Refleksoloji

T.
C
EGE NVERSTES
SALIK BLMLER ENSTTS
PERMENSTREL DSTRESN HAFFLETLMESNDE

REFLEKSOLOJNN ETKNLNN NCELENMES
Doktora Tezi
HAZIRLAYAN
Ar. Gr. Nursen BOLSOY
DANIMAN
Prof. Dr. Ahsen RN
ZMR
2008
ii
DEERLENDRME KURULU YELER
Bakan: Prof. Dr. Ahsen RN
(Danman)
ye: Prof. Dr.Ali Tahsin GNE
ye: Prof. Dr. Ferda ZBAARAN
ye: Yard. Do. Dr. Oya KAVLAK
ye: Yard. Do. Dr. Hlya DEMRC AVCI
Doktora Tezinin Kabul Edildii Tarih:
iii
NSZ
Mesleki eitim srecimde ve aratrmann her aamasnda yardmlarn esirgemeyen ok
deerli tez danmanm Prof. Dr. Ahsen RNe,
Tezimin her aamasnda deerli bilgi ve nerileri ile katkda bulunan ok deerli hocalarm
Prof. Dr.Ali Tahsin GNE, Prof. Dr. Ferda ZBAARAN ve Yard. Do. Dr. Oya KAVLAKa,
Deerli bilgi ve nerileri ile katkda bulunan Prof. Dr. Mustafa BRNCOLU, Do. Dr.
Canan TIKIZ ve Yard. Do. Dr. Hlya DEMRC AVCIya
Deerli bilgi ve deneyimleri ile katkda bulunan Refleksolog Halil Tabur ve Esat
BAARANa
Aratrmann uygulanmasna olanak salayan Ege niversitesi Hemirelik Yksekokulu
ynetimine,
Aratrmaya katlan tm rencilere,
statistiksel deerlendirme aamasnda katklarn esirgemeyen Uzm. Dr. Beyhan CENGZ
ZYURTa
Aratrma sresince bana desteklerini esirgemeyen deerli arkadalarm Ar. Gr. Sezer ER
ve Ar. Gr. Selma ENe,
Doktora eitimim sresince bilgi ve desteklerini esirgemeyen tm hocalarm ve alma
arkadalarma,
Manevi desteklerinden dolay ailem ve her zaman sabr ve sevgiyle yanmda olan sevgili eim
Grcan BOLSOY ve biricik kzm Bernaya
TEEKKR EDERM
zmir, 23.07.2008
Nursen BOLSOY
iv
NDEKLER
Sayfa No
NSZ
iv
NDEKLER
TABLOLAR DZN
ix
EKLLER DZN
xii
GRAFKLER DZN
xii
BLM I
1.GR
1.1. ARATIRMANIN KONUSU 1

1.2. ARATIRMANIN AMACI...
1.3. ARATIRMANIN HPOTEZ . 3

1.4.SAYILTILAR..
1.5. ARATIRMANIN NEM...
1.6. SINIRLILIKLAR 8
1.7. TANIMLAR. 8
1.8. GENEL BLGLER 10
1.6.1. Menstrel Siklus. 10
1.6.1.1. Ovarial Siklus .. 10
1.6.1.2. Endometrial Siklus... 12
1.6.1.3. Mentrel Siklusu Oluturan Hormonlar... 13
1.6.1.3.1. Gonodotropin Relasing Hormon (Gnrh) 13
1.6.1.3.2. Hipofizer Gonodotropinler (Fsh Ve Lh) 14
1.6.1.3.3. Over Steroidleri 15
1.6.1.3.4. Prostagandinler.. 16
1.6.2. Perimentrel Distres.... 18
1.6.2. 1. Premenstrel Sendrom. 18
1.6.2. 1.1. Premenstrel Sendromun Fizyopatolojisi. 22
1.6.2. 1.2. Tan ve Deerlendirme. 23
1.6.2. 1.3. Farmakolojik Tedaviler 26

1.6.2.2. Dismenore... 28
1.6.2.2.1. Dismenore Nedenleri. 29
1.6.2.2.4. Farmakolojik Tedaviler 34
1.6.2.3. Perimenstrel Distresin Hafifletilmesinde Hemirelik
Yaklam ve Tamamlayc/Alternatif Tedaviler... 35
1.6.3. Refleksoloji.. 40
1.6.3. 1. Refleksolojinin Tarihesi. 42
1.6.3. 2. Refleksolojinin Etki Mekanizmas.. 44
1.6.3. 3. Akupunktur ve Refleksoloji. 46
1.6.3. 4. Refleksolojinin Kullanm... 47
1.6.3. 5. Reflek Blgelerine Masaj Nasl Yaplr... 48
BLM II
2.GERE VE YNTEM 52
2.1. ARATIRMANIN TP.. 52
2.2. ARATIRMANIN YER. 52
2. 3. ARATIRMANIN EVREN.. 52
2. 4. ARATIRMANIN RNEKLEM 52
2.5. VER TOPLAMA YNTEM 53
2.5.1. Veri Toplama Aralar.. 53
2.5.1.1. Birey Tantm Formu(EK I)... 53
2.5.1.2. Birey zlem Formu(EK II) 54
2.5.1.3. Menstrel Distres ikayet Listesi (EK III)... 54
2.6. VERLERN TOPLANMASI 57
2.7. ARATIRMANIN BAIMLI VE BAIMSIZ DEKENLER. 62
2.7.1. Baml Deikenler 62
2.7.2. Bamsz Deikenler.. 62
2.8. VERLERN DEERLENDRLMES 62
2.9. SRE VE OLANAKLAR 62
2.10. ETK AIKLAMALAR 63
vi
BLM III
3. BULGULAR. 65
3.1. rencilerin Tantc zelliklerine likin Bulgular 65
3.2. rencilerin Alkanlklarna likin Bulgular. 67
3.3. Gruplarn Menstrel Distres ikayet Listesinden Aldklar
Puan Ortalamalarnn ncelenmesi.. 74
BLM IV
4. TARTIMA.. 109
4.1. rencilerin Tantc zelliklerinin Ve Alkanlklarnn ncelenmesi .. 109
4.2. Gruplarn Menstrel Distres ikayet Listesinden Aldklar
Puan Ortalamalarnn ncelenmesi.. 110
BLM V
5. SONU VE NERLER. 125
5.1. Sonu..
125
5.2. neriler..
131
BLM VI
ZET. 132
ABSTRACT.. 134
KAYNAKLAR.. 136
vii
EKLER
EK I: Birey Tantm Formu
EK II: Birey zlem Formu
EK III: Menstrel Distres ikayet Listesi
EK IV: Bilgilendirilmi Onam Formu (Deney Grubu)
EK V: Bilgilendirilmi Onam Formu (Kontrol Grubu)
EK VI: Ege niv. Hemirelik Yksekokulu Etik Kurul Karar
EK VII: Ege niv. Hemirelik Yksekokulu zin Yazs
EK VIII: lein Trke Geerlilik-Gvenirliliini yapan Nezihe Bejinin izin yazs
EK IX: Eitim Bror
EK X: Refleksoloji Masaj Uygulama CDsi
ZGEM
viii
TABLOLAR DZN
TABLO SM
Tablo No
Sayfa
No
1 Yaygn Olarak Grlen PMS Semptomlar.
21
2 PMS ve PMDB Olgularnda Uygulanabilecek Farmakolojik Ajanlar
28
3 NSAIDlerin Primer Dismenore Tedavisinde nerilen Etkin Dozlar.
35
4 rencilerin Sosyodemografik zelliklerine Gre Dalm
65
5 rencilerin Beden Kitle ndekslerine Gre Dalm
66
6 rencilerin Perimenstrel Distrese Ynelik Eitim ncesi Beslenme

Alkanlklarna Gre Dalm
67
7 rencilerin Perimenstrel Distrese Ynelik Eitim Sonras

Beslenme Alkanlklarna Gre Dalm
8 rencilerin Sigara ve Alkol Alkanlklarna Gre Dalm
69
71
9 rencilerin Stresle Baa kmak in Kullandklar Yntemlere Gre

Dalm
72
10 rencilerin Dzenli Olarak Yaptklar Spor/Egzersiz Faaliyetlerine Gre

Dalm
73
11 Refleksoloji Grubunun Menstrel Dnemlerine Gre Refleksoloji

ncesi, Uygulamas ve Sonras Dnemlerde Menstrel Distres ikayet
Listesinden Aldklar Puan Ortalamalarnn Dalm
74

ncesi, Uygulamas ve Sonras Menstrel Distres ikayet Listesi
Ar Alt Grubundan Aldklar Puan Ortalamalarnn Dalm
76

ncesi,Uygulamas ve Sonras Menstrel Distres ikayet Listesi Su
Retansiyonu Alt Grubundan Aldklar Puan Ortalamalarnn Dalm
78

ncesi, Uygulamas ve Sonras Menstrel Distres ikayet Listesi Otonomik
Reaksiyon Alt Grubundan Aldklar Puan Ortalamalarnn Dalm
80
ix
15 Refleksoloji Grubu rencilerin Menstrel Dnemlerine Gre

Refleksoloji ncesi, Uygulamas ve Sonras Menstrel Distres ikayet
Listesi Negatif Duygulanm Alt Grubundan Aldklar Puan
Ortalamalarnn Dalm
82
16 Refleksoloji Grubunun Menstrel Dnemlerine Gre Refleksoloji ncesi,

Uygulamas ve Sonras Menstrel Distres ikayet Listesi Konsantrasyon
Bozukluu Alt Grubundan Aldklar Puan Ortalamalarnn Dalm
84

Uygulamas ve Sonras Menstrel Distres ikayet Listesi Davran
Deiiklikleri Alt
Grubundan Aldklar Puan Ortalamalarnn Dalm
86

Uygulamas ve Sonras Menstrel Distres ikayet Listesi Canlanma Alt
88

Uygulamas ve Sonras Menstrel Distres ikayet Listesi Kontrol Alt
91
20 NSAID Grubunun Menstrel Dnemlerine Gre NSAID Tedavisi ncesi

ve NSAID Tedavisi Sresince Menstrel Distres ikayet Listesinden
Aldklar Puan Ortalamalarnn Dalm
92
21 Menstrel Dnemlere Gre Tedavi ncesi Birinci ve kinci Sikluslarda

Refleksoloji ve NSAID Gruplarnda Menstrel Distres ikayet Listesinden
93
22 Menstrel Dnemlere Gre Tedavi Sreci Birinci ve kinci Sikluslarda

Refleksoloji ve NSAID Gruplarnn Menstrel Distres ikayet Listesinden
94

Refleksoloji ve NSAID Gruplarnn Menstrel Distres ikayet Listesi
Ar Alt Grubundan Aldklar Puan Ortalamalarnn Dalm
96

Su Retansiyonu Alt Grubundan Aldklar Puan Ortalamalarnn Dalm
98

Otonomik Reaksiyon Alt Grubundan Aldklar Puan Ortalamalarnn
Dalm
99
26 Menstrel Dnemlerine Gre Tedavi Sreci Birinci ve kinci Sikluslarda

Negatif Duygulanm Alt Grubundan Aldklar Puan Ortalamalarnn
Dalm
101

Konsantrasyon Bozukluu Alt Grubundan Aldklar Puan Ortalamalarnn
Dalm
103

Refleksoloji ve NSAID Gruplarnn Menstrel Distres ikayet Listesin
Davran Deiiklikleri Alt Grubundan Aldklar Puan Ortalamalarnn
Dalm
105

Canlanma Alt Grubundan Aldklar Puan Ortalamalarnn Dalm
106

Kontrol Alt Grubundan Aldklar Puan Ortalamalarnn Dalm
107
xi
EKLLER DZN
EKL SM
ekil No
Sayfa
No
1 Mestrel Siklusun Overler, Endometrium ve Kan Hormon Seviyeleri
Arasndaki likileri
17
2 Anksiyetenin Dismenore zerine Pozitif Feed Back Etkisi
31
3 Dimenorede Ar Oluum Mekanizmas
33
4 Tm Vcudun Ayaklardaki Refleks Blgelerinin emas
44
5 Ayak Refleksoloji Masajndan Kesitsel Fotoraflar
50
6 Perimentrel Distreste Manuel Bas in; Kulak, El ve Ayaktaki Refleks Noktalar
51
7 Veri Toplamada lem Basamaklar ve alma D Kalan Olgular
61
8 Aratrmann Zamanlamas
64
GRAFKLER DZN
GRAFK SM
Grafik No
Sayfa
No
Uygulamas ve Sonras Menstrel Distres ikayet Listesinden Aldklar Puan
Ortalamalarnn Grafik Dalm
75
2 Refleksoloji Grubunun Menstrel Distres ikayet Listesi Ar Alt Grubundan

Aldklar Puan Ortalamalarnn Grafik Dalm
77
3 Refleksoloji Grubunun Menstrel Distres ikayet Listesi Su Retansiyonu Alt

Grubundan Aldklar Puan Ortalamalarnn Grafik Dalm
79
4 Refleksoloji Grubunun Menstrel Distres ikayet Listesi Otonomik

Reaksiyon Alt Grubundan Aldklar Puan Ortalamalarnn Grafik Dalm
81
5 Refleksoloji Grubunun Menstrel Distres ikayet Listesi Negatif
xii
Duygulanm Alt Grubundan Aldklar Puan Ortalamalarnn Grafik Dalm
83
6 Refleksoloji Grubunun Menstrel Distres ikayet Listesi Konsantrasyon

Bozukluu Alt Grubundan Aldklar Puan Ortalamalarnn Grafik Dalm
85
7 Refleksoloji Grubunun Menstrel Distres ikayet Listesi Davran

Deiiklikleri Alt Grubundan Aldklar Puan Ortalamalarnn Grafik Dalm 87
8 Refleksoloji Grubu rencilerin Menstrel Distres ikayet Listesi
Canlanma Alt Grubundan Aldklar Puan Ortalamalarnn Grafik Dalm
89
9 Refleksoloji Grubunun Menstrel Distres ikayet Listesi Kontrol Alt

91
10 Menstrel Dnemlere Gre Tedavi Sreci Refleksoloji ve NSAID

Gruplarnn Menstrel Distres ikayet Listesinden (MDQ) Aldklar Puan
Ortalamalarnn Grafik Dalm
95

Refleksoloji ve NSAID Gruplarnn Menstrel Distres ikayet Listesi Ar
Alt Grubundan Aldklar Puan Ortalamalarnn Grafik Dalm
97

Otonomik Reaksiyon Alt Grubundan Aldklar Puan Ortalamalarnn Grafik
Dalm
100

Negatif Duygulanm Alt Grubundan Aldklar Puan Ortalamalarnn Grafik
Dalm
102

Konsantrasyon Bozukluu Alt Grubundan Aldklar Puan Ortalamalarnn
Grafik Dalm
104
xiii
BLM I
GR
1.1. ARATIRMANIN KONUSU
Perimenstrel distres tm vcut sistemlerine ait ok yaygn ve eitli septomlar
iermektedir. Kadn populasyonun %90-95inin yaamlarnn belirli dnemlerinde en az
bir kez mestrel yaknmalar deneyimlemekte, %20-40nda bu yaknmalarn yaam
kalitelerini etkileyecek ekilde, %2-10unda ise ok iddetli bir ekilde yaamakta
olduklar kabul edilmektedir (1,2,8,21,32,39,41,43,47,56). Bu dnemde:
Kadnn ruh sal, sosyal ilikileri bozulmakta, rollerini yerine getirmesi
aksamakta,
Kadnn ev ii ve toplumdaki huzursuzluk ve atmalar da daha iddetli
ve skntl gemekte,
Annelerde ocuklarna zarar verme, onlara kar olumsuz davranlarda
bulunma,
alan kadnlarn %80inde grev banda bulunmama, i retkenliinde
azalma,
ntihar giriimleri, alkol almnda art, psikiyatrik yatlar ve psikiyatrik
hastalklarda
alevlenme
olabildii
bilinmektedir
(1,2,3,30,32,39,41,44,47,56,71,78).
Perimenstrel distresin nedeni tam olarak bilinmedii iin tedavisi konusunda da
farkl
yaklamlar
mevcuttur.
Farmakolojik
tedavilerin
yannda
yaam
tarz
deiiklikleri, beslenmenin dzenlenmesi, ilave B6, C ve E vitaminleri, kalsiyum,

1
manezyum, potasyum ve inko gibi minarallerin alnmas neriler arasndadr. Ayrca,

yoga, masaj, egzersiz, dua ile ifa bulma, eitim, hipnoz, in bitkisel ilalar,
akupunktur, akupressur, refleksoloji, relaksayon, kriopraktik, meditasyon, homapaty gibi
alternatif
uygulamalarn
etkili
olduu
bildirilmektedir
(21,28,32,35,37,39,44,47,5766,67,71,78,82).
Tamamlayc/alternatif tedaviler, farmakolojik tedavilerle veya tek balarna
kullanlabilirler, kolay renilirler, pahal deillerdir, yan etkileri yoktur ve birou ebe
ve hemirelerin bamsz fonksiyonlar olarak uygulayabilecekleri yntemlerdir
(9,18,21,51,66,67).
Perimentrel
distresi
hafifletmek
iin
kullanlan
tamamlayc/alternatif
yntemlerden biri refleksolojidir (9,21,57,66). Oleson ve Flocco (1993) yaptklar

randomize kontroll bir alma ile refleksolojinin PMSnin hem fiziksel hemde
psikolojik semptomlarn azalttn (%46) gstermilerdir(57).
Refleksoloji, vcudun spesifik organ ve blgelerinin kk bir aynas kabul
edilen kulaklar, eller ve ayaklardaki refleks noktalarnn masajla uyarlmas anlamna
gelir (26,57,65,80,82). Yaklak on iki bin yllk bir gemii olan refleksoloji,
gnmzde ABD bata olmak zere ngiltere, Belika ve
Fransa gibi Avrupa
lkelerinde ok yaygn olarak kullanlmaktadr (9,26,48,75,80,82). Refleksolojiyle ilgili

anektotal kantlarn ok fazla olmasna karn bilimsel kant says azdr. Fakat son
yllarda bilimsel calmalarda ciddi bir art sz konusudur. Bununla birlikte, lkemizde
perimentrel
distresi
hafifletmek
iin
refleksolojiyle
yaplan
bir
almaya
rastlanamamtr.
1.2. ARATIRMANIN AMACI

Aratrmada; refleksolojinin, perimenstrel distresi hafifletmede etkinliinin
incelenmesi amalanmtr.
1.3.HPOTEZ
H1: Kulaklar, eller ve ayaklara uygulanan refleksoloji masaj, perimestrel distresin
semptomlarn azaltmada etkilidir.
1.4. SAYILTILAR
Evren, rneklem, veri toplama teknikleri, analiz yntemleri, kullanlan ara ve
gereler aratrmann amalarn gerekletirebilecek kapasitededir.
Aratrma kapsamna alnan kz rencilere eit koullarda ve aratrmac
tarafndan refleksoloji masaj uygulanmtr.
Aratrma iin perimenstral distres her siklusta aratrmac tarafndan ayn lek
kullanlarak deerlendirilmitir.
1.5. ARATIRMANIN NEM
Kadn reme sistemi menartan menopoza kadar mentrel siklus denilen regler
siklik deiiklikler gsterir. Bu deiikliklerin en belirgin gstergesi endometriyal
tabakann dklmesi eklinde ortaya kan vajinal kanamadr. Uterus kavitesinde
dklen doku ve kann vajinal yolla atlmasna mentrasyon, regl veya adet
denilmektedir. Menstrel siklusun dzenlilii hipotalamus-hipofiz-over aksnn karlkl
iletiimi ile olur (16,29,71).
Menstrel siklusun hem premestrel, hemde menstrel dneminde ortaya kan
yaknmalara perimenstrel distres denilmektedir (14,16,19,41,47). Menstrasyon
balangcndan 7-10 gn ncesinden ortaya kabilen, menstrasyonun balamasndan
itibaren birka gnde ortadan kaybolan, ou siklusta tekrarlayan, fiziksel, psikolojik,
3
davransal semptomlara premenstrel sendrom (PMS), menstrasyon sresince

tanmlanan arya ise dismenore denilmektedir (16,19,30,39,41,44). Primer dismenore
pelvik bir patoloji ile ilikili deildir. Genellikle ovulasyonlu sikluslardan sonra grlr.
Menartan sonra 1-2 ylda ovulasyonun yerlemesi ile ortaya kar, 23-27 yalar
arasnda iddetinde art vardr ve daha sonra giderek azalr (8,29,71). Literatrde
premenstrel sendrom ve dismenore ayr ayr incelenmektedir fakat iki durum bir arada
bulunabilmektedir (71).
Perimenstrel distreste kesin olarak belirlenmi risk faktrleri olmamasna
karn, kadnlarn kiisel beklentilerinin, kadnn kendi kendini alglamasnn ve ait
olduklar sosyo- kltrel grubun mentrel ikayetlere kar tavrlarn etkiledii
belirtilmektedir. Bununla birlikte tm etnik gruplarda rapor edilmitir (17,22,45,71).
Anksiyete ve stresin, uterin aktiviteyi harekete geirerek ve dismenore ikayeti olan
kadnlarda pozitif feed back halkas eklinde etkide bulunarak dismenorenin iddetini
artrd belirtilmektedir (45).
Premenstrel sendrom nedenini aklayan ok sayda hipotez ve bu hipotezlere
ilikin ok sayda veri olmasna karn, bu konu henz tam olarak aklanamamtr.
Sonuta bir semptom kompleksinden oluan PMS etiyolojisinde birden fazla faktrn
rol
oynad
kabul
edilmektedir
(3,20,2127,28,29,30,35,39,41,57,66).
Yaplan
aratrmalar genetik faktrlerin, besinsel yetersizliklerin ve over kkenli steroidlerin

dngsel deiikliklerinin beyindeki nrotrasmiter sistemler zerine etkilerinin rol
olabileceini belirtmektedir (1,3,15,30,39,41,44,66).
Primer dismenorenin nedeni olarak, ovulasyondan sonra oluan luteal fazda ve
mestrel kanamada salglanmas artan prostaglandin F2 alfa (PGF2a) sorumlu
tutulmaktadr (8,22,29,59,63,71).
4
Perimenstrel dnemde en sk rastlanan semptomlar: abuk sinirlenme, karnda

gerginlik ve ilik, gslerde ar ve ilik, yorgunluk ve halsizlik, i sknts, sosyal
faaliyetlere kar isteksizlik, alama istei, ba ars, dikkatini toplayamama, mide
bulants,
ishal,
bel
ars
karnda
ar
ve
kramplar
olarak
belirlenmitir
(3,8,16,17,59,71).
Perimenstrel distres, seksel olgunluk dnemindeki kadnlarn byk bir
blmnde grlmesi, i yaamn, sosyal ilikilerini ve aile yaantsn ciddi boyutlarda
etkilemesi nedeniyle yalnzca bir kadn sal sorunu deil bir toplum sal sorunu
olarak ta karmza kmaktadr (3,43).
Trk, Nijeryal, Yunan, Japon, Amerikan ve eitli lke kadnlarnda, 1972
ylnda yaplan retrospektif bir almaya gre; PMS semptomlarnn en sk olarak
Nijeryallarla birlikte Trklerde bulunduu ve Trkiyede %88 ile en yaygn semptomun
gerginlik olduu belirlenmitir (16,19,41). lkemizde yaplan almalarda 15-49 ya
arasnda olan kadnlarda PMS prevelansn %21-71 olarak saptanm, premestrel ve
mestrel dnemde yaadklar skntlarn gncel faliyetlerini etkiledii bulunmutur
(3,6,7,20,30,34,70,73).
Dismenore
ise,
kadnlarda
en
ok
grlen
jinekolojik
yaknmadr
(8,17,22,59,63,71). Literatrde dismenorenin reme andaki kadnlarn %20-90nn

eitli derecelerde etkiledii, bunlarn %7-15inin ok iddetli ar yaadklar ve her yl
pek
ok
igc
(alma
ve
okul)
kaybna neden
olduu
belirtilmektedir
(17,22,29,45,59). Bir baka deyile, tm kadnlarn %25inin, adlesanlarn %90nnn

dismenore yaadklar tahmin edilmektedir. Durain, adlesanlarda okul devamszlnn
birinci sebebinin dismenore olduunu belirtmektedir (22).
PMSnin otuzlu yalarda daha ok grld kabul edilmesine ramen, son

yllardaki almalarda adlesanlarda da PMSnin yksek oranlarda olduu belirtilmitir
(6,7,20,27,30,34,56,70). okun ve Kzlkaya perimentrel ikayetlerin 15- 24 yalar
arasnda menstrel ve premenstrel her iki dnemde de, 40-49 yaalarnda ise arlkl
olarak premenstrel dnemde daha fazla grldn belirlemilerdir (14). Bu verilerin
nda; 25 yan altndaki kadnlar perimenstrel distres asndan dier ya guplarna
oranla daha fazla risk altndalar ve gen yalarda eitim ve bilgilerinin daha az olmas
nedeniyle daha fazla yardm ve destee gereksinmeleri vardr denebilir.
Gen kzlarn %90nn dismenore yaamalarna ve yarsnn arlar iddetli
bulmalarna ramen byk ounluu tarafndan bu normal kabul edilmektedir. Bu
yzden, iddetli dismenoresi olan genlerin %30unun ebeveynleri durumdan
habersizdir ve dismenore nedeniyle bir salk kuruluuna mracaat etmeyenlerin oran
%70-80dir (15,17,59). Yaplan bir almada dismenoreli rencilerin sadece
%14nn bir doktora bavurduu, %49unun ise semptomlar iin okul hemiresinden
yardm istedii saptanmtr (59). Bu bulgu, hemireliinin danmanlk ve rehberlik
fonksiyonlarnn,
hemirelik
ilevi
olarak
uygulayabilecei
ve
retebilecei
nonfarmakolojik giriimlerin nemini ortaya koymaktadr.

te yandan, salk kuruluuna gidilmemesine ramen kadnlarn te ikisinden
fazlasnn ar kesici kullandklar tesbit edilmitir. Aslnda dismenorenin nonsteroid
anti-inflamatuar ya da antiprostaglandin bir preparatla hafifleyecei aikardr, ancak
kadnlarn ar kesicileri muhtemelen arkada, komu tavsiyesi ve geliigzel aldklar
tahmin edilmektedir. Adlesanlarda yaplan almalara gre, ila kullanm oran %15.571.7 arasnda bulunmu ve adlesan kzlarn adlesan erkeklerden daha fazla ila
kullandklar belirlenmitir. Ayrca, dismenore iddetiyle ilikili olarak ar doz
6
artrmna gidildii saptanmtr (17,59). Literatrde, dismenore nedeniyle gnlk

aktivitelerini yerine getiremeyen bireylerin %41.7sinde ila kullanmna ramen
durumlarnda iyileme grlmedii belirlenmitir (17)
Tm bunlarn yannda, dismenore ve perimenstrel arlarn tedavisinde
kullanlan nonsteroidal antienflamatuar ilalar (NSAID) yan etkilere sahiptir, bulant,
hazmszlk, diare ve bazende halsizlik yapabilirler. Ayrca, gastrointestinal lseri olan
veya aspirine bronkospatik ar duyarll olan kiilerde kontrendike olabilirler.
(8,22,45). PMS tedavisinde oral kontraseptiflerin sadece baz fiziksel bulgularn
iyilemesine katkda bulunduu gsterilmi fakat duygudurum bozukluklarnda etkisiz
bulunmulardr. Eskiden kullanlan progesteronun etkinlii de plasebodan farksz
bulunmutur. GnRH analolar etkili bir tedavi yntemi olmakla birlikte hem pahaldr
hem de uzun sre kullanmda strojen azlna bal kemik kayb ve menapozal bulgular
ortaya kmaktadr. Danazol PMS olgularnda etkili bulunmutur ancak amenoreye yol
aan dozlarda istenmeyen adrojenik yan etkileri grlmektedir (15). Gnmzde
premenstrel disforik bozukluk (PMDB) tedavisinde ilk secenek seici seratonin geri
alm inhibitrleridir (SSRI). Yan etki olarak uyuukluk, gastrointestinal sistem ve uyku
problemleri veya seksel fonksiyon bozukluuna yol aabilirler (15,32).
Literatrde, ilalar mutlaka bir doktor kontrolnde kullanlmas gerektii,
bireylerin ar kesici kullanmadan ve doz artna gitmeden nce ar ile baetme
yntemlerini renmesinin nemli olduu vurgulanmaktadr (8,17,59) PMS ile
baetmede de baz yaam tarz deiikliklerinin ve alternatif tedavilerin baarl olduu
konusunda
yaynlar
vardr
(8,17,21,28,32,35,39,41,47,57,66,78).
eitli
tamamlayc/alternatif tedaviler (masaj, egzersiz, diyet deiiklikleri, relaksasyon

teknikleri, akupunktur, refleksoloji vb.) aratrma saylarnn azlndan, bazlarnda da
7
aratrma yntemleri veya rneklem saylarnn uygun bulunmamasndan dolay birok

salk profosyoneli tarafnda pheyle karlanmaktadr (15,50,66). Fakat perimenstrel
distres yaayan kadnlar arasnda kullanmlar oldukca sktr ve kullanan kadnlarn
says da her geen gn art gstermektedir. Bunun nedeni, genel salk iin tavsiye
edilebilir yntemler olmalar ve hibir salk riski iermemeleridir (21,23,65,66).
Toplum almalarnn yapld blgelerde toplumun %20-50sinin deiik nedenlerden
dolay tamamlayc tedavileri kullandklar belirlenmitir ve Birleik Krallkta her drt
kiiden biri anlamna gelmektedir. Ayrca, bu tedavileri kullanma karar bir hekim
nerisiyle deil kiilerin kendi kararlardr. Bunun yannda, bu tedavilere ulusal
hastanelerin servisleri iinde ulaabilme olanaklar yok denecek kadar azdr. Bu tip
tedavilerin halk salna katlmasna izin verilmeden nce klinik yeterlilii ispatlanm
daha fazla almaya ihtiya vardr (9).
1.6. SINIRLILIKLAR
almaya sadece Ege niversitesi Hemirelik Yksekokulunda 2006-2007 retim
dneminde okuyan kz renciler dahil edilmitir.
ki siklus ncesi, iki siklus uygulamas ve iki siklus sonras olmak zere alt ay izlem
gerektiinden ve refleksoloji masajn tek kii olarak aratrmac yaptndan dolay
zaman kstlamas nedeniyle uygulama sresi iki siklusla snrlandrlmtr.
Bu tip uzun sre izlem gerektiren almalarda sk rastland zere alma d
kalan vaka says ok olmutur.
1.7. TANIMLAR
Menstrel Siklus: Kadn reme sistemi menartan menopoza kadar regler siklik
deiiklikler gsterir. Her siklus menstrasyonun birinci gn balar ve bir sonraki
menstrasyonun balayaca gn biter. Ortalama siklus sresi 28 gndr (71).
8
Menstrasyon: Menartan menopoza kadar olan dnemde her menstrel siklusta

uterusun
endometriyum
tabakasnda
meydana
gelen
deiiklikler
sonucu,
endometriumun fonksiyonel tabakann dklmesi eklinde ortaya kan vajinal

kanamaya menstrasyon, regl veya adet denilmektedir (29,71).
Perimenstrel Distres: Menstrel siklusun
hem premestrel, hemde menstrel
dneminde ortaya kan ikayetlere perimenstrel distres denilmektedir. Bu ikayetler

premenstrel sendrom ve dismenore bal altnda incelenmektedir (14,41,47).
Premenstrel Sendrom (PMS): Menstrasyon balangcndan 7-10 gn ncesinden
ortayakabilen, mensrasyonun balamasndan itibaren birka gnde ortadan kaybolan,
ou siklusta tekrarlayan, fiziksel, psikolojik, davransal semptomlardr (30,39,44).
Dismenore: Menstrasyon sresince tanmlanan arya denilmektedir (30,39,45).
Primer dismenore pelvik bir patoloji ile ilikili deildir. Genellikle ovulasyonlu
sikluslardan sonra grlr. Menartan sonra 1-2 ylda ovulasyonun yerlemesi ile ortaya
kar, 23-27 yalar arsnda iddetinde art vardr ve daha sonra giderek azalr (8,29,71).
Refleksoloji: Vcudun spesifik organ ve blgelerinin kk bir aynas kabul edilen
kulaklar, eller ve ayaklardaki refleks noktalarnn masajla uyarlmas anlamna gelir
(9,26,55,57,69,74,75,77,80,82).
Tamamlayc/Alternatif Tedavi: yletirmeye ynelik olarak uygulanan ve bilimsel
tedavi yntemlerine yardmc olan yntemlerdir. Tamamlayc/Alternatif tp bilim d
bir kavram olmayp kesinlikle klasik tbb reddetmez, aksine onun aresiz kald
durumlarda devreye girmektedir. Buna ayn zamanda parelel tp ad da verilir. Bugnk
verilere gre 145 eit ura alan vardr. Ancak bunlardan en ok uygulanan veya en
iyi sonular verenlerden bazlar; yoga, masaj, egzersiz, akupunktur, akupressur,
refleksoloji, relaksayon, meditasyon, aroma terapi, hidroterapi ve mzikle terapidir

(4,18,72,66).
1.8. GENEL BLGLER
1.8.1. MENSTREL SKLUS
reme fonksiyonlarnn normal devam edebilmesi iin btn organizmada
zellikle reme organlarnda menartan menopoza kadar devam eden ve her ay
muntazam grlecek baz deiikliklerin olmas beklenir (29,71).
Kadn reme sistemi mentrel siklus denilen regler siklik deiiklikler gsterir
(29,71). Bu deiikliklerin en belirgin gstergesi endometriyal tabakann dklmesi
eklinde ortaya kan vajinal kanamadr. Menstrel siklusun dzenlilii hipotalamushipofiz-over aksnn karlkl iletiimi ile olur. Normal kabul edilen dng 22-35 gn
arasdr ve ortalama 28 gn kabul edilir. Her dng menstrel kanamann birinci gn
balar bir sonraki menstrel kanamann birinci gn biter. Menstrel kanama sresi 2-7
gndr ve kaybedilen kan miktar 30-150 cc arasnda deiir. Menstrel kan fibronojen
iermediinden phtlamaz (13,29,71).
Menstrel siklusu kontrol eden hormonlar; hipofizer gonadotropinler (Luteinizan
hormon-LH, Folikl stimle edici hormon-FSH), prolaktin, over steroidleri (strojen,
progesteron, androjenler)dir. Hormonal etkenlerin dnda baz evresel faktrlerde;
iklim, beslenme, stres, alnana ilalar vb. menstrel sikluslar etkileyebilir (13,71).
Menstrel siklus, ovarial siklus ve endometrial siklus olmak zere iki blmde
incelenir.
10
1.8.1.1. OVARAL SKLUS

Ovarial siklus folikler (proliferatif) faz, ovulasyon ve luteal faz olarak fazda
gerekleir (ekil 1).
Folikler (proliferatif) Faz: Mentrasyonun ilk gnnden balayp siklusun ilk
yarsn oluturan ve ovulasyona dek geen sredir. Folikl sitimlan hormonun (FSH)
etkisi ile ovariumlarda pek ok folikl olgunlamaya balar. Folikllerden bir tanesi hzl
gelierek strojen salglamaya balar ve dierleri atrofi olur. Foliklden salglanan
strojen folikl hcreleri iine dolar. Follikl etrafnda theca interna (i), theca externa
(d) olmak zere iki tabaka oluur. Gelien bu folikle graff folikl denir (5,29,71).
zellikleri:
Sresi deikendir, 7 gn ile 3 hafta arasnda srebilir,
Bazal vcut scakl dktr,
Over folikllerinin geliimi olur ve bu faza folikl olgunlamas da denir,
Endometrial glantlarda proliferasyon ve damarlanma olur,
Overden strojen salglanr (5,19).
Ovulatuar Faz: Folikler fazdan luteal faza gei dnemidir. Ovulasyon
siklusun ortalama 12-14. gnleri arasnda Luteinizan hormon pikinin balamasndan 24
saat sonra oluur. Bu esnada kan strojen seviyesinde en yksek noktasna ular.
Overdeki graft follikl atlar ve oosit II folliklden atlr. LH pikinden sonra strojen
dzeyleri dmeye balar. Bundan sonra FSH basklanr, LH ise tevik edilir (71).
Luteal Faz: Ovulasyonun olumasndan mestrasyonun balamasna kadar
geen sredir. Ovulasyondan sonra folikl duvar bzlr ve iine kanla birlikte lipid
ieren sarms hcreler birikir. Luteinize olmu granloza hcreleri ve theca internaexterna tabakalarndan korpus luteum (sar cisim ) oluur. Korpus luteumdan ok
11
miktarda progesteron, az miktarda strojen salglanr. Progesteron etkisiyle endometrial

bezler geliir. Salnm oositi destekler ve endometriumu implantasyona hazr hale
getirir. Eer fertilizasyon olmam ise korpus luteum mentrasyondan bir hafta nce
gerilemeye balar (29,71).
zellikleri:
14 gnlk sabit sreye sahiptir,
Bazal vcut scaklnda ykselme olur,
Endometriumda desidual reaksiyon geliir (19).
1.8.1.2. ENDOMETRAL SKLUS
kinci bir siklus, ovarial siklustan etkilenerek fertilize ovumun implanyasyonu
iin hazrlanan endometriumda grlr. Endometrium tabakas; zona bazalis, spongiosa
ve zona kompakta olmak zere tabakadan oluur. Aylk deiiklikler zona spongiosa
ve kompakta tabakasnda olur (29,71).
Endometrial siklus proliferatif faz, sekratuar faz ve mentrel faz olmak zere
fazdan oluur (ekil 1).
Proliferatif Faz: Mentrasyonu takiben fonksiyonel ve bazal tabaka yeniden
yaplanr. Bu yaplanmay strojen hormonu salar. strojen endometrium epitelinin
oalarak (proliferasyonu) kalnlamasna neden olur. Zona spongiosadaki glantlar
uzar ve damarlama artar. Endometriumun kalnl ovulasyon zamannda 3-4 mmye
ular. Proliferatif faz menstrel fazn balangcndan itibaren yaklak 5. gnde balar
ve ovulasyona kadar devam eder.
Proliferatif faz ovarial siklusun folikler fazn
kontrol altndadr (13,29,71).

Sekratuar Faz: Ovulasyonu takiben korpus luteumdan salglanan progesteronun
etkisi ile endometrium kalnlamaya devam eder. Endometrial bezler kvrlr,
12
sekrasyonlar artar ve stromal dem oluur. Endometrium fertilize ovumun yerlemei

iin hazr hale gelir. Eer fertilizasyon olmaz ise, korpus luteum geriler, strojen ve
progesteronun kandaki dzeyleri der. Fonksiyonel tabaka geriler ve oluan iskemi
sonucu deskuamasyon balar. Sekratuar faz ovarial siklusun luteal faznn kontrol
altndadr (13,29,71).
Menstrel Faz (Menstrasyon): Kandaki strojen ve progesteronun dmesi ile
spiral arterlerde spazm olur ve endometrium tabakasnda gerileme balar. Kanamann
artmas ile nekroze olan fonksiyonel tabakann atlmasna neden olur. Uterus kavitesinde
dklen doku ve kann vajinal yolla atlmasna mentrasyon, regl veya adet
denilmektedir. Mentrasyonun 2. gnnde artan strojen etkisiyle rejenerasyon balar
(5,13,29,71).
1.8.1.3. MENTREL SKLUSU OLUTURAN HORMONLAR
nsanda mestrel siklusun endokrin kontrol mekanizmas,
-Hipotalamus (Nucleus arcuatus),
-Hipofiz n lobu (pituiter bez),
-Ovaryimlardan salglanan hormonlar ve aralarndaki siklik etkileime bal
olarak geliir (19).
1.8.1.3.1. Gonodotropin Relasing Hormon (GnRH)
GnRH gonodotropin salnmn kontrol eden hipotalamik bir hormondur. On
aminoasitten meydana gelen dekapeptiddir. Hipotalamustaki nronlarda retilir ve portal
dolama salglanr. Bu sistem GnRH hipofiz n lobuna tar. reme siklusunun
kontrol GnRHn sabit ve dzenli salnmna baldr. Bu ilev salglatc hormonlarla
dier hormonlarn (hipofizer gonodotropinler ve gonat hormonlar) karmak ve
koordineli ilikilerine baldr. GnRH hem FSH hem de LHn ayn hcreden sentez ve
13
salnmn kontrol eder. Ayrca santral sinir sisteminden kken alan nrotransmitterler ve
endojen opioid peptidler hipotalamustan GnRH salnm zerine etkide bulunurlar (5).
Nrotransmitterlerden norepinefrin hipotalamik GnRH nronlar zerine pozitif
etki yaparken, dopamin ve seratonin negatif etkide bulunarak dzenlemeye yardmc
olurlar (5).
Endojen opioid peptidler (EOP) hipotalamusu basklayarak GnRH ve
gonodotropin salnmn inhibe ederler. Gonadol steroidler EOP aktiviteyi dzenlerler.
GnRH salmn etkileyen balca opioidler beta () endorfinlerdir. Majr etkileri
noradrenalin dzenleyicisidir. strojenleri katekolaminlere eviren katekolestrojen adl
enzim hipotalamusta kontsantre olur. Katekolaminler ile GnRH salnm arasndaki
balantda rol aldklar dnlmektedir (5,16).
1.8.1.3.2. Hipofizer Gonodotropinler (FSH Ve LH)
Folikl sitmlan hormon (FSH) ve luteinizan hormon (LH) hipofiz n lobundan
ayn hcreler tarafndan salglanmaktadr. FSH ve LH hipotalamusta salglanan GnRH
sitimlasyonu ile salglanr. Ayrca bu hormonlarn salglanmasnda strojenler,
progesteron ve inhibin hormonlarn pozitif ve negatif geri bildirimleri de reglasyonu
salamaktadr.
FSH reseptrleri overlerdeki granloza hcresi membrannda bulunur. FSH
etkisi;
Granloza hcrelerinde folkler gelimede rol alr.
LH reseptrlerinin oluumunu stimle eder.
Aramatoz enzimleri aktif hale getirir.
14
Granloza hcrelerinde FSH ve LH reseptr saysn artrarak folikler

gelimeyi salar. FSH etkisi granloza hcrelerinde retilen strojen
tarafndan artrlr.
LH reseptrleri siklusun tm evrelerinde teka hcrelerinde bulunur. FSH ve
strojenin etkisi altnda folikln olgunlamasndan sonra, granloza hcrelerinde ortaya
kar. Etkisi;
LH, teka hcreleri ile androjen sentezini stmle eder.
Granloza hcreleri zerindeki LH reseptrleri yeterli sayda olduunda
LH dorudan granloza hcrelerini etkileyerek luteinizasyona ve
progesteron retimine yol aar (5,16).
1.8.1.3.3. Over Steroidleri
Overler strojen, progesteron ve androjenleri salglar. Bu hormonlarn ayrca
adrenal glandlar tarafndan da salgland bilinmektedir (71).
strojenler: GnRH etkisiyle overlerden salnr. Beta estrodiol ve estrone olarak
iki ekli vardr. stradiol biyolojik potensi ve periferal hedef dokular zerindeki eitli
etkileri nedeni ile overlerin en nemli sekratuvar rndr. Hipotalamusu ve hipofizi
geri bildirim mekanizmas ile etkiler (29,71). Primer ve sekonder seks karekterlerinin
geliimini salar. Uterusun fallop tplerinin, vajinann ve d genital organlarn
pubertede gelimesini salar. Gebelikte artan miktarlarda salglanarak, uterus ve
vajinada damarlamaya ve hrelerde bymeye neden olur. Menopozda strojen
dzeyindeki dme reme organlarnda atrofiye neden olur. Endometrial siklusta
sekratuar ve proliferatif fazlar kontrol eder. Endometriumun fonksiyonel tabakasnn
kalnlamasn ve arteriollerin uzamasn salar. Uterusu hipofiz arka lob hormonu olan
15
oksitosine kar duyarl klar ve anjiotensinojen sentezini artrr.Vcutta su, tuz tutulumu
yapar (5,13,29,71).
Progesteron: LH etkisiyle kopus luteumdan ve gebelikte plasentadan salglanr.
Siklusun luteal faznda endometriumun sekratuar dneminden sorumludur. Negatif geri
bildirim ile LH salglanmasn azaltr. Progesteron etkisiyle servikal glantlar kaln bir
mks salglar ve bu sayede spermlerin geii zorlatndan kontraseptif etki yapar.
Bazal vcut ssn ykseltir, bu da ovulasyonun tespitinde rol oynar. Gebelikte,
gebeliin devamn salar, uterus kontraksiyonlarn basklar. Memelerde estrojen ile
beraber alvoeler gelimeyi salayarak laktasyona hazrlar. Solunum merkezini uyararak
solunumu artrr. Bu nedenle siklusun ikinci yarsnda ve gebelikte kan karbondioksit
dzeyi azalr (5,13,29,71).
1.8.1.3.4. Prostaglandinler
Fonksiyonlar asndan hormonlara benzeyen maddelerdir, ancak hormonlar gibi
zel hcrelerden salglanmazlar. Organizmann tm dokularnda bulunurlar ve
ounlukla sentez edildikleri hcre veya organ zerine etkili olurlar. Bununla beraber
reseptrlerinin bulunduu hedef organlar da vardr. Prostaglandinler, siklopentan
emberindeki C-20 hidrokarbonlar ve birka mikrosomal
enzim kontrol altnda,
araidonik assitten lokal olarak retilirler. Araidonik asidin
prostaglandinlere
dnt bu yol siklo-oksigenaz iin gereklidir. Lisosomal enzim fosfolipaz tarafndan

fosfolipidlerin hidroliziyle, araidonik asit oluur ve siklooksigenaz aktivasyonuyla
siklik endoproksitlere dnr. Siklik endoperoksitler, birka enzim aktivasyonuyla
prostaglandin E2 (PGE2) ve prostaglandin F2 (PGF2), prostasiklin ya da tromboksan
A2ye dnrler. Dismenoreli kadnlarn menstrel kannda prostaglandin daha
yksektir (45,71).
16
ekil 1. Mestrel Siklusun Overler, Endometrium ve Kan Hormon

Seviyeleri Arasndaki likileri
Kaynak: Takn L.(2003). Doum ve Kadn Sal Hemirelii, ,Sistem Ofset Matbaaclk, Ankara, VI.
Bask.
17
1.8.2. PERMENTREL DSTRES

Perimenstrel distres terimiyle menstrel siklusun
hem premestrual, hemde
menstrel dneminde ortaya kan yaknmalar anlatlmaktadr (14,16,19,41,47).

Mensruasyon balangcndan 7-10 gn ncesinden ortaya kabilen, mensruasyonun
balamasndan itibaren birka gnde ortadan kaybolan, ou sklusta tekrarlayan,
fiziksel,
psikolojik,
davransal
semptomlara
premenstrel
sendrom
(PMS),
menstrasyon sresince tanmlanan arya ise dismenore denilmektedir (30,39,42).

Literatrde premenstrel sendrom ve dismenore ayr ayr incelenmektedir fakat iki
durum bir arada bulunabilmektedir (71). Birok yazar premenstrel sendrom ve onu
izleyen dismenore arasnda kuvvetli bir klinik birliktelik olduunu vurgulamakta ya da
dismenoreyi premenstrel sendromun bir alt grubu olarak ele almaktadr (16,19,20,41).
Yaplm almalar dismenoresi olan genlerde premenstrel sendrom sklnn daha
yksek olduunu, premenstrel sendrom ve dismenore arasnda nemli bir balant
olduunu bulmulardr (20, 30).
Literatrde, premenstrel sendrom ve dismenore ayr incelenmektedir. Bu
aratrmada da inceleme kolayl asndan premenstrel sendrom ve dismenore ayr
incelenecektir.
1.8.2. 1. PREMENSTREL SENDROM
lk kez 1931 ylnda Frankn premenstrel tesion diye adlandrd ve
premenstrel gerginlik sendromu, premenstrel disfori, ge luteal faz disforik bozukluu
gibi adlarla da tannan premenstrel sendrom terimi 1952de Katharina Dalton
tarafndan tanmlanmtr. 1968e kadar yaklak 150 premenstrel sendrom belirtisi
yaynlanm olup bu konu ile ilgili aratrmalar son 20-25 ylda art gstermitir
(30,32,39,62).
18
Premenstrel sendrom (PMS), mentrasyondan yaklak 7-10 gn nce, luteal

fazda ortaya kan, menstrasyonun balamasndan birka gn sonra kaybolan, ou
siklusta
tekrarlayan,
fiziksel,
psikolojik,
davransal
semptomlar
olarak
adlandrlmaktadr (3,30,35,39,41,57,71). Premenstrel sendrom prevelans %10 ile %90

arasnda deimektedir (78). Literatrde ok fakl bilgiler olmakla birlikte, kadnlarn
%90-95i
premenstrel
septomlardan
en
az
birini
veya
daha
fazlasn
deneyimlemektedir, %20-40 yaam kalitelerini etkileyecek, orta iddette semptomlar

yaamaktadr (21,32,41,73,78).
Kadnlarn %2-10u ise neredeyse tm semptomlar ve ok iddetli bir ekilde
yaamakta ve psikiyatride premestrel disforik bozukluk (PMDB) tans almaktadr
(1,2,8,39,56)
Bu semptomlar, kadnn ruh saln, sosyal ilikilerini bozmakta, iteki
verimliliini azaltmakta, rollerini yerine getirmesini aksatmaktadr. Kadnn ev ii ve
toplumdaki huzursuzluk ve atmalarnn da daha iddetli ve skntl gemesine neden
olmaktadr (3,16,19,30,39,41). Sosyal ve ile ilgili problemler dnda ciddi
depresyonlara (%30-76), intihar giriimleri ve adli su davranlarna da sebep
olabilmektedir (1,2,39,56,78). Seksel olgunluk dnemindeki kadnlarn byk bir
blmnde grlmesi nedeniyle bir toplum sal sorunu olarak da karmza
kmaktadr (3,43).
Trk, Nijeryal, Yunan, Japon, Amerikan ve eitli lke kadnlarnda, 1972
ylnda yaplan retrospektif bir almaya gre; PMS semptomlarnn en sk olarak
Nijeryallarla birlikte Trklerde bulunduu ve Trkiyede %88 ile en yaygn semptomun
gerginlik olduu belirlenmitir (41). lkemizde yaplm deiik almalarada, PMS
prevelans %82 ile %32.7 rasnda farkllklar gstermektedir (3,30,34). Bu farklln
19
rneklem gruplarnn farkllndan kaynakland dnlmektedir. nce, adlesanlarla

yapt almasnda PMS prevelansn %42.7 olarak belirlerken, %38.1inin
menstrasyon yaknmalar nedeniyle okula devamszlk yaptn belirlemi (34).
Derman ve arkadalar adolesanlarla Ankarada yaptklar almalarnda, PMS
prevelansn %61.4 olarak bulurken, bunlardan %13.4nn ciddi PMS hastas olduunu
bildirmilerdir (20). zmir, Denizli ve Eskiehirde niversite rencileriyle yaplan
almalarda %31-71 oranlarnda rencilerin premestrual ve mestrual dnemde
yaadklar skntlarn gncel faliyetlerini etkiledii bulunmutur (6,7,70,72).
Premenstrel sedromun psikolojik semptomlar, kadnlar en fazla tedavi
arayna gtren semptomlar olduu bildirilmitir. ubuk sinirlenme, depresyon ve
anksiyete ilk sralarda yer alan semptomlardr (1,2,3,16,19,3944,56).
Premenstrel sendromda, deiik bir ok alt grup ne srlmtr. Rudolf H.
Moss
sekiz
deiik
alt
grupta
47
adet
semptom
ele
almtr.
Abraham
deerlendirmesinde PMSyi drt katogoride incelemitir ( 16,19,44).

PMS-A: Anksiyete, huzursuzluk, gerginlik, sinirlilik, yetersizlik.
PMS-B: Kilo alma, karnda ime, memelerde duyarllk, dem.
PMS-C: tah artmas, tatllara istek, baars, yorgunluk, deiik istekler.
PMS-D: Depresyon, uykusuzluk, unutkanlk, alama, konfzyon.
Premenstrel sendrom, 150den fazla semptom iermektedir. En yaygn grlen
fiziksel semptomlar; ba ars, karnda ilik, ekstremitelerde dem, kilo art,
gslerde gerginlik, yorgunluk, sivilce ve kas arlardr. Emosyonel semptomlar ise;
gerginlik, depresyon, ruhsal deiiklikler, anksiyete, saldrganlk, fke, iddetli yeme
istei (tatl, tuzlu, ikolata vb.), cinsel deiiklikler, uyku bozukluklar ve konsantrasyon
20
bozukluudur
(3,28,30,39,44,57,71).
Yaygn
olarak
grlen
sistemlere
ilikin
semptomlar Tablo 1de gsterilmitir.

Tablo 1: Yaygn Olarak Grlen PMS Semptomlar.
Miza ile ilgili belirtiler
zlme
Anksiyete
Kzgnlk
Huzurszluk
Labil duygulanm
Bilisel belirtiler
Konsantrasyon azalmas
Kararszlk
Paranoya
Reddedilmeye duyarllk
ntihar dncesi
Ar
Baars
Kas ve eklem arlar
Genel arlar
Srt ars
Otnom sinir sistemi belirtileri
Bulant, kusma
Diare, konstipasyon
arpnt
Terleme
Santral sinir sistemi belirtileri
Sakarlk
Sersemlik
Ba dnmesi
Parastezi
Tremor
Epilepsi ataklar
Miren
Nro vejetatif sistem belirtileri
Uykusuzluk
Ar uyuma
Anoreksiya
Belli yiyeceklere ar istek
Yorgunluk
Laterji
Ajitasyon
Libido deiiklikleri
Sv/elektrolit dengesine ilkin belirtiler

ime
Kilo alma
Oligri
dem
Mamolojik belirtiler
Gslerde gerginlik, engojman, mastalji
Gslerde byme, arlama
Davransal belirtiler
Motivasyon azlmas
Sosyal izolasyon
mpuls kontrolnde azalma
Etkinliklerde azalma
Alkol ime nbetleri
Solunum sistemi belirtileri
Rinit, snizit, astm
Boaz ars, souk algnl, ses kskl
rolojik belirtiler
Sistit
retrit
Oligri
Enrezis
Oftalmatolojik belirtiler
Konjiktivit
Arpack
Grme bozukluu
Dermatolojik belirtiler
Akne, ban
Salarda yalanma
Salarda kuruma
rtiker
Kolay morarma, rme
Kaynak: Kzlkaya, N. (1995). Premenstrel Sendrom, Sendrom, ubat, 26-34.
21
1.8.2. 1.1. Premenstrel Sendromun Fizyopatolojisi

Premenstrel sendrom nedenini aklayan ok sayda hipotez ve bu hipotezlere
ilikin ok sayda veri olmasna karn, bu konu henz tam olarak aklanamamtr.
Sonuta bir semptom kopleksinden oluan PMS etiolojisinde birden fazla faktrn rol
oynad kabul edilmektedir (3,20,30,35,39,44,57,71).
PMSde kesin olarak belirlenmi risk faktrleri olmamasna karn, kadnlarn
kiisel beklentileri ve ait olduklar sosyo kltrel grup PMSye kar tavrlarn
etkilemekle birlikte tm etnik gruplarda PMS rapor edilmitir (41).
Yaplan aratrmalar genetik faktrlerin rol olabileceini gstermektedir
(3,15,30,40,44). Yaplm aratrmalarda aile yksnn
PMS skln artrd
belirtilmektedir (3,30,39). Monozigotik ikizlerin her ikisinde PMS grlme oran

dizigotik ikizlerden fazla bulunmutur. Yine dizigotik ikizler ile kontrol grubu arsnda
nemli bir fark olduu bildirilmitir(15,44).
PMS ve Yala olan iliki zerinde yaplan aratrmalar farkl sonular vermitir.
PMSnin otuzlu yalarda daha ok grld kabul edilmesine karn, son yllardaki
aratrmalarda adolesanlarda da PMSnin yksek oranlarda olduu belirtilmitir
(6,7,20,27,30,34,56,70).
PMS etiolojisinde B, A, E vitaminleri ve magnezyum, inko, kalsiyum
eksikliklerinin rol oynad hipotezi kabul edilmi, aratrmalarda PMSli kadnlarn
baz besinler ynnden eksik beslendikleri tespit edilmitir (44,66).
PMSnin siklik olmas ve menstrel siklusun luteal faznda ortaya kmas, seks
steroidleri ile ilikili olabileceini akla getirmitir. Yaplan aratrmalar PMSli olgularn
polaktin,
aldesteron,
magnezyum,
ganodotropin,
stradiol,
progesteron,
adrenokortikotrop hormon, beta-endorfin ve kortizol seviyelerinin kontrollerden farkl

22
olmadn ortaya koymutur (15,57). Gerek hormonal tetiklemenin ne olduu

bilinmemekle birlikte, dzenli ovulatuvar sikluslarn PMDB etyolojisinde rol oynad
bilinmektedir
(15,39).
Spontan
anovulatuar
sikluslar,
ovulasyonun
stradiol,
noretisteron, gonadotropin salglatc hormon (GnRH) agonistleri ile basklanmas ve

bilateral ooferektomi premenstrel semptomlarn kaybolmasna yol amaktadr. Son
zamanlarda yaplan aratrmalar, seks steroidlerinin merkezi sinir sistemi gama
aminobutirik asit (GABA) ve seratonerjik yollardaki nrotransmitterleri etkileyerek
PMSye yol atnn dndrmektedir. ncelikle progesteronun merkezi sinir sistemi
metaboliti olan allopregnanolon GABA sisteminin inhibitr etkisini artrmakta ve
anksiyolitik etki yapmaktadr. Bu metabolitin eksiklii PMSdeki bunalt bulgularndan
sorumlu olabilecei dnlmektedir (1,15,39).
Yaplan randomize klinik aratrmalarla seici seratonin geri alm inhibitrlerinin
(SSRI) PMDB tedavisinde etkili olduunun gsterilmesiyle seratoninerjik sistemin
fizyopatolojideki rol n plana kmtr. strojen tedavisi hem cerrahi, hem de spontan
menopoza girmi olgularda kan seratonin seviyesini artrmaktadr. Ayrca, strojen baz
hipotalamik nkleuslarda seratonin aktivitesini kontrol etmektedir. Progesteron ise
zellikle limbik sistemde etkilidir. Yksek stresli durumlarda oral kontraseptif kullanan
kadnlarn progesteronu azaltldnda triptofan ve onun metaboliti olan seratoninin
azald grlm ve sonuta duygudurumda ktleme ve karbonhidrat yeme isteinde
art izlenmitir (15).
1.8.2. 1.2. Tan ve Deerlendirme
PMS etyolojisi kesin olarak aklanamadndan dolay, PMS tansn koymak
gtr (1,2,39,56,78). PMS tans konurken hekim (jinekolog, nrolog, psikiyatrist),
23
hemire, psikolog ve sosyal hizmet uzmanndan oluan bir ekip almasna gerek vardr
(44).
Deerlendirmenin ilk aamasnda, iyi bir menstrel ve obstetrik anemnez
alnmaldr. Bu anemnez ya, parite, PMSnin balang ya, balatan ve iddetini
artran olaylar, semptomlarn zaman, fiziksel ve emosyonel semptom says, daha
nceki tedavi ve sonular, PMSun aile, i, arkada ilikileri zerine etkisi gibi konular
kapsamaldr. Hastann beslenme alkanlklar ( gnlk n says, tuz, kafein, vitamin
alm, krmz et, sebze tketimi, alk hissi vb.), salk alkanlklar (aerobik, sigara,
alkol, ila kullanm, stres dzeyi ve baa kma yollar) renilmelidir (44).
Hastalklarn uluslararas snflandrlmasnn 10. gzden geirilmesinde (ICD10) premenstrel sendrom
tans iin siklik olarak oluan tek bir fiziksel veya
emosyonel semptom yeterli saylmtr. Gnlk fonksiyonlarn engellenmesi veya

prospektif kayt gerekli deildir. iddetli premenstrel sendromu Amerikan Psikiyatri
Birlii premenstrel disforik bozukluk (PMDB) olarak tanmlamaktadr ve belirlemek
iin DSM-IV kriterlerini yaynlamtr. PMDB tans iin, son bir yl iinde sikluslarn
ounluunda aadaki belirtilerden
be ya da daha fazlas olmal, semptomlarn
prospektif olarak en az iki ay kaydedilmesi ve bu semptomlar topluluunun kadnn

gnlk ilevlerini engellediinin belirtilmesi gerekmektedir (1,2,39,56,78).
Bir ok ruhsal bozukluun (majr depresif bozukluk, panik bozukluk, izofreni,
bulimiya nevroza gibi) veya bedensel hastaln (miren, astm, epilepsi gibi)
premenstrel dnemde
ktletii bilinmektedir.
Bu
fenomene
premenstrel
alevlenme denir. Premenstrel alevlenme yaayan kadnlarn premenstrel ve menstrel

dnem sonrasnda da belirgin yaknmalar vardr. Semptomlarn premenstrel
alevlenmeden kaynaklanp kaynaklanmadnn ayrt edilmesi gerekir (2,15,78).
24
PMS iin ICD-10 Tan ltleri:

Aadakilerden sadece birinin premenstrel olarak var olmas yeterlidir.
1. Hafif psikolojik huzursuzluk,
2. ime hissi, kilo alma,
3. Memelerde hassasiyet,
4. El ve ayaklarda ime,
5. eitli arlar,
6. Dikkatte azalma,
7. Uyku bozukluu,
8. tah deiiklii (2,39).
PMDB iin DSM-IV Aratrma ltleri:
A. ekirdek semptomlardan (1-4) birini ierecek ekilde be ya da daha fazla
semptomun premenstrel olarak var olmas.
1. Belirgin kkn duygudurum, umutsuzluk duygusu, ya da kendini
deersiz hissetme,
2. Belirgin bunalt, gerginlik, endie ya da sabrszlk,
3. Duygudurumda belirgin ani deiiklikler ( zntl ya da alamakl olma
ya da reddedilmeye ar duyarllk),
4. Belirgin ve kalc fke ya da huzursuzluk veya kiiler aras atmalarda
art,
5. Olaan etkinliklere kar ilgi azalmas (i, okul, arkadalar, hobiler gibi),
6. Konsantrasyon gl,
7. Halsizlik, yorulma ya da belirgin enerjisizlik,
8. tahta belirgin deiiklik, ar yeme ya da zel yiyeceklere aerme,
25
9. Uykusuzluk ya da ar uyuma,
10. Baa kamama ya da kontrol kaybetme duygusu,
11. Memelerde hassasiyet ya da ime, ba eklem ya da kas arlar, ikinlik
hissetme, kilo alma gibi dier fiziksel belirtiler
B. Semptomlar i/okul, sosyal etkinlik ya da dier kiilerle ilikileri engellemeli.
C. Semptomlar altta yatan bir baka hastaln alevlenmesi olmamal.
D. Semptomlar prospektif olarak en az iki ay kaydedilmeli (15,39,56).
Menstrel ikayetlerin iddetini ve siklusun hangi faznda grldn
belirlemek iin kullanlan lekler de vardr. Bu leklerden en yaygn olarak kullanlan
Moss Mestrual Distres Questinaire (MDQ)dr (22,32,35,44,66). Bu lek 47
parametre iermekte ve retrosprektif olarak doldurulmaktadr. Trkce geerlilik ve
gvenirlilii Kzlkaya tarafndan yaplarak Trkiyede kullanma kazandrlmtr.
Taylor bu amala Daily Symptom Rating Scale (DSRS)n gelitirmitir (44) Halbeich
ve Endicott da premenstrel dnemdeki miza, davran ve fiziksel durum
deiikliklerini
len
95
paremetreden
oluan
Assesment
Form
(PAF)u
gelitirmilerdir (27,44). Trkce geerlilik ve gvenirlii Gendoan tarafndan

yaplmtr (27).
1.8.2. 1.3. Farmakolojik Tedaviler
Baarl tedavi, doru tan ve altnda yatan patolojinin aa kmasna baldr.
PMSun fizyopatolojisi kesin olarak aydnlatlamad iin bio-psiko-sosyal yaklam
gereklidir. Ancak gerekli durumlarda, zelliklede fizik bulgularn n planda olduu
olgularda bulguya zg farmakolojik tedaviler yaplmaktadr (15,44).
Menstrel miren
prementrel ba
arlarnn
tedavisinde
nonsteroidal
antienflamatuar ilalar (NSAID) ve sumatriptan kullanlmaktadr. Siklik mastaljisi olan

26
olgularda sadece luteal fazda verilen 200 mg/gn danazol veya 1.25-7.5 mg/gn
bromokriptinin etkili olduu bulunmutur. ikinlik, sv tutulmas semptomu olan
olgular potasyum koruyucu diretik olan spiranolakton ve oral kontraseptiflerden yarar
grebilir. PMS tedavisinde oral kontraseptiflerin sadece baz fiziksel bulgularn
iyilemesine katkda bulunduu gsterilmi, ancak duygudurum bozukluklarnda etkisiz
bulunmulardr. Eskiden kullanlan progesteronun etkinlii de plasebodan farksz
bulunmutur. GnRH analolar etkili bir tedavi yntemi olmakla birlikte hem pahaldr
hem de uzun sre kullanmda strojen azlna bal kemik kayb ve menapozal bulgular
ortaya kmaktadr. Danazol PMS olgularnda etkili bulunmutur, ancak amenoreye yol
aan dozlarda istenmeyen adrojenik yan etkileri grlr (15).
Gnmzde PMDB tedavisinde ilk seenek seici seratonin geri alm
inhibitrleridir (SSRI). Yan etki olarak uyuukluk, gastrointestinal sistem ve uyku
problemleri veya seksel fonksiyon bozukluuna yol aabilirler (15,32). Sadece luteal
fazda verilmeleri bir ok hastada seksel fonksiyon bozukluunun olumasn
engelleyebilir. SSRIlerden baka benzodiazepin trevi anksiolitik olan alprazolam,
arilpiperazin trevi anksiolitik olan buspiron ve seratonin ile noradrenalin geri almn
inhibe ederek antideprasan etki gsteren klomipramin PMS tedavisinde etkili
bulunmutur. PMS ve PMDB olgularnda uygulanabilecek farmakolojik ajanlar Tablo
IIde verilmitir. Tm psikotrop ajanlar plasentadan geebildii iin ve gebelikteki
etkileri bilinmedii iin hastalarn aile planlamas yntemi kullanmas tevik edilmelidir
(15).
27
Tablo 2: PMS ve PMDB Olgularnda Uygulanabilecek Farmakolojik Ajanlar

Tedavi
SSRI
Fluoksetin
Sertralin
Paroksetin
Sitalopram
Fluvoksamin
Dier
Alprazolam
Buspiron
Klomipramin
Doz
Zaman
10-20 mg/gn
25-50 mg/gn
5-20 mg/gn
5-20 mg/gn
25-50 mg/gn
Her gn-luteal _
Her gn-luteal
Her gn-luteal
Her gn
Her gn-luteal
0.25 mg tid*
15 mg bid*
25-50 mg/gn
Sadece luteal
Sadece luteal
Sadece luteal
* tid: gnde kez, bid: gnde iki kez

_Her gn veya luteal uygulanabilir
Kaynak: alkan, E., zeren, S., orak, A. (2004). Premestrel Sendromlar ve Primer Dismenore,
Galenos Tp Dergisi, 7, 98, Aralk, 15-18.
1.8.2.2. DSMENORE
Mestruasyon balangc ve srecinde kramp tarznda aryla karekterize olan
dismenore, kadnlarda en ok grlen jinekolojik yaknmalardan biridir (8,17,22,63).
Literatrde dismenorenin reme andaki kadnlarn %20-90nn eitli derecelerde
etkiledii, bunlarn %7-15inin ok iddetli ar yaadklar ve her yl pek ok igc
(alma ve okul) kaybna neden olduu belirtilmektedir. Bunun yannda dismenore
nedeni ile i veriminin dt, kazalarda bir art olduu da kaydedilmitir
(8,17,22,29,45,59). Bir baka deyile, tm kadnlarn %25inin, adolesanlarn %90nnn
dismenore yaadklar tahmin edilmektedir. Durain, adolesanlarda okul devamszlnn
birinci sebebinin dismenore olduunu belirtmektedir (22). tak ve Teziolu (2002)
niversite rencilerinin %70.8 orannda dismenore yaadn, dismenore ile birlikte
kz rencilerin hemen hemen tamamna yaknn (%92.4) halsizlik, %70.1inin derslere
devam edememe, %48.3 konsantre olamama, %22sinin sinirlilik gibi sorunlar
yaadklarn belirlemilerdir (17).
28
Dismenore prevelansnn bu kadar deiken olarak saptanmas, aratrmalarn

renci, adolesan, poliklinik hastalar ve endstri alanlar gibi spesifik kadn
gruplarnda yaplmasna balanmaktadr (45).
Primer ve sekonder dismenore ayrmnn yaplmas tedavinin planlanmas iin
gereklidir (22,45,63,71). Bu nedenle iyi bir anamnez alnmaldr. Annemnezde
tekrarlayan pelvik inflamasyon hastalklar, dzensiz mestrual siklus, menoraji, RA
kullanma ya da infertilite probleminin bulunmas sekonder dismenore asndan
nemlidir. Sekonder dismenore bir ka yl arsz mestruasyondan sonra ortaya kar ve
pelvik bir patoloji ile ilgilidir. Sekonder dismenoreden arnn belli bir blgeye
younlat veya yalnz bir tarafta olduu ve 20 yatan sonra ortaya kt durumlarda
phelenilmelidir (8,22,29,45).
1.8.2.2.1. Dismenore Nedenleri
Sekonder Dismenore Nedenleri: mperfore himen, transvers vajinal septum,
servikal stenoz, uterin anomaliler, uterin sineiler, endometriyal polipler, adenomyozis,
pelvik konjesyon sendromu, endometriozis (8,29,63).
Primer Dismenorenin Tans Iin Temel Olabilecek zellikler
1. Pelvik bir patoloji ile ilikili deildir. Genellikle ovulasyonlu sikluslardan sonra
grlr. Menatan 1-2 ylda ovulasyonun yerlemesi ile ortaya kar, 23-27
yalar arasnda iddetinde art vardr ve daha sonra giderek azalr (8,29,71).
2. Menstrel ar sresi genellikle 48-72 saattir, menstrel kann aknn
balamasndan sonra ya da bir ka saat nce aryla balar. Genellikle terleme ,
yorgunluk, gastrointestinal sistem belirtileri (itahszlk, bulant, kusma, diare) ve
merkezi sinir sistemi belirtileri (ba dnmesi, ba ars, senkop ve konsatrasyon
bozukluu) gibi eksta genital belirtilerle birliktedir (8,22,29,71
29
3. Menstrual ar, bel ars ve pelvik blgede uyluklara ve vulvaya dalan kolik
tarznda bir ardr. Arnn dalm sekonder dismenorede olan ardan
farkldr. Sekonder dismenorede ar karn, gs ve bileklerdedir (8,29,45,71).
Primer dismenore bekar, nullipar, obes, sigara ve kola tketimi fazla olan ve aile
bireylerinde dismenore ikayeti olan kadnlarda daha fazla grlmektedir. Menar ya
ileri olan, sikluslar dzensiz olan, dzenli egzersiz yapan kadnlarda daha az
grlmektedir (45,59,71).
Doum yapan kadnlarda dismenorenin azalmasnn nedeni, son trimestrinde uterin
adrenerjik sinir anda ve noradrenalin konsantrasyonundaki azalmann doumdan sonra
da devam etmesi eklinde aklanmaktadr (45,71). Bu nedenle, gebeliin abortus veya
kretajla sonland durumlarda deime olmaz (45,71).
Dismenoreye elik eden bulant, kusma ve diare gibi gastrointestinal septomlarn
oluma nedeni gastrointestinal dz kaslarnn da over hormonlarndan etkilenmesiyle
aklanmaktadr. Menstrual siklus hormonlarnda deiikliklere parelel olarak
gastrointestinal fonksiyonel deiiklikler olabilmektedir (45).
Primer Dismenorenin Nedenleri
Eskiden primer dismenorenin nedeni sadece psikolojik faftrlere balanmtr.
Bunun nedeni ary aklayacak bir patolojinin bulunamamasdr (71) Primer dismenore
nedeni olarak davransal ve psikolojik faktrler de geni bir yer tutmasna aramen, bu
gibi faktrlerin primer dismenorede arnn reaktif bileenlerine katkda bulunduu,
nedensel bir faktr olmad belirlenmitir (45).
Primer dismenorenin ksmen psikolojik olarak kadnn kendi kendini alglamas ile
balantl olduu dnlmtr. Bunun yannda telkin, anneyi taklit, kadn vcut
fonksiyonlar hakknda bilgi azl, cinsellie ilikin ar basklar, yetikin olmann
30
getirecei cinsellikten korku, seksel kimlik gelimesine ilikin ciddi korkular,

masturbasyon iin kendinden utanma, artm cinsellik ve saldrganlk duygularndan
dolay utanma ve kendini izole etme, sekonder kazan salama (ilgi ve bakm almak
iin) gibi nedenlerle dismenore ortaya kabilir (22,71). Anksiyete ve stresin, uterin
aktiviteyi harekete geirerek ve dismenore ikayeti olan kadnlarda pozitif feed back
halkas eklinde etkide bulunarak dismenorenin iddetini artrd belirtilmektedir. Bu
iliki ekil 2de gsterilmitir (17,45).
Anksiyete
Beklentiler
Bilgi eksiklii
Daha nceki ar deneyimi
Ar eiinde azalma
Ar
Tekrarlayan ar kokusu
Tonnik kas kontraksiyonu
Dolamda azalma
ekil 2: Anksiyetenin Dismenore zerine Pozitif Feed Back Etkisi

Kaynak: Kzlkaya N., Dismenore, Sendrom Mays, 48-53,1995
Gnmzde dismenorenin ovulasyon ile ilkili olduu, ovulasyononun baskland

durumlarda ortaya kmad kesinlik kazanmtr (8,15,22,29,63). Ovulasyondan sonra
oluan luteal fazda ve menstrual kanamada salglanmas artan prostaglandin F2 alfa
31
(PGF2a), uterus kontraksiyonlarnn kuvvetini ve skln artrarak vazokotraksiyona

dolays ile azalm uterin kan akmna, iskemi ve arya neden olmaktadr
(8,22,29,45,59,71).
Prostaglandinlerin
ar
salglanmasna
neden
olan
faktr
bilinmemektedir (71).
Birka aratrmada primer dismenorali kadnlarda dolamdaki vazopresin dzeyinin
artt gsterilmitir. Ayrca primer dismenorali kadnlara vazopressin antagonisti
verilmi ve dzelme salanmtr. Oksitosin dzeyi ile paralel bir art olmadan,
vazopresin dzeyinde art uterin hipoksi, iskemi yaratan disritmik kontraksiyonlara
neden olur (8,45).
Tm bu hormanal deiiklikler (prostaglandinler, leukotrienler ve vazopresin) uterin
aktivitede farkl niteliklerde deiikliklere neden olur. Normalde menstrasyonda
uterusun bazal tons 10 mmHgdan azdr, aktif basn 120 mmHgy gemez.
Kontraksiyon skl 10 dakikada 3-4 tr. Hormanal dzeylerde degikenliklerle bazal
tons ykselir, aktif basn 120-150 mmHgy geebilir ve kontraksiyon skl artabilir,
inkoordine yada disritmik olabilir. Uterin aktivite arttnda uterin kan akm azalr,
hipoksi geliir. Uterin iskemi yada hipoksi pelviste ar oluum mekanizmasnn nemli
bir bileenidir. Artan kontraksiyonlar pelviste doan ar ya da kramplarn dier
bileenlerini oluturur. Ayrca, prostaglandinler ve muhtemelen leukotrienler uterustaki
ar
liflerini
mekanik
ve
kimyasal
olarak
sensitize
ederler,
direkt olarak
vazokonstriksiyon yaparak iskemi ve hipoksiye neden olurlar. Bu mekanizma ekil 3de

gsterilmitir.
32
ekil 3: Dimenorede Ar Oluum Mekanizmas

Kaynak: Kzlkaya N.,( 1995). Dismenore, Sendrom Mays, 48-53
33
1.8.2.2.4. Farmakolojik Tedaviler:

Asetil salisilik asit ve parasetomol (asetaminofen) dismenore iin sklkla
nerilmekle birlikte plasebodan stn olduklar kantlanamamtr (15). Prostaglandin
sentez inhibitrleri primer dismenorenin tedavisinde olgularn yaklak %80inde etkili
olmaktadr (8,29). Bu grup ilalar arasnda en ok propianik asit deriveleri (ibuprofen,
naproxen, ketoprofen) ve fenamatlar (mefenamik asit, meklofenamat, flufenamik asit)
kullanlmaktadr (22,29). Fenamatlar prostaglandin sentezini inhibe etmenin yansra
reseptr dzeyinde de antogonist etki gsterirler (29). Tedaviye mestrasyondan hemen
nce veya mestrasyonla birlikte balanr ve her 6-8 satte bir olmak zere
mestrasyonun ilk bir ka gn devam edilir. Tedavinin etkinliinin tam olarak
belirlenebilmesi iin 3-6 aylk bir tedavi gerekir (8,15,22,29). Bu ilalar gastrointestinal
lseri olan veya aspirine bronkospatik ar duyarll olan hastalarda kontrendike
olabilir. Yan etkiler genellikle hafiftir ve bulant, hazmszlk, diare ve bazende halsizlii
ierir(8,22,45).
Primer dismenorede en nemli tedavi seeneklerinden biri de oral kontraseptiflerdir
ve olgularn %90nda rahatlama salamaktadr (8,22,45). Oral kontraseptifler
endometriyal proliferasyonu azaltrlar, ovulasyonu basklarlar ve prostaglandin
seviyelerini drrler (15,29). Hasta tedaviye yant vermezse ayda 2-3 gn hidrokarbon
veya kodein eklenebilir (8,29).
34
Tablo 3: NSAIDlerin Primer Dismenore Tedavisinde nerilen Etkin Dozlar.

NSAID
Aril Asetik Asit Trevleri (Tip 1)
Indometazin
Tolmetin
Sulindak
Diklofenak
Etadolak
Aril Propionik Asit Trevleri (Tip 1)
Ibuprofen
Naproksen
Naproksen Na+
Fenoprofen
Ketoprofen
lk Doz (mg) dame (mg)

25
400
200
75-100
400
25 tid*
400 tid*
200 bid*
75 bid
400 4-6 saatte bir
400
500
550
200
75
400 4 saatte bir

400 6-8 saatte bir
275 6-8 saatte bir
200 4-6 saatte bir
75 tid
Aminoaril Karboksilik Asit Trevleri (Tip 1)

Mefanamik asit
500
Meklofenamat
100
Salisilik Asit Trevleri (Tip 1)
Diflunisal
Aril Karboksilik Asit Trevleri (Tip 1)
Ketorolak
100 tid
50-100 6 saatte bir
1000
500 bid
10
10 4-6 saatte bir
* tid: gnde kez, bid: gnde iki kez

Kaynak: alkan, E., zeren, S., orak, A. (2004). Premestrel Sendromlar ve Primer Dismenore,
Galenos Tp Dergisi, 7, 98, Aralk, 15-18.
1.8.2.3. PERMENSTREL DSTRESN HAFFLETLMESNDE HEMRELK

YAKLAIMI VE TAMAMLAYICI/ALTERNATF TEDAVLER
Perimenestrel yaknmalarn tanlanmas, nlenmesi, azaltlmas ya da baarl bir
ekilde tedavisi iin bio-psiko-sosyal bir yaklam gereklidir. Byle ok boyutlu bir
yaklamda,
Kadn ve ailesinin eitimi,
Menstrasyon ve menstrel siklusa ilikin yanl inan ve bilgilerin yok
edilmesi,
Yaam biimi,i ve aile ilikilerinde deiiklikler,
35
Beslenme alkanlklarnda deiiklikler,

Stresle
baa kma yollarnn renilmesi nemli yer tutmaktadr
(8,17,22,28,35,41,59). Topluma hizmet sunan hemireler bu yaknmalar

deneyimleyen kadn ve ailesinenin bakmnda bio-psiko-sosyal bir yaklamla
rol
alabilecek
ve
soruna
fazlasyla
zm
getirebilecek
bir
konumdadr(22,43).
Eitim: PMS fizyopatolojisi konusunda kadnlarn bilgilendirilmesi, belirtilerin
kadn tarafndan kayt edilmesi kiide kontrol duygusunu glendirir ve belirtiler
olutuunda ktmserlii azalr (15). Hemire, yanl bilgileri dzelterek, normalin ne
olduu konusunda doru bilgileri salayarak ve cinsiyetine ilikin olumlu duygularn
destekleyerek kiiye yardmc olur. Kadnn benlik imaj ve benlik kavramnn
deimesinde yardmc olabilecek kiilerden biri de hemiredir (17,71). Yaplan
aratrmalarda, kz rencilerin byk ounluunun menstrel fizyolojiyi yeterince
bilmedii ve bilgi puan dk olan kzlarn yaknmalarnn daha iddetli olduu tespit
edilmitir (17)
Grld gibi perimenstrel yaknmalarn azaltlmas ya da nlenmesinde bireyin
kendi sorumluluunu stlenmesi ve kendi bakmna katlm nemli bir yer tutmaktadr.
Perimenstrel distres destek gruplar ve eitim snflar oluturularak bu olgularn daha
kolay tedavi ve bakmlarna katlmalar salanabilir. Konuya ilikin hemirelerin
yapaca topluma ynelik salk eitimi ve zellikle okullarda gen kzlarn eitimi son
derece nemlidir(16,41).
Perimenstrel yaknmalarn azaltlabilmesi iin bu dnemde stres yaratan durumlar
ve kadnn stresle baa kma yollarnn belirlenerek gerekli dzenlemelerin yaplmas
nem tamaktadr. Kadnn sikluslar dzenliyse ve kendi alma programn
36
belirleyebiliyorsa, stres yaratabilecek belirli i programlar, toplantlar gibi olaylarn bu

dnemde yaplmamas salanabilir (8,22,28,42).
Stres dzeyini azaltmak iin bir ok yntem nerilmektedir. Bunlar: gnlk dzenli
egzersiz, relaksasyon yntemleri, bio-feed back, meditasyon, yoga vb. yntemlerdir
(8,28,43,66).
Relaksasyon: Relaksasyon teknikleri ile oluturulan relaksayon cevab, gzler
kapal, sessizce oturularak, rahatsz edici dncelerden pasif olarak ve dikkatli srekli
mental aktivite ve dinlenmeye vererek retilebilen fizyolojik bir cevaptr. Dzenli
relaksayon cevab, norepinefrin cevabnn azalmasn, huzursuzluk, anksiyete gibi
belirtilerin azalmasn salar. Ayrca relaksayon cevabnn salad dier fizyolojik
deiiklikler ;
Kan basncnda dme,
Arteryal laktat dzeyinde azalma,
Oksijen tketimi ve karbondioksit eliminasyonunda belirgin bir azalma,
Kalp atm ve solunum saysnda azalma,
EEGde ve aktivitelerinde artmadr.
Bu deiikliklerin bir ou, sempatik sinir sisteminin uyarlmasnda azalma ile
oluan deiikliklere benzemektedir (28,45).
Goodale ve arkadalar, relaksayon cevabnn premenstrual sendrom zerine etkisini
aratrdklar aratrmalarnda, dzenli relaksasyon cevabnn fiziksel ve duygudurum
semptomlarn % 58 orannda tedavi ettiini bulmulardr. Ayrca, iddetli semptomlar
olan kadnlarda daha etkili olduunu belirtmilerdir (28).
Yeterli Dinlenme ve Uyku: Mestrel yaknmalar olan kadnlarn yeterli dinlenmesi
gerekir. Rahatsz bir uyku, yorgunluk ve huzursuzluun artmasna, dolaysyla
37
semptomlarn daha ktye gitmesine yol amaktadr. Ayn saatte uyuma ve uyanma,
yatlan odann lo ve sessiz olmas, mmknse gndz arada bir ekerleme tarz istirahat
edilmesi nerilir (16,19,71).
Egzersiz:
Literatrde
en
(8,17,22,32,41,66). Egzersizin
ok
yer
bulan
alternatif
tedavi
egzersizdir
merkezi opiat aktivitesini artrarak etki ettii,
duygudurumda iyileme salad, ikinlik ve meme duyarll gibi fiziksel bulgular

azaltt bulunmutur (15)
Egzersizin hastalklar zerine yararl etkisi, genel olarak immn sistemle ilikili olan
biyokimyasal deikliklerde ya da strese kar davransal reaksiyonlarda, psikilojik
alglamalarda bir dzenleme ile oluabilecei ngrlmektedir. Egzersizin stres azaltc
ve duygulanm nemli ynde etkileme zellii ile dismenorede yararl olabilecei
literatrde yer almaktadr. Yaplan aratrmalarda ise egzersiz alkanlnn dismenore
semptomlarnn
iddetini hormonal fizyolojiyi deitererek azaltabilecei ileri
srlmektedir. Egzersizin glikoz toleransnda dzenleme yapt, katekolamin dzeyini

drd gsterilmitir. Glikozun dzenlenmesi ve katekolamin dzeyini dmesi;
yorgunluk, anksiyete, depresyon, itah artmas ve gerginlik gibi PMS septomlarn
geriletmektedir. Ayrca, doal ar kesici endorfinlerin salmn artrarak PMS
septomlarnn azalmasn salamaktadr (42). Egzersiz tm bu etkilerinin yansra, kan
dolamn hzlandrmas, esneklii artrmas ve karn kaslarn kuvvetlendirmesi
amacyla perimenstrel ikayetleri olan kadnlara nerilmektedir (41,71)
Perimenstrel ikayetleri nlemek iin her gn, dzenli nefes ve oturup-kalkma
egzersizlerinin yaplmas nerilmektedir. Ayrca, dismerore srasnda parmak ular ile
bele, karna masaj, karna scak su torbas koyarak bklme, secde pozisyonunda ba
kollar arasnda ve dirsekler ban nnde olacak ekilde bir sre durma, bir duvara yakn
38
srt st uzanarak ve ayaklar duvara dayanm pozisyonda geveme, srt st pozisyonda

dizleri karna ekme rahatlatc egzersizlerdir (16,22,71).
Hemire, kadnn egzersiz alkanlklarn, yaam biimini ve konuya ilgisini
belirleyerek, stres dzeyini azaltmak iin relaksasyon teknikleri ve egzersiz,
yapabiliyorsa her ikisini birden uygulamas konusunda kadnla karlkl tartarak
birlikte karar vermelidir (16,19,41) Kzlkaya ve arkadalar, niversite rencileri ile
yaptklar aratrmalarnda, prograsif geveme, egzersiz ve diyet konusunda verilen
eitimin menstrel distres yaknmalarnn hemen hemen hepsinde nemli dzeyde
azalma olduunu tespit etmilerdir (42,43).
Masaj: Hernandez-Reif ve arkadalar masaj ve relaksasyon uyguladklar
aratrmalarnda, her iki ynteminde etkili olduunu, masajn ksa dnemde anksiyete ve
duygudurumda iyileme saladn, uzun dnemde dem ve ary hafiflettiini
bildirmilerdir (32).
Diyet: Perimenstrel distres tedavisinin bir bileenidir. Bu ikayetleri olan
kadnlarn; dzenli, sk aralarla az yemek yemesi, yeterli protein, lif ve kompleks
karbonhidrat almas, ya miktarn azaltmas, krmz et, rafine eker, tuz, ay, kahve ve
ikolata tketiminin snrlanmas ve kalsiyum, demir, manezyum, bakr, inko ve B
kompleks vitaminlerinin alnmnn artrlmas nerilmektedir (8,15,22,41,71). Tuz ve
rafine eker kstlamas su retansiyonu ve buna bal oluan kilo alma, ime, dem ve
gs gerginlii yaknmalarn engeller. ay, kahve, kola iiminin azaltlmas
huzursuzluk, gerginlik ve uykusuzluk yaknmalarn azaltr. Ayrca, alkol ve sigara
tketimi gibi olumsuz etki yapan alkanlklarn braklmas nerilir (22,42,45,71)
39
Ayrca maydanoz, hlamur, kukonmaz, zencefil, nane, papatya, adaay gibi doal
bitkilerin kaynatlarak iilmesinin diretik etki yaparak semptomlara iyi geldii
bildirilmitir (16,19,71).
uha icei ya, gamma lineloik asit ve vitamin Eden zengindir. Aratrmalarda,
uha icegi ya ile tedavinin depresyon ve mastaljiyi dzettii ve total PMS puann
azaltt gsterilmitir (44,66).
Literatrde, zellikle son yllarda artan bir biimde kadnlarn tamamlayc/alternatif
tedavileri tercih ettikleri yer almaktadr ve bu terapilerle ilgili randomize kontroll
aratrmalarda da bir art vardr. Yaplan toplum aratrmalarnda, en yaygn kullanlan
terapiler; diyet, yoga, masaj, egzersiz, dua ile ifa bulma, eitim, hipnoz, in bitkisel
ilalar, akupunktur, akupressur, refleksoloji, relaksayon, kriopraktik, meditasyon,
homapaty ve vitamin desteidir (21,28,32,37,47,44,66,67,82).
Ar kontrolnde TENS (transkutanz elektiriksel sinir stimlasyonu) ve
akupunkturun etkinlii tp otoriteleri tarafndan kabul edilmitir ve inatc dismenore
vakalarnda kullanlmas nerilmektedir (8,15,29).
Perimentrel
distresi
hafifletmek
iin
kullanlan
tamamlayc/alternatif
yntemlerden biri de refleksolojidir. Oleson ve Flocco yaptklar randomize kontroll bir

alma ile refleksolojinin PMSnin hem fiziksel hemde psikolojik semptomlarn
azalttn (%46) gstermilerdir (57).
1.8.3. REFLEKSOLOJ
Refleksoloji, vcudun spesifik organ ve blgelerinin kk bir aynas kabul
edilen kulaklar, eller ve ayaklardaki refleks noktalarnn masajla uyarlmas anlamna
gelir. Bu ynteme gre kulaklarmz, ellerimiz ve ayak tabanlarmzda vcudumuzun
son bulduu sinir noktalar mevcuttur. Bir baka deyile her organn kulak, el ve ayak
40
tabannda yasland bir nokta vardr. rnein ayaktaki karacier noktasna yaplan
refleksoloji uygulamas karacieri uyarr (57,65,55,69,74,77,80,82).
Refleksologlar, genellikle kolay ulalabilir, daha duyarl ve daha byk
olmasndan dolay ayaklar zerinde almay tercih ederler (9). Fakat ayak masaj ile
refleksoloji arasnda kesin bir fark bulunmaktadr (9,57,75,77).
Kullanlan baparmak
ve parmak teknii masajdan farkldr ve solucan gidiine benzeyen bir hareketi andrr
(9,79,81). Refleksoloji seans srasnda organlarn, endokrin bezlerin ve vcut
blmlerinin yansmas kabul edilen spesifik noktalara bask uygulanr (9,69,79,81).
Refleksoloji, kark vcut fonksiyonlarn dzenleyen bir masaj eklidir ve bylece
rahatlatma ve gevetme etkilerine sahiptir. Vcudumuz, uyum iinde alan bir makine
gibidir. Vcudun dengede kalmasn salamak iin her organ iin kan dolam ve sinir
sisteminin optimum almas ok nemlidir. Vcudun bu dengesine hemostazis denir
(69). Refleksoloji rahatlamay artrmak iin antik zamanlardan beri kullanlmaktadr.
Son yllarda, stres ve gerilimi rahatlatmak, kan dolamn artrmak ve hemostazisi
salamak iin tamamlayc ve alternatif (CAM) olarak kullanlmaktadr (26,65,69,79).
nsanlarn, eitli salk bakm verenlerden ve zel gruplardan refleksoloji talebi
saysnda bir art olduu aratrmalarla ortaya konmaktadr (50,52,53,79,). Emslie
Kuzey Dou skoyadaki 1993-1999 yllar arasnda yaplm toplumsal aratrmalar
zeride yapt incelemesinde, insanlarn CAM kullanmlarnda bir art olduunu,
zellikle refleksoloji, aromaterapi ve kriopati kullanmndaki artn istatistiksel olarak
anlaml olduunu vurgulamtr. CAM kullanmn kadnlarn daha ok (%67) tercih
ettiini belirtmitir (23).
Son yllarda, hemireler ve ebeler tarafndan ebelik, ortopedi, nroloji ve palyatif
bakm alanlarndaki kullanmnda bir art vardr (79). Hemireler ve ebeler iin gz
41
nnde tutulmas gereken temel konular, kendi pratiklerini gelitirmek ve profesyonel

olarak uygulamalarn srdrmektir. Buna ilave olarak, temel uygulamann kantlar
zerine yerlemesi gerektii vurgulanmaktadr (52). Bu dorultuda, refleksolojiyle ilgili
klinik aratrmalarda da bir art gzlenmektedir.
1.8.3. 1. Refleksolojinin Tarihesi
Yaklak 12 bin yllk gemii olan refleksolojinin ilk uygulama yeri tbbn dou
ve uygulama yeri olan in ve Msrdr. Bilinen en eski refleksoloji belgesi Msr,
Saqqarada Ankmahor adl Msrl bir hekimin mezarnn duvarnda betimlenmitir.
Tarihi yaklak M.. 2330-2500 yllarna dek uzanmaktadr.
Byk bir olaslkla
Gney Amerikada yaayan nkalar tarafndan da kullanld ve nkalarn bu tedavi

metodunu Kuzey Amerikadaki Kzlderililere de rettiine ilikin ip ular vardr
(9,69,77,82).
lk defa 1917 ylnda Amerikal kulak-burun-boaz uzman William Filzgerald tarafndan ayak zerinde bir ok deri refleks noktalarnn varl tespit edilmitir
(9,48,69,77,80,82). Filzgerald ellerin ve ayaklarn belirli blgelerine uygulanan basncn
vcudun dier blgelerinde anestezik bir etkiye neden olduunu gzlemlemi, bu
bulgular kullanarak vcudu her iki tarafta beer adet olmak zere on meridyener
blgeye blmtr. Bu blgeler el ve ayak parma ularnda son bulmaktadr ve
meridyen blgelerinde vcudun o blgesindeki organlarla direk ilikinin olduunu
belirtmitir. Dr. Filzgerald 1917 ylnda zonatherapie (blge tedavisi) adl kitabnda
meridyen (kuak) kuramn anlatmtr (9,26,77,80,82).
Tp dnyas tarafnda ok ilgi ve saygyla karlanmayan Dr. Filzgeraldn
aratrmalarna Dr. Joseph Shelby Riley ve ei Elizabeth ok saygyla karlam ve bu
kuram Dr. Filzgeralddan renerek yllarca tbbi uygulamalarnda kullanmlardr.
42
Ayaklar zerindeki refleks noktalarnn ilk ayrntl izim ve diyaframlarn yapan Dr.
Riley olmutur. Ayrca, vcuttaki on dikey kuaa basn tedavisini daha doru ve kesin
bir hale getiren sekiz yatay kuak daha eklemitir. Bu terapinin tm ynlerini anlatan
drt kitap yazmtr (77). Daha sonra, Dr. Rileyin asistan olan ve modern
refleksolojinin annesi olarak bilinen Eunice Ingham (1876-1974)
ayaklar zerine
younlam. Ayan vcudun eitli blmleriyle snrsz sayda sinir ularyla

balantl olduu kuram zerinde durmutur. Ayaklar vcudun ok duyarl blgeleri
olduu iin baz basn veya masaj uygulama yoluyla daha derin, daha yumuak ve daha
hzl bir iyiletirici terapi biiminin anahtar olabileceklerini dnmtr (69,77,81,82).
Aratrmalar araclyla, sanki ayaklar vcudun aynasym gibi, tm vcudun
ayaklardaki refleks blgelerinin emasn ekil 4te gsterildii gibi izmitir (9,48,77).
Ingham tedavi metodunu yeeni Dwight Byers retmitir. Daha
sonra; Byers,
Internatiol Institute of Refleksolojinin yneticisi olmutur (77). Kalifiye bir hemire

olan Doren Bayley ABD ziyareti srasnda Inghamla tanm ve refleksolojiye duyduu
ilgi Avrupada refleksolojinin bir eitim okulu kurularak gelimesiyle sonlanmtr.
Gnmzde ABD bata olmak zere ngiltere, Belika ve
Fransa gibi Avrupa
lkelerinde okullar almtr ve birok alanda tamamlayc/alternatif bir tedavi yntemi

olarak kullanlmaktadr (9,26,48,75). Refleksoloji, son yllarda ebelik ve hemirelik
profosyonelleri arasnda oldukca popler bir hale gelmitir (55,75,82).
43
ekil 4: Tm Vcudun Ayaklardaki Refleks Blgelerinin emas

Kaynak: www.psikoakademi.com, 25.10.2006
1.8.3. 2. Refleksolojinin Etki mekanizmas

Refleksolojinin nasl alt kesin olarak ak deildir fakat plasebo etki, tedavi
etkileimi ve dokunma etkisinden elde edilen bir miktar rahatlamann yapabileceinden
ok daha byk fizyolojik etkiler gsterdii kesindir (57,65,75). Etkilerinin aklanmas
eitli teorilere dayanr.
Enerji teorisi; organlarn elektromanyetik alanlar yoluyla iletiimde olduu ve
refleksolojinin tkanm kanallardaki enerjinin tekrar dolamasna yardmc olduu
grn savunur (65,69,81).
Laktik asit teorisi; laktik asitin ayaklarda mikrokristaller olarak depolanmas ve
refleksolojinin bu kristalleri erittii ve enerjinin serbest akmna izin verdiini syler
44
(65,77,81). Bu ilem toksinlerden kurtulma olarak adlandrlmtr ve toksinlerin

bulunduu blgeye bal olarak belirli semptomlarn ortaya ktn savunur. rnein:
solunum sistemi iinde toksinlerin aa kmas souk algnl veya grip gibi
semptomlar ortaya karabilirken, sindirim sisteminde bulunanlar diyareye neden
olurlar (9,65).
Sinir reseptrlerini alglama teorisi; ayaklar, eller ve kulaklardaki reflekslerin
organlar etkilediini ve vcuttaki organlar ve bu refleks blgeleri arasnda
bir
balantnn olduunu syler (26,65,69). Refleksolojinin sinir noktalarn belirli

tekniklerle uyarmasnn ortaya elektrokimyasal mesajlar kardn, bununda nronlarn
yardmyla ilgili organlar uyardn, fiziksel problemlerle ilgili gerginlik ve stresi
rahatlatarak onlarn gevemesini saladn savunur. Bu geveme otonom yant etkiler,
ki bu, srasyla, endokrin, immn ve
nropeptit sistemi etkiler (65,69,75,83). Masaj
olduu iin cilt cilde temas endorfin ve dier beyin salglarnn salnmna yol aar, bu
da arnn azalmasna yardmc olur ve iyilik hissini artrr (65,69,75,83). Endorfinler,
nronlar aras sinaptik mesafede impuls iletimi salayan trasmitter maddeler grubuna
dahildir. Nrotransmitterlerin en bilinenleri, kolinerjik ve adrenerjik sistemde fonksiyon
gren asetilkolin ve nradrenalindir. Dierleri; dopamin, seratonin, endorfin ve
enkafalinlerdir (64). lave olarak, ar kesici etki zel refleks noktalarna bask ile kap
kontrol mekanizmasnn altrlmasyla etkili bir ekilde elde edilmi olabilir (75).
Melzack ve Woll tarafndan ileri srlm bu teoriye gre; afferent liflerce iletilen duyu
impulslarnn medulla spinalisteki T Celllere iletilmesi, dorsal boynuzdaki kap kontrol
mekanizmasnca yaplmaktadr. Byk apl lifler, kapy kapatarak duyu impulslarnn
geiini engeller, kk apl lifler de kapy aarak duyu impulslarnn geiini
kolaylatrrlar (64).
45
Ayak, el ve kulak; bask, germe ve harekete duyarldr. Deri her biri farkl
anotomik ve fizyolojik zellikli sinir reseptr alglayclarnn eitli tiplerini ierir. Sinir
uyar teorisi veya otonomik-somatik birleme teorisi, basncn refleksolojisi sresince
reseptrlere hcrelerdeki plazma membranlarndaki ak iyonik kanallardan basn
uyguland ve iletilen mesaj spinal korda ve/veya beyine ulatrmak iin potansiyal
lokal bir hareket saladn ileri srer. Refleksoloji spinal korttaki nronlarn i
balants yoluyla kaslara motor emirler gitmesiyle ayaktan, elden veya kulaktan gelen
sensr mesajn birlemesi sonucu kaslarda direk etkiye sahip olabilir (26,55,75,83).
1.8.3. 3. Akupunktur ve Refleksoloji
Refleksoloji uygulamasnn mekanizmas hakknda ok popler teorilerden biri
Geleneksel in Tbbnda kullanlan meridyen yollar dncesidir. nk refleksoloji
noktalarnn ou akupunktur noktalarna karlktr. rnein: sklkla relaksayon iin
akupressr uygulanan nokta majr refleksoloji emasna gre solar pleksus alanla
rtr (75). Artk gnmzde, akupukturu da aklayan teorilerden en mehur olanlar
refleksolojideki gibi Endorfin Sekresyon, Kap Kontrol ve Motor Kap teorileridir (64).
Akupunktur noktalarnn %75i tetik nokta, motor nokta veya duyusal sinir
paketlerinin derin fasyay delip supkutan dokuya ulat yerlere karlktr (64,75). Bu
teoriler temel aratrmalar tarafndan ksmen desteklenmitir. rnein, fonksiyonel
manyetik rzenans (MR) aratrmalar akupunkturun insan beyninin spesifik yaplarnda
spesifik etkilere neden olduunu gstermitir. Akupunktur merkezi sinir sistemine bir
nromodler uyar gibi aktivasyon gsterir. Bu aratrmalarn sonular akupunkturun
spesifik noktaya olmasnn nonspesifik noktaya olandan ok daha fazla miktarda
basklayc kontrol olduunu gstermektedir. Baz aratrmaclar akupunkturun oklu
analjezik sistemi aktive ettiini ve uyarlan arnn endojen opoidler gibi nrotransmiter
46
salnm sistemini dzenlediini gstermilerdir. Dier veri nropatik ardan

kaynaklanan hipotalamus profilindeki protein boaltmn normalletirdiini ileri
srmektedir (24). Kaptchukun makalesinde; bir tavandan akupunkturun etkilerini
cerepraspinal sv transferi yoluyla dier bir tavana transfer edilebildiini gsteren bir
aratrmadan bahsedilmektedir. Devam eden sorulara karn dier aratrmalar
akupunktur analjezisini doza bal yntemde naloxone (endorfin antogonisti) ile ters
olduunu gstermilerdir. Bir ok aratrma, tp topluluu tarafndan tamamlayc tp
sistemi iinde en ok gvenilen yntemin akupunktur olduunu gstermitir (38).
Geleneksel in Tbbna gre; bedende yaam gc enerjisini (chiyi) tayan bir
takm grlmez enerji yollar ya da meridyenler vardr. Bu yollar, doa olaylar, stres,
salksz beslenme, hayal krkl gibi olaylardan etkilenir ve tkandnda hastalklar
ortaya kar. Bazen bu tkankl amak ve salkl yaam gc enerjisinin sebestce
akn salamak iin akupunktur ve/veya akupresr kullanlr (64,77). Balca enerji
yollarnn byk ounluu kulaklar, eller ve ayaklarda olduu iin refleksoloji bunlar
bir ekilde uyaracaktr. Ancak, akupressrden farkl olarak refleksoloji tm
meridyenleri kapsamaz (77).
1.8.3. 4. Refleksolojinin Kullanm
Refleksolojinin Kullanld Alanlar
Refleksoloji, hem saln korunmas ve ykseltilmesinde, hemde baz
rahatszlklarn hafifletilmesinde yaygn olarak kullanlmaktadr:
Stres, anksiyete, depresyon, yorgunluk, uykusuzluk,
Migren, baars, srt ars,
Sempatik ve parasempatik sinir sisteminini ayarlamak ve fonksiyonunu
dzenlemek,
47
Romatizma, kas arlar ve spazm, eklem iltihaplanmalar,

Kabzlk, hazmszlk,
Sinzit, astm,
Baz riner sistem sorunlar,
Egzama, baz allerjiler gibi dermatolojik sorunlar,
Baklk sistemini glendirmek, enfeksiyon sresini ksaltmak,
Bulant ve kusmay rahatlatmak,
Kanser arlarn ve kemoterapinin yan etkilerini hafifletmek, yaam
kalitesini artrmak,
Menopoz, PMS, dismenore, doum (ary azaltmak veya artrmak, sevikal
dilatasyonu artrmak), postpartum dnemde uterus involsyonuna yardm ve
st salnmn kolaylatrmak (48,50,54,55,61,51,74,83)
Refleksolojinin Kullanlmasnn Sakncal Olduu Durumlar
Gebeliin ilk trimestiri, dk veye erken doum tehdidi, plasente previa,
antepartum hemoroji, pre-eklamsi,
Akut enfeksiyonlar ve ateli durumlar,
Derin ven trombozu,
Cerrahi durumlar, ak yaralarn olmas, tbbi aciller,
Maling melanom (48,50,81).
1.8.3. 5. Refleks Blgelerine Masaj Nasl Yaplr?
Reflek blgelerine masaj iin toplam be basma teknii vardr: Baparmak
hareketi, parmak hareketi, ovma hareketi, svazlama hareketi ve skma hareketi.
Bu hareketler kulaklara, ellere ve ayaklara ayn ekilde tatbik edilir. nemli olan
bu tekniin kime nasl uygulanacadr. Kiinin fiziki yaps, ya ve o andaki salk
48
durumu gz nnde bulundurulur. rnein iri yapl bir insana daha kuvvetli, zayf, yal
ve ocuklara ise normal ekilde basarak masaj yaplr. Tedavi, baparmak veya baka bir
parman kenaryla basn uygulayarak saat ynnde dndrlmesinden oluur. Bu
basn genellikle derindir ama ac verici olmak zorunda deildir. yi bir refleksolog ksa,
acsz seanslarn tekrarlanmasn, btn hastaln bir tek ac verici seans tedavisine
tercih eder. Basncn iddeti baslangta daha hafif tutulup tedavi ilerledikce artrlabilir.
Her seans 10 dakikadan 30 dakikaya kadar srer ve ka seansa ihtiya olaca kiinin
durumuna gre karar verilir (65,69,77,81). ekil 5de ayak refleksoloji masajndan
kesitsel fotoraflar verilmitir.
49
ekil 5: Ayak Refleksoloji Masajndan Kesitsel Fotoraflar

Kaynak: www.psikoakademi.com, 25.10.2006
Perimentrel distres iin; kulak, el ve ayaktaki over, uterus, hipofiz, adrenal bez,
bbrekler, solar pleksus, sempatik sinir sistemi, shen men ve hoku noktalarna manuel
bas ieren masaj yaplr. Masaj refleks noktalar ekil 6da gsterilmitir.
50
ekil 6: Perimentrel Distreste Manuel Bas in; Kulak, El ve Ayaktaki Refleks Noktalar:
1= over, 2= uterus, 3= hipofiz ve endokrin sistem, 4= solar pleksus, 5= adrenal bez, 6=
bbrekler, 7= sempatik sinir sistemi, 8= inlilerin kulaktaki Shen men noktas, 9= in meridyen
noktas hoku veya kaln barsak.
inlilerin ve franszlarn kulak noktalar emalarnda farkllklar vardr. Kulak resmi zerindeki
C; inlilerin sunumundan, F; Franszlarn sunumundan alnmtr.
Kaynak: Oleson T., Flocco W. (1993) Randomized Controlled Study Of Premestrual Symptoms Treated
With Ear, Hand, And Foot Reflexology, Obstetrics & Gynecology, 82, 6, December, 906-911.
51
BLM II
GERE VE YNTEM
2.1. ARATIRMANIN TP
Aratrma, perimestrel distresi olan ge kzlarda, kulaklar, eller ve ayaklardaki
refleks noktalarna refleksoloji masaj yaparak
refleksolojinin perimestrel distresi
hafifletmede etkinliini belirlemek zere randomize, kontroll ve deneysel bir aratrma

olarak planlanmtr.
2.2. ARATIRMANIN YER VE ZAMANI
Aratrma, Ege niversitesi Hemirelik Yksekokulunda yaplmtr. Veriler, 01
Ocak 2007-27 Mart 2008 tarihleri arasnda toplanmtr.
2. 3. ARATIRMANIN EVREN
Aratrma evrenini, Ege niversitesi Hemirelik Yksekokulu
2006-2007
retim ylnda 1., 2. ve 3. snflarda lisans renimi gren 585 kz renci

oluturmutur. Aratrma tamamlanmadan mezun olacaklar ve aratrma iin gerekli
olan iletiimin kopaca dncesiyle 4. snf renciler aratrma d braklmtr.
2. 4. ARATIRMANIN RNEKLEM
Aratrmann rneklemini, Ege niversitesi Hemirelik Yksekokulu 2006-2007
retim ylnda, 1., 2. ve 3. snflarda lisans renimi gren, menstrel distres ikayet
listesinin premenstrel ve menstrel blmlerinden ortanca puanlarn zerinde puan
alan, kriterlere uygun ve almay kabul eden 94 kz renci oluturmutur.
Aratrmaya Dahil Edilme Kriterleri unlardr :
1. Son alt aydr dzenli menstrasyon gren,
52
2. Menstrel siklusu 22-35 gn arasnda olan,

3. Menstrasyon sresi yedi gnden uzun olmayan,
4. Oral kontraseptif ya da RA kullanmayan,
5. Jinekolojik sorunu olmayan,
6. Psikiyatrik sorunu olmayan,
7. Daha nce perimenstrel distres tedavisi almam olan,
8. Son aydr kronik bir rahatszl olmayan ve byk bir operasyon
geirmeyen kz renciler aratrmaya dahil edilmilerdir.
Premenstrel, menstrel ve menstrasyon sonras dnem puanlar eit olanlar ve
menstrasyon sonras dnem puanlar yksek olan olgular rnekleme dahil edilmemitir.
Aratrma sresince, jinekolojik, psikiyatrik bir sorunu ortaya kan ya da mentrel
siklusu etkileyecek herhangi bir tedavi alan olgular alma d braklmtr (ekil 7).
2.5. VER TOPLAMA YNTEM
2.5.1. VER TOPLAMA ARALARI
Veriler, alt aamada toplanmtr. Aratrmac tarafndan literatr bilgileri
dorultusunda hazrlanan, birinci ve daha sonraki uygulamalar iin ayr ayr hazrlanan
birey tantm formu (EK-I) ve birey izlem formu (EK-II) ile mentrel yaknmalarn
belirlenmesi amacyla Menstrel Distres ikayet Listesi (EK-III) kullanlmtr.
2.5.1.1. Birey Tantm Formu (EK I)
Konuya ilikin literatr nda aratrmac tarafndan hazrlanan birey tantm
formu blmden olumaktadr. rencilerin, sosyo-demorafik, obstetrik, menstrel
ve salk zelliklerini ve alkanlklarn sorgulayan 26 sorudan olumaktadr.
53
2.5.1.2. Birey zlem Formu (EK II)

rencilerin, obstetrik, menstrel, salk zelliklerindeki ve alkanlklarndaki
deiiklikleri izlemek amacyla hazrlanm 16 sorudan olumaktadr.
2.5.1.3. Menstrel Distres ikayet Listesi (EK III)
Kadnlarn menstrel yaknmalarnn saptanmas amacyla kullanlan Menstrel
Distres ikayet Listesi (Menstruel Distress Questionnaire-MDQ), 1968de Mossun
gelitirdii bir lektir. Bu konuda yaplm aratrmalarda en yaygn kullanlan lektir
(22,32,35,42,66). Trke geerlilik ve gvenirlilii Kzlkaya N. tarafndan (1994)
yaplarak Trkiyede kullanma kazandrlmtr (43).
Rudolf H. Moss tarafndan gelitirilen lek 47 semptom iermekte ve
retrosprektif olarak doldurulmaktadr. Bu 47 semptomdan oluan liste, sekiz alt
semptom grubundan olumutur. Bunlar; ar, su retansiyonu, otonomik reaksiyon,
negatif duygulanm, konsantrasyon bozukluu, davran deiiklii, canlanma ve
kontroldr. ikayetler, premenstrel, menstrel ve menstrasyon sonras dnem iin
ayr ayr olarak 5 basamakl lek ile 0 dan 4e kadar puanlanmaktadr.
0- belirti yok
1- az
2- orta iddette
3- iddetli
4- ok iddetli, olarak ifade edilmektedir.
Menstrel Distres ikayet Listesinde Yer Alan Menstrel Semptomlar
ARI
Kaslarda gerginlik, sertleme
Ba ars
54
Karn ars-kramplar
Srt-bel ars
Yorgunluk
Genel krklk-arlar
SU RETANSYONU
Kilo alma
Ciltte leke, sivilce
Memelerde ar ya da hassasiyet
Karnda, memelerde ime
OTONOMK REAKSYON
Ba dnmesi, baygnlk hissi
Souk terleme
Bulant-kusma
Ate basmas
NEGATF DUYGULANIM
Yalnzlk
Anksiyete (sknt)
Ruhsal (mood) deiiklikler
Alama
Ar hassaslk, alnganlk
Gerginlik
zgn, hznl olma (depresyon)
Ar hareketler (abuk parlama)
55
KONSANTRASYON BOZUKLUU
Uykusuzluk
Unutkanlk
Sersemlik
Kararszlk
Zihni bir noktaya toplamada glk
Dikkat dankl, dalgnlk
Dikkatsizlik sonucu oluan kk kazalar
Hareketlerde uyum yetersizlii
DAVRANI DEKLKLER
Eitim ya da alma gcnde azalma
Yataktan kmak istememe, yatakta kalma
Evden dar kamama, ie gidememe
Sosyal etkinliklerden kanma
Verimlilikte azalma
CANLANMA
Ar sevgi ifadesi
Dzenli, derli toplu olma
Heyacanl, telal olma
yi, mutlu olma duygusu,
Enerji ve hareketlilikte art
KONTROL
Boulma, bunalma hissi
Gs ars,
56
Kulak nlamas, uultu

arpnt
Ekstremitelerde karncalama ve duyu kayb
Gzde uumalar, bulank grme
GRUPLANDIRILAMAYAN: tah artmas
Menstrel Distres ikayet Listesinin Geerlilik ve Gvenirlilii
Kzlkaya 1994 ylnda Menstrel Distres ikayet Listesinin ierik geerliliini
uzman gr alarak test etmitir. Kzlkayann almasndaki gvenirlilik katsays
(cronbach alfa) deerleri 0.71 ile 0. 97 arasnda deimektedir (16,19,43)
Dakann 2000 ylnda yapm olduu almada toplam gvenirlilik
katasayslar (cronbach alfa deerleri) premenstrel dnem (0.95), menstrel dnem
(0.96) ve menstrasyon sonras dnem (0.90) olarak belirlenmitir (19).
eenin
2004
ylnda
yapm
olduu
almada
toplam
gvenirlilik
katasayslar (cronbach alfa deerleri) premenstrel dnem (0.94), menstrel dnem

(0.94) ve menstrasyon sonras dnem (0.90) olarak belirlenmitir (16).
Bu almada toplam gvenirlilik katsays (cronbach alfa) (0.94)menstrel
dnemlere gre gvenirlilik katasayslar (cronbach alfa deerleri) premenstrel dnem
(0.91), menstrel dnem (0.89) ve menstrasyon sonras dnem (0.92) olarak
belirlenmitir.
57
2.6. VERLERN TOPLANMASI
Birinci Aama (rneklem Seimi): Ege niversitesi Hemirelik Yksekokulunda

okuyan ve aratrmaya katlmay kabul eden 1., 2. ve 3. snf kz rencilere birey
tantm formu
ve Menstrel Distres ikayet Listesi doldurtulmu, toplam 585
renciden 400 kiiye ulalmtr. rneklem kriterlerine uygun olan formlar seilerek
237 kii belirlenmitir. Bu kiilerin, prementrel ve menstrel dnem ortanca puanlar
hesaplanmtr. Prementrel dnem ortanca puan; 37.0, mensrel dnem ortanca puan;
51.0, dier gnler ortanca puan; 12.0 olarak belirlenmitir. Ortanca puann zerinde
puan alan 94 renci rneklemi oluturmutur. rneklem grubuna giren renciler
listelenerek tesadfi saylar tablosuna gre 47 kiilik iki gruba ayrlmtr. Gruplar;
refleksoloji (deney) grubu ve NSAID tedavi grubu eklinde oluturulmutur.
kinci Aama: Her iki gruba giren renciler ile ayr ayr grlerek alma
hakknda bilgi verilmi ve yazl onaylar alnmtr. Aratrmaya devam etmeyi kabul
eden
rencilere, birey takip
formu
ve Menstrel Distres
ikayet Listesi
doldurtulmutur. Hemen sonrasnda; aratrmac tarafndan menstrel siklusa ve

perimenstrel distresi hafifletmeye ynelik hemirelik eitimi yaplmtr. Eitim
sonunda tekrar bakabilmeleri ve hatrlatc olmas iin hazrlanm basl materyal
verilmitir. Daha sonra menstrel sikluslar hesaplanarak
menstrasyonun bitimine
(siklusun 5-7.gnlerinde) gelecek ekilde grmek zere randevu verilmiir. Randevu

tarihinde ikinci lm yaplarak NSAID tedavi alacak grup E.. Salk Spor Daire
Bakanl reme Sal Blmne ynlendirilmitir. Orada salk kontrolleri
58
yaplarak tedavileri planlanmtr. Refleksoloji grubundaki rencilere aratrmac

tarafndan refleksoloji masajna balanmtr.
nc ve Drdnc Aama: NSAID tedavi grubundaki rencilerle iki siklus,

menstrasyonun bitimine (siklusun 5-7.gnlerinde) gelecek ekilde grlm,
danmanlk yaplm, birey izlem formu ve Menstrel Distres ikayet Listesi
doldurtulmutur. NSAID tedavi grubundaki rencilerler iki siklus tedavi sresinden
sonra takip edilmemitir.
Refleksoloji grubundaki rencilere menstrasyonun bitiminde (siklusun 57.gnlerinde) balamak zere, haftada bir defa, yarm saat sre ile kulaklar, eller ve
ayaklardaki uygun noktalara aratrmac tarafndan iki siklus sresince (sekiz seans)
refleksoloji masaj uygulanmtr. Refleksoloji masaj esnasnda renciler arkalarna
yaslanabilecekleri rahat bir koltukta oturmulardr. Ayaklarn refleksoloji ncesi
temizlii iin hazr paketlerde satlan slak havlular kullanlmtr. Refleksoloji masaj
esnasnda eller ve ayaklarda kayganl salamak iin bitkisel ya ieren bebek ya
kullanlmtr. Literatrde belirtildii gibi kiilerle scak ve hassas bir iletiim kurulmaya
allm ve masaj esnasndaki tepkilere ve mimiklere duyarl olunmutur. Hassas ya da
acyan alanlar hem refleksoloji masaj uygulanan kiilerin beden ifadelerinden hem de
kiiye sorularak belirlenmi ve daha sonra kaydedilmitir. letiim esnasnda ve
gzlemle elde edilen bilgiler bir defter tutularak kaydedilmitir. Bir sonraki seansta daha
nce kaydedilmi olan hassas ya da acyan alanlar kontrol edilmitir. Her iki siklusta
menstrasyonun bitiminde (siklusun 5-7.gnlerinde) birey takip formu ve Menstrel
Distres ikayet Listesi doldurtulmutur.
59
Beinci ve Altnc Aamada: Refleksoloji uygulamas kesildikten sonra takip eden

iki siklusta menstrasyonun bitiminde (siklusun 5-7.gnlerinde) refleksolojinin
etkinliinin devam edip etmediini lmek iin birey izlem formu ve Menstrel Distres
ikayet Listesi doldurtulmutur.
60
I. Aama: lk lm ve rneklem seimi

RNEKLEM (94)
Refleksoloji (47)
NSAID Tedavisi (47)
II. Aama:ki lm ve eitim

Aratrmaya Devam Eden
(32)
Aratrma D Kalan
(15)
Nedenler
-Salk problemi olan
*kronik sinzit
(1)
*menstrasyon dzensizlii
(2)
* polikistik over sendromu
(2)
* hormonal tedaviye balayan (2)
* Emotional Freedom Technique-EFT
(1)
- Aratrmaya katlmay kabul etmeyen
(7)
II. Aama: ki lm ve eitim

(41)
Aratrma D Kalan
(6)
Nedenler
-Salk problemi olan
*miren + kronik sinzit
(1)
- Aratrmaya katlmay kabul etmeyen
(5)
III. Aama:Refleksoloji uygulanan ilk

siklusun sonu ve nc lm
(31)
Aratrma D Kalan
(1 )
Nedenler
-Salk problemi olan
*ayak bileinde burkulma
(1)
III. Aama: NSAID kullanlan ilk

siklusun sonu ve nc lm
Aratrma D Kalan
Nedenler
-Salk problemi olan
*vajinal enfeksiyon
*mide lseri
-Grmeye gelmeyen
IV. Aama:Refleksoloji uygulanan

ikinci siklusun sonu, 4. lm (31)
(33)
(8 )
(1)
(1)
(6)
IV. Aama: NSAID kullanlan ikinci

siklusun sonu, 4. lm
(33)
V. Aama:Refleksoloji sonras ilk

siklusun sonu, 5.lm
(30)
Aratrma D Kalan
(1 )
Nedenler
*gebelik
(1)
VI. Aama:Refleksoloji sonras

ikinci siklusun sonu, 6.lm (30)
ekil 7: Veri Toplamada lem Basamaklar ve alma D Kalan Olgular
61
2.7. ARATIRMANIN BAIMLI VE BAIMSIZ DEKENLER

2.7.1. Baml Deikenler
rencilerin perimenstrel distres puanlar ve alt semptom grubu puanlar
baml deikenleri oluturmaktadr.
2.7.2. Bamsz Deikenler
rencilere ait sosyo-demografik zellikleri; snf, ya, beden kitle indeksi,
ikamet ettii yer ve medeni durumu, mestrel zellikleri; menar ya, siklus sresi ve
adet sresi, salk durumlar, alkanlklar; ay, kahve, kola, ikolata tketim miktar,
kullanlan tuz oran, tketilen yemek tr, sigara, alkol kullanma durumu, stresle baa
kma yntemleri, yaptklar egzersiz eidi ve skl, aldklar tedaviler ve
uygulanlacak refleksoloji masaj bamsz deikenleri oluturmaktadr.
2.8. VERLERN DEERLENDRLMES
Aratrmadan elde edilen verilerin analizi SPSS 11.0 paket proramnda
gerekletirilmitir.
Aratrmann amacna uygun olarak toplanan verilerin deerlendirilmesi iin
say, yzde dalm, gruplar aras homojen dalm etkileyen faktrlerde Ki-kare (ChiSquare) testi, Fishers ki kare nemlilik testi, saysal mler iin baml gruplardaki
iki e arasndaki farkn nemlilik testi (Paired Sample T Test), bamsz gruplarda iki
ortalama arasndaki farkn nemlilik testi (Independent Sample T Test) ve Mestrel Distres
ikayet Listesinin gvenirlilik analizi (cronbach alfa) kullanlmtr. statistik analizler
sonucunda P deeri 0.05in altnda ise anlaml olarak kabul edilmitir(58,68)
2.9. SRE VE OLANAKLAR
Aratrma Nisan-Ekim 2006 tarihleri arasnda planlanm, 10 Kasm 2006da tez
nerisi olarak kabul edilmitir. Gerekli izinler alndktan sonra aratrmac tarafndan
62
Ocak-ubat 2007 tarihleri arasnda aratrmann rneklemini semek zere veri

toplanmtr. Mart 2007de I. tez izleme toplants yaplmtr. Mart 2007de aratrma
verileri toplanmaya balanm, Aralk 2007de II. tez izleme toplants yaplm ve Mart
2008 tarihinde aratrma verileri toplanmas bitirilmitir. Verilerin analizi Nisan-Mays
2008 tarihlerinde yaplm ve Haziran 2008de III. tez izleme toplants yaplmtr.
Rapor yazm ve teslimi Temmuz-Austos 2008 tarihleri arasnda tamamlanmtr.
almann planlanmasndan tez raporunun hazrlanmas ve sunumuna kadar olan
aratrma sreci etkinlikleri pert serimi olarak ekil 8de gsterilmitir.
2.10. ETK AIKLAMALAR
Aratrmann yrtlebilmesi iin Ege niversitesi Hemirelik Yksekokulu Etik
Kurulundan (EK VI) ve Ege niversitesi Hemirelik Yksekokulu Mdrlnden
(EK VII) izin alnmtr.
Birnci aamada veri toplamadan nce rencilere aratrmann amac ve
formlarn ierii hakknda aklamalarda bulunulup, katlmlar iin szl onamlar
alnm ve ikinci aamada tedavilere geilecei iin rencilere etik kurul onayl
bilgilendirilmi onam belgesi imzalatlmtr (EK IV, V).
63
FALYETLER
04.06
10.06
11.06
11.06
12.06
01.07
02.07
03.07
03.07
12.07
12.07
12.07
03.08
04.08
05.08
06.08
07.08
08.08
Literatr nceleme ve Konu

Seimi
Tez nerisi
Tez Uygulamas in
zinlerin Alnmas
Veri Toplama (rneklem
Seimi)
I. Tez zleme Toplants
Veri Toplama devam
II. Tez zleme Toplants
Veri Toplama devam
Verilerin Analizi ve
Deerlendirilmesi
III. Tez zleme Toplants
Rapor Yazm ve Sunumu
ekil 8: Aratrmann Zamanlamas
64
BLM III
BULGULAR
Bu blmde; rencilerin tantc zelliklerine, alkanlklarna, refleksoloji ve
NSAID grubu
rencilerin menstrel dnemlere gre tedavi srecindeki menstrel
distres ikayet listesinden aldklar puan ortalamalar ve puan ortalamalarnn tedavi

sreci ve gruplar aras ilikilerine ynelik bulgular sunulmutur.
3.1. RENCLERN TANITICI ZELLKLERNE LKN BULGULAR
Tablo 4: rencilerin Sosyodemografik zelliklerine Gre Dalm
ZELLKLER
Snf
1. Snf
2. Snf
3. Snf
REFLEKSOLOJI
GRUBU
Say
Yzde
7
10
14
22.6
32.3
45.1
X2 = 2.27
Ya Grubu
18-20 Ya
21-29 Ya
45.2
54.8
14
17
X2 = 0.21
kamet Yeri
Evde ailesi ile birlikte
Evde
arkada/akrabalar ile
birlikte
Yurtta
9
15
9
27.3
45.4
27.3
SD=2
13
20
Say
16
25
23
Yzde
25.0
39.1
35.9
p=0.32
39.4
60.6
SD=1
27
37
42.2
57.8
p=0.64
25.8
25.8
10
7
30.3
21.2
18
15
28.1
23.4
15
48.4
16
48.5
31
48.5
29
2
93.5
6.5
SD=2
32
1
p=0.87
97.0
3.0
Fisher
TOPLAM
TOPLAM
8
8
X2 = 0.25
Medeni Durum
Bekr
Evli
NSAID
GRUBU
Say Yzde
31
61
3
95.3
4.7
p=0.60
100.0
33
100.0
64
100.0
65
rencilerin snflarna gre dalm incelendiinde; refleksoloji grubu

rencilerin %22.6snn birinci snfa, %32.3nn ikinci snfa, %45.1inin nc
snfa devam ettii belirlenmitir. Nonsteroidal Antienflamatuar la (NSAID) grubu
rencilerin %27.3nn birinci snfa, %45.4nn ikinci snfa, %27.3nn nc
snfa devam ettii bulunmutur. Tm snflar incelendiinde refleksoloji ve NSAID
gruplar arasnda anlaml fark bulunmamtr (X2 = 2.27, P=0.32 P>0.05).
rencilerin ya gruplarna gre dalm incelendiinde; yalar 18 ile 29
arasnda deien rencilerin ya ortalamas 21.011.77dir. Refleksoloji grubundaki
rencilerin ya ortalamas 21.031.72 olup, %45.2si 18-20 ya grubunda, %54.8i 2129 ya grubunda olduu belirlenmitir. NSAID grubu rencilerin ya ortalamas
21.001.85 olup, %39.4 18-20 ya grubunda, %60.6snn 21-29 ya grubunda olduu
bulunmutur. Tm ya gruplar incelendiinde refleksoloji ve NSAID gruplar arasnda
anlaml fark bulunmamtr (X2 = 2.21, P=0.64 P>0.05).
rencilerin ikamet yerlerine gre dalm incelendiinde; refleksoloji grubu
rencilerin %25.8i evde ailesi ile birlikte, %25.8i evde arkada/akrabalar ile birlikte,
%48.4nn yurtta ikamet ettii belirlenmitir. NSAID grubu rencilerin %30.3 evde
ailesi ile birlikte, %21.2si evde arkada/akrabalar ile birlikte, %48.5inin yurtta ikamet
ettii bulunmutur. kamet yerlerine gre incelendiinde refleksoloji ve NSAID gruplar
arasnda anlaml fark bulunmamtr (X2 =0.25, P=0.87 P>0.05).
rencilerin medeni durumlarna gre dalm incelendiinde; refleksoloji
grubu rencilerin %93.5inin bekar, %6.5inin evli, NSAID grubu rencilerin
%97.0sinin bekar, %3.0nn evli olduu belirlenmitir. Tm renciler incelendiinde
refleksoloji ve NSAID gruplar arasnda anlaml fark bulunmamtr (Fisher
p=0.60
P>0.05), (Tablo 4).

Tablo 5: rencilerin Beden Kitle ndekslerine Gre Dalm
Beden Kitle
REFLEKSOLOJI NSAID GRUBU
TOPLAM
ndeksi
GRUBU
Say
Yzde
Say
Yzde
Say
Yzde
Zayf
9
29.0
12
36.4
21
32.8
Normal kilo
22
71.0
20
60.6
42
65.6
iman
1
3.0
1
1.6
33
100.0
TOPLAM
31
100.0
64
100.0
X2 = 1.46
SD=2
p=0.48
66
Tablo 5de rencilerin beden kitle indekslerine gre dalm verilmitir.

Refleksoloji grubundaki rencilerin %29.0unun zayf, %71.1inin normal kiloda,
NSAID grubu rencilerin %36.4 zayf, %60.6s normal kiloda, % 3.0 iman
olduu bulunmutur. Refleksoloji ve NSAID gruplarndaki renciler beden kitle
indekslerine
gre
incelendiinde
aralarnda
istatistiksel
olarak
anlaml
fark
bulunmamtr (X2 =1.46, P=0.48 P>0.05).

3.2. RENCLERN ALIKANLIKLARINA LKN BULGULAR
Tablo 6: rencilerin Perimenstrel Distrese Ynelik Eitim ncesi Beslenme
ZELLKLER
Tercih Edilen Besin
Gruplar
Bitkisel gdalar
Bitkisel + Hayvansal
gdalar
Fast-food gdalar
REFLEKSOLOJ
GRUBU
Say
Yzde
22
2
7
X2 = 0.70
Yemeklerde Kullanlan
Tuz Miktar
Az ve Normal
21
Tuzlu ve ok tuzlu
10
X2 = 0.19
Gnlk ay, Kahve ve
Kola Tketimi
Drt bardak veya daha az
23
Be bardak veya daha
8
fazla
X2 =0.18
Gnlk ikolata
Tketimi
Hi tketmeyen
2
Gnde bir/haftada bir-iki
adet
7
Gnde iki adet veya daha
fazla
22
2
X = 1.11
TOPLAM
31
NSAID GRUBU
TOPLAM
Say
Yzde
Say
Yzde
23
4
69.7
12.1
45
6
70.3
9.4
6
22.5
SD=2
18.2
p=0.70
13
20.3
67.7
32.3
SD=1
24
9
72.7
27.3
p=0.66
45
19
70.3
29.7
74.2
25.8
26
7
78.8
21.2
49
15
76.6
23.4
71.0
6.5
SD=1
p=0.66
6.5
3.0
4.7
22.5
15.2
12
18.7
71.0
SD=2
27
81.8
p=0.57
49
76.6
100.0
33
100.0
64
100.0
67
rencilerin
perimenstrel
distrese
ynelik
eitim
ncesi
beslenme
alkanlklarna gre dalm Tablo 6da grlmektedir. Refleksoloji grubundaki

rencilerin %71.0inin,
NSAID grubu rencilerin %69.7sinin bitkisel gdalar,
refleksoloji grubundaki rencilerin %6.5inin , NSAID grubu rencilerin %12.1inin

bitkisel + hayvansal gdalar, refleksoloji grubundaki rencilerin %22.5inin, NSAID
grubu rencilerin %18.2sinin fast-food gdalar tercih ettikleri belirlenmitir.
Refleksoloji ve NSAID gruplarndaki renciler perimenstrel distrese ynelik eitim
ncesi tercih ettikleri besin gruplarna gre incelendiinde aralarnda istatistiksel olarak
anlaml fark bulunmamtr (X2 =0.70, P=0.70 P>0.05).
Refleksoloji grubundaki rencilerin % 67.7sinin yemeklerini
normal, %32.3nn tuzlu ve ok tuzlu
az tuzlu ve
yedikleri belirlenmitir. NSAID grubu
rencilerin % 72.7sinin yemeklerini az tuzlu ve normal, %27.3nn tuzlu ve ok

tuzlu yedikleri bulunmutur. Refleksoloji ve NSAID gruplarndaki renciler
yemeklerinde kullandklar tuz miktarna gre incelendiinde aralarnda istatistiksel
olarak anlaml fark bulunmamtr (X2 =0.19, P=0.66 P>0.05).
Refleksoloji grubundaki rencilerin %74.2sinin drt bardak veya daha az,
%25.8inin be bardak veya daha fazla, NSAID grubu rencilerin %78.8inin drt
bardak veya daha az, %21.2inin be bardak veya daha fazla gnlk ay, kahve ve kola
tkettikleri belirlenmitir. rencilerin gnlk ay, kahve ve kola tketimlerine gre
dalmlar incelendiinde; iki grup arasnda istatistiksel olarak anlaml fark
bulunmamtr (X2 =0.18, P=0.66 P>0.05).
Refleksoloji grubundaki rencilerin %6.5inin, NSAID grubu rencilerin
%3.0nn
hi
ikolata
tketmedikleri,
refleksoloji
grubundaki
rencilerin
%22.6snn, NSAID grubu rencilerin %15.2sinin gnde bir/haftada bir-iki adet

ikolata tkettikleri, refleksoloji grubundaki rencilerin %71.0inin, NSAID grubu
rencilerin %81.8inin gnde iki adet veya daha fazla ikolata tkettikleri
belirlenmitir. Her iki grupta da gnde iki adet veya daha fazla ikolata tketenlerin
oran daha fazla olmakla birlikte iki grup arasnda istatistiksel olarak anlaml fark
bulunmamtr (X2 =1.11, P=0.66 P>0.57).
68
Tablo 7: rencilerin Perimenstrel Distrese Ynelik Eitim Sonras Beslenme

REFLEKSOLOJ
GRUBU
Say
Yzde
ZELLKLER
Tercih Edilen Besin
Gruplar
Bitkisel gdalar
Bitkisel + Hayvansal
gdalar
Fast-food gdalar
22
2
7
X2 = 1.02
Yemeklede
KullanlanTuz Miktar
Az ve Normal
25
Tuzlu ve ok tuzlu
6
X2 = 0.03
Gnlk ay, Kahve ve
Kola Tketimi
Drt bardak veya daha az
24
Be bardak veya daha
7
fazla
X2 =0.57
Gnlk ikolata
Tketimi
Hi tketmeyen
10
Gnde bir/haftada bir-iki
adet
17
Gnde iki adet veya daha
fazla
4
2
X = 1.58
TOPLAM
rencilerin
31
perimenstrel
NSAID GRUBU
TOPLAM
Say
Yzde
Say
Yzde
71.0
6.5
24
4
72.7
12.1
46
6
71.8
9.4
22.5
SD=2
15.2
p=0.59
12
18.8
80.6
19.4
SD=1
26
7
78.8
21.2
p=0.85
51
13
79.7
20.3
77.4
22.6
28
5
84.8
15.2
52
12
81.2
18.8
SD=1
p=0.44
32.3
24.2
18
28.1
54.8
21
63.7
38
59.4
12.9
SD=2
12.1
p=0.74
12.5
100.0
33
100.0
64
100.0
eitim
sonras
beslenme
distrese
ynelik
alkanlklarna gre dalm Tablo 7de grlmektedir. Refleksoloji grubundaki

rencilerin %71.0inin,
NSAID grubu rencilerin %72.7sinin bitkisel gdalar,
refleksoloji grubundaki rencilerin %6.5inin , NSAID grubu rencilerin %12.1inin

bitkisel + hayvansal gdalar, refleksoloji grubundaki rencilerin %22.5inin, NSAID
grubu rencilerin %15.2sinin fast-food gdalar tercih ettikleri belirlenmitir.
Refleksoloji ve NSAID gruplarndaki renciler perimenstrel distrese ynelik eitim
69
sonras tercih ettikleri besin gruplarna gre incelendiinde aralarnda istatistiksel olarak
anlaml fark bulunmamtr (X2 =0.70, P=0.70 P>0.05).
Refleksoloji grubundaki rencilerin % 80.6snn yemeklerini
normal, %19.4nn tuzlu ve ok tuzlu
az tuzlu ve
yedikleri belirlenmitir. NSAID grubu
rencilerin % 78.8inin yemeklerini az tuzlu ve normal, %21.2sinn tuzlu ve ok tuzlu

yedikleri bulunmutur. Refleksoloji ve NSAID gruplarndaki renciler yemeklerinde
kullandklar tuz miktarna gre incelendiinde aralarnda istatistiksel olarak anlaml
fark bulunmamtr (X2 =0.03, P=0.85 P>0.05).
Refleksoloji grubundaki rencilerin %77.4nn drt bardak veya daha az,
%22.6snn be bardak veya daha fazla, NSAID grubu rencilerin %84.8inin drt
bardak veya daha az, %15.2inin be bardak veya daha fazla gnlk ay, kahve ve kola
tkettikleri belirlenmitir. rencilerin gnlk ay, kahve ve kola tketimlerine gre
dalmlar incelendiinde; iki grup arasnda istatistiksel olarak anlaml fark
bulunmamtr (X2 =0.57, P=0.44 P>0.05).
Refleksoloji grubundaki rencilerin %32.3nn, NSAID grubu rencilerin
%24.2sinin
hi
ikolata
tketmedikleri,
refleksoloji
grubundaki
rencilerin
%54.8ininn, NSAID grubu rencilerin %63.6snn gnde bir/haftada bir-iki adet

ikolata tkettikleri, refleksoloji grubundaki rencilerin %12.9unun, NSAID grubu
rencilerin %12.1inin gnde iki adet veya daha fazla ikolata tkettikleri
belirlenmitir. Her iki grupta da eitim sonucunda gnlk ikolata tketiminde ciddi bir
azalma olmutur, azalma iki grup arasnda istatistiksel olarak anlaml fark
oluturmamtr (X2 =1.11, P=0.66 P>0.57).
70
Tablo 8: rencilerin Sigara ve Alkol Alkanlklarna Gre Dalm

Sigara ve Alkol
Alkanlklar
REFLEKSOLOJI
GRUBU
NSAID GRUBU
TOPLAM
Say
Yzde
Say
Yzde
Say
Yzde
Sigara me Durumu
en
meyen
4
27
12.9
87.1
3
30
9.1
90.9
7
57
10.9
89.1
TOPLAM
31
100.0
33
100.0
64
100.0
Fisher
ilen Miktar*
Gnde 10 adet veya daha
az
Gnde 11 adet veya daha
fazla
ilen Sre*
Bir yl
Be yl
Sekiz yl
TOPLAM
Alkol Kullanma Durumu
Kullanmayan
ok nadir kullanan
TOPLAM
p=0.70
2
2
50.0
50.0
3
-
100.0
-
5
2
71.4
28.6
1
2
1
25.0
50.0
25.0
3
-
100.0
-
1
5
1
14.3
71.4
14.3
100.0
100.0
100.0
29
2
93.5
6.5
30
3
90.9
9.1
59
5
92.2
7.8
31
100.0
33
100.0
64
100.0
Fisher
p=1.00
* ilen sigara miktar ve iilen sre sigara kullananlar zerinden hesaplanmtr (n=7)
rencilerin sigara ve alkol alkanlklarna gre dalm incelendiinde;

refleksoloji grubundaki rencilerin %12.9unun sigara itii, %87.1inin sigara
imedikleri belirlenmitir. NSAID grubu rencilerin %9.1inin sigara itii,
%90.9unun sigara imedikleri bulunmutur. Tm renciler incelendiinde refleksoloji
ve NSAID gruplar arasnda anlaml fark bulunmamtr (Fisher P=0.70
P>0.05).
Sigara ienler arasnda; refleksoloji grubundaki rencilerin %50.0sinin gnde 10 adet

veya daha az, %50.0sinin gnde 11 adet veya daha fazla, NSAID grubu rencilerin ise
%100.0nn gnde 10 adet veya daha az sigara itikleri belirlenmitir. Refleksoloji
grubundaki rencilerin %25.0inin bir yldr, %50.0sinin be yldr, %25.0inin sekiz
yldr, NSAID grubu rencilerin ise %100.0nn be yldr sigara itikleri
71
bulunmutur. Sigara kullanmnn ok az, alkol kullanmnn yok denecek kadar az

olduu
gzlenmitir.
Refleksoloji
grubundaki
rencilerin
%93.5inin
alkol
kullanmad, %6.5inin ok nadir alkol kulland, NSAID grubu rencilerin

%90.9unun alkol kullanmad, %9.1inin ok nadir alkol kulland belirlenmitir.
Alkol kullanm asndan refleksoloji ve NSAID gruplar arasnda anlaml fark
bulunmamtr (Fisher P=1.00 P>0.05), (Tablo 8).
Tablo 9: rencilerin Stresle Baa kmak in Kullandklar Yntemlere Gre
Dalm
Stresle Baa kmak in
Yntem Kullanm
REFLEKSOLOJI
GRUBU
NSAID GRUBU
TOPLAM
Say
Yzde
Say
Yzde
Say
Yzde
Yntem Kullanm
Evet
Hayr
14
17
45.2
54.8
16
17
48.5
51.5
30
34
46.9
53.1
TOPLAM
31
100.0
33
100.0
64
100.0
X =0.07
Kullanlan Yntemler*
Spor faaliyetleri
Psikolojik rahatlama
faaliyetleri
Sosyal destek almak
Yalnz kalmak
TOPLAM
SD=1
p=0.79
1
6
7.1
42.9
4
8
25.0
50.0
5
14
16.7
46.6
4
3
28.6
21.4
1
3
6.2
18.8
5
6
16.7
20.0
14
100.0
16
100.0
30
100.0
* Stresle baa kmak iin kullanlan yntemler kullananlar zerinden hesaplanmtr (n=30)
rencilerin stresle baa kmak iin bir yntem kullanp kullanmadklar

sorgulandnda; refleksoloji grubundaki rencilerin %54.8inin, NSAID grubundaki
rencilerin %51.5inin hayr dedii belirlenmitir. Evet diyenlerin refleksoloji
grubunda %42.9, NSAID grubunda %50.0 ile ounluu psikolojik rahatlama
faaliyetleri kullandklarn belirtmilerdir. rencilerin stresle baa kmak iin bir
yntem kullanma durumlarna gre dalmlar incelendiinde; iki grup arasnda
istatistiksel olarak anlaml fark bulunmamtr (X2 =0.07, P=0.79 P>0.05), (Tablo 9).
72
Tablo 10: rencilerin Dzenli Olarak Yaptklar Spor/Egzersiz Faaliyetlerine

Gre Dalm
Spor/Egzersiz
Faaliyetleri
REFLEKSOLOJI
GRUBU
NSAID GRUBU
Say
Yzde
Say
Yzde
Say
Yzde
Spor/Egzersiz Yapma
Durumu
Yapan
Yapmayan
8
23
25.8
74.2
12
21
36.4
63.6
20
44
31.3
68.8
TOPLAM
31
100.0
33
100.0
64
100.0
61.5
10
47.6
X2 =0.82
SD=1
TOPLAM
p=0.36
Spor/Egzersiz Yapma
Skl*
Her gn veya haftada
gn
Haftada bir veya iki gn
25.0
75.0
38.5
11
52.4
TOPLAM
100.0
13
100.0
21
100.0
Fisher
p=0.18
* Spor/Egzersiz yapma skl yapanlar zerinden hesaplanmtr (n=21)
rencilerin dzenli olarak yaptklar spor/egzersiz faaliyetlerine gre dalm

incelendiinde; refleksoloji grubundaki rencilerin %74.2inin, NSAID grubundaki
rencilerin %63.6snn spor/egzersiz yapmadklar, yapanlarn da yeterli sklkta
yapmadklar belirlenmitir. Refleksoloji grubundaki renciler %75.0inin, NSAID
grubundaki renciler %38.5inin haftada bir veya iki gn spor/egzersiz yaptklarn
ifade etmilerdir. rencilerin dzenli olarak yaptklar spor/egzersiz yapma durumu
veya skl acsndan iki grup arasnda istatistiksel olarak anlaml fark bulunmamtr
(X2 =0.82, P=0.36 P>0.05), (Fisher p=0.18),
(Tablo 10).
73
3.3. GRUPLARIN MENSTREL DSTRES KAYET LSTESNDEN ALDIKLARI
PUAN ORTALAMALARININ
NCELENMES
Tablo 11: Refleksoloji Grubunun Menstrel Dnemlerine Gre Refleksoloji ncesi, Uygulamas ve Sonras Dnemlerde
Menstrel Distres ikayet Listesinden Aldklar Puan Ortalamalarnn Dalm
REFLEKSOLOJ GRUBU
UYGULAMA
SRECLER
Menstrel Dnem
n
_
X
SD
121.53
26.86
Premenstrel Dnem
P*
_
X
SD
107.03
35..91
P*
Menstrasyon Sonras
Dnem
_
X
SD
t
P*
Refleksoloji ncesi
(ki Siklus)
31
Refleksoloji
Uygulamas(ki Siklus)
31
64.96
39.36
58.87
34.78
16.45
17.35
Refleksoloji ncesi
(ki Siklus)
30
121.90
27.24
105.10
34.84
29.61
19.69
Refleksoloji Sonras
(ki Siklus)
30
60.08
43.63
50.65
44.33
12.43
18.54
Refleksoloji
Uygulamas(ki Siklus)
30
63.71
39.40
57.00
33.76
16.66
17.61
Refleksoloji Sonras
(ki Siklus)
30
7.94
8.13
0.76
60.08
43.63
0.00
29.14
7.99
0.00
8.09
0.44
1.30
50.65
44.33
19.54
0.00
0.00
0.20
12.43
4.33
0.00
4.86
0.00
2.51
0.01
18.54
*Paired Sample T Test
74
140
MDQ Puan Ortalamalar
120
100
Ref leksoloji ncesi
80
Ref leksoloji Uygulamas

60
Ref leksoloji Sonras
40
20
0
Menstrel Dnem
Premenstrel Dnem Menstrasyon Sonras

Dnem
Grafik 1: Refleksoloji Grubunun
Menstrel Dnemlerine Gre Refleksoloji
ncesi, Uygulamas ve Sonras Menstrel Distres ikayet Listesinden Aldklar

Puan Ortalamalarnn Grafik Dalm
Tablo 11 ve grafik 1de refleksoloji grubunun menstrel, premenstrel ve

menstrasyon sonras dnemlerde, menstrel distres ikayet listesinden refleksoloji
uygulamas sresince aldklar puan ortalamalarnn refleksoloji ncesi puan
ortalamalarndan daha dk olduu ve bunun istatistiksel olarak anlaml olduu
saptanmtr (P<0.05). Refleksoloji grubunun menstrel, premenstrel ve menstrasyon
sonras dnemlerde, menstrel distres ikayet listesinden refleksoloji sonras aldklar
puan ortalamalarnn refleksoloji ncesi puan ortalamalarndan daha dk olduu ve
bunun istatistiksel olarak anlaml olduu saptanmtr (P<0.05). Refleksoloji grubunun
menstrel ve premenstrel dnemlerde, menstrel distres ikayet listesinden refleksoloji
sonras aldklar puan ortalamalarnn refleksoloji uygulamas sresince aldklar puan
ortalamalarndan daha dk olduu fakat bunun istatistiksel olarak anlaml olmad
saptanmtr (P>0.05).
75
Tablo 12: Refleksoloji Grubunun Menstrel Dnemlerine Gre Refleksoloji ncesi, Uygulamas ve Sonras Menstrel Distres
ikayet Listesi Ar Alt Grubundan Aldklar Puan Ortalamalarnn Dalm
REFLEKSOLOJ ARI ALT GRUBU
UYGULAMA
SRECLER
Refleksoloji ncesi
(ki Siklus)
Refleksoloji
Uygulamas
(ki Siklus)
Menstrel Dnem
n
31
_
X
SD
20.04
4.73
7.08
Premenstrel Dnem
P*
_
X
SD
15.96
7.09
0.00
3.53
7.03
6.49
Refleksoloji ncesi
(ki Siklus)
30
20.00
4.80
Refleksoloji
Sonras(ki Siklus)
30
10.85
6.45
7.63
6.54
1.31
2.31
30
10.96
6.23
7.58
5.08
1.91
2.54
0.17
30
10.85
6.45
15.40
6.46
0.00
11.35
Refleksoloji
Uygulamas
(ki Siklus)
Refleksoloji Sonras
(ki Siklus)
5.58
2.92
31
6.95
8.03
P*
Menstrasyon Sonras
Dnem
_
X
SD
t
P*
0.00
6.18
0.86
-0.05
7.63
6.54
1.91
2.50
3.46
2.95
0.00
0.95
1.31
3.14
0.00
4.55
0.00
2.02
0.05
2.54
76
25
20
Refleksoloji ncesi
Refleksoloji Uygulamas
Refleksoloji Sonras
15
10
5
0
Menstrel Dnem
Premenstrel
Dnem
Menstrasyon
Sonras Dnem
Menstrel Distres ikayet Listesi Ar Alt

Tablo 12 ve grafik 2 de refleksoloji grubunun menstrel, premenstrel ve
menstrasyon sonras dnemlerde, menstrel distres ikayet listesi ar alt grubundan
refleksoloji uygulamas sresince aldklar puan ortalamalarnn refleksoloji ncesi puan
sonras dnemlerde, menstrel distres ikayet listesi ar alt grubundan refleksoloji
sonras aldklar puan ortalamalarnn refleksoloji ncesi puan ortalamalarndan daha
dk olduu ve bunun istatistiksel olarak anlaml olduu saptanmtr (P<0.05).
Refleksoloji grubunun menstrel, premenstrel ve menstrasyon sonras dnemde,
menstrel distres ikayet listesi ar alt grubundan refleksoloji uygulamas sresince
aldklar puan ortalamalar ile refleksoloji sonras puan ortalamalar arasnda istatistiksel
olarak anlaml fark olmad saptanmtr (P>0.05).
77
ikayet Listesi Su Retansiyonu Alt Grubundan Aldklar Puan Ortalamalarnn Dalm
UYGULAMA
SRECLER
n
Refleksoloji ncesi
(ki Siklus)
31
REFLEKSOLOJ SU RETANSYONU ALT GRUBU

Menstrasyon Sonras
Menstrel Dnem
Premenstrel Dnem
Dnem
_
_
_
X
X
X
SD
t
P*
SD
t
P*
SD
t
P*
11.40
3.97
13.58
5.91
4.63
0.00
1.58
5.70
1.77
0.00
Refleksoloji
Uygulamas
(ki Siklus)
31
6.56
4.42
8.88
5.04
0.91
1.20
Refleksoloji ncesi
(ki Siklus)
30
11.23
3.92
13.06
4.35
1.51
1.76
Refleksoloji Sonras
(ki Siklus)
30
7.45
4.69
7.58
4.80
0.70
1.29
Refleksoloji
Uygulamas
(ki Siklus)
30
6.33
4.30
8.56
4.80
0.88
1.20
Refleksoloji Sonras
(ki Siklus)
30
4.96
-1.83
7.45
4.69
0.00
8.07
0.07
1.53
7.58
4.80
0.00
0.13
0.70
3.22
0.00
2.90
0.00
0.93
0.35
1.29
78
16
14
12
10
Refleksoloji ncesi
8
6
Refleksoloji
Uygulamas
4
2
Refleksoloji
Sonras
Menstrel Dnem
Premenstrel Dnem
Menstrasyon Sonras
Dnem
Grafik 3: Refleksoloji Grubunun Menstrel Distres ikayet Listesi Su Retansiyonu

Alt Grubundan Aldklar Puan Ortalamalarnn Grafik Dalm
menstrasyon sonras dnemlerde, menstrel distres ikayet listesi su retansiyonu alt
grubundan refleksoloji uygulamas sresince aldklar puan ortalamalarnn refleksoloji
ncesi puan ortalamalarndan daha dk olduu ve bunun istatistiksel olarak anlaml
olduu saptanmtr (P<0.05). Refleksoloji grubunun menstrel, premenstrel ve
menstrasyon sonras dnemlerde, menstrel distres ikayet listesi su retansiyonu alt
grubundan refleksoloji sonras aldklar puan ortalamalarnn refleksoloji ncesi puan
sonras dnemlerde, menstrel distres ikayet listesi su retansiyonu alt grubundan
refleksoloji uygulamas sresince aldklar puan ortalamalar ile refleksoloji sonras puan
ortalamalar arasnda istatistiksel olarak anlaml fark olmad saptanmtr (P>0.05).
79
ikayet Listesi Otonomik Reaksiyon Alt Grubundan Aldklar Puan Ortalamalarnn Dalm
UYGULAMA
SRELER
Refleksoloji ncesi
(ki Siklus)
n
31
REFLEKSOLOJ OTONOMK REAKSYON ALT GRUBU

Menstrasyon Sonras
Menstrel Dnem
Premenstrel Dnem
Dnem
_
_
_
X
X
X
SD
t
P*
SD
t
P*
SD
t
P*
9.32
4.26
6.11
4.80
3.58
0.00
0.74
6.32
1.05
0.00
Refleksoloji
Uygulamas
(ki Siklus)
31
5.01
4.91
2.90
3.44
0.41
1.05
Refleksoloji ncesi
(ki Siklus)
30
9.38
4.32
5.90
3.44
0.76
1.06
Refleksoloji Sonras
(ki Siklus)
30
4.48
5.14
4.16
4.12
0.80
1.95
Refleksoloji
Uygulamas
(ki Siklus)
30
4.88
5.14
2.78
2.87
0.40
1.07
Refleksoloji Sonras
(ki Siklus)
30
5.12
0.57
4.48
5.14
0.00
2.46
0.56
-2.51
4.16
4.12
0.02
0.01
0.80
1.40
0.17
-0.09
0.92
-2.12
0.04
1.95
80
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
Refleksoloji ncesi
Refleksoloji Sonras
Menstrel Dnem
Premenstrel
Dnem
Menstrasyon
Sonras Dnem
Grafik 4: Refleksoloji Grubunun Menstrel Distres ikayet Listesi Otonomik

Reaksiyon Alt Grubundan Aldklar Puan Ortalamalarnn Grafik Dalm
Tablo 14 ve grafik 4de refleksoloji grubunun menstrel ve premenstrel
dnemlerde, menstrel distres ikayet listesi otonomik reaksiyon alt grubundan
(P<0.05) fakat bu farkn menstrasyon sonras dnemde istatistiksel olarak anlaml
olmad saptanmtr (P>0.05). Refleksoloji grubunun menstrel ve premenstrel
dnem menstrel distres ikayet listesi otonomik reaksiyon alt grubundan refleksoloji
dk olduu ve bunun istatistiksel olarak anlaml olduu (P<0.05) fakat bu farkn
menstrasyon sonras dnemde istatistiksel olarak anlaml olmad saptanmtr
(P>0.05). Refleksoloji grubunun menstrel dnem, menstrel distres ikayet listesi
otonomik reaksiyon alt grubundan refleksoloji uygulamas sresince aldklar puan
ortalamalar ile refleksoloji sonras puan ortalamalar arasnda istatistiksel olarak anlaml
fark olmad (P>0.05) fakat premenstrel ve menstrasyon sonras dnemde
refleksoloji sonras puan ortalamalarnda bir art olduu ve bu artn istatistiksel olarak
anlaml olduu saptanmtr (P<0.05).
81
Tablo 15: Refleksoloji Grubu rencilerin Menstrel Dnemlerine Gre Refleksoloji ncesi, Uygulamas ve Sonras
Menstrel Distres ikayet Listesi Negatif Duygulanm Alt Grubundan Aldklar Puan Ortalamalarnn Dalm
UYGULAMA
SRELER
Refleksoloji ncesi
(ki Siklus)
n
31
REFLEKSOLOJ NEGATF DUYGULANIM ALT GRUBU

Menstrasyon Sonras
Menstrel Dnem
Premenstrel Dnem
Dnem
_
_
_
X
X
X
SD
t
P*
SD
t
P*
SD
t
P*
25.00
6.90
25.40
7.76
8.06
0.00
5.25
7.44
4.14
0.00
Refleksoloji
Uygulamas
(ki Siklus)
31
13.25
8.88
13.25
8.88
3.17
4.08
Refleksoloji ncesi
(ki Siklus)
30
25.20
6.93
25.20
8.06
5.36
4.17
Refleksoloji Sonras
(ki Siklus)
30
11.58
9.56
4.16
4.12
2.38
4.10
Refleksoloji
Uygulamas
(ki Siklus)
30
12..91
8.82
12.91
8.82
3.18
4.15
Refleksoloji Sonras
(ki Siklus)
30
8.32
0.95
11.58
9.56
0.00
15.80
0.34
7.18
4.16
4.12
0.00
0.00
2.38
2.81
0.00
4.61
0.00
1.17
0.09
4.10
82
30
25
20
Refleksoloji ncesi
15
10
Refleksoloji Sonras
5
0
Menstrel Dnem
Premenstrel Dnem Menstrasyon Sonras

Dnem
Grafik 5: Refleksoloji Grubunun Menstrel Distres ikayet Listesi Negatif

Duygulanm Alt Grubundan Aldklar Puan Ortalamalarnn Grafik Dalm
menstrasyon sonras dnemlerde, menstrel distres ikayet listesi negatif duygulanm
alt grubundan refleksoloji uygulamas sresince aldklar puan ortalamalarnn
refleksoloji ncesi puan ortalamalarndan daha dk olduu ve bunun istatistiksel
olarak anlaml olduu saptanmtr (P<0.05). Refleksoloji grubunun menstrel,
premenstrel ve menstrasyon sonras dnemlerde, menstrel distres ikayet listesi
negatif duygulanm alt grubundan refleksoloji sonras aldklar puan ortalamalarnn
refleksoloji ncesi puan ortalamalarndan daha dk olduu ve bunun istatistiksel
olarak anlaml olduu saptanmtr (P<0.05). Refleksoloji grubunun menstrel ve
menstrasyon sonras dnemde menstrel distres ikayet listesi negatif duygulanm alt
grubundan refleksoloji uygulamas sresince aldklar puan ortalamalar ile refleksoloji
sonras puan ortalamalar arasnda istatistiksel olarak anlaml fark olmad (P>0.05)
fakat premenstrel dnemde refleksoloji sonras puan ortalamalarnn daha dk olduu
ve bunun istatistiksel olarak anlaml olduu saptanmtr (P<0.05).
83
ikayet Listesi Konsantrasyon Bozukluu Alt Grubundan Aldklar Puan Ortalamalarnn Dalm
UYGULAMA
SRELER
Refleksoloji ncesi
(ki Siklus)
Refleksoloji
Uygulamas
(ki Siklus)
n
31
REFLEKSOLOJ KONSANTRASYON BOZUKLUU ALT GRUBU

Menstrasyon Sonras
Menstrel Dnem
Premenstrel Dnem
Dnem
_
_
_
X
SD
t
P*
X
SD
t
P*
X
SD
t
P*
18.11
8.00
14.70
5.90
8.58
0.00
4.80
5.65
4.81
0.00
31
8.32
7.48
6.87
6.70
2.27
3.43
Refleksoloji ncesi
(ki Siklus)
30
18.13
8.13
14.40
8.55
4.96
4.81
Refleksoloji Sonras
(ki Siklus)
30
8.21
8.00
6.65
8.05
1.95
3.44
Refleksoloji
Uygulamas
(ki Siklus)
30
8.10
7.50
6.53
6.53
2.35
3.46
Refleksoloji Sonras
(ki Siklus)
30
5.94
-0.11
8.21
8.00
0.00
6.08
0.90
-0.14
6.65
8.05
0.00
0.88
1.95
3.42
0.00
3.52
0.00
1.05
0.30
3.44
84
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
Refleksoloji ncesi
Refleksoloji Sonras
Menstrel
Dnem
Premenstrel
Dnem
Menstrasyon
Sonras Dnem
Grafik 6: Refleksoloji Grubunun Menstrel Distres ikayet Listesi Konsantrasyon

Bozukluu Alt Grubundan Aldklar Puan Ortalamalarnn Grafik Dalm
Tablo 16 ve grafik 6da refleksoloji grubunun menstrel, premenstrel ve

menstrasyon sonras dnemlerde, menstrel distres ikayet listesi konsantrasyon
bozukluu
alt
grubundan
refleksoloji
uygulamas
sresince
aldklar
puan
ortalamalarnn refleksoloji ncesi puan ortalamalarndan daha dk olduu ve bunun

istatistiksel olarak anlaml olduu saptanmtr (P<0.05). Refleksoloji grubunun
menstrel, premenstrel ve menstrasyon sonras dnemlerde, menstrel distres ikayet
listesi konsantrasyon bozukluu alt grubundan refleksoloji sonras aldklar puan
listesi konsantrasyon bozukluu alt grubundan refleksoloji uygulamas sresince
olarak anlaml fark olmad saptanmtr (P>0.05).
85
ikayet Listesi Davran Deiiklikleri Alt Grubundan Aldklar Puan Ortalamalarnn Dalm
UYGULAMA
SRELER
Refleksoloji ncesi
(ki Siklus)
Refleksoloji
Uygulamas
(ki Siklus)
n
31
REFLEKSOLOJ DAVRANI DEKLKLER ALT GRUBU

Menstrasyon Sonras
Menstrel Dnem
Premenstrel Dnem
Dnem
_
_
_
X
X
X
SD
t
P*
SD
t
P*
SD
t
P*
16.14
4.67
10.06
6.13
4.94
0.00
2.12
6.21
2.29
0.00
31
8.85
7.01
4.46
4.60
0.72
1.25
Refleksoloji ncesi
(ki Siklus)
30
16.21
4.73
9.75
4.69
2.20
2.29
Refleksoloji Sonras
(ki Siklus)
30
7.55
6.82
3.45
4.83
0.41
1.26
Refleksoloji
Uygulamas
(ki Siklus)
30
8.83
7.13
4.30
4.58
0.75
1.26
Refleksoloji Sonras
(ki Siklus)
30
7.22
1.51
7.55
6.82
0.00
7.33
0.14
1.15
3.45
4.83
0.00
0.25
0.41
3.58
0.00
4.22
0.00
1.94
0.06
1.26
86
18
16
14
12
Refleksoloji ncesi
Refleksoloji Sonras
10
8
6
4
2
0
Menstrel
Dnem
Premenstrel
Dnem
Menstrasyon
Sonras Dnem
Menstrel Distres ikayet Listesi Davran
Deiiklikleri Alt Grubundan Aldklar Puan Ortalamalarnn Grafik Dalm

menstrasyon
sonras
dnemlerde,
deiiklikleri alt grubundan
menstrel distres
ikayet
listesi davran
refleksoloji uygulamas sresince aldklar puan

listesi davran deiiklikleri alt grubundan refleksoloji sonras aldklar puan
listesi davran deiiklikleri alt grubundan refleksoloji uygulamas sresince aldklar
puan ortalamalar ile refleksoloji sonras puan ortalamalar arasnda istatistiksel olarak
anlaml fark olmad saptanmtr (P>0.05).
87
ikayet Listesi Canlanma Alt Grubundan Aldklar Puan Ortalamalarnn Dalm
UYGULAMA
SRELER
Refleksoloji ncesi
(ki Siklus)
Refleksoloji
Uygulamas
(ki Siklus)
n
31
REFLEKSOLOJ CANLANMA ALT GRUBU

Menstrasyon Sonras
Menstrel Dnem
Premenstrel Dnem
Dnem
_
_
_
X
SD
t
P*
X
SD
t
P*
X
SD
t
P*
9.00
4.67
9.19
5.40
5.15
0.00
7.91
3.68
5.21
0.00
31
5.11
3.74
6.01
4.60
5.74
5.93
Refleksoloji ncesi
(ki Siklus)
30
9.25
4.53
9.46
5.00
8.05
5.24
Refleksoloji Sonras
(ki Siklus)
30
3.46
3.51
3.73
3.94
3.46
5.06
Refleksoloji
Uygulamas
(ki Siklus)
30
5.21
3.75
6.15
4.62
5.86
5.98
Refleksoloji Sonras
(ki Siklus)
30
6.50
2.51
3.46
3.51
0.00
5.96
0.01
3.25
3.73
3.94
0.00
0.00
3.46
2.49
0.01
4.72
0.00
2.98
0.00
5.06
88
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
Refleksoloji ncesi
Refleksoloji Sonras
Menstrel Dnem
Premenstrel
Dnem
Grafik 8: Refleksoloji Grubu
Menstrasyon
Sonras Dnem
rencilerin Menstrel Distres ikayet Listesi
Canlanma Alt Grubundan Aldklar Puan Ortalamalarnn Grafik Dalm

menstrasyon sonras dnemlerde, menstrel distres ikayet listesi canlanma alt
grubundan refleksoloji uygulamas sresince aldklar puan ortalamalarnn refleksoloji
ncesi puan ortalamalarndan daha dk olduu ve bunun istatistiksel olarak anlaml
olduu saptanmtr (P<0.05). Refleksoloji grubunun menstrel, premenstrel ve
menstrasyon sonras dnemlerde, menstrel distres ikayet listesi canlanma alt
grubundan refleksoloji sonras aldklar puan ortalamalarnn refleksoloji ncesi puan
sonras dnemlerde, menstrel distres ikayet listesi canlanma alt grubundan refleksoloji
sonras aldklar puan ortalamalarnn refleksoloji uygulamas sresince puan
saptanmtr (P<0.05).
89
ikayet Listesi Kontrol Alt Grubundan Aldklar Puan Ortalamalarnn Dalm
REFLEKSOLOJ KONTROL ALT GRUBU
UYGULAMA
SRELER
Refleksoloji ncesi
(ki Siklus)
Refleksoloji
Uygulamas
(ki Siklus)
Menstrel Dnem
n
31
_
X
SD
9.29
4.43
5.88
Premenstrel Dnem
P*
_
X
SD
8.40
4.68
0.00
P*
Menstrasyon Sonras
Dnem
_
X
SD
t
P*
2.12
4.63
2.69
0.00
31
3.69
3.70
4.20
3.99
0.70
1.82
Refleksoloji ncesi
(ki Siklus)
30
9.26
4.02
8.20
4.61
2.20
2.70
Refleksoloji Sonras
(ki Siklus)
30
3.40
4.02
3.56
4.56
0.70
1.77
Refleksoloji
Uygulamas
(ki Siklus)
30
3.60
3.73
4.03
3.93
0.73
1.85
Refleksoloji Sonras
(ki Siklus)
30
6.45
0.43
3.40
4.02
0.00
4.76
0.66
0.77
3.56
4.56
0.00
0.44
0.70
3.19
0.00
3.04
0.00
0.20
0.84
1.77
90
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
Refleksoloji ncesi
Refleksoloji Sonras
Menstrel
Dnem
Premenstrel
Dnem
Menstrasyon
Sonras Dnem
Grafik 9: Refleksoloji Grubunun Menstrel Distres ikayet Listesi Kontrol Alt

Tablo 19 ve grafik 9da refleksoloji grubunun menstrel, premenstrel ve

menstrasyon sonras dnemlerde, menstrel distres ikayet listesi kontrol alt grubundan
sonras dnemlerde, menstrel distres ikayet listesi kontrol alt grubundan refleksoloji
dk olduu ve bunun istatistiksel olarak anlaml olduu saptanmtr (P<0.05).
Refleksoloji grubunun menstrel, premenstrel ve menstrasyon sonras dnemlerde,
menstrel distres ikayet listesi kontrol alt grubundan refleksoloji uygulamas sresince
olarak
anlaml
fark
olmad
saptanmtr
(P>0.05).
91
Tablo 20: NSAID Grubunun Menstrel Dnemlerine Gre NSAID Tedavisi ncesi ve NSAID Tedavisi Sresince Menstrel
Distres ikayet Listesinden Aldklar Puan Ortalamalarnn Dalm
NSAID GRUBU
Menstrel Dnem
TEDAV SRELER
n
NSAID Tedavisi
ncesi
33
NSAID Tedavisi
33
_
X
SD
114.13
33.00
6.10
80.77
Premenstrel Dnem
P*
_
X
SD
98.19
32.92
0.00
42.21
38.46
4.92
73.56
42.91
P*
Menstrasyon Sonras
Dnem
_
X
SD
t
P*
26.12
0.00
6.81
21.62
0.00
23.01
Tablo 20de NSAID grubunun menstrel, premenstrel ve menstrasyon sonras dnemlerde, menstrel distres ikayet
listesinden NSAID tedavisi sresince aldklar puan ortalamalarnn NSAID tedavisi ncesi puan ortalamalarndan daha dk olduu
ve bunun istatistiksel olarak anlaml olduu saptanmtr (P<0.05).
92
Tablo 21: Menstrel Dnemlere Gre Tedavi ncesi Birinci ve kinci Sikluslarda Refleksoloji ve NSAID Gruplarnda
TEDAV NCES 1.SKLUS
Menstrel Dnem
GRUPLAR
n
REFLEKSOLOJ
GRUBU
31
NSAID GRUBU
33
_
X
SD
82.38
20.18
-0.17
81.42
Premenstrel Dnem
P*
_
X
SD
73.70
26.52
0.86
20.93
-0.49
70.75
23.69
P*
Menstrasyon Sonras
Dnem
_
X
SD
t
P*
15.26
0.62
20.65
28.60
19.63
16.41
16.21
1.73
0.08
0.82
0.41
TEDAV NCES 2.SKLUS

REFLEKSOLOJ
GRUBU
31
NSAID GRUBU
33
78.29
27.07
66.64
-1.98
65.42
31.43
0.05
24.81
-1.52
54.87
30.22
0.13
19.72
15.78
*Independent Sample T Test
Tablo 21 ve grafik 10da tedavisi ncesi birinci ve ikinci sikluslarda; menstrel, premenstrel ve menstrasyon sonras
dnemlerde refleksoloji grubu ile
NSAID grubunun menstrel distres ikayet listesinden aldklar puan ortalamalar arasnda
istatistiksel olarak anlaml bir fark olmad saptanmtr (P>0.05).
93
Tablo 22: Menstrel Dnemlere Gre Tedavi Sreci Birinci ve kinci Sikluslarda Refleksoloji ve NSAID Gruplarnn
TEDAV SREC 1.SKLUS
Menstrasyon Sonras
Menstrel Dnem
Premenstrel Dnem
GRUPLAR
Dnem
n
_
_
_
X
SD
t
P*
X
SD
t
P*
X
SD
t
P*
REFLEKSOLOJ
31
45.03 28.38
42.64
24.56
12.12 12.55
GRUBU
0.96
NSAID GRUBU
33
51.93
0.33
28.64
0.92
49.00
0.35
29.93
14.15
16.47
8.64
11.01
0.55
0.58
1.89
0.06
TEDAV SREC 2.SKLUS
REFLEKSOLOJ
GRUBU
31
NSAID GRUBU
33
39.87
26.56
32.45
2.39
57.66
32.45
25.07
0.02
2.40
49.12
29.96
0.01
14.93
15.08
Tablo 22 ve grafik 10da tedavisi sreci birinci siklusta; menstrel ve premenstrel dnem refleksoloji grubunun menstrel
distres ikayet listesinden aldklar puan ortalamalar NSAID grubunun puan ortalamalarndan daha dk olduu olmasna karn
aralarnda istatistiksel olarak anlaml bir fark olmad saptanmtr (P>0.05). Tedavisi sreci ikinci siklusta; menstrel dnem ve
premenstrel dnem refleksoloji grubunun menstrel distres ikayet listesinden aldklar puan ortalamalar NSAID grubunun puan
ortalamalarndan daha dk olduu ve bunun istatistiksel olarak anlaml olduu (P<0.05) fakat menstrasyon sonras dnemde
refleksoloji grubunun puan ortalamalar daha dk olmasna karn istatistiksel olarak anlaml bir fark olmad saptanmtr
(P>0.05).
94
90
80
70
Refleksoloji Grubu
60
50
NSAID Grubu
40
Anlamllk
30
20
10
1. Siklus
2. Siklus
Tedavi ncesi
1. Siklus
Menstrasyon
Sonras
Dnem
Premenstrel
Dnem
Menstrasyon
Sonras
Dnem
Menstrel
Dnem
Premenstrel
Dnem
Premenstrel
Dnem
Menstrasyon
Sonras
Dnem
Menstrel
Dnem
Premenstrel
Dnem
Menstrasyon
Sonras
Dnem
Menstrel
Dnem
Menstrel
Dnem
2. Siklus
Tedavi Sreci
Grafik 10: Menstrel Dnemlere Gre Tedavi Sreci Refleksoloji ve NSAID Gruplarnn
Menstrel Distres ikayet
Listesinden (MDQ) Aldklar Puan Ortalamalarnn Grafik Dalm
95
Menstrel Distres ikayet Listesi Ar Alt Grubundan Aldklar Puan Ortalamalarnn Dalm
GRUPLAR
n
REFLEKSOLOJ
GRUBU
31
NSAID GRUBU
33
ARI ALT GRUBU TEDAV SREC 1.SKLUS

Menstrasyon Sonras
Menstrel Dnem
Premenstrel Dnem
Dnem
_
_
_
X
SD
t
P*
X
SD
t
P*
X
SD
t
P*
7.80
4.60
5.67
0.46
8.33
3.86
0.64
4.55
1.32
1.05
6.81
1.70
0.29
4.70
1.46
2.26
1.19
2.08
0.26
0.79
1.19
0.23
TEDAV SREC 2.SKLUS
REFLEKSOLOJ
GRUBU
31
NSAID GRUBU
33
7.09
4.61
4.70
1.82
9.30
5.01
4.80
0.07
2.21
7.24
4.80
0.03
1.78
1.88
Tablo 23 ve grafik 11de tedavisi sreci birinci siklusta; menstrel, premenstrel ve menstrasyon sonras dnemlerde
refleksoloji grubu ile NSAID grubunun, menstrel distres ikayet listesi ar alt grubundan aldklar puan ortalamalar arasnda
istatistiksel olarak anlaml bir fark olmad saptanmtr (P>0.05). Tedavisi sreci ikinci siklusta; menstrel ve menstrasyon sonras
dnemlerde refleksoloji grubu ile NSAID grubunun menstrel distres ikayet listesi ar alt grubundan aldklar puan ortalamalar
arasnda istatistiksel olarak anlaml bir fark olmad (P>0.05) fakat premenstrel dnem refleksoloji grubunun puan ortalamalarnn
daha dk ve bunun istatistiksel olarak anlaml olduu saptanmtr (P<0.05).
96
10
9
8
7
6
Refleksoloji Grubu
5
4
NSAID Grubu
Anlamllk
2
1
0
Menstrel
Dnem
Premenstrel Menstrasyon Menstrel

Dnem
Sonras
Dnem
Dnem
1. Siklus
Premenstrel Menstrasyon
Dnem
Sonras
Dnem
2. Siklus
Grafik 11: Menstrel Dnemlere Gre Tedavi Sreci Birinci ve kinci Sikluslarda Refleksoloji ve NSAID Gruplarnn
Menstrel Distres ikayet Listesi Ar Alt Grubundan Aldklar Puan Ortalamalarnn Grafik Dalm
97
Menstrel Distres ikayet Listesi Su Retansiyonu Alt Grubundan Aldklar Puan Ortalamalarnn Dalm
GRUPLAR
n
REFLEKSOLOJ
GRUBU
31
NSAID GRUBU
33
SU RETANSYONU ALT GRUBU TEDAV SREC 1.SKLUS

Menstrasyon Sonras
Menstrel Dnem
Premenstrel Dnem
Dnem
_
_
_
X
X
X
SD
t
P*
SD
t
P*
SD
t
P*
4.54
3.30
6.19
1.05
5.33
3.41
0.29
2.63
0.70
0.12
6.30
1.00
0.90
3.77
0.96
1.18
0.41
0.76
0.94
0.34
2.28
0.2
TEDAV SREC 2.SKLUS

REFLEKSOLOJ
GRUBU
31
NSAID GRUBU
33
4.03
2.91
5.38
1.93
5.39
2.70
3.76
0.5
0.94
6.30
3.97
0.34
1.18
1.70
Tablo 24te tedavisi sreci birinci siklusta; menstrel, premenstrel ve menstrasyon sonras dnemlerde refleksoloji grubu ile
NSAID grubunun, menstrel distres ikayet listesi su retansiyonu alt grubundan aldklar puan ortalamalar arasnda istatistiksel olarak
anlaml bir fark olmad saptanmtr (P>0.05). Tedavisi sreci ikinci siklusta; menstrel, premenstrel ve menstrasyon sonras
dnemlerde refleksoloji grubu ile NSAID grubunun, menstrel distres ikayet listesi su retansiyonu alt grubundan aldklar puan
ortalamalar arasnda istatistiksel olarak anlaml bir fark olmad saptanmtr (P>0.05).
98
Menstrel Distres ikayet Listesi Otonomik Reaksiyon Alt Grubundan Aldklar Puan Ortalamalarnn Dalm
OTONOMK REAKSYON ALT GRUBU TEDAV SREC 1.SKLUS
Menstrasyon Sonras
Menstrel Dnem
Premenstrel Dnem
GRUPLAR
Dnem
n
_
_
_
X
SD
t
P*
X
SD
t
P*
X
SD
t
P*
REFLEKSOLOJ
3.41
2.09
0.29
31
3.63
2.35
0.82
GRUBU
0.27
NSAID GRUBU
33
3.66
0.78
3.55
1.05
2.78
0.29
2.85
0.39
0.89
0.25
0.68
0.48
0.93
0.46
0.64
TEDAV SREC 2.SKLUS

REFLEKSOLOJ
GRUBU
31
NSAID GRUBU
33
3.19
3.43
1.61
1.48
4.63
4.27
1.89
0.14
2.09
3.06
3.39
0.04
0.36
1.08
refleksoloji grubu ile NSAID grubunun, menstrel distres ikayet listesi otonomik reaksiyon alt grubundan aldklar puan ortalamalar
arasnda istatistiksel olarak anlaml bir fark olmad saptanmtr (P>0.05). Tedavisi sreci ikinci siklusta; menstrel ve menstrasyon
sonras dnemlerde refleksoloji grubu ile NSAID grubunun, menstrel distres ikayet listesi otonomik reaksiyon alt grubundan
aldklar puan ortalamalar arasnda istatistiksel olarak anlaml bir fark olmad (P>0.05), fakat premenstrel dnem refleksoloji grubu
rencilerin puan ortalamalarnn daha dk ve bunun istatistiksel olarak anlaml olduu saptanmtr (P<0.05).
99
4,5
Refleksoloji Grubu
4
3,5
NSAID Grubu
Anlamllk
2,5
2
1,5
1
0,5
0
Menstrel
Dnem
Dnem
Sonras
Dnem
1. Siklus
Menstrel
Dnem
Dnem
Sonras
Dnem
2. Siklus
Menstrel Distres ikayet Listesin Otonomik Reaksiyon Alt Grubundan Aldklar Puan Ortalamalarnn Grafik Dalm
100
Tablo 26: Menstrel Dnemlerine Gre Tedavi Sreci Birinci ve kinci Sikluslarda Refleksoloji ve NSAID Gruplarnn
Menstrel Distres ikayet Listesi Negatif Duygulanm Alt Grubundan Aldklar Puan Ortalamalarnn Dalm
GRUPLAR
n
REFLEKSOLOJ
GRUBU
31
NSAID GRUBU
33
NEGATF DUYGULANIM ALT GRUBU TEDAV SREC 1.SKLUS

Menstrasyon Sonras
Menstrel Dnem
Premenstrel Dnem
Dnem
_
_
_
X
SD
t
P*
X
SD
t
P*
X
SD
t
p*
9.12
6.92
9.80
1.44
11.48
5.87
0.15
6.15
2.25
1.20
11.81
2.88
0.23
7.35
2.81
3.90
1.83
2.70
0.65
0.51
1.37
0.17
TEDAV SREC 2.SKLUS

REFLEKSOLOJ
GRUBU
31
NSAID GRUBU
33
8.25
5.79
7.70
2.11
11.72
7.19
6.15
0.03
2.21
11.48
7.37
0.03
2.78
2.80
refleksoloji grubu ile NSAID grubunun, menstrel distres ikayet listesi negatif duygulanm alt grubundan aldklar puan ortalamalar
arasnda istatistiksel olarak anlaml bir fark olmad saptanmtr (P>0.05). Tedavisi sreci ikinci siklusta; menstrel ve premenstrel
dnemlerde refleksoloji grubunun menstrel distres ikayet listesi negatif duygulanm alt grubundan ald puan ortalamalar NSAID
grubunun puan ortalamalarndan daha dk olduu ve bunun istatistiksel olarak anlaml olduu (P<0.05) fakat menstrasyon sonras
dnemde refleksoloji grubunun puan ortalamalar daha dk olmasna karn istatistiksel olarak anlaml bir fark olmad saptanmtr
(P>0.05).
101
14
12
Refleksoloji Grubu
10
NSAID Grubu
Anlamllk
6
4
2
0
Menstrel
Dnem
Dnem
Sonras
Dnem
1. Siklus
Menstrel
Dnem
Dnem
Sonras
Dnem
2. Siklus
Menstrel Distres ikayet Listesin Negatif Duygulanm Alt Grubundan Aldklar Puan Ortalamalarnn Grafik Dalm
102
Menstrel Distres ikayet Listesi Konsantrasyon Bozukluu Alt Grubundan Aldklar Puan Ortalamalarnn Dalm
KONSANTRASYON BOZUKLUU ALT GRUBU TEDAV SREC 1.SKLUS
Menstrasyon Sonras
Menstrel Dnem
Premenstrel Dnem
GRUPLAR
Dnem
n
_
_
_
X
SD
t
P*
X
SD
t
P*
X
SD
t
P*
REFLEKSOLOJ
6.09
5.09
1.77
31
5.36
4.85
2.60
GRUBU
1.15
NSAID GRUBU
33
7.75
0.25
6.10
1.27
6.75
0.20
5.50
2.57
3.57
1.00
2.00
1.02
0.31
1.68
0.09
TEDAV SREC 2.SKLUS

REFLEKSOLOJ
GRUBU
31
NSAID GRUBU
33
4.45
4.95
3.54
3.10
9.18
6.98
4.28
0.00
0.12
6.84
5.61
0.01
2.12
3.16
refleksoloji grubu ile NSAID grubunun, menstrel distres ikayet listesi konsantrasyon bozukluu alt grubundan aldklar puan
ortalamalar arasnda istatistiksel olarak anlaml bir fark olmad saptanmtr (P>0.05). Tedavisi sreci ikinci siklusta; menstrel ve
premenstrel dnemlerde refleksoloji grubunun menstrel distres ikayet listesi konsantrasyon bozukluu alt grubundan ald puan
ortalamalarnn NSAID grubunun puan ortalamalarndan daha dk olduu ve bunun istatistiksel olarak anlaml olduu (P<0.05)
fakat menstrasyon sonras dnemde refleksoloji grubunun puan ortalamalarnn daha dk olmasna karn istatistiksel olarak
anlaml bir fark olmad saptanmtr (P>0.05).
103
10
9
8
Refleksoloji Grubu
7
6
NSAID Grubu
5
4
Anlamllk
3
2
1
0
Menstrel
Dnem
Dnem
Sonras
Dnem
1. Siklus
Menstrel
Dnem
Dnem
Sonras
Dnem
2. Siklus
Menstrel Distres ikayet Listesi Konsantrasyon Bozukluu Alt Grubundan Aldklar Puan Ortalamalarnn Grafik Dalm
104
Menstrel Distres ikayet Listesin Davran Deiiklikleri Alt Grubundan Aldklar Puan Ortalamalarnn Dalm
GRUPLAR
n
REFLEKSOLOJ
GRUBU
31
NSAID GRUBU
33
DAVRANI DEKLKLER ALT GRUBU TEDAV SREC 1.SKLUS

Menstrasyon Sonras
Menstrel Dnem
Premenstrel Dnem
Dnem
_
_
_
X
SD
t
P*
X
SD
t
P*
X
SD
t
P*
6.25
5.23
3.25
-0.06
6.18
3.39
0.95
4.77
0.51
1.41
4.60
0.88
0.16
4.18
0.84
1.82
0.41
1.14
0.91
0.36
1.54
0.12
TEDAV SREC 2.SKLUS

REFLEKSOLOJ
GRUBU
31
NSAID GRUBU
33
5.19
4.92
2.41
1.35
7.00
5.68
3.39
0.18
1.90
4.24
4.19
0.06
1.15
2.39
Tablo 28da tedavisi sreci birinci siklusta; menstrel, premenstrel ve menstrasyon sonras dnemlerde refleksoloji grubu ile
NSAID grubunun, menstrel distres ikayet listesi davran deiiklikleri alt grubundan aldklar puan ortalamalar arasnda
istatistiksel olarak anlaml bir fark olmad saptanmtr (P>0.05). Tedavisi sreci ikinci siklusta; Menstre, premenstrel ve
menstrasyon sonras dnemde refleksoloji grubu ile NSAID grubunun menstrel distres ikayet listesi davran deiiklikleri alt
grubundan aldklar puan ortalamalar arasnda istatistiksel olarak anlaml bir fark olmad saptanmtr (P>0.05).
105
Menstrel Distres ikayet Listesin Canlanma Alt Grubundan Aldklar Puan Ortalamalarnn Dalm
GRUPLAR
n
REFLEKSOLOJ
GRUBU
31
NSAID GRUBU
33
CANLANMA ALT GRUBU TEDAV SREC 1.SKLUS

Menstrasyon Sonras
Menstrel Dnem
Premenstrel Dnem
Dnem
_
_
_
X
SD
t
P*
X
SD
t
P*
X
SD
t
P*
3.54
2.80
4.41
0.75
4.12
3.40
0.45
3.26
4.32
-0.30
4.15
4.57
0.76
3.57
3.87
3.99
2.83
3.41
-0.41
0.68
1.36
0.17
TEDAV SREC 2.SKLUS

REFLEKSOLOJ
GRUBU
31
NSAID GRUBU
33
3.12
2.64
3.19
1.80
4.51
3.41
3.13
0.07
1.86
4.78
3.65
0.06
4.03
3.55
Tablo 29da tedavisi sreci birinci siklusta; menstrel, premenstrel ve menstrasyon sonras dnemlerde refleksoloji grubu ile
NSAID grubunun, menstrel distres ikayet listesi canlanma alt grubundan aldklar puan ortalamalar arasnda istatistiksel olarak
anlaml bir fark olmad saptanmtr (P>0.05). Tedavisi sreci ikinci siklusta; menstrel, premenstrel ve menstrasyon sonras
NSAID grubunun, menstrel distres ikayet listesi canlanma alt grubundan aldklar puan
106
Menstrel Distres ikayet Listesin Kontrol Alt Grubundan Aldklar Puan Ortalamalarnn Dalm
GRUPLAR
n
REFLEKSOLOJ
GRUBU
31
NSAID GRUBU
33
KONTROL ALT GRUBU TEDAV SREC 1.SKLUS

Menstrasyon Sonras
Menstrel Dnem
Premenstrel Dnem
Dnem
_
_
_
X
SD
t
P*
X
SD
t
P*
X
SD
t
P*
2.19
2.34
3.12
0.85
2.78
2.75
0.39
3.12
0.54
-0.09
3.06
1.38
0.92
2.95
0.57
1.39
0.32
0.97
0.07
0.93
0.99
0.32
TEDAV SREC 2.SKLUS

REFLEKSOLOJ
GRUBU
31
NSAID GRUBU
33
3.00
3.16
2.16
1.22
4.12
9.09
2.92
0.22
1.36
3.24
3.38
0.17
0.63
1.47
107
Tablo 30da tedavisi sreci birinci siklusta; menstrel, premenstrel ve

menstrasyon sonras dnemlerde refleksoloji grubu ile NSAID grubunun, menstrel
distres ikayet listesi kontrol alt grubundan aldklar puan ortalamalar arasnda
istatistiksel olarak anlaml bir fark olmad saptanmtr (P>0.05). Tedavisi sreci ikinci
siklusta; menstrel, premenstrel ve menstrasyon sonras dnemlerde refleksoloji grubu
ile NSAID grubunun, menstrel distres ikayet listesi kontrol alt grubundan aldklar
puan ortalamalar arasnda istatistiksel olarak anlaml bir fark olmad saptanmtr
(P>0.05)
BLM IV
TARTIMA
4.1.
RENCLERN
TANITICI
ZELLKLERNN
VE
ALIKANLIKLARININ NCELENMES
rencilerin ya gruplarna gre dalm incelendiinde; yalar 18 ile 29
arasnda deien rencilerin ya ortalamas 21.011.77dir. Refleksoloji grubu
rencilerin %48.4nn, NSAID grubu rencilerin %48.5inin yurtta ikamet ettii,
refleksoloji grubu rencilerin %93.5inin, NSAID grubu rencilerin %97.0sinin bekar
olduu, refleksoloji grubu rencilerin %100.0nn, NSAID grubu rencilerin
%97.0sinin zayf veya normal kiloda olduu bulunmutur.
rencilerin alkanlklar incelendiinde; refleksoloji grubu rencilerin
%71.0inin, NSAID grubu rencilerin %69.7sinin bitkisel gdalar tercih ettikleri,
refleksoloji grubundaki rencilerin % 67.7sinin, NSAID grubu rencilerin %
72.7sinin yemeklerini
az tuzlu ve normal tuzlu yedikleri, refleksoloji grubundaki
rencilerin %74.2sinin, NSAID grubu rencilerin %78.8inin drt bardak veya daha
az ay, kahve ve kola tkettikleri, refleksoloji grubundaki rencilerin %71.0inin,
NSAID grubu rencilerin %81.8inin gnde iki adet veya daha fazla ikolata tkettikleri
belirlenmitir. Refleksoloji grubundaki rencilerin
%87.1inin,
NSAID
grubu
rencilerin %90.9unun sigara imedikleri, refleksoloj grubundaki rencilerin

%93.5inin alkol kullanmad, %6.5inin ok nadir alkol kulland, NSAID grubu
rencilerin
%90.9unun alkol kullanmad, %9.1inin ok nadir alkol kulland
belirlenmitir. Sigara kullanmnn ok az, alkol kullanmnn yok denecek kadar az

olduu gzlenmitir.
rencilerin stresle baa kmak iin bir yntem kullanp kullanmadklar
sorgulandnda; refleksoloji grubundaki rencilerin %54.8inin, NSAID grubundaki
rencilerin %51.5inin hayr dedii belirlenmitir. Refleksoloji grubundaki rencilerin
%74.2inin, NSAID grubundaki rencilerin %63.6snn spor/egzersiz yapmadklar,
yapanlarn da yeterli sklkta yapmadklar bulunmutur.
Gruplar aras homojen dalm etkileyen faktrlerde Ki-kare (Chi-Square) testi
ve Fishers ki kare nemlilik testine baklm ve eitim ncesi ve sonras iki grup
arasnda istatistiksel olarak anlaml fark bulunmamtr (P>0.05)( Tablo 4, 5, 6, 7, 8, 9,
10).
4.2.
GRUPLARIN
MENSTREL
DSTRES
KAYET
LSTESNDEN
ALDIKLARI PUAN ORTALAMALARININ NCELENMES

Refleksoloji grubu renciler; menstrel, premenstrel ve menstrasyon sonras
dnemlerde; refleksoloji ncesi iki siklus, refleksoloji uygulanan iki siklus ve refleksoloji
sonras iki siklus sresince menstrel distres ikayet listesinden aldklar puan
ortalamalar asndan karlatrlmtr.
Refleksoloji grubunun menstrel, premenstrel ve menstrasyon sonras
dnemlerde, menstrel distres ikayet listesinden aldklar
puan ortalamalarnn,
refleksoloji uygulanan iki siklus sresince ve refleksolojiyi braktktan sonraki

siklusta
iki
refleksoloji ncesine gre daha dk olduu ve bunun istatistiksel olarak
anlaml olduu saptanmtr (P<0.05), (Tablo 11, Grafik 1). Bu bulgular Oleson ve
Flaccoun aratrmasna uygunluk gstermektedir (57). ki siklus sresince, (sekiz seans)

haftada yarm saat, kulaklar, eller ve ayaklarara refleksoloji masaj uygulamann
perimenstrel distresi hafiflettii sylenebilir. Menstrel dnem semptomlarnda %46.54,
premenstrel dnem semptomlarnda %44.99 azalma olmutur. Oleson ve Flacco iki
siklus sresince, her hafta yarm saat, kulaklar, eller ve ayaklarara refleksoloji masaj
uygulamlar ve premenstrel dnem semptomlarnda %46 azalma kaydetmilerdir (57).
Bu almann sonucu biraz daha dk olmasna karn onlarn deerlerine yakn bir
deerdir.
Refleksoloji grubunun menstrel ve premenstrel dnemlerde, aldklar puan
ortalamalarnn refleksoloji brakldktan sonraki iki siklusta da bir miktar daha de
devam ettii fakat bunun istatistiksel olarak anlaml olmad saptanmtr (P>0.05),
(Tablo 11, Grafik 1). Refleksoloji sonras iki siklusta da refleksolojinin etkinliinin
devam etmekte olduu sylenebilir. Oleson ve Flacconun aratrmasnda da refleksoloji
sonras etkinin devam ettii bulunmutur fakat puanlarda istatistiksel anlam olmayan bir
art kaydetmilerdir. (57). Bu aratrmada, Oleson ve Flacco ile ayn blgelere ayn
srede refleksoloji uygulanmasna karn farkl gruplarda ve farkl lm metoduyla
allmtr.
Refleksolojinin nasl alt kesin olarak ak deildir fakat literatrde plasebo
etki, tedavi etkileimi ve dokunma etkisinden elde edilen bir miktar rahatlamann
yapabileceinden ok daha byk fizyolojik etkiler gsterdii konusunda kesin ifadeler
vardr (57,65,75). Premenstrel sendromda plasebo etkinin %20den az olduu
bildirilmitir. Oleson ve Flacconun aratrmasnda yanl noktalara yaplan refleksoloji
yant %19 olarak kaydedilmitir (57). Habek ve arkadalarnn premenstrel sendrom
iin akupunkturla yaptklar aratrmalarnda %77.8 baar elde edilmi ve plasebo yant
%5.9 olarak kaydedilmitir (31). Bu aratrmada, premenstrel dnem semptomlarnda
%44.99 azalma olmutur. Aratrma sonucunda H1 hipotezi desteklenmitir.
Menstrel distres ikayet listesi 47 semptomdan ve sekiz alt semptom grubundan
olumaktadr. Bunlar; ar, su retansiyonu, otonomik reaksiyon, negatif duygulanm,
konsantrasyon bozukluu, davran deiiklii, canlanma ve kontroldr. Sekiz alt
semptom gurubunun refleksoloji uygulamas ile zaman iindeki deiimi ayr ayr analiz
edilmitir.
Ar alt grubu; kaslarda gerginlik- sertleme, ba ars, karn ars-kramplar,
srt-bel ars, genel krklk-arlar ve yorgunluk semptomlarn iermektedir.
Refleksoloji grubunun menstrel, premenstrel ve menstrasyon sonras dnemlerde, ar
alt grubundan aldklar puan ortalamalarnn, refleksoloji uygulanan iki siklus sresince
ve refleksolojiyi braktktan sonraki iki siklusta refleksoloji ncesine gre daha dk
olduu ve bunun istatistiksel olarak anlaml olduu saptanmtr (P<0.05), (Tablo 12,
Grafik 2). Fakat,
refleksoloji uygulamas sresince alnan puan ortalamalar ile
refleksoloji sonras puan ortalamalar arasnda istatistiksel olarak anlaml fark

bulunmamtr (P>0.05), (Tablo 12, Grafik 2). Menstrel dnem ar puanlarnda %43.36
azalma, premenstrel dnem ar puanlarnda %49.68 azalma olduu, premenstrel
dnem ar semptomlarnda daha fazla gerileme olduu gzlenmitir.
Refleksoloji
uygulamas ile arlarn hafifledii ve etkinin uygulama sonras da devam ettii

sylenebilir.
Literatrde, refleksolojinin kanser arsn anlaml derecede azaltt yer
almaktadr (25,61,65). Refleksolojinin sinir noktalarn belirli tekniklerle uyarmasnn
ortaya elektrokimyasal mesajlar kard, bu mesajlarn nronlar yardmyla ilgili

organlar uyard savunulmaktadr. Ayrca, masaj olduu iin cilt cilde temasn endorfin
ve dier beyin salglarnn salnmna yol at, bunun da arnn azalmasna yardmc
olduu ve iyilik hissini artrd gr vardr (65,69,75,83). Endorfinler nronlar aras
sinaptik mesafede impuls iletimini salayan trasmitter maddeler gurubundandr. (64).
laveten, ar kesici etki zel refleks noktalarna bask ile kap kontrol mekanizmasnn
altrlmasyla etkili bir ekilde elde edilmi olabilir (75).
Benzer etki
mekanizmalaryla alan, akupunktur, akupresr ve TENSle yaplm aratrmalarda

dismenore ve premenstrel arlarn azaltlmasnda baarl sonular elde edilmitir
(10,11,12,31,33,36,46,49,76,87)
Chang ve Jun niversite rencileriyle yaptklar aratrmalarnda, SP-6 noktasna
yaptklar 20 dakikalk akupresr sonucunda 30. dakikada istatistiksel olarak anlaml
dercede
dismenorenin
hafiflediini
ve
norepinefrin
seviyesinin
deitiini
belirlemilerdir (11). Yang ve Huang akupunkturun etkisini aratrmak iin labrotuvarda

farelerle yaptklar aratrmalarnda, akupunkturun dismenoreyi hafiflettiini bulmu ve
hormon reseptrleri zerine etkili olduu grne varmlardr (87).
Su retansiyonu alt grubu; kilo alma, ciltte leke-sivilce, memelerde ar ya da
hassasiyet,
karnda,
memelerde
ime
semptomlarn
iermektedir.
Literatrde
premenstrel dnemde en sk rastlanan somatik semptom olarak karnda ime ve

gslerde hassasiyet bildirilmektedir (3,8,16,19,42,71).
dnemlerde, su retansiyonu alt grubundan aldklar puan ortalamalarnn, refleksoloji
uygulanan iki siklus sresince ve refleksolojiyi braktktan sonraki
iki siklusta
refleksoloji ncesine gre daha dk olduu ve bunun istatistiksel olarak anlaml olduu
saptanmtr ( P<0.05). Buna karn, su retansiyonu alt grubundan refleksoloji uygulamas
sresince aldklar puan ortalamalar ile refleksoloji sonras puan ortalamalar arasnda
istatistiksel olarak anlaml fark bulunamamtr (P>0.05) (Tablo 13, Grafik 3). Menstrel
dnem su retansiyonu puanlarnda %42.45, premenstrel dnem su retansiyonu
puanlarnda %34.60 azalma olduu, premenstrel dnem su retansiyonu semptomlarnda
arnn aksine daha az gerileme olduu belirlenmitir.Bu durum, literatrle uyumludur
(32,42 ). Bu sonular dorultusunda; refleksoloji uygulamasnn su retansiyonu
semptomlarn azalttn ve etkinin refleksoloji uygulamas brakldktan sonraki iki
siklusta da devam ettii sylenebilir.
Otonomik reaksiyon alt grubu; ba dnmesi-baygnlk hissi, souk terleme,
bulant-kusma ve ate basmas semptomlarndan olumaktadr. Kzlkaya ve Cokunun
aratrmasnda, menstrel dnemde en fazla souk terleme ve ate basmas, premenstrel
dnemde ise ba dnmesi-baygnlk hissi ve ate basmas semptomlar olduu
belirlenmitir (42). Bu almann bulgularnda, otonomik reaksiyon semptomlarnn
menstrel dnemde en fazla, premenstrel dnemde biraz daha az, menstrasyon sonras
dnemde ise yok denecek kadar az olduu belirlenmitir (Tablo 14, Grafik 4). Otonomik
reaksiyon semptomlarnn menstrasyon sonras dnemde ok az olmas bu semptomlarn
perimenstrel semptomlar olmasnn kuvvetli bir kant olarak yorumlanmtr.
Refleksoloji grubunun menstrel ve premenstrel dnemlerinde, otonomik
reaksiyon alt grubundan aldklar puan ortalamalarnn, refleksoloji uygulanan iki siklus
sresince ve refleksolojiyi braktktan sonraki iki siklusta refleksoloji ncesine gre
daha dk olduu ve bunun istatistiksel olarak anlaml olduu saptanmtr (P<0.05),
fakat bu farkn menstrasyon sonras dnemde istatistiksel olarak anlaml olmad

bulunmutur (P>0.05 ), (Tablo 14, Grafik 4).
Menstrasyon sonras dnemde
semptomlarn ok az olmas nedeniyle beklendik bir sonu olarak yorumlanmtr.

Otonomik reaksiyon alt grubu puan ortalamalarnn, refleksolojiyi braktktan
sonraki
iki siklusta refleksoloji uygulanan
iki siklusa gre menstrel dnemde bir
deiim gstermedii (P>0.05) , fakat premenstrel dnemde bir art gsterdii ve bu

artn istatistiksel olarak anlaml olduu saptanmtr (P<0.05), (Tablo 15, Grafik 4).
Menstrel dnem otonomik reaksiyon puanlarnda %46.24, premenstrel dnem
otonomik reaksiyon puanlarnda %52.53 azalma olduu, premenstrel dnem otonomik
reaksiyon semptomlarnda daha fazla gerileme olduu gzlenmitir. Bu sonular
dorultusunda; refleksolojinin otonomik reaksiyon alt grubu semptomlarn azatt ve
uygulamann braklmas ile premenstrel semptomlarda bir art olduu sylenebilir. Bu
sonu literatr ile uyumludur (57).
Negatif duygulanm alt grubu; yalnzlk, anksiyete (sknt), ruhsal (mood)
deiiklikler, alama, ar hassaslk-alnganlk, gerginlik, zgn-hznl olma
(depresyon)
ve
ar
hareketler
(abuk
parlama)
semptomlarn
iermektedir.
Premenstrel sendromun psikolojik semptomlarnn, kadnlar en fazla tedavi arayna

gtren semptomlar olduu bildirilmitir. ubuk sinirlenme, depresyon ve anksiyete ilk
sralarda yer almaktadr (1,2,3,16,19,39,44,56)
dnemlerde, negatif duygulanm alt grubundan aldklar puan ortalamalarnn refleksoloji
iki siklusta
saptanmtr (P<0.05), (Tablo 15, Grafik 5).Refleksoloji uygulamas ile menstrel dnem
negatif duygulanm puanlarnda %47.00, premenstrel dnem negatif duygulanm
puanlarnda %47.83 azalma olduu belirlenmitir. Refleksoloji uygulamas ile menstrel
ve premenstrel dnemlerin semptomlarnda
ayn derecede gerileme olduu
gzlenmitir. Fakat, premenstrel dnemde, refleksoloji sonras da negatif duygulanm

puanlarda dn devam ettii ve bunun istatistiksel olarak anlaml olduu saptanmtr.
Menstrel dnemde de bir d olmutur fakat istatistiksel olarak anlaml bulunmamtr
(P<0.05), (Tablo 15, Grafik 5).
Oleson ve Flacco kadnlarn premenstrel dnemdeki testlerinde belirlenen
yksek adrenokortikal reaktiviteye paralel olarak menstrasyon sonras dnemden ok
daha fazla, psikolojik distres yaadklarn belirtmilerdir. Akupunkturun plazma ACTH
ve kortizol seviyesindeki d gstermesi gibi, refleksolojinin de adrenokortikal stres
reaktivitesinde ciddi bir d salayabileceini ve bunun uygulama srekliliiyle devam
ettirilebileceini savunmutur. Gerek refleksoloji uygulamas yaplan kadnlarn ok
byk relaksasyon yaadklar bildirilmitir (57).
tak ve Terziolu niversite rencilerinde yaptklar aratrmalarnda, yaama
olumsuz bakan, ktmser ve stresle ba etme dzeyi yetersiz olan kz rencilerde
dismenorenin daha iddetli yaandn saptamlardr (17). Kanser hastalaryla yaplm
refleksoloji aratrmalarnda refleksolojinin ok iyi bir relaksasyon yaratt, anksiyeteyi
anlaml derecede drd ve yaam kalitesini artrd bildirilmitir (25,55,6165,83)
Ayrca, masaj, egzersiz ve prograsif geveme gibi farmakolojik olmayan dier metotlarn
da perimenstrel negatif duygulanm semptomlarnn azaltlmasnda yararl olduu
belirlenmitir
(28,32,42,66).
Birok
aratrmac
stresle
baa
kma
yollarnn
renilmesinin yararl olaca grndedir (17,22,28,41,44,59).

Konsantrasyon bozukluu alt grubu; uykusuzluk, unutkanlk, sersemlik,
kararszlk, zihni bir noktaya toplamada glk, dikkat dankl, dalgnlk, dikkatsizlik
sonucu oluan kk kazalar, hareketlerde uyum yetersizlii semptomlarn iermektedir.
Bu semptomlar i ve okul baarsn azaltc etkiler yapmaktadr. Yaplm aratrmalarda
tedavi arayna neden olan yaknmalar arasnda nc sray almaktadr (17,32,56).
tak ve Terziolunun aratrmasnda dismenoresi olan niversite rencilerinde
konsantrasyon bozukluu %48.3 olarak bildirilmitir (17).
dnemlerde, konsantrasyon bozukluu alt grubundan aldklar puan ortalamalarnn
siklusta
iki
anlaml olduu saptanmtr (P<0.05). Buna karn, konsantrasyon bozukluu

puanlarnn refleksoloji uygulamas ile refleksoloji sonras arasnda istatistiksel olarak
anlaml bir deiim gstermedii belirlenmitir (P>0.05), (Tablo 16, Grafik 6). Menstrel
dnem
konsantrasyon
bozukluu
puanlarnda
%54.05,
premenstrel
dnem
konsantrasyon bozukluu puanlarnda %53.26 azalma olduu gzlenmitir. Bu sonular

dorultusunda; refleksoloji uygulamasnn konsantrasyon bozukluu semptomlarn
azalttn ve etkinin refleksoloji uygulamas brakldktan sonraki iki siklusta da devam
ettii sylenebilir.
Aratrma bulgular Oleson ve Flacconun almas ile uyumludur. Oleson ve
Flacco kadnlarn ounluunun 30 dakikalk refleksoloji seans sresince uykuya
daldn ve sonraki gn ok daha enerjik olduunu kaydetmitir (57) Bu aratrma

esnasnda da aratrmacnn notlarnda benzer ifadeler vardr. rencilerin 30 dakikalk
refleksoloji seans sresince uyukladklar gzlenmitir. Daha sonraki grmelerde;
refleksoloji uygulamasnn yapld gnn akamnda daha rahat uyuduklarn, sonraki
gn sabah ok daha erken kalktklarn ve uykularn alm hissettiklerini, gn iinde
dersleri ok daha rahat takip ettiklerini ifade etmilerdir.
Perimenstrel semptomlar rahatlatmak iin masaj, egzersiz ve progresif geveme
gibi dier metotlarla yaplm aratrmalarda da benzer iyilemeler kaydedilmitir
(24,28,32,41,57,66)
Davran deiiklikleri alt grubu; eitim yada alma gcnde azalma, yataktan
kmak istememe-yatakta kalma, evden dar kamama-ie gidememe, sosyal
etkinliklerden
kanma
ve
verimlilikte
azalma
semptomlarndan
olumaktadr.
Perimenstrel distres, seksel olgunluk dnemindeki kadnlarn byk bir blmnde

grlmesi, i yaamn, sosyal ilikilerini ve aile yaantsn ciddi boyutlarda etkilemesi
nedeniyle yalnzca bir kadn sal sorunu deil bir toplum sal sorunu olarak ta
karmza kmaktadr (3,43). zellikle adlesanlarn perimenstrel yaknmalar nedeniyle
okul ve alma yaamlarn olumsuz ynde etkileyerek i gc kayplarna ve okul
devamszlklarna neden olmaktadr (14,15,32,34). Hatta literatrde; primer dismenorenin
okul devamszlnn birinci nedeni olduu (22), i yaamnda da i kalitesinin dt ve
i kazas riskinin artt yer almaktadr (17).
dnemlerde, davran deiiklikleri alt grubundan aldklar puan ortalamalarnn,
iki
siklusta
anlaml olduu saptanmtr (P<0.05). Fakat refleksoloji uygulamas sresince alnan

puan ortalamalar ile refleksoloji sonras puan ortalamalar arasnda istatistiksel olarak
anlaml fark bulunmamtr (P>0.05), (Tablo 17, Grafik 7). Menstrel dnem davran
deiiklikleri
puanlarnda %45.16, premenstrel dnem davran deiiklikleri
puanlarnda %55.68 azalma olduu, premenstrel dnem davran deiiklikleri

semptomlarnda daha fazla gerileme olduu gzlenmitir.
Refleksoloji uygulamas ile
davran deiikliklerinin olumlu ynde etkilendii ve etkinin uygulama sonras da

devam ettii sylenebilir.
dnemlerde, canlanma alt grubundan aldklar puan ortalamalarnn, refleksoloji
iki siklusta
saptanmtr (P<0.05). Puan d refleksolojiyi braktktan sonra da devam etmi ve
refleksoloji sonras puanlarnn refleksoloji uygulamas sresince aldklar puanlardan
daha dk olduu ve bunun istatistiksel olarak anlaml olduu bulunmutur (P<0.05),
(Tablo 18, Grafik 8). Bu beklendik bir durum deildir ve davran deiiklikleri
semptomlarnn bu kadar ciddi d gsterdii bir grupta canlanma puanlarnn artmas
beklenir. Canlanma alt grubu; ar sevgi ifadesi, dzenli-derli toplu olma, heyacanltelal olma, iyi, mutlu olma duygusu, enerji ve hareketlilikte art gibi pozitif
semptomlar iermektedir. Literatrde, olumlu deiiklikleri artrmann olumsuz
deiiklikleri azaltmaktan daha zor olduu belirtilmektedir ve benzer bulgular
kaydedilmitir (28,42). Bu durum, kiilerin negatif yaknmalarnn azalmas ile pozitifleri
ayrt etmekte duyarszlatklar eklinde yorumlanabilir. Aratrmada, canlanma alt grubu

puanlarnn negatif semptomlar ieren dier yedi alt gruptan farkl olarak menstrasyon
sonras dnemde daha yksek olduu belirlenmitir. Bu, beklendik bir durumdur ve
literatre paralellik gstermektedir (16,19,28,42).
Kontrol alt grubu; boulmabunalma hissi, gs ars, kulak nlamas- uultu,
arpnt, ekstremitelerde karncalama ve duyu kayb, gzde uumalar- bulank grme
semptomlarn iermektedir. Kzlkayann aratrmasnda bu grupta en fazla boulmabunalma hissi, Dakann aratrmasnda en fazla gs ars-sknt hissi yaand
belirlenmitir (19,42).
dnemlerde, kontrol alt grubundan aldklar puan ortalamalarnn, refleksoloji uygulanan
iki siklus sresince ve refleksolojiyi braktktan sonraki iki siklusta refleksoloji ncesine
gre daha dk olduu ve bunun istatistiksel olarak anlaml olduu saptanmtr
(P<0.05). Fakat refleksoloji uygulamas sresince alnan puan ortalamalar ile refleksoloji
sonras puan ortalamalar arasnda istatistiksel olarak anlaml fark bulunmamtr
(P>0.05), (Tablo 19, Grafik 9). Menstrel dnem kontrol alt grubu puanlarnda %60.27,
premenstrel dnem kontrol alt grubu puanlarnda %50.00 azalma olduu, menstrel
dnem kontrol alt grubu semptomlarnda daha fazla gerileme olduu belirlenmitir. Bu
sonu
literatr
ile uyumludur
(57).
Bu
sonular dorultusunda; refleksoloji
uygulamasnn kontrol alt grubu semptomlarn azaltt ve etkinin refleksoloji

uygulamas brakldktan sonraki iki siklusta da devam ettii sylenebilir.
Sekiz alt semptom grubunun puan deiimleri menstrel dnemlere gre
incelendiinde;
en yksek puan deiimi (%60.27) kontrol alt grubunun menstrel
dneminde kaydedilmitir. En dk puan deiimi ise (%34.60) su retansiyonu alt

grubunun premenstrel dneminde kaydedilmitir. Refleksoloji uygulamasnn en fazla
kontrol alt grubunun menstrel dnem semptomlarn hafifledii, en az da su retansiyonu
alt grubunun premenstrel dnem semptomlarn hafiflettii sylenebilir.
Hernandez-Reif ve arkadalarnn masaj aratrmalarnda da benzer sonular
vardr. Ksa dnemde anksiyete ve negatif duygulanmn azaldn, uzun dnemde ar
ve su retansiyonunun azaldn belirtmilerdir (32).
NSAID grubunun menstrel, premenstrel ve menstrasyon sonras dnemlerinde
menstrel distres ikayet listesinden NSAID tedavisi grdkleri iki siklus aldklar puan
ortalamalarnn NSAID tedavisinden nceki iki siklusun puan ortalamalarndan daha
dk olduu ve bunun istatistiksel olarak anlaml olduu saptanmtr (P<0.05), (Tablo
20). Bu beklendik bir durumdur. Gnmzde oral kontraseptif kullanmak istemeyen
kadnlar iin ilk seenek NSAIDlerdir. NSAIDlerin tm ay boyunca kullanlmalar
gerekmediinden oral kontraseptiflere gre hasta uyumunun daha iyi olduu kabul
edilmektedir (15).
Tablo 21 ve Grafik 10da tedavi ncesi birinci ve ikinci siklusta; menstrel,
premenstrel
ve menstrasyon sonras dnemlerde refleksoloji grubu ile
NSAID
grubunun puan ortalamalar arasnda istatistiksel olarak anlaml bir fark olmad
gsterilmitir (P>0.05). Bu beklendik bir durumdur. Uygulamaya balamadan nce
gruplar arasnda denklik olduunu gstermektedir.
Tedavisi sreci birinci siklusta; menstrel, premenstrel ve menstrasyon sonras
NSAID grubunun puan ortalamalar asndan
istatistiksel olarak anlaml bir fark olmad saptanmtr (P>0.05), (Tablo 22, Grafik 10).
Bu sonu, refleksolojinin etkisinin NSAIDlerin etkisine paralel olduu eklinde

yorumlanabilir.
Literatr taramas srasnda, refleksoloji ile NSAIDlerin karlatrld bir
almaya rastlanamamtr. Fakat, Pouresmail ve Ibrahimzadeh primer dismenoreli
niversite rencileri ile yaptklar aratrmalarnda akupresr, Ibuprofen ve Sham
akupresr (uygun olmayan noktaya yaplan akupresr) karlatrmlardr. Aratrma
sonucunda akupresr ve Ibuprofenin arasnda fark olmadn fakat her ikisininde Sham
akupresrden daha etkili olduunu bulmulardr (60). Iorna ve arkadalar akupunktur ve
NSAIDleri karlatrmlar ve alt aylk izlem sonunda birbirine yakn etkiler
gsterdiklerini sylemilerdir(33).
Tedavi sreci ikinci siklusta; menstrel ve premenstrel dnemlerde refleksoloji
grubunun puanlarnn NSAID grubundan daha dk olduu ve bunun istatistiksel olarak
anlaml olduu saptanmtr (P<0.05), (Tablo 22, Grafik 10). Burada, refleksolojinin
kmlatif bir etki gsterdii sylenebilir. Sonu, Wu ve arkadalarnn kulak zerindeki
zel noktalara vurma ve baskyla yaptklar almann sonular ile benzerlik
gstermektedir. Wu ve arkadalar siklus takip ettikleri primer dismenoreli olgular
zerinde oral Indoxmeixinden daha yksek etki elde etmilerdir (84).
Toplam puan ortalamalarna benzer ekilde; tedavi sreci birinci siklusta; ar alt
grubu puanlar asndan iki grup arasnda bir farkllk olmad (P>0.05), ikinci siklusta,
refleksoloji grubunun premenstrel dnem puanlarnn istatistiksel olarak anlaml
derecede dk olduu saptanmtr (P<0.05), (Tablo 23, Grafik 11). Arnn daha youn
olduu menstrel dnemde farkllk olmad halde, premenstrel dnemdeki gruplar
aras farkll aklamak zordur. Fakat her iki dnemde de refleksolojinin etkili olduu
sylenebilir. Literatrde NSAIDlerin primer dismenorede %70-90 etkili olduu, etkisiz

olduu durumlarda baka bir NSAID grubun denenmesi gerektii nerilmektedir. Ayrca,
baarsz
sonularda uygun
doz
ve
sklkta kullanlmamasnn
etkili olduu
belirtilmektedir (15). Fakat, refleksolojinin premenstrel dnemdeki ar oluum

mekanizmasn etkilemi ve arnn olumasn engellemi olmasda bir olaslk olarak
dnlebilir.
Tedavisi sreci birinci siklusta; otonomik reaksiyon alt grubu puanlar asndan
iki grup arasnda anlaml bir farkllk olmad (P>0.05), ikinci siklusta refleksoloji
grubunun menstrel ve premenstrel dnem puanlarnn dk olduu ve bunun
premenstrel dnemde istatistiksel olarak anlaml olduu saptanmtr (P<0.05), (Tablo
25, Grafik 12). ki grup arasndaki farkn nedenini aklamak zordur. nk,
refleksolojinin
etki
mekanizmas
henz
teorilere
dayanmaktadr.
Literatrde,
refleksolojinin stres ve gerilimi rahatlatmak, kan dolamn artrmak ve hemostazisi

salamak
iin
tamamlayc ve
alternatif olarak
kullanld vurgulanmaktadr
(26,65,69,79). Refleksolojinin stres ve gerilimi rahatlatarak, kan dolamn artrarak ve

hemostazisi dzenliyerek etkili olmu olabilecei dnlebilir. Ayrca, NSAIDler PMS
olgularnda ba ars gibi fizik bulgular iin nerilmektedir. laveten, gastrointestinal
yaknmalar bata olmak zere ba dnmesi, sinirlilik, kulak nlamas, bulank grme gibi
yan etkileri vardr (8,15,85). Otonomik reaksiyon alt grubunun ba dnmesi-baygnlk
hissi, souk terleme, bulant-kusma ve ate basmas semptomlarndan olutuunu
dnrsek belki daha aklayc olabilir.
Tedavisi sreci birinci siklusta; negatif duygulanm alt grubu puanlar asndan
iki grup arasnda anlaml bir farkllk olmad (P>0.05), ikinci siklusta refleksoloji
grubunun menstrel ve premenstrel dnem puanlarnn dk olduu ve bunun

istatistiksel olarak anlaml olduu saptanmtr (P<0.05), (Tablo 26, Grafik 13). Bu da
refleksolojinin stres ve gerilimi azaltc etkilerine parelel bir sonu olarak kabul edilebilir.
Bu sonu literatr ile uyumludur (25,55,57,61,65,83).
Tedavi sreci birinci siklusta; konsantrasyon bozukluu alt grubu puanlar
asndan iki grup arasnda anlaml bir farkllk olmad (P>0.05), ikinci siklusta
refleksoloji grubunun menstrel ve premenstrel dnem puanlarnn dk olduu ve
bunun istatistiksel olarak anlaml olduu saptanmtr (P<0.05), (Tablo 27, Grafik 14). Bu
bulgular dorultusunda; refleksolojinin negatif duygulanm ve konsantrasyon bozukluu
semptomlarn azaltmada daha etkili olduu sylenebilir.
Tedavisi sreci birinci ve ikinci sikluslarda; refleksoloji grubu ile NSAID grubu
su retansiyonu, davran deiiklikleri, canlanma ve kontrol alt gruplarnn
puan
ortalamalar arasnda istatistiksel olarak anlaml bir fark olmad saptanmtr (P>0.05),
(Tablo 24, 28, 20, 30). Bu sonular; bu alanlarda, refleksolojinin etkisinin NSAIDlerin
etkisine paralel olduu eklinde yorumlanabilir.
BLM V
SONU VE NERLER
5.1. SONULAR
Perimenstrel distres, tm kadn populasyonunun %90-95ini yaamlarnn belirli
dnemlerinde en az bir kez etkileyen, vcut sistemlerine ait ok yaygn ve eitli
septomlar iermektedir. Refleksolojinin, perimenstrel distresi hafifletmede etkinliini
belirlemek amacyla yaplan bu aratrmaya;
1. Son alt aydr dzenli menstrasyon gren,
2. Menstrel siklusu 22-35 gn arasnda olan,
3. Menstrasyon sresi yedi gnden uzun olmayan,
4. Oral kontraseptif ya da RA kullanmayan,
5. Jinekolojik sorunu olmayan,
6. Psikiyatrik sorunu olmayan,
7. Daha nce perimenstrel distres tedavisi almam olan,
8. Son aydr kronik bir rahatszl olmayan ve byk bir operasyon
geirmeyen kz renciler dahil edilmilerdir.
Premenstrel, menstrel ve menstrasyon sonras dnem puanlar eit olanlar ve
menstrasyon sonras dnem puanlar yksek olan olgular rnekleme dahil edilmemitir.
Aratrma sresince, jinekolojik, psikiyatrik bir sorunu ortaya kan ya da mentrel
siklusu etkileyecek herhangi bir tedavi alan olgular aratrma d braklmtr.
Refleksoloji ve NSAID gruplar; ya grubu, medeni durum, beden kitle indeksi,
beslenme ve spor/egzersiz alkanlklar bakmndan incelenmi ve iki grup arasnda
istatistiksel olarak anlaml fark bulunmamtr(P>0.05).

dnemlerde, menstrel distres ikayet listesinden aldklar
puan ortalamalarnn;

siklusta
iki
anlaml olduu saptanmtr (P<0.05). Menstrel dnem semptomlarnda %46.54,

premenstrel dnem semptomlarnda %44.99 azalma olmutur. Aratrma
sonucunda H1 hipotezi desteklenmitir.
Sekiz alt semptom gurubunun refleksoloji uygulamas ile
zaman iindeki
deiimi ayr ayr analiz edilmitir.

dnemlerde, ar alt grubundan aldklar puan ortalamalarnn, refleksoloji uygulanan iki
siklus sresince ve refleksolojiyi braktktan sonraki iki siklusta, refleksoloji ncesine
(P<0.05). Menstrel dnem ar puanlarnda %43.36, premenstrel dnem ar
puanlarnda %49.68 azalma olduu, premenstrel dnem ar semptomlarnda
daha fazla gerileme olduu gzlenmitir.
Refleksoloji uygulamas ile arlarn
hafifledii ve etkinin uygulama sonras da devam ettii gzlenmitir.

dnemlerde, su retansiyonu alt grubundan aldklar puan ortalamalarnn, refleksoloji
iki siklusta,
saptanmtr ( P<0.05). Menstrel dnem su retansiyonu puanlarnda %42.45,
premenstrel dnem su retansiyonu puanlarnda %34.60 azalma olduu,
premenstrel dnem su retansiyonu semptomlarnda arnn aksine daha az

gerileme olduu belirlenmitir.
Refleksoloji grubunun menstrel ve premenstrel dnemlerinde, otonomik
reaksiyon alt grubundan aldklar puan ortalamalarnn, refleksoloji uygulanan iki siklus
sresince ve refleksolojiyi braktktan sonraki iki siklusta, refleksoloji ncesine gre
daha dk olduu ve bunun istatistiksel olarak anlaml olduu saptanmtr (P<0.05),
Otonomik reaksiyon alt grubu puan ortalamalarnn, refleksolojiyi braktktan sonraki iki
siklusta refleksoloji uygulanan
iki siklusa gre menstrel dnemde bir deiim
gstermedii (P>0.05), fakat premenstrel dnemde bir art gstrdii ve bu artn

istatistiksel olarak anlaml olduu saptanmtr (P<0.05).
Menstrel dnem otonomik reaksiyon puanlarnda %46.24, premenstrel
dnem otonomik reaksiyon puanlarnda %52.53 azalma olduu, premenstrel
dnem
otonomik
reaksiyon
semptomlarnda
daha
fazla gerileme olduu
gzlenmitir.
dnemlerde, negatif duygulanm alt grubundan aldklar puan ortalamalarnn refleksoloji
iki siklusta,
saptanmtr (P<0.05). Refleksoloji uygulamas ile menstrel dnem negatif
duygulanm puanlarnda %47.00, premenstrel dnem negatif duygulanm
puanlarnda %47.83 azalma olduu belirlenmitir.
dnemlerde, konsantrasyon bozukluu alt grubundan aldklar puan ortalamalarnn
iki
siklusta, refleksoloji ncesine gre daha dk olduu ve bunun istatistiksel olarak

anlaml olduu saptanmtr (P<0.05). Buna karn, konsantrasyon bozukluu
puanlarnn refleksoloji uygulamas ile refleksoloji sonras arasnda istatistiksel olarak
anlaml bir deiim gstermedii belirlenmitir (P>0.05). Menstrel dnem
konsantrasyon
bozukluu
puanlarnda
%54.05,
premenstrel
dnem
konsantrasyon bozukluu puanlarnda %53.26 azalma olduu gzlenmitir.

dnemlerde, davran deiiklikleri alt grubundan aldklar puan ortalamalarnn,
iki
siklusta, refleksoloji ncesine gre daha dk olduu ve bunun istatistiksel olarak

anlaml olduu saptanmtr (P<0.05). Menstrel dnem davran deiiklikleri
puanlarnda %45.16, premenstrel dnem davran deiiklikleri puanlarnda
%55.68
azalma
olduu,
premenstrel
dnem
davran
deiiklikleri
semptomlarnda daha fazla gerileme olduu gzlenmitir.

dnemlerde, canlanma alt grubundan aldklar puan ortalamalarnn, refleksoloji
iki siklusta
saptanmtr (P<0.05). Puan d refleksolojiyi braktktan sonra da devam
etmitir (P<0.05). Bu beklendik bir durum deildir ve davran deiiklikleri
semptomlarnn bu kadar ciddi d gsterdii bir grupta canlanma puanlarnn
artmas beklenir. Bu durum, kiilerin negatif yaknmalarnn azalmas ile pozitifleri

ayrt etmekte duyarszlatklar eklinde yorumlanmtr.
dnemlerde, kontrol alt grubundan aldklar puan ortalamalarnn, refleksoloji uygulanan
iki siklus sresince ve refleksolojiyi braktktan sonraki iki siklusta, refleksoloji ncesine
(P<0.05). Menstrel dnem kontrol alt grubu puanlarnda %60.27, premenstrel
dnem kontrol alt grubu puanlarnda %50.00 azalma olduu, menstrel dnem
kontrol alt grubu semptomlarnda daha fazla gerileme olduu belirlenmitir.
Sekiz alt semptom grubunun puan deiimleri menstrel dnemlere gre
incelendiinde; en yksek puan deiimi (%60.27) kontrol alt grubunun menstrel
dneminde, en dk puan deiimi ise (%34.60) su retansiyonu alt grubunun
premenstrel dneminde kaydedilmitir.
NSAID grubunun menstrel, premenstrel ve menstrasyon sonras dnemlerinde
menstrel distres ikayet listesinden NSAID tedavisi grdkleri iki siklus aldklar puan
ortalamalarnn, NSAID tedavisinden nceki iki siklusun puan ortalamalarna gre
anlaml derecede dk olduu saptanmtr (P<0.05).
Tedavi ncesi birinci ve ikinci siklusta; menstrel, premenstrel
menstrasyon sonras dnemlerde refleksoloji grubu ile
ve
NSAID grubunun puan
ortalamalar arasnda istatistiksel olarak anlaml bir fark olmad belirlenmitir (P>0.05).
Bylece refleksoloji uygulamasna ve NSAID tedavisine balamadan nce gruplar
arasnda denklik olduu belirlenmidir.
Tedavisi sreci birinci siklusta; menstrel, premenstrel ve menstrasyon sonras

NSAID grubunun puan ortalamalar asndan
istatistiksel olarak anlaml bir fark olmad (P>0.05), ikinci siklusta menstrel ve
premenstrel dnemlerde refleksoloji grubunun puanlarnn NSAID grubundan daha
dk olduu ve bunun istatistiksel olarak anlaml olduu bulunmutur (P<0.05).
Toplam puan ortalamalarna benzer ekilde; tedavisi sreci birinci siklusta; ar
ve otonomik reaksiyon alt gruplarnn puanlar asndan refleksoloji ve NSAID gruplar
arasnda bir farkllk olmad (P>0.05), ikinci siklusta refleksoloji grubunun
premenstrel dnem puanlarnn istatistiksel olarak anlaml derecede dk olduu
saptanmtr (P<0.05). Bu bulgular dorultusunda; refleksolojinin premenstrel dnem,
ar ve otonomik reaksiyon alt gruplarnn semptomlarn azaltmada daha etkili
olduu dnlmtr.
Tedavisi sreci birinci siklusta; negatif duygulanm ve konsantrasyon bozukluu
alt gruplarnn puanlar asndan refleksoloji ve NSAID gruplar arasnda anlaml bir
fark olmad P>0.05), ikinci siklusta refleksoloji grubunun menstrel ve premenstrel
dnem puanlarnn dk olduu ve bunun istatistiksel olarak anlaml olduu
saptanmtr(P<0.05). Bu bulgular dorultusunda; refleksolojinin negatif duygulanm
ve konsantrasyon bozukluu semptomlarn azaltmada daha etkili olduu
dnlmtr.
Tedavisi sreci birinci ve ikinci sikluslarda; refleksoloji grubu ile NSAID grubu
su retansiyonu, davran deiiklikleri, canlanma ve kontrol alt gruplarnn
puan
Bu sonular, su retansiyonu, davran deiiklikleri, canlanma ve kontrol alt
gruplarnda refleksolojinin etkisinin NSAIDlerin etkisine paralel olduu eklinde

yorumlanmtr.
5.2. NERLER
Aratrma sreci boyunca elde edilen deneyimler ve sonular dorultusunda
neriler;
Refleksolojinin etki meknizmas henz belli olmasa da, stres ve gerilimi
rahatlatc, kan dolamn artrc ve hemostazisi salayc zelliklerinin sal ykseltici
olmas ve yan ettkilerinin olmamas nedeniyle tamamlayc bir
tedavi olarak
kullanlmas,
Ebe ve hemirelerin bu tip tamamlayc tedavileri bamsz fonksiyonlar olarak
renmesinin ve kullamasnn uygun olabilecei,
Perimenstrel distreste, psikolojik semptomlar hafifletmek iin NSAIDlerle
birlikte tamamlayc bir tedavi olarak uygulanabilecei,
NSAIDleri kullanmasnn sakncal olduu veya yan etkileri nedeniyle kullanmak
istemeyen kadnlar iin tamamlayc bir tedavi olarak uygulanabilecei,
leride refleksolojinin etkinliini gstermek iin daha byk rnekleme sahip,
daha fazla siklus sresince izlem yaplabilen ve plasebo grubu olan farkl aratrmalarn
planlanmas nerilebilir.
BLM VI
ZET
PERMENSTREL DSTRESN HAFFLETLMESNDE REFLEKSOLOJNN
ETKNLNN NCELENMES
Aratrma, refleksolojinin, perimenstrel distresi hafifletmede etkisini belirlemek
amac ile planlanm ve Ege niversitesi Hemirelik Yksekokulunda yrtlmtr.
rneklemi, kriterlere uygun ve almaya katlmaya gnll; 31 kii refleksoloji (deney)
grubu ve 33 kii NSAID tedavi (kontrol) grubu olmak zere toplam 64 kz renci
oluturmutur. Gerekli tm izinler yazl olarak alnmtr. Veri toplamada; Birey Tantm
Formu, Birey zlem Formu ve Menstrel Distres ikayet Listesi (MDQ)
kullanlmtr.
Olgular, iki siklus refleksoloji ve NSAID tedavi ncesi, iki siklus tedavi sresince
ve ayrca refleksoloji grubu iki siklus ta refleksoloji sonrasnda izlenmitir. Verilerin
analizinde; say, yzde dalm, Ki-kare (Chi-Square) testi, Fishers ki kare nemlilik
testi, Paired Sample T Testi, Independent Sample T Testi ve Cronbach alfa kullanlmtr.
Aratrmada, uygulanan refleksoloji sonucu, perimenstrel distres puanlarnda
istatistiksel olarak anlaml bir d kaydedilmitir (P<0.05). Menstrel dnem
semptomlarnda %46.54, premenstrel dnem semptomlarnda %44.99 azalma olmutur.
Refleksoloji brakldktan sonraki iki siklus sresince de puanlarda anlaml bir deiiklik
olmamtr (P>0.05). Menstrel distres alt gruplarnn her birinin puanlarnda istatistiksel
olarak anlaml bir d olmutur ve en yksek puan deiimi (%60.27) kontrol alt
grubunun menstrel dneminde, en dk puan deiimi ise (%34.60) su retansiyonu alt
grubunun premenstrel dneminde kaydedilmitir. Ilave olarak; tedavi srecinin ikinci
siklusunda, premenstrel dnem ar ve otonomik reaksiyon alt gruplarnda ve hem
menstrel hem de premenstrel dnem negatif duygulanm ve konsantrasyon bozukluu
alt gruplarnda, refleksoloji grubu puanlarnn, NSAID grubu puanlarndan istatistiksel
olarak anlaml derecede daha dk olduu bulunmutur (P<0.05).
Anahtar Kelimeler: Premenstrel Sendrom, Dismenore, Refleksoloji,
ABSTRACT
EXAMINATION OF EFFECTS OF REFLEXOLOGY ON RELIEVING
PERMENSTURAL DISTRESS
The research was planned to determine the effects of reflexology on relieving
premenstrual distress and carried out in the School of Nursing in Ege niversitesi. The
sample was formed of 31-person reflexology ( study) group and 33-person NSAID
treatment (control) group, which were altogether 64 voluntary girl students meeting the
criteria.
All the necessary permission was officially granted in written form. In collecting
data, Personal Introduction Form, Personal Pursuit Form, and The
Menstrual
Distress Questionaire (MDQ).

The participants were pursued in two cycles before reflexology and NSAID
treatment, in other two cycles during reflexology and NSAID treatment and also in
another two cycles after reflexology. In analaysing the data, the number, percentage
dispersal, Chi-Square Test, Fishers Test of Chi-Square Vitality, Paired Sample T Test,
Independent Sample T Test and Cronbach alfa were made use of.
In the research, as a result of the reflexology applied, it was recorded that there
had been a statistically meaningful decrease in the premenstrual distress points (P<0.05).
The menstrual period symptoms decreased by % 46.54, while the premenstrual
period symtoms % 44.99. During the two cycles after the reflexology had been stopped,
there was no significant change in the points, either ( P<0.05). There was a statistically
meaningful fall in the points of each of the menstrual distress sub-groups and while the
highest score change (% 60.27) was seen in the menstrual period of the sub-control
group, the lowest score change (%34.60) took place in the premenstrual period of the
water retention subgroup. In addition, in the second cycle of the treatment period, in the
premenstrual sub-groups of pain and autonomic reactions and in both menstrual and
premenstrual sub-groups of negative feelings and lack of concentration , the scores of
the reflexology group were found to be statistically and meaningfully lower than those of
the NSAID group (p<0.05).
Key Words: Premenstrual Syndrome, Dysmenorrhea, Reflexology.
KAYNAKLAR
1. Akdeniz, F., Gnl A. F. (2004). Kadnlarda reme Olaylar ile Depresyon likisi,
Klinik Psikiyatri, Ek 2: 70-74.
2. Akdeniz, F., Karada F. (2006). Adet Dngsnn Duygudurum Bozukluklar zerine
Etkisi Varmdr?, Trk Psikiyatri Dergisi, 17, 2.
3. Akylmaz, F., zelik, N., Polat, M. G. (2003). Premenstrel Sendrom Grlme Skl,
Gztepe Tp Dergisi,18:106-109.
4. Anderson, F.W.J., johnson, C.T. (2005). Complementary and Alternative Medicine in
Obstetrics, Int J Gynecol Obstet, 91: 116-124.
5. Asena, U. (1992). Kadn Doum, Saray Kitapevi Yaynlar, zmir, 2. Bask, 205-217.
6. Ayranc, ., Ksgerolu, N., zerdoan, N. (2005). Premenstrel Sendrom zerine
Etkili Deikenler, Mensrasyon Esnasnda Yaanan Skntlar ve Baa kma
Stratejileri, 4. Uluslar Aras reme Sal ve Aile Planlamas Kongresi zet Kitab,
Ankara, 265.
7. Berber, S., Karaz, B. (2005).niversite rencilerinde Premenstrel Dneme lkin
Yaknmalar ve Bunlara Ynelik Uygulamalarn ncelenmesi, 4. Uluslar Aras reme
Sal ve Aile Planlamas Kongresi zet Kitab, Ankara, 246
8. Berek, J., S., ev.Ed. Erk, A. (2004). Novak Jinekoloji, 13. Bask, Nobel Tp Kitabevleri,
329-435
9. Botting, D. (1997). Reviev of Literature on The Effectiveness of Reflexology,
Complementary Therapies in Nursing & Midwifery, 3:123-130
10. ChaeY., Kim HY., Lee HJ., Park HJ., Hahm DH., An K., Lee H. (2007). The Alteration
of Pain Sensitivity at Disease-Specific Acupuncture Points in Premenstrual Syndrome, J
Physiol Sci., 57(2): 115-119 .
11. Chang SB., Jun EM. (2003) . Effects of SP-6 Acupressure on Dysmenorea, Cortisol,
Epinephrine and Norepinephrine in The College Students, Taehan Kanho Hakhoe Chi,
33(7): 1038-1046.
12. Chen H-M., Chen C-H. (2004). Effects of Acupressure at the sanyinjiao Point on Primary
Dysmenorrhoea, Journal of Advenced Nursing, 48 (4): 380-387.
13. Cokun, A., Karanisolu, H. (1992). Doum ve Kadn Hastalklar Hemirelii, Anadolu
niversitesi Yaynlar, Eskiehir, 52-54.
14. Cokun, A., Kzlkaya, N. (1995). stanbul linde Yaayan Douran a Kadnlarda
Grlen Perimestrual ikayet Durumunun Ya Gruplar Asndan Deerlendirilmesi,
Hemirelik Blteni, C:9, S:35: 35-44.
15. alkan, E., zeren, S., orak, A. (2004). Premestrel Sendromlar ve Primer
Dismenore, Galenos Tp Dergisi, 7, 98, Aralk, 15-18.
16. een, D. (2004). Bir yerinde alan 15-49 Ya Aras Kadn cilerin Perimenstrual
ikayetlerinin ve Bunu Etkileyen Faktrlerin ncelenmesi, CB. Salk Bilimleri
Enstits, Yksek Lisans Tezi, Manisa.
17. tak, N. Terziolu, F. (2002). Abant zzet Baysal niversitesinde renim Gren Kz
rencilerin Primer Dismenoreye likin Bilgi ve Uygulamalar, Salk ve Toplum, 12,3,
Temmuz- Eyll, 69-80.
18. oban, A. (2007).Gebeliin Son Dneminde Ayak ve Ayak Bileinde Grlen Fizyolojik
demin Azaltlmasnda Ayak Masajnn Etkisi, E. Salk Bilimleri Enstits, Doktora
Tezi, zmir.
19. Dakan, Z. (2000). alan Hemirelerin Menstrual Yaknmalarn ncelenmesi, E.
Salk Bilimleri Enstits, Yksek Lisans Tezi, zmir.
20. Derman, O., ksz Kanbur, N.., Erdoan Tokur, T., Kutluk T. (2004). Premestrual
Syndrome and Associated Symptoms in Adolescent Girls, European of Obstetrics &
Gynecology and Reproductive Biology ,116: 201-206.
21. Domoney, G. L., Vashisht, A., Studd, W. W. (2003).Use of Complementary Therapies by

Women Attendn a Specialist Premenstrel Syndrome Clinic, Gyn. End., 17, 1, Feb., 1318.
22. Durain, D. (2004). Primary Dysmenorrhea: Assessment and Management Update,
Journal of Midwifery & Womens Health, 49,6 November/December, 520-528.
23. Emslie, M.J., Campbell, M.K., Walker, K.A. (2002). Changes in Public Awareness of,
Attitudes to, and Use of Complementary Therapy in North East Scotland: Surveys in
1993 and 1999, Complementary Therapy in Medicine, 10: 148-153.
24. Ernst, E. (2006). Acupunktur-a critical analysis, Journal of Internal Medicine, 259: 125137.
25. Fadlolu, .,Usta Yeilbalkan, . (2005). Kanserli Hastalarda Ayak Refleksolojisinin
Ar ve Anksiyete zerine Etkisinin ncelenmesi, XVI. Ulusal Kanser Kongresi zet
Kitab, 20-24 Nisan, Antalya, 213.
26. Frankel, B.M.S. (1997). The Effect of Reflexology on Baroreceptor Reflex Sensitivity,
Blood Pressure and Sinus Arrhytmia, Complementary Therapy in Medicine, 5:80-84.
27. Gendoan, B. (2006). Premestruel Sendrom in Yeni Bir lek, Trkiyede Psikiyatri,
Cilt: 8, Say:2: 81-87.
28. Goodale, I. L., Domar, A. D., Benson, H. (1990). Alleviation of Premenstrel Symptoms
with the Relaxation Response, Obstetrics & Gynecology, 75, 4 April, 649-655.
29. Gnalp, G. S., Tunce, Z. S. (2004). Kadn Hastalklar ve Doum, Tan ve Tedavi,
Pelikan Yaynlar, 1. Bask, 390-494.
30. Gne, G., Pehlivan, E., Gen, N., Eri, M. (1997). Malatyada Lise rencilerinde
Premenstrel Sendrom Skl, Turgut zal Tp Merkezi Dergisi, 4(4): 403-406.
31. Habek
D.,
Habek
JC.,
Barbir
A.
(2002).
Using
Premenstrualsyndrome, Arch Gynecol Obstet, 267(1): 23-26.
Acupuncture
to
Treat
32. Hernandez-Reif, M. (2000). Premenstrel Symptoms are Relieved by Massage Therapy, J

Psychosom Obstet Gynecol, 21: 9-15.
33. Iorno V., Burani R., Bianchini B., Minelli E., Martinelli F., Ciatto S. (2008). Acupunture
Treatment of Dysmenorrhea Resistant to Conventional Medical Treatment, Evid Based
Complement Alternat Med., 5(2): 227-230.
34. nce, N. (2001). Adolesan Dnemde Prementrual Sendrom, T Klinik Tp Bilimleri, 21:
369-373.
35. Jang, H., Lee, M. S.(2004). Effect of Qi Therapy (External Qigong) on Premenstrel
Syndrome: A Randomized Placebo-Controlled Study, The Journal of Alternative and
Complementary Medicine, 10, 3: 456-462.
36. Jun E-M., Chang S., Kang D-H., Kim S. (2006). Effects of Acupressure on
Dysmenorrhea and Skin Temperature Changes in College students: A non-randomized
controlled Trial, International Journal of Nursing Studies, 44: 973-981.
37. Kabalak, A., Urfalolu, A. (2003). Kadn Salna Alternatif Yaklamlar, Kadn
Doum Dergisi, 1(4): 244-250.
38. Kaptchuk T. J. (2002). Acupunktur: Theory, Efficacy, and Practice, Ann Intern Med.
136: 324-383.
39. Karada, F. (2001). Adet ncesi Disforik Bozukluk, Psikiyatri Dnyas, 5: 11-14.
40. Karavu, M., Cebeci, D., Bakrc, M., Hayran, O. (1997). niversite rencilerinde
Prementrel Sendrom, Tp Bilimleri Dergisi, 17, 3: 184-190.
41. Kzlkaya, N.(1994). Perimenstrual Distres ve Hemirelik Yaklam, Hemirelik Blteni,
C:8, S:31: 84-91.
42. Kzlkaya, N., Cokun, A. (1994). Perimenstrual ikayetlerin Ezersiz, Prorasif
Geveme ve Diyet Yntemleriyle Hafifletilmesi Durumunun rdelenmesi Ve Yntemlerin
Etkinlik Durumunun Deerlendirilmesi, Ege niversitesi Hemirelik Yksekokulu
Dergisi, 10, 3, 1-17.
43. Kzlkaya, N., Tuncel, N.(1994). Perimenstrual ikayetlerin Hafifletilmesinde Hemirelik

Giriimlerinin Etkinlii, Hemirelik Blteni, 8,32: 66-79.
44. Kzlkaya, N. (1995). Premenstrel Sendrom, Sendrom, ubat, 26-34.
45. Kzlkaya, N. (1995). Dismenore, Sendrom, Mays, 48-53.
46. Kim JS., Jo YJ., Hwang SK. (2005). The effects of Abdominal Meridian Massage on
Menstrual Cramps and Dysmenorrhea in Full-Time Employed Women, Taehan Kanho
Hakhoe Chi, 35(7): 1325-1332.
47. Kirkpatrick, M K., Brewer, J A., Stoks, B. (1990). Efficacy of Self-Care Measures for
Perimentrual Syndrome (PMS), J Adv Nurs, 15:3, March, P.281-5.
48. Lett, A. (2002). The Future of Reflexology, Complementary Therapy in Nursing &
Midwifery, 8: 84-90.
49. Lewers D., Clelland JA., Jackson JR., Varner RE., Bergman J. (1989) Transcutaneous
Electrical Nerve Stimulation in The Relief of Primary Dysmenorrhea, Phys Ther., 69(1):
3-9 .
50. Long, L., Huntley, A., Ernst, E. (2001) Which Complementary and Alternative Therapies
Benefit Which Conditions? A Survey of Opinions Of 223 Professional Organizations,
Complementary Therapy in Medicine, 9: 178-185.
51. Mackereth, P.A. (1999). An ntroduction to Catharsis and the Healing Crisis in
Reflexology, Complementary Therapy in Nursing & Midwifery, 5: 67-74.
52. Mackereth, P., Dryden, S.L., Frankel, B. (2000). Reflexology: Recent Research
Approaches, Complementary Therapy in Nursing & Midwifery, 6, 66-71.
53. Mak H-L.,J., Cheon W. C., Wong T., Liu Y. S. J., Tong W.M.A. (2007). Randomized
Controlled Trial of Foot Reflexology for Patients with Symptomatic Idiopathic Detrusor
Overactivity, Int Urogynecol J, 18: 653-658.
54. McNeill, J.A., Alderdice, F.A., Mcmurray, F. (2006). A Retrespective Cohort Study
Explorin the Relationship Betwenn Antenatal Autcomes, Complementary Therapies in
Clinical Practice,12, 2: 119-125.
55. Mollart, L. (2003). Single-Blind Trial Addressing the Differential Effects of Two
Reflexology Techniques Versus Rest, On Ankle and Foot Oedema in Late Pregnancy,
Complementary Therapy n Nursing & Midwifery, 9: 203-208.
56. Mderris, . ., Gnl, A. S., Sofuolu, S., Tac, S., Bayatl M. (1999). Gen Kadnlarda
Premestrel Disforik Bozukluk Prevelans, Klinik Psikiyatri, 2: 197-201.
57. Oleson, T., Flocco, W. (1993) Randomized Controlled Study of Premestrual Symptoms
Treated With Ear, Hand, And Foot Reflexology, Obstetrics & Gynecology, 82, 6,
December, 906-911.
58. zdamar, K. (2001). SPSS le Biyoistatistik, Kaan Kitabevi, Eskiehir, 4. Bask.
59. ztrk, A. (2004). Kadn Hastalklar ve Doum Polikliniklerine Bavuran Kadnlarda
Dismenore Skl ve Etkileyen Faktrler, MN Klinik Bilimler & Doktor 10, 2: 208-213.
60. Pouresmail Z., Ibrahimzadeh R., (2002). Effects of Acupresure and Ibuprofen on the
Severity of Primary Dysmenorrhea., J Tradit Chin Med., 22(3): 205-210.
61. Quattrin, R., Zanini, A., Buchini, S., Turello, D., Annunziata, M.A., Vidotti, C.,
Colombatti, A., Brusaferro, S. (2006). Use of Reflexology Foot Massage to Reduce
Anxiety in Hospitalized Cancer Patients in Chemotherapy Treatment: Merhodology and
Autcomes, Journal of Nursing Management, 14: 96-105.
62. Rapkin, A. (2003). A Review of Treatment of Premenstrel Syndrome & Premenstrel
Dysphoric Disorde, Psychoneurendocrinology, 28: 39-53.
63. Scott, J. R., Disaia, P. J., Hammond, C. B., Spellacy, W. N., ev. Ed. Erez, S. (1997)
Danforth Obstetrik ve Jinekoloji, Yce Reklam/Yaym/Datm A. ., 7. Bask, 677-678.
64. Sezen, K. (2002). Akupunktur Teorik ve Pratik, MN Medikal & Nobel Tp Kitap Saray,
Ankara, 32-51.
65. Stephenson, N.L.N., Weinrich, S.P., Tvakoli, A.S. (2000). The Effects of Foot
Reflexology on Anxiety and Pain in Patients with Breast and Lung Cancer, Oncol Nurs
Forum, 27, 1.
66. Stevinson, C., Ernst, E. (2001). Complementary/Alternative Therapies for Premenstrel
Syndrome: A Systematic Review of Randomized Controlled Trials, Am J Obstet
Gynecol, 185, 1, July, 227-235.
67. Stone, J. (2002). Identifying Ethicolegal and Professinol Principles in Reflexology,
Complementary Therapy in Nursing & Midwifery, 8: 217-221.
68. Smblolu, K. (1994). Salk Alanna zel statistiksel Yntemler, zdemir Yaynclk,
Ankara, 4. Bask.
69. Tabur H., Baaran E. B. Z. (2008). Refleksolojiye Giri, Birleik Matbaaclk, zmir, 1.
Bask.
70. Tac, K. D. (2005). Hemirelik Blm rencilerinin Premenstrel Belirtiler
Ynnden Deerlendirilmesi, 4. Uluslar Aras reme Sal ve Aile Planlamas
Kongresi zet Kitab, Ankara, 213.
71. Takn, L. (2003). Doum ve Kadn Sal Hemirelii, Sistem Ofset Matbaaclk,
Ankara, 4. Bask.
72. Tapnar, A. (2006). Jinekolojik Kanserli Hastalarda Kemoterapiye Bal Gelien
Bulant-Kusma zerine Akupresrn Etkinliinin ncelenmesi, E. Salk Bilimleri
Enstits, Doktora Tezi, zmir.
73. Tapnar, A., Tac E., en S., Er S., Kavlak O. (2007) Ege niversitesi Hemirelik
Yksekokulu rencilerinin Perimenstruel Dnemde Yaam Kaliteleri, 5. Uluslararas
reme Sal ve Aile Palanlamas Kongresi Kitab, Ankara .
74. Tpping, L., Mackereth, P.A. (2000). A Concept Analysis: The Effect of Reflexology on
Homeostasis to Establish and Maintain Lactation, Complementary Therapy in Nursing &
Midwifery, 6: 189-198.
75. Tiran, D., Chummun, H. (2005). The Physiological Basis of Reflexology and ts As a
Potantial Dianostic Toll, Complementary Therapies in Clinical Practice, 11, 1, February,
58-64.
76. Tugay, N., Akbayrak T., Demirtrk F., tak Karakaya ., Demirtrk F. (2007).
Effectveness of Transcutaneous Electrical Nerve Stimulation and Interferential Current in
Primary Dysmenorrhoea, Pain Medicine, 8(4): 295-300.
77. Vennells, D. F., ev. Soner, S. (2004). Refleksoloji, Ege Meta Yaynlar, zmir, 2.
Bask..
78. Walsh, M. J. (1999). A Radomized, Placebo-Controlled Clinical Trial on the Efficacy of
Chiropratic Therapy on Premenstrel Syndrome, Journal of Manupulative and
Physiological Therapeutics, 22,9, November/December ,582-585.
79. Wang M-Y., Tsia P-S., Lee P-H., Cang W-Y., Yang C-M. (2008). The Eficacy of
Reflexogy: Systematic Review, Journal of Advenced Nursing, 62 (5): 512-520.
80. White, A.R., Williamson, J., Hart, A., Ernst, E. (2000). A Blinded nvestigation into the
Accuracy of Reflexology Charts, Complementary Therapy in Medicine, 8: 166-172.
81. Wilhelm Z.A. (2006). Adm Adm Salk: Refleksoloji, Dharma Yaynlar, stanbul, 3.
Bask.
82. Wilkinson, L. (2002). The House of Lords Selsect Commitee for Science and
Technology. Their Report on Complementary and Alternative Medicine and Its
mplications for Reflexology, Complementary Therapy in Nursing & Midwifery, 8:
91-100.
83. Wringht, S., Courtney, U., Donnelly, C., Kenny, T., Lavin, C. (2002). Clientsperceptions
of the Benefits of Reflexologyon Their Quality of Life, Complementary Therapy in
Nursing & Midwifery, 8: 69-76.
84. Wu RD., Zhang HD., Lin LF. (2007) . Observation on ear point tapping and pressing
therapy for treatment of primary dysmenorrhea. Zhongguo Zhen Jiu, 27(11): 815-817.
85. www.ilacrehberi.com. 15.07.2008.

86. www.psikoakademi.com, 25.10.2006.
87. Yang YQ., Huang GY. (2008). Study on Effects of Acupuncture on Mice Dysmenorrhea
Model and the Mechanism, Zhongguo Zhen Jiu, 28 (2) : 119-121.
EK-I
BREY TANITIM FORMU
a) Sosyo-Demografik zellikler
1. Snfnz:........................................................
2. Okul numaranz:..............................................
3. Ka yandasnz?.............................................
4. Boyunuz:.....................cm, Kilonuz:................... ..kg
5. Nerede ikamet ediyorsunuz?
1)Evde, ailemle birlikte,
2) Evde, arkadalarmla birlikte,
3) renci yurdunda,
4) Dier:.............................................................
6. Medeni durumunuz nedir?
1) Bekar
2) Evli
3) Dul/Einden ayrlm
b) Obstetrik, Mestrel ve Salk zellikleri
7. lk adet yanz:......................................................
8. Son alt aydr adetleriniz dzenlimi?
1) Evet
2) Hayr
9. Ne kadar sklkla (ka gnde bir) adet gryorsunuz?.........................gn.
10. Adetleriniz ka gn srer? .....................................
11. u an bir aile planlamas yntemi kullanyor musunuz?
1) Evet ise; hangi yntemi kullanyor musunuz?
2) Hayr
12. Doum yaptnz m?
1) Evet
2) Hayr
13. Geirilmi nemli bir rahatszlnz varm?
1) Evet ise; hangi rahatszlklar geirdiniz?.............................................................
2) Hayr
14. Halen devam eden rahatszlklarnz varm?
1) Evet ise; bunlar nelerdir?...................................................................................
2) Hayr
15. u an jinekolojik (kadn hastalklar) bir rahatszlnz varm?
2) Hayr
16. u an psikiyatrik veya psikolojik bir rahatszlnz varm?
2) Hayr
17. Srekli kullandnz bir ila/ilalar varm?
1)
Evet
ise;
kullandnz
ila/ilalarn
isimlerini
yaznz:.............................................
Hangi amala kullanyorsunuz?................................................................
2) Hayr
18. Adet ncesi ve adet dneminizde psikolojik ve fiziksel yaknmalarnz iin
herhangi bir tedavi grdnz m veya kendiniz bir uygulama yapyor musunuz?
1)
Evet
ise;
hangi
tedavi/uygulama?............................................................................
2) Hayr
c) Alkanlklar
19. Hangi grup besinleri daha ok tketiyorsunuz?
1) Sebze ve meyveler
2) Etler
3) Kuru baklagiller 4) Fast-food gdalar
5)Dier
20. Yemeklerde tuz orann nasl kullanrsnz?
1) Tuzsuz 2) Az tuzlu 3) Normal
4) tuzlu
5) ok tuzlu
21. Gnde ka bardak ay, kahve ve kola iersiniz? (Toplam)....................bardak.
22. Gnde ka adet ikolata yiyorsunuz?.....................................adet
23. Sigara kullanyor musunuz?
1) Evet ise; gnde ka adet iiyorsunuz ?............adet
Ka yldr iiyorsunuz?...................yl
2) Hayr
24. Alkol kullanyor musunuz?
1) Evet ise; gnde ka bardak ?............................bardak
2) Hayr
25. Sitresle baa kmak iin kullandnz bir yntem varm?
1) Evet ise;hangi yntem/yntemler:............................................................
2) Hayr
26. Srekli yaptnz bir spor/egzersiz varm?
1) Evet ise; hangi spor/egzersizi yapyorsunuz?..........................................
hangi sklkla yapyorsunuz?....................................................
2) Hayr
EK. II
BREY ZLEM FORMU
1.
2.
3.
4.
5.
Snfnz:........................................................
Tarih:......................
Okul numaranz:..............................................
Telefon No:.............
Ne kadar sklkla (ka gnde bir) adet gryorsunuz?.........................gn.
Adetleriniz ka gn srer?.................................
u an bir aile planlamas yntemi kullanyor musunuz?
1) Evet ise; hangi yntemi kullanyor musunuz?
2) Hayr
6. Son bir ay iinde ortaya km rahatszlklarnz varm?
1) Evet ise; bunlar nelerdir?..............................................................................
2) Hayr
7. Son bir ay iinde kullandnz bir ila/ilalar varm?
1)
Evet
ise;
kullandnz
ila/ilalarn
isimlerini
yaznz:.......................................................................................................................
Hangi amala kullanyorsunuz?................................................................
2) Hayr
8. Son bir ay iinde adet ncesi gerginlik veya adet dnemindeki yaknmalarnz iin
herhangi bir tedavi grdnz m veya kendiniz bir uygulama yapyor musunuz?
1) Evet ise; hangi tedavi/uygulama?.........................................................................
2) Hayr
9. Hangi grup besinleri daha ok tketiyorsunuz?
1) Sebze ve meyveler
2) Etler
3) Kuru baklagiller 4) Fast-food gdalar
5)Dier
10. Yemeklerde tuz orann nasl kullanrsnz?
1) Tuzsuz 2) Az tuzlu 3) Normal
4) tuzlu
5) ok tuzlu
11. Gnde ka bardak ay, kahve ve kola iersiniz? (Toplam)...........................bardak.
12. Gnde ka adet ikolata yiyorsunuz?.....................................adet
13. Sigara kullanyor musunuz?
1) Evet ise; gnde ka adet?................................adet
2) Hayr
14. Alkol kullanyor musunuz?
1) Evet ise; gnde ka bardak ?........................................................bardak
2) Hayr
15. Stresle baa kmak iin kullandnz bir yntem varm?
1) Evet ise;hangi yntem/yntemler:............................................................
2) Hayr
16. Srekli yaptnz bir spor/egzersiz varm?
1) Evet ise; hangi spor/egzersizi yapyorsunuz?..........................................
hangi sklkla yapyorsunuz?....................................................
2) Hayr
EK III
MESTREL DSTRES KAYET LSTES
Bu liste kadnlarn bir aylk sre iinde (bir siklus) yaadklar deiiklikleri
belirtmek amacyla hazrlanmtr. Aada kadnlarn adet dneminde, adetin hemen
ncesindeki bir hafta iinde ve bir haftadan nceki dier gnlerde genellikle yaadklar
belirtiler verilmitir.Ltfen; aada aklanan zaman diliminde yaadnz
belirtilerden her birini puan vererek iaretleyiniz.
I.stun: adetiniz sresince
II.stun: adetinizden nceki 7 gn sresince
III.stun: dier gnler ( adet ile adet ncesi 7 gn arasnda kalan gnler)
NOT: Ltfen adet periyodunuz sresince olan ikayetleri aadaki skalay kullanarak
iaretleyiniz. Genelde olan ikayetleri iaretlemeyiniz.
0- Belirti yok
1- Az
2- Orta
3- iddetli
Adetiniz
Sresince
(I)
1. Kaslarda gerginlik
2. Kilo alma
3. Ba dnmesi, baygnlk hissi
4. Yalnzlk
5. Ba ars
6. Ciltte leke, sivilce
7. Souk terleme
8. Sknt
9. Ruh halinde deiiklikler (duygulanm)
10. Karn ars
11. Memelerde ar yada hassasiyet
12. Bulant, kusma
13. Alama
14. Srt ars, bel ars
15. Memelerde, karnda ime
16. Ate basmas
17. Ar hassaslk, alnganlk
18. Gerginlik
19. Yorgunluk
20. zgn, hznl olma
21. Genel arlar
22. Ar hareketler(abuk Parlama)
4- ok iddetli
Adetinizden nceki Dier

Bir Hafta
Gnler
(II)
(III)
23. Uykusuzluk
24. Eitim yada alma gcnde azalma
25. Ar sevgi ifadesi
26. Boulma, bunalma hissi
27. Unutkanlk
28. la alma, yatakta kalma
29. Dzenli, derli toplu olma
30. Gs ars
31. Sersemlik hissi
32. Kararszlk
33. Evden dar kmama
34. Heyecanl, telal olma
35. Kulak nlamas
36. Zihni bir noktada toplamada glk
37. Sosyal etkinliklerden kanma
38. yi mutlu olma duygusu
39. arpnt hissi
40. Dalgnlk, aknlk
41. Verimlilikte azalma
42. Enerji ve hareketlilikte art
43. El ve ayaklarda karncalanma ve his
kayb
44. Dikkatsizlik sonucu oluan kk
kazalar
45. Gzde uumalar ve grme kayb
46. Hareketlerde uyum yetersizlii
47. tah artmas
EK. IV
BLGLENDRLM ONAM FORMU-I
(Refleksoloji Masaj Uygulanacak renciler in)
Bu alma, size adet dneminizde ve adetinizin hemen ncesindeki bir hafta
iinde yaadnz ikayetlerinizi nlemeye ynelik bir eitim yaparak ve kulaklarnz,
elleriniz ve ayaklarnzdaki uygun noktalara refleksoloji masaj uygulayarak adet
dneminizde ve adetinizin hemen ncesindeki bir hafta iinde yaadnz ikayetlerinizi
nlemeyi veya azaltmay amalamaktadr.
Refleksoloji, vcudun spesifik organ ve blgelerinin kk bir aynas kabul edilen
kulaklar, eller ve ayaklardaki refleks noktalarnn masajla uyarlmas anlamna gelir.
Gnmzde ABD bata olmak zere ngiltere, Belika ve Fransa gibi birok lkede ok
yaygn olarak kullanlan bir tedavi yntemidir. Hibir yan etkisi yoktur. Size iki ay
sresince, haftada bir defa yarm saat sre ile tedavi uygulanmas planlanmaktadr.
Tedavi sresince ve takip eden iki ay sresince her adet dneminizin bitiminde
ikayetlerinizin iddetini belirlemek iin bir liste doldurmanz istenecektir.
Bu aratrma ile ilgili olarak kararnz verirken gerek duyduunuz bilgileri
istemeye, doru, anlalr ve doyurucu yantlar almaya hakknz vardr. Herhangi bir yan
etkisi olmayan bu aratrmaya katlp katlmamakta tmyle zgrsnz. Katlmama
ynndeki kararnz burada size verilen hizmeti hibir ekilde olumsuz etkilemeyecektir.
Daha nce aratrmaya katlmay kabul etmi olsanz bile istediiniz anda aratrmadan
ekilebilirsiniz. Bu aratrmann tm aamalarnda sizden elde edilen bilgiler zenle
korunacak ve gizli tutulacaktr.
Teekkr ederim
Ara. Gr. Nursen Bolsoy
Ege niversitesi Hemirelik Yksekokulu
Ben ......................................................................................yukarda yazl olan
bilgileri okudun ve anladm. Aratrma hakknda szl olarak da aydnlatldm.
Sorularma kanmca yeterli yantlar aldm. Bu aratrmaya katlmay bana verilen hizmeti
etkilemeksizin almann herhangi bir aamasnda ekilebilmek ve o ana kadar ahsmda
elde edilen bilgiler zerindeki haklarmdan vazgememek koulu ile kabul ediyorum.
Tarih:............................
rencinin Ad Soyad:
mzas
EK. V
BLGLENDRLM ONAM FORMU-II
(NSAID Tedavisi Uygulanacak renciler in)
Bu alma, size adet dneminizde ve adetinizin hemen ncesindeki bir hafta
iinde yaadnz ikayetlerinizi nlemeye ynelik bir eitim yaparak ve E. Salk
Kltr ve Spor Daire Bakanl, Salk Hizmetleri ube Mdrl, reme Sal
Blm tarafndan yrtlecek ila tedavisi ile adet dneminizde ve adetinizin hemen
ncesindeki bir hafta iinde yaadnz ikayetlerinizi nlemeyi veya azaltmay
amalamaktadr.
Tedavi sresince ve takip eden iki ay sresince her adet dneminizin bitiminde
ikayetlerinizin iddetini belirlemek iin bir liste doldurmanz istenecektir.
Bu aratrma ile ilgili olarak kararnz verirken gerek duyduunuz bilgileri
istemeye, doru, anlalr ve doyurucu yantlar almaya hakknz vardr. Herhangi bir yan
etkisi olmayan bu aratrmaya katlp katlmamakta tmyle zgrsnz. Katlmama
ynndeki kararnz burada size verilen hizmeti hibir ekilde olumsuz etkilemeyecektir.
Daha nce aratrmaya katlmay kabul etmi olsanz bile istediiniz anda aratrmadan
ekilebilirsiniz. Bu aratrmann tm aamalarnda sizden elde edilen bilgiler zenle
korunacak ve gizli tutulacaktr.
Teekkr ederim
Ara. Gr. Nursen Bolsoy
Ege niversitesi Hemirelik Yksekokulu
Ben ......................................................................................yukarda yazl olan
bilgileri okudun ve anladm. Aratrma hakknda szl olarak da aydnlatldm.
Sorularma kanmca yeterli yantlar aldm. Bu aratrmaya katlmay bana verilen hizmeti
etkilemeksizin almann herhangi bir aamasnda ekilebilmek ve o ana kadar ahsmda
elde edilen bilgiler zerindeki haklarmdan vazgememek koulu ile kabul ediyorum.
Tarih:............................
rencinin Ad Soyad:
mzas
ZGEM
Austos 1966 ylnda Antalyada dodu. lk ve orta retimini tamamladktan
sonra Antalya Salk Meslek Lisesi, Ebelik Blmnden 1985te mezun oldu. Ayn yl
Ege niv. Hemirelik Yksekokuluna kayt oldu ve 1989 ylnda mezun oldu.
Yksekokuldan mezun olmadan; 1988 ylanda zmir Atatrk Eitim ve Aratrma
Hastanesi, Kadn Hastalklar ve Doum Servisinde hemire olarak almaya balad.
Daha sonraki yllarda Dahiliye Servisi Sorumlu Hemiresi ve Hastane Bahemire
Yardmcl grevlerinde bulundu. Bu sre ierisinde,
Ege niv. Salk Bilimleri
Enstitsnn 1992 ylnda am olduu Kadn Sal ve Hastalklar Hemirelii

yksek lisans programna girdi ve 1996 ylnda bilim uzman oldu. Ayn yl, Celal Bayar
niv. Salk Hizmetleri Meslek Yksek Okulunun am olduu retim Grevlisi
snavn kazanarak ubat 1997de greve balad. Salk Hizmetleri Meslek Yksek
Okullarnn Ebelik ve Hemirelik Blmlerinin kapatlmas kararnn ardndan 1998
ylnda Celal Bayar niv. Manisa Salk Yksek Okulu, Ebelik Blmnde almaya
balad. Salk Hizmetleri Meslek Yksek Okulu mdr yardmcl ve Manisa Salk
Yksek Okulu, Ebelik Blm Bakanl grevlerinde bulundu. Ege niv. Salk
Bilimleri Enstitsnn 2002 ylnda am olduu Kadn Sal ve Hastalklar
Hemirelii doktora snavn kazanm ve kadrosunun Ar. Gr. Olarak deitirilmesi
sonrasnda eitimine devam etmek zere Ege niv. Hemirelik Yksekokulu, Kadn
Sal ve Hastalklar Hemirelii Anabilim Dalnda grevlendirilmi olan Nursen
Bolsoy evli ve bir ocuk annesidir.

Refleksoloji

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Refleksoloji

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.

PERMENSTREL DSTRESN HAFFLETLMESNDE

DEERLENDRME KURULU YELER

Bakan: Prof. Dr. Ahsen RN

ye: Prof. Dr.Ali Tahsin GNE

ye: Prof. Dr. Ferda ZBAARAN

ye: Yard. Do. Dr. Oya KAVLAK

ye: Yard. Do. Dr. Hlya DEMRC AVCI

Doktora Tezinin Kabul Edildii Tarih:

1.1. ARATIRMANIN KONUSU 1

1.3. ARATIRMANIN HPOTEZ . 3

1.5. ARATIRMANIN NEM...

1.6.2. 1.3. Farmakolojik Tedaviler 26

2 PMS ve PMDB Olgularnda Uygulanabilecek Farmakolojik Ajanlar

3 NSAIDlerin Primer Dismenore Tedavisinde nerilen Etkin Dozlar.

4 rencilerin Sosyodemografik zelliklerine Gre Dalm

5 rencilerin Beden Kitle ndekslerine Gre Dalm

6 rencilerin Perimenstrel Distrese Ynelik Eitim ncesi Beslenme

7 rencilerin Perimenstrel Distrese Ynelik Eitim Sonras

9 rencilerin Stresle Baa kmak in Kullandklar Yntemlere Gre

10 rencilerin Dzenli Olarak Yaptklar Spor/Egzersiz Faaliyetlerine Gre

11 Refleksoloji Grubunun Menstrel Dnemlerine Gre Refleksoloji

12 Refleksoloji Grubunun Menstrel Dnemlerine Gre Refleksoloji

13 Refleksoloji Grubunun Menstrel Dnemlerine Gre Refleksoloji

14 Refleksoloji Grubunun Menstrel Dnemlerine Gre Refleksoloji

15 Refleksoloji Grubu rencilerin Menstrel Dnemlerine Gre

16 Refleksoloji Grubunun Menstrel Dnemlerine Gre Refleksoloji ncesi,

17 Refleksoloji Grubunun Menstrel Dnemlerine Gre Refleksoloji ncesi,

Grubundan Aldklar Puan Ortalamalarnn Dalm

18 Refleksoloji Grubunun Menstrel Dnemlerine Gre Refleksoloji ncesi,

19 Refleksoloji Grubunun Menstrel Dnemlerine Gre Refleksoloji ncesi,

20 NSAID Grubunun Menstrel Dnemlerine Gre NSAID Tedavisi ncesi

21 Menstrel Dnemlere Gre Tedavi ncesi Birinci ve kinci Sikluslarda

22 Menstrel Dnemlere Gre Tedavi Sreci Birinci ve kinci Sikluslarda

23 Menstrel Dnemlere Gre Tedavi Sreci Birinci ve kinci Sikluslarda

24 Menstrel Dnemlere Gre Tedavi Sreci Birinci ve kinci Sikluslarda

25 Menstrel Dnemlere Gre Tedavi Sreci Birinci ve kinci Sikluslarda

26 Menstrel Dnemlerine Gre Tedavi Sreci Birinci ve kinci Sikluslarda

27 Menstrel Dnemlere Gre Tedavi Sreci Birinci ve kinci Sikluslarda

28 Menstrel Dnemlere Gre Tedavi Sreci Birinci ve kinci Sikluslarda

29 Menstrel Dnemlere Gre Tedavi Sreci Birinci ve kinci Sikluslarda

30 Menstrel Dnemlere Gre Tedavi Sreci Birinci ve kinci Sikluslarda

2 Anksiyetenin Dismenore zerine Pozitif Feed Back Etkisi

3 Dimenorede Ar Oluum Mekanizmas

4 Tm Vcudun Ayaklardaki Refleks Blgelerinin emas

5 Ayak Refleksoloji Masajndan Kesitsel Fotoraflar

6 Perimentrel Distreste Manuel Bas in; Kulak, El ve Ayaktaki Refleks Noktalar

7 Veri Toplamada lem Basamaklar ve alma D Kalan Olgular

2 Refleksoloji Grubunun Menstrel Distres ikayet Listesi Ar Alt Grubundan

3 Refleksoloji Grubunun Menstrel Distres ikayet Listesi Su Retansiyonu Alt

4 Refleksoloji Grubunun Menstrel Distres ikayet Listesi Otonomik

5 Refleksoloji Grubunun Menstrel Distres ikayet Listesi Negatif

Duygulanm Alt Grubundan Aldklar Puan Ortalamalarnn Grafik Dalm

6 Refleksoloji Grubunun Menstrel Distres ikayet Listesi Konsantrasyon

7 Refleksoloji Grubunun Menstrel Distres ikayet Listesi Davran

9 Refleksoloji Grubunun Menstrel Distres ikayet Listesi Kontrol Alt

10 Menstrel Dnemlere Gre Tedavi Sreci Refleksoloji ve NSAID

11 Menstrel Dnemlere Gre Tedavi Sreci Birinci ve kinci Sikluslarda

12 Menstrel Dnemlere Gre Tedavi Sreci Birinci ve kinci Sikluslarda

13 Menstrel Dnemlere Gre Tedavi Sreci Birinci ve kinci Sikluslarda

14 Menstrel Dnemlere Gre Tedavi Sreci Birinci ve kinci Sikluslarda

deiiklikleri, beslenmenin dzenlenmesi, ilave B6, C ve E vitaminleri, kalsiyum,

manezyum, potasyum ve inko gibi minarallerin alnmas neriler arasndadr. Ayrca,