện tại.
- Là nhân tố quan trọng hình thành thái độ sống của con người : có niềm tin, con
người sẽ trở nên mạnh mẽ hơn, có nhiệt huyết hơn để sống.
d) Vai trò của tình yêu và trách nhiệm?
158
- Tình yêu giúp con người mở rộng phạm vi cuộc sống của chính mình để sống với
mọi người. Tình yêu giúp con người có thêm sức mạnh để không chỉ sống mà còn san sẻ
sự sống cho người khác, không chỉ sống trọn vẹn cuộc sống của mình mà còn tạo nên sự
kết nối giữa cuộc sống ấy với cuộc sống của những người mình yêu thương để sự sống
được nhân lên, trở nên lớn lao, đẹp đẽ.
- Trách nhiệm sẽ giúp con người xác định cách sống, phương châm hành động theo
tiếng gọi của lương tâm và đạo đức để con người sống đúng, sống tốt đẹp, sống có ý nghĩa.
- Khi tình yêu gắn liền với trách nhiệm, tình yêu sẽ tiếp thêm sức mạnh để con người
hoàn thành trách nhiệm; trách nhiệm cũng khiến tình yêu thêm sâu sắc, đằm thắm hơn.
3. Đề xuất ý kiến
- Khi quá khứ, tương lai và cả tình yêu cũng như trách nhiệm trong hiện tại đều có thể
trở thành nơi dựa cho con người thì chúng ta cần trân trọng quá khứ, sống trọn nghĩa vẹn
tình ở hiện tai và tin tưởng vào tương lai.
- Nên trân trọng mọi điểm tựa của chính mình trong cuộc sống, song cũng nên tự
mình làm một nơi dựa vững bền cho người khác. Khi ấy, con người mới thực sự trở nên
mạnh mẽ.
ĐỀ 58. Từ cuộc đời của các nhân vật phụ nữ trong hai tác phẩm Vợ nhặt (Kim Lân) và Vợ
chồng A Phủ (Tô Hoài), anh (chị) hãy phát biểu suy nghĩ của mình về số phận người phụ
nữ xưa và nay.
DÀN Ý THAM KHẢO
1. Về cuộc đời các nhân vật nữ trong hai tác phẩm
a) Khái quát
159
Hai tác phẩm Vợ nhặt (Kim Lân) và Vợ chồng A Phủ (Tô Hoài) đã thể hiện sâu sắc
thân phận của người phụ nữ qua các nhân vật Mị, chị vợ nhặt, bà cụ Tứ.
b) Cụ thể
- Nhân vật Mị (Vợ chồng A Phủ) : Sống trong thân phận một cô con dâu gạt nợ, bị
chà đạp cả về thể chất lẫn tinh thần:
+ Mị là hình ảnh tiêu biểu cho số phận của người phụ nữ miền núi xưa dưới ách nặng
cường quyền và thần quyền.
+ Mị là hiện thân của tình trạng con người bị đày đọa sống mà như chết. Sống lặng
câm, vô cảm, chỉ “lùi lũi như con rùa nuôi trong xó cửa”.
- Nhân vật chị vợ nhặt (Vợ nhặt):
+ Chị là nạn nhân của cái nghèo, cái đói, sự tủi cực của con người trong nạn đói
khủng khiếp năm Ất Dậu.
+ Thân phận con người trở nên vô cùng rẻ rúng, bèo bọt trong sức mạnh áp đảo của
cái đói. Thân phận của một người vợ và là vợ theo không, giá trị con người không được
nhìn nhận.
- Nhân vật bà cụ Tứ (Vợ nhặt) : Cả đời nghèo khổ, con chết, chồng chết, gần đất xa
trời mà không lo nổi việc gia đình cho con trai.
2. Suy nghĩ về số phận người phụ nữ xưa và nay
a) Số phận người phụ nữ xưa
- Người phụ nữ xưa với những cuộc đời riêng nhiều đau khổ, cay đắng, bất hạnh, họ
là nạn nhân của chế độ phong kiến, thực dân.
160
- Họ bị đối xử bất công, chịu nhiều đau khổ : Mị phải trả món nợ truyền kiếp bằng cả
tuổi trẻ và cuộc sống tự do, chị vợi nhặtj theo không người đàn ông xa lạ, trước hết là
cũng để trốn cái đói, sự rình rập của cái chết.
- Họ không được là chủ cuộc đời, chấp nhận sự tồn tại không tình yêu, hạnh phúc
(Nhân vật Mị).
b) Cuộc đời người phụ nữ hôm nay
- Người phụ nữ đã thực sự được đổi đời, họ được giải phóng cả về thể chất lần tinh
thần.
Vai trò người phụ nưc được đề cao trong xã hội. Có cơ hội và thực sự được tham vào
các hoạt động xã hội, ở nhiều lĩnh vực khác nhau.
- Người phụ nữ được khẳng định tài năng, giá trị. Đặc biệt họ tự quyết định lấy tương
lai, cuộc đời của mình. Xã hội công nhận phong trào giải phóng phụ nữ và quyền bình
đẳng giới.
Chứng minh : Tấm gương những người phụ nữ tham gia cách mạng, các phong trào
xã hội : chị Út, chị Võ Thị Tháng … Trên thế giới : những nữ nguyên thủ quốc gia, bộ
trưởng… và đặc biệt là hình ảnh mẹ Tê-rê-sa – người phụ nữ được tặng giải Nô-ben hòa
bình. Người phụ nữ hôm nay ngày cáng sống thực sự hòa bình trong xã hội, được khẳng
định giá trị bản thân, được cống hiến và được hưởng hạnh phúc.
- Tuy nhiên, trong xã hội, gia đình, vẫn có những người phụ nữ bị ngược đãi, bị đối
xử bất công. Đấy là những điều cần lên án, chấm dứt.
- Có những người phụ nữ chưa ý thức rõ vai trò, vị trí, giá trị bản thân, chưa chủ động
tham gia các hoạt động xã hội, tự bó hẹp mình trong cuộc sống gia đình. Rất cần được
tuyên truyền giáo dục.
161
- Khác với xưa, ngày nay người phụ nữ ngày càng được xem trọng, được giải phóng.
Điều đó thể hiện sự tiến bộ xã hội.
- Người phụ nữ trẻ tự trau dồi đạo đức, tri thức để khẳng định giới mình.
ĐỀ 58. Từ tác phẩm Số phận con người của nhà van Sô-lô-khốp, suy nghĩa về nghị lực tuổi
trẻ.
DÀN Ý THAM KHẢO
1. Số phận những con người trong tác phẩm
Toàn bộ truyện ngắng Số phận con người của Sô-lô-khốp nói về số phận A. Xô-cô-
lốp – một người lao động trong cuộc sống thời bình ; anh binh nhì trong cuộc chiến đấu ;
sau chiến tranh phải tự mình xoay xở giữa đời thường đầy những khó khăn. Bên cạnh đó,
phần sau thiên truyện xuất hiện bé Va-ni-e bé bỏng, ngây thơ như một con chim non. Hai
con người ấy đề hứng trọ quá nhiều mất mát : “Hai con người côi cút, hai hạt cát đã bị sức
mạnh phũ phàng của bão tố chiến tranh thootr bạt tới những miền xa lạ”.
a) Cuộc đời A. Xô-cô-lốp quá bất hạnh : Chiến tranh đã cướp đi của anh những người
thân yêu nhất – vợ và con gái trúng bom, người con trai duy nhất ra mặt trận ngã xuống
chiến trường đúng ngày toàn thắng. Bản thân Xô-cô-lốp bị thương, bị bắt làm tù binh, phải
chịu nhiều cực hình, nhờ dũng cảm, mưu trí mà trở lại được đội ngũ. Xuyên suốt câu
chuyện là một câu hỏi day dứt về số phận : “Đời ơi là đời sao người làm ta sứt mẻ đến thế?
Sao người lại hành hạ đến thế?”. Nỗi đau ám ảnh Xô-cô-lốp không dứt, con người ấy thành
thật tâm sự : “Và đây là một điều kì lạ, ban ngày bao giờ tôi cũng trấn tĩnh được, không hở
ra một tiếng thở dai, một lời than van, nhưng ban đêm thức giấc thì gối ướt đẫm nước
măt”. Con người kiên cường ấy đã cứng cỏi nốt thậm những giọt lệ đau buồn.
162
Bé Va-ni-a :Không nhà của, không còn cha mẹ, “thằng bé rách bươm xơ mướp. Mặt
mũi thì bê bết nước dưa hấu, lem luốc, bụi băm”… Chiến tranh cũng cướp đi của Va-ni-a
tất cả.
b) Gặp bé Va-ni-a, Xô-cô-lốp dồn hết tình thương ấp ủ cho cậu bé. Hai trái tim cô đơn
lạnh giá ấm lên. Quên bản thân mình, giấu đi nỗi khổ, Xô-cô-lốp cố gắng để bén Va-ni-a
không bị tổn thương, để cặp mắt cậu bé cứ lung linh “như những ngôi sao sáng ngời”.
Xô-cô-lốp là một con người bình thường như bao con người khac. Nhưng cái đẹp của
tâm hồn anh là đức hi sinh, là ý chí, nghị lực phi thương, là lòng nhân hậu, bao dung. Tác
giả đã ngợi ca một phẩm chất tâm hồn : đó là ý chí kiên cường.
2. Suy nghĩ về nghị lực và tuổi trẻ
a) Cuộc sống luôn đặt ra những thử thách đối với con người, thậm chí là mất mát rất
nỗi đau thương. Liệu con người này có thể vượt qua? Điều gì giúp con người vượt qua
hoàn cảnh khắc nghiệt ấy ?
- Nhân vật Xô-cô-lốp đem đến cho ta câu trả lời thuyết phục bởi lẽ nổi bật ở anh là ý
chí và nghị lực phi thường.
Nghị lực là sự nỗ lực, cố gắng vươn lên, đó là sức mạnh giúp ta đương đầu với những
khó khăn của cuộc sống. Nghị lực giúp con người cứng cỏi, mạnh mẽ, dám đối diện và
chinh phục thử thách. Tác giả của cuốn tiểu thuyết Ông già và biển cả - Hê-minh-uê – từng
khẳng định : “Con người có thể bị hủy diệt nhưng không thể bị đánh bại”.
b) Thế hệ trẻ may mắn được sống trong hòa bình, nhưng cuộc sống phát triển đặt
những người trẻ tuổi trước những cơ hội và thách thức, đòi hỏi họ phải có nghị lực để vượt
qua.
- Tuổi trẻ hôm nay mang trong mình bầu nhiệt huyết khát khao chinh phục những
đỉnh cao, mong muốn được cống hiến, góp sức xây dựng Tổ quốc. Nhiều tấm gương hăng
163
say, học tập, nghiên cứu vượt lên số phận để chiếm lĩnh đỉnh cao tri thức. Đặc biệt, trong
thời kì mà tất cả mọi người đều đứng trước thử thách khắc nghiệt của cơ chế thị trường,
tuổi trẻ Việt Nam càng phải khẳng định ý chí và vươn lên. (Nêu những tấm gương thanh
niên vươn lên hoàn cảnh số phận để học tập, lao động.)
- Phê phán một số bộ phận thanh niên suống buông xuôi, chạy theo những ý thích,
ham muốn tức thời, ngại khó, ngịa khổ.
3. Liên hệ rút ra bài học
Tác phẩm Số phận con người của Sô-lô-khốp, từ hình tượng một con người can đảm,
bất khuất trước những thử thách nghiệt ngã của số phận, đã đưa ra những thông điệp có ý
nghĩa sâu sắc. Những người trẻ tuổi cần có nghị lực như Xô-cô-lốp. Chúng ta có thể thật
vọng, đau buồn nhưng không bao giờ đầu hàng trước số phận. Càng trong gian khó, con
người càng cần khẳng định bản lĩnh và nghị lực ; càng trong đau thương, mất mát, càng
phải sống nhân hậu, yêu thương.
- Từ tác phẩm của M. Sô-lô-khốp, ta nhận ra bài học quý giá về một đức tính phẩm
chất ở đời.
- Vấn đềthiết thực có ý nghĩa đối với thế hệ trẻ.
ĐỀ 60. Từ các tác phẩm Một người Hà Nội và Chiếc thuyền ngoài xa, bàn về vai trò của
gia đình trong đời sống mỗi con người.
DÀN Ý THAM KHẢO
1. Vấn đề gia đình qua 2 tác phẩm
- Tác phẩm Một người Hà Nội (Nguyễn Khải) đề cao vai trò lớn của truyền thống và
nề nếp, gia phong của một gia đình Hà Nội (gia đình bà Hiền) trong việc tạo nên vẻ đẹp và
chiều sâu văn hóa của những con người sống trên mảnh đất Kinh kì.
164
- Tác phẩm Chiếc thuyền ngoài xa (Nguyên Minh Châu) cũng rất giàu ý nghĩa, trong
đó tác giả trực tiếp cảnh báo vấn đề bạo lực trong gia đình sẽ gây ra nhiều hậu quả xấu, ảnh
hưởng không tốt đến tâm hồn những đứa trẻ.
2. Suy nghĩ về vai trò của gia đình trong đời sống trong mỗi con người
a) Gia đình là mái ấm để yêu thương, để sống và trưởng thành.
- Trong nếp sống của người Á Đông, gia đình có vai trò rất lớn trong việc bồi dưỡng
tâm hồn và giáo dục nhân cách con người. Đúc Khổng Tử đã từng bàn về chứ gia với hai
nghĩa : gia phong và gia đình. Có gia đình sẽ có gia phong, gia phong giữ cho gia đình yên
ấm, hạnh phúc. Mà gia phong chính là lễ nghi, cách ứng xử giữa những thành viên trong
một gia đình.
- Gia đình là mái ấm, nơi dành tặng những yêu thương. Mỗi người đều cần có một gia
đình theo đúng nghĩa. Ở đó có mẹ, có cha, có ông bà, anh chị em, nơi mỗi người được che
chở, mọi người đùm bọc, quan tâm, chăm sóc lẫn nhau. Đó là nơi bình yên, là cõi đi về mà
mỗi người đều mong đợi.
+ Bà hiền (Một người Hà Nội) bằng sự khôn ngoan, bản lĩnh đã chọn và gìn giữ cho
con cái một mái ấm bình yên qua biết bao thăng trầm của cuộc sống.
+ Người đàn bà hàng chài (Chiếc thuyền ngoài xa) bằng sự chịu đựng và đức hi sinh
kiên nhẫn bảo vệ tổ ấm gia đình cho con minh.
Hai người đà bà ấy giữ lửa trong gia đình theo các cách khác nhau nhưng họ gặp nhau
trong mong muốn mãi mãi duy trì tổ ấm . Gia đình không phải líc nào cũng yên ấm, vui vẻ,
cũng có những lúc phong ba… nhưng bao giờ cũng là điểm tựa cho tâm hồn mỗi con
người.
165
b) Gia đình với một truyền thống tốt đẹp, một nếp sống lành mạnh sẽ là cơ sở để bồi
dưỡng và hình thành nhân cách cao đẹp và ngược lại, gia đình nếu không có nề nếp, gia
phong sẽ tạo nên hậu quả xấu trong việc giáo dục con cái.
- Gia đinh với nếp sống đẹp sẽ tạo nên nhân cách đẹp:
+ Gia đình là nơi mỗi người lớn lên, trưởng thành ; gia đình chính là môi trường gần
nhất có ảnh hưởng đến nhân cách con người.
+ Sự tiếp nối văn hóa qua các thế hệ trong gia đình tạo nên nếp sống lành mạnh. Đó
vừa là nền tảng, vừa là hành trang để mỗi con người bước vào đời với tâm thế vững vàng.
- Một gia đình không có nề nếp, gia phong sẽ tạo ra những hậu quả xấu trong việc
giáo dục con cái:
+ Trong xã hội vẫ có những gia đình đời sống vật chất khó khăn, các thành viên trong
gia đình chỉ lo kiếm sống mà quên đi trác nhiện, sự quan tâm, chăm sóc lẫn nhau.
+ Nạn bạo lực gia đình vẫn tồn tại, nhức nhỗi, xót xa. Ở đó những người phụ nữ
thường xuyên bị hành hạ., những đứa trẻ bị tổn thương tâm hồn. Những đứa trẻ ấy theo
ngày tháng trở nên ương ngạnh, thậm chí hung bạo (cậu bé Phác - tác phâm Chiêc thuyền
ngoài xa).
Gia đình thực sự là tế bào của xã hội. muốn xã hội phát triển, van minh thì mỗi gia
đình phải luôn giữ gìn nề nếp. Cha mẹ yêu thương, dạy dỗ con cái và con cái hiếu thảo,
vâng lời cha mẹ. Giữ gìn, phát huy truyền thống là trách nhiệm của mỗi con người.
c) Gia đình là nền tảng của xã hội. Muốn xã hội phồn vinh, phải bắt đầu từ việc xây
dựng mỗi gia đình hạnh phúc.
ĐỀ 61. Đọc truyện cười Cứ người chết đuối (tr. 17, sách này), từ đó phát biểu suy nghĩ của
anh (chị) về việc cho và nhận trong cuộc sống hằng ngày.
166
DÀN Ý THAM KHẢO
1. Phân tích ý nghĩa truyện Cứ người chết đuối
- Một người sắp chết đuối, cơ hội được sống là rất ít. Nhưng anh ta lại từ chối đưa tay
ra cho người khác nắm lấy để cứu.
Người sắp chết đuối ấy, đến lúc chết đến nơi vẫn không từ bỏ thói quen chỉ nhận (cầm
lấy) chứ không quen cho (đưa cho) người khác.
- Nghệ thuật thậm xưng đã nhấn mạnh thói ích kỉ, tham lam – một thói xấu của con
người.
2. Suy nghĩ về cho và nhận trong cuộc sống
a) Thế nào là “cho” và “nhận” ?
- Cho và nhận đều là những quy luật của tự nhiên và xã hội loài người (hoa nhận màu
mỡ của đất đai, của nắng gió thì hoa phải đem lại cho niềm thiên nhiên sự rực rỡ của sắc
màu và hương thơm, mật ngọt). Trong xã hội, vấn đề này càng cần được nhận thức rõ ràng:
không cho thì không thể nào nhận được.
- Cho và nhận có liên quan chặt chẽ như hai mặt tờ giấy, như vay và trả, được và mất.
Ta cho đời cái gì và ta nhận lại của đời những gì ? Có danh nhân đã nói: “Cuộc sống là quá
trình cho và nhận, nếu cứ giữ lại cho mình bạn sẽ chẳng có bao nhiêu, nhưng khi cho đi
bạn sẽ nhận lại rất nhiều”.
b) Cho và nhận khi nào đáng ngợi ca, khi nào đá để phê phán ? Về vấn đề cho và nhận
khó có thể đưa ra khuôn mẫu cũng như quy luật cho và nhận ra sao?
Tùy từng giai đoạn, thời điểm, hoàn cảnh, cá nhân mà nó được nhìn nhận khác nhau.
- Cho và nhận xứng đáng được ca ngợi với tinh thần ta biết sống vì người khác, một
người vì mọi người. Ví dụ những chiến sĩ cách mạng dâng tặng cuộc đời cho độc lập dân
167
tộc, cho hạnh phúc nhân dân mà không đòi hỏi phải nhận ; những trí thức, những nhà khoa
học mệ mài đem sức lực, tài năng góp phần làm giàu cho quê hương, Tổ quốc.
- Cho là một hạnh phúc, vì phải có mớ cho được, điều đó càng có ý nghĩa khicais ta
cho không chỉ là vật chất, tiền bạc mà là long nhân ái. Có rất nhiều cách để cho : đó là lòng
tin, sự ủng hộ, sự tin tưởng. Chuyên một người cha cho con : “Con yêu quý của ba, ba cho
con mỗi ngày một giờ và chỉ mỗi chủ nhận hai giờ của ba để con tùy dùng”. Món quà đó
quý không vì đắt tiền mà xuất phát từ sự thấu hiểu người cha muốn dành cho con.
- Cho và nhận đáng phê phán khi : Trong cuộc đời không ít những kẻ tham lam, tàn
nhẫn, sống trên mồ hôi nước mắt của người khác, không ít kẻ tầm thường chier muốn nhận
muốn vay, không muốn cho muốn trả.
c) Bài học về đạo lí và lối sống
Xã hội càng phát triển, vấn đề cho và nhận càng được nhận thức rõ ràng. Muốn đời
sống được nâng lên, mỗi cá nhân phải không ngừng học tập, nâng cao trình độ, sáng tạo
trong nghiên cứ, ứng dụng. Có như vậy, bằng tài năng và sức lực, mới góp phần làm giàu
cho Tổ quốc, làm giàu cho bản thân. Khi đó, cái mà ta cho cũng là cái ta nhận.
Trong cuộc sống, nếu chỉ cho mà không nhận thì khó duy trì lâu dài, nhưng nếu như
cho và lại đòi hỏi được đền đáp thì sự cho mất đi giá trị đích thực.
d) Suy nghĩ của bản thân
- Cuộc sống của mỗi người sẽ trở nên tầm thường nếu chỉ biết nhận mà không biết
cho. Thực tế có một bộ phận lớp trẻ chỉ biết nhận – từ cha mẹ, từ gia đình, người thân để
rồi sống ích kỉ, vô cảm, không biết chia sẻ với bạn bè, đồng loại.
- Cuộc sống có ý nghĩa thực sự khi ta biết cho và nhận với tinh thần “Thứ ta nhận
được từ cuộc đời. Ta càng cho cuộc sống bao nhiêu càng nhận được từ cuộc đời bấy
nhiêu”.
168
ĐỀ 62. Các Mác nói: “Mọi tiết kiệm suy cho cùng là tiết kiệm thời gian”.
Anh (chị) hãy giải thích và làm sáng tỏ câu nói trên.
DÀN Ý THAM KHẢO
- Tiết kiệm : Sử dụng đúng mức, không phí phạm.
- Thời gian : Hình thức tồn tại của vật chất, trong đó vật chất tồn tại và phát triển
không ngừng.
- Câu nói của Các Mác : tiết kiệm thời gian là sự tiết kiệm cần thiết nhất vì nó đồng
nghĩa với việc tiết kiệm mọi giá trị khác trong cuộc sống.
- Vì sao con người cần phải tiết kiệm?
+ Vì tất cả những điều ta có được không phải là vô tận, tiết kiệm hôm nay là để ngyaf
mai vẫn còn mà sử dụng.
+ Vì cuộc sống luôn có thể xảy ra những điều bất trắc, những thay đổi bất ngờ. Tiết
kiệm chính là cho mình thêm một cơ hội khi những điều đó xảy ra.
+ Vì tiết kiệm Cính là một thái độ ứng xử với cuộc sống của những người biết quý
trọng những giá trị của cuộc sống.
- Vì sao con người cần tiết kiệm thời gian?
+ Vì thời gian là cái mỗi con người đều có song cái có ấy không phải là vô tận.
+ Vì đặc điểm của thời gian là luôn vận động theo trục tuyến tính, một đi không trở
lại nên khi mất đi sẽ không lấy lại được nữa.
169
+ Vì thời gian là điều kiện cần thiết để cho mỗi người tìm kiếm điều mình muốn.,
thực hiện việc cần làm và tìm ý nghĩa cho cuộc sống. Không có điều này, mọi cái khác
đều suy giảm tối đa hiệu quả, tác dụng.
- Vì sao mọi tiết kiệm suy cho cùng là tiết kiệm thời gian?
+ Vì thời gian là hình thức tồn tại của vật chất, cũng chính là hình thức tồn tại của mọi
yếu tố trong cuộc sống mà thiếu nó, mọi thứ đều bị xóa bỏ.
+ Vì khi tiết kiệm được thời gian, ta sẽ có thêm thời gian cho những công việc mới,
cơ hội mới để tạo nên những giá trị mới.
+ Vì sự tồn tại của mọi điều trong cuộc sống đề gắn với thời gian nên mọi tiết kiệm
đều gắn liền và trở thành biểu hiện của tiết kiệm thời gian.
- Đúng đắn và sâu sắc vì thời gian là điều quý giá của cuộc sống, tiết kiệm thời gian
sẽ giúp con người được sống phong phú, có ý nghĩa, có hiệu quả hơn trong giới hạn thời
gian của đời mình.
- Có ý nghĩa to lớn trong cuộc sống hôm nay : Cuộc sống văn minh hiện đại, nhịp
sống gấp gáp, thời gian không chờ đợi con người nên cần tiết kiệm thời gian để theo kịp sự
vận động của cuộc sống.
- Cần tận dụng mọi khoảng thời gian để giải quyết công việc, thực hiện mục tiêu cuộc
sống.
- Lập kế hoạch, xác định rõ mục tiêu trọng tâm và cách thức hoạt động cụ thê.
- Phân bố thời gian hợp lí cho mọi hoạt động trong cuộc sống.
170
II. HỆ THỐNG ĐỀ LUYỆN TẬP CÓ GỢI Ý
Phần này nêu lên hệ thống đề và một số gợi ý cơ bản. HS tham khảo các gợi ý và tiến
hành là dàn ý như phần I. Hệ thống để luyện tập có dàn ý tham khảo của sách này.
ĐỀ 1. Nói về chuyện học, tục ngữ có câu : “Học thầy không tày học ban”, lại có câu :
“Không thầy đố mày làm nên”. Anh (chị) suy nghĩ như thế nào trước những lời khuyên
này?
GỢI Ý. Trong kho tàng tục ngữ, ca dạo của cha ông, nhiều câu có nội dung dường như
đưa ra những lời khuyên trái ngược nhau. Nhưng thực ra chúng không mâu thuẫn, vì mỗi
câu được tổng kết, đúc rút từ nhiều phương diện, trong những thời điểm và ở các hoàn
cảnh khác nhau. Đềbài nêu lên hai quan niệm về việc học hỏi là một trong những trường
hợp như thế. HS cần chú ý để phân tích và lí giải tính chất đúng đắn của cả hai câu tục ngữ.
Chúng bổ sung cho nhau để có một quan niệm toàn diện và hoàn chỉnh về việc học tập
trong cuộc sống của mỗi con người.
ĐỀ 2. Nhà văn Lép Tôn-xtôi nói : “Điều quan trọng không phải là biết quả đất tròn mà
là bằng cách nào để biết quả đất tròn”.
Anh (chị) hiểu câu nói trên như thế nào ? Bài học có thể rút ra từ câu nói trên ?
GỢI Ý. Qua câu nói, nhà văn Lép Tôn-xtôi muốn khẳng định tầm quan trọng của
phương pháp. Đối với ông, điều quan trọng là cách thức để tìm ra kết quả chứ không phải
bản thân kết quả. Điều này cũng giống như người ta thường ví trong cuộc sống cần dạy cho
người học “cách câu cá” chứ không phải chỉ trang bị cho họ chiếc cần câu.
Điều này càng quan trọng hơn khi chúng ta sống trong một xã hội hiện đại, phát triển,
khi tri thức của nhân loại tăng theo cấp số nhân, mỗi người không thể chạy theo để thìm
171
hiểu học hỏi tất cả… mà điều quan trọng là cần trang bị cho mình cách học, cách thu thập
thông tin và cách xử lí thông tin… nói như Phrit-mên là cần “học phương pháp học”.
ĐỀ 3. Những con đường để làm giàu trí tuệ cho chính bản thân mình.
GỢI Ý. Có rất nhiều con đường (cách thức) để làm giàu cho trí tuệ của mình. Để yêu
cầu người viết nêu lên các cách thức ấy. Thực chất ở đây là người viết giới thiệu (thuyết
minh) về các cách thức học tập, bồi dưỡng, tìm hiểu để có được nhiều kiến thức. Bài viết
cần nêu được nhiều cách, càng phong phú càng tốt. Trong khi nêu, cần kết hợp giới thiệu
cách thức đó như thế nào và lí giải vì sao đó cũng là một con đường là giàu trí tuệ.
ĐỀ 4. Một bà mẹ khuyên con : “Con ơi, con phải luôn ghi nhớ : tay trái của người là tay
phải của mình”.
Anh (chị) hiểu lời khuyên trên như thế nào ? Bà học đạo lí rút ra từ lời khuyên ấy.
GỢI Ý. Để nêu lên câu nói của một bà mẹ khuyên con. Đó là một câu nói hay và độc
đáo. Câu nói ấy có nghĩa đen và nghĩa bóng. Nghĩa đen : khi ta đúng bên nhau thì tay phải
của mình cạnh tay trái của người ; tay phải là tay quen, tay thuận, tay trái là tay không
thuận. Nghĩa bóng (và đó là nghĩa quan trọng hơn) : tay phải chỉ mặt mạnh và tay trái
thường chỉ mặt hạn chế của một người. Con người không ai hoàn hảo, ai cũng có mặt
mạnh mặt yếu. Tay minh cũng như taty người, tay phỉa cũng như tay trái, đều trên một cơ
thể và tay nào đau thì cũng là nỗi đau chung. Suy rộng ra, con người là đồng loại nên cần
biết yêu thương, thông cảm và san sẻ cho nhau.
ĐỀ 5. Sành điệu đâu phải là hư hỏng ! Bạn nghĩ sao?
GỢI Ý. Cần phải hiểu thế nào là sành điệu (sành điệu là gì ?). Người sành điệu là người
am hiểu sâu sắc một hay một số lĩnh vực nào đó, có kinh nghiệm và biết thưởng thức, đánh
giá giá trị của sự vật, hiện tương trong lĩnh vực mà họ quan tâm, hiểu biêt…
172
Hiểu như thế thì sành điệu đâu phải là hư hỏng, trái lại sành điệu cần được biểu dương
khen ngợi, cần được ủng hộ. Ví dụ : một người biết chơi cây cảnh một cách sành điệu; chơi
đàn một cách sành điệu ; biết lựa chọn trang phục, thời trang một cách sành điệu, biết trang
trí nhà cửa, trang điểm cho bản thân sành điệu;…
Tuy nhiên, sành điệu cũng có mặt trái của nó, nhất là khi quan niệm một cách cự đoan,
đẩy sành điệu lên mức quá cầu kì, rắc rối hoặc vì muốn tỏ ra sành điệu mà đua đòi, ăn chơi,
chạy theo môt, lãng phí không cần thiết…
ĐỀ 6. Việt Nam đang loạn thi hoa hậu!
GỢI Ý. Đề văn này cần giải quyết 2 vấn đề : Một là có nên tổ chứ nhiều cuộc thi hoa
hậu hay không ? Hai là có đúng Việt Nam đang loạn thi hoa hậu hay không ?
Thi hoa hậu là để tôn vinh cái đẹp và trí thống minh ; đề cao sự khoan dung, lòng nhân
ái, vị tha… Vì thế không ai phản đối việc thi hoa hậu . Tuy nhiên tổ chức quá nhiều cuộc
thi hoa hậu (loạn thi hoa hậu) thì không nên, vì nhiều lý do.
Chẳng hạn:
- Hoa hậu là người đẹp, thông minh và có đủ đức tính tốt của người phụ nữ (toàn bích).
Hiểu như thế thì sẽ thấy hoa hậu không có nhiều. Rất khó có người toàn bích, người được
mặt này, mất mặt khác. Tôn vinh những giá trị không đúng, không tương xứng sẽ làm giảm
giá trị danh hiệu và phản tác dụng giáo dục.
- Tổ chức một cuộc thi hoa hậu rất tốn kém về thời gian, tiền bạc, công sức … Vì thế
nếu không đúng sẽ rất lãng phí.
Theo cách lập luận trên, cần suy nghĩ để nêu lên những lí do khác nữa. Dĩ nhiên nếu
người viết tán thành việc tổ chức nhiều cuộc thi hoa hậu thì cần nêu lên lí do để thuyết
phục người đọc.
173
Vấn đề thứ hai, để trả lời Việt Nam có loạn thi hoa hậu hay không cũng cần nêu rõ
chứng cứ cụ thể.
ĐỀ 7. Ô nhiễm môi trường : không phải là chỉ có ở thành phố
GỢI Ý. Đề văn này đặt ra vấn đề cần bàn luận là : Ô nhiễm môi trường hiện nay diễn ra
ở tất cả mọi nơi (không phải chỉ có ở thành phố mới ô nhiễm). Như thế bài vieetscaanf có 2
nội dung lớn:
Các thành phông, khu vự nông thôn cũng đang ô nhiễm nặng nề (phân tích và chứng
minh). Đây là phần chính của bài viết.
Để bài văn sinh động, cần nêu cách hiểu của kình về ô nhiễm môi trường (thế nào là ô
nhiễm môi trương), các biểu hiên của ô nhiêm, những số liệu và tính chất nguy hại của ô
nhiễm môi trường.
ĐỀ 8. An toàn thực phẩm hay tặc lưỡi cho qua ?
GỢI Ý. Đề văn đặt vấn đề về thái độ của người tiêu dùng nên thế nào trước hiện tượng
thực phẩm đang ngày càng mất vệ sinh, gây bệnh tật và nguy hiểm cho tính mạng con
người.
Trước hiện tượng trên, có thái độ : lên tiếng phê phán, đấu tranh để góp phần cải thiện
tình hình hay im lặng “tặc lưỡi cho qua”.
Người viết cần lựa chọn một trong hai thái độ nêu trên và đưa ra những lí lẽ của mình để
thuyết phục người đọc.
ĐỀ 9. Game online : tốn thời gian và vô bổ. Bạn nghĩ sao ?
GỢI Ý. Game online (trò chơi điện tử trên mạng) là một trong những thành tự tuyệt vời
của khoa học công nghệ hiện đại. Lỗi không phải ở game online mà lỗi ở người sử dụng,
tiêu dùng. Nếu nói chung chung là “Game online : tốn thời gian và vô bổ” thì không đúng.
174
Bởi nếu thế thì người ta đã không dồn sức vào để nghiên cứu, sáng chế, phát minh … ra
nó. Vấn đề là nếu sử dụng game online một cách tùy tiện, bất chấp thời gian, bỏ hết mọi
công việc…thì đúng như nhận xét đã nêu lên ở đề văn.
Như thế muốn ý kiến của mình có sức thuyết phục, người viết cần chỉ ra được mặt phải
và mặt tráu của game online cũng như biểu hiện cụn thể của nó.
ĐỀ 10. Chợ quê và siêu thị
GỢI Ý. Trước hết cần hiểu và thuyết minh rõ : Chợ quê và siêu thị là gì ? Chúng giống
và khác nhau như thế nào ? Mỗi loại có những mặt mạnh và mặt yếu ra sao ? … Từ đó mới
nêu ý kiến nhận xét đánh giá riêng của mình.
Về phương thức biểu đạt cần vận dụng trong bài viết này, ngoài lập luận ra, cần kết hợp
với thuyết minh, miêu tả và biểu cảm.
ĐỀ 11. Ăn mặc có nói lên cá tính của ban ?
GỢI Ý. Câu trả lời cho câu hỏi đặt ra trong đề văn phụ thuộc vào quan điểm của từng
người, tuy nhiên cũng chỉ tập trung vào hai loại ý kiến:
- Ăn mặc nói lên cá tính của mỗi người.
- Ăn mặc không nói lên cá tính của mỗi người.
Người viết theo quan niệm nào thief nêu lên lí lẽ và minh chứng chụ thể cho quan niệm
mà mình lựa chọn. Việc lựa chọn quan niệm nào không quan trọng. Có thể tham khảo qua
câu chuyện sau:
Có giai thoại kẻ rằng : Đương thời khi chưa nổi tiếng, nhà bác học Anh-xtanh ăn mặc rất
luộm thuộm. Khi được vợ nhắc nhở, ông nói : Ôi chao, có ai biết tôi là ai đâu mà phải ăn
mặc tươm tất chỉnh tề. Khi đã trở nên nổi tiếng. Anh-xtanh vân ăn mặc luộm thuộm như
175
thê. Vợ ông lại nhắc nhở về chuyên ăn mặc, ông bèn trả lời: Bây giờ tôi có ăn mặc thế nào
thì tôi vẫn là Anh-xtanh kia mà.
ĐỀ 12. Từ tình yêu Kinh Bắc của Hoàng Cầm trong bài thơ Bên kia sống Đuống bàn về
tình yêu quê hương đất nước.
GỢI Ý. Bài thơ Bên kia sông Đuống thể hiện rất rõ tình yêu Kinh Bắc của Hoàng Cầm
và vì thế cần phân tích tình yêu ấy được thể hiện trong bài thơ trên những phương diện nào
(phần 1) ; sau đó mới nêu quan niệm của mình về tình yêu quê hương đất nước (phần 2).
Có thể thấy tình yêu đối với Kinh Bắc của Hoàng Cầm được thể hiện trên nhiều phương
diện:
- Yêu thiên nhiên Kinh Bắc (sông Đuống, núi non, đồng ruộng…).
- Yêu văn hóa Kinh Bắc (hội hè, đình đám, chùa chiền, dân ca, tranh Đông Hồ, phong
tục taaoj quán…)
- Yêu con người xứ Kinh Bắc (người mẹ, đứa em thơ, cô hàng xén…).
- Căm thù bọn giwacsj giày xéo quê hương Kinh Bắc.
Sau khi phân tích, cần nêu nhận xét, đánh giá về tình yêu Kinh Bắc của Hoàng Cầm. Từ
đó dẫn đến phần 2 : nêu quan niệm của chính mình về tình yêu quê hương đất nước.
ĐỀ 13. Bài học về cuộc sống được rú ra từ hai câu thơi của Chế Lan Viên trong bài
Tiếng hát con tàu:
Khi ta ở, chỉ là nơi đất ở
Khi ta đi, đất đã hóa tâm hồn.
176
GỢI Ý. Trước hế cần rút được bài học về cuộc sống từ hai câu thơ của Chế Lan Viên
trong bài Tiếng hát con tàu. Có thể có nhiều cách phát biểu khác nhau, nhưng ý chung nhất
toát lên từ hai câu thơi ấy là lời nhắn gửi sau đây :
- Trong cuộc sống, những gì đơn giản, gần gũi quanh ta tưởng bình thường nhưng sẽ trở
nên vô cùng quý giá khi ta đã rời xa chúng.
- Và do đó phải biết yêu thương, quý trọng, nâng niu những gì gần gũi, thân thiết ngay
khi ta đang sống bên chúng.
Từ gợi ý trên, người biết có thể thêm bớt hoặc diễn đạt lại bài học mà mình rút ra được
từ hai câu thơ của Chế Lan Viên (phần 1); sau đó phát biểu, bàn luận về bài học đã nêu ra
(phần 2).
ĐỀ 14. Từ bài thơ Đò Lèn của Nguyễn Duy, nhớ và nghĩ về những kỉ niệm tuổi thơ.
GỢI Ý. Cần lưu ý hai chữ nhớ và nghĩ về những kỉ niệm tuổi thơ trong đề văn này.
Ở phần đầu bài viết, HS cần thuyết minh qua nội dung kí ức tuổi thơ của của Nguyễn
Duy trong bài Đò Lèn (Nhà thơ nhớ những gì? Nỗi nhớ ấy như thế nào ? Nỗi nhớ ấy có ý
nghĩa gì ?...).
Phần 2 của bài viết bao gồm những kỉ niệm tuổi thơ của chính người viết và phát biểu
suy nghĩ về những kỉ niệm ấy. Như thế ở đây cần có sự kết hợp phương thức tự sự (kể, hồi
tưởng lại những kỉ niệm đáng nhớ của tuổi thơ) và phương thức bình luận (tự nhận xét,
đánh giá, kiểm điểm… về chính mình qua những kỉ niệm tuổi thơ ấy).
ĐỀ 15. Hình tượng cây xà nu trong tác phẩm Rùng xà nu của Nguyễn Trung Thành gợi
cho anh (chị) những suy nghĩ gì về lí tưởng và nhân cách của tuổi trẻ trong cuộc sống?
GỢI Ý. Hình tượng cây xà nu trong tác phẩm Rừng xà nu của Nguyễn Trung Thành
mang đầy tính biểu tượng : miêu ta cây nhưng để nói về người, đề cao những phẩm chất
177
người. Hình tượng này được khắc họa một cách thật chi tiết, sinh động vừa cụ thê, vừa
khái quát ; nó gợi cho người đọc nhiều suy nghĩ về lí tưởng và phẩm cách con người trong
cuộc sống. Để viết bài, người viết cần thuyết minh về phẩm chất cao đẹp của cây xà nu
trong thiên nhiên. Từ đó rút ra ý nghĩa cần phấn đấu để có lí tưởng và phẩm cách như cây
xà nu?
ĐỀ 16. Từ cuộc đời nhân vật Xô-lô-cốp trong Số phận con người của M. Sô-lô-khốp,
nghĩ về những mất mát và nỗi đau do chiến tranh để lại
GỢI Ý. Trước hết bài viế cần thuyết mình, giới thiệu và phân tích những nỗi đau và mất
mát do chiến tranh qua cuộc đời và số phận của nhân vật Xô-lô-cốp (phần 1). Phần 2 tập
trung nêu hai nội dung:
- Những mất mát và nỗi đau do chiến tranh để lại còn là những gì khác ngoài những điều
mà nhân vật Xô-lô-cốp phải chịu.
- Bình luận về sự tàn khốc của các cuộc chiến tranh và rút ra bài học trong nhận thức
cũng như trong hành động.
ĐỀ 17. Đọc truyện Ba câu hỏi (tr. 17, sách này).
Theo anh (chị), Sô-cơ-rát sẽ nói tiếp với người khách như thế nào ? Hay bình luận về bài
học rút ra từ câu chuyện trên.
GỢI Ý. Đề văn này thuộc dạng đề nghị luận về một hiện tượng trong cuộc sống. Câu
chuyện ở đề này nhăm phê phán hiện tương có nhưng người chuyên đi nói xấu người
khác ; ca ngợi sự thông minh, hóm hỉnh, đạo đức trong sáng, cao thượng của nhà hiền triết
Xô-cơ-rát. Qua đó, người đọc có thể rút ra cho mình bài học về tình bạn, về đạo lí và lối
sống đúng đắn.
Trong nguyên bản, câu nói của Xô-cơ-rát với người khách cuối truyện là : “Vậy đấy,
nếu những gì anh muốn kể không có thật, cũng không tốt đẹp, thậm chí cũng chẳng cần
178
thiết cho tôi tại sao ảnh lại phải kể?”. Tuy vậy, khi viết bài HS không nhất thiết phải nêu
đung ý nguyên câu trả lời trên, chỉ cần đúng ý và cách trả lời càng độc đáo, sâu sắc, dí
dỏm,… càng hay. Câu trả lời cũng chỉ là câu hỏi phụ, trọng tâm làm là phát biểu nhugwnx
suy nghĩ về ý nghĩa của câu chuyện. HS cần biết phê phan hiện tượng không lành mạnh
trong cuộc sống, rút ra bài học trong cách ứng xử hằng ngày, trong quan hệ bạn bè và với
những người xung quanh.
III. HỆ THỐNG ĐỀ LUYỆN TẬP KHÔNG CÓ GỢI Ý
Phần này nêu lên hệ thống đề mà không có gợi ý. HS đọc, suy nghĩ, tìm hiểu đề và lập
dàn ý cho các đề văn này.
Đề 1 . Trong bài hát Cỏ non thành Cổ (Tân Huyền) có câu : “Cỏ xanh non tơ xin chớ vô
tình với người hi sinh trên mảnh đất quê mình”.
Câu hát trên gợi cho anh (chị) suy nghĩ gì về thái độ và cách ứng xử với những người đã
hi sinh cho quê hương, đất nước ?
Đề 2. Cha ông ta có câu “Một điều nhịn là chín điều lành”. Song một nhà triết học
phương Tây lại cho rằng : “phải biết ác, biết tàn nhẫn để sống cho mạnh mẽ”. Anh (chị) có
ý kiến gì về vấn đề này ?
Đề 3. Trong một bộ phim truyền hình Việt Nam, có nhân vật đã khuyên người cháu của
mình như sau: “Ta có thể nhặn được một gói tiền nhưng sẽ không ai đánh rơi một gói văn
hóa cho ta nhặt”.
Theo anh (chị), làm thế nào để nâng cao văn hóa cho mình?
Đề 4. Trong một bản tin thời sự đầu năm 2009, Đài Truyền hình Việt Nam đưa tin :
Năm 2008 ở Việt Nam đã xảy ra 11578 vụ tai nạn giao thông.
179
Suy nghĩ của anh (chị) về thông tin này ?
Đề 5. Trịnh Công Sơn từng nói : “Sống giữa đời này chỉ có thân phận và tình yêu. Thân
phận thì hữu hạn. Tình yêu thì vô cùng. Chúng ta làm cách nào để nuôi dưỡng tình yêu, để
tình yêu có thể cứu chuộc thân phận trên cây thập giá đời”.
Theo anh (chị), chúng ta cần làm gì để nuôi dưỡng tình yêu trong lòng mình và trong thế
giới con người ?
Đề 6. “Hãy đảm bảo cho trẻ em một tương lai tốt đẹp hơn”. (Tuyên bố thế giới về quyền
được sống và quyền được phát triển của trẻ em – Liên hợp Quốc).
Cách hiểu và thái độ của anh (chị) về tuyên bố trên ?
Đề 7. Về kế sách giữ nước, Trần Quốc Tuấn từng nói : “khoan thư sức dân để là, kế sâu
rễ bền gốc, đó là thượng sách giữ nước vậy”.
Hồ Chủ tịch cũng đồng tình với quan điểm này khi khẳng định rằng “lấy dân làm gốc”.
Quan điểm của anh (chị) về vai trò, trách nhiệm của người dân với Tổ quốc mình ?
Đề 8. Dân gian có câu “Một giọt máu đào hơn ao nước lã” song lại cũng có lời khuyên
“Bán anh em xa mua láng giềng gần”. Anh (chị) nghĩ thế nào về những lời khuyên này ?
Đề 9. Rác thải và cuộc sống.
Đề 10. M. Go-rơ-ki từng nói : “Sách mở rộng trước mắt tôi những chân trời mới”. Còn
dân gian Việt Nam lại nhắc nhở rằng : “Đi một ngày đàng, học một sàng khôn”.
Ý kiến của anh (chị) ?
Đề 11. Bài ca dao sau gợi cho anh (chị) suy nghĩ gì về đạo làm người trong cuộc đời ?
Con cò mà đi ăn đêm
180
Đậu phải cành mềm lộn cổ xuống ao
Ông ơi ông vớt tôi nao
Tôi có lòng nào ông hãy xáo măng
Có xáo thì xáo nước trong
Chớ xáo nước đục đau lòng cò con.
Đề 12. Đọc bài thơ Nghe tiếng giã gạo của Hồ Chí Minh :
Gạo đem vào giã bao đau đớn
Gạo giã xong rồi trắng tựa bông
Sống ở trên đời người cũng vậy
Gian nan rèn luyện mới thành công
Hãy bàn về con đường dẫn đến thành công trong cuộc sống.
Đề 13. Trong truyện ngắn Đôi mắt, Nam Cao viết :
“Anh đã quen nhìn đời, nhìn người từ một phía thôi. Anh trông thấy anh thanh niên đọc
thuộc lòng bài ba giai đoạn như một con vẹt biết nói nhưng anh không trông thấy bó tre
anh thanh niên vui vẻ vác đi để ngăn quân thù. Mà ngay trong cái việc anh thanh niên đọc
thuộc lòng bài báo như một con vẹt biết nói kia, anh cũng chỉ thấy cái ngố vẻ bề ngoài của
nó, mà không nhìn thấy cái nguyên cớ thật đẹp đẽ bên trong. Vẫn giữ đôi mắt ấy để nhìn
đời thì càng đi nhiều, càng quan sát lắm, người ta chỉ càng thêm chua chát và chán nản”.
Theo anh (chị) chúng ta cần có một đôi mắt như thế nào để nhìn và để sống ?
Đề 14. Dân gian có câu :
Muốn sang thì bắc cầu Kiều
181
Muốn con hay chữ thì yêu lấy thầy.
Theo anh (chị), nên bày tỏ lòng kính yêu thầy theo cách nào ? Làm thế nào để truyền
thống tôn sư trọng đạo còn nguyên ven ý nghĩa trong sách của nó ?
Đề 15. Trong bài viết Dấu hỏi từ ngàn năm, GS. NSND. Trần Đình Quang tâm sự :
“Chúng ta chỉ chết thật khi sự hiện diện của ta không còn hữu ích cho một ai. Kiếp sau
của ta là ở trong cõi nhớ của mọi người. Và thiên đường sẽ đón ta vào phút lâm chung, ta
được quyền mỉm cười vì một đời đã không gây đau khổ cho ai”.
Suy nghĩ của anh (chị) về lời tâm sự trên ?
Đề 16. Trong bức thư gửi tồng thống Mỹ của thủ lĩnh da đỏ Xi-at-tơn có đoạn viết :
“Đất là mẹ. Điều gì xảy ra với đất đai tức là xảy ra đối với những đứa con của Đất. Con
người chưa biết làm tổ để sống, con người đơn giản chỉ là một sợi tơ trong cái tổ sống đó
mà thôi. Điều gì con người làm cho tổ sống đó, tức là làm cho chính mình…”
Hãy bình luận
Đề 17. Luận về việc học làm nười trong trường đời, học giả Phan Kế Bính khẳng định :
“Trong cái trường học mênh mông kia, trắng vàng chen lộn, sự lành sự ác, điều dở điều
hay không thiếu thứ gì ; nên ai đã đem thân tòng học ở cái trường ấy thì cần phải có cặp
mắt biết quan sát và cái não biết phán đoán để lựa những chuyện đáng làm theo cùng
những chuyện đáng chữa cái”.
Anh (chị) hãy tìm cho mình bài học từ lời bàn trên.
Đề 18. Chúng ta cần mang theo những gì trong hành trang vào thế kỉ mới ?
Đề 19. Nghĩ về đạo lý : “Thương người như thể thương thân” (tục ngữ) và phẩm chất
tinh thần cao đẹp của Hồ Chí Minh : “Nâng niu tất cả chỉ quên mình” (Tố Hữu)
182
Đề 20. Phân tích và bình luận về sức mạnh tinh thần.
Đề 21. Bài học từ đàn kiến.
Đề 22. Ca dao có câu :
Yêu nhau yêu dấu chân đi,
Ghét nhau ghét cả tông ti họ hàng.
Giải thích và bình luận về quan niệm trên.
Đề 23. Thế nào là một người bạn chân chính ?
Đề 24. Suy nghĩ của anh (chị) từ hình ảnh ngọn lửa ?
Phụ lục
MỘT SỐ BÀI VĂN THAM KHẢO.
BÀI SỐ 1
ĐỀ BÀI : Từ hình ảnh đồng tiền trong Truyện Kiều, anh (chị) hãy bàn về đồng tiền
trong cuộc sống hiện nay.
BÀI LÀM
Nguyễn Du là tác gia lớn của nền văn học dân tộc. Và Truyện Kiều là tác phẩm tiêu biểu
nhất của ông. Có thể nói nó đã đạt đến đỉnh cao nghệ thuật dưới bút pháp của một nghệ sĩ
thiên tài. Bên cạnh những thành công trong xây dựng hình tượng, thể hiện tư tưởng,
183
Nguyễn Du đã phản ánh một cách chân thực và sống động thế lực đồng tiền bẩn thỉu, làm
điêu đứng, đảo lộn cả xã hội như một cách lí giải cho những tồn tại trong xã hội xưa.
Trước hết đồng tiền là mục đích sống, mục đích hành động của rất nhiều hạng người
trong xã hội. Vì tiền, con người sẵn sàng chà đạp lên công lý, luật pháp, đạo nghĩa, thậm
chí chà đạp lên cả hạnh phúc và cuộc sống của người khác.
Một ngày lạ thói nha sai,
Làm cho khốc hại chẳng qua vì tiền
“Chẳng qua” như một lý giải lạnh lùng và quá đỗi vô tình, “Tiền ”trỏ thành một lí do
chính đáng, như là đương nhiên nó phải thế, không trái lại được. Cả xã hội chạy theo đồng
tiền, đảo điên vì tiền. Đồng tiền làm mưa làm gió, đồng tiền đứng trên kỉ cương, có thể
biến những con người có tài hoa đức hạnh như Kiều trở thành hàng hóa. Đồng tiền cũng
biến con người thành ác quỷ. Xã hội đầy rẫy những quân vô loài, những kẻ tàn ác và bị
đồng tiền làm cho mất hết cả nhân tính. Bọn chúng đề không có mối quan hệ gì cụ thể với
nhau nhưng lại tồn tại như một hệ thống những mắt xích để tạo ra một thứ thiên la địa
võng, vây bủa chà đạp lên tất cả những gì thanh sạch, đức hạnh, lương thiện… Vì vậy, tài
năng, đức hạnh như Thúy Kiều dù có vùng vẫy thế nào cũng không thoát khỏi thân phận
gái thanh lâu. Người anh hùng như Từ Hải thì lại bị coi là giặc cỏ. Ngược lại ác độc, thủ
đoạn như Hồ Tôn Hiến lại làm tới chức quan Tổng đốc trọng thần. Vì cái lợi của mình, vì
đồng tiền, tất cả bọn lang sói vô loài không cho con người quyền sống yên ổn. Con người
muốn tự do yêu đương chân chính thì giữa đường đứt gánh, gương vỡ bình tan. Cha mẹ,
anh em, con cái muốn sum họp lại gặp sấm sét bất kì, tai bay vạ gió, phút chốc gây nên
cảnh sinh ly tử biệt. Đem thân ngọc mình vàng an phận thủ thường thì ngọc nát vàng phai,
cam phận tôi đời thì lại “một phen mưa gió tan tành một phen”. Mong nương nhờ cửa phật,
hướng giọt nước cành đương thì cửa từ bi nào giấu được cảnh trầm luân khổ ải… Tất cả
khổ đau đó ai đã gây ra ? Chẳng phải do đồng tiền mà nên sao ?
184
Hơn nữa, đồng tiền còn là phương tiện giải quyết mọi vấn đề, mọi vướng mắc trong
cuộc sống :
Có ba trăm lạng việc này mới xong
Để cứu được cha và em, gia đình Thúy Kều phải bỏ ra ba trăm lạng để nộp cho bọn lính
lệ. Như vậy, ở đây tiền giải quyết cả việc xử kiện, tiền đứng trên cán cân công lí, thay thế
pháp luật.
Không chỉ có thế, tiền còn là sức mạnh đảo lộn, đổi thay mọi giá trị trong cuộc sống:
Trong tay đã sẵn đồng tiền,
Mặc lòng đổi trắng thay đen khó gì ?
“Trắng - đen” không phân định được, đúng sai không rõ ràng bởi đứng giữa hai thái cực
ấy là thế lực đồng tiền. Tiền nghiêng về phía nào thì bên đó sẽ giành được phần thắng. Hơn
thế, đồng tiền còn làm lu mờ, thậm chí cướp đi tất cả những giá trị của con người. Tài sắc,
phẩm hạnh của Thúy Kiều không được coi trọng, nó chỉ đáng giá là những món hàng để
người ta mặc sức trao đổi, mua bán, “cò kè bớt một thêm hai”. Đau xót làm sao…
Qua tất cả những điều đó, bản chất, bộ mặt cảu xã hội phong kiến dần dần hiện lên. Đó
là xã hội phong kiến cuối thế kỉ XVIII thối nát, mục ruỗng với thể chế chính trị rối loạn,
tham tàn, tầm văn hóa của con người thì thấp kém. Bởi thế, con người mới bị đồng tiền mê
hoặc, quyến rũ, trở nên tha hóa, biến chất, xấu xa, nhẫn tâm và thậm chí không còn mang
trái tim loài người. cuối cùng thì vẫn là người dân yếu đuối, cô độc trong xã hội ấy gánh
chịu tất cả những nỗi xót xa, thống khổ của kiếp người.
Nhưng không sai chỉ trong xã hội phong kiến. Đồng tiền trong đời sống luôn là một vấn
đề nóng hổi, thu hút sự chú ý của tất cả mọi người. Từ thời xa xưa cho đến bây giờ, đồng
tiền vẫn luôn phát huy vai trò quan trọng của nó. Tiền là tài sản vật chất có giá trị ngang
với các thứ tài sản vật chất khác. Trong Truyện Kiều của Nguyễn Du, rõ ràng đồng tiền đã
185
bộc lộ tất cả những mặt xấu xa, thối nát của nó. Tuy nhiên trong cuộc sống, nếu đồng tiền
thực sự chỉ có một mặt xấu xa thì sao nó có thể tồn tại đến ngày nay ? Hãy tưởng tượng
xem một thế giới không có đồng tiền sẽ tồi tệ như nào. Lúc ấy, khi đi ra ngoài, giả dụ bạn
muốn mua một thứ gì đó, bạn phải quay trở về nhà mang một thứ khác ra trao đổi. Mà có
khi chẳng còn những dịch vụ trao đổi mua bán đó nữa, con người sẽ lùi về hàng vạn năm
trước, sống cuộc sống tự cung tự cấp. khi đó mỗi người sẽ là một “lãnh chúa” trong lãnh
địa của chính mình, không liên quan, giao thiệp với thế giới bên ngoài mình. Ngày đó biết
đâu Bill Gates sẽ tới cầu xin sự giúp đỡ của bạn!… Vậy bạn đã thấy cuộc sống cần đồng
tiền như nào chưa?
Rõ ràng, tiền là một phương tiện có ích để thỏa mãn những nhu cầu chính đáng của con
người. Hơn nữa, nó còn là phép thử để bộc lộ bản chất, tầm văn hóa của con người. Trong
thực tế, có những người sử dụng đồng tiền như một phương tiện để thực hiện lý tưởng,
khát vọng, tạo lập sự nghiệp. Điều đó là hoàn toàn chính đáng. Song cũng có những người
sử dụng đồng tiền để mua chuộc, khống chế người khác hoặc coi đồng tiền là mục đích
sống. Họ lại giống các nhân vật phản diện trong Truyện Kiều, có thể trở nên tàn bạo, hèn
kém, xấu xa. Cách sử dụng đồng tiền như thế sẽ mở đầu cho một lối sống không đẹp, sống
ích kỉ, sống tầm thường… Không ít kẻ vì tiền mà bán rẻ anh em, bạn bè, cha mẹ, bán rẻ
chính tâm hồn mình, lương tâm mình cho quỷ dữ. Họ sẵn sàng ra tay trộm cắp, cướp của,
giết người… Đây cũng là vấn đền nan giải của cuộc sống hiện nay.
Tuy nhiên nếu đồng tiền đó là kết quả của mồ hôi, công sức lao động, là thành quả của
những cống hiến, thì ta cần biết quý trọng, biết sử dụng đúng mức để giá trị của nó được
phát huy.
Tôi đã từng nghe kể một câu chuyện. Một ông bố, khi đến cuối đời, muốn dạy cho con
mình giá trị đích thực của đồng tiền, biết quý trọng đồng tiền chân chính tự mình làm ra,
nên bắt con trai phải rời nhà đi làm ăn, mang tiền về. Người mẹ thương con, trong phút
chia tay đã đưa cho con tiền. Thế là anh ta cầm số tiền đó đi, tiêu gần hết ròi mang số còn
186
lại về đưa cho bố. Nhưng không ngờ ông đã thẳng tay ném số tiền đó xuống nước. Thấy
thái độ thản nhiên của người con, ông đã khẳng định đó không phải những đồng tiền do
anh ta làm ra và đuổi anh ta đi. Trong lần ra đi này, anh ta lỡ tiêu hết số tiền mẹ đưa. Vì
vậy anh ta phải làm việc vất vả, chật vật để có tiền mang về cho bố. Nhưng lần này cũng
vậy, ông bố ném ngay chỗ tiền đó vào trong lửa. Không ngại nóng, bỏng, anh ta thò ngay
tay vào móc số tiền đó ra.
Qua câu chuyện trên, có thể thấy rõ rằng, chỉ khi đồng tiền là do chính bàn tay ta tạo nên
thì nó mới được đặt đúng vị trí và nhìn nhận đúng giá trị của nó. Mặt khác, cũng không nên
vì thấy đồng tiền quý giá mà ta phải quỵ lụy, phụ thuộc và quá mê muội trước giá trị của
nó. điều đó sẽ làm ta đánh mất đi bản thân, mất đi tự do, nhầm lẫn về những giá trị thực sự
của cuộc sống.
Tóm lại, chúng ta hãy cố gắng hết mức có thể để trả lại cho đồng tiền giá trị thực sự của
nó, đừng đổ oan cho nó. Để làm được điều ấy, chúng ta cần rèn luyện bản lĩnh, tích lũy
hiểu biết, tích cực sống, tích cực làm việc để bằng nội lực của chính mình đứng cao hơn
đồng tiền.
(Đỗ Thu Hà)
BÀI SỐ 2
ĐỀ BÀI : Nhân dịp Quốc tế Phụ nữ 8-3, Tổng thư ký Liên hiệp quốc Ban – ki Mun
tuyên bố : “Bạo lực đối với phụ nữ là một tội ác ghê tởm”.
Hãy trình bày suy nghĩ của anh (chị) về vấn đề này ?
BÀI LÀM
Sự việc về em Vũ Thị Bình nhiều năm sống trong sự hành hạ của hai người chủ đã thực
sự làm tôi cảm thấy bất ngờ. Không chỉ mình tôi mà đã có rất nhiều người đã tự đặt ra câu
hỏi : Tại sao ở một thế kỷ văn minh mà vẫn còn những hiện tượng bạo hành ghê tởm đến
187
vậy ? câu chuyện của em Bình đã châm ngòi cho những việc phát hiện hàng loạt các cuộc
bạo hành khác ở Việt Nam cũng như trên thế giới. Làm sao có thể ngờ được rằng loài
người đã tồn tại những 6 triệu năm mà đến giờ vẫn còn những hành vi bạo hành đầy thú
tính và dã man như thế. Đứng trước một vấn đề vô cùng bức thiết trong cuộc sống, mỗi con
người chúng ta trong cộng đồng này không thể không lên tiếng. Vì thế, nhân dịp Quốc tế
phụ nữ 8 – 3, Tổng thư ký Liên hợp quốc Ban-ki Mun đã phát biểu : “bạo lực đối với phụ
nữ là một tội ác ghê tởm”.
Quả thật, trên thế giới hiện nay, người phụ nữ vẫn đang phải đối mặt với một thực trạng
rất đáng buồn : bị bạo hành, nói cách khác là bị đối xử bằng bạo lực. Bạo lực đối với phụ
nữ tồn tại chủ yếu ở ba dạng. Người phụ nữ có thể bị ép buộc lao động bằng hình thức bạo
lực dẫn tới bị bóc lột sức lao động một cách tàn nhẫn. Tình trạng này thường hay xảy ra
với những người phụ nữ lao động tay chân, đi làm thuê. Công việc nặng nhọc đè lên vai họ
nhưng còn nặng nề hơn khi vừa phải làm việc, vừa phải chịu những trận đòn roi của người
chủ. Đau đớn, mệt mỏi, căng thẳng đầu óc làm họ giảm đi năng suất làm việc. và khi năng
suất kém đi, người chủ lại càng có những hành vi bóc lột hơn nhằm nâng cao hiệu quả.
Trong trường hợp của em Bình, chúng ta đã thấy rất rõ điều đó.Người ta không thể tìm ra
trên cơ thể em không chỗ nào không có vết sẹo, những vết thương mà chủ đã đánh đập em.
Làm việc trong quán cơm của hai người chủ tàn nhẫn, bao nhiêu ngày tháng em phải nghe
những lời quát mắng, chửi rủa, những trận đòn roi vô cớ rồi cả những lần vô cớ bị hắt nước
sôi vào người, bị quật bằng dây điện, bị kìm kẹp vào da thịt. Bị đánh đập, bóc lột sức lao
động như vậy đã là sự đau đớn tột cùng về thể xác nhưng cả thân thể và tâm hồn của họ
còn bị ảnh hưởng nhiều hơn khi những người phụ nữ bị bắt buộc làm nô lệ tình dục.
Những người phụ nữ thậm chí là những cô gái trẻ hay là trẻ em gái, rất nhiều người đã phải
trở thành món đồ chơi mua khoái cảm cho đàn ông. họ phải chịu những ảnh hưởng khác
thường cả về tâm lí và sinh lí, đặc biệt là những trẻ em gái bị đánh mất tuổi thơ trong sáng,
bị đẩy vào hố đen khủng khiếp của dục vọng. Có nhiều những thông tin nói về những
đường dây buôn bán phụ nữ qua biên giới, các ổ chứa mại dâm với số lượng lớn đã làm hại
188
biết bao đời người con gái. Họ vật lộn với cuộc sống nơi đất khách quê người, không một
đường thoát thân về với quê hương. Hiếm hoi lắm mới có người trốn thoát nhưng khi ấy
cũng phải nếm trải bao nhiêu khổ đau. Hoặc có những cô gái trở về nhưng mang trong
mình đứa con ngoại lai hoặc nhiễm những căn bệnh xã hội không có cách nào chữa trị
được. Bị hành hạ bởi người dưng đã là sự đau khổ nhưng còn đau khổ hơn khi người phụ
nữ gặp nguy hiểm ngay trong chính căn nhà mình bởi những người thân yêu nhất như
người cha, người mẹ, người chồng. Bạo lực gia đình trong thời gian gần đây tuy đã giảm
nhưng không hẳn đã hết hoàn toàn. Những người làm vợ, làm con bị đánh, thậm chí bị giết
khi lầm vào những hoàn cảnh đặc biệt. Vì gặp vấn đề căng thẳng, vì ghen tuông, vì quá
chén hay chẳng là vì gì cả, người chồng có thể trút lên người vợ những đòn đánh tàn bạo.
Rồi có cả những ông bố bà mẹ đem con gái của mình ra bán dâm hay làm những điều loạn
luân. Đó quả thực là mối đe dọa khủng khiếp của người phụ nữ.
Có nhiều nguyên nhân dẫn tới vấn đề bạo lực đối với người phụ nữ. Trước hết là do
nhận thức và quan niệm về bình đẳng giới vẫn còn hạn hẹp ở một số quốc gia, một số địa
phương, nhất là những nước phương Đông và những nước châu Phi. Tư tưởng trọng nam
khinh nữ vẫn còn tồn tại trong họ. Họ không thích sinh con gái nên nhiều đứa trẻ sơ sinh
mang giới tính nữ bị vứt thả trôi sông. Khi những đứa trẻ đó lớn lên, chúng không phải
người “ nối dõi tông đường” nên không những bị hắt hủi, rẻ rúng mà còn bị đánh đập bởi
sự không thoải mái của cha mẹ. Thậm chí ở một số quốc gia Hồi giáo, người phụ nữ còn
không được để lộ khuân mặt khi ra đường bởi như thế được coi là một hành động bêu xấu
dân tộc. Những tư tưởng ấy đã chi phối rất lớn đến tư tưởng của người phụ nữ. Thực tế
cũng cho thấy, đa số những trường hợp bạo hành phụ nữ là do đàn ông gây ra. Thói tàn
bạo, ích kỉ, độc ác vẫn còn tồn tại như một phần thú tính trong một bộ phận không nhỏ
những người đàn ông trên thế giới. đàn ông được coi là phái mạnh, vì thế họ cũng mạnh
hơn cả phụ nữ về tính cách và sức khỏe. Khi bị kích thích, đàn ông hay có xu hướng sử
dụng bạo lực. Và khi họ sử dụng bạo lực với người phụ nữ thì người phụ nữ khó mà chống
lại được. Hơn thế, chính bản thân người phụ nữ cũng chưa ý thức được vị thế, vai trò và
189
quyền lợi của mình trong cuộc sống. Có không ít những người đàn bà cho rằng nghe lời
chồng, chịu đựng chồng mới là người phụ nữ đoan chính, đức hạnh. Lại có những người vì
không muốn cuộc sống của mình bị đàm tiếu bởi dư luận nên cũng cố tình che dấu sự bạc
ác của người bạn đời tồi tệ. Họ không biết, không thể hoặc không muốn đứng lên đấu tranh
cho bản thân mình, tự giải thoát khỏi bi kịch của bạo lực. Và còn một nguyên nhân nữa là
do cộng đồng còn thờ ơ hoặc chưa có hành động thực sự quyết liệt để ngăn chặn đấu trah
với những sự việc ấy. Do địa vị xã hội, do sợ ảnh hưởng đến tài chính, tính mạng mà
những người xung quanh không dám tố cáo tội ác của những kẻ hành hạ phụ nữ lên chính
quyền cấp cao. Hoặc họ không có những ấn tượng sâu sắc hay những phản ứng mạnh liệt
khi chứng kiến những hành động dã man đó nên cũng dễ dàng cho qua. Tất cả những điều
ấy đã tạo cơ hội cho những hành vi bạo hành phụ nữ tổn hại và ngày càng có những hành
vi khủng khiếp hơn.
Trong cuộc sống của con người, người phụ nữ là không thể thiếu, họ là một nửa của thế
giới này, cả về vai trò và nghĩa vụ. Trong xã hội, họ cũng góp phần chủ yếu vào lực lượng
lao động sản xuất, cả về lao động chân tay cũng như lao động trí óc. CHất xám của phụ nữ
không hề thua kém đàn ông, thậm chí có thể vượt hơn. Trong gia đình, vợ là một nửa của
người chồng, mẹ là một phần của người con. Người phụ nữ được coi là người giữ lửa cho
tổ ấm. họ đảm đương công việc nội trợ, làm đẹp không gian sống, chăm sóc dưỡng dục con
cái, duy trì và phát triển nòi giống. Họ tạo ra không khí đầm ấm đầy yêu thương cho gia
đình, xây dựng một môi trường phát triển đầy đủ nhất cho cả thể chất và tâm hồn trẻ
nhỏ.Phụ nữ ảnh hưởng đến toàn xã hội như vậy nên hành vi bạo lực với họ là bội bạc, thiếu
nhân tính và trách nhiệm. Hơn nữa chúng còn gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng. Bạo
hành trước hết là họ tổn thương về mặt thể chất, họ lâm vào tình trạng đau đớn, suy giảm
về sức khỏe, sự sinh sản và làm hủy hoại nhan sắc của người phụ nữ. Họ không thể tự tin
khi trên mặt mình có những vết bầm tím. Họ không thể làm việc được khi cơ thể mình còn
đau đớn, mệt mỏi. Đặc biệt, những cô gái bị cưỡng ép tình dục mắc những căn bệnh xã hội,
họ phải sống trong sự sợ hãi cái chết và không còn lối thoát để làm lại cuộc đời. Hơn nữa
190
việc đánh đập còn gây tổn thương to lớn về mặt tinh thần cho người phụ nữ. Vì bị người
thân trong gia đình cư xử tàn ác, họ không dám trở về nơi yêm ấm nhất của mỗi người ấy
nữa. Lúc nào họ cũng bị mặc cảm, sợ hãi, khổ đau, mất đi niềm tin vào cuộc sống và tự tin
vào chính mình. Điều đó dồn ép những tâm hồn nhạy cảm vào góc tối của suy nghĩ. Có
những người mất đi khả năng nhận thức thông thường vì quá khiếp sợ những thảm họa từ
cuộc sống. Thậm chí có những cô gái trẻ bị dồn ép vào đường cùng, không còn cách nào
khác phải chọn cách chết để kết thúc cuộc đời đầy khổ đau. KHông những vậy, bạo lực với
phụ nữ có ảnh hưởng rất lớn tới gia đình, đặc biết là tổn thương nghiêm trọng đến con cái.
Gia đình là nền tảng của xã hội, xã hội sẽ như thế nào nếu trong mỗi gia đình vẫn còn tồn
tại những hiện tượng như thế? Cuộc sống của con người không đảm bảo, trật tự an ninh bị
giảm sút, gia đình càng có nguy cơ bị đổ vỡ. Khi ấy, tội nghiệp hơn là những đứa con vô
tội. Khoa học đã chứng minh, trong thời kì mang thai 3 tháng đầu, người mẹ gặp phải
những vấn đề về sức khỏe và tâm lý sẽ ảnh hưởng rất lớn đến sự hình thành cơ thể thai nhi.
Và thời gian cho con bú, người mẹ thiếu hụt về dinh dưỡng hay tinh thần kém dẫn đến chất
lượng sữa giảm, không tốt cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Hơn thế nữa, những đứa con sẽ sống
thế nào khi cha cứ đánh đập mẹ một cách tàn bạo? Chúng không được ai chăm sóc kĩ
lưỡng, chúng giảm đi tình cảm đối với người cha, thậm chí là căm ghét, thù hận và có thể
gây ra những án mạng khó lường. Và người con có thể nhiễm những thói quen bạo lực ấy,
mất đi phần người lương thiện. Quả thực, bạo hành phụ nữ đã gây ra vô số hậu quả, không
chỉ riêng với người phụ nữ mà còn nhiều thành phần khác trong xã hội, làm xã hội mất dần
đi tính nhân đạo của nó.
Để giải quyết được tình trạng ấy, nhà nước phải xây dựng một luật pháp nghiêm minh,
giàu tính nhân văn để bảo vệ quyền bình đẳng cho người phụ nữ, đề ra những biện pháp
giáo dục để thay đổi những nhận thức về bình đẳng giới, điều chỉnh hành vi của con người
trên toàn xã hội. Bên cạnh đó, chính bản thân người phụ nữ phải có hiều biết đầy đủ về
quyền bình đẳng, dám vượt qua những mặc cảm để dũng cảm đấu tranh cho quyền lợi của
chính mình. KHông những vậy, cần tổ chức các đơn vị xã hội làm công tác đấu tranh cho
191
quyền lợi người phụ nữ. Để đạt được những kết quả như mong muốn, những biện pháp
trên cần phải được thực hiện bền bỉ bằng quyết tâm và tinh thần nhăn văn của tất cả mọi
người trong xã hội.
Được phát ngôn từ người đại diện cho nhân loại toàn thế giới, ý kiến của Tổng thư kí
Liên Hiệp Quốc Ban- Ki- Mun đã phản ánh thực chất về hậu quả của nạn bạo hành phụ nữ,
thể hiện thái độ lên án sâu sắc trên cơ sở của tình thần nhân văn, của lòng mong mỏi một
cuộc sống xứng đáng hơn với người phụ nữ. Đó còn là lời cảnh báo, lời kêu gọi khẩn thiết
thay đổi một thực trạng đáng buồn, đánh thức phần nhân tính của con người. Con người
cần có thái độ nhân từ hơn, đúng đắn hơn về vai trò, quyền lợi và cuộc sống của người phụ
nữ trong hiện tại và cả ở tương lai mai nầy. Điều đó phụ thuộc vào nhân tính, cũng như
trách nhiệm của mỗi người trong cộng đồng để nâng cao chất lượng và văn hóa cuộc sống,
không chỉ của người phụ nữ mà còn của cả nhân loại.
BÀI SỐ 3
ĐỀ BÀI: Phải chăng “ Bạn là người đến với ta khi mọi người bỏ ta đi”?
BÀI LÀM:
Một trong những thanh âm giản đơn và chân tình nhất của cuộc đời chính là tiếng gọi
bạn. Điều gì làm nên sự gắn bó kì diệu giữa những con người không quen biết nhau từ mọi
chân trời nếu không phải sự ấm áp của những tình bạn thân thương? Những người bạn thực
sự cũng là những tài sản rất đáng trân trọng trong cuộc đời mỗi con người. Bàn về sự quý
giá ấy, đã có ý kiến cho rằng: “ Bạn là người đến với ta khi mọi người bỏ ta đi”.
Lần đầu tiên tiếp xúc với cuộc sống, con người gặp gỡ tình cảm của những người thân
trong gia đình. Khi bước ra khỏi thê giới riêng do ông bà, cha mẹ tạo nên, con người được
tiếp xúc với tình bạn. Càng trưởng thành, kí ức về những người bạn càng trở thành những
192
phần không thể tước bỏ khỏi mỗi cuộc đời. Dù thế nào, tình cảm bạn bè cũng không phải là
một quan hệ trao đổi thuần túy như những quan hệ mua bán thương trường. Đó trước hết là
sự trao đổi niềm tin, tình cảm giữa những tâm hồn đồng điệu. Giữa thế giới những người
xung quanh đến và đi không dứt, những người bạn thực sự để lại cho ta những kí ức,
những kỉ niệm góp phần định nghĩa, gọi tên chính cuộc đời ta. Ý nghĩa của tiếng gọi bạn là
sự ấm áp trỗi lên trong mỗi tâm hồn khi mỗi người nhận ra mình không quá cô đơn trong
cuộc sống đôi lúc thật lạ lẫm.
Lời phát biểu trên cũng sử dụng sự phân biệt rõ giữa “bạn” và “mọi người” để nêu ý
kiến của mình. Tùy theo sự thành đạt hoặc nghèo đói của mỗi cuộc đời đó mà sự có mặt
của hình ảnh “mọi người” cũng đổi thay. Ở trong sự vinh hoa phú quý, “mọi người” xuất
hiện với sự niềm nở và chúc tụng. Nhưng khi vinh hoa đã mất, những người ta không quen
biết trở thành một hình ảnh “mọi người” đầy xa lạ. Nhưng một người bạn thật sự luôn ở
bên cạnh và đặt niềm tin vào bạn mình. Sự đồng điệu mà những người bạn dành cho nhau
giúp họ hiểu khi nào họ cần trao nhau sự cảm thông và niềm tin. NHững người không quen
biết họ chỉ có thể nhận ra bằng sự thành công mà ta có được. Nhưng những người bạn nhận
ra bạn mình bằng những giá trị không thể trao đổi bằng tiền bạc hay địa vị. Đó là tình cảm
chân thật của trái tim và sự bền vững của kỉ niệm mà bụi thời gian cũng không thể làm
phai mờ được. Khi “mọi người” đã rời bỏ ta, những người bạn thân vẫn còn ở đó, ở bên ta
bằng một niềm tin, sự gắn kết chỉ có thể hiểu bằng nhịp đập của những tình cảm chân
thành. Đó là ý nghĩa quý giá nhất mà lời phát biểu ấy khẳng định.
Lịch sử là kho tàng của rất nhiều minh chứng cho phát biểu trên. Một trong những minh
chứng quý báu nhất là tình bạn đầy ý nghĩa giũa Các Mác và Ăng – ghen. Khi Mác theo
đuổi những hoạt động chính trị, xã hội đầy thử thách, Ăng – ghen luôn là người bạn ủng hộ
Mác bằng mọi cách có thể. Khi Mác bị lăng m, vu khống bởi nhiều kẻ thù của mình, Ăng –
ghen vấn luôn đặt niềm trọn niềm tin không đổi vào Mác. Sau khi Mác qua đời, Ăng –
ghen vẫn tiếp tục sự nghiệp cách mạng của người bạn thân. Tình bạn cao cả ấy được xây
193
đắp bởi sự đồng điệu cả về lý tưởng và lẽ sống của hai tâm hồn. Một tình bạn khác cũng rất
đáng trân trọng là tình bạn giữa văn hào V.Huy – gô và văn hào Ban – dắc. Khi những tác
phẩm của Ban – dắc vẫn chỉ nhận được nhiều sự khinh miệt hơn là ủng hộ, V.Huy – gô đã
luôn ủng hộ và đặt niềm tin vào Ban – dắc. Đến lúc Ban – dắc mất, V.Huy – gô cũng là
người đầu tiên có mặt đưa tiễn bạn mình. Họ gặp nhau, đặt trọn niềm tin vào nhau từ ngòi
bút đồng điệu luôn đứng về những thân phận bị dìm xuống tận đáy xã hội. Bên cạnh đó là
tình bạn giữa Mô – da, và Bét-to-ven. Khi chưa ai biết đến tên tuổi của Bét-to-ven, Mô-da
đã công nhận và rất trân trọng tài năng của ông. Khoảng cách về lứa tuổi, kinh nghiệm
không thể tạo nên trở ngại cho sự đồng điệu giữa hai người tâm hồn luôn sống và hành
động vì nghệ thuật. Và trong cuộc sống vẫn còn đó rất nhiều tình bạn đáng quý xây dựng
bởi những sự đồng điệu ở mọi cung bậc khác nhau.
Sức sống cao đẹp không cần dựa đến những giá trị vật chất của tình bạn là điều đáng
quý nhất mà phát biểu trên đã nêu. Phát biểu ấy cũng ngầm khẳng định chân giá trị của
những người bạn đối với cuộc đời của mỗi con người. Đó là giá trị nâng đỡ về tinh thần
trong mọi hoàn cảnh. Sự nâng đỡ, niềm tin ấy không thể tìm được trong thế giới những
người xa lại chỉ nhận ra và chúc mừng ta chỉ bởi sự vinh quang, thành công ta có được.
Nhưng vẻ đẹp của một người bạn không chỉ như vậy. Một người bạn thực sự không chỉ
tin tưởng, tìm đến ta khi “mọi người đã bỏ ta đi”. Một người bạn thực sự còn là người vẫn
có thể nhìn rõ, hiểu rõ ta cả khi ta ở trên đỉnh cao của sự thành công với rất nhiều người
xung quanh. Người bạn thực sự chúc mừng ta với niềm vui chân thành khi thấy ta gặp
được hạnh phúc và thành công mà không có bất kì sự đố kị sự ghen tị nào. Quan trọng hơn
cả, sự đánh giá, nhìn nhận của những người bạn dành cho nhau trước tiên đến sự đồng
cảm, từ niềm tin cả hai đặt vào nhau. Cũng vì thế, từ khi bắt đầu lịch sử của mình, con
người đã luôn công nhận và trân trọng ý nghĩa của tình bạn. bằng sự tồn tại của mình, tình
bạn luôn khơi gợi ở lòng người sự đồng cảm sâu xa. Bằng tình bạn, không vì những lợi ích
vật chất, con người càng sống nhiều hơn, sâu hơn những vẻ đẹp tâm hồn của mình. Nên ý
194
nghĩa thực sự của một người bạn là người luôn ở bên tin tưởng ta cả khi “mọi người” đã
bỏ đi hay vẫn còn đấy.
Nhưng dẫu tình bạn được xây đắp trên những giá trị như vậy, vẫn còn đó những con
người sống chỉ nghĩ đến bản thân. Tình bạn đối với họ chỉ là sự lợi dụng, trao đổi. người
bạn thực sự họ có được chỉ là sự ích kỉ và đơn độc của họ. Khi con người muốn tìm đến
ánh sáng của những cách sống đẹp, có ý nghĩa, vẫn còn có bóng tối của những thủ đoạn đó
sẽ không thể tồn tại lâu bên cạnh những tình bạn chân chính. Bởi tình bạn, như bao tình
cảm khác, đã sinh ra từ khát vọng muốn được sống đẹp hơn của con người.
Trong thời đại ngày nay, sự phát triển của khoa học đã giúp con người khơi nguồn tình
bạn bằng những cách rất khác nhau. Nhưng dẫu được xây đắp từ đâu, tình bạn cũng chỉ có
thể trưởng thành và thêm bền chắc bằng những tình cảm chân thành. Không khó để có
được một tình bạn, điều khó nhất là giữ cho tình bạn đó chỉ càng vững bền theo năm
tháng.Bởi tình bạn cũng là một sự thử thách cho sự chân thật của mỗi tấm lòng.
“Một trong những hạnh phúc lớn nhất ở đời này là tính bạn và một trong những hạnh
phúc của tình bạn là một người để gửi gắm những tâm sự thầm kín.”(A. Man-đô-ni). Tình
bạn là một trong những viên gạch đơn sơ mà bền vững nhất đã dựng xây nên nền văn minh
con người có được. Và chừng nào nền văn mình này còn tồn tại, chừng đó con người càng
cần trân quý và bảo vệ những ý nghĩa chân chính của tình bạn.Nhờ đó, con người càng
hiểu sâu hơn chính tâm hồn với đầy bí ẩn của mình.Và cũng nhờ đó, mỗi người sẽ sống
đẹp hơn, ý nghĩa hơn.
(Nguyễn Ngọc Trường Sơn)
BÀI SỐ 4
ĐỀ BÀI: Trong bài thơ Ngồi buồn nhớ mẹ ta xưa, Nguyễn Duy viết:
195
Từ ý tưởng trong câu thơ Nguyễn Duy , hãy nêu cảm nhận của anh (chị) về tình mẫu tử.
BÀI LÀM
Tiếng ru à ơi vẳng lại từ cuối làng xa… Giọng người mẹ ấm lên trong làn gió đầu đông
lạnh lẽo. Có lẽ trái tim sắt đá nhất cũng có thể chảy mềm ra khi nghe tiếng à ơi… à ơi…
đang vang lên từ trong trái tim người mẹ ấy. Tôi như được trở về với sự bình lặng đầu tiên
trong cõi đời người, hòa mình vào sự ấm nóng của tình yêu thương đang thấm nhuần vào
từng mạch máu. Có lẽ chính cái ngọt ngào, ấm áp ấy đã nuôi dưỡng bao tâm hồn con
người, từ khi chỉ vừa là một sinh linh bé nhỏ cho đến lúc trưởng thành. Phải chăng đó cũng
chính là nguyên cớ để Nguyễn Duy cảm ta cái hồn của tiếng hát ru? Trong bài Ngồi buồn
nhớ mẹ ta xưa, Nguyễn Duy viết:
Lời ru mang tình cảm của mẹ dành cho con. Đó là tình yêu thương, niềm hi vọng, sự tự
hào của mẹ gửi gắm qua giai điệu êm đềm.Tuy nhiên, không đơn thuần chỉ là tình yêu mà
ẩn sâu trong tính yêu ấy là những bài học về cuộc đời. Lời hát ru chưa đựng lời răn dạy con
về cách sống, cách yêu thương. Những triết lí của mẹ, suy nghĩ của mẹ thấm thía, cô đọng,
mang hơi thở của ngàn năm trước. Có khi cả cuộc đời người cũng không hiểu hết, trải
nghiệm hết những luân lí trong lời ru của mẹ. Răn dạy con, thương yêu con hết mực, đó chỉ
có thể là tấm lòng của người mẹ, là tình mẫu tử thiêng liêng. Quả thật, nếu có một đứa trẻ
nào không được lớn lên trong lời hát ru của mẹ thì thật là thiệt thòi. Bởi lời ru chính là một
minh chứng đẹp đẽ nhất của tình mẫu tử mà người mẹ dành cho con. Tiếng ru là tiếng lòng
của mẹ tâm sự với đứa con yêu. Mẹ là người yêu thương con nhất. Mẹ thương con,
“thương từ khi thai nghén trong lòng”. Con sinh ra và lớn lên trong tình yêu thương của
mẹ. Mẹ nuôi dưỡng con không chỉ vè thể xác, không chỉ nặn cho con một hình hài con
196
người mà thổi vào con một tâm hồn người, một tấm lòng biết rung động, biết yêu thường,
biết tốt – xấu. Mẹ hình thành nên phần người cho con.Tình mẫu tử thiêng liêng, cao quý ấy
rộng dài biết mấy.không phải lúc nào cũng bao bọc, che chở cho con, mẹ còn nắm lấy bàn
tay con đưa đến đường đời rộng lớn. Giống như chim mẹ dạy chú chim non tập bay.Cứ
mãi mang mồi về nuôi nấng nó, nó sẽ không thể sống mãi được mà phải dạy nó cách kiếm
mồi, đương chọi với cuộc sống bên ngoài để sau này có thể tự lập, sống một cuộc sống tốt
đẹp. Bởi vậy, công lao người mẹ to lớn là vì cái công dưỡng dục. Không chỉ nuôi dưỡng
mà còn giáo dục người con. Những bài học mẹ mang đến sẽ giúp ích cho cuộc đời người
con sau này. Có khi “đi trọn kiếp con người” cũng không thể nào “đi hết mấy lời mẹ ru”.
Con cò mày đi ăn đêm
Đậu phải cành mềm lộn cổ xuống ao
Ông ơi ông vớt tôi nao
Tôi có lòng nào ông hãy xáo măng
Có xáo thì xáo nước trong
Đứng xáo nước đục đau lòng cò con.
Lời ru cảu mẹ qua bài ca dao trên đâu không chỉ dậy cho con cách sống đặt danh dự lên
hàng đầu mà còn ẩn chứa cả tình cảm của mình qua hình ảnh cò mẹ. Cò mẹ muốn chết
trong sự trong sạch để cò con không phải chịu nỗi ô uế, nhục nhã bởi tiếng oan xấu của
mình. Cũng như mẹ sẵn lòng hi sinh vì on, mong đứa con luôn được hưởng vui vẻ, hạnh
phúc.
Tình mẫu từ là cội nguồn của tình yêu thương. Lòng mẹ luôn là bến bờ yên bình nhất để
mỗi người con có thể an tâm gửi gắm tâm hồn. người con đi xa, người con thành đạt, giỏi
giang hay người con tội lỗi, đồi bại nhất cũng đều được đón nhận bởi bàn tay yêu thương
của mẹ. Cho dù người con ấy có bị cả xã hội vùi dập, xa lánh nhưng mẹ vẫn ở bên con, coi
197
con như một đứa trẻ luôn cần sự chăm sóc và yêu thương. Mồ hôi nước mắt của mẹ đổ
xuống cũng chỉ để con lớn khôn thành người. Vì thế mà tục ngữ có câu: “Hổ dữ không ăn
thịt con”. Hổ là loài cầm thú lạnh lung, là nỗi khiếp sợ của bao loài vật khác, nhưng trong
cái ác của nó vẫn còn một nơi ấm áp nhất, tràn đầy tình cảm nhất để dành cho con của
mình. Huống chi con người vốn luôn coi trọng đời sống tinh thần, tình cảm. Quả nhiên,
tình mẫu tử đã trở thành tình cảm lắng sâu, tốt đẹp nhất trong cuộc đời mỗi con người. Đó
chính là tình yêu mạnh mẽ nhất, dai dẳng nhất, cao cả nhất theo ta từ lúc hình thành cho
đến lúc xa lìa cuộc sống, lúc vui sướng hay khi đau khổ, lúc thành đạt vinh quang hay sa
chân lỡ bước vì những lỗi lầm, lúc may mắn hay khi hoạn nạn.
Có được tình yêu như thế quả là đặc ân mà cuộc đời đã dành cho mỗi con người chúng
ta. Bời thế người con nào cũng nên ý thức được công ơn ấy của mje đừng làm niềm hi
vọng, sự mong mỏi của mẹ bị dập tắt. Chỉ cần trong ta hãy luppn nhớ một điều:
Công cha như núi Thái Sơn
Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra
Một lòng thờ mẹ kính cha
Cho tròn chữ hiếu mới là đạo con.
(Đỗ Lê Kim Anh)
BÀI SỐ 5
ĐỀ BÀI: “Tôi nghĩ rằng tất cả những gì có giá trị một chút tôi đều thi được bằng cách tự
học”(Đác-uyn).
Anh (chị) có suy nghĩ gì về câu nói trên?
BÀI LÀM
198
Hành trình đến với chân trời tri thức là con đường đẹp đẽ nhưng cũng rất gian nan. Để
có thể đi đến đích, nhất thiết phải chọn được cho mình một phương pháp học tập đúng đắn
và hợp lí. Nhà bác học Đác-uyn từng nói: “Tôi nghĩ rằng tất cả những gì có giá trị một chút
tôi đều thu nhận được bằng cách tự học”. Tự học- liệu đó có phải là con đường tốt nhất
cho việc tiếp thu tri thức?
Những gì có giá trị một chút thực chất chỉ là cách nói khiêm nhường của nhà bác học.Có
thể hiểu đó là những cái có ý nghĩa, những hiểu biết đáng quý, là cái đích cần hướng tới
của mỗi HS.Còn tự học là phương pháp học lấy sự chủ động tích cực của bản thân người
học làm yếu tố cốt lõi, căn bản. Câu nói của Đác-uyn đề cao phương pháp học chủ động, tự
giác và khẳng định chỉ có con đường ấy mới giúp người ta tiếp thu được những điều có giá
trị, làm được những việc có ý nghĩa.
Vậy thì vì đâu mà Đác-uyn lại có quan niệm ấy?Cậu trả lời chính là những vai trò, ý
nghĩa của việc tự học đối với quá trình học tập của mỗi con người.
Trước tiên. Tự học là cách thử thách, rèn kuyeenj và hình thành phẩm chất cao đẹp ở
mỗi người như có nề nếp, tác phong học tập khoa học, khả năng độc lập suy nghĩ, sáng tạo.
Đặc biệt, nó giúp hình thành ý chí kiên định, lòng quyết tâm- phẩm chất rất cần có ở mỗi
con người. Một Mạc Đĩnh Chi khẳng khái viết lên bài phú Bông sen trong giếng ngọc cũng
là cậu bé cắt cỏ khi xưa nép bên cảu sổ nghe giảng và bắt đom đóm vào vỏ trứng để học
bài. Và cái thời hứng ánh sang trăng bằng cái xanh đồng để đọc sách cũng đã làm nên
người chiến sĩ kiên cường, “đại diện vĩ đại nhất của nghệ thuật vô sản Nga” (theo Lê-nin) :
Mác-xim Go-rơ-ki.
Cũng từ tấm gương của Go-rơ-ki, ta còn có thể nhận ra rằng tự học giúp con người giải
quyết được mâu thuẫn giữa khát khao học tập và hoàn cảnh khó khăn của cuộc sống cá
nhân. Dù chỉ ngồi trên ghế nhà trường không bao lâu, dù phải vào đời kiếm sống từ rất
sớm, Go-rơ-ki vẫn có thể cầm bút viết văn và trở thành đại văn hào Nga vĩ đại. Nếu không
199
nhờ vào ý thức tự học, liệu Go-rơ-ki có thể vượt lên hoàn cảnh để có được thành công ấy
hay không?
Nhưng ngay cả khi có điều kiện học tập thuận lợi thì tự học vẫn đóng một vai trò quan
trọng trong quá trình học tập. J.Houston đã nói: “Người ra chỉ có thể ghi nhớ được 10%
nhẽng gì đọc được, 15% những gì nghe được và 80% những gì tự trải nghiệm”. Thật vậy,
chỉ có tự học tự trải nghiệm chúng ta mới nắm bắt được bản chất của vấn đề trong thực tế
của nó.Và quan trọng hơn, trong quá trình tự học, ta sẽ có được những kinh nghiệm mới,
được vận dụng, huy động những hiểu biết đã có thể tư duy.Nói cách khác, tự học giúp ta
một lần nữa ghi nhớ những tri thức cũ, rèn luyện năng lực tư duy và tiếp nhận những tri
thức mới một cách tốt nhất có thể. Hơn thế nữa, chỉ khi học bằng tinh thần chỉ động, tích
cực, bằng ý thức ham học thực sự thì ta mới có được tâm lí thoải mái và nhờ đó, kiến thức
mới dễ dàng được tiếp thu. Nói tự học không thể thiếu trong học tập là vì thế.
Cuối cùng, tự học giúp con người khắc phục được nghịch lí giữa cái vô hạn của học vấn
và cái hữu hạn của tuổi học đường.Việc học là cả cuộc đời nhưng không ai có thể mãi mãi
ngồi trên ghế nhà trường. Bởi vậy, để có thể “Học, học nữa, học mãi” thì con người nhất
thiết phải tự học.
Ý nghĩa của quá trình tự học là vô cùng quan trọng. Thế nhưng để tự học đạt được hiệu
quả cao thì không hề đơn giản. Nó đòi hỏi ở mỗi người tinh thần tự giác rất cao bởi tự học
đồng nghĩa với việc không có ai giám sát hay quản lí. Muốn vậy, mỗi chúng ta cần xác
định cho mình mục tiêu đúng đắn của việc học: Học là để hoàn thiện bản thân, học là để
tiếp thi những tinh hoa của văn hóa nhân loại và học là để vận dụng những kiến thức đã
học vào thực tế.
Nhưng ngoài tinh thần tự giác, y chí quyết tâm của bản thân, tự học còn đòi hỏi ở con
người một trình độ hiểu biết nhất định và một năng lực tư duy tốt. Nếu không có hai yếu tố
này thì quá trình tự học sẽ rất khóa khan mà không có hiệu quả cao.
200
Có thể nói, đây là một quan niệm đúng đắn về việc học.Đó được đúc kết từ chính kinh
nghiệm của Đác-uyn.Ông đã lựa chọn, áp dụng phương pháp ấy trong suốt cuộc đời mình
và trở thành nhà bác học lỗi lạc của nhân loại. Tấm gương của Đác-uyn là bài học cho tất
cả mọi người, đặc biệt là với những HS còn ngồi trên ghế nhà trường như chúng ta: “Tôi
nghĩ rằng tất cả những gì có giá trị một chút đều thu được bằng cách tự học”.
Tuy nhiên, cần phải khẳng định rằng đề cao vai trò của tự học không đồng nghĩa với
việc phủ nhận tầm quan trọng của người truyền thụ tri thức. Tục ngữ có câu “Không thầy
đố mày làm nên”, và như đã nói ở trên, tự học chỉ đạt được hiệu quả tốt nhất khi con người
đã có một trình độ nhất định. Và những hiểu biết ban đầu có vai trò cơ bản ấy là nhờ vào
quá trình học tập chính quy mà có.
Thế nên, có thể nói, chúng ta vô cùng mat mắn khi được học tập trong môi trường giáo
dục hiện đại, có hệ thống như hôm nay. Hãy tận dụng những ưu thế đó, kết hợp với quá
trình tự học của bản thân để đạt được hiệu quả tốt nhất có thể.
Hành trình đến với tri thức là một con đường đẹp đẽ nhưng cũng rất gian nan. Và hãy
ghi nhớ câu nói của Đác-uyn như một hành trang trong hành trình gian nan ấy. Đừng bao
giờ quên, bạn nhé !
(Trần Thị Lí)
BÀI SỐ 6
ĐỀ BÀI : Trong lời kêu gọi nhân Ngày Thế giới phòng chống AIDS, nguyên Tổng thư
kí Liên hợp quốc Cô-phi An-nan viết : “Trong thế giới khốc liệt của AIDS, không có khái
niệm chúng ta và họ. Trong thế giới đó, im lặng đồng nghĩa với cái chết”. (Ngữ văn 12, tập
một).
Anh (chị) hiểu lời kêu gọi trên như thế nào ? Hãy phát biểu suy nghĩ của mình về điều
đó.
201
BÀI LÀM
Mỗi bước tiến của con người trong lịch sử luôn đi cũng với vô số những khó khăn, vấn
nạn. Đó là những thử thách để con người mở rộng thêm tình thương, sự cảm thông với
đồng loại. Đến thời đại ngày nay, một trong những vấn nạn lớn nhất của con người là đại
dịch AIDS. Trong lời kêu gọi nhân Ngày Thế giới phòng chống AIDS, Tổng thư kí Liên
hợp quốc Cô-phi An-nan đã viết : “Trong thế giới khốc liệt của AIDS, không có khái niệm
chúng ta và họ. Trong thế giới đó, im lặng đồng nghĩa với cái chết”. Đó là lời kêu gọi sự
đoàn kết cộng đồng trong phòng chống AIDS thật ý nghĩa mà ông đã gửi đến chúng ta.
Đại dịch AIDS từ lâu đã luôn gieo rắc những cơn ác mộng cho rất nhiều quốc gia. AIDS
tàn phá nặng nề con người cả tinh thần lẫn thể chất. Hơn hết, đó còn là nỗi ám ảnh qua
nhiều thế hệ. Người nhiễm AIDS vừa phải sống trong cô đơn, vừa phải sống trong lo sợ.
Cô đơn bở người đó không thể lập gia đình, dù lập gia đình cũng không thể sinh con. Lo sợ
bởi cacis chết từ những “bệnh cơ hội” có thể cướp đi sinh mạng người đó bất cứ lúc nào.
AIDS lại chưa có thuốc đặc trị. Nên đó là một nỗi ám ảnh khủng khiếp của nhân loại.
Trong hoàn cảnh ấy, câu nói của Cô-phi An-nan trước hết có ý nghĩa như một thông
điệp cho tình thương và sự đoàn kết với cả cộng đồng. Ông đã nhấn mạnh “không có khái
niệm chúng ta và họ”. Đó là lời kêu gọi sự gắn kêt, sẻ chia và thông cảm từ cộng đồng
những người chưa bị nhiễm đến cộng đồng những người đã bị nhiễm AIDS. Mọi người
đều phải đoàn kết với nhau trong công tác phòng chống đại dịch AIDS. Không có lí do để
hắt hủi, đối sử lạnh lùng, e sợ những người đã bị nhiêm AIDS. Bởi họ vẫn là con người
khát khao được yêu thương, được đối sử công bằng. Ông khẳng định “im lặng đồng nghĩa
với cái chết”. Từ đó ông kêu gọi mạnh dạn, cở mở của những người đã bị nhiễm AIDS. Đó
là lời động viên những người lỡ mang “căn bệnh thế kỉ” hãy biết nắm lấy cơ hội của mình.
Bất cứ lí do gì để sợ hãi rồi im lặng đều đem đến cái chết thực sự cho con người nhiễm
AIDS và rất nhiều người khác. Qua đó, Cô-phi An-nan vừa kêu gọi cộng động những
người khỏe mạnh, vừa kêu gọi cộng đồng những người nhiễm AIDS. Đó là lời nhắc gửi
202
cho sự cảm thông, sự yêu thương đến mọi cộng đồng. Đó cũng là sự khẳng định ý nghĩa
của yêu thương, đoàn kết trong phòng chống AIDS. Sự liên kết giữa các cộng đồng vừa là
sức mạnh đảy lùi đại dịch, vừa là sức mạnh xoa dịu tâm hồn cho những người nhiễm AIDS
và gia đình họ.
Đó là quan niệm vừa có sự suy xét hai chiều, vừa rất tiến bộ. Bởi khi lãnh đạo các nước
đẩy mạnh phongwf chống AIDS cũng là lúc họ kêu gọi sự đoàn kết. Lịch sử đã cho thấy sự
đảy lùi nạn dịch AIDS cũng đi cùng với sự cảm thông của xã hội dành cho người bị nhiễm.
Với mỗi quốc gia, nạn dịch dù đã lan rộng vẫn có thể bị đẩy lùi khi mỗi cá thể bị nhiễm
được nhìn nhận trong mối quan hệ với cả cộng đồng. Và cộng đồng cũng luôn dành sự
quan tâm, sẻ chia cho cá thể ấy. Tại sao châu Phi lại là châu lục có lượng người nhiễm
AIDS chiếm tỉ lệ cao nhất thế giới? Vì sự nghèo đói, vì chiến tranh… nhưng trên hết vì sự
chia sẻ cộng động và cách nhìn nhận từng cá nhân. Rất nhiều quốc gia phòng chống AIDS.
Khi một người bị nhiễm, có rất ít khả năng anh ta được chăm sóc tử tế cả về thể chất lẫn
tinh thần. Còn ở những nước tiên tiến, cả cá nhân và cộng đồng luôn ý thức rõ trách nhiêm
với nhau. Điều đó càng được làm rõ hơn trong chương trình phòng chống AIDS của họ.
Tất cả đều được tiến hành trên tinh thân “không có khái niệm chúng ta và họ”. Nên ở
những quốc gia ấy, vẫn có những trường hợp bị nhiễm nhưng đại dich chưa bao giờ lan
rộng. Với Cô-phi An-nanm, ông muốn mọi xã hội, mọi cộng đồng đề quán triệt tinh thần
ấy. Bởi AIDS đã là vấn đề của toàn thế giới. Đó là tính tiến bộ và đúng đắn trong quan
niệm của ông. Quan niệm ấy đã được chứng minh bằng sự vận động của xã hội, lịch sử từ
khi AIDS bát đầu lan ra các nước.
Chính vì AIDS tàn phá con người như vậy, nên từ lâu, ở nhiều quốc gia vẫn còn sự kì
thị, khinh rẻ với những người bị nhiễm. Họ vẫn được chăm sóc đầy đủ nhưng bị tách hoàn
toàn với những hoạt động tinh thần của xã hội. Nhiều người vì sợ hãi cộng đồng mà hoàn
toàn im lặng trước tình trạng bị nhiễm AIDS của mình. Đó là sai lầm trong cách nghĩ của
cả cộng đồng và người bị nhiễm. Bởi đà bị nhiễm AIDS, trên hết họ vẫn là con người với
203
đầy đủ những khát khao yêu thương và quyền lợi của mình. Họ vẫn có thể hưởng sự sẻ
chia từ cộng đồng như bao nhiêu người khác. Họ vẫn có quyền được cống hiến cho xã hộ,
được xã hội công nhận và coi trọng. Trong tình trạng nhiễm AIDS, họ càng cần hợ sự gắn
bó với cộng đồng chứ không phải sự hắt hủi. Bởi khi ấy, tâm lí của họ càng nhạy cảm và
dễ sụp đổ hơn người khác rất nhiều. Nên “im lặng đồng nghĩa với cái chết”. Đó là cái chết
về tinh thân, rồi đến cái chết về thể xác, và cái chết ấy cũng mang đến rất nhiều cái chết
khác nữa. Nên tinh yêu thương vẫn là giá trị cần nhất cho việc phòng chống đại dịch . Sự
rẻ rúng, không dám nhìn vào sự thật chỉ càng làm cho mọi việc tồi tệ hơn. Tồi tệ hơn với
những nạn nhân của AIDS và với cả cộng đồng nữa. Tâm lí vị kỉ luôn tồn tại trong tiềm
thức con người. Nhưng con người có thể đây lùi nó bằng tình thương. Và tình thương, sự
đoàn kết sẽ là liều thuốc công hiệu phòng chống AIDS. Đó là điều câu nói của Cô-phi An-
nan hướng tới.
Câu nói ấy không chỉ có ý nghĩa với quá trình phòng chống AIDS mà còn mang nhiều
giá trị với cuộc sống đời thường. Ta vẫn đôi khi mang tâm lí hắt hủi với những người dị tât
hoặc mang bệnh nan ý bất kể bệnh đó có lấy nhiễm hay không. Đó là điều không nên với
cả ta và những người ấy. Họ cần tình yêu thương, cảm thông để làm nên dũng khí thoát
khỏi những đau đơn của bệnh tật. Và sự cảm thông, yêu thương cũng giúp ta trưởng thành
hơn trong cách nhìn cuộc sống.
“Tình yêu thương cho đi là tình yêu thương bền vững nhất mà ta có thể giữ lại”. Thế
giới con người vốn được vun đắp bằng tình yêu thương, đoàn kết. Lịch sử con người cũng
được vun đắp bằng tình đoàn kết, yêu thương. Đó cũng là sức mạnh giúp con người vượt
qua những giờ phút khó khăn nhất trong lịch sử. Và trong cuộc sống đời thương hôm nay,
trứơc đại dịch AIDS, con người càng cần đến sức mạnh để chữa lành bệnh tật cho những
nạn nhân AIDS. Đó là những gì tích cực nhất mà Cô-phi An-nan đã gửi đến chúng ta.
(Nguyễn Minh Phương)
204
BÀI SỐ 7
ĐỀ BÀI : Ngạn ngữ phương Đông có câu : “Những người đọc sach tuy chưa thành danh
nhưng cũng đã có một tư cách cao thương”.
Từ ý nghĩa của câu ngạn ngữ, hãy bày tỏ suy nghĩ của anh (chị) về việc đọc sách hiện
nay.
BÀI LÀM
Trong số chúng ta, chác hẳn đã từng có người đọc câu chuyện Những cuốn sách và chiếc
giỏ đựng than. Truyện kể rằng có một chú bé luôn thấy tó mò về thói quen đọc sách hằng
ngyaf của ông minh. Người ông đã đưa cho chú một chiếc giỏ đầy bụi than để đi xách nước
mặc dù đã thử nhiều lần nhưng chú đề trở về với vẻ mặt thất vọng. Tuy nhiên có một điều
kì lạ mà chú đã không nhận ra : đó là mỗi một lần chu đi lấy nước cũng là một lần chiếc
giỏ được gột sạch thêm một chút. Câu chuyên đã mạng lại cho người đọc một bài học đầy
ý nghĩa về việc đọc sách, đó là : đọc sách là cho tâm hồn mỗi người trở nên trong sáng,
hướng thiện hơn. Cũng giống như câu ngạn ngữ phương Đông: “Những người đọc sách tuy
chưa thành danh nhưng cũng đã có một tư tưởng cao thượng“.
Trước hết ta có thể hiểu danh ở đây là danh tiếng, địa vị, cương vị ; là một phương diện
tạo nên giá trị con người trong cuộc sống, nó là cái bên ngoài ta . Con tư cách cao thượng
là phẩm chất đạo đức của con người, là cái tồn tại ở trong ta, nó vượt lên những thói tầm
thường thấp kém. Qua đó ta có thể thấy câu ngạn ngữ đã đề cập đến vai trò quan trọng của
việc đọc sách đối với sự hình thành và hoàn thiện những phẩm chất quý giá cho con người.
Đó chính là nền tảng căn bản để con người khẳng định danh tiếng, xây dựng địa vị trong
tương lai. Đã từ lâu sách luôn là một món quà tinh thần không thể thiếu được trong cuộc
sống hằng ngày của chúng ta. Sách luôn là kho tàng huyền bí làm kích thích sự tò mò của
biết bao nhiêu người. Nó càng bí ẩn bao nhiêu thì càng gợi sự say mê của con người bấy
nhiêu . Nếu chúng ta không thể sống thiếu bạn bè thì chúng ta cúng không thể sống thiếu
205
sách được. Sách là chiếc chìa khóa vạn năng mở ra mọi cánh của tri thức và làm đẹp cuộc
đời. Chính nhờ có sách mà đời sống con người trở nên thoải mái hơn, tầm hiểu biết được
mở rộng, nâng cao hơn. Sách bao giờ cũng mang đến cho chúng ta những điều mới mẻ.
Sách có nhiều loại mang nhiều đề tài khác nhau. Hồ Chí Minh đã từng nói : “Không có
sách không có tri thức” tức là sách chưa đựng một kho tàng tri thức khổng lồ của nhân loại
không chỉ về những lĩnh vực tự nhiên mà còn về các vấn đề xã hội. Đọc sách – chúng ta
không chỉ biết được những việc đang xảy ra từ thời xa xưa mà còn biết được những vấn đề
liên quan ở trên mặt trăng hoạc ở sâu dưới đáy đại dương huyền bí. Không chỉ cung cấp tri
thức cho con người, mỗi cuốn sách còn là một kho vốn tư tưởng, tình cảm vô cùng phong
phú của loài người. Đọc những câu chuyện cổ tích, ta biết được cuộc sống, ước mơ của
ông cha ta thuở trước. Những cuốn sách lịch sử giúp ta hình dung những trận chiến ác liệt
với kẻ thù, những thời vàng son rực rỡ qua các triều đại… Hơn thế nữa, sách còn đem cho
người đọc những kinh nghiệm sống,kinh nghiệm ứng xử cũng như kinh nghiệm lao động
sản xuất được đúc rút từ bao đời nay. Ngoài ra, sách còn tựa như một hướng dẫn viên đưa
ta đến khám phá những danh lam thắng cảnh, những kì quan mà tạo hóa đã ban tặng cho
con người. Tất cả những điều đó cính là “chân trời mới” như lời nhận định của nhà văn
Mác-xom Go-rơ-ki : “Sách mở rộng trước mắt tôi những chân trời mới”. Sách còn dạy cho
ta biết được bao điều hay lẽ phải trong cuộc sống, nó có vai trờ trong công việc hoàn thiện
nhận cách con người, giúp con người sống tốt đẹp hơn. Cho nên có thể nói sách là người
bạn thân vô cũng hữu ích mang lại niềm tin yêu, vui vẻ đến cho cuộc sống của ta thêm tươi
đẹp. Sách không những giúp ta mở rộng kiến thức,mở rộng tầm nhìn, hiểu biết về các hiện
tượng tự nhiên và xã hội, các vấn đề đang tồn tại trong cuộc sống, từ đó có thể lí giải được
và nắm rõ về bản chất của con người và cuộc sống mà còn giúp ta nhạy cảm, sâu sác hơn
trong nắm bắt những cảm xúc tình cảm, sâu sắc trong suy nghĩ, cách sống, cách ứng xử và
trở nên tinh tế hơn trong cách phát hiện cũng như sáng tạo. Như vậy có thể nói sách vừa là
nguoiwfbanj, vừa là người thầy luôn có mặt trong cuộc sống của ta, theo ta trên mọi hành
trình. Điều đó đã lí giải được vì sao sau mỗi trận chiến súng nổ đến rát mặt, không khi còn
206
khét hơn mùi bom đạn, những người lính vẫn dành cho mình những khoảng thời gian bình
yên, những phút giây thư gian cùng với trang sách hiếm hoi bên cách võng mắc giữa rừng
Trường Sơn lộng gió.
Như đã nói ở trên : sách được chia làm nhiều loại nhưng không phải bất kì loại sách nào
cũng là người bạn tốt cho con người. Bao giờ cũng vậy, bên cạnh cáu tốt luôn có mặt cái
xấu. Cho nên chúng ta cần phân biệt loại sách chứa đựng nội dung tốt và loại sách có nội
dúng xấu. Đọc sách tốt, ta có được những hiểu biết đúng đắn về cuộc sống, từ đó ta sẽ có
những cái nhìn toàn diện, thấu đáo hơn. Sách tốt góp phần giáo dục ta biết sống nhân ái,
biết khát vọng để vươn tới cái tốt đẹp. Bên cạnh đó, những loại sách xấu cũng ảnh hưởng
không ít đến con người. Sách xấu là những văn hóa đồi trụy, đen tối, loại sách ấy lại kích
động, mở đường cho những hành vi thấp kém, những lối sống tầm thường. Xã hội sẽ ra sao
khi thanh thiếu niên đề say sưa đọc sác xấu , làm những việc không lành mạnh, hại đến bản
thân, gia đình và xã hội ? Bởi vậy, phải biết lựa chọn sách tốt, loại bỏ sách xấu, phải biết
chọn sách phù hợp với lứa tuổi của mình. Đồng thời, mỗi người phải biết tự mình hình
thành ch mình bản lĩnh, củng cố hiểu biết để biết phân biệt tốt xấu, đúng sai và để dù có
tiếp xúc với cái xấu cũng chiến thắng sức cám dỗ của nó cũng như không bị nó cuốn hút,
quyến rũ, mê hoặc. Mỗi người chúng ta tìm đến sách với một mục đích khác nhau nên sẽ
có những cách đọc sách khác nhau. Có người đọc sách là giải trí một cách trong sáng, lành
mạnh, coi đó là một thu vui tinh thần. Có người đọc sách chỉ để học thuộc hay tích lũy.
Như vậy ta mới chỉ có được cái vỏ ngoài của sách và việc học ấy mới chỉ có ích cho bản
thân mình. Một cách đọc sách có hiệu quả nhất là đọc để vận dụng và sáng tạo, từ đó tạo
nên những giá trị thực sự cho cuộc sống của ta và của cả cộng đồng. Trong thời đại ngày
nay, yêu câu chuyên môn hóa cao thì mỗi người có quyền lựa chọn nhiều loại sách song
nên ưu tiên đặc biệt cho những loại sách phù hợp với chính mình, ta mới có thể vận dụng
và sáng tạo. Sách chỉ thực sự là một người bạn tốt cho những ai biết nâng niu, trân trọng và
biết học hỏi tìm tòi.
207
Sau khi tìm hiểu và suy nghĩ về ý nghĩa của câu ngạn ngữ, chắc chắn mỗi người sẽ tự rút
ra cho mình những bài học khác nhau để từ đó vận dụng và sáng tạo sao cho có ích nhất
đối với bản thân mình, giúp thanh lọc tâm hồn trong sáng, hoàn thiện hơn. Chúng ta sẽ
không tiến bộ nếu lười đọc sách nhưng lại càng có hại hơn nều đọc sách mà không hiểu
hoặc đọc sách bừa bãi không đúng cách. Vì thế mỗi người hay tự tìm cho mình một cách
đọc sách thích hợp đẻ có được hiệu uqar cao nhất.
(Phạm Ngọc Huyền)
BÀI SỐ 8
ĐỀ BÀI: Nhà văn Vích-to Huy-gô từng nói: “Trên đời này chỉ có một thứ mà ta phải cúi
đầu thán phục đó là tài năng và chỉ có một thứ ta phải quỳ gối tôn trọng đó là lòng tốt”.
Anh(chị) có suy nghĩ gì về câu nói trên?
BÀI LÀM
Bao nhiêu nắng để làm khô một dòng sông ?
Bao nhiêu mưa để cuốn trôi một sa mạc ?
Sống ở trên đời bao nhiêu trải nghiệm để thấm thía sâu sắc điều gì đáng phục, đáng
trọng?
Nhà văn Vích-to Huy-gô đã từng nối: “Trên đời này chỉ có một thức mà ta phải cúi đầu
thán phục đó là tài năng và chỉ có một thứ ta phải quỳ gối tôn trọng đó là lòng tốt”.
Có chăng là thế ?
Trước hết, Vích-to Huy-gô khẳng định tài năng là thứ duy nhất mà ta phải cúi đầu thán
phục. Giá trị của tài năng tại sao lại được ông đề cao đến thế? Tài năng là cái thiên phú cho
208
con người để tạo ra một dấu ấn, ấn tượng đặc biệt, thuộc về bản sắc riêng không lẫn với ai
khác. Có tài, con người sẽ giải quyết những vấn đề trong đời sống một cách linh hoạt, khéo
léo hơn, sẽ có những khám phá, sáng tạo mới mẻ trong công việc, trong chuyên môn.
Trong đời sống xã hội, cái tài nâng giá trị con người lên một tầm cao mới, không có tài thì
con người ta làm điều gì cũng khó. Muốn khẳng định vị trí của bản thân, trong lĩnh vực
nào cũng vậy, tài năng là yếu tố quan trọng bậc nhất. Song cái tài ấy phải là cái tài chân
chính được bộc lộ, biểu hiện thành việc làm, hành động cụ thể chứ không chỉ là sự khoe
khoang rỗng tuếch mà thực chất không có tài. Cái tài chân chính hướng đến cống hiến,
đóng góp vì mục đích cao cả, tốt đẹp. Có thế, nó mới xứng đáng để người ta phải cúi đầu
thán phục.
Bên cạnh đó, Vích-to Huy-gô còn nhấn mạnh cái đáng để người ta quỳ gối tôn trọng chỉ
có thể là lòng tốt. Lòng tốt chính là cái tâm, bản tính bên trong của con người. Nó được
biểu hiện dưới nhiều hình thức khác nhau, nhưng nó khác xa lòng thương hại, sự ban ơn.
Cái ranh giới mong manh giữa lòng tốt và sự thương hại, mấy ai ý thức được một cách cặn
kẽ, sâu sắc. Lòng tốt có khi chỉ là một cái nhìn đồng cảm, trìu mến, một cái nắm tay siết
chặt lúc bạn bè, người thân, thậm chí những người xa lạ gặp vận hạn. Lòng tốt nhiều khi
được bộc lộ một cách trực tiếp qua hành động để ủng hộ, giúp đỡ nhứng người khó khăn,
hoạn nạn; cũng có khi nó vô hình như chính ý nghĩa mà nó mang theo như trân trọng, thấu
hiểu, chia sẻ với ai đó những nối niềm... Xét đến cùng, lòng tốt xuất phát từ một cái tâm
trong sáng và đầy tính nhân đạo, nhân văn. Trong xã hội, con người ta đối xử với nhau
không thể thiếu cái tâm ấy. Nếu thiếu, xã hội mãi tăm tối u ấm như bầu trời không có ánh
mặt trời. Vích-to Huy-gô khẳng định phải biết trân trọng sức mạnh, trí tuệ, tài năng của
con người. Song trước một tấm lòng, trái tim cao cả-cái tâm đáng quý, người ta phải càng
trân trọng, để cao hơn, không chỉ thán phục mà còn quỳ gối tôn trọng.
Thực tế, cái tài và cái tâm gắn bó mật thiết với nhau, có quan hệ biện chứng không thể
tách tới. Chữ tâm đóng một vai trò rất lớn, không thể phủ nhận. Nhưng tất nhiên, không thể
209
đưa nó lên vị trí độc tôn mà phủ nhận, xóa nhòa yếu tốt khác. Dù cái tâm cao đến đâu, tấm
lòng có rộng mở đến đâu cũng không thể quên cái tài. Ngược lại, chỉ có cái tài mà không
có cái tâm, con người ta sẽ sống chỉ biết đến mình, bó hẹp ích kỉ. Cái tài khi ấy cũng không
đạt được hiệu quả như mong muốn. Có sự kết hợp giữa tài năng và tâm huyết của cả một
tấm lòng, con người sẽ tạo ra được những giá trị đích thực cho cuộc sống, khiến cho người
khác nể phục hoàn toàn.
Vốn là một danh nhân nổi tiếng thế giới trong lĩnh vực văn chương, Vích-to Huy-gô đã
nói những lời thật đúng đắn, sâu sắc. Có lẽ trong tâm thế của một người nghệ sĩ ý thức
được mối quan hệ gắn bó qua lại giữa cái tài và cái tâm trong sáng tạo nghệ thuật, Vích- to
Huy- gô đã có cái nhìn toàn diện khi đánh giá tầm quan trọng và giá trị của cái tài, cái tâm.
Trong văn chương cũng vậy, phải đặt tài năng, tâm huyết của người sáng tạo song hành
nhau. Nếu chỉ là văn chương hiểu theo một chiều, nó chỉ là một bông hoa đẹp mà vô
hương, không có hồn của lòng người, tạo vật. Lời văn óng ả, kết cấu hấp dẫn nhưng không
có linh hồn thì tác phẩm ấy cũng không thể có chỗ đứng trong sáng tạo nghệ thuật. Phải có
một tấm lòng, phải có một cái tâm trong sáng, cao đẹp chi phối thì tài năng mới được nảy
nở, phát triển, đề cao. Xét trong lĩnh vực văn chương, tư tưởng của Vích-to Huy-gô đã làm
sáng lên giá trị của cái tài, cái tâm cùng mối tương quan giữa chúng. Văn chương, hiểu
theo nghĩa thật đầy đủ, bao giờ cũng bao hàm cả tài năng và tâm huyết của tác giả;thiếu
một trong hai yếu tố, văn chương đâu còn là văn chương nữa. Cái tài nhờ có cái tâm mà
cháy lên, cái tâm nhờ có cái tài mà tỏa sáng, như Gam-da-tốp đã nói: cháy lên để mà tỏa
sáng. Sự kết hợp nhuần nhuyễn không thể tách rời ấy sẽ tạo cho văn chương giá trị độc
đáo, bất ngờ, khiến người đọc bị hấp dẫn, thích thú mà tôn trọng, đề cao người nghệ sĩ.
Văn chương chỉ là một phương diện của đời sống dù cho nó phản ánh một cách chân
thực, sinh động về những sự việc, biến cố đang tồn tại, xảy ra trong cuộc sống. Mở rộng
phạm vi câu nói của Vích-to Huy-gô, ta hiểu toàn diện hơn về vấn đề tài-tâm trong đời
sống xã hội, sống ở trên đời cần có một tấm lòng bên cạnh một tài năng trời phú. Có lẽ như
210
vậy con người ta sẽ sống một cách có ý nghĩa toàn vẹn và được đề cao hơn hết thảy. Trong
cuộc sống, không thể nói rằng: “Tôi có tài năng của tôi, tôi chẳng cần gì cả. Có tài năng tôi
sẽ làm được cái điều mà tôi muốn...”. Dù Vích-to Huy-gô có khẳng định cái tài là cái khiến
ta phải cúi đầu thán phục thì cái tài ấy vẫn không thể là cái theo nghĩa tự đại, huênh hoang
như thế. Cái tài luôn song hành với cái tâ để tạo nên những giá trị tích cực của cuộc sống
khiến ta phải cúi đầu thán phục, quỳ gối tôn trọng.
“Sống ở trên đời cần có một tấm lòng, dù chỉ là để gió cuốn đi” – Trịnh Công Sơn. Bao
nhiêu trải nghiệm, hiểu biết cũng không thể thiếu một tấm lòng để người ta có thể thấm
thía những gì đáng trọng ở đời.
(Trịnh Thị Phương Thảo)
BÀI SỐ 9
ĐỀ BÀI: Ô-trốp-xki đã nói: “Hãy biết sống ngay cả khi cuộc đời trở nên không chịu
đựng nổi”.
Dựa vào ý trên, hãy viết một bức thư khuyên người bạn của anh (chị) đang có ý định tự
tử vì gặp nhiều chuyện buồn trong cuộc sống.
BÀI LÀM:
Ngày 12/11/2007.
Nam!
Cậu đã từng nghe câu chuyện về một chú chim? Bị một vết thương rất nặng, chú chim
ấy phải nằm giữa đống lá rừng. Từng ngày, từng ngày trôi qua, con chim bé nhỏ vừa đau
đớn, vừa đói khát, cái chết đối với nó chỉ còn là tương lai gần mà thôi. Một ngày nọ, nó cố
nhìn lên cao, nhìn màu xanh mỡ màng của lá từng tiếp nối với màu xanh da trời bất tận.
Đột ngột, nó đập cánh vụt bay. Đôi cánh loạng choạng... Không ai biết con chim ấy ra sao
211
say đó. Cậu có biết vì sao có cái vụt bay đột ngột ấy không? Vì con vật nhỏ chưa muốn
phó mặc sinh mạng mình cho thời gian. Nó vút bay lên vì niềm hi vọng sự sống vẫn còn
như cái màu xanh trước mắt nó vậy. Con chim ấy tiếc sống, sinh linh nhỏ bé ấy vẫn muốn
sống tiếp cuộc đời bay liệng. Con người là “sinh linh bậc cao” của tạo hóa, có lẽ nào khồn
hiểu nổi cái đập cánh của một chú chim?
Cậu từng nói với tôi cậu rất thích thơ Hàn Mặc Tử. Vậy, chắc là cậu hiểu được niềm
khát khao cháy bỏng, niềm hi vọng vô biên về sự sống ngay cả khi bị cuộc sống từ chối ?
Người ta bị cái chết dồn đuổi, bị đặt tới cái ranh giới mong manh sinh – tử, vẫn khôn
nguôi một niềm mong mỏi được sống. Cả tôi, cả cậu nữa. Nam ạ, chưa hề bị rơi vào tình
thế ấy...
Nếu như cậy quyết định tìm đến cái chết, hãy trao gửi sinh mạng mình cho con chim kia,
cho nhà thơ mà cậu yêu quý, cho đứa bé hàng xóm của cậu mới mất vì bệnh tim, Nam
nhé ! Nhưng cậu có nghĩ rằng điều đó là không thể. Vì thế mà, cái chết của cậu sẽ chỉ là sự
lãng phí, lãng phí sự sống. Cậu có nghĩ rằng nếu như cậu hủy hoại sinh mạng của mình, thì
chính cậu, Nam ạ, sẽ càng làm cho cuộc sống này đầy mâu thuẫn: mâu thuẫn giữa những
người muốn sống mà không được sống và những người được sống mà không muốn sống.
Đừng để cuộc đời nhìn vào cậu trong tư thế của một nguyên nhân làm cho nó bất công và
bất hạnh.
Tôi đã có lần kể lại cho cậu câu chuyện về những con ong : Để bảo vệ mình, bảo vệ tổ,
nó phải đốt kẻ thù và chấp nhận đánh đổi cả mạng sống. Đâu phải mạng sống không quan
trọng với nó phải không ? Còn với cậu, sinh mạng của chính cậu rẻ mạt đến thế thôi sao ?
Chúng mình đã 18 tuổi. Sự sống của cậu bắt đầu được 18 năm. Đánh đổi cho sự sống
này là công mẹ cậu mang nặng trong những ngày khốn khó. Nhớ lại đi Nam, câu chuyện
mẹ cậu đã kể: Một nồi cơm chỉ thấy sắn, một nồi ngô, trưa hè nắng chang chang, và “ cái
thằng ấy cứ đạp mãi không thôi”... Nhớ lại đi Nam những ngày mưa gió, lầy lội, bố đã vất
212
vả thế nào để đưa cậu đi học. Ai đó nói “Con là tình cha huyết mẹ”. Nếu cậu quyết định từ
bỏ cuộc sống này thì hãy trả lại xương cốt cho cha và máu thịt cho mẹ. Cậu có nơ lấy đi
một phần sự sống của những người đã hi sinh cho cậu rất nhiều ? Hãy vận dụng cái đầu
thông minh nhanh nhạy của cậu vào việc tính xem bao nhiêu gạo tiền bố mẹ nâng niu,
chăm sóc cậu ? Cậu có tính được không, có khả năng đong đếm được không bao nhiêu giọt
nước mắt, bao nhiêu giọt mồ hôi ? Và có một thứ mà chắc chắn cậu không bao giờ tính
được...
Nam này! Cuộc sống này buồn hay vui, đầy đau khổ hay nhiều hạnh phúc là do chính
suy nghĩ và thái độ cảu mình thôi. Hãy nhìn lại những chuyện buồn của cậu. Hãy chia nhỏ
những chuyện ấy ra để giải quyết nó. Chỉ khi cậu cộng gộp tất cả những chuyện buồn ấy
lại, nó mới trở nên to lớn, mới đủ sức trở thành chướng ngại vật, che chắn hết con đường
sống của cậu mà thôi. Chuyện về học hành: Hãy nghĩ mình có thể cố được nữa, mọi người
học được thì sao mình lại khó khăn với nó: những môm mà cậu yêu quý như môn Toán,
môn Anh không đủ để làm cậu vui thú hơn sao? Chuyện gia đình, sao không nghĩ rằng mỗi
nhà mỗi cảnh, rằng mình hơn ai hết. Cậu hãy hình dung đi Nam, nếu như cậu mất đi,
những người thân thương ấy... Còn chuyện bạn bè, hãy coi những chuyện đó là một đặc
điểm của cuộc sống, mai này khi chúng ta lớn lên, đó sẽ là những kỉ niệm thật thú vị...
Nam à, đừng mong có ai đó hiểu mình một cách tuyệt đối. Hãy coi những chuyện làm cậu
buồn là một quy luật của cuộc sống. Hãy chấp nhận nó, bời vì ai cũng phải gặp những
chuyện như thế. Người ta càng lớn lên càng buồn nhiều hơn vui – nhớ cô giáo mình bảo
như thế không ? Cậu cũng đang lớn, và buồn nhiều hơn là một điều tất yếu. Nhớ câu nói
của cái Thảo mà chúng mình cẫn cho là “ triết lí rởm”: Hạnh phúc chỉ là sự im lặng cảu nỗi
đau – câu nói ấy đâu phải vô lí hoàn toàn !
Nam ơi, “ hãy biết sống ngay cả khi cuộc đời trở nên không chịu đựng nổi” (tôi học cách
nói của Ô-trốp-xki). Cuộc đời có trở nên “ không chịu nổi” hay không là do chính mình
thôi, hãy biết tìm lối thoát ngay cả khi cuộc đời dồn con người vào chỗ bế tắc, vào bước
213
đường cùng. Cái chết chỉ là cách giải thoát tiêu cực nhất, một lối thoát lạnh lùng mà con
người khi chọn nó, sẽ không bao giờ hối lại được. Nhớ nhé: “ Ở đời này không có con
đường cùng, chỉ có những ranh giới điều cốt yếu là con người phải có sức mạnh để bước
qua những ranh giới ấy”. Cậu vẫn thường khoe “ Tôi khỏe thế này chứ”, bây giờ là lúc
chứng minh sức mạnh của mình đấy Nam ạ ! Tất nhiên là sức mạnh cơ bắp của một đứa
con trai 18 tuổi sẽ không giúp cậu được nhiều đâu. Quan trọng là...
Tôi đã nói nhiều quá rồi. Tôi nghĩ rằng mình không cần nói nhiều đến thế đâu. Nếu như
cậu vẫn còn coi tôi là một “close friend” (bạn thân) như cậu nói, thì cậu hãy để bức thư của
tôi có một chút giá trị nào đó đối với cậu, được không ? Ngày mai là một ngày mới. Gặp
cậu ở lớp nhé, vào ngày mai !
Bạn của cậu !
( Mạc Thị Phương)
BÀI SỐ 10
ĐỀ BÀI: “ Thế kỉ XXI đâu chỉ cần học Toán, Ngoại ngữ và Tin học – xin ba đừng cấm
con học văn !”
BÀI LÀM
Ba !
Chắc ba sẽ rất ngạc nhiên khi đọc những dòng này của con. Đứa con gái hàng ngày ba
vẫn đưa đi học, vẫn yêu chiều, nâng niu, bỗng dưng viết thư cho ba. Vâng, vì lúc này cả
con, cả ba mẹ đều đang băn khoăn trong việc chọn cho con một môn chuyên, một khối học
hợp lí ở trường THPT. Ba mẹ mong con thi vào chuyên Toán hay chuyên Anh – những
môn học thời thượng và đảm bảo tương lai. Nhưng ba ơi, thế kỉ XXI đâu chỉ cần Toán,
Ngoại ngữ, Tin học. Xin ba đừng cấm con học văn ! Vì văn học, với con là nhân học, là
niềm say mê lớn.
214
Con còn nhớ ba đã vui như thế nào khi nhận món quà sinh nhật là chiếc khăn con tự đan.
Những mũi đan tuy thô mộc, vụng về nhưng nó chứa đựng cả tình yêu thương và sự kính
trọng của con. Và mẹ cũng đã từng mỉm cười hạnh phúc khi một ngày làm việc mệt mỏi,
trở về, thấy nhà đã sạch và mâm cơm đã sẵn sang. Ba mẹ nói, ba mẹ rất vui khi thấy con
trưởng thành từng ngày, có trách nhiệm với bản than, biết quan tâm đến mọi người. ba biết
không, đó là những điều đầu tiên mà văn học, mà thầy giáo vã những trang sách đã dạy
con. Văn chương dẫn con vào thế giới mà sự cho đi không đòi hỏi đáp lại. Văn chương
chân chính dù ở thời đại nào cũng đều đề cao tình yêu thương, long nhân ái, sự công bằng.
Học văn, con nhận thấy thế giới này sẽ đẹp hơn nhiều từ những điều giản dị : như nụ cười
của mẹ hay niềm vui của ba.
Ba cùng con xem một chương trình truyền hình về con sông Đà. Ba đã rất ngạc nhiên
khi con biết khá nhiều về một con sông xa lạ, những điều vượt khỏi tầm của một cô bé 15
tuổi. Có gì đâu ba ơi ! Văn học đã dạy con điều đó. Ba cứ đọc tùy bút Sông Đà của nhà văn
Nguyễn Tuân sẽ thấy. Với văn học, con chỉ cần ngồi một mình trong phòng nhưng có thể
đi khắp thế gian, quay về với quá khứ, đến với tương lai, lên trời hay xuống biển, bước vào
thế giới cổ tích. Bởi vì “dách mở ra trước mắt ta những chân trời mới”, hay như một nhà tỉ
phú từng nói : “ Nếu không thể tặng cho con một tấm vé máy bay hãy đưa cho con một
cuốn sách”.
Ba mẹ mua cho con máy vi tính, nhà mình nối mạng Internet. Con có thể nói chuyện với
những người bạn ở khắp năm châu. Nhưng thật kì lạ là những người nước ngoài lại thích
ngôn ngữ Việt dù rằng “ Phong ba bão táp không bằng ngữ pháp Việt Nam”. Học văn, yêu
văn, con càng trân trọng tiếng mẹ đẻ. Và dù rằng có thể lướt web, gõ bàn phím bằng mười
đầu ngón tay, sẽ ra sao nếu con quên cách cầm bút? Quen với “chat”, với email rồi sẽ
chẳng còn ai viết những bài thơ, những lá thư tình như ngày xưa ba viết cho mẹ. Con yêu
vô cùng những chữ o tròn, chữ ô đội mũ. Văn học đã dạy con biết yêu quý tiếng nói dân
tộc mình, đất nước mình, đó là nguộc cội phải không ba?
215
Ba ơi ! Vì sao ba thích học Toán ? Vì ba yêu mẹ ? Đó có phải là niềm say mê không?
Với văn chương, con cũng có một niềm say mê lớn, niềm say mê không thể lí giải vì đâu.
Chỉ biết khi học văn, đọc văn, con thấy sự thanh thản trong tâm hồn, thấy “yêu đời, yêu
người và lớn hơn một chút”.
Ba vẫn nói thế kỉ XXI hộ nhập toàn cầu, Toán, Tin học, Ngoại ngữ quan trọng hơn bao
giwof hết: văn chương không có tính ứng dụng, tương lai của con sẽ không chắc chắn. Ba
khuyến khích con học Toán, Tin học, Ngọa ngữ. Con nghĩ ba đúng vì đó là những hành
trang cần thiết của con người hiện đại. Không phủ nhận nếu học Toán, tương lai của con sẽ
ổn định hơn. Nhưng nếu thế, cả cuộc đời con sẽ phải gắn bó với thứ mà mình không yêu
thích, không say mê, con sẽ buồn, sẽ sống nhạt nhẽo lắm đấy ! Chắc chắn là ba không
muốn con sống mờ nhạt, đơn điệu phải không ba ?
Văn chương là sự yêu thích, là ước mơ của con. Ba có biết anh chảng ca sĩ mà con yêu
thích không? Anh ấy học rất giỏi, từng làm lớp trưởng một lớp chuyên Hóa và đi du học ở
Đức. Nhưng anh ấy yêu ca hát, và quyết định theo đuổi ước mơ ấy, như con chim trong
cuốn tiểu thuyết Tiếng chim hót trong bụi mận gai, thà chịu đau đớn để cất tiếng hót tuyệt
diệu, khiến Thượng đế cũng phải mỉm cười, còn hơn suốt ngày trong im lặng.
Ngày nay, cuộc sống con người cứ lao về phía trước. Dường như sự tĩnh lặng trong từng
con chữ, sự sâu sắc của những trang văn đã giúp con có thể nhìn lại mình, có những
khoảng bình yên trước khi bước tiếp. Trong cuộc sống, mọi loại văn bản, mọi thứ ngôn
ngữ, mọi lời giao dịch cũng đều có gốc chung là tâm tư của con người là văn chương đấy
ư? Ba vẫn bảo con là đứa con gái quá nhạy cảm, quen được ba mẹ bạn học. Nếu để con rời
ba mẹ mà lại quá say mê trong thế giới văn chương thì con sẽ phải chịu nhiều sóng gió.
Con biết, ba mẹ làm tất cả chỉ vì thương con. Nhưng con gái bé bỏng của ba có thể nói
rằng: Nếu được sống với bản thân mình, với những thứ mình yêu, thì dẫu những thứ sóng
gió cũng là hạnh phúc.
216
Ba còn nhớ không? Năm con học lớp 6, con trượt trong kì thi học sinh giỏi môn Toán,
ba đã tặng con cuốn sách: Đừng bao giờ từ bỏ ước mơ. Chưa bao giờ con lại thấy những
trang văn trong cuốn sách ấy lại kì diệu đến thế. Văn chương đã sưởi ấm, nâng đỡ, cổ vũ
con người. Con đã yêu văn từ ngày ấy.
Nhà thơ Nguyễn Bính từng có câu:
Ai bảo dính vào duyên bút mực
Suốt đời mang lấy số long đong.
Con học văn đã lâu, ba mẹ đã thấy con có chút “long đong” nào chưa nhỉ?
Còn con, con thấy mình lớn hơn, biết yêu thương, biết quan sát, biết lắng nghe và chia
sẻ nhiều hơn. Ba đã từng nói, sự trưởng thành của con là niềm vui của ba mẹ.
Vậy ba ơi ! Xin ba đừng cấm con học văn !
(Trần Bích Ngọc)
BÀI SỐ 11
ĐỀ BÀI: Suy nghĩ của anh (chị) về lối sống giản dị của một con người.
BÀI LÀM
Cách đây hơn ba trăm năm, nhà văn Pháp Mô-li-e đã đưa lên sân khấu vở hài kịch bất hủ
Trưởng giả học làm sang để nhạo báng những kẻ muốn đua đòi cuộc sống thượng lưu. Và
đến ngày hôm nay, trong cơ chế thị trường, lối sống đua đòi lại đang có xu hướng phát
triển. Giống như ông Giuốc-đanh ngốc nghếch, rất nhiều con người hiện đại vì mù quáng
chạy theo những hào nhoáng, phô trương hình thức bề ngoài mà đã vô tình bỏ quên một lối
sống vô cùng đẹp đẽ: Sống giản dị.
217
Giản dị là đơn giản một cách tự nhiên. Nhắc đến lối sống giản dị, ta thường hiểu đó là
lối sống lấy sự tự nhiên làm mục đích, tránh những cầu kì, phức tạp không cần thiết. biểu
hiện của lối sống giản dị là hòa đồng, đúng mực, không cho mình là đặc biệt hơn người.
Người giản dị sẽ lựa chọn cách sinh hoạt coi trọng tiện ích hơn là sự phô trương, những bộ
trang phục gọn gang chứ không nhất thiết phải đúng mốt, hợp thời trang mà cầu kì, lòe
loẹt. Cũng cần khẳng định rằng, cốt lõi của lối sống giản dị là ý thức sâu sắc về mục đích,
ý nghĩa cuộc sống. Chính những nhận thức, suy nghĩ đúng đắn sẽ chi phối con người lựa
chọn cho mình sự giản dị về vật chất.
Giản dị là một lối sống hợp lí bởi nó sẽ tránh cho ta những lãng phí không cần thiết, hay
thậm chí là những tốn kém vô ích khi đeo đuổi những điều phù phiếm. Để rồi từ đó, ta có
thể sử dụng tiền bạc, đầu tư tâm sức vào những công việc ý nghĩa, đúng đắn hơn.
Thế nhưng, sâu xa hơn thế, lối sống giản dị đem lại sự thanh thản, bình yên trong tâm
hồn, nhàn nhã, thư thái trong nhịp sống. Hài long với cuộc sống vật chất của mình, không
đua chen với sự giàu có, xa hoa của người đời, ta sẽ không phải mệt mỏi bởi những mong
muốn không thành, cũng không phải trĩu nặng tâm hồn vì những điều bất như ý.
Không chỉ vậy, sống giản dị, ta sẽ sống ý nghĩa hơn, trọn vẹn hơn cuộc sống của mình.
Không tìm kiếm những hạnh phúc xa xỉ trong sự giàu có về vật chất, ta sẽ có thể dễ dàng
cảm nhận những vẻ đẹp bình dị của thế giới xung quanh: “đàn chim tung cánh trên bầu
trời, đàn ong bay lượn trong nắng, những bông hoa nở ngát trên đồi xanh”… những hình
ảnh bình dị rất đời thường, mà theo cách nói của A.Lin-côn, là “bí ẩn muôn thuở của cuộc
sống”. Những khám phá ấy sẽ giúp ta bồi đắp đời sống tinh thần của bản thân, để nói yêu
hơn, trân trọng hơn cuộc sống của mình.
Sống giản dị còn giúp ta hòa đồng với tất cả mọi người. Cũng giống như chiếc vương
miện tuy quý giá nhưng có thể sẽ khiến nàng công chúa cô đơn, đua đòi thái quá, ta sẽ trở
nên lạc lõng giữa cộng đồng. Nhất là khi mức sống trung bình của người Việt Nam còn
218
thaaos, điều kiện nước ta còn nhiều khó khan, thiếu thốn, thì giản dị là lựa chọn phù hợp
với mỗi chúng ta.
Những giản dị chỉ có ý nghĩa với cuộc sống riêng biệt của mỗi người nó có thể kéo gần
lại những khoảng cách, những chênh lệch về địa vị, tiền tài, để khiến người gần người hơn.
Có lẽ bất kì người dân Việt Nam nào cũng biết đến tấm gương giản dị của Chủ tịch Hồ Chí
Minh. Vâng , là một Chủ tịch nước, nhưng trong tâm tưởng của cả dân tộc Việt Nam,
“Người là cha, là bác, là anh” chứ không hề xa lạ, và tất cả chúng ta đều có thể gọi Người
bằng một danh từ thân mật, gần gũi: Bác Hồ.
Trong cuộc sống thường ngày, quan tâm giản dị cũng dễ đi vào lòng người, dễ khơi gợi
xú động hơn những chăm sóc vật chất đơn thuần. Ta không phủ nhận giá trị của những
món quà đắt tiền, nếu bạn tặng mẹ một bó hoa hồng rực rỡ trong ngày sinh nhật mẹ, hẳn là
mẹ sẽ rất vui. Nhưng tôi tin mẹ sẽ hạnh phúc vô cùng khi nhận được dù chỉ là một bồng
hồng, hay thậm chí là tấm thiệp trang trí vụng về từ bạn trong cái ngày mà mẹ sinh ra
bạn… Vì bạn biết không, chỉ có yêu thương chân thành mới có thể khiến người ta rung
cảm. Nhưng sự chân thành ấy rất hiếm khi tồn tại trong một vỏ bọc cầu kì.
Vậy là, sống giản dị, ta sẽ có được niềm vui và có thể mang đến niềm vui cho người
khác. Những niềm vui thực sự mà đôi khi không thể đánh đổi bằng giá trị vật chất thông
thường.
Thế nhưng, để có thể lựa chọn cho mình lối sống giản dị cũng không phải là đơn giản.
Bởi thực ra, khao khát sống một cuộc sống sung túc, đủ đầy là tâm lí rất đỗi bình thường.
Nhưng liệu bản có thể hạnh phúc khi giàu có về vật chất mà nghèo nàn trong đời sống tinh
thần? Liệu bạn có thể có niềm vui khi cô đơn, lạc long? Sống giản dị hay không là lựa
chọn của mỗi người. Để chọn lựa đúng đắn, ta cần một bản lĩnh, một năng lực sống để
vượt qua những cám dỗ vật chất tầm thường. Hãy luôn ghi nhớ ý nghĩa đích thực của cuộc
sống: Sống không chỉ hướng đến những giá trị vật chất đơn thuần.
219
Hiểu được điều đó thì cho dù bạn giàu hay nghèo, bạn vẫn muốn là một người giản dị,
và vì thế, bạn sẽ là một người giản dị. có rất nhiều tỉ phú, chẳng hạn như Farrah Gray, mặc
dù sở hữu một tài sản khổng lồ, nhưng ông rất ít khi thuê phòng hạng nhất trong khách sạn,
nếu không thực sự cần thiết. Người Mĩ giàu nhưng rất giản dị. Người Pháp cũng thống kê
rằng, phụ nữ trí thức là những người ít mua sắm quần áo, mí phẩm nhất… Vậy đấy bạn ạ,
thực tế là những con người có hiểu biết, có văn hóa, những người giàu có một cách chân
chính thì thường rất ít khi quan tâm tới sự phô trương hình thức một cách không cần thiết.
bởi họ biết quý trọng những mục đích đúng đắn, cần thiết mà thôi. Và cũng bởi họ hiểu rõ
rang, vẻ đẹp đích thực của một con người không nằm ở sự hào nhoáng bên ngoài mà thuộc
về “ánh sáng từ bên trong”.
Giản dị là lối sống nên có ở mỗi người. Đừng để những cám dỗ vật chất tầm thường
khiến mình trở thành một ông Giuốc-đanh ngốc nghếch và mù quáng bạn nhé!
(Trần Thị Lí)
BÀI SỐ 12
ĐỀ BÀI: Một bài học sâu sắc, ý nghĩa mà cuộc sống đã tặng cho anh (chị).
BÀI LÀM:
Đã bao giờ bạn tự hỏi thành công là gì mà bỏ cả cuộc đời mình theo đuổi? Phải chăng đó
là kết quả hoàn hảo trong công việc, sự chính xác đến từng chi tiết? Hay đó là cách nói
khác của từ thành đạt, nghĩa là có được một cuộc sống giàu sang, được mọi người nể phục?
Vật thì bạn hãy giành chút thời gian để lặng mình suy ngẫm. Cuộc sống sẽ chỉ cho bận có
những người đạt được thành công theo một cách giản dị đến bất ngờ.
Thành công là khi bố và con trai có dung khí bước vào bếp, nấu những món ăn mẹ thích
nhân ngày 8-3. Món canh có thể hơi mặn, món cá sốt đáng kẽ phải có màu đỏ đậm thì lại
ngả sang màu… đen cháy. Nhưng nhìn mâm cơm, mẹ vẫn cười. Bởi vì hai bố con không
220
thể thành công trên “chiến trường” bếp núc, nhưng lại thành công khi tặng mẹ “đóa hồng”
của tình yêu. Một món quà ý nghĩa hơn cả những món quà quý giá, hạnh phúc ấu lng lanh
in trong mắt mẹ.
Thành công còn là hình ảnh một cậu bé bị dị tật ở chân, không bao giờ đi lại bình
thường được. Từ nhỏ cậu đã nuối ước mơ trở thành cầu thủ đá bóng. Sau bao nỗ lực khổ
luyện, cậu bé trở thành cầu thủ dự bị trong một đội bóng nhỏ, và chưa bao giờ được ra sân
chính thức. Nhưng đó không phải là thất bại. Trái lại, thành công đã nở hoa khi cậu bé năm
xưa với bao nghị lực và quyết tâm, đã chiến thằng hoàn cảnh để theo đuổi ước mơ từ ngày
thơ bé. Thành công ấy, liệu có mấy người đạt được?
Sau mỗi mùa thi đại học, có bao “sĩ tử” buồn rầu khi biết mình trở thành “tử sĩ”, 27
điểm, cao thật đấy. Nhưng cao mà làm gì khi NV1 lấy tới 27,5? Đó thật ra không phải thất
bại, chỉ là khi thành-công-bị-trì-hoãn mà thôi. Cuộc sống vẫn chào đón họ ở NV2, NV3.
Quan trọng là họ đã nỗ lực hết sức để khẳng định mình. Đó là ý nghĩa vẹn nguyên của các
kì thi, và cũng là bản chất của thành công.
Ngày còn nhỏ, tôi đã được đọc một câu chuyện rất xúc động. Truyện kể về một cậu bé
nghèo với bài văn tả lại mẹ - người phụ nữ đã che chở cuộc đời em. Cậu bé viết về một
người mẹ với mái tóc pha sương, với đôi bàn tay ram ráp, nhăn nheo nhưng dịu hiền và ấm
áp. Cậu kết luận rằng: bà ngoại là người mẹ - người phụ nữ đã nâng đỡ em trong suốt hành
trình của cuộc đời. Bài văn lạc đề, phải về nhà viết lại. Nhưng đó mới chính là một tác
phẩm thành công, bởi ở đó chất chứa tình yêu thương của đứa cháu mồ côi dành cho bà
ngoại. Liệu có thành công nào tình cảm nào thiêng liêng hơn thế?
Nhiều năm trước, báo chí từng vinh danh một cậu học trò nghèo thi đâị đại học với vị trí
thủ khoa. Đối với cậu, đó là một thành công lớn. Nhưng có một thành công khác, lặng
thầm mà lớn lao, đó là chiến thắng của một người cha gần 20 năm trời đạp xích lô nuôi con
221
ăn học. Bao niềm tin và hi vọng hiện lên trên gương mặt vốn đã chịu nhiều khắc khổ. Và
ngày con trai đậu đại học cũng là ngày tốt nghiệp khóa-học-của-một-người-cha.
Tôi có biết một nữ sinh tốt nghiệp đại học với tấm bằng loại ưu gần 20 năm trước. Với
tài năng của mình, cô có thể gặt hái thành công trên con ddwowcngfswj nghiệp và danh
vọng. Nhưng cô sinh viên năm ấy đã chấp nhận hi sinh những cơ hội của đời mình để trở
thành một người vợ đảm đang, một người mẹ dịu hiền của hai cô công chúa nhỏ. Cho tới
bây giờ, khi đã là một phụ nữ trung niên, bà vẫn nói với tôi rằng: “Chăm sóc bố và hai con
chu đóa, đối với mẹ là một thành công lớn”. Mỗi khi nghe câu nói ấy, tôi lại tơi nước mắt.
Gia đình là hạnh phúc, là thành quả đẹp đẽ cảu đời mẹ, và chúng tôi phải cảm ơn mẹ vì
điều đó.
Con người luôn khao khát thành công, nhưng mù quáng theo đuổi thành công thì thật là
vô nghĩa. Bạn muốn mình giàu có, muốn trở thành tỉ phú như Bill Gate? Vậy thì hãy gấp
tiền một cách cẩn thận rồi đưa cho bà cụ ăn xin bên đường. Với việc làm đẹp đẽ ấy, bạn sẽ
cho mọi người hiểu được bạn không chỉ giàu có về vật chất mà còn giàu có về tâm hồn.
Khi đó, bạn đã thực sự thành công. Cũng có khi bạn ước mơ thành công sẽ đến với mình
như đến với A-bra-mô-vích- ông chủ của đội bóng toàn những ngôi sao? Thành công
chẳng ở đâu xa, chỉ cần bạn dành thời gian chăm sóc cho “đội bóng” của gia đình bạn. Ở
đó, bạn nhận được tính yêu thường vô bờ bến, thứ mà A-bra-mô-vích không nhận lại được
từ những cầu thủ của ông ta. Thành công đến với mọi người một cách giản dị và ngọt ngào
như thế!
Bạn được sinh ra, đó là một thành công vĩ đại của cha và mẹ. Trách nhiệm của bạn là
phải gìn giữ cho vẻ đẹp hoàn thiện của thành công ấy. Đừng bao giờ ủ ê nghĩ rằng cuộc
sống là một chuỗi thất bại, bởi như một giáo sư người anh từng nói: “ Cuộc sống này
không có thất bại, có chăng là cách chúng ta nhìn nhận mọi việc mà thôi”. Còn đối với tôi,
thành công là khi ai đó đọc được bài viết nhỏ này. Có thể sẽ chẳng được điểm cao, nhưng
gửi gắm được những suy nghĩ của mình vào trang viết, với tôi, đó là một thành công.
222
(Hà Minh Ngọc)
BÀI SỐ 13
ĐỀ BÀI: Hãy phát biểu cảm nghĩ về một người thân yêu nhất
BÀI LÀM
Trong cuộc sống hàng ngày, có biết bao nhiêu người để chúng ta thương yêu và dành
nhiều tình cảm. Nhưng đã bao giờ bạn nghĩ rằng, người thân yêu nhất của bạn là ai chưa?
Với mọi người, với mọi người câu trả lời có thể là ông bà, là mẹ, là anh chị hoặc cũng có
thể là bạn bè chẳng hạn. Còn riêng tôi, hình ảnh người bố sẽ mãi mãi là ngọn lửa thiêng
liêng, sưởi ấm tâm hồn tôi mãi tận sau này.
Bố tôi không may mắn như những người đang ông khác. Trong suốt cuộc đời, bố có lẽ
không bao giờ được sông trong sự sung sướng, vui vẻ. Bốn mươi tuổi khi chưa đi được nửa
chẳng đời người, bố đã phải sống chung với bao nhiêu bệnh tật: đầu tiên đó chỉ là những
cơn đau dạ dày, rồi tiếp đến lại xuất hiện thêm nhiều biến chứng. Trước đây, khi còn khỏe
mạnh, bao giờ bố cũng rất phong độ.
Thế nhưng bây giừo, vẻ đẹp ấy dường như đã dần đổi thay: Thay vì những cánh tay
cuồn cuộn bắp, giờ đây chỉ còn là một dáng người gầy gầy, teo teo. Đôi mắt sâu dưới hàng
lông mày rậm, hai gò má cao cao lại dần nổi lên trên khuôn mặt sạm đen vì sương gió. Tuy
vậy, bệnh tật không thể làm mất đi tính cách bên trong của bố, bố luôn là một người đầy
nghị lực, giàu tự tin và hết lòng thương yêu gia đình.
Gia đình tôi không khá giả, mọi chi tiêu trong gia đình đều phụ thuộc vào đồng tiền bố
mẹ kiếm được hằng ngày. Dù bệnh tật, ốm đau nhưng bố chưa bao giờ chịu đầu hàng số
mệnh. Bố cố gắng vượt lên những cơn đau quằn quại để làm yên lòng mọi người trong gia
đình, cố gắng kiếm tiền bằng sức lao động của mình từ nghề lái xe.
223
Hằng ngày, bố phải đi làm từ khi sáng sớm còn cho tới lúc mặt trời đã ngả bóng từ lâu.
Mái tóc bố đã dần bạc đi trong sương sớm. Công việc ấy rất dễ dàng với những người bình
thường nhưng với bố nó rất khó khăn và gian khổ. Bây giờ có những lúc phải chở khách đi
đường xa, đường xóc thì những cơn đau dạ dày của bố lại tái phát.
Và cả những ngày thời tiết thay đổi, có những trưa hè nắng to nhiệt độ tới 38 – 40 độ C,
hay những ngày mưa ngâu rả rích cả tháng 7, tháng 8, rồi cả những tối mùa đông lạnh giá,
bố vẫn cố gắng đứng dưới những bóng cây kia mong khách qua đường. Tôi luôn tự hào và
hãnh diện với mọi người khi có một người bố giàu đức hi sinh, chịu thương, chịu khó như
vậy.
Nhưng mỗi ngày bố đứng như vậy thì khi trở về nhà, những cơn đau quằn quại lại hành
hạ bố. Nhìn khuôn mặt bố nhăn nhó vì những cơn đau vật vã mà bố phải chịu đựng, tôi chỉ
biết òa lên mà lhóc. Nhìn thấy bố như vậy, lòng tôi như quặn đau hơn gấp trăm ngàn lần.
Bố ơi, giá như con có thể mang những cơn đau đó vào mình thay cho bố, giá như con có
thể giúp bố kiếm tiền thì hay biết mấy! Nếu làm được gì cho bố vào lúc này để bố được vui
hơn, con sẽ làm tất cả, bố hãy nói cho con được không?
Những lúc ấy, tôi chỉ biết ôm bố, xoa dầu cho bố, tôi chỉ muốn bố đừng đi làm nữa, tôi
có thể nghỉ học, như vậy sẽ tiết kiệm được chi tiêu cho gia đình, tôi có thể kiếm được tiền
và chữa bệnh cho bố. Nhưng nếu nhắc đến điều đó chắc chắn là bố sẽ buồn và thất vọng ở
tôi nhiều lắm.
Bố luôn nói rằng bố sẽ luôn chiến đấu. Chiến đấu cho tới chút sức lực cuối cùng để có
thể nuôi chúng tôi ăn học thành người. Bố rất quan tâm đến việc học của chúng tôi. Ngày
xưa bố học rất giỏi nhưng vì nhà nghèo nên bố phải nghỉ học. Vào mỗi tối, khi còn cố gắng
đi lại được, bố luôn bày dạy cho mấy chị em học bài.
224
Trong những bữa cơm, bố thường nhắc chúng tôi cách sống, cách làm người sao cho
phải đạo. Tôi phục bố lắm, bố thuộc hàng mấy nghìn câu Kiều, hàng trăm câu châm ngôn,
danh ngôn nổi tiếng...
Chính vì vậy, tôi luôn cố gắng tự giác học tập. Tôi sẽ làm một bác sĩ và sẽ chữa bệnh
cho bố , sẽ kiếm tiền để phụng dưỡng bố và đi tiếp những bước đường dở dang trong tuổi
trẻ của bố. Tôi luôn biết ơn bố rất nhiều, bố đã dành cho con một con đường sáng ngời, bởi
đó là con đường cảu học vấn, chứ không phải là con đường sáng ngời, bởi đó là con đường
của học vấn, chứ không phải là con đường đen tối của tiền bạc. Tôi sẽ luôn lấy những lời
bố dậy để sống, lấy bố làm gương sáng để noi theo.
Và tôi khâm phục không chỉ bởi bố là một người giỏi giang, là một người cao cả, đứng
đắn, lòng kiên trì chịu khó mà còn bởi cách sống lạc quan, vô tư của bố. Mặc dù thời gian
rảnh rỗi của bố còn lại rất ít nhưng bố vẫn trồng và chăm sóc khu vường trước nhà để cho
nó bao giừo cũng xanh tươi.
Những giỏ phong lan có bao giờ bố quên cho uống nước vào mỗi buổi sáng; những cây
thiết ngọc lan có bao giờ mang trên mình một cái lá héo nào? Những cây hoa lan, hoa nhài
có bao giờ không tỏa hương thơm ngát đâu? Bởi đằng sau nó luôn có một bàn tay ấm áp
chở che, chăm sóc.
Không những yêu hoa mà bố còn rất thích nuôi động vật. Nhà tôi bao giờ cũng có hau
chú chó con và một chú mèo. Có lúc bố còn mang về những chiếc lồng chim đẹp nữa. Và
hơn thế, trong suốt hơn năm năm trời chung sống với bệnh tật, tôi chưa bao giừo nghe bố
nhắc đến cái chết, nhưng điều đó không đồng nghĩa với việc trốn tránh sự thật, bố luôn đối
mặt với “tử thần”, bố luôn dành thời gian để có thể làm được tất cả mọi việc khi chưa quá
muộn.
Nhưng cuộc đời bố bao giừo cũng đầy đau khổ, khi mà cả gia đình đã dần khá lên, khi
các chị tôi đã có thể kiếm tiền, thì bố lại bỏ chị em tôi, bỏ mẹ, bỏ gia đình này để ra đi về
225
thế giới bên kia. Bố đi về một nơi rất xa mà không bao giờ được gặp lại. Giờ đây khi tôi
vấp ngã, tôi sẽ phải tự đứng dậy và đi tiếp bằng đôi chân của mình, bởi bố đi xa, sẽ không
còn ai nâng đỡ, che chở, động viên tôi nữa.
Bố có biết chăng nơi đây con cô đơn, buồn tủi một mình không? Tại sao nỡ bỏ con ở lại
mà đi hả bố? Nhưng con cũng cảm ơn bố, bố đã cho con thêm một bài học nữa, đó chính là
trong cuộc sống hằng ngày, chúng ta hãy trân trọng những gì đang có, hãy yêu thương
những người xung quanh mình hơn, và đặc biệt hãy quan tâm, chăm sóc cho bố cảu mình,
tha thứ cho bố, khi bố nóng giận và nỡ mắng mình bởi bố luôn là người yêu thương nhất
của chúng ta.
Bố ra đi, đi đến một thế giới khác, ở nơi đó bố sẽ không còn bệnh tật, sẽ thoát khỏi cuộc
sống thương đau này. Và bố hãy yên tâm, con sẽ luôn nhớ những lời dạy của bố, sẽ luôn
yếu thương, kính trọng, biết ơn bố, sẽ sống theo gương sáng mà bố đã rọi đường cho con
đi. Hình ảnh của bố sẽ luôn ấp ủ trong lòng con. Những kỉ niệm, những tình cảm bố dành
cho con, con sẽ ôm ấp, trân trọng nó như chính linh hồn của mình.
( Nguyễn Thị Hậu)
BÀI SỐ 14
ĐỀ BÀI: Hãy bình luận câu nói: “ Cuộc sống vì người khác mới là cuộc sống đáng quý”
(An-be Anh-xtanh).
BÀI LÀM
Một buổi sáng mùa thu mát trong, những cơn gió heo may đang luồn lách trong từng
góc phố khẽ làm tung vạt áo của những cô cậu học trò. Một giọng đọc trong trẻo vọng
xuống từ một ô cửa nào đó của những ngồi nhà cao tầng: “... Câu chuyện ân hận đầu tiên
mà tôi ghi nhớ suốt đời (...) hồi ấy tôi có tính tự đắc cứ miệng mình nói tai mình nghe chứ
không biết nghe ai...”. Phải rồi, đó là bài học đường đời đầu tiên của Dế Mèn, chỉ vì kiêu
226
căng, ích kỉ, sống vì mình mà Dế Mèn đã vô tình gây ra cái chết thương tâm cho Dế Choắt.
Rất nhẹ nhàng và hết sức tự nhiên, nhà văn Tô Hoài đã mang đến cho người đọc một bài
học về cách sống, cũng giống như câu nói của nhà bác học lừng danh An-be Anh-xtanh:
“Cuộc sống vì người khác mới là cuộc sống đáng quý”.
Trước hết có rất nhiều cách hiểu, cách định nghĩa về cuộc sống nhưng đặt trong câi nói
này, ta có thể hiểu cuộc sống chính là những hoạt động sống của mỗi con người trong cuộc
đời mình, và cuộc sống vì người khác là cuộc sống mà mọi hoạt động đều xuất phát từ mục
đích đem lại cho người khác những điều tốt đẹp – đó là biểu hiện của những con người có
tấm lòng vị tha, tính yêu thương và đức hi sinh. Trái với điều này, con người sẽ trở nên ích
kỉ, nhỏ nhen, độc ác và như vậy cuộc sống ấy sẽ chỉ đơn thuần là sự tồn tại mà thôi. Ai
cũng cần và cũng biết sống vì bản thân mình, đó là một như cầu tự nhiên và cũng là điều
bình thường trong cuộc sống bởi chỉ khi ta biết sống cho mình, biết lo cho cuộc sống của
mình thì ta mới biết sống và người khác. Và khi sống vì người khác là khi ta đã vượt lên
trên cái nhu cầu tự nhiên bình thường để tạo ra những giá trị riêng có ích không chỉ cho
bản thân mà còn cho con người và cho xã hội. Chính vì thế cho nên cái vượt lên trên
những điều bình thường ấy sẽ là điều đáng quý.
Thông thường trong cuộc đời, người ta thường sống vì những quyền lợi, vì sự hưởng thị
những giá trị vật chất và tinh thần mà cuộc sống có thể đem lại cho ta. Sau những ngày
làm việc mệt mỏi, có người tự thưởng cho mình một bữa ăn ngon trong một nhà hàng sang
trọng nào đó, có người lại dành cho mình những giây phút riêng tư để hòa mình vào những
bản giao hưởng du dương trầm bổng... – đó là cuộc sống vì bản thân mình. Bên cạnh đó,
con người ta còn sống vì những trách nhiệm, nghĩa vụ mà mình phải gánh vác, đó có thể là
nghĩa vụ của một công dân đối với xã hội hay đơn giản chỉ là trách nhiệm của mỗi thành
viên với tổ ấm bé nhỏ của mình. Khi ta biết cách cân bằng những suy nghĩ vì mình và cho
người khác thì cuộc sống của ta sẽ trở nên hài hòa, cân đối và tốt đẹp hơn. Trong một lịch
sử không xa, ta đã biết đến những anh hùng, họ không chỉ là những chàng trai, cô gái tuổi
227
đôi mươi ra đi không tiếc vuộc đời mình mà trong số những người anh hùng ấy còn có
những người chồng, người vợ, người cha, người mẹ... Họ đã đặt trách nhiệm làm cha mẹ
của mình sang một bên để thực hiện nghĩa vụ của một người con, người dân đối với Tổ
quốc. Thế hệ cha anh se mãi là tấm gương sáng, , là niềm tự hào muôn đời của những thế
hệ đi sau.
Con người không phải ai khi sinh ra cũng đã có một trí tuệ, một thể chất khỏe mạnh nên
mỗi người cần phải tư dưỡng, rèn luyện về cả tâm hồn, bản lĩnh, năng lực để có thể sống
tốt cuộc sống của chính bản thân mình. Đồng thời trong cuộc sống, ta cũng cần phải biết
quan tâm giúp đỡ, chia sẻ với người khác trong phạm vi khả năng của mình để cũng nhau
tiến bộ. Trong cuộc sống, dù cho một cá nhân có thể tự sống được một mình nhưng cuộc
sống sẽ chỉ trở nên tốt đẹp nhất khi có được sự ủng hộ, giúp đỡ của các cá nhân khác. Cũng
giống như những chú chim cần có khoảng trời bao la để dang rộng đôi cánh chao liệng,
con người cũng cần có bạn bè để bầu bạn, giúp đỡ lúc khó khăn, để chia sẻ những buồn vui
trong cuộc sống.
Ai đó đã từng nói: “ Hơn tất cả mọi thứ trên đời, tình yêu thương là sức mạnh vô biên, là
điều chia sẻ quý giá không thể thiếu trong cuộc sống cảu con người”. Đúng vậy, tình yêu
thương, lòng vị tha là một tiêu chí quan trọng để đánh giá con người và khi sống vì người
khác, ta sẽ ssược làm với ý nghĩa thiêng liêng, đẹp đẽ nhất của từ “con người”, từ đó giúp
hoàn thiện bản thân, hoàn thiện phần nhân cách cao đẹp trong mỗi con người. Sống vì
người khác là cuộc sống mà mỗi người cần biết quan tâm, chia sẻ, giúp đỡ để người khác
có được cuộc sống tốt đẹp hơn, đó có thể là sự trợ giúp về vật chất, hay đơn giản chỉ là
những lời động viên, chia sẻ đúng lúc. Tuy nhiên, vì người khác không có nghĩa là chiều
theo những ý muốn vô lí, đáp ứng mọi như cầu tầm thường của người khác. Sự quan tâm,
chia sẻ cần đúng lúc, đúng chỗ, đúng đối tượng mới trở nên thực sự có ý nghĩa.
Thực tế đã giúp ta nhận ra rằng cuộc sống vì người khác không chỉ giúp họ có được một
điều kiện tốt hơn, bớt đi sự đau khổ, sự cô đơn và có niềm tin vào con người, vào tình
228
người trong xã hội mà nó còn giúp ta có được niềm vui chân chính khi có thể đem lại niềm
hạnh phúc cho những người xung quanh. Đồng thời qua đó, ta cũng khẳng định được giá
trị quý giá của cuộc sống. Chắc hẳn trong số chúng ta đã từng có người nghe câu chuyện
về một anh thanh niên mang trong mình một trái tim không khỏe mạnh, khi biết mình
không còn sống được bao lâu nữa, anh đã tình nguyện hiến giác mạc của mình cho bệnh
viện với hi vọng rằng nó sẽ giúp ích cho một ai ssó. Và thật kì diệu, chính hành động ấy
của anh đã mang một phép màu nhiệm đến cho một người phụ nữ đã làm mẹ của ba cô
công chúa nhỏ, giúp chị có một cuộc sống tươi sáng hơn. Anh ra đi với nụ cười mãn
nguyện mặc dù căn bệnh quái ác gặm nhấm cơ thể anh từng giờ từng phút, bởi anh biết
cuộc đời này của mình không hề vô nghĩa. Và hơn thế nữa, cuộc sống vì người khác sẽ góp
phần tạo nên một xã hội tốt đẹp hơn, chan hòa, thân ái hơn, có tình người hơn và đó cũng
là môi trường tốt nhất cho sự phát triển của con người. Đó chính là những lí do vì sao mà
Anh-xtanh đã cho rằng: Cuộc sống vì người khác mới là cuộc sống đáng quý bởi nó không
chỉ đem lại lợi ích cho một cá nhân mà còn cho mọi người và cho toàn xã hội. Đây là một
lối sống hoàn toàn đúng đắn, nó hướng ta tới một lí tưởng sống đẹp đẽ: đó là sống vì người
khác để tạo nên một cuộc sống tương thân tương ái. Đây tuy là câu nói của một người nước
ngoài song lại rất phù hợp với đạo lí, truyền thống của dân tộc Việt Nam “Lá lành đùm lá
tách”. Đồng thời nó cũng phù hợp với mọi dân tộc và mọi thời đại vì con người dù ở bất cứ
đâu, ở bất cứ thời đại nào cũng cần được quan tâm, được yêu thương và chia sẻ. Tuy nhiên
ta cũng nên hiểu vấn đề này một cách linh hoạt, đó là cần biết điều hòa giữa cuộc sống vì
mình và cuộc sống vì người khác. Bởi vì tất cả những cách nhìn cực đoan đều sẽ trở nên
khiên cưỡng, không phù hợp :Nếu chỉ biết sống vì mình thì con người ta sẽ trở nên ích kỉ,
còn nếu chỉ sống vì người khác thì cuộc sống sẽ trở nên mất cân bằng. Vì thế cần biết quan
tâm, giúp đỡ người khác đồng thời cũng phải biết sống tốt cuộc sống của chính mình, vì
khi sống tốt cuộc sống cảu mình là ta đã đem lại niềm vui, niềm hạnh phúc cho những
người xung quanh, đặc biệt là những người thân yêu.
229
Khi đọc và suy ngẫm về câu nói của Anh-xtanh: “Cuộc sống vì người khác mới là cuộc
sống đáng quý”. Mỗi người sẽ tự rút ra cho mình những kinh nghiệm sống khác nhau, từ
đó sẽ có một lí tưởng sống tốt đẹp hơn không chỉ giúp ích cho mình, cho người khác mà
còn cho sự tiến bộ chung của toàn xã hội. Giống như nhà thơ Tố Hữu đã từng viết trong bài
Một khúc ca:
Lẽ nào vay mà không có trả
Sống là cho, đâu chỉ nhận riêng mình?
(Phạm Thị Huyền)
BÀI SỐ 15
ĐỀ BÀI: Báo Tuổi Trẻ ngày 27 - 9 – 2006 có mẩu chuyện như sau:
(...) Một buổi trưa, thầy hiệu trưởng lấy làm lạ khi thấy một cậu HS cứ cặm cụi đi nhặt
từng cái bao nilông, từng chiếc lá trong sân trường bỏ vào thùng rác. Khi thấy hỏi tại sao
buổi trưa không ngủ mà tha thẩn ngoài sân trường, em cho biết bố mẹ đều làm việc vất vả
nhưng gia đình rất khó khăn. Đăng kí học bán trú như các bạn thì bố mẹ không kham nổi.
Buổi sáng, bố mẹ đưa em đến trường và phát cho em 5.000 đống. Trong đó, 1.000 em dùng
để mua xôi ăn sáng và 4.000 còn lại là cho đĩa cơm trưa chỉ toàn rau với cá vụn. Ăn xong,
em ở luôn tại trường để tự ôn tập, rồi chiều bố mẹ đến đón. Và em nói với thầy: “ Ăn trưa
xong con không biết làm gì nên đi lượm rác để trường mình sạch và đẹp hơn”. Cậu bé ấy
tên là Trần Phú tài, HS lớp 7A7 trường Lương Thế Vinh, Q.1, TP, HCM(...).
BÀI LÀM
Mấy hôm nay trời cứ trở lạnh. Những cơn gió thổi đến mang theo cái se lạnh của những
ngày cuối đông. Nằm vùi trong chăn ấm nhưng tôi lại nghĩ đến những đứa trẻ phải thức
dậy từ rất sớm để phụ giúp gia đình lo toan kế sinh nhai. Lòng tôi như thắt lại. Bất chợt tôi
nghĩ đến Trần Phú Tài, một cậu bé mà tôi tình cờ biết được qua một bài viết trên báo Tuổi
230
Trẻ. Hình ảnh cậu bé Tài in mãi trong tâm trí tôi về nghị lực sống, nghị lực của một con
người vượt lên trên số phận.
Cậu chuyện bắt đầu từ buổi trưa hôm ấy. Sau khi dùng cơm trưa xong, thầy hiệu trưởng
ở lại trường để chờ cuộc họp lãnh đạo vào buổi chiều. Trưa ấy, mặt trời đổ xuống mặt đất
cái nắng cháy da bỏng thịt. Cái nắng giữa lòng Sài Gòn cứ như thiêu đốt vạn vật. Từng lá
cây, ngọn cỏ đứng im lìm như đang chết khát bên đường. Dưới khuôn viên trường, giờ này
chẳng còn HS nào nữa.
Chỉ có cái nắng tha hồ nhảy nhót, đùa giỡn trên sân trường, cái oi bức của buổi trưa hè
khiến thấy hiệu trưởng phải mở toang cả hai cánh cửa sổ ở tầng hai để mong có chút gió ùa
vào. Thầy nhìn xuống sân trường. Chợt thầy thấy một cậu học trò dáng người thấp bé đang
đi đi lại lại trên sân trường. Qua cặp kính cận dày cộp thầy chẳng thấy rõ. Do đó thầy bước
xuống tầng trệt và gọi cậu HS ấy vào. Đó là một cậu bé có nước đa hơi ngăm đen nhưng
đôi mắt sáng ngời nghị lực. Câu mặc chiếc áo đã cũ nhưng sạch sẽ và chiếc quần xanh sờn
bạc màu. Thầy cất tiếng hỏi cậu học trò nhỏ:
- Sao buổi trưa con không về nhà mà lại tha thẩn ngoài nắng thế kia? Nhà con ở đâu?
Con tên gì? Học lớp mấy?
Cậu bé lí nhí trả lời:
- Thưa thầy, nhà con ở quận 4, từ trường về nhà con rất xa nên con ở lại trường đến
chiều mới về. Con tên Trần Phú Tài, học lớp 7A7.
Thầy lại hỏi:
- Tại sao con không đăng kí học bán trú như bao bạn khác cho tiện việc đi lại?
Cậu học trò đáp:
231
- Thưa thầy, bố mẹ con đều là công nhân, làm việc vất vả từ sáng đến chiều tối mới về.
Gia đình con khó khăn nên không thể kham nổi tiền học bán trú.
- Thế thì con ăn trưa ở đâu? Con có nhà người quen ở đây à?
- Thưa thầy, không ạ. Sáng nào bố mẹ cũng đưa con đến trường rối cho con 5000 đồng.
1000 con dùng để mua xôi ăn sáng. Còn lại 4000 con dùng để ăn cơm trưa ạ.
- Nghe Tài hồn nhiên kể, thầy hiệu trưởng chạnh lòng khi mưởng tượng đến bữa cơm
trưa đạm bạc của cậu học trò nghèo có kẽ sẽ chỉ có rau và cá vụn. Thầy xoa đầu Tài và nói:
- Hoàn cảnh gia đình khó khăn mà con vẫn cố gắng đến trường là rất đáng quý. Hẳn con
học rất giỏi. Thầy rất vui khi có một người học trò như con. Cứ thế mà phát huy con nhé.
Mà này, con làm gì mà đi lại loanh quanh giữa trưa nắng thế kia?
Tài cười nói:
- Thưa thầy, ăn trưa xong con không biết làm gì nên đi nhặt rác để trường mình sạch và
đẹp hơn.
Nói rồi Tài vòng tay cúi chào thầy rồi chạy ra sân trường tiếp tục nhặt từng cái bao
nilông, từng chiếc lá trên sân trường. Nắng sân trường dường như dịu lại, Thầy hiệu trưởng
trở lại phòng làm việc với bao suy nghĩ nhưng niềm vui vẫn rạng ngời trên mặt thầy suốt
cả ngày hôm đó.
Trong buổi sinh hoạt dưới cờ tuần sau, thầy hiệu trưởng khen ngợi, tuyên dương tấm
gương vượt khó và trao cho tài học bổng của trường. Thầy còn cho tài được học bán trú
miễn phí.
Cuối cùng người tốt cũng được đền đáp xứng đáng. Qua câu chuyện của tài, tôi nhận ra
rằng: “Chúng ta chỉ mất hết mọi hi vọng khi chúng ta từ bỏ chúng”. Mặt khác, tôi nhận
thấy cuộc sống này còn nhiều mảnh đời giống như Tài. Họ đang ngày đêm vừa lo toan
232
cuộc sống vừa đến trường. Tôi mong rằng các cấp chính quyền cùng các đoàn thể quan tâm
nhiều hơn đến những con người như vật để mỗi trẻ em có hoàn cảnh khó khăn đều được sự
giúp đỡ như Tài. Tôi thầm cảm ơn Tài vì em đã cho tôi nhận ra rằng mình phải trên trọng
những gì đang có. Tôi sẽ hài lòng với chiếc xe đạp cũ cảu mình vì ngoài kia vẫn còn những
cậu học trò hằng ngày phải đi bộ hàng câu số để đến trưpừng. Tôi sẽ không đòi cha mẹ
phải nấu những bữa ăn thịnh soạn vì tôi biết ngoài kia còn bao người phải ăn đĩa cơm chỉ
có rau luộc và cá vụn. Tôi sẽ hài lòng với chiếc chăn cũ của mình vì biết ngoài kia vẫn có
những người đang nằm co ro dưới gầm cầu...
Tài đã cho tôi bài học về nghị lực sống, nghị lực vượt qua khó khăn, tôi tự nhủ: Hãy hài
lòng với những gì mình đang có và hãy đương đầu với khó khăn rồi mình sẽ giành chiến
thắng. Mai này, khi lớn lên, dù ở một vùng quê nghèo hay chốn thị thành, dù làm một bác
sĩ, kĩ sư hay chỉ làm một người công nhân bình thường, tôi vẫn dành một góc nhỏ nào đó
trong tâm hồn để lưu giữ những cau chuyện, những con người như Tài như một tấm gương
trong suốt cuộc đời tôi.
(Nguyễn Đoàn Minh Đức)
BÀI SỐ 16
ĐỀ BÀI: Viết về ước mơ của anh (chị).
BÀI LÀM
“Ước mơ”. Hai chữ tuy ngắn gọn nhưng chứa đựng biết bao khát vọng của mỗi con
người. Sống trên đời, ai cũng lựa chọn cho mình một ước mơ để vững bước trong cuộc
sống và định hướng tốt đẹp cho tương lai. Nhưng ước mơ không chỉ đơn thuần là làm thế
nào để có nghề nghiệp ổn định cho riêng mình mà còn là khát vọng, là mong muốn được
sống trong một gia đình hạnh phúc.
233
Tôi cũng vậy. Hồi nhỏ mỗi khi nhắc đến ước mơ là tôi lại mong sao có một ngày nào đó
tôi có thể được bay lên bầu trời để có thể tận mắt thấy những vì sao, được gặp chị Hằng
trên cung trăng. Nhưng dần lớn lên, tôi mới biết đó chỉ là ảo tưởng và giờ đây ước mơ lớn
lao nhất của tôi là được sống trong một gia đình hạnh phúc. Có lẽ đối với tôi như thế là quá
đủ rồi.
Sinh ra, tôi đã được sống trong vòng tay yêu thương của cha mẹ và chị tôi. Tôi nghĩ, số
phận của mình quá may mắn. Nhưng càng lớn lên tôi mới hiểu rằng, mặc dù tôi được cha
mẹ yêu thương chiều chuộng nhưng cuộc sống gia đình tôi không được hạnh phúc. Ngày
nào cũng vậy, cứ tối đến là ba mẹ tôi lại cãi nhau. Có khi vì bố tôi uống rượu say về phá
tung đồ đạc. Cứ mỗi lần như thế là hai chị em tôi chỉ biết khóc, không dám can ngăn.
Cứ như thế, tuổi thơ tôi trôi qua trong những nỗi đau về tinh thần nhưng cha mẹ tôi
không biết, họ cho rằng, cuộc sống như vậy đã đủ với chị em tôi. Có những đêm tôi khóc
thầm mong sao cha mẹ tôi có thể hiểu được tâm trạng của tôi và van họ đừng tiếp tục cãi
nhau nữa. Nhưng có lẽ, sự thật quá bất công. Tôi mong sao mình có thể được biến thành
một vì sao lấp lánh trên bầu trời, có lẽ như vậy thì tôi không phải nghe cha mẹ xích mích,
cãi nhau và tôi không phải khóc nữa. Nước mắt rồi cũng có ngày khô cạn và đôi khi nước
mắt không thể giải quyết được sự việc. Tôi biết trở thành một vì sao hay một vật vô tri nào
thì đó cũng chỉ là ảo ảnh.
Giờ đây, tuy tôi đã lên lớp mười, tôi đã lớn, thời gian đã trôi qua, tất cả vạn vật đã thay
đổi nhưng cuộc sống của gia đình tôi vẫn ở con số 0. Nhiều lúc tôi nghĩ, tại sao cái ước mơ
nhỉ bé đó lại không thể trở thành hiện thực? Tại sao những bậc làm cha làm mẹ họ không
nghĩ rằng những sự việc mà họ làm đã tổn thương chính con cái của họ.
Người ta thường nói: “ Cầu là được ước là thấy”, “chỉ cần cố gắng thì có thể biến ước
mơ thành hiện thực”. Nhưng tôi tự hỏi, đến bao giờ tôi có thể sống trong một ngôi nhà
hạnh phúc, được cha mẹ ân cần dạy bảo, cho dù cuộc sống có khó khăn nhưng đôi khi sẽ
234
tốt hơn. Tôi sẽ không lo nghĩ, tôi sẽ không mơ tưởng những ý nghĩ kì quái mà chính tôi
cũng nghĩ như vậy.
Tuy tôi đã lớn, nhưng một khi vào nhà các bạn chơi, thấy cha mẹ bạn thật hạnh phúc là
tôi lại muốn khóc. Nhưng khóc để làm gì khi sự thật thì tôi không thể làm thay đổi mặc dù
nước mắt tôi đã cạn khô.
Đôi khi giọt nước mắt chảy ngược lại làm chính ta khổ tâm hơn. Giờ đây, trong tâm hồn
tôi đã khắc ghi một nỗi đau mà không ai khác, chính cha mẹ tôi đã vô tình gây ra. Nói như
vậy không có nghĩa là tôi ghét cha mẹ mình, mà căm ghét cái số phận cuộc sống đã đem
đến.
Tôi mong sao qua bài viết này, các bậc phụ huynh hãy vì tâm hồn những đứa con của
mình, hãy chung tay xây dựng một cuộc sống đấy đủ về tinh thần để những đứa con như
tôi không còn phải khóc khi nghĩ đến gia đình mình và có một cuộc sống tốt đẹp hơn, vì
tương lai tươi sáng hơn.
(Nguyễn Thị Thu Thảo)
BÀI SỐ 17
ĐỀ BÀI: Ai chiến thằng mà không hề chiến bại
Ai nên khôn mà chẳng dại đôi lần?
(Tố Hữu, Dậy mà đi)
Viết bài văn bàn về thằng và bại, khôn và dại trong cuộc sống.
BÀI LÀM
Sự thắng và bại, dại và khôn là những yếu tố luôn tham gia vào sự tạo thành cuộc sống
cảu từng cá nhân. Trong sự đối lập giữa chiến thắng và chiến bại, giữa dại và khôn, con
người vẫn thường tìm tới chiến thắng, sự ngôn ngoan để xây dựng cuộc sống tốt đẹo như ý
235
muốn. Nhưng ta nên chỉ tôn trọng chiến thắng mà coi khinh thất bại, tìm sự ngôn ngoan và
tránh sự dại khờ trong cuộc sống? Nói về vấn đề này, nhà thơ Tố Hữu đã có những dòng
thơ:
Ai chiến thắng mà không hề chiến bại.
Ai nên khôn mà chẳng dại đôi lần?
Những dòng thơ ấy đã gợi ra bao nhiêu cách nghĩ, cách nhìn mới rất đáng trân trọng về
mối liên hệ giữa thắng, bại, dại, khôn trong cuộc sống.
Theo cách nhìn nhận thông thường, sự chiến thắng, khôn ngoan được coi là những yếu
tố tích cực mà con người có trách nhiệm phải tìm tới để có một cuộc sống nhièu niềm vui.
Còn sự thất bại, dài khờ kuôn được đánh giá là những yếu tố tiêu cực, chỉ khiến cuộc sống
con người thêm nhiều nỗi buồn, trắc trở. Sự phân biệt giữa các yếu tố được xác lập rất rõ,
một bên luôn nhận được những điều trân trọng và một bên chỉ có sự ghẻ lạnh, hắt hủi.
Nhưng trong câu thơ của Tố Hữu, sự phân định đó đã được thay bằng một cách nhìn mới.
Trong cách nhìn ấy, thành và bại, dại và khôn không chỉ đối lập mà còn tương giao, là sự
chuyển tiếp lẫn nhau. Sự thất bại, sự dại khờ không là những điều đáng hổ thẹn mà là
những thử thách cần phải vượt qua để tìm đến ánh sáng của sự thành công, sự khôn ngoan.
Thắng và bại, dại và khôn chỉ là những quá trình, những điểm mốc tiếp nối lẫn nhau trong
cuộc sống để làm nên sự trưởng thành của từng người. Thất bại giúp con ngườu tìm được
kinh nghiệm để vươn tới chiến thắng, và làm sự thành công đó thêm ý nghĩa. Sự dại khờ là
điều ai cũng phải trải qua ở những chặng khác nhau của cuộc đời để thêm khôn ngoan, chín
chắn. Qua đó, nhà thơ Tố Hữu cũng ngầm khẳng định gí trị của sự bền lòng, bền chí trong
mối tương giao giữa thắng, bại, dại, khôn. Chính sự bền chí, kiên nhẫn là điều kiện không
thể thiếu để mỗi người từ sự thât bại, dại khờ tìm được con đường đúng để vươn tới sự
thành công, sự khôn ngoan. Cũng chính sự bền chí là chìa khóa giúp từng người hiểu được
236
vị thế, khả năng của mình giữa những nẻo đường chuyển giao giữa sự thắng, bại, dại,
khôn.
Lịch sử đã từng ghi nhận rất nhiều cuộc đời mà thành quả lớn lao của họ gắn liền với nỗ
lực họ phải bỏ ra để từ thất bại, dại khờ tìm tới khôn ngoan, thành công. Trong giai đoạn
đầu sự nghiệp, văn hào Ban-dắc đã gặp phải nhiều nỗi khổ hơn là niềm vui, nhiều sự tự hào
và niềm tin vào khả năng của mình. Càng găọ nhiều thử thách, ông càng rút kinh nghiệm
và càng nỗ lực sáng tác hơn. Sự nỗ lực và kiên trì đã giúp Ban-dắc từ thất bại tìm tới thành
công, từ một cây bút luôn bị coi thường trở thành một đại văn hào. Với A-ri-xtốt, ông là
một trong những nhà triết học, khoa học vĩ đại nhất thời đại cảu ông. Nhưng để có được sự
thành công và uyên bác ấy, bản thân A-ri-xtốt đã ohải trỉa qua rất nhiều khó khăn từ khi
còn trẻ. Ngay chính thiên tài Anh-xtanh cũng gặp phải rất nhiều khó khăn thời tuổi trẻ.
Nhưng có ai biết ẩn sau sự dại khờ của đứa trẻ Anh-xtanh khi ấy lại là sự khôn ngoan, uyên
bác bậc thầy của nhà khoa học Anh-xtanh sau này. Ở những bước chân đầu tiên vào thế
giới của các nhà vật lí, Anh-xtanh đã phải vất vả để bảo vệ những nghiên cứu của mình.
Nhưng khi ông đã vượt qua mọi sự thất bại và dại khờ, cuộc đời ông trở thành một tấm
gương mà nhân loại sẽ mãi còn nhớ đến và trân trọng. Không chỉ Ban-dắc, A-ri-xtốt, Anh-
xtanh... còn rất nhiều danh nhân khác mà nhân loại không thể nào quên được sự cống hiến,
những thành tựu cảu họ. Ai cũng phải trải qua một cuộc đời thắng và bại, dại và khôn luôn
chuyển tiếp lẫn nhau. Thất bại, dại khờ chỉ càng là động lực cho họ sửa sai. Sự thành công
và uyên bác không làm họ quên đi khát khao học tập, cống hiến. Với họ, thắng và bại, dại
và khôn đều không mang ý nghĩa quá tích cực hay tiêu cực mà là những chặng đường mỗi
người đều phải vượt qua cho sự trưởng thành của mình.
Thắng và bại, dại và khôn luôn đến và đi không một lời báo trước. Đó đều là những bài
học cuộc sống đem đến cho con người. Không có người luôn thành công hay thất bại, tuyệt
đối thông minh hay dại khờ. Chỉ có những người có thể hay không thể nhận ra những cơ
hội và thử thách mình gặp phải, cả khi thành công hay thất bại, thông mình hay dại khờ.
237
Điều đáng quý nhất mà lời thơ trên của Tố Hữu đem đến là thái độ tỉnh táo và kiên trì cần
có để nhìn rõ quy luật những dòng chảy của thắng, dại, bại, khôn tạm thời góp phần tạo
nên những gì vĩnh hằng mà một cuộc đời để lại. Thắng , bại, dại, khôn chỉ là những yếu tố
luôn đên và đi, điều còn ở lại là sự trưởng thành và chín chắn, sự kiên trì và tỉnh táo mà
con người tìm ra được.
Nhưng dù thắng, bại, dại, khôn luôn chuyển tiếp lẫn nhau, yếu tố quyết định sự chuyển
tiếp ấy vẫn là nhận thức của con người. Thất bại sẽ maĩ còn đó nếu con người không rút tỉa
những kinh nghiệm hợp lí để tìm tới thành công. Sự dại khờ sẽ ám ảnh một cuộc đời đó
không vó ý thức tìm đến cơ hội để có sự khôn ngoan. Lúc đó, sự thất bại, dại khờ chỉ còn
mang nghĩa tiêu cực như những cách nhìn nhận thông thường. Bên cạnh đó, vẫn còn những
cá nhân mang cách nhìn rất sai lầm về thành bại. Họ dựa vào sự chuyển tiếp của thành, bại
để biện hộ cho một chuỗi những thất bại, dại khờ của mình. Không phải cuộc sống làm họ
thất bại mà chính họ đã khiến mình như vậy ngay khi bước vào cuộc sống.
Trong một cuộc sống vẫn đầy thay đổi của ngày hôm nay, sự đến và đi của thắng, bại,
dại và khôn càng không thể báo trước. Điều làm nên bản lĩnh sóng của từng cá nhân là thái
độ, những bước đi của cá nhân đó trong sự luân chuyển giứa các yếu tố trên. Sự sợ hãi,
lúng túng, bi quan những lúc vấp ngã vì thử thách chỉ làm mọi việc tồi tệ hơn. Thái độ
sống, sự nhìn nhận đúng đắn các yếu tố thắng, bại, dại, khôn luôn cần cho mọi thế hệ vì sự
tồn tại và phát triển của xã hội.
Sự sống đem cho từng cuộc đời những chuỗi thử thách ngẫu nhiên và bất định. Sự thắng,
bại, dại, khôn là những hình thái khác nhau của những chuỗi thử thách đó. Nhân cách, tâm
hồn của từng người luôn được mài giũa, tôi luyện cho một cuộc sống đẹo, ý nghĩa hơn.
Trong sự mài luyện ấy, mọi cách nhìn quá coi trọng thành công, quá khinh rẻ thất bại đều
không phải là thái độ sống hợp lí. Mỗi người đều phải trải qua sự thắng, bại, dại, khôn của
riêng mình. Cách nhìn nhận hợp lí vị thế của bản thân ở từng giai đoạn cũng là một cách
tạo nên sự trân trọng, niềm tin vào chính mình.
238
(Nguyễn Ngọc Trường Sơn)
BÀI SỐ 18
ĐỀ BÀI: Anh(chị) suy nghĩ như thế nào về câu nói: “Nơi lạnh nhất không phải là Bắc
Cực mà là nơi không có tình thương”?
BÀI LÀM
Tố Hữu đã từng nói: “Người với người sống để yêu nhau”. Bạn sẽ nghĩ như thế nào khi
trên trái đất này không có tình yêu thương của nhân loại? Lúc ấy lòng người sẽ lạnh lẽo và
trái tim dường như trở thành băng giá mặc cho dù mặt trời vẫn ngày ngày chiếu sáng ấm áp
khắp muôn nơi. Thật thấm thía khi ai đó nói rằng: “ Nơi lạnh nhất không phải là Bắc Cực
mà chính là nơi không có tình thương”.
Bắc Cực là một vùng đất ở cực bắc trái đất. Ở nơi ấy, khí hậu khắc nghiệt, quanh năm
băng giá, mọi sinh vật đều khó tồn tại và phát triển. Vì thế mà nó được coi là nơi lạnh nhất.
Nhưng khi đặt trong mối quan hệ với nhu cầu sống của con người thì Bắc Cực chưa phải là
chỗ lạnh nhất nếu so với nơi không có tính thương. Tình thương là một tình cảm thiêng
liêng tạo sự gắn bó và ý thứ trách nhiệm của con người với nhau. Vì thế mà nơi không có
tình thương là nơi con người sống với nhau không có sự gắn bó, hòa hợp về tình cảm. Từ
lạnh ở đây được đặt trong hai vế so sánh nên được hiểu theo hai trường nghĩa khác nhau.
Cái lạnh ở Bắc Cực hoàn toàn khác hẳn với cái lạnh ở nơi không có tình thương. Lạnh thực
tế là cảm giác của con người khi nhiệt độ thời tiết hạ xuống, nó cũng còn là cảm nhận của
con người khi không tìm được mối liên hệ giữa mình và mọi người xung quanh. Tình
thương chính là nơi ấm xua tan giá lạnh, là nghị lực giúp con người chống chọi lại mọi
điều kiện khắc nghiệt của cuộc sống, để con người khôn chỉ sống mà còn hạnh phúc trong
chính cuộc sống đó.
Con người luôn có khả năng chống chọi với mọi điều kiện lạnh giá của thời tiết. Vì thế
cho nên Bắc Cực vẫn chưa là nơi lạnh nhất. Dù khó tồn tại và phát triển, nhưng ở đó vẫn
239
có những động vật tồn tại được vì chúng thích nghi với thời tiết nhờ lớp mỡ dày, bộ lông
dày. Còn con người vẫn có thế tồn tại được ở những vũng đất ấy, họ có thể mặc áo lồng
thú, đốt lửa để sưởi ấm, sống trong nhà băng và săn cái hồi. Vì thế dù ở nơi quanh năm
băng tuyết, chỉ cần có thể lực, được rèn luyện sức chịu đựng đồng thời có các phương tiện
hỗ trợ do con người tạo nên là sẽ ngăn chặn tác động xấu của cái lạnh vào cơ thể. Dù phải
sống ở những nơi âm độ như thế nhưng bên trong con người vẫn cảm nhận được sự ấm áp
của lửa cháy và vẫn cố gắng hòa nhập thích ứng với môi trường sống. Đó chính là nguyên
nhân và cũng là kết quả chứng mình rằng Bắc Cực chưa phải là nơi lạnh nhất. Nhưng
không có tình thương thì khác. Cảm giác lạnh mà nó mang tới là không gì chống đỡ được.
Đã bao giờ bạn cảm thấy chống vắng cô đơn? Đã bao giờ bạn cảm thấy lạnh và khao khát
tìm kiếm một nguồn hơi ấm cho tâm hồn? Có lẽ cái mà bạn cần khi ấy không có gì ngoài
tình yêu thương. Bởi vì tình thương có một khả năng vô hạn và một vai trò quan trọng giúp
con người có thêm nghị lực để sống trong cuộc đời đầy những thăng trầm biến động. Nó
được biểu hiện qua các cử chỉ, hành động, lời nói cụ thể xuất phát từ tấm lòng chân thật, từ
sự mong muốn mang lại những điều tốt đẹp nhất cho con người mình yêu thương. Người
mẹthương con nuôi nấng, dạy dỗ con nên người, hi sinh tất cả vì con. Người anh thương
em qua thái độ nhường cho em mẩu bánh mì ngon. Người con thương gia đình bằng tất cả
tấm lòng hiếu thảo. Đôi nam nữ thương nhai trao cho nhau những tình cảm nặm nồng. Đó
là tình yêu thương mà chúng ta từng bắt gặp trong cuộc sống. Song để tình yêu thương tồn
tại bền lâu, mỗi con người không chỉ là con người được yêu thương mà còn phải là con
người biết yêu thương “ Sống là cho đâu chỉ nhận riêng mình”.
Cho đi tức là sẽ nhận được bởi những gì cho đi sẽ còn mãi. Khi ấy người được yêu
thương sẽ không còn thấy cô độc, sợ hãi , sẽ trở nên vững tin và cảm nhận được hạnh phúc
khi bản thân mình được yêu thương. Khi đem tình yêu thương đến cho một người khác một
cách thật lòng, ta sẽ trở nên Người hơn, Người với một nghĩa thật sự, trở nên vị tha, độ
lượng trong việc làm và suy nghĩ, mang điều tốt đẹp cho người khác một cách vô tư, thoải
mái. Tình thương từ đõ đã trở thành một tình cảm cao cả đem lại hạnh phúc cho cả người
240
cho và người nhận. Những điều cho đi sẽ không hề mất, dù ta xác định rằng chỉ “để gió
cuốn đi” như cố nhạc sĩ Trịnh Công Sơn đã từng nói thì trong thực tế gió cũng không thể
cuốn đi những điều tốt đẹp trong cuộc sống của con người. Tình yêu thương đã gắn bó con
người với nhau, đã tạo những mối quan hệ tốt đẹp, đem lại cho con người sức mạnh, thậm
chí có thể nhân đôi sức mạnh để con người có thể chống chọi với những điều kiện khắc
nghiệt của cuộc sống.
Hãy thử tưởng tượng nếu như chúng ta sống ở những nơi không có tình thương , khi ấy
trái tim con người sẽ thành băng tuyết trong cô đơn, cằn cỗi, khô khan và ích kỉ. Vì việc
thiếu tình thương sẽ nới lỏng quan hệ con người với con người, làm sự sống trở nên mong
manh, yếu ớt trước tai họa, trước những đièu bất trắc có thể xảy ra. Không có tình thương,
con người sẽ sống vô tình, thờ trước đau khổ của người khác, không nhận ra ý nghĩa nhân
văn của cuộc sống. Nếu như mọi người sống không có tình thương thì người ăn mày sẽ
không bao giừo có một chén cơm ăn khi đói lòng, trẻ mồ côi sẽ không bao giờ được chăm
sóc, trẻ em mù sẽ mãi tăm tối, không cảm nhận được hơi ấm của cộng đồng, sẽ không ai
rơi nước mắt cho những cuộc đời nhiễm chất độc màu da cam, sẽ không ai bênh vực những
con người vô tội. Lúc ấy cuộc đời thật đáng buồn và vô nghĩa. Vì thế mà sức mạnh của
tình thương sẽ sưởi ấm và giúp con người chiến thắng tất cả ngay khi cuộc sống tưởng như
đã trở nên không thể chịu đựng nổi.
Câu nói trên là một lời khẳng định đúng đắn. Nó xuất phát từ hiểu biết đầy đủ về vai trò
và khái niệm của tình thương, từ tiêu chí cuộc sống con người văn mình. Con người văn
mình không chỉ được đảm bảo về đời sống vật chất mà còn cần một đời sống tinh thần
phong phú, giàu tính nhân văn và điều làm nên cuộc sống nhân văn không thể thiếu vai trò
của tình thương con người. Vì tình thương chân thành khiến cuộc sống con người trở nên
lành mạnh và tích cực. Câu nói là một gợi mở về con đường xây dựng cuộc sống lí tưởng
cho con người. Nó nhắc nhở ta việc bồi đắp tâm hồn, nâng đỡ tình yêu thương để có thể
chia sẻ, cảm thông và sẵn lòng giúp đỡ người khác khi họ cần đến chúng ta.
241
Nơi nào không có tình thương thì nơi ấy là một mảnh đất còn đáng sợ hơn cái lạnh của
vùng Bắc Cực. Vì vậy mỗi con người chúng ta sống luôn luôn cần tình cảm yêu thương, sự
vỗ về, an ủi, niềm động viên, khích lệ. Như có nhà thơ đã từng kêu gọi “con người ơi hãy
thương lấy con người”, hãy biết yêu thương và tìm cho mình một tình yêu thương chân
thành. Điều đó sẽ vun đắp cho chúng ta một cuộc đời tươi đẹp, tràn ngập niềm vui và niềm
tin yêu, hi vọng.
(Vương Thị Hoài Thu)
BÀI SỐ 19
ĐỀ BÀI: Giữa một vùng sỏi đá khô cằn, cây hoa dại vẫn mọc lên và nở những chùm
hoa thật đẹp.
Phát biểu suy nghĩ của anh (chị) được gợi ra từ hiện tượng trên.
BÀI LÀM
Nhiều người cho rằng, để thành công trong cuộc sống cũng như trong công việc, chúng
ta cần có đủ nguồn lực và những điều kiện cần thiết cũng giống như cây cối cần ánh nắng
mặt trời, không khí trong lành và nguồn nước để lớn lên. Một khi đã hội tụ đủ những yếu
tố quan trọng, chúng ta sẽ dễ dàng đạt được những mục tiêu đã đề ra. Nhưng cuộc sống
không phải là những con đường trải hoa hồng mà là những chông gai, sỏi đá. Điều cốt yếu
là con người phải có đủ sức mạnh để vượt qua những khó khăn, thử thách ấy và khẳng định
giá trị của bản thân mình. Và thực tế cuộc sống đã chứng mình rằng giữa một vùng sỏi đá
khô cằn, cây hoa dại vẫn mọc lên và nở ra những chùm hoa thật đẹp.
Trước hết, ta có thể hiểu vùng sỏi đá khô cằn là một môi trường sống khắc nghiệt khi nó
thiếu đi những điều kiện thuận lợi cho sự tồn tại và phát triển, tiềm ẩn nhiều khó khăn để
tạo ra những cản trở, hạn chế sự sống. Tuy nhiên, ta có thể hiểu rộng ra, vùng sỏi đá khô
cằn ở đây không đơn thuần chỉ là một điều kiện tự nhiên khắc nghiệt mà nó còn là một
242
ccách nói để chỉ những điều kiện vật chất thiếu thốn, cuộc sống khó khăn, những trở ngại
mà con người gặp phải trong cuộc sống của mình. Và trong một môi trường sống như vật,
những cây hoa dại – một loài cây nhỏ bé, bình thường ít người chú ý, vẫn mọc lên để
khẳng định sự sống của bản thân mình và tạo nên những giá trị, đóng góp cho cuộc sống
thân yêu. Trong thế giới tự nhiên, không phải ngẫu nhiên mà người ta ca ngợi những bông
hoa mận nhỏ bé, không kiêu sa mà cũng chẳng đài các kia. Bởi trong gió lạnh và bão tuyết,
có thể những loài hoa khác sẽ bị tan nát tả tơi nhưng hoa mận thì ngược lại. Trời càng lạnh,
chúng càng tỏa hương thơm ngát. Có thể ta sẽ băn khoăn tự hỏi nguồn sức mạnh bnào đã
giúp loài cây nhỉ bé mỏng manh ấy tồn tại, vươn lên và phô tỏa hương sắc trong một điều
kiện sống như vậy? Bởi ẩn trong vẻ ngoài yếu ớt ấy là sự tồn tại cảu sức sống mãnh liệt, là
tình yêu và niềm tin vào cuộc sống. Hơn thế nữa, đó chính là ý thức tự khẳng định mình để
không chỉ sống mà còn dâng hiến, không chỉ bảo toàn sự sống mà còn tạo nên những giá
trị và khi tạo nên những giá trị đó là khi người ta khẳng định được ý nghĩa sự sống của
chính mình.
Không ít người trong số chúng ta đã lớn lên với suy nghĩ rằng ta chỉ có thể thành công
khi có một nền tảng vững chắc và những điều kiện thuận lợi. Nhưng thực tế đã chứng minh
thì ngược lại rằng bạn vẫn có thể thành công nếu bạn có đủ sức mạnh, năng lực và nhiệt
huyết. Những điều kiện tưởng chừng không thuân lợi của toàn cảnh khi đo đã trở thành
động cơ thúc đầy con người thể hiện bản thân và phát triển mạnh những tài năng vốn có,
giống như ai đó đã từng nói: “nếu mặt biễn mãi mãi bình lặng, những thủy thủ tài ba sẽ
không bao giờ có mặt trên đời”.
Vị Tổng thống nổi tiéng trong lịch sử nước Mĩ- Martha Washington – từng nói: “Phần
lớn hạnh phúc hay bất hạnh được quyết định bởi tính cách của bạn chứ không phụ thuộc
vào hoàn cảnh”. Điều đó có nghiã rằng hoàn cảnh tuy có một vai trò quan trọng song quan
trọng nhất là bản lĩnh, nghị lực, ý chí và sức mạnh của con người trước những hoàn cảnh
ấy. Vì thế ta không nên đổ lỗi cho hoàn cảnh mà hãy coi hoàn cảnh ấy như một điều kiện
243
để thử thách, khám phá bản thân và khi vượt qua những khó khăn ấy, con người sẽ có được
chiến thắng đích thực. Hồ Chí Minh, trong những ngày tháng bị tù đày, hành hạ trong nhà
ngục của Tưởng Giới Thạch, không chỉ giữ vững bản lĩnh, nghị lực, niềm tin vào tương lai
mà còn để tâm hồn mình rung động trước thiên nhiên, cuộc sống để từ đó cho ra đời những
vần thơ thép mà vẫn mênh mông bát ngát tình.
Trong cuộc sống thường ngày, không quá khó để bạn tìm thấy những tấm gương vượt
khó. Rất nhiều bạn trẻ tuy xuất thân từ những gia đình nghèo khó nhưng lại học rất xuất
sắc, được nhiều trường đại học đón nhận, đã tự xoay xở tiền đóng học phí và kiếm được
việc làm như ý sau khi ra trường. Và vẫn còn đó nhiều tấm gương người khuyết tật đã
vươn lên số phận và thành công ở rất nhiều lĩnh vực như văn chương, hội họa và cả ở
những lĩnh vực thể dục thể thao, đạt được những tấm huy chương đáng tự hào về ý chí và
nghị lực của con người. Nhưng không phải ai khi sinh ra cũng đã có đủ bản lĩnh để đương
đầu với những hoàn cảnh khó khăn trong cuốc sống mà phải trải qua một quá trình tu luyện
ý chí, nghị lực, bản lĩnh để tạo cho mình một vốn sống, vốn hiểu biết sâu rộng để có thể
vương lên và chiến thắng trong cuộc sống. Trong một môi trường khắc nghiệt như vậy,
những cây hoa dại vẫn mọc lên là bởi nó có một tình yêu và niềm tin vào cuộc sống. Con
người cũng vậy, điều quan trọng để tạo nên sức mạnh nội tâm cho mỗi con người chính là
tình yêu và trách nhiệm với những người thân, với gia đình và với xã hội. Tình yêu sẽ
khiến con người cần gắn bó với cuộc sống, trách nhiệm sẽ thôi thúc con người cố gắng
sống tốt, sống đúng và sống có ích. Bời tình yêi và trách nhiệm sẽ tạo nên một hàng rào vô
hình giúp con người không phạm phải những sai lầm trong cuộc sống. Ngược lại, khi sống
buông xuôi không mục đích, người ta sẽ rất dễ bị sa vào những cạm bẫy và lầm đường lỡ
bước.
Trên đường đờim nhứng khó khăn trở ngại có thể làm chúng ta vấp ngã nhưng bạn hãy
nghĩ rằng nó chính là những phiến đá mà khi đặt chân lên đó, tầm mắt bạn sẽ phóng cao
hơn, xa hơn. Thành công hay thất bại tùy thuộc vào việc chúng ta có vượt qua được những
244
thử thách hay không, có biết cách biến những điều kiện bất lợi thành những lợi thế hay
không, có biết cách biến những điều kiện bất lợi thành những lợi thế hay không. Người ta
dùng lửa để thử vàng còn cuộc đời tạo ra những khó khăn, trắc trở để thử thách klhả năng
chịu đựng, tính kiến trì và bản lĩnh của con người. Vinh quang hay thất bại đều nằm trong
tay bạn bởi chính đôi tay bạn sẽ quyết định cuộc đời và số phận của bản thân bạn.
(Phạm Ngọc Huyền)
BÀI SỐ 20
ĐỀ BÀI: Trong một bộ phim truyền hình Việt Nam mới công chiếu gần đây, có một
nhân vật đã nhắc nhờ người cháu của mình rằng: “ ta có thể nhặt được một gói tiền nhưng
sẽ không ai đánh rơi một gói văn hóa cho ta nhặt”.
Anh (chị) suy nghĩ như thế nào về lời nhắc nhở trên?
BÀI LÀM
Văn hóa là hành trang không thể thiếu trong hành trình cuộc đời cảu mỗi người. Nhưng
có đước nó thì không hề đơn giản. Trong một bộ phim truyền hình Việt Nam mới công
chiếu gần đây, có nhân vật đã nhắc nhở người cháu của mình rằng: “Ta có thể nhặt được
một gói tiền những sẽ không có ai đánh rơi một gói văn hóa cho ta nhặt”. Đây thực sự là
một triết lí về cuộc sống và cách sống mà có lẽ, không chỉ người cháu là cần ghi nhớ suốt
đời.
Gói tiền tượng trưng cho những giá trị vật chất. Nhặt được một gói tiền là một tình
huống tuy không thường xuyên xảy ra nhưng cũng không phải là hiếm gặp trong cuộc
sống. Đó là sự ngẫu nhiên, tình cờ, và vì thế, có thể đến với bất kì ai.
Văn hóa là một phạm trù trừu tượng, thuộc về ý thức của con người. Có thể hiểu một
cách đơn giản, văn hóa là những giá trị đẹp đẽ của tâm hồn trí tuệ, nhân cách: nó thể hiện ở
thái độ, hành vi ứng xử của mỗi người. Gói vă hóa chỉ là cách nói hình ảnh, bởi văn hóa
245
vốn dĩ không có hình hài, cách nói ấy chỉ có tác dụng hô ứng với vế trước để đặt ra một
tương quan nhằm nhấn mạnh ý mà thôi. Đi liền với gói văn hóa không còn là hai tiếng có
thể mang tính tương đối nữa mà là thái độ khẳng định quả quyết và chắc chắn: sẽ không ai
đánh rơi một gói văn hóa cho ta nhặt.
Như vậy, những giá trị vật chất ta có thể nhận được từ cuộc sống mà đôi khi không cần
tốn chút sức lực nào. Nhưng với những giá trị tinh thần không ai có thể mang lại cho ta;
quá trình tiếp nhận hoàn toàn phụ thuộc vào bản thân những nỗ lực và sự chủ động tìm
kiếm, tích lũy của ta.
Ta có thể nhặt được một gói tiền bởi tiền nói cho cùng cũng chỉ là vật ngoài thân. Dù
được giữ gìn, vẫn có thể thất lạc, dù cẩn trọng đến mấy cũng có lúc sơ sẩy đánh rơi. Nhưng
văn hóa thì khác, nó không tồn tại ở dạng vật chất mà- như đã nói ở trên - thuộc về ý thức,
không thể đánh rơi, cũng không thể nhặt. Hơn thế nữa, nó là kết quả của một quá trình tích
lũy, hoàn thiện lâu dài, bền bỉ nên không thể tự nhiên xuất hiện ở con người, không ai dễ
dàng có được nó chỉ nhờ vào một may mắn, tình cờ trong cuộc sống.
Có thể nói, đây là một quan niệm đúng đắn, sâu sắc. Nhất là khi nó được đưa vào lời
thoại phim- lời khuyên của một người dành cho cháu. Vì là một lời khuyên, nên nó rất
chân thành; và vì nó thuộc về một người lớn tuổi – người đã từng trải nghiệm sâu sắc cuộc
đời, nên nó rất thấm thía và rất đáng để ta tin.
Và song songvới việc cảm nhận bức thông điệp mà tác giả gửi gắm, có lẽ ta cũng nên và
cần phải đặt ta một câu hỏi nữa. Đó là: Làm thế nào để tự nâng cao vốn văn hóa cho bản
thân?
Câu trả lời không hề khó. Bởi bản thân cụm từ nâng cao vốn văn hóa cũng đã bao hầm
một phần câu trả lời trong đó. Vâng, ý thức tự giác là yếu tố căn bản nhất. Bởi như đã nói ở
trên, khác với vật chất, văn hóa thuộc về ý thức. Cuộc sống khách quan chỉ có thể tác động
chứ không thể thay đổi nó. Sự tồn tại, phát triển của nó được quyết định bởi chủ thể là bản
246
thân ta. Chẳng hạn, bạn có thể có một tủ sách đầy sách, mẹ bắt bạn đọc sách hàng ngày...
nhưng tất cả sẽ là vô nghĩa nếu như bạn chỉ đơn thuần là đọc mà không nghiền ngẫm,
không nỗ lực tiếp nhận những giá trị của cuốn sách ấy. Đây chỉ là một ví dụ nhỏ nhưng có
lẽ nó cũng phần nào cho thấy vai trò, tầm quan trọng của ý thức trong quá trình trao đổi
vốn văn hóa của con người.
Thế nhưng, hình thành và duy trì cho mình ý thức tự giác cũng như khát khao học hỏi là
điều không hề đơn giản. Vì thế, ta rất cần một điểm tựa, đó là sự xác định đúng đắn mục
tiêu sống của cuộc đời. Sống là một quá trình tự hoàn thiện bản thân, và nâng cao văn hóa
là phần không thể thiếu trong quá trình bền bỉ ấy. Người có văn hóa sẽ sống đúng, sống có
ý nghĩa hơn, và tất nhiên, sẽ nhận được sự tôn trọng , yêu mến từ phía mọi người, đồng
thời khẳng định được bị trí của mình trong xã hội.
Bên cạnh việc hình thành cho mình ý thức ham học hỏi, khao khát hoàn thiện bản thân,
chúng ta cũng cần có những hành động cụ thể để nâng cao văn hóa. Trong đó, có lẽ con
đường hữu hiệu nhất là học tập.
Học trong nhà trường, với hệ thống giáo dục có bài bản, ta sẽ được trau dồi tri thức nâng
cao học vấn thông qua việc tiếp nhận khoa học hiện đại. Nói “sự học là cây cầu bắc từ bờ
bên này mông muội sang bờ bên kia chân lí” là vì thế.
Học trong cuộc sống, ta sẽ được bồi đắp tâm hồn từ những bài học bình dị gần gũi quanh
ta. Cô bé tật nguyền với khao khát vương lên cho ta hiểu thế nào là sự nỗ lực, trận đòn của
mẹ cũng là biểu hiện của yêu thương, và thậm chí là nhóc em với những câu hỏi tưởng
chừng ngây ngô nhất...
Học từ sách vở là học từ kho tri thức khổng lồ của nhân loại, vì thế, nó giúp ta mở rộng,
nâng cao tâmd hiểu biết trí tuệ. Nhưng sách còn là nơi lưu giữ những tư tưởng, tình cảm
cao đẹp của con người, nên nó cũng giúp ta làm giàu khả năng nhận thức và năng lực cảm
nhận, giúp ta nhân ái hơn, hướng thiện hơn, người hơn. Đúng như một câu ngạn ngữ
247
phương Đông: “ Những người đọc sách tuy chưa thành danh nhưng cũng đã có một tư cách
cao thượng”.
Tất nhiên, ta không thể tách bạch rõ ràng những con đường tiếp nhận, nâng cao văn hóa.
Vì, một cách rất tự nhiên, chúng luôn hòa quyện, gắn bó mật thiết với nhau. Trong nhà
trường, ngoài những tri thức khoa học, ta hoàn toàn có thể học được những bài hcọ đạo
đức thấm thía, sâu xa. Cũng như trong cuộc sống, ta vẫn có được những hiểu biết, kinh
nghiệm như từ trường lớp. Thế nên, cần tránh thái độ tuyệt đối hóa bất kì con đường nâng
cao văn hóa, hoàn thiện bản thân nào.
“Ta có thể nhặt được một gói tiền nhưng sẽ không ai đánh rơi một gói văn hóa cho ta
nhặt”. Chủ động và nỗ lực chính là cách duy nhất để ta có được gói văn hóa của riền mình.
(Trần Thị Lí)
248
249

Tài liệu chuyên sâu về NLXH

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tài liệu chuyên sâu về NLXH

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Chúc các em ôn thi tốt!

VĂN NGHỊ LUẬN XÃ HỘI

Sách gồm hai phần chính:

Phần thứ nhất

MỘT SỐ HIỂU BIẾT CHUNG

VỀ NGHỊ LUẬN XÃ HỘI

I. NGHỊ LUẬN XÃ HỘI LÀ GÌ ?

II. YÊU CẦU CỦA MỘT BÀI NGHỊ LUẬN XÃ HỘI

III. CÁC DẠNG ĐỀ NLXH CHÍNH VÀ CÁCH LÀM BÀI

Đề NLXH trong nhà trường phổ thông có ba dạng chính:

1.1. Đặc điểm dạng đề nghị luận về một tư tưởng, đạo lý

Đề 9. Nghĩ về sức mạnh tinh thần.

Đề 11. Nghĩ về câu ca dao:

Yêu nhau yêu dấu chân đi.

Ghét nhau ghét cả tông ti họ hàng.

Đề 12. Thế nào là một người bạn chân chính.

- Bạn thân là người gần gũi, dễ hiểu, dễ tâm sự.

- Bạn thân là người dễ thông cảm, biết chia sẻ vui buồn.

- Bạn thân là người luôn quan tâm, giúp đỡ mình.

- Bạn thân là người có cá tính trái ngược, bổ sung cho mình.

- Vì sao lại như thế ?

- Được thể hiện trong cuộc sống và văn học ra sao ?

- Giải thích khái niệm (từ ngữ, hình ảnh...)

- Phân tích, lý giải

- Bình luận, đánh giá

Bước 1 : Giải thích khái niệm

Bước 2 : Phân tích, lý giải

- Vì sao chúng ta sẽ nắm được phần lớn những gì tự trải nghiệm ?

Bước 3: Bình luận, đánh giá

2. Nghị luận về một hiện tượng đời sống

Để 1. Sành điệu đâu phải là hư hỏng ! Bạn nghĩ sao ?

Đề 2. Việt Nam đang loạn thi hoa hậu !

Đề 3. Ô nhiễm môi trường: không phải chỉ có ở thành phố.

Đề 6. Bạn có thích học Lịch sử ?

Đề 7. An toàn thực phẩm hay tặc lưỡi cho qua ?

Đề 10. Đội mũ bảo hiểm đi trong thành phố !

Đề 11. Có nên dẹp bỏ hàng quán vỉa hè ?

Đề 13. Chợ quê và siêu thị.

Đề 14. Du lịch : nên đi theo tour hay “đi bụi”?

Đề 15. Thanh niên có nên ra thành phố lập nghiệp ?

Đề 16. “Vật chất” có làm nên con người bạn ?

Đề 17. Bạn nghĩ gì về du học và học trong nước ?

Đề 19. Phim Việt và phim ngoại.

Đề 20. Học đại học hay học nghề ?

- Giới thiệu thực trạng.

- Đề xuất ý kiến (giải pháp)

Bước 1 : Giới thiệu thực trạng

Bước 3: Đề xuất ý kiến (giải pháp)

Khi ta ở, chỉ là nơi đất ở

Khi ta đi, đất đã hóa tâm hồn

TRƯỚC KIA VÀ BÂY GIỜ

Người thầy giáo trả lời:

Cậu sinh viên chợt cúi đầu, im lặng.

(Theo Hạt giống tâm hồn, tập 5,

NXB Tổng hợp TP. HCM)

(Theo Hạt giống tâm hồn, tập 6,

NXB Tổng Hợp TP. HCM)

CỨU NGƯỜI CHẾT ĐUỐI

- Đưa tay cho tôi !

- Cầm lấy tay tôi !

(Theo Chuyện vui chữ nghĩa,

NXB Văn hóa – Thông tin, Hà Nội, 1996)

- Không, mà là ngược lại là…

- Vậy đấy – Sô-cơ-rát quay sang người khách và nói : “…’’