UNIVERZITET U TUZLI

FILOZOFSKI FAKULTET
Odsjek: Historija

ore Petrovi-Karaore
(referat)

Student: Deli Semir

Mentor:dr.sc. Senaid Hadi, vanr.prof

Tuzla, april 2015.

KARAORE PETROVI
ore Petrovi (Crni ore, Karaore) osniva je dinastije Karaoreviam, a
historiaru nisu mogli da utvrde kada je tano roen najvjerovatnije je roen 1762.godine.
Karaore Petrovi potie iz siromane porodice, a prezime je dobio po ocu Petru. Zbog
siromatva njegov otac je esto mjenjao mjesto stanovanja kako bi pronaao najbolje mjesto
za ivot. Kako je ore stasavao i sluio kod imunijih Srba i Osmanlija tako se popravljao i
njegov imovinski status. eni se Jelenom Jovanovi i nakon toga bjei na sebi naklonjen
Austrijski dvor, gdje e se u meuvremenu desiti ubitstvo njegovog oca za to e on biti
optuen. Za vrijeme austrijsko- osmanskog rata (1788-1791), ratovao je na strani Austrije
protiv Osmanskog carsta.
Zakljuenjem mira vraa se u Srbiju gdje odlazi u hajduke i biva njihov voa
(harambaa). Opadanjem ugleda hajduka odlazi u Topolu gdje nastavlja mirno ivjeti sa
svojom porodicom. Smederevski sandak je bio najudaljeniji sandak, i bio je idealna prilika
za sticanje srspke autonomije. Razlog ustanku prvobitno su bili janjiari koji su pobili
knezove, tkz. sjea knezova. Jo jedan od razloga ustanka bilo je i vidljivo slabljenje
Osmanske moi u prvim godinama XIX stoljea. Trei razlog je bio tenje Austrije i Rusije da
proire svoja carstva na raun Osmanlija te uticaj Francuske revolucije na radnje na Istoku.
Od polovine XVIII stoljea u Osmanskom carstvu se opazilo opadanje moi u politikom i
vojnom smislu uzrokovano nemirima u samom Carstvu.1
Brojni ratovi su ispraznili dravnu blagajnu, a mirom iz 1774. godine uticaj Rusije je
bio sve vidljiviji. Nemiri u Srbiji su se brzo irili, a veliki broj stanovnitva je napustio ovaj
prostor u kratkom vremenu. Na saboru u Oracu kojem su prisustvovali svi velikodostojnici
za vou Prvog srpskog ustanaka imenovan je ore Petrovi. On nije elio to imenovanje, ali
se ipak obavezao da nee imati milosti za izdajnike i da je jasan u svojoj namjeri. Ustanici su
neprestano imali vojnu pomo od strane Rusije kojoj je na ruku iao ovaj ustanak kako bi
ostvarila svoje ciljeve. Ustanici su u samom poetku brzo napredovali i za kratko vrijeme
uspjeli su zauzeti Poarevac, Jagodinu i abac. Od Porte je stiglo nareenje Beir-pai da
upostavi red i mir te je on krenuo na Beograd gdje nije nailazio na otpor od strane ustanika.
Muslimansko stanovnitvo je prebjeglo preko Drine, a sam Beir-paa se obavezao da
e pogubiti dalije kako bi smirio stanovnitvo. U oktobru 1804. godine Beir paa se vratio u
Bosnu. Ustanici su organizovali jaku mreu uhodu te su nastojali pobuniti i stanovnitvo u
Bosni i Crnoj Gori. Ustanici su ustali protiv svega to je imalo neko obiljeje muslimana.
Mustafa-paa Smailpai je pozvao Bosnjake i Hercegovce da ugase ovaj ustanak. Hasan paa
i Sulejman paa poslati su u Smederevski sandak kako bi umirili ustanike. Godine 1806.
izdata su dva fermana da stanovnitvo u tri kolone udari na ustanika, a sama ulema je izdala
fetvu protiv ustanika.

1 Stojan Novakovi O prvom Srpskom ustanku Beograd 1995. Str. 53

Bili su nepovoljni i privredni uvjeti: udar groma, izgorila barutana i zbog sue nije
bila rodna godina. Mehmed Husrev paa izvrio je mobiliziranje vojske kojom je htio umiriti
Srbe, a u isto vrijeme Rusija je htjela objaviti rat Osmanskom carstvu. Ustanici su zaposjeli
brojna mjesta u svjeveroistonoj Bosni, a pobune su se i dalje irile uglavnom meu
pravoslavnim stanovnitvom. Vojska je odreena da ide u tri pravca: prvi pravac je iao preko
Novog Pazara, drugi preko Gorada, a trei je trebao ii na abac gdje e produiti Savom na
Beograd. Lijevo krilo koje je predvodio Fidahi, stigao je do ua Kolubare i natjerao je Srbe
da se povuu iz abca. 2
Vod i ustanici imali su najvie uspeha 1806. godine. Jezgro budue srpske drave ve
je bilo oformljeno, a putevi njegovog proirenja, oslobaanjem srpskih oblasti, jasno su se
ocrtavali. Vod je odneo najveu pobedu nad bosanskom vojskom na Miaru (13. avgust), ali
nije stigao da uestvuje u drugoj znaajnoj bici na Deligradu, u kojoj je poraena rumelijska
vojska. On je komandovao vojskom koja je oslobaala Beograd i abac (kraj 1806. i poetak
1807). Padom Uica (1807), turskih uporita, izuzimajui Soko, vie nije bilo u Srbiji. San o
slobodi postao je stvarnost, a za to je bio izuzetno zasluan vod Karaore.
Izborom Karaora za voda na Oraakom zboru, Srbi su izveli prvi ozbiljan korak u
organizaciji dravne uprave. Zvanje voda, nepoznato do tada u srpskoj istoriji, nije se ni
odmah ni lakoustalilo. Karaoreve titule i potpisi esto su se menjali tokom ustanka
-predvoditelj, komandant i vod, uz dodavanje epiteta vrhovni. Nijednim pravnim aktom nije
bila odreena Karaoreva dunost. Koliko se lutalo vidi se po tometo je u jesen 1805. bio
proglaen i za predsednika Saveta, pored Prote Matije.Ustavnim aktom, iz 1808. godine,
"Sovjet narodni, svi komendanti, vojvode, knezovii sav narod priznajemo Gospodara
Karaora Petrovia i njegovo zakono potomstvo za pervog i verhovnog serbskog
predvoditelja".
Pravo nasljedstva, ali u zvanju vrhovnog voda, priznato mu je i ustavnim aktom iz
1811. godine. Tada je ponovo proglaen za predsjednika Saveta, koji je dobio prerogative
vlade ali ih se nije doslovno drao. Do tada su otpale titule komandanta i predvoditelja, a
zadralo se samo zvanje voda. Karaore je s tim zvanjem vrio vojnu i civilnu vlast, iako
taj pojam ima iskljuivo militaristiko znaenje. On nije hteo da prihvati zvanje kneza, na ta
su ga Rusi esto nagovarali. Zbog ogranienog shvatanja vladalake vlasti, neprekidnog
ratovanja i neobavljanja nijedne samoupravne dunosti u predustanikom periodu, Karaore,
iz zasad nepoznatih razloga, nije dopustio da se nad njim izvri in miropomazanja.
Njegovo poimanje vladarske linosti i dunosti bilo je jednostavno i neizgraeno.
Pored voda, ustanika drava imala je oformljene vrhovne i lokalne civilne i vojne organe
vlasti. Neprekidn oratovanje davalo je prednost vojnim vlastima, pa se na osnovu toga sticao
utisak da je ustanika drava bila vojno organizovana. Vod, komandanti i vojvode inili su
vrh vojne hijerarhije, dok se ispod njih nalazila itava ljestvica niih zvanja. Najvie odluke
donosile su se na skuptinama najviih vojnih i civilnih narodnih predstavnika i Upravnog

2 Darko Dukovski Povijest srednje i jugoistone Evrope, Zagreb 2005. Str. 66

savjeta. Vod je na njihov rad znatno uticao. Od kraja 1805. godine postepeno je
uspostavljeno vie sudskih instanci, graanskih i crkvenih.
Tokom cijelog ustanka Karaore je imao kad jau kad slabiju opoziciju. Ona se
trudila da njegovu vlast ogranii i svede na prostor umadije. Njeno jezgro inili su
komandanti, vojvode i znatniji knezovi iz zapadne i istone Srbije i pojedinci iz umadije. U
dva maha vod je lomio opoziciju, i to uspeno. Nenadovii su bili potinjeni do Miarske
bitke, a Milenko Stojkovi i Petar Dobrnjac protjerani su 1811. U meuvremenu, ruski
diplomatski predstavnik Rodofinikin kontrolisao je i usmeravao njegov rad (1807-1809).
Ustavnom reformom iz 1811. godine vod je osigurao za sebe neogranienu vlast.
Partikularizam vojvoda bio je suzbijen, a Karaore se uvrstio kao voa ustnika i drave.On
je imao ispravnije shvatanje o dravi, posebno o jedinstvu njene vlasti, od opozicionih
komandanata i vojvoda. Ruski uticaj na ustanike, samim timi na voda, pojaao se u vreme
zajednikog ratovanja protiv Osmanlija(1807-1812). Uzrusku pomo sasvim je osloboena
istona Srbija, a na tubiku i Malajnici (1807)Karaore, Stojkovi i Isajev razboli su tursku
vojsku. Slobozijsko primirje omoguilo je ustanicima da provedu u relativnom miru 1808.3
Rat se obnovio 1809.godine, s veom estinom. Karaore je uspeno prodro u oblast
stare Rake, gde je nanio vie poraza osmanskoj vojsci (Sjenica, Suvodol...) i uspostavio
neposrednu vezu s Crnogorcima. Ova dobro smiljena i vjeto izvedena ofanziva na tome se
zavrila jer je vod, posle poraza ustanika na Kamenici, bio prinuen da se vrati na Moravu.
Njegova nesumnjiva vojnika darovitost i odvanost spasle su tada Srbiju od vee katastrofe.
Sljedee dve godine nastavljeno je ratovanje, zajedno s Rusima, u Timokoj krajini i kod
Vidina. Vod je jo jednom morao da doeka bosansku vojsku i potpuno je porazi u velikoj
bici kod Loznice (1810). Bukureki mir (1812) davao je Srbima izvjesnu autonomiju, koju
oni nisu htjeli da prihvate jer se nije uklapala u njihove napore da stvore nezavisnu dravu, to
je bio osnovni cilj ustanika.
Odbacivanje mira, loe voenje pregovora s Osmanlijama, neprihvatanje
Karaorevog plana za odbranu, nedovoljna motivisanost, nedostatak borbenog morala, slabo
organizovanje odbrane, vodovo klonue i velika iscrpljenost dugogodinjim ratovanjem
oslabili su ustanike snage. Nesrazmerno brojnija, bolje naoruana i svea osmanska vojska
uguila je Prvi ustanak (1813). Poetkom oktobra vod je prebegao u Austriju, iznevjerivi
sopstvenu i opte ustaniku misao da e prijee poginuti nego dopustiti ponovo zavoenje
ropstva. Izmeu carstva nebeskog i austrijskog, on je, dodue pod pritiskom, odabrao ovo
drugo. Na reci Savi u dva trenutka rijeavala se sudbina Srbije i Srba.
Karaore je preao na drugu stranu reke i toga asa prestao je da bude voa Srba.
Milo Obrenovi, pak, doao je do reke i na njenoj obali donio odluku da ostane i time
preuzeo ulogu novog voda.Tragine su poslednje godine Karaorevog ivota, od
"plaevnog pozorija" u Feneku do odsecanja glave u Radovanjskom lugu. U Austrij je bio
interniran u Petrovaradinu i Gracu. Rusi su ga odatle izvukli i sa brojnim ustanicima preselili
u Besarabiju. iveo je u Hotinu s porodicom, od ruske pomoi. Kad je propao njegov pokuaj
3 Stevan Pavlovi Istorija Balkana Beograd 2001. Stri. 37.

da ubedi Aleksandra I, 1816. godine da ue u rat s Turskom, on se pribliio grkim

heteristima.
U njihove revolucionarne planove uletio je neoprezno i bez tanih saznanja o stanju u
Srbiji. "To je ugueni vulkan, spreman da bukne svakog asa", ocijenio je njegovo stanje tih
dana ruski knjievnik Svinjin.Namjeran da ponovo zapali Balkan, preao je u Srbiju, gde je po
naredbi vezira i kneza Miloa ubijen 25. jula 1817. Odrana glava ispunjena pamukom poslata
je u Carigrad i podneta sultanu da se lino uveri da je to onaj koji "Die narod, krstizemlju, a
varvarske lance srui, /Iz mrtvijeg Srba dozva, dunu ivot srpskojdui".
Ubistvo Karaora loe je uticalo na dravni i politiki ivot Srbije, posebno na
odnose dvije dinastija, Karaorevia i Obrenovia. Tada je zapoeta borba za istrebljenje
jedne od dviju vladarskih kua. Sud Alimpija Vasiljevia o ovom inu izgleda najrazumniji:
"Uinjeno je jedno politiko zloinstvo, da bi se izbegla jedna politika pogreka".Pojava
voda Karaora oznaava onu uzvienu epohu u istoriji srpskog naroda kada se deo Srba
prenuo iz dubokog mrtvila i ropstva i poao sopstvenim naporima da izbori slobodu i stvori
dravu. Srbi su najee dijelili svoju prolost na period do Kosova i posle njega. Uz taj
izuzetan dogaaj srpske historije stala je ravnopravno i Srpska revolucija 1804.4
Kamen na kom je podizana postavio je vod Karaore. Karaore je zasluga to su
se Srbi oslobodili velikog uticaja od Osmanlija. Raja se oslobodila feudalnih okova, ali zbog
neprekidnog boravka na frontu nije u pravoj mjeri osetila blagodeti slobode. Jedan pravni akt
iz 1805. zavravao se usklikom: "I ovo sezove srpske sloboda!" Oi svih Srba bile su okrenute
prema Srbiji, a ona ne samo da je budila nadu ve je zapoela rad na njihovom osloboenju.
Karaore je osobita pojava u srpskom narodu. Osim u iskazivanju junatva, bio je u svemu
skroman.
Novosadskom magistratu pisao je: "Pomislite samo na koji nain rabri Servijanci
sjede na Vraaru, a ja siromaak meu njima. - Va Petorivroen Servijanac". Prema stranim
osobama, diplomatima i dravnicima, ispoljavao je nepotrebnu snishodljivost svojstvenu
naem svijetu. U odnosima s stranim dravama nije se najbolje snalazio, a nije mu ni bilo lako
jer je cjelokupna srpska radnja bila u Napoleonovoj senci.Vodova linost i starost ostavljali
su razliite dojmove na savremenike. Raspon u procjenjivanju njegovih godina dosezao je do
dva desetljea. To je zavisilo od njegovog raspoloenja, a ono se kretalo iz jedne u drugu
krajnost, od depresijedo spokojstva, od patnje do radosti.
Njegova strogost i pravdoljubivost POSTALES uvene - oca Petra rtvovao je
otecestvu (1786), a brata Marinka (1806) pravdi. Pokazavi se tragino odvaan prema
svojima, on je ivio u uvjerenju datakav moe biti i prema drugima, primjerice prema knezu
Teodosiju.Oblaio se i hranio jednostavno, kao veina umadinaca. Samo je u piupreterivao.
Propao je pokuaj Rodofinikina da ga odbije od rakije a privoli NACAJ. U vrijeme Ustanka,
kada su njegov ivot i sudbina Srbije bili isto, "nebo mu jebilo pokrivalo, zemlja postelja,
bisage podglavlje, a ljubav k rodu krepitelnisan": Bio je izrazito visok, snana tijela, malo
povijen, tamne puti, bistrih oiju, utljivih usana i tanka glasa, kako su zapamtili njegovi
4 Grupa autora Sto najznamenitijih Srba Beograd 1993. Str 134.

suvremenici. Izuzetnopokretljiv, on je pjeke i na svom doratu krstario Srbijom, nalazei se

uvijek napravom mestu.
Literatura:
Stojan Novakovi O prvom Srpskom ustanku Beograd 1995.
Grupa autora Sto najznamenitijih Srba Beograd 1993.
Darko Dukovski Povijest srednje i jugoistone Evrope Zagreb 2005.
Stevan Pavlovi Istorija Balkana Beograd 2001.