Wrotek W. - Układy Elektroniczne W Praktyce

Poznaj zasady dziaania ukadw elektronicznych od podszewki!
Poznaj teoretyczne podstawy dziaania najczciej spotykanych ukadw elektronicznych

- Dowiedz si, jak zbudowa wasny generator, miernik i odbiornik radiowy
Naucz si montowa urzdzenia i dobiera elementy odpowiednie do zastosowa
Spis treci
W s t p .......................................................................5
Jakie elementy wybra? .......................................................... 8

Tolerancja ................................................................................8
Projektowanie ........................................................................10
Bezpieczestwo .....................................................................11
Tematyka ...............................................................................13
Rozdzia 1.
Generatory............................................................ 15
Generator sygnaw akustycznych tranzystorowy ................17

Realizacja ukadowa....................................................... 19
Wzmacniacz m ocy.......................................................... 20
Generator astabilny i modulujcy ...................................29
Generator sygnaw akustycznych scalony...........................34
Generator przebiegw rnoksztatnych...............................40
Realizacja ukadowa.......................................................40
Rozdzia 2.
Mierniki cyfrowe .................................................. 47
Woltomierz ........................................................................... 47
Prbkowanie................................................................... 48
Kwantowanie.................................................................. 49
Bd kwantowania .......................................................... 50
Kodowanie...................................................................... 50
Fragmenty kart katalogowych ........................................ 57
Spis elementw............................................................... 58
Ukady elektroniczne w praktyce
M onta............................................................................ 59
Opcje .............................................................................. 62
Czstociomierz.................................................................... 63
Rozdzia 3.
Odbiorniki ..............................................................71
AM i F M ............................................................................... 73
Rodzaje odbiornikw............................................................ 74
Parametry odbiornikw......................................................... 78
FM .........................................................................................82
C B ..........................................................................................92
Zasig a przydzia czstotliwoci ................................... 94
Popularno CB .............................................................. 95
Zakresy C B ..................................................................... 96
Kanay CB ...................................................................... 96
Zasig CB ....................................................................... 99
Schemat blokowy ........................................................... 99
Schemat ideowy ........................................................... 101
Dodatek A
Literatura............................................................ 113
Skorowidz ........................................................... 115
Wstp
Elektronika to dziedzina nauki i techniki polegajca na prze
twarzaniu sygnaw za pom oc prdu lub pl magnetycznych.
Jej historia siga pocztku dw udziestego wieku. W tedy to,
w 1904r., wynaleziono lamp elektronow. Do lat 50. elektro
nika zasadniczo ograniczaa si do radiotechniki. Gwnym
przedm iotem jej zainteresow a byo projektowanie nadajni
kw, odbiornikw (rysunek W.1) i lamp prniowych.
W ynalezienie w latach 1948 - 49 tranzystora (rysunek W.2)
przez J. Bardeena i W.H. Brattaina oraz W.B. Shockleya za
pocztkowao epok elektroniki pprzewodnikowej. W yna
lazek by na tyle przeomowy, e jego autorw uhonorowano
N agrod Nobla w 1956 roku.
Tranzystor sta si wkrtce bardzo popularny ze wzgldu na
mae rozmiary, du trwao i niezawodno, niskie napicie
zasilania oraz duo prostsz konstrukcj ukadw ni w lam
pach elektronowych.
Na pocztku lat szedziesitych rozpocza si era mikroelek
troniki. Zapocztkowao j wynalezienie i wprowadzenie do
Rysunek W.1. Polskie radio Pionier U 2, produkowane w latach

1 9 4 7 - 1957w zakadach DIORA (napodstawie http://commons.
wikimedia.org/wiki/File:Radio_Diora_Pionier_U2_1.jpg)
Rysunek W.2. Replika pierwszego tranzystora firm y Bell Telephone

Laboratories (na podstawie http://clinton4.nara.gov/media/jpg/
replica-of-first-transistor.jpg)
Wstp
produkcji ukadw scalonych. Zyskay one w iksz popular

no ni tranzystory dziki maym rozmiarom (rysunek W.3),
niskiej wadze, wyszej funkcjonalnoci oraz niezawodnoci.
Rysunek W.3. Ukady scalone (napodstawie http://pl.wikipedia.org/

w/mdex.php?title=PUk:Three_IC_circuit_chipsJPG)
Kolejnym krokiem milowym w rozwoju elektroniki byo opra
cowanie w roku 1971 mikroprocesora (rysunek W.4). Praco
wa on z czstotliwoci 108 kHz.
"
D4O40
22938
I N T E L ' 74
Rysunek W.4. Procesor Intel 4004 (na podstawie http://pl.wikipedia.org/

w/index.php?title=Plik:Intel_4004.jpg)
To tylko fragment drogi ewolucji, jak przeszy elementy elek
troniczne. Rozwj ich trwa nadal. Obecnie konstruktor ma do
wyboru zarwno lampy, tranzystory, ja k i ukady scalone.
Jakie elem enty wybra?

Lampy, mimo e powoduj skomplikowanie konstrukcji urz
dzenia (kilka obwodw zasilania, wiksze zuycie energii ni
w przypadku elementw pprzewodnikowych, konieczno
chodzenia itp.), s stosowane nadal. Koneserzy twierdz, e
dwik uzyskiwany ze wzmacniaczy lampowych jest przyjem
niejszy ni ten z urzdze pprzewodnikowych.
Najpopularniejszymi aktywnymi elementami konstrukcyjnymi
s: tranzystory i ukady scalone. Proste ukady mona realizo
wa na elementach dyskretnych. Im bardziej skomplikowane
urzdzenie, tym bardziej uzasadnione je st stosowanie w nim
ukadw scalonych. Gdy konstruktor m a wtpliwoci, jakie
rozwizanie wybra, powinien zaprojektowa to samo urzdze
nie z wykorzystaniem elementw, ktre s dla niego dostpne.
Nastpnie powinien porwna projekty, biorc pod uwag: pa
rametry urzdze, pracochonno wykonania, gabaryty, nie
zawodno, koszt budowy, zuycie energii. Dopiero na tej pod
stawie moe dokona w yboru rozwizania.
Tolerancja
Podczas projektowania naley wzi pod uwag tolerancj wy
konania elementw. Do oblicze przyjmujemy wartoci nomi
nalne. Elem enty rzeczywiste m og mie w artoci odbiegaj
ce od znam ionowych w granicach tolerancji. Co to oznacza
w praktyce?
Jeeli rezystor ma warto nominaln 1 kQ z tolerancj 20%,
to znaczy, e w rzeczyw istoci elem ent moe mie warto
od 0,8 kQ do 1,2 kQ. Oczywicie mona stosowa elementy
o wyszej precyzji wykonania, ale s one drosze.
Wstp
Nie tylko elementy biem e charakteryzuj si rozrzutem war

toci. M aj j rwnie elementy czynne (rysunek W.5). P o
pularny tranzystor w klasie B dla prdu kolektora o nateniu
10 p,A moe mie wspczynnik wzmocnienia prdowego od
40 (warto minimalna) do 90 (warto typowa). Montujc go
w ukadzie na podstawie samego oznaczenia, nie wiemy do
kadnie, jakie ma parametry.
Wspczynnik
wzmocnienia prdowego*
przy Ic *= 10 |xA,
U CE = 5 V
ftliE
kl. A
60
kl. B 40
90
przy I c = 100 pA,

Ucs = 5 V
iljlB
kl. A
kl. B
100
160
przy Ic = 2 mA,
Ucm = 5 V
huE
kl. A
kl. B
ie o
kl. A
kl. B
220
350
przy Ic = 20 mA,
Ucs = 5 V
ftjia
290
Rysunek W.5. Fragment karty katalogowej tranzystora BC107

(napodstawie http://www.datasheetcatalog.org/datasheet/
CEMI/mXxxvxx.pdf)
Projektujc ukad elektroniczny, naley rozway przypadki

graniczne. Dopiero gdy ukad bdzie dziaa nawet przy mak
symalnie niekorzystnym wyborze elementw, moemy zako
czy projektowanie. Jest to szczeglnie wane przy produkcji
seryjnej, gdzie nie ma czasu na pracochonne uruchamianie
kadego egzemplarza.
Oprcz tolerancji wartoci elementw naley przeanalizowa
zmian ich parametrw w funkcji temperatury pracy. Ma ona
wpyw np. na punkty pracy elementw pprzewodnikowych,
m aksymaln moc strat (rysunek W.6). Charakterystyki mona
znale w kartach katalogowych urzdze.
10
Rysunek W.6. Wikszo danych podawana je st dla temperatury pokojowej.

Urzdzenie pracujce pod mask samochodu w upalny dzie bdzie miao
cakowicie inne warunki chodzenia (na podstawie http://www.
datasheetcatalog.org/datasheet/CEMI/mXxxvxx.pdf)
Projektow anie
Projektowanie urzdzenia naley rozpocz od zdefiniowania
oczekiwa w stosunku do niego.
Nastpnie warto... sprawdzi, czy ukad, ktry nam je st po
trzebny, nie zosta ju przypadkiem wykonany przez kogo in
nego. Nieocenion pomoc bdzie wyszukiwarka internetowa.
Jeeli problem, ktry zauwaylimy, nie zosta jeszcze rozwi
zany, to... wietnie! D ziki tem u mamy szans na unikatowy
produkt, a co za tym idzie na sukces rynkowy.
Kolejnym etapem jest rozrysowanie schematu blokowego urz
dzenia.
Wstp
11
Pomidzy blokami przesyane s sygnay. Naley je opisa lub

narysowa.
Urzdzenie naley dzieli na bloki tak dugo, a bdzie w ia
domo, jakiego ukadu naley w nim uy. N a szczcie kon
struktor nie musi wymyla wszystkiego od zera. Moe sko
rzysta z gotowych rozwiza i dobra tylko elementy uyte
do ich realizacji.
Kolejnym etapem je st wykonanie listy elementw i zakupie
nie ich.
Teraz przychodzi pora na monta i uruchomienie. Jest wielce
prawdopodobne, e podczas urucham iania urzdzenia zmie
niane b d w artoci elementw. W szelkie popraw ki m usz
by na bieco nanoszone na schemat, tak aby w kadej chwili
zachowana bya 100-procentowa zgodno schematu ideowe
go z ukadem rzeczywistym.
Uwaga
Duym uatwieniem dla projektanta moe by skorzystanie

z program u kom puterow ego. Um oliw ia on: narysow anie
schem atu ideowego, przeprowadzenie sym ulacji, wykona
nie wykazu elem entw , zaprojektowanie pytki drukow anej.
Je st to je d n a k tylko m odel kom puterow y. Przy realizacji
ukadowej mog pojawi si problemy, ktre w m odelu nie
zostay uwzgldnione. Jeeli wic zlecasz kom u zaprojek
tow anie urzdzenia, projekt powinien obejm ow a do star
czenie dziaajcego prototypu, ktry bdzie sp e n ia narzu
cone wym agania.
Bezpieczestwo
Opisane w ksice ukady s montowane bez uycia lutowni
cy. W ystarczy do tego celu pytka stykowa (rysunek W.7).
12
Rysunek W.7. Pytka dowiadczalna

Elem enty elektroniczne naley w tyka w pola kontaktowe.
W ewntrz pytki wykonane s poczenia pomidzy polami
oznaczonymi t sam liczb. Pozostae poczenia naley w y
kona za pom oc zwor (rysunek W.8).
Rysunek W.8. czenie ukadu przypomina gr w okrty

Pytka stykowa nadaje si do wykonywania obwodw dowiad
czalnych. Nie wymaga posugiwania si lutownic.
Uwaga
Uwaga
Tem peratura to p nie nia popularnego lutow ia LC60 i LC63

wynosi 1 8 3 - 1 8 5 stop ni C. Przy nieostronym obchodze
niu si kropla rozgrzanego lutowia spowodowa moe opa
rzenie, a naw et trw ae uszkodzenie wzroku. Zalecane je s t
wykonywanie lutowania w przezroczystej m asce ochronnej.
Lutowie je s t m ieszanin cyny i oowiu. Zalecane je s t wyko

nywanie lutowania w dobrze wentylowanym pomieszczeniu.
Wstp
13
Opisane w ksice ukady s zasilane z niskiego napicia. W y

starczy do tego celu zasilacz (rysunek W.9) lub bateria.
Rysunek W.9. Dziki zasilaczowi ukady zasilane s z bezpiecznego napicia
Tem atyka
W ksice opisane zostay sposoby w ykonania generatorw
i przyrzdw pom iarow ych niezbdnych w warsztacie elek
tronika amatora. Ostatnie dwa rozdziay powicone s odbior
nikom FM i CB.
Kady rozdzia zawiera:
opis zasady dziaania urzdzenia,
fragmenty kart katalogowych uytych elementw,
informacje przydatne podczas montau
i uruchamiania ukadu.
Urzdzenie mona nie tylko wykona, ale rwnie dowiedzie
si, ja k ono dziaa.
Z apraszam do poznaw ania w iata elektroniki.

A u to r
14
Rozdzia 1.
Generatory
Generatory s ukadami sucymi do wytwarzania zmiennych
przebiegw elektrycznych bez koniecznoci doprowadzania
z zewntrz jakiegokolwiek sygnau pobudzajcego. Przetwa
rzaj energi prdu staego (z zasilacza) na energi drga.
N a rysunku 1.1 pokazano schemat blokowy generatora. W je
go skad wchodz:
,
U2
wzmacniacz o wzmocnieniu k -----,
U>
obwd sprzenia zwrotnego.
w zm acniacz
w zm o cnie nie ; przesunicie fa z o w e l
U 3 (f)-U l
sprzenie
WSP- sprzenia; przesunicie fazowe2(f)
^
GND
Rysunek 1.1. Schemat blokowy generatora
16
Wzmacniacz pomidzy napiciem wejciowym U1 a napiciem

wyjciowym U2 wprowadza przesunicie fa zo w e]. Wynosi ono
zazwyczaj 0 lub 180.
Do w yjcia wzmacniacza doczone s:
obcienie R O,
obwd sprzenia zwrotnego.
Zadaniem ukadu sprzenia zwrotnego je st podanie czci

sygnau wyjciowego na wejcie wzmacniacza.
Obwd sprzenia zwrotnego pow inien by zaprojektowany
tak, aby przesunicie fazy pomidzy sygnaami U3 i U2 rwne
p rze su n i cie fa z o w e 2 byo zalene od czstotliwoci, zatem
p rzesunicie fa zo w e 2 = przesunicie fazow e2(f). Waciwo
tak wykazuje np. obwd rezonansowy LC.
W ukadzie bdzie zachodzia generacja, gdy spenione zosta
n jednoczenie dwa warunki:
warunek amplitudy k = 1,
warunek fazy przesunicie fa z o w e ] (f0) + p rzesunicie
fa zo w e 2 (f0)= 0.
Uwaga
Uwaga
W arunek am plitudy zostanie speniony, gdy sygna na wej

ciu wzm acniacza podawany z ukadu sprzenia zwrotne
go bdzie na tyle duy, aby na wyjciu wzm acniacza otrzy
m a sygna o takim sam ym lub wikszym poziom ie.
W arunek fazy zostanie speniony, gdy m aksim um sygnau

na w e jciu w zm acniacza (po przejciu przez w zm acniacz
i ukad sprzenia zwrotnego) bdzie wypadao zawsze w tym
sam ym m om encie.
Przy czstotliwoci f 0 wzmacniacz musi kompensowa tumie

nie wprowadzane przez obwd sprzenia zwrotnego. Cha-
Rozdzia 1. Generatory
17
rakterystyka fazow a p rze su n i cie fa zo w e 1(f)+ p rzesu n icie

fazow e2(f) musi przechodzi przez zero przy czstotliwoci f
Aby czstotliwo generowanego przebiegu bya okrelona
jednoznacznie, w arunek fazy musi by speniony tylko przy
czstotliwoci f 0.
W arunek fazy decyduje o czstotliw oci generacji.

Uwaga
Spenienie w arunku amplitudy decyduje o amplitudzie gene

row anego napicia. Jeli w arunek am plitudy speniony je st
z nadm iarem , w zm acniacz ulega przesterow aniu. N apicie
w yjciowe zostaje znieksztacone w skrajnym przypadku
ma ksztat prostoktny.
G enerator sygnaw
akustycznych tranzystorow y
Przedmiotem projektu jest generator sygnaw akustycznych,
ktry ma przypomina dwiki syren alarmowych pojazdw
uprzywilejowanych.
Aby go wykona, mona wykorzysta:
generator tranzystorowy lub
generator ze specjalizowanym ukadem scalonym lub
generator z ukadem mikroprocesorowym
Rozwizaniem dajcym moliwo zapoznania si z funkcjo
nowaniem ukadu jest generator tranzystorowy. Umoliwia on
sprawdzenie w pywu kadego elem entu na funkcjonowanie
caoci.
18
D w iki syren alarm ow ych pojazdw uprzyw ilejow anych

powstaj przez zmodulowanie sygnau o wyszej czstotliwo
ci sygnaem o czstotliwoci mniejszej (rysunek 1.2). Prze
bieg wyjciowy bdzie mia sta czstotliwo, ale zmienne
natenie.
Rysunek 1.2. Sygna wyjciowy bdzie wypadkow wartoci dwch

sygnaw
Aby ten sam ukad by w stanie wygenerowa wicej ni jeden

dwik, naley rozszerzy jego funkcjonalno o moliwo
zmiany czstotliwoci roboczej generatora modulujcego. Re
gulacja pynna (np. potencjometrem) nie zapewnia powtarzal
noci efektw. Lepszym rozwizaniem jest doczanie elemen
tw RC o wartociach dobranych (rysunek 1.3).
Rysunek 1.3. Powtarzalno efektw dwikowych mona osign,

stosujc przeczane pojemnoci
Blokiem opcjonalnym moe by wzmacniacz akustyczny. Po
winien by sterowany sygnaem zmodulowanym. Umoliwia
on uzyskanie silniejszego dwiku (rysunek 1.4).
19
Rysunek 1.4. Schemat blokowy generatora o skokowo zmienianej

czstotliwoci modulujcej i wyposaonego we wzmacniacz mocy
Realizacja ukadowa
Przy urucham ianiu ukadw du pom oc je s t oscyloskop.
M ona na nim obejrze przebieg w dowolnym miejscu uka
du. Zakadam jednak, e oscyloskopem nie dysponujem y.
W przypadku ukadu z rysunku 1.4 mona rozpocz konstru
owanie od koca (tj. od wzmacniacza mocy). Najpierw spraw
dzimy poprawno jego dziaania.
Nastpnie zmontujemy generator modulowany. W celu spraw
dzenia jego dziaania naley podczy go do w ejcia wzmac
niacza mocy. Powinien by syszalny dwik cigy.
Kolejnym etapem bdzie monta generatora modulujcego.
Po podaniu jego sygnau na wejcie generatora modulowane
go powinien by syszalny dwik syren alarmowych pojaz
dw uprzywilejowanych.
Dopki aktualnie montowany blok nie bdzie dziaa popraw
nie, nie m ona przej do uruchamiania kolejnego.
20
Wzmacniacz mocy
N a rysunku 1.5 pokazano schemat ideowy wzmacniacza tran
zystorowego klasy B.
Rysunek 1.5. Tranzystorowy wzmacniacz mocy

Zasilanie ukadu naley podczy midzy zacisk Vcc i mas
(prawy grny rg schematu).
K ondensator C2 m a za zadanie filtrow anie napicia zasilaj
cego. Powinien on mie dosy du pojemno, aby zawarty
w nim adunek stanowi bufor, z ktrego ukad moe czerpa
energi.
Sygna wejciowy naley poda midzy zacisk We i mas (lewy
dolny rg schematu).
Tranzystor Ti peni rol wzmacniacza napiciowego. Musi on
przenosi zarwno dodatnie, ja k i ujemne fragmenty sygnau.
Ukad pracuje w klasie A. W jego obwodzie kolektora znajduje
si rezystor R j.
Sygna ze wzmacniacza tranzystorowego Tt pynie przez kon
densator C3. M a on za zadanie zablokowanie skadowej staej
21
z sygnau wyjciowego tranzystora TI. Przepuszcza on tylko

skadow zmienn.
Wzmacniacz mocy zbudowany jest z tranzystorw T2 i T3.
Uwaga
Klasa wzm acniacza inform uje, ja k zachowuje si ele m e n t

czynny w sta n ie spoczynku. Jeeli w sta n ie spoczynku py
nie przez niego prd o duym na ten iu (porw nyw alny
z m aksym alnym prdem dostarczonym do obcienia), to
wzmacniacz pracuje w klasie A. W ad takiego wzmacniacza
s due stra ty mocy, kilkakrotn ie wiksze ni uzyskiwana
uyteczna moc wyjciowa. Zalet je s t m aa ilo zniekszta
ce zwizana z fa kte m , e aden z tranzystorw nie zatka
si cakow icie.
Ukad pracuje w klasie B, gdy w sta n ie spoczynku tranzy
story w yjciow e s spolaryzow ane na granicy przewodze
nia. W wyniku tego w stanie spoczynku prd przez nie pynie,
ale je li na w e jciu ukadu pojawi s i sygna, to zaczyna
przewodzi je de n z tranzystorw.
W praktyce nie sto s u je si pracy w czystej kla sie B. Aby
uzyska m ae znieksztacenia i du spraw no, ustaw ia
si niezerowy prd spoczynkowy o w a rto ci od kilku do
kilkudziesiciu m iliam perw . Przy sygnaach o m aej am
plitudzie przewodz oba tranzystory. Jest to praca w kla
sie A. Dla duych sygnaw je d e n z tranzysto rw zatyka
si cakow icie. Jest to praca w klasie B.
Do wykonania wzmacniacza z rysunku 1.5 mona uy:

TI BC547 (rysunek 1.6)
T2 BC337 (rysunek 1.7)
T3 BC327 (tranzystor komplementarny do BC337)
R I 1,8 kQ
R 2 5,6 kQ
R 3 1,5 kQ
22
R 4 5,6 kQ
C2 470 |aF/16V
C3 22 |aF/16V
C4 22 |aF/16V
C5 1000 |aF/16V
D 1 1N4148 (rysunek 1.8)
D 2 1N4148
Do wyjcia doczy naley gonik o impedancji od 4 do 40 Q

i mocy znamionowej 250 mW.
Fragmenty kart katalogowych

COMMON EMITTER
OUTPUT CHARACTERISTICS
>C
<mA)
1.5
1.0
0.5
0
0
VCE (VI
Rysunek 1.6. Charakterystyka wyjciowa tranzystora BC547 w ukadzie

wsplny emiter (napodstawie http://www.datasheetcatalog.org/datasheet/
MicroElectronics/mXuwzwr.pdf)
23
mA
BC337, BC338
0.3.
0.3
0.2,
02
0.1.
0.1
E=0 J05 mA
10
20V
^ VCE
Rysunek 1.7. Charakterystyka wyjciowa tranzystora BC337 w ukadzie

wsplny kolektor (napodstawie http://www.datasheetcatalog.org/datasheet/
GeneralSemiconductor/mXtwuqt.pdf)
Oznaczenia elementw
Elektronika je st dziedzin trudn, gdy w ym aga kojarzenia
teorii i praktyki. Projekt wykonywany jest z wykorzystaniem
modelu matematycznego ukadu. Jest on pewnym przyblie
niem rzeczywistych elementw.
W ybieramy elementy z katalogu. Kupujemy je. Mamy odtwo
rzy w rzeczywistoci ukad, ktry do tej pory istnia tylko na
arkuszu papieru.
Jak oznaczone s wyprowadzenia kondensatora elektrolitycz
nego (rysunek 1.9)?
24
mA
1N4148, 1N4148W
103
10^
'
TJ= 100 C
10
! =25
!
i
!
U
10"
10"
2V
Rysunek 1.8. Charakterystyka w kierunku przewodzenia diody 1N4148

(na podstawie http://www.datasheetcatalog.org/datasheet/
GeneralSemiconductor/mXtxwtw.pdf)
P.V.C. Sleeve
<|>d0.05
(6.3mmdia)
----------
Vent
L16:L+1.0max
L20:L+2.0 max
it-------- ------
a
r
14min
Rysunek 1.9. Wyprowadzenia kondensatora elektrolitycznego.

Elektroda dodatnia je st nieco dusza od ujemnej (na podstawie
http://pdf1.alldatasheet.com/datasheet-pdf/view/357117/
PANASONIC/ECEA6.3U0R1W.html)
Na podstawie czego mona odczyta oznaczenia elektrod tran
zystora (rysunek 1.10 i 1.11) lub diody (rysunek 1.12)?
25
Rysunek 1.10. Oznaczenia elektrod tranzystora BC547. Patrzymy

na spaszczon cz obudowy. Nki skierowane s w d. W takim
uoeniu emiter znajduje si po prawej stronie (na podstawie http://www.
datasheetcatalog.org/datasheet/GeneralSemiconductor/mXyzqszz.pdf)
Czy wartoci rezystorw s dobre (tabela 1.1)?
Odpowiedzi na te pytania zaraz poznasz.
Kod barwny rezystorw

Tabela 1.1. Kod barwny rezystorw
Kolor
Cyfry
znaczce
Mnonik
Tolerancja
Wspczynnik
temperaturowy
srebrny
x0,01
10%
zoty
x0,1
5%
czarny
x1
250 ppm/K
brzowy
x10
1%
100 ppm/K
26
Rysunek 1.11. Oznaczenia elektrod tranzystora BC337. Patrzymy

na spaszczon cz obudowy. Nki skierowane s w d. W takim
uoeniu emiter znajduje si po prawej stronie (na podstawie http://www.
datasheetcatalog.org/datasheet/GeneralSemiconductor/mXtwuqt.pdf)
Tabela 1.1. Kod barwny rezystorw cig dalszy
Kolor
Cyfry
znaczce
Mnonik
Tolerancja
Wspczynnik
temperaturowy
czerwony
x100
2%
50 ppm/K
pom araczowy
x1000
ty
x10 000
25 ppm/K
zielony
x100 000
0,05%
20 ppm/K
niebieski
x1 000 000
0,025%
10 ppm/K
fioletowy
x10 000 000
0,01%
5 ppm/K
szary
x100 000 000
1 ppm/K
biay
x1 000 000 000
brak
20%
27
Rysunek 1.12. Oznaczenia elektrod diody 1N4148. Kreska na obudowie

i na schemacie oznacza katod (na podstawie http://www.datasheetcatalog.
org/datasheet/GeneralSemiconductor/mXtxwtw.pdf).
Uwaga
Kodowanie dla tych szeregw E6, E12 i E24 charakteryzu

je si um ieszczeniem czterech kolorowych paskw na re
zystorze. Pierwszy pasek powinien by umieszczony ja k naj
bliej jednego z wyprowadze rezystora i oznacza (zgodnie
z powysz tabel) pierwsz liczb znaczc. Drugi pasek
oznacza drug liczb znaczc. Trzeci pasek je s t m noni
kiem . Czwarty pasek powinien by szerszy od pozostaych.
Oznacza on tole ran cj rezystancji znam ionow ej.
Jeeli mam y rezystor tylko z trzem a paskam i, to tra k tu je
my go podobnie (brak czw artego paska oznacza to le ra n
cj 20%).
Dla szeregw E48 i wyszych mam y do czynienia z trzem a
liczbam i znaczcym i i trzem a paskam i je oznaczajcym i.
Czwarty pasek oznacza m nonik, a pity tole ran cj. Kolor
ew en tu aln eg o szstego paska in fo rm uje o te m p e ra tu ro
wym wspczynniku rezystancji.
28
Typoszereg rezystorw
W artoci nom inalne rezystorw nale do tabeli szeregw.
Tabele uoone s w g postpu logarytmicznego (tabela 1.2).
Tabela 1.2. Szeregi najczciej uywanych elementw
Szereg
Tolerancja
Wartoci
E3
50%
10, 22, 47
E6
20%
10, 15, 22, 33, 47, 68
E12
10%
10, 12, 15, 18, 22, 27, 33, 39, 47, 56, 68, 82
E24
5%
10, 11, 12, 13, 15, 16, 18, 20, 22, 24, 27, 30, 33,
36, 39, 43, 47, 51, 56, 62, 68, 75, 82, 91
Kady ukad elektroniczny wykorzystujcy rezystory i kon

densatory dopuszcza pewne odchyki od wyliczonej przez pro
jektanta wartoci projektowej. Prawie zawsze udaje si dobra
takie elementy produkowane seryjnie, ktre zapewniaj pra
w idow prac urzdze.
Uwaga
Szereg E3 praktycznie nie je s t ju nigdzie stosow any. Naj

czciej uywane s podzespoy o w artociach pochodz
cych z E6, E12 i E24.
Szereg E6 uywany je s t dla doboru podzespow o toleran
cjach 20% , E12 10%, E24 5%, E48 2%, E96
1%, E192 0,5% .
Kolory oznaczane s przez cyfry zgodnie z tabel 1.1.

Odczytujemy je, zaczynajc od paska, ktry jest najbliej ko
ca rezystora (rysunek 1.13 i 1.14).
I I
>
Rysunek 1.13. Na elemencie s trzy paski. Czerwony liczba 2. Czarny

liczba 0. Zielony mnonik 105. Brak czwartego paska tolerancja 20%.
Element ma warto 2 M O i tolerancj 20%
29
Rysunek 1.14. Na elemencie s cztery paski. Czerwony liczba 2. Czarny

liczba 0. Zielony mnonik 105. Srebrny tolerancja 10%. Element ma
warto 2 M O i tolerancj 10%
W systemie znakowania trjpaskow ym dw a pierwsze paski

oznaczaj warto rezystancji, a trzeci mnonik, przez kt
ry naley pomnoy te dwie pierwsze liczby. Tolerancja w y
nosi wwczas 20%.
W systemie znakowania czteropaskowym dwa pierwsze paski
oznaczaj warto rezystancji, a trzeci mnonik, przez kt
ry naley pom noy te dwie pierwsze liczby. Czwarty pasek
to dopuszczalna tolerancja.
Kod piciopaskowy stosowany jest przy rezystorach o niskiej
tolerancji bdu. W arto rezystancji w skazuj trzy pierwsze
paski, czwarty to mnonik, a pity tolerancja elementu.
W systemie znakow ania szeciopaskowym trzy pierwsze pa
ski oznaczaj warto rezystancji, czwarty to mnonik, a pity
tolerancja elementu. Szsty pasek to zmiana rezystancji pod
wpywem temperatury.
Generator astabilny i modulujcy

N a rysunku 1.15 pokazano schemat ideowy generatora astabilnego o czstotliwoci akustycznej oraz generatora m odu
lujcego.
Zacisk +Vcc naley poczy z zaciskiem +Vcc wzmacniacza
mocy (rysunek 1.5).
Po uruchomieniu wzmacniacza i generatorw wyjcie Wy (po
kazane na rysunku 1.15) naley poczy z wejciem We z ry
sunku 1.5.
30
Rysunek 1.15. Schemat generatorw: astabilnego o czstotliwoci

akustycznej i modulujcego
W ukadzie generatora astabilnego czstotliwoci akustycznej
pracuj tranzystory: T6, T7. N ale do niego rwnie rezysto
ry: R 10, R 11, R 12, R 13 oraz kondensatory: C9, C10,
Ukad generatora modulujcego zrealizowany jest z wykorzy
staniem tranzystorw: T4, T5. N ale do niego rwnie rezy
story: R 5, R 6, R 7, R 8, R 9 oraz kondensatory: C1, C6, C 7, C8.
Zmian czstotliwoci modulujcej (generowanego dwiku)
mona uzyska, zwierajc w yprow adzenia S W zgodnie z ta
bel 1.3.
Tabela 1.3. Efekt dwikowy w zalenoci od zwartych wyprowadze
Efekt dwikowy
Poczenie
stra poarna
2i3
karetka pogotowia
1i2
policja
brak poczenia
31
Spis elementw
Do realizacji ukadu z rysunku 1.15 mona uy:
T4 BC547
T5 BC547
T6 BC547
T7 BC547
R 5 1,8 kO
R 6 5,6 kO
R 7 1,5 kO
R 8 5,6 kO
R 9 1,5 kO
R10 5,6 kO
R n 1,5 kO
R12 5,6 kO
R I3 1,5 kO
C I 100 |aF/16V
C6 2,2 |aF/16V
C 7 10 |aF/16V
C8 22 |aF/16V
C9 2,2 nF/16V
C I0 2,2 nF/16V
D 3 1N4148
Fragmenty kart katalogowych uytych elementw znajduj si

w rozdziale dotyczcym wzmacniaczy mocy (rysunek 1.5).
32
Podczas pro je kto w an ia ukadu naley s ta ra si uywa

ja k najm niej rnych typw elem entw . Unifikacja pozwa
la na zm niejszenie liczby ele m e n t w , ktre trzeba m ie
w zapasie.
Uwaga
Monta
N a rysunku 1.16 pokazano zmontowany ukad wzmacniacza
mocy wraz z przedwzmacniaczem. Po jego zmontowaniu na
ley przeprowadzi test. Polega on na dotykaniu palcem w ej
cia przedw zm acniacza (baza tranzystora Ti z rysunku 1.5).
W prawidowo zmontowanym ukadzie powinien by syszal
ny brum dochodzcy z gonika.
Rysunek 1.16. Wzmacniacz mocy wraz zprzedwzmacniaczem. Trzy koeczki

widoczne po lewej stronie zamontowane s tymczasowo. W dziaajcym
ukadzie dotykanie prawego skrajnego koeczka powinno powodowa
wydobywanie si dwiku z gonika
33
Uwagi dotyczce m ontau:

Uwaga
W ew ntrz pytki stykow e j w yko na ne s po czenia.

W egzem plarzu pokazanym na rysunku 1 .1 6 dla dzie
siciu rzdw znajdujcych si w czci centralnej bie
gn one w pionie. Dla czterech rzdw skrajnych po
czenia w ykonane s w obrbie piciu ssiadujcych
wyprowadze.
Po umieszczeniu elem entu w pytce naley stara si go
nie dotyka, gdy moe wysun si z pl kontaktowych.
Dla osb o duych palcach duym uatw ieniem w m on
tow aniu elem entw moe by pseta lub obcgi o w
skich kocwkach.
N a rysunku 1.17 pokazano kom pletny zm ontowany ukad.

Zmiana czstotliwoci generatora modulujcego uzyskiwana
jest przez czenie koeczkw jum pera za pom oc zwory (SW
JMP3 z rysunku 1.15).
Rysunek 1.17. Zmontowany ukad
Uwaga
Jeeli dwik dobiegajcy z gon ika nie je s t czysty, naley

inaczej rozm ieci elem enty na pytce lub doczy do uka
du kondensator blokujcy o pojem noci kilkudziesiciu |iF.
34
Uwaga
Z a le t u kad u tra n zysto ro w e g o je s t m oliw o w ym iany

kadego elem entu i sprawdzenia je g o wpywu na dziaanie
urzdzenia. Wad je s t konieczno zamontowania elem en
tw . Im je s t ich wicej, tym bardziej w zrasta prawdopodo
biestw o popenienia bdu i maleje niezawodno ukadu.
G enerator sygnaw
akustycznych scalony
Przedmiotem projektu jest generator sygnaw akustycznych,
ktry ma przypom ina dwiki syren alarm owych pojazdw
uprzywilejowanych.
Wspczenie w elektronice odchodzi si od wykonywania uka
dw od zera. Najczciej wybiera si z katalogu ukad scalo
ny lub zestaw ukadw i uzupenia elementami dyskretnymi.
Zapotrzebowanie na generatory sygnaw akustycznych jest
tak due, e opracowane zostay ukady scalone, ktre m aj
zapisane w pamici sekwencje wartoci cyfrowych odpowia
dajce dwikom.
Jednym z popularnych ukadw scalonych stosow anych np.
w zabaw kach je s t UM 3561. Jest to tani elem ent wykonany
w technologii CMOS LSI (ang. C om plem entary M e ta l O xide
Sem iconductor L arge Scale Integration komplementarnej
MOS o duej skali integracji).
Ukad scalony zawiera w sobie zasadnicze elementy funkcjo
nalne (rysunek 1.18).
35
Rysunek 1.18. Schemat blokowy ukadu UM3561
Realizacja ukadowa
N a rysunku 1.19 pokazano schemat ideowy ukadu umoliwia
jcego odtwarzanie trzech dwikw (tabela 1.4).
Vcc
SR
UM3561
S |---- A V
Tl
Wy
GND
o 2
i-o i
R2
Oscl
777
Sell
Osc2
GND
? 3
Uaa/J
R1
777
GND
Rysunek 1.19. Schemat generatora efektw dwikowych

Ukad zasilany jest ze rda o napiciu 3 V. Trzeba je pod
czy do wyprowadzenia Vcc. Pobr prdu bez obcienia wyj
cia wynosi 150 pA.
36
Tabela 1.4. Efekt dwikowy w zalenoci od zwartych wyprowadze

Efekt dwikowy
Poczenie
stra poarna
1i2
karetka pogotowia
1i 3
policja
brak poczenia
M as trzeba doczy do wyprowadzenia G N D .

Rezystor doczony midzy wyprowadzenia O sc l i Osc2 okre
la czstotliwo generowanego przebiegu.
Sygna wyjciowy pojawia si na wyjciu W y .
Aby uzyska silniejszy dwik, sygna podano przez rezystor
szeregowy R 2 na baz tranzystora T I .
W obwodzie kolektora tranzystora znajduje si gonik S P .
Ukad po prawidowym zmontowaniu nie wymaga czynnoci
uruchomieniowych.
Spis elementw
Do realizacji ukadu z rysunku 1.19 mona uy:
T i BC547 (rysunek 1.6)
R I 180 - 360 kO (dobierany, aby uzyska
odpowiedni dwik)
R 2 560 O
Do wyjcia doczy naley gonik o impedancji od 4 do 40 O

i mocy znamionowej 250 mW.
Uwaga
Inform acje na te m a t oznacze elem entw elektronicznych

znajduj si w punktach: Oznaczenia elem entw, Kod barw
ny rezystorw, Typoszereg rezystorw.
37

N a rysunku 1.20 pokazano, w jaki sposb przypisane s funk
cje do poszczeglnych wyprowadze ukadu.
Rysunek 1.20. Widok ukadu UM3561 z gry (na podstawie http://pdf1.

alldatasheet.com/datasheet-pdf/view/83803/UMC/UM3561.hlml)
W katalogach mona znale typowe ukady aplikacyjne (ry
sunek 1.19). Przed podaniem napicia zasilajcego warto za
pozna si z minimalnymi, typowymi i maksymalnymi warto
ciami parametrw ukadu (rysunek 1.21).
D.C. Electrical Characteristics (Vgg * 0V,TA * 2S"C, Fqsc " 106496 Hr, unloss othemiw tpeciflJ.I
Paramatar
Operating Voltage
Symbol
Min.
Typ.
Max.
Vdd
2.4V
3V
3.8V
Operating Current
Idd
150pA
"H " Input Voltage
V|H
Vqq - 02
Vqd
" L " Input Voltage
ViL
Vss
Vss t0.2
Frequency Stability
AF/F
20%
lo
3mA
AF/F
-10%
Condition
V00 - 3V
Foau (3 3 V )-F osc(2.7V)
Output Current
Frequency Deviation Per Lot
Fosc(27V)
-
10%
Voo -3 V
V0 0 - 3V
Rysunek 1.21. Staoprdowe charakterystyki wyjciowe ukadu UM3561

(na podstawie http://pdJ1.alldatasheet.com/datasheet-pdf/view/83803/
UMC/UM3561.html)
38
D.C. Electrical Characteristic charakterystyka staoprdowa

unless otherwise specified chyba e zostanie podane inaczej
Operating Voltage napicie robocze
Operating Current prd roboczy
H Input Voltage dozwolony poziom napicia wejciowego,
ktre zostanie rozpoznane jako stan wysoki
L Input Voltage dozwolony poziom napicia wejciowego,
ktre zostanie rozpoznane jako stan niski
Frequency Stability stabilno czstotliwoci
Output Current prd wyjciowy
Frequency Deviation Per Lot wzgldne odchylenie czstotliwoci
Monta
Na rysunku 1.22 pokazano zmontowany ukad generatora. Funk
cjonalno ma porwnywaln z ukadem tranzystorowym (ry
sunek 1.16 i 1.17), ale jego monta jest bez porwnania prost
szy. M niejsze s rwnie rozmiary ukadu.
Rysunek 1.22. Generator z ukadem UM3561
Opcje
Ukad UM3561 ma zaprogramowane cztery sekwencje dwi
kowe. N a rysunku 1.19 pokazano schemat, ktry zrealizuje te
same funkcje co opisany wczeniej generator tranzystorowy.
39
W prowadzajc niewielkie modyfikacje (rysunek 1.23), mona

uzyska generator, ktry wytwarza dwik podobny do strza
w z karabinu maszynowego.
i
cSel2
n
61
Vcc
SW2
SP
UM3561
S |---- A V
Tl
Wy
6 2
i-o i
9 3
R2
Oscl
777
Sell
Osc2
GND
SWl
Uaa/J
GND
777
GND
Rysunek 1.23. Podanie napicia zasilajcego na wejcie Sel2powoduje,

e ukad generuje dwiki przypominajce strzay z karabinu maszynowego
Od rozw izania pokazanego na rysunku 1.23 ju tylko krok

do generatora uproszczonego. Moe on wytwarza dwik sy
reny policyjnej oraz dwik strzaw z karabinu maszynowe
go (rysunek 1.24).
_ n
Sel2
61
SP
Vcc
UM3561
S|
777
A V ----
Sell
Wy
Oscl
Osc2
R1
GND
GND
Rysunek 1.24. Ukad generuje dwiki przypominaj ce strzay z karabinu

maszynowego lub sygna syreny samochodu policyjnego
40
G enerator przebiegw
rnoksztaltnych
Poznawanie generatorw rozpoczlimy od ukadw wytwa
rzajcych intrygujco brzm ice dwiki. D aj wiele radoci,
ale przydatno ich w w arsztacie elektronika je st jednak zni
koma. W tym rozdziale zajmiemy si wykonaniem generatora
przebiegw: prostoktnego, pioksztatnego, trjktnego i si
nusoidalnego.
W najprostszej postaci generator skada si z generatora napi
cia prostoktnego oraz ukadw ksztatujcych (rysunek 1.25).
Przebieg pioksztatny uzyskuje si przez cakowanie przebie
gu prostoktnego (rysunek 1.26). Przebieg trjktny otrzymu
je si przez cakowanie przebiegu pioksztatnego. Przebieg
sinusoidalny uzyskuje si z przebiegu trjktnego przez aprok
symacj sinusoidy odcinkami paraboli w ukadzie cakujcym,
czyli rwnie przez cakowanie. rdem sygnau prostokt
nego bdzie tim er 555.
Rysunek 1.25. Ukad cakujcy
Realizacja ukadowa
Generator (rysunek 1.27) skada si bdzie z generatora prze
biegu prostoktnego oraz ukadw ksztatujcych. Przejcie
przez kady ukad cakujcy bdzie pow odow ao coraz sil
niejsze w ygadzenie przebiegu, a w kocu upodobni si do
sinusoidy.
41
Rysunek 1.26. Przebieg prostoktny i otrzymany po jego cakowaniu

przebieg pioksztatny
P ro sto k t
Pia
Ukad
ksztatujcy 1
Generator
T r jk t
Ukad
ksztatujcy 2
S in u soid a
Ukad
ksztatujcy 3
Rysunek 1.27. Schemat blokowy generatora

N a rysunku 1.28 pokazano schemat ideowy generatora. M i
dzy zaciski Vcc i GND naley doczy rdo zasilania o na
piciu od 5 do 10 V. Poniewa pobr prdu przez ukad nie
przekracza 10 mA, mona zasila go z baterii 9 V.
Rysunek 1.28. Schemat ideowy generatora

Ukad 555 generuje fal prostoktn o wypenieniu wynosz
cym okoo 50%. Jej czstotliwo opisana je st zalenoci:
1,44
f
(R 2 + 2 R ) C 3
42
Stan wysoki na wyjciu utrzymuje si przez czas:
tj = 0,693(R2 + R )C 3
Stan niski na wyjciu utrzymuje si przez czas:
t2 = 0,693R2C3
N a w yjciu ukadu 555, w yprow adzeniu 3, pojaw ia si fala
prostoktna. W m iejscu poczenia rezystora R 3 i kondensa
tora C4 wystpuje przebieg pioksztatny. W miejscu pocze
nia rezystora R 4 i pojemnoci C5 wystpuje przebieg trjktny.
Podawany je st on nastpnie na integrator tranzystorowy. N a
kolektorze tranzystora Tl wystpuje przebieg sinusoidalny.
Zadaniem kondensatora C1jest filtrowanie napicia zasilajcego.
Spis elementw
Ukad bdzie pracowa z czstotliwoci 1 kHz. Jej zmiana wy
maga dobrania elementw zgodnie z zalenociami podanymi
przy opisie rysunku 1.28.
Do realizacji generatora mona uy:
Tl BC547 (rysunek 1.6)
555 NE555
R l 15 kQ
R 2 1 kQ
R 3 10 kQ
R 4 10 kQ
R 5 10 kQ
R 6 10 kQ
43
R 7 100 kQ
C I 1 pF/16V
C2 10 nF
C3 47 nF
C4 47 nF
C5 47 nF
C6 10 nF
Inform acje na te m a t oznacze elem entw elektronicznych
znajduj si w punktach: O znaczenia e lem e ntw ", Kod
barwny rezystorw ", Typoszereg rezystorw ".

Na rysunku 1.29 pokazano rozmieszczenie wyprowadze uka
du 555, za na rysunkach 1.30 oraz 1.31 diagramy przydatne
podczas projektowania generatora.
Rysunek 1.29. Ukad 555. Widok z gry (na podstawie http://www.

datasheetcatalog. org/datasheet/stmicroelectronics/2I82.pdf)
44
Rysunek 1.30. Ukad 555. Wpyw wartoci napicia zasilajcego na pobr

prdu (na podstawie http://www.datasheetcatalog.org/datasheet/
stmicroelectronics/2182.pdf)
C
(MF)
10
1.0
Na
>
X <>?&N
s&N
N^
0.1
0.01
0.001
0.1
10
100
1k
10k
f0(Hz)
Rysunek 1.31. Ukad 555. Diagram do przyblionego dobierania wartoci

elementw R1, R2 i C3 (napodstawie http://www.datasheetcatalog.org/
datasheet/stmicroelectronics/2182.pdf)
Rysunek 1.32. Ukad generatora przebiegw rnoksztatnych
45
46
Rozdzia 2.
Mierniki cyfrowe
Niezbdnym wyposaeniem warsztatu elektronika s przyrz
dy pomiarowe. Umoliwiaj one okrelenie wartoci liczbowej
m ierzonej w ielkoci. Pom iar odbyw a si przez porwnanie
wartoci mierzonej z w artoci w zorcow oraz wywietlenie
wyniku pomiaru.
W oltom ierz
N a rysunku 2.1 pokazano schemat blokowy woltomierza.
Rysunek 2.1. Schemat blokowy woltomierza cyfrowego
48
Sygna w ejciow y podaw any je s t do ukadu w ejciowego.

W nim jest zamieniany na napicie stae, przeskalowane w ce
lu dopasowania do zakresu przetw arzania przetw ornika A/C.
Przetwornik A/C (ang. A nalog/D igital analogowo-cyfrowy)
zam ienia napicie z ukadu wyjciowego na posta cyfrow.
Suy ona do sterowania wywietlaczem.
Ukad sterujcy zarzdza przepyw em inform acji wewntrz
przyrzdu, koordynuje wewntrzne funkcje. Moe by take
wykorzystany do transferu danych do urzdze zewntrznych,
np. drukarek lub komputerw.
Przetwornik A/C wykonuje trzy operacje: prbkowanie, kwan
towanie i kodowanie.
Prbkowanie
Przetwornik nie zamienia w artoci napicia wejciowego na
posta cyfrow przez cay czas. Prbkowanie, czyli pobiera
nie prbek x (tn) analogowego sygnau x(t) wykonywane jest
w dyskretnych chwilach tn.
Uwaga
Zazwyczaj sygnay s prbkowane rw nom iernie. W nie kt

rych zastosow aniach prbki sygnau s pobierane nierw
n o m ie rn ie w chw ila ch rozoonych na osi czasu w e d u g
ustalonej reguy. Zw ikszenie czsto tliw o ci prbkowania
ma na celu do kadniejsze opisanie sygnau. Moe ono zo
s ta wykonane np. po wykryciu szybszej zm iany a m p litu
dy przebiegu w ejciow ego lub odw rotnie gdy szybko
zm ian spada.
W w yniku prbkow ania rwnomiernego z okresem Ts (czstotliwocii/S=1/Ts) sygna analogowy x(t) je st przetworzony
na sygna dyskretny x [ n T ]. Sygna prbkowany jest sygnaem
dyskretnym w czasie, ale nadal analogow ym w amplitudzie,
tzn. jego wartoci chwilowe prbki nale do zbioru cigego
(rysunek 2.2).
Rozdzia 2. Mierniki cyfrowe
49
Rysunek 2.2. Prbkowanie sygnau zamienia go na sygna dyskretny

w czasie, ale nadal analogowy w amplitudzie
Kwantowanie
Kwantowanie przetwarza sygna prbkowany na sygna ana
logowy w amplitudzie na sygna o dyskretnej strukturze am
plitudowej. Polega ona na podzieleniu zakresu zm ian w arto
ci sygnau na skoczon liczb M przedziaw kwantyzacji
i przyblieniu wartoci chw ilow ych prbek za pom oc w ar
toci przyporzdkow anych poszczeglnym przedziaom (ry
sunek 2.3).
Rysunek 2.3. Kwantowanie

N ajczciej przedziay kw antyzacji m aj jednakow szero
ko q. Nosi ona nazw kw ant lub kro k kw antow ania.
50
Bd kwantowania
Podczas kwantowania powstaje rnica pomidzy wartoci rze
czywist a zmierzon. Zwana jest ona bdem kwantowania.
Uwaga
Bd kwantowania je s t sygnaem dyskretnym wyznaczonym

dla m o m e n t w pr b ko w a n ia . Przybiera w a rto c i losow e
ograniczone od gry w a rto ci kwantu.
Kodowanie
W wyniku prbkowania i kwantowania sygnau dyskretnego
jego warto w chwili prbkow ania zostaje przydzielona do
przedziau kwantyzacji. Liczba przedziaw je st staa. Ich nu
mer mona zakodowa sowami binarnymi.
Jeeli sygna zmienia si w zakresie od -1 V do +1 V i zosta
nie podzielony na 28 = 256, to warto kw antu wynosi 7,81
mV. Jest to jednoczenie najmniej znaczcy znak bit sowa
kodowego.
Jako sygnau wyjciowego w duej mierze zaley od roz
dzielczoci przetwornika (im wysza, tym dokadniejszy re
zultat) oraz czstotliwoci prbkowania. T ostatni okrela
tw ierdzenie N yuista. M wi ono, e sygna cigy moe by
ponownie odtworzony z sygnau dyskretnego, jeli by prb
kowany z czstotliw oci co najmniej dw a razy w iksz od
maksymalnej czstotliwoci swego widma. T sam prawd
okrela rwnie czstotliw o Nyquista, czyli najmniejsza cz
stotliwo, z jak naley prbkowa sygna, aby mona go byo
odtworzy bez przekama.
Realizacja ukadowa
W przypadku woltomierzy modularyzacja jest tak zaawanso
wana, e dostpne s woltomierze panelowe. W ystarczy pod-
51
czy do niego zasilanie oraz warto m ierzon i... mona

odczyta wynik pomiaru. Woltomierz taki ma ograniczony za
kres pomiarowy, a l e . dziaa.
M odularyzacja modularyzacj, ale aby mc rozszerzy zakres
pomiarowy miernika, warto wiedzie, ja k jest on zbudowany.
M iernik ma dwa zasadnicze komponenty: ukad scalony i w y
wietlacz.
Jednym z najbardziej rozpowszechnionych ukadw woltomie
rzy je st ICL 7106. Trzy litery inform uj o producencie (firma
Intersil), za kolejne o typie ukadu.
Ukady 7106 i 7107 s przetwornikami analogowo-cyfrowymi
0 dokadnoci 3 ^ cyfry. U kad 7106 zosta zaprojektowany
do wsppracy z wywietlaczem ciekokrystalicznym, a 7107
moe bezporednio sterowa wywietlaczam i wykonanymi
w technologii LED.
Na rysunku 2.4 pokazano cz analogow ukadw ICL 7106
1 ICL 7107.
IN HI
COMMON
IN LO
VRysunek 2.4. Cz analogowa ukadw ICL 7106 i ICL 7107 (napodstawie

http://www.datasheetcatalog.org/datasheet/intersil/fn3082.pdf)
Kady cykl pom iarow y m ona podzieli na trzy fazy (rysu

nek 2.5):
52
Faza AZ
;
2999-1000 i
Faza INT
1000
Faza DE
0-1999
; Cakowity czas konwersji= 4000*Tclock=16000*Tosc;

Rysunek 2.5. Fazy cyklu pomiarowego (pin INT ukadu scalonego)
1. autozero (AZ),
2. integracja sygnau (INT),
3. dezintegracja sygnau (DE).
W trakcie fazy AZ zachodz trzy procesy.
Po pierwsze, wejcia IN HI oraz IN LO s odczone od nek
ukadu scalonego i wewntrznie zwarte z wejciem analogo
wym COMMON.
Po drugie, pojemno odniesienia je st adow ana do napicia
odniesienia.
I wreszcie po trzecie, ptla sprzenia zwrotnego jest zamkni
ta, aby naadowa kondensator CAZ i skompensowa przesuni
cie napicia we wzmacniaczu, ukadzie cakujcym i kompara
torze. Poniewa kom parator znajduje si w ptli, dokadno
AZ ograniczona jest tylko przez sygna szumu systemu. M ak
symalna warto napicia przesunicia nie przekracza 10 pV.
W trakcie fazy INT ptla AZ pozostaje otwarta. Zwarcie w e
wntrzne zostaje usunite. W ewntrzne w ejcia HI i LO zo
staj doczone do wyprowadze ukadu scalonego IN HI oraz
IN LO. Przetwornik przez okrelony czas cakuje rnic na
pi pomidzy IN HI oraz IN LO. Napicie rnicowe moe
nalee do szerokiego przedziau wartoci: od 1 V do napicia
53
zasilajcego. N a koniec fazy okrelana jest polaryzacja sygnau

cakowanego.
W trakcie fazy DE wejcie LO je st wewntrznie doczone do
wyprowadzenia COMMON. Wejcie HI podczone jest przez
poprzednio adowany kondensator odniesienia. Obwd w e
wntrz ukadu zapewnia to, e kondensator bdzie podczo
ny do odpowiedniej polaryzacji. Dziki temu wyjcie ukadu
cakujcego powrci do wartoci zerowej. Czas potrzebny na
powrt do wartoci zerowej je st tym duszy, im sygna w ej
ciowy ma wysz warto.
N a rysunku 2.6 pokazano cz cyfrow ukadu ICL 7106.
Rysunek 2.6. Cz cyfrowa ukadu ICL 7106 (na podstawie http://www.

datasheetcatalog.org/datasheet/intersil/fn3082.pdf)
54
Wewntrzna masa cyfrowa jest generowana przez diod Zenera

o napiciu 6,2 V oraz P-kanaowy wtrnik rdowy. Poziom
zasilania je st ustalony sztywno, aby niwelowa stosunkowo
due prdy pynce przez pojemno, gdy przeczane jest na
picie BACKPLANE (BP) podawane do wywietlacza LCD.
Czstotliwo BP jest rwna czstotliwoci zegara podzielonej
przez 800. D la trzech odczytw na sekund je st to fala pro
stoktna o czstotliwoci 60 Hz o amplitudzie nominalnej 5 V.
Segmenty s sterowane przebiegiem o tej samej amplitudzie
i czstotliwoci. Jest on w fazie z sygnaem BP w stanie wy
czenia (OFF) i w przeciwfazie w stanie wczenia (ON). We
wszystkich stanach niewielkie napicie stae odkada si na
segmentach.
P om iar w artoci napicia, przetw arzanie w yniku na posta
cyfrow i wywietlanie w yniku odbywaj si w momentach
czasowych ustalonych taktami zegara. Istniej dwie moliwo
ci generowania sygnau zegarowego. Pokazano je na rysun
kach 2.7 i 2.8.
Rysunek 2.7. Taktowanie ukadu generatorem zewntrznym podczonym

do wyprowadzenia nr 40 (napodstawie http://www.datasheetcatalog.org/
datasheet/intersil/fn3082.pdf)
Przed podaniem na licznik dekadowy czstotliwo generatora
dzielona jest przez cztery. Jest ona potem dzielona, aby utw o
rzy sygna sterujcy trzema fazami przetwarzania danych (ry
sunek 2.5).
55
Rysunek 2.8. Taktowanie ukadu generatorem RCpodczonym do

wyprowadze 38, 39 i 40 (na podstawie http://www.datasheetcatalog.
org/datasheet/intersil/fn3082.pdf
D la sygnaw o wartoci mniejszej ni pena skala wynik do
peniany jest automatycznie zerami. Cakowity cykl pomiaro
wy trwa 4000 zlicze (16 000 impulsw zegarowych). Dugo
cyklu pom iarowego je st niezalena od w artoci mierzonego
napicia.
Uwaga
Aby uzyska trzy odczyty na seku nd , oscyla to r powinien

pracowa z czsto tliw o ci 4 8 kHz.
Aby uzyska maksymalne zabezpieczenie od zakce spowo

dowanych czstotliwoci sieci energetycznej, sygna steruj
cy cyklem cakow ania pow inien by w ielokrotnoci 50 Hz.
Oznacza to, e czstotliwo oscylatora powinna wynosi np.
200 kHz, 100 kHz, 50 kHz, 40 kHz.
Uwaga
Praca oscylatora z czsto tliw o ci 4 0 kHz (2 ,5 odczytu na

sekund) zabezpiecza ukad przed zakceniam i sieci ener
getycznej o czsto tliw o ci 5 0 Hz oraz 6 0 Hz.
Na rysunku 2.9 pokazano typowy schemat miernika zbudowa

nego z wykorzystaniem ukadu ICL 7106 i wywietlacza LCD.
56
Rysunek 2.9. Schemat miernika o zakresie 200 m V (napodstawie

http://www.datasheetcatalog.org/datasheet/intersil/fn3082.pdf)
Zarwno wzmacniacz buforujcy, jak i ukad cakujcy pracu
j w klasie A. Pynie przez nie prd spoczynkowy o wartoci
100 |j.A. R ezystor cakujcy pow inien by na tyle duy, aby
ukad pozostawa w obszarze pracy liniowej nawet po prze
kroczeniu zakresu pomiarowego. D la zakresu pomiarowego
2 V optym aln wartoci je st 470 kQ, za dla zakresu pomia
rowego 200 mV optym aln wartoci je st 47 kQ.
Kondensator w ukadzie cakujcym powinien by tak dobra
ny, aby miernik mg zmierzy maksymalne napicie, ale ukad
nie w szed w stan nasycenia. Gdy analogowe w yprow adze
nie COMMON uywane jest jako rdo napicia odniesienia,
nominalny zakres integratora wynosi +2V. K ondensator po
winien mie niskie straty dielektryczne, aby zapobiec bdom
pomiarowym.
Uwaga
Pomijalne bdy pomiarowe (przy niewygrowanej cenie ele

mentu) zapew niaj kondensatory polipropylenow e.
Wielko kondensatora AZ (autozero) ma wpyw na poziom

szumw systemu. Przy zakresie pomiarowym 200 mV szumy
odgryw aj najw iksz rol. Zalecane je st zastosowanie po
jem noci o wartoci 470 nF. D la zakresu 2 V uycie konden
57
satora o w artoci 47 nF spowoduje przyspieszenie powrotu

ukadu do stanu, w ktrym mona wykona pom iar po przesterowaniu. Jest ona odpow iednia dla w artoci akceptow al
nych szumw.
Pojemno odniesienia o w artoci 100 nF je st odpowiednia
dla w ikszoci zastosow a. Jeeli przew idujem y, e ukad
moe pracowa z duym napiciem wsplnym (wyprowadze
nie REF LO nie jest analogowym COMMON), a dodatkowo
przewidywane je st korzystanie z zakresu 200 mV, powinien
zosta zastosowany kondensator o wikszej pojemnoci. K on
densator o wartoci 1 pF bdzie utrzymywa bd roll-over na
odpowiednim poziomie.
Uwaga
Bd roll-over objawia si przez wystpowanie zjawiska niepynnego pomiaru (zatrzaskiwania bdu). Jest spowodowa
ny powstaw aniem rnicy napi na kondensatorze auto
matycznego zera i napicia odniesienia. Rnica ta wynika
z nierw nom iernego obcienia obu rde napi (prdy
rzdu pA pobierane s przez klucze i w e jcia w zm acnia
czy). Bd wzrasta ze wzgldu na nierwnom ierno obci
enia w czasie dla obu tych napi.
Dobierajc elementy dyskretne oscylatora, mona przyj, e

rezystor o wartoci 100 kQ bdzie odpowiedni dla wszystkich
zakresw czstotliwoci napicia mierzonego. Pojemno mo
na wyznaczy z zalenoci:
_ 0,45
_ RC
dla czstotliwoci zegara wynoszcej 48 kHz, co odpowiada
3 pomiarom na sekund daje to C=100 pF.

N a rysunku 2.10 pokazano rozkad wyprowadze ukadu ICL
7106 w obudowie PDIP.
58
Rysunek 2.10. Widok z gry na wyprowadzenia ukadu ICL 7106

w obudowie PDIP (napodstawie http://www.datasheetcatalog.org/
N a rysunku 2.11 pokazano rozkad wyprowadze ukadu ICL
7106 w obudowie MQFP.
Spis elementw
W oltomierz panelowy, np. Voltcraft DVM 210.
Bateria 9 V.
Rezystor 10 MD, 5%.
Rezystor 0,12 M D, 5 W.
59
A1 F1 G1 E1 D2 C2 B2 A2 F2 E2 D3
Rysunek 2.11. Widok z gry na wyprowadzenia ukadu ICL 7106

w obudowie MQFP (na podstawie http://www.datasheetcatalog.org/
Monta
M onta ukadu sprowadza si do podczenia do pytki napi
cia zasilajcego (rysunek 2.12).
Nastpnie do wyprowadze COM i IN naley podczy prze
wody pomiarowe (rysunek 2.13).
Po podczeniu zasilania i zwarciu przewodw pomiarowych
na wywietlaczu widoczne jest zero (rysunek 2.14).
60
Rysunek 2.12. Przed podczeniem zasilania naley sprawdzi

biegunowo rda
Rysunek 2.13. Do punktw COM oraz IN doczone zostay przewody

pomiarowe
Zakres pom iarowy m iernika mona zmienia. W tabeli 2.1.

podano wartoci rezystorw RA i RB w zalenoci od zakre
su pomiarowego (rysunek 2.15).
Tabela 2.1. Warto rezystorw RA i RB w zalenoci od zakresu
pomiarowego
Zakres pomiarowy
RA
RB
Punkty
200 m V
0 Q
10 MQ
rozwarte
20 V
100 kQ
10 M Q
zwarte P2 i P0
200 V
10 kQ
10 M Q
zwarte P3 i P0
500 V
1 kQ
10 M Q
rozwarte
61
Rysunek 2.14. Pierwszy odczyt!
Rysunek 2.15. Oznaczenia elementw naniesione s na pytk drukowan.

Na zdjciu pokazano rezystor RB podczas wylutowywania
62
Po zm ianie zakresu pom iarowego naley m ie rnik skalibrowa. W tym celu naley na w e jcie pom iarowe poda na
picie o wartoci rwnej poowie wartoci m aksym alnej za
kresu i potencjom etrem zamontowanym na pytce uzyska
dokadnie ta kie w skazanie, ja k podana w a rto napicia.
Uwaga
Opcje
Skoro mamy woltom ierz, to ju tylko krok do w ykonania...
amperomierza. Amperomierz to woltomierz, ktry mierzy spa
dek napicia na niewielkiej, znanej opornoci (rysunek 2.16).
Rysunek 2.16. Schemat podczenia rezystora do woltomierza

W oltom ierz podcza si rw nolegle do elem entu, na kt
rym m ierzony je s t sp a d e k napicia . Am perom ierz naley
wczy do obwodu badanego szeregowo.
N a rysunku 2.17 pokazano sposb podczenia rezystora do

ukadu woltomierza.
Uwaga
Idealny w oltom ierz ma nieskoczon oporno wewntrzn

i nie zaburza rozpywu prdw w ukadzie badanym. Idealny
am p ero m ierz m a zerow o p o rn o w ew ntrzn i nie po
w staje na nim sp a d e k na picia podczas pom iaru. W rze
czywistoci staram y si m aksym alnie zbliy do ideau.
63
Rysunek 2.17. Woltomierz z doczonym rezystorem. Znajc warto

rezystora i spadek napicia na nim, mona wyliczy natenie prdu
pyncego w obwodzie
Czstociom ierz
Do pom iarw czstotliwoci, czasu i okresu stosuje si czstociomierze. Zasada pomiaru czstotliwoci przedstawiona
jest na rysunku 2.18.
Rysunek 2.18. Schemat blokowy miernika czstotliwoci

U kad form ujcy w ydziela z szumw pocztek sygnau. Na
wyjciu ukadu formujcego pojawia si jedynka logiczna. Jest
64
ona widoczna tak dugo, jak dugo trwa sygna na wejciu uka
du formujcego.
U kad form ujcy zazw yczaj zaw iera filtry (elim inacja szu
mw) i detektor poziom u sygnau (wybr pocztku i koca
impulsu).
Generator wzorcowy w ytw arza przebieg o czstotliwoci f w.
Im je st ona wysza, tym dokadno pomiaru lepsza.
Przebieg z generatora wzorcowego podawany je st na wejcie
ukadu sterowania. Jeeli ukad kasujcy zezwala na wykona
nie pomiaru, impulsy z generatora w zorcowego przechodz
do licznika i s przez niego zliczane.
W ynik pomiaru wywietlany jest przez licznik.
Ukad kasujcy wyznacza cykl pracy miernika. Aktualizacja wy
nikw pomiaru wykonywana je st z okrelon czstotliwoci.
Uwaga
Na podobnej zasadzie mierzony je s t okres lub czas pom i

dzy im pulsam i.
Pomiar czstotliwoci odbywa si przez zliczanie okresw sy

gnau mierzonego Tx we wzorcowym czasie Tw zgodnie z za
lenociami:
nTx _ Tw
fx _ T
w
gdzie
Tx okres przebiegu mierzonego
Tw okres przebiegu wzorcowego
n liczba zmierzonych impulsw
fx czstotliwo przebiegu mierzonego
65
Realizacja ukadowa
Pokazany na rysunku 2.18 czstociom ierz je st dosy skom
plikowany. Znacznie prostsza jest konstrukcja przetwornika,
ktry w ytw arza napicie proporcjonalne do czstotliw oci
wejciowej. Jeeli zaleno bdzie liniowa, z podczonego
do przetw ornika w oltom ierza odczyta mona warto cz
stotliwoci. Konstrukcja przyrzdu uproci si do pokazanej
na rysunku 2.19.
Rysunek 2.19. Przetwornik czstotliwo-napicie

Do konstrukcji przetw ornika m ona wykorzysta tim er 555.
Pow inien on pracow a jako przerzutnik monostabilny, w y
zwalany impulsami wejciowymi (rysunek 2.20).
Rysunek 2.20. Ukad 555jako przerzutnik monostabilny, wyzwalany

impulsami wejciowymi (napodstawie http://www.datasheetcatalog.org/
datasheet/texasinstruments/ne555.pdf)
66
W arto rednia impulsw w yjciow ych zaley od czstotli

woci impulsw wejciowych (rysunek 2.21).
1
R A
1
= 9 .1
l =
k a
0 .0 1
i-
= 1 k Q
II
a u t
t f o lt : j y e
O u tp u i
V o l
a g e
/
/
f
f
__
C a p a c it a r V J lta g
T im e
6
-
0 .1
m s / d iv
Rysunek 2.21. Przebiegi: wejciowy, wyjciowy i uredniony

na kondensatorze (napodstawie http://www.datasheetcatalog.org/
datasheet/texasinstruments/ne555.pdf)
W ygenerowanie impulsu w trybie monostabilnym nastpuje
wtedy, gdy na wejciu TRIG napicie spada poniej poziomu
wyzwalania. Po zainicjowaniu sekwencja koczy si, gdy na
wejcie TRIG podany zostanie stan wysoki.
Czas trwania impulsu wynosi w przyblieniu:
tw = \1Ra C
N a rysunku 2.22 pokazano diagram do szybkiego projektowa
nia ukadu dla rnych wartoci czasu trwania impulsu.
67
10
I
C
O
ra
Q
o
jo
3
CL
O
I
J
C - C a p a c ita n c e - \if
Rysunek 2.22. Znajc zakres mierzonych czstotliwoci, mona dobra

warto rezystancji i pojemnoci (na podstawie http://www.datasheetcatalog.
org/datasheet/texasinstruments/ne555.pdf)
Poziomy wyzwalania i szybko adowania s proporcjonalne
do wartoci napicia zasilajcego. Jeeli napicie zasilajce b
dzie stae, parametry generowanych impulsw bd niezmienne.
Podanie opadajcego zbocza im pulsu jednoczenie na wejcia
RESET i TRIG powoduje rozadowanie pojemnoci i reinicjalizacj cyklu. Rozpoczcie cyklu nastpuje po podaniu nara
stajcego zbocza na wejcie RESET.
Uwaga
Jeeli wejcie RESET nie je s t uywane, to aby zapobiec przy

padkowemu wyzwalaniu ukadu, powinno by ono doczo
ne do napicia zasilajcego.
Schemat ideowy przetwornika czstotliwoci napicie po

kazano na rysunku 2.23.
68
Rysunek 2.23. Schemat ideowy przetwornika czstotliwo-napicie

Ukad zasilany jest ze rda napicia o wartoci 5 V.
Sygna cyfrowy naley podawa na wejcie We TTL. Po przej
ciu przez kondensator C1 je st on uywany do wyzwalania
ukadu 555. Sygna sinusoidalny, zanim zostanie uyty do wy
zwolenia przerzutnika, przechodzi przez ukad formujcy zo
ony z tranzystorw T1 i T2.
Miernikiem mona mierzy czstotliwoci w zakresie od 20 Hz
do 200 kHz. Cay ten przedzia czstotliwoci zosta podzie
lony na cztery przedziay. Do wyboru zakresu pomiarowego
suy przecznik SW.
Na wyjcie Wy ukadu naley podczy woltomierz.
Do wyskalowania ukadu potrzebne s:
69
generator sygnau o czstotliwoci od 20 Hz

do 200 kHz oraz
miernik czstotliwoci o zakresie od 20 Hz
do 200 kHz.
Za pom oc przecznika SW naley ustawi zakres pomiaro
wy. Do wejcia ukadu naley poda sygna z generatora o mak
symalnej czstotliwoci odpowiadajcej danemu zakresowi.
Warto czstotliwoci naley odczytywa na czstociomierzu. Potencjometrem danego zakresu (od VR2 do VR5) nale
y ustawi maksymalne wskazanie woltomierza podczonego
na wyjcie. Kalibracj naley powtrzy dla kadego zakresu
oddzielnie.
Spis elementw
Ti BC337 (rysunek 1.7)
Ui NE555 (rysunki od 1.29 do 1.31)
R i 10 kQ
R 2 100 kQ
R 3 100 kQ
R 4 100 kQ
R 5 33 kQ
VR2 _ 5 100 kQ
VRi 1 kQ
C i 1 nF
C 2 1 nF
C3 47 nF
C4 4,7nF
70
C5 470 pF
C6 56 pF
C 7 10 nF
D i 1N4148 (rysunek 1.8)
Monta
N a rysunku 2.24 pokazano zmontowany czstociomierz.
Rysunek 2.24. Przetwornik czstotliwo-napicie
Rozdzia 3.
Odbiorniki
M onta i urucham ianie odbiornikw s zajciem daleko bar
dziej skomplikowanym ni budow a opisanych w poprzednich
rozdziaach generatorw i miernikw. Do rozdziau 3. zalecam
przejcie po zapoznaniu si z rozdziaami poprzednim i (lub
uzbrojenie si w ogrom n cierpliwo).
R adioodbiornik (synonimy: odbiornik radiowy, odbiornik ra
diofoniczny, radio) to urzdzenie elektroniczne suce do od

bioru informacji przekazywanych na odlego za pomoc fal
elektrom agnetycznych. Ich rdem s nadajniki. M og by
one duej mocy (np. Radiowe Centrum Nadawcze Solec K u
jaw ski posiada nadajnik o mocy 1200 kW) lub maej (np. na
dajnik radia CB pracujcy z modulacj FM lub AM moe mie
moc do 4 W).
Uwaga
Moc nie przesdza jeszcze o zasigu na da jnika. Am ator

skie nadajniki pracujce w zakresie fal krtkich pozwalaj
na uzyskanie zasigu rzdu wielu tysicy kilom etrw dzi
ki odbiciom fali od jonosfery.
72
Zakres dwikw syszalnych przez czowieka wynosi do 20

kHz. Z em isj fal elektromagnetycznych w takim pamie cz
stotliwoci zw izanych je st wiele problemw. Fala o czsto
tliwoci 20 kHz ma dugo
3 - i o 8m
s
x = =
f
20 -103Hz
= 15 k m
To duo, zwaywszy na fakt, e m aszt nadawczy musi mie

dugo wynoszc minimum Z k
Uwaga
Najwysz budowl wzniesion do chwili obecnej (listopad

2 0 1 2 ) przez czowieka je s t platform a w iertnicza w Zatoce
M eksyka skiej Perdido R egional H ost. Ma w yso ko
2 3 4 8 m.
Kolejny problem to przydzia czstotliwoci. Jeeli na danym

obszarze byoby kilka nadajnikw, to ich fale zakcayby si
w zajem nie. Sposobem na em isje fal radiow ych okazao si
zastosowanie modulacji. Nadajnik emituje fal (tzw. fa l n o
n) o czstotliwoci wyszej od akustycznej. Informacja ko
dowana je st przez zm ian am plitudy (m odulacja amplitudy
rozwizanie starsze) lub czstotliwoci (modulacja czsto
tliwoci rozwizanie nowsze).
Zadaniem odbiornika jest odebranie jednej z w ielu dostpnych
stacji nadawczych i wyodrbnienie informacji zawartej w zmo
dulowanej fali nonej.
Uwaga
Pierwsza transm isja radiowa m iaa m iejsce 27 lipca 1 9 8 6

roku w Londynie. Przesano wwczas inform acje zakodo
wane alfabetem M orse 'a . Eksperym ent przeprowadzi Guglie lm o M arconi (rysunek 3.1 ).
Rozdzia 3. Odbiorniki
73
Rysunek 3.1. GuglielmoMarconi (napodstawie http://pl.wikipedia.org/

wiki/Radio)
AM i FM
M odulacja amplitudy (ang. A m plitude M odulation, skr. A M )
polega na kodowaniu sygnau informacyjnego w chwilowych
zmianach amplitudy sygnau nonego (fali nonej). Uzyskany
w wyniku tego sygna zmodulowany jest sygnaem wskopa
smowym, ktry nadaje si np. do transmisji drog radiow.
Uwaga
Sygna w skop asm ow y to ta k i, ktrego w idm o je s t duo

m niejsze od czstotliw oci nonej.
M odulacja czstotliwoci (ang. F req u en cy M o d u la tio n , skr.

F M ) polega na kodowaniu sygnau informacyjnego w fali no
nej przez zmiany jej chwilowej czstotliwoci w zalenoci
od sygnau wejciowego.
74
Uwaga
M odulacja czstotliw oci je s t system em tra n sm isji sygna

u analogow ego stosow anym do przesyania sygnau ra
diowego w zakresie fal u ltra krtkich . Potocznie zakres ten
okre la si ja ko FM.
M odulacja czstotliwoci umoliwia odfiltrowanie po stronie

odbiornika znacznie wicej zakce ni w systemie modula
cji amplitudy.
Rodzaje odbiornikw
Odbiorniki radiowe, podobnie ja k wszystkie urzdzenia, prze
szy drog ewolucji od najprostszych do coraz bardziej zo
onych.
W pierwszych odbiornikach wykorzystano detektor kryszta
kowy (rysunek 3.2).
Rysunek 3.2. Detektor krysztakowy dioda z prostujcym zczem

metal-pprzewodnik (napodstawie http://upload.wikimedia.org/
wikipedia/commons/8/8c/CatWhisker.jpg)
Detektor krysztakowy pozwoli na zbudowanie odbiornika de
tektorow ego , zwanego rwnie krysztakowym (rysunek 3.3).
75
Rysunek 3.3. Odbiornik krysztakowy Detefon (na podstawie http://upload.

wikimedia.org/wikipedia/commons/2/2f/Radio_detefon_Ljpg)
Uwaga
Zcze pprzewodnikowe powstawao w miejscu styku cien

kiego drucika stalowego z krysztaem (rysunek 3.2 ). Drucik
osadzony by w m an ip ula to rze um oliw iajcym dotykanie
nim do rnych m ie jsc na pow ierzchni krysztau w poszu
kiwaniu najbardziej czuych punktw.
Zalet ukadu odbiornika detektorowego bya niezaleno
od za sila n ia . O db iorn ik energi czerpa z odbieranej fali
radiowej. Poniewa nie byo w niej w iele energii, ta ki sys
tem zasilania by te w ad odbiornika. Radio krysztakowe
byo m ao czue. W ymagao duej anteny (kilkanacie m e
trw drutu) i dobrego uziem ienia (np. rura w odocigow a).
Energia sygnau bya w ystarczajca zaledwie do w ystero
wania suchaw ek w ysokoom owych.
Na rysunku 3.4 pokazano schemat ideowy odbiornika detekto

rowego. Kondensator VC wraz z cewk tworz obwd rezonan
sowy. Zmieniajc warto VC, naley dostroi ukad do silnej
stacji lokalnej. D ioda D m a za zadanie wyprostowanie prze
biegu, za kondensator C odtworzenie sygnau modulujcego
76
Ant.
vc
1 w
C D
&
vT
1 L
?Co
S.
GND
Rysunek 3.4. Schemat ideowy odbiornika detektorowego

i odfiltrowanie czstotliwoci nonej. Przebieg wystpujcy
na kondensatorze C suy do wysterowania suchawek S.
Kolejnym krokiem w ulepszaniu budowy odbiornikw radio
w ych by u ka d o bezporednim w zm ocnieniu (rysunek 3.5).
Zastosowanie wzm acniacza wielkiej czstotliwoci (w.cz.)
przed detektorem pozwolio na odbir dalekich stacji o sabym
sygnale. Aby mc sucha za pom oc gonika, po detektorze
zastosowano wzmacniacz maej czstotliwoci (m.cz.).
Rysunek 3.5. Odbiornik radiowy o wzmocnieniu bezporednim

W zrost czuoci i selektywnoci odbiornika uzyskano przez
objcie wzmacniacza w. cz. ptl dodatniego sprzenia zwrot
nego (rysunek 3.6). Tak powsta odbiornik reakcyjny.
Rysunek 3.6. Odbiornik reakcyjny
77
O dbiornik superreakcyjny powsta przez zmodyfikowanie od

biornika reakcyjnego. Odbiornik superreakcyjny to generator
w.cz, ktry pracuje przy tak dobranym sprzeniu zwrotnym,
e drgania w.cz o czstotliwoci sygnau w obwodzie rezonan
sowym s okresowo wzbudzane i tumione z czstotliwoci
ponadakustyczn, zw an czstotliw oci wygaszania. Gene
racja je st tum iona po pewnym czasie od jej wystpienia (ty
powo po kilku ps). Szybko narastania generowanego sygnau
zaley od aktualnie odbieranej mocy sygnau radiowego. Wsp
czynnik wypenienia obwiedni sygnau generowanego zaley
od mocy sygnau odbieranego. Po odfiltrow aniu z obwiedni
czstotliwoci narastania i ganicia drga otrzymujemy na
picie proporcjonalne do amplitudy sygnau wejciowego.
Uwaga
Na skute k powstawania w obwodach odbiornika zoonych

przebiegw generowany je s t tzw. szum superreakcji. Jest
on charakterystyczny dla pracy odbiornikw superreakcyjnych. Mona go usysze, wczajc suchawki wysokoomowe na wyjciu odbiornika. Je st on podobny do szum u, ja ki
wydaje go tuj ca s i w oda. Szum su p e rre a kcji znika przy
odbiorze fali nonej z nadajnika.
Do zalet odbiornika superreakcyjnego nale: wysoka czuo,

prostota ukadu, posiadanie automatycznej regulacji wzmoc
nienia. Wady odbiornika superreakcyjnego to: niska selektyw
no, wraliwo na dugo anteny, em itowanie prom ienio
w ania zakcajcego (dwa pracujce obok siebie odbiorniki
superreakcyjne bd si nawzajem zakca).
Kolejnym krokiem w ulepszaniu budowy odbiornikw radio
w ych by o d b io rn ik su p e rh ete ro d y n o w y (rysunek 3.7). Sy
gna wejciowy z anteny moe (lecz nie musi) by wstpnie
wzmacniany we wzmacniaczu wysokiej czstotliwoci, a na
stpnie trafia do mieszacza. W mieszaczu nastpuje jego zmie
szanie z sygnaem z lokalnego generatora (heterodyny). Cz
stotliwo heterodyny jest dobrana tak, aby jeden z produktw
m ieszania odpowiada czstotliw oci p o red n iej. Uzyskany
78
^leterodyna
Rysunek 3.7. Odbiornik superheterodynowy

sygna poredniej czstotliwoci je st nastpnie wzmacniany
w selektywnym wzmacniaczu poredniej czstotliwoci. Reszta
ukadu, detektor i wzm acniacz maej czstotliwoci s takie
same ja k w odbiornikach o bezporednim wzmocnieniu.
Uwaga
Is to t ukadu je s t w ytw orzenie za pom oc lokalnego ge

neratora (heterodyny) sygnau o czstotliw oci niezalenej
od odbieranej sta cji, co uatw ia jego w zm ocnienie.
Konstrukcja odbiornika superheterodynowego zostaa opra

cowana w roku 1918 przez Edw ina Armstronga. Zaintereso
wano si ni i zastosowano na szerok skal w latach 30. XX
wieku. Od owego czasu jest czsto uywana przy konstruowa
niu odbiornikw radiowych.
Param etry odbiornikw

Charakterystycznymi cechami odbiornika radiowego s mi
dzy innymi: zakresy odbieranych czstotliwoci, czuo, se
lektywno, wierno odtwarzania, moc wyjciowa.
W tabeli 3.1 zestawiono czstotliwoci najczciej uywane
do nadawania audycji radiowych.
C zuo odbiornika to zdolno odbiornika do odbierania sa
bych sygnaw o czstotliwoci, na ktr jest nastrojony od
biornik. Im mniejszy jest poziom sygnau w.cz. na wejciu od
biornika wystarczajcego do jego wysterowania i otrzymania
normalnej i nieznieksztaconej mocy na wyjciu, tym odbiornik
79
Tabela 3.1. Wybrane zakresy czstotliwoci radiowych

Stosowane
oznaczenia
Czstotliwo
fali
Dugo fali
fale kilometrowe,
fale dugie
D, DF, D
30 - 300 kHz
10 - 1 km
fale hektometrowe,
fale rednie
r, F,
300 - 3000 kHz
1000 - 100 m
fale dekametrowe,
fale krtkie
KF, KR, K
3 - 30 MHz
100 - 10m
fale metrowe,
fale ultrakrtkie
UKF
30 - 300 MHz
10 - 1 m
Nazwa zakresu
jest czulszy. Poniewa odbiornik odbiera sygna wraz z szu

mami, stosowane je st pojcie czuoci uytkowej.
C zuo uytkow a odbiornika to najmniejszy poziom sygnau
wejciowego, przy ktrym uzyskuje si normaln moc wyjcio
w m.cz. (przy dopuszczalnym stosunku mocy sygnau uy
tecznego do mocy szumw wasnych na wyjciu odbiornika).
Uwaga
redniej klasy o d b io rn ik CB m a czuo rzdu 1 pV przy

sto su n ku syg n a /s z u m 1 0 dB. S prz t lepszej klasy (np.
ra d io te le fo n bazowy) w yposaony je s t w odbiornik o czu
o ci w ikszej od 0 ,5 pV.
S elektyw no o dbiornika to zdolno urzdzenia do wydzie
lania okrelonego sygnau z caego widma fal radiowych do

cierajcych do anteny. Gwne sygnay niepodane to sygnay
ssiednich stacji. Selektywno okrela wic, ile razy sabiej
bd odbierane sygnay z ssiednich stacji w stosunku do sy
gnau podanego.
Selektywno odbiornika AM najatwiej wyznaczy, badajc
amplitud sygnau wyjciowego m. cz. na wyjciu odbiornika
przy odstrajaniu czstotliwoci nonej modulowanego sygna
u w. cz. od czstotliwoci dostrojenia odbiornika. Zazwyczaj
80
podczas pomiaru tak dobiera si poziom sygnau w. cz., aby

utrzymywa poziom sygnau wyjciowego odbiornika na sta
ej w artoci. D ziki tem u unika si problem w zwizanych
z ograniczon dynamik sygnau zdemodulowanego. Pomiar
selektywnoci musi by przeprowadzany na odcinku charak
terystyki poniej progu zadziaania ukadu ARW, gdy ewen
tualne zmiany wzmocnienia odbiornika wprowadzane przez
ten ukad doprowadz do znieksztacenia charakterystyki se
lektywnoci.
Selektywno odbiornika FM musi by okrelona innymi me
todami, gdy poziom sygnau m. cz. zaley przede wszystkim
od dewiacji czstotliwoci, a nie od poziomu sygnau. W prak
tyce stosuje si dwie metody pomiarowe metod jednosygnaow i metod dwusygnaow.
W metodzie jednosygnaowej na wejcie odbiornika podaje si
sygna niemodulowany i poszukuje si takiego poziomu sygna
u, przy ktrym uzyskuje si okrelony stopie w ytum ienia
szumu na wyjciu odbiornika, np. o 30 dB poniej nominal
nego poziomu sygnau wyjciowego z modulacj. Wykonujc
seri pomiarw w funkcji odstrojenia od czstotliwoci nomi
nalnej, uzyskuje si charakterystyk selektywnoci analogicz
nie ja k poprzednio.
Uwaga
C harakterystyka poziomu sygnau zakcajcego w funkcji

od stro je nia od c z sto tliw o ci no m in aln ej je s t poszukiwa
n charakterystyk selektyw noci. W m etodzie tej uzysku
je si nieco inne wyniki ni w m etodzie je dn osygn aow e j.
W przyblieniu pasm o czstotliw oci przenoszonych przez
to r p. cz. rozszerza si o w ielko dewiacji czstotliw oci
uytego sygnau zakcajcego.
M etoda dwusygnaowa wym aga podania na wejcie odbior

nika dwch sygnaw. Pierwszy z nich jest niemodulowany
o czstotliwoci nominalnej. Drugi sygna (zakcajcy) jest
modulowany i jego czstotliwo nona jest zmieniana w
danym zakresie pomiaru. Poziom sygnau zakcajcego do-
81
bierany jest tak, aby modulacja sygnau zakcajcego przeni

kaa do sygnau wyjciowego odbiornika z okrelonym przez
norm tumieniem.
W ierno odtw arzania to zestaw param etrw okrelajcych
jako sygnau m.cz. uzyskanego na w yjciu wzm acniacza
m.cz. Parametry te to przede wszystkim: poziom zniekszta
ce nieliniow ych, pasm o odtw arzanych czstotliw oci dla
odbiornikw stereofonicznych, separacja kanaw L i P. Pa
rametry s definiowane przy podaniu okrelonych warunkw
pomiarowych.
Z nieksztacenia n ieliniow e pow staj podczas przetwarzania
sygnau przez ukad o nieliniowej charakterystyce przejcio

wej. Ich objawem jest obecno skadowych harmonicznych
w widmie sygnau. Normy okrelaj maksymaln procentow
zawarto skadowych w widmie sygnau.
P asm o p rze n o sze n ia (przepustow e) to zakres czstotliwoci,
w ktrym spadek amplitudy sygnau je st nie wikszy ni 3 dB

w stosunku do amplitudy sygnau o czstotliwoci odniesienia
(zwykle 1 kHz). W telefonii przyjto pasmo czstotliwoci od
300 H z do 3400 Hz. N orm a Hi-Fi okrela pasmo przenosze
nia na zakres czstotliwoci od 40 Hz do 16 kHz. W praktyce
w iele w zm acniaczy ma pasm o przenoszenia od 0 H z (prd
stay) do 100 kHz. Pasmo przenoszenia toru elektroakustycz
nego ogranicza element o najwszym pamie.
M oc w yjciow a zestawu elektroakustycznego moe by poda
wana na dwa sposoby. M o c znam ionow mierzy si przy w y
sterowaniu wzmacniacza czstotliwoci 1 kHz. Jest to moc,

ktr wzmacniacz moe wydzieli w cigu 10 minut bez prze
kroczenia zaoonego wspczynnika znieksztace nielinio
wych (najczciej je st to 1% znieksztace). Podaje si j dla
okrelonej impedancji obcienia (w przypadku gonikw
najczciej dla 4 lub 8 Q).
Muzyczna moc wyjciowa okrelana jest przy chwilowym (np.
przez 2 sekundy) wysterowaniu wzmacniacza. W wikszoci
82
w zm acniaczy moc muzyczna bdzie w iksza od znam iono

wej. W aciwo ta je st wykorzystywana przez producentw
tanich zestaw w . Podaj oni, e zestaw ma olbrzym i moc
wyjciow. Gdyby pracowa przy niej nie 2 sekundy, a 2 m i
nuty, zostaaby z niego tylko kupka popiou.
Uwaga
W zm acniacz ma n a jm n ie jsze z n ie k s z ta c e n ia przy kilku

- kilkunastu procentach mocy m aksym alnej. Wraz ze zbli
aniem si do granicy m oliwoci w zm acniacz zaczyna ge
nerowa due znieksztacenia.
Jak zwykle diabe tkwi w szczegach, a zudzenia co do mo

cy wyjciowej wzm acniacza rozwiewa dopisek P M P O (ang.
p e a k m u sic p o w er output wyjciowa moc szczytowa). W ten
sposb okrela si moc dwiku, ktr moe wyemitowa urz
dzenie przez bardzo krtki czas (np. milisekund). W arto
ta ma jednak tylko znaczenie marketingowe, a nie uytkowe.
Producent moe okreli dowolne warunki pom iaru i poda
wielk moc. Porwnywanie wartoci PMPO rnych urzdze
nie ma sensu, gdy pomiary nie s wykonywane w identycz
nych warunkach.
FM
Przy budowie odbiornika mona skorzysta ze specjalizowa
nych ukadw scalonych. W zasadzie w ystarcz dwa: ukad
odbiornika FM i ukad wzmacniacza elektroakustycznego. Po
zwala to na radykalne uproszczenie konstrukcji odbiornika.
Realizacja ukadowa
Proponowany ukad je st odbiornikiem monofonicznym. Nie
zapewnia w ysokich parametrw dwiku, ale za to jego w y
konanie jest proste. Wykona go moe nawet mao dowiad
83
czony elektronik. W ukadzie wystpuje tylko jedna strojona

indukcyjno i fabrycznie wykonany filtr. Uyte do budowy
ukadu elementy s powszechnie dostpne i bardzo tanie. W in
ternecie jest dostpnych wiele informacji na temat ukadu pro
ponowanego rozwizania.
Ukad TDA7000 (rysunek 3.8) jest monolitycznym ukadem
scalonym do radioodbiornikw FM.
Rysunek 3.8. Schemat blokowy ukadu TDA7000 (napodstawie http://www.

datasheetcatalog. org/datasheet/philips/TDA7000_CNV_2.pdf)
Ukad zawiera w swojej strukturze ptl synchronizacji czsto
tliwoci (FLL) z czstotliwoci poredni 70 kHz. Selektyw
no p.cz. osignita zostaa przez zastosowanie aktyw nych
filtrw RC. Strojenia podczas pracy wymaga jedynie obwd
rezonansowy generatora heterodyny, co pozwala na selekcj
sygnau o okrelonej czstotliwoci i w ybr stacji radiowej.
Zakce odbioru udao si unikn przez zastosowanie uka
du w yciszania, ktry rwnie eliminuje zbytnio zaszumione
sygnay wejciowe.
84
W prezentowanym urzdzeniu TDA7000 pracuje w typowej,

zalecanej przez producenta konfiguracji (rysunek 3.9).
Rysunek 3.9. Fragment schematu odbiornika z ukadem TDA7000

Cewka L2 suy do dostrojenia odbiornika do danego pasma
czstotliwoci radiowych. Dostrojenie ukadu do stacji radio
wej odbywa si przez zmian napicia na diodzie pojemnocio
wej D1. Do regulacji tego napicia suy potencjometr P1.
Sygna m.cz. pobierany z wyjcia 2. ukadu TDA7000 naley
poda na w ejcie w zm acniacza mocy. Do tego celu mona
uy ukadu LM386 (rysunek 3.10).
Schemat ten zosta pokazany w wersji oryginalnej. Nie wszyst
kie katalogi zawieraj tumaczenie na jzyk polski. Przy stu
diowaniu innych schematw przydatny bdzie sowniczek:
V S napicie zasilajce
V O U T wyjcie sygnau
G ND masa
+ IN P U T wejcie proste
85
Rysunek 3.10. Schemat blokowy ukadu LM386 (na podstawie http://www.

datasheetcatalog.org/datasheet/nationalsemiconductor/DS006976.PDF)
-IN P U T wejcie odwracajce
G A IN wzmocnienie
B Y P A S S obejcie
Ukad LM 386 zosta zaprojektowany do wykorzystania w ni

skonapiciowych wzmacniaczach powszechnego uytku. Pa
suje on do koncepcji odbiornika wykorzystujcego TDA7000,
gdy wym aga m inim um zew ntrznych elementw. Zasilany
moe by z baterii, gdy ma niski prd spoczynkowy (4 mA).
Poprawnie pracuje w szerokim zakresie napi zasilania od
4 V do 12 V.
N a rysunku 3.11 pokazano schemat ideowy wzmacniacza mo
cy zbudowanego z wykorzystaniem ukadu LM386.
Pomidzy nkam i 1. i 8. (rysunek 3.11) je st wczony kon
densator bez rezystora. Maksymalne wzmocnienie ukadu w y
nosi 46 dB.
86
GND
C22
R4
GND
Rysunek 3.11. Wzmacniacz mocy odbiornika radiowego
Uwaga
Jeeli kondensator C21 poczymy szeregowo z rezystorem,

to wzm ocnienie moemy regulowa. Mona rwnie dowol
nie ksztatow a charakterystyk przenoszonych czsto tli
woci. Wtedy dodatkowe elem enty powinny by umieszcza
ne rwnolegle z wewntrznym sprzeniem zwrotnym.
W proponowanym rozwizaniu wyjcie radioodbiornika (ry

sunek 3.9) naley poczy z wejciem wzmacniacza (rysunek
3.11). W zm acniacz ma stae wzmocnienie. Poziom sygnau
wyjciowego regulowany jest za pomoc zmiany sygnau wej
ciowego. Do tego celu suy potencjometr P2.
Radio po zmontowaniu nie wymaga czynnoci uruchomienio
wych. Konieczne jest jedynie dostrojenie ukadu do pasma FM.
Rol anteny moe peni przewd o dugoci kilkudziesiciu
cm. Po doczeniu do ukadu anteny i wczeniu zasilania po
tencjometr P1 naley ustawi w pooeniu rodkowym. Pokr
cajc rdzeniem cewki L2, naley uzyska odbir stacji o cz
stotliwoci nadawania lecej w rodku pasma radiowego.
Krcc potencjom etrem P1, trzeba sprawdzi, czy radio od
biera wszystkie dostpne stacje radiowe. Jeli pomimo krce
87
nia gak w goniku nie pojawi si dwik adnej stacji i nie

sycha nawet szumw, to w pierwszej kolejnoci naley spraw
dzi, czy elementy zostay wlutowane poprawnie.
Jeeli podczas suchania radia w ystpuj zakcenia:
Uwaga
Przy nkach zasilania ukadw scalonych um ie kon

densatory. Z m inim alizuje to wpyw generatora lokalne
go na prac ukadu.
Cewki zaekranuj, wykorzystujc do tego celu np. kubek
filtru lub chociaby foli z opakowania czekolady. Ekran
bdzie s p e n ia sw oje zadanie tylko ww czas, gdy b
dzie doczony do masy.
Jeeli szumy zasilania zakcaj prac generatora sterow a
nego napiciem , suw ak potencjom etru P1 pocz z m as
przez kondensator o pojemnoci rzdu 10 uF. Zaraz po pod
czeniu kondensatora radio na chw il si rozstroi, ale po
naadow aniu kondensatora wrci do stanu stabilnego.
Spis elementw
C1 47 |aF
C2 22 nF
C3 220 pF
C4 10 pF
C5 100 nF
C6 22 nF
C7 10 nF
C8 220 pF
C9 3,3 nF
C10 330 pF
C11 3,3 nF
C12 150 pF
88
C13 2,2 nF
C14 100 nF
C15 330 pF
C16 220 pF
C17 47 pF
C18 39 pF
C19 2,2 nF
C20 220 nF MKSE
C21 10 pF/25 V
C22 100 nF
C23 220 uF/16 V
C24 220 uF/16 V (opcjonalnie do filtrowania napicia
zasilajcego).
C25 100 nF
D1 BB105G
Gonik np. 8 Q 0,5 W
L1 cewka na rdzeniu (3 zwoje drutu)
Uwaga
Jeeli sta cje od bierane s tylko przy kocowym u sta w ie

niu po tencjom etru P1, naley zm ie ni pooenie rdzenia
cewki L1.
L2 drut nawojowy (10 cm)
Uwaga
Do naw ijania cewki obwodu wejciowego L2 najwygodniej

je s t uy w ierta o rednicy 5 m m . Na nim naley nawin
5 zwojw drutu o gruboci 0 ,7 mm.
P1 pot. paskowy, liniowy 100 kQ
89
P2 pot. z ok, logarytmiczny 10 kQ

R1 2,2 kQ
R2 10 kQ
R3 22 kQ
R4 1 Q
Ukady scalone:
TDA7000
LM386
Inne:
Zacisk baterii 9V
Antena (kilka metrw przewodu)

N a rysunku 3.12 pokazano fragment karty katalogowej uka
du TDA7000 z danymi podstawowymi.
S u p p ly v o lt a g e r a n g e ( p in 5)
VP
S u p p ly c u r r e n t a t V p = 4 , 5 V
lp
ty p .
2 ,7 1 0 10
R .F . in p u t fr e q u e n c y r a n g e
frf
1 ,5 t o 1 1 0 M H z
EM F
ty p .
1 ,5 p V
EM F
ty p .
200 m V
V0
ty p .
75 m V
8 mA
S e n s it iv it y fo r -3 d B lim itin g
(e .m .f. v o lt a g e )
( s o u r c e im p e d a n c e : 7 5 i ; m u t e d is a b le d )
S ig n a l h a n d lin g ( e .m .f. v o lt a g e )
( s o u r c e im p e d a n c e : 7 5 i )
A . F o u t p u t v o lt a g e a t R|_ - 2 2 k i l
Rysunek 3.12. Podstawowe dane ukadu

Fragm ent karty katalogowej zosta pokazany w wersji orygi
nalnej. Nie w szystkie katalogi zaw ieraj tumaczenie na j
zyk polski. Przy korzystaniu z nich przydatny bdzie w ic
sowniczek:
Supply voltage range (pin 5) zakres wartoci
napicia zasilania (nka 5)
90
Supply current a t VP = 4,5 V natenie prdu
zasilania przy napiciu zasilania VP = 4,5 V

R.F. input fre q u e n c y range przedzia czstotliwoci
sygnaw o czstotliwociach radiowych

S ensitivity fo r -3 dB lim iting czuo dla pasma -3 dB
e .m .f voltage napicie siy elektromotorycznej
source im pedance: 75 Q m ute disabled impedancja
rda 75 Q; wyciszenie zablokowane

Signal handling przetwarzanie sygnau
A .F . output voltage a t R L napicie wyjciowe
na obcieniu RL
N a rysunku 3.13 pokazano rozkad w yprow adze ukadu
LM 386.
Rysunek 3.13. Rozkad wyprowadze ukadu LM386 (na podstawie

http://www.datasheetcatalog.org/datasheet/nationalsemiconductor/
DS006976.PDF)
N a rysunku 3.14 pokazano charakterystyk elektryczn uka
du LM386.
N a rysunku 3.15 zobrazowano wpyw napicia zasilajcego na
natenie prdu spoczynkowego ukadu LM386.
91
Electrical Characteristics ta 2s-c

Param eter
C o n d itio n s
Operating Supply Voltage (Vs)

I M386N-1, -3, IM 38 6M 1
LM386N-4
Typ
4
5
Quiescent Current (Iq )
v s - e v . v IN - o
Output Power ( P o u t )
LM 386N-1. LM 386M -1
LM386N-3
LM386N-4
Vs - 6V. Rl - 811. THD - 10%

Vs
9V. RL
8 ft, THO
10%
VS 16V. R l - 3211. THD = 10%
Voltage Gain (Ay)
Min
Max
U nits
12
18
V
V
mA
325
700
1000
mW
Vs
6V. f
1 kHz
10 p F from R n 1 to fl
26
48
dB
dB
2SO
500
700
mW
mW
Bandwidth (BW)
V s 8V. Rns 1 and 8 Open
300
kHz
Total Harmonic Distortion (THD)
Vs
6 V .R L
811, P o u t
125 mW
1 ~ 1 kHz. Rns 1 and 8 Open
0.2
Power Supply Rejection R atio (PSRR)
V8 - 6V. f - 1 kHz. CrvpaSS " 10 ,iF

Pins 1 and 6 Open. Referred to Output
50
dB
50
250
kll
Input Resistance (Rin)

Input Dias Current 0 a a s )
VS - 6V. Rns 2 and 3 Open
nA
Rysunek 3.14. Charakterystyka elektryczna ukadu LM386 (na podstawie

DS006976.PDF)
Ta temperatura otoczenia
Parameter parametr
Conditions warunki pomiaru
Units jednostki
Operating Supply Voltage warto roboczego napicia zasilajcego
Quiescent Current natenie prdu spoczynkowego
Voltage Gain wzmocnienie napiciowe
from Pin 1 to 8 z wyprowadze od 1 do 8
Bandwidth pasmo czstotliwoci
Pins 1 and 8 Open wyprowadzenia 1 i 8 s otwarte
Total Harmonic Distortion cakowite znieksztacenia harmoniczne
Power Supply Rejection Ratio wspczynnik tumienia zakce
napicia zasilajcego
Referred to Output wzgldem wyjcia
Input Resistance oporno wejciowa
Input Bias Current skrony prd zasilania
N a rysunku 3.16 pokazano wpyw mocy wyjciowej czerpa

nej z ukadu LM386 na cakowity wspczynnik znieksztace
harmonicznych.
92
<
LU
CC
cc
z;
u
i
Cl
Cl
(/I
10
11
12
SUPPLY VOLTAGE (VOLTS)
Rysunek 3.15. Wpyw wartoci napicia zasilajcego na natenie prdu

spoczynkowego ukadu LM386 (na podstawie http://www.datasheetcatalog.
org/datasheet/nationalsemiconductor/DS006976.PDF)
SUPPLY VOLTAGE (VOLTS) napicie zasilajce (wolty)
SUPPLY CURRENT (mA) prd zasilajcy (mA)
Monta
N a rysunku 3.17 pokazano zmontowany ukad odbiornika FM.
CB
Komunikacja radiowa jest niezbdna dla dziaania wielu sub
i firm. Korzystaj z niej: pogotowie wodocigowe, pogotowie
gazowe, pogotowie energetyczne, pogotowie ratunkowe, kon
trola lotw, Stra M iejska, Stra Poarna, Stra Graniczna,
PKP, andarmeria W ojskowa, korporacje takswkowe itd.
93
' (WATTS)
Rysunek 3.16. Wpyw mocy wyjciowej czerpanej z ukadu LM386

na cakowity wspczynnik znieksztace harmonicznych (na podstawie
DS006976.PDF)
TOTAL HERMONIC DISTORTION (%) cakowita warto
znieksztace harmonicznych (%)
POWER OUT (WATTS) moc wyjciowa (W)
Rysunek 3.17. Zmontowany ukad odbiornika F M
94
Uwaga
Uwaga
Informacje na te m a t przydziau czstotliw oci moesz zna

le na przykad pod adresem h ttp ://w w w .ra d io .o rg .p l/
p o ra d n ik /c z e s to tliw o s c i/.
M ap ruchu lotniczego s a m o lo t w pasaerskich on-line

mona znale pod adresem http://w w w .flig htrad ar24 .co m .
Zasig a przydzia czstotliwoci

Nadajniki m aj ograniczony zasig (rysunek 3.18). Ta sama
czstotliwo moe by uywana do komunikacji w obszarach
odpowiednio odlegych od siebie.
Rysunek 3.18. Nadajniki pracujce na tej samej czstotliwoci nie bd

si zakcay wzajemnie, jeeli w ich zasigu nie bdzie znajdowa si inny
nadajnik pracujcy na tej samej czstotliwoci
Komunikacji drog radiow na tym samym terenie moe uy
wa wiele osb. Aby nie zakcay siebie wzajemnie, koniecz
ne jest przestrzeganie podziau czstotliwoci. Kady nadaj
nik moe dziaa na czstotliwoci, ktrej nie uyw aj inne
urzdzenia (rysunek 3.19).
95
Rysunek 3.19. Nadajniki pracujce na rnych czstotliwociach nie bd

si nawzajem zakcay
Jeeli chcemy, aby wielu uytkownikw mogo jednoczenie
komunikowa si ze sob drog radiow, m usz oni korzysta
z tej samej czstotliwoci (rysunek 3.20).
f1
fi
Rysunek 3.20. Liczba stacji, z ktrymi mona si komunikowa,

ograniczona je st zasigiem nadajnikw
Popularno CB
Nazwa CB-radio jest skrtem od angielskich sw C itizen-Band
pasmo obywatelskie. W odrnieniu od krtkofalarstwa
96
uytkow nikiem CB-radia moe by kady, i to bez koniecz

noci posiadania licencji. Dziki temu CB-radio je st rodkiem
cznoci dostpnym dla wszystkich obywateli. Zalet jej jest
moliwo nawizywania cznoci za pomoc prostych i sto
sunkowo niedrogich urzdze radiowych.
W ielk zalet CB-radia je st moliwo przemieszczania na
dajnika bez specjalnych zabiegw administracyjnoprawnych.
Zakresy CB
N a caym wiecie do oglnodostpnej komunikacji radiowej
CB wydzielono jedno pasmo czstotliwoci, a mianowicie 27
MHz. Pasmo to obejm uje zakres czstotliwoci od 26 M Hz
do 28 M Hz podzielony na zakresy A, B, C, D i E (tabela 3.2).
Tabela 3.2. Zakresy czstotliwoci radia CB
Nazwa zakresu
Przedzia czstotliwoci
od 26,065 do 26,505 MHz
od 26,515 do 26,955 MHz
od 26,965 do 27,405 MHz
od 27,415 do 27,855 MHz
od 27,865 do 27,995 MHz
Uwaga
W Polsce do uytkow ania dopuszczony je s t tylko zakres

czsto tliw o ci C.
Kanay CB
Zakresy podzielono na kanay oddalone od siebie co 10 kHz.
W Polsce do cznoci w pamie CB zostay przeznaczone cz
stotliwoci od 26,960 M Hz do 27,410 M Hz (Dz. U. z 2007 r.
97
N r 138, poz. 972). W zakresie tym znajduje si 40 kanaw

oddalonych od siebie co 10 kHz (tabela 3.3).
Tabela 3.3. Zakresy czstotliwoci kanaw pasma od 26,960 do 27,410
MHz. W nawiasach podano czstotliwoci kanaw przesunitych w zera",
rzeczywiste pasmo to 26,955 - 27,405 MHz
Kana
Czstotliwo
min.
Czstotliwo
nona
Czstotliwo
max.
26,960 (26,955)
26,965 (26,960)
26,970 (26,965)
26,970 (26,965)
26,975 (26,970)
26,980 (26,975)
26,980 (26,975)
26,985 (26,980)
26,990 (26,985)
3a
26,990 (26,985)
26,995 (26,990)
27,000 (26,995)
27,000 (26,995)
27,005 (27,000)
27,010 (27,005)
27,010 (27,005)
27,015 (27,010)
27,020 (27,015)
27,020 (27,015)
27,025 (27,020)
27,030 (27,025)
27,030 (27,025)
27,035 (27,030)
27,040 (27,035)
7a
27,040 (27,035)
27,045 (27,040)
27,050 (27,045)
27,050 (27,045)
27,055 (27,050)
27,060 (27,055)
27,060 (27,055)
27,065 (27,060)
27,070 (27,065)
10
27,070 (27,065)
27,075 (27,070)
27,080 (27,075)
11
27,080 (27,075)
27,085 (27,080)
27,090 (27,085)
11a
27,090 (27,085)
27,095 (27,090)
27,100 (27,095)
12
27,100 (27,095)
27,105 (27,100)
27,110 (27,105)
13
27,110 (27,105)
27,115 (27,110)
27,120 (27,115)
14
27,120 (27,115)
27,125 (27,120)
27,130 (27,125)
15
27,130 (27,125)
27,135 (27,130)
27,140 (27,135)
15a
27,140 (27,135)
27,145 (27,140)
27,150 (27,145)
16
27,150 (27,145)
27,155 (27,150)
27,160 (27,155)
17
27,160 (27,155)
27,165 (27,160)
27,170 (27,165)
18
27,170 (27,165)
27,175 (27,170)
27,180 (27,175)
19
27,180 (27,175)
27,185 (27,180)
27,190 (27,185)
19a
27,190 (27,185)
27,195 (27,190)
27,200 (27,195)
98
Tabela 3.3. Zakresy czstotliwoci kanaw pasma od 26,960 do 27,410

MHz. W nawiasach podano czstotliwoci kanaw przesunitych w zera",
rzeczywiste pasmo to 26,955 - 27,405 M Hz cig dalszy
Kana
Czstotliwo
min.
Czstotliwo
nona
Czstotliwo
max.
20
27,200 (27,195)
27,205 (27,200)
27,210 (27,205)
21
27,210 (27,205)
27,215 (27,210)
27,220 (27,215)
22
27,220 (27,215)
27,225 (27,220)
27,230 (27,225)
24
27,230 (27,225)
27,235 (27,230)
27,240 (27,235)
25
27,240 (27,235)
27,245 (27,240)
27,250 (27,245)
23
27,250 (27,245)
27,255 (27,250)
27,260 (27,255)
26
27,260 (27,255)
27,265 (27,260)
27,270 (27,265)
27
27,270 (27,265)
27,275 (27,270)
27,280 (27,275)
28
27,280 (27,275)
27,285 (27,280)
27,290 (27,285)
29
27,290 (27,285)
27,295 (27,290)
27,300 (27,295)
30
27,300 (27,295)
27,305 (27,300)
27,310 (27,305)
31
27,310 (27,305)
27,315 (27,310)
27,320 (27,315)
32
27,320 (27,315)
27,325 (27,320)
27,330 (27,325)
33
27,330 (27,325)
27,335 (27,330)
27,340 (27,335)
34
27,340 (27,335)
27,345 (27,340)
27,350 (27,345)
35
27,350 (27,345)
27,355 (27,350)
27,360 (27,355)
36
27,360 (27,355)
27,365 (27,360)
27,370 (27,365)
37
27,370 (27,365)
27,375 (27,370)
27,380 (27,375)
38
27,380 (27,375)
27,385 (27,380)
27,390 (27,385)
39
27,390 (27,385)
27,395 (27,390)
27,400 (27,395)
40
27,400 (27,395)
27,405 (27,400)
27,410 (27,405)
Uwaga
Ze wzgldw technicznych w Polsce c z sto tliw o ci kana

w przesunite s o 5 kHz w d, czyli w tzw. zera. Jest
to spowodow ane uywaniem w dawnych jednokanaow ych
ra d io te le fo n a ch (Tukan, Echo) rezonatorw kwarcowych
o czstotliw ociach zakoczonych zerem.
99
W pamie istnieje kilka kanaw przeznaczonych do specjal

nych zastosowa:
kana 9. (ratunkowy) suy do wzywania pomocy,
kana 14. (mietnik) wikszo prostych urzdze
zdalnego sterowania oraz radiotelefonw zabawkowych
pracuje na tym kanale,
kana 19. (drogowy) suy do komunikacji midzy
pojazdami.
Zasig CB
Zasig transm isji CB zaleny je st od uksztatow ania terenu,
w ysokoci anteny na pow ierzchni ziemi i w ydajnoci rda
zasilania. Najmniejszy zasig maj urzdzenia przenone. Trans
misja pom idzy dwoma radiotelefonam i przenonym i moe
odbywa si na dystansie od 1 do 2 km.
czno pom idzy radiotelefonem przenonym a zam onto
wanym na samochodzie jest moliwa na odlego okoo 5 km.
czno pomidzy radiotelefonem przenonym a radiem CB
z anten zam ontow an na dachu dom ku moe si odbywa
w promieniu do 10 km.
Gdy antena zostanie um ieszczona na dachu bloku, czno
z radiem przenonym jest moliwa ma odlego do 15 km.
Uwaga
czno CB pomidzy odbiornikam i umieszczonymi na sa

mochodach je s t moliwa na dystansie okoo 15 km.
Schemat blokowy
O dbiornik CB skada si z czci sucej do odbioru w.cz
i przemiany czstotliwoci oraz wzmacniacza m.cz.
100
W czci pierwszej znajduje si odbiornik z pojedyncz prze

mian czstotliwoci. Na jego wyjciu pojawia si sygna p.cz.
Jest on poddawany detekcji. N a w yjciu detektora pojawia
si sygna m.cz. Jest on wzmacniany we wzmacniaczu maej
czstotliwoci od poziomu, ktry wystarcza do wysterowania
gonika.
Schemat blokow y jednokanaow ego odbiornika CB/AM jest
pokazany na rysunku 3.21.
Rysunek 3.21. Schemat blokowy jednokanaowego odbiornika CB/AM

Pokazany na rysunku 3.21 ukad to superheterodyna z pojedyn
cz przem ian czstotliwoci. Zbudowa go mona z dwch
ukadw scalonych oraz kilku elementw dyskretnych. M o
na w ykorzysta ukad scalony TCA440 (lub polsk w ersj
UL1203), TA7358, LA1185 itp.
Sygna z anteny po odfiltrow aniu w filtrze zestrojonym na
czstotliwo 27 M Hz je st skierowany do wzmacniacza w.cz.
znajdujcego si w ukadzie scalonym.
O czstotliwoci odbieranego sygnau decyduj ukady dys
kretne doczone do wyprowadze generatora.
Sygna rnicowy z mieszacza poprzez filtr p.cz. je st nastp
nie podany do wzmacniacza p.cz.
Uwaga
Szeroko przenoszenia filtru p.cz. powinna by rwna sze

rokoci kanau (okoo 10 kHz).
101
Z wyjcia w zm acniacza p.cz. ukadu scalonego sygna poda

wany je st na wejcie detektora amplitudy.
Napicie stae z wyjcia detektora moe by podawane do uka
du regulacji celem automatycznej regulacji wzmocnienia (im
wysze napicie stae, tym mniejsze wzmocnienie toru p.cz.).
Sygna maej czstotliwoci jest podany przez potencjometr re
gulacji siy gosu na wejcie wzmacniacza maej czstotliwoci.
Do budowy wzmacniacza m.cz wykorzysta mona ukad sca
lony LM386, TDA1083 lub podobny.
Schemat ideowy
N a rysunku 3.22 pokazano schemat ideowy ukadu.
C1Z
GND
Rysunek 3.22. Schemat ideowy odbiornika CB

M onta urzdzenia jest prosty, poniewa zastosowano gotowe
obwody. Nie ma koniecznoci przewijania cewek.
Po w czeniu zasilania ukadu w goniku powinien by sy
szalny szum. Zanika on, gdy odbierany sygna jest wystarcza
jco silny. Przy braku sygnau CB naley potencjometrem R3
ustawi poziom blokady szumu na skraju szumu. Ustawienie
102
zbyt wysokiego progu sygnau odblokowujcego moe spo

wodowa nieodblokowanie wzmacniacza m.cz. mimo odebra
nia przez tor w.cz odpowiednio silnego sygnau.
Uruchomienie ukadu polega na ustawieniu rdzeni w filtrach na
najsilniejszy odbierany sygna CB. Jeeli ukad uruchamiany
je st w pobliu uczszczanej trasy, m ona liczy na sygnay
emitowane przez przejedajce pojazdy. M ona rwnie do
stroi odbiornik do silnej lokalnej stacji CB. Aby nie by uza
lenionym od czasu nadawania, mona wykorzysta radiote
lefon CB lub generator w.cz. 27 M Hz z modulacj amplitudy.
Rol anteny moe peni odcinek przewodu izolowanego o du
goci okoo 1m lub antena teleskopowa od radioodbiornika.
Na osignicie najlepszych wynikw pozwala zastosowanie
anteny zewntrznej CB podczonej za porednictwem kabla
koncentrycznego.
Uwaga
Aby zwikszy czuo ukadu, naley midzy anten a kon

densator C1 wczy w zm acniacz w.cz.
Spis elementw
C l 12 pF
C2 22 pF
C3 1 pF
C4 22 pF
C5 12 pF
C 6 2,2 nF
C 7 5,6 pF
C8 27 pF
C9 100 pF
CIO 100 pF
C11 100 pF
C12 100 nF
C13 33 pF
C14 100 nF
C15 100 F/16 V
C 16 100 nF
C 17 100 pF
C18 100 F/16 V
C19 100 F/16 V
C21 2,2 nF
C22 22 nF
C23 2,2 nF
C24 100 pF
D 1 1N4148 (rysunek 1.8)
L1 1 H
L 2 1 H
L 3 1 H
L 4 10 H
L 5 10 H
R 1 430 Q
R 2 820 Q
R 3 47 kQ /A (potencjometr obrotowy)
R 4 47 kQ/B (potencjometr obrotowy)
S P gonik 8 0/0,5 W
103
10 4
US1 TA7358 (rysunek od 3.23 do 3.28)

US2 TDA1083 (rysunek od 3.29)
X 1 22,1184 MHz
X 2 5,068 MHz
X 3 5,068 MHz

Na rysunku 3.23 pokazano schemat blokowy ukadu TA7358P.
rmrer
Rysunek 3.23. Schemat blokowy ukadu (na podstawie: http://www.

datasheetcatalog.org/datasheets2/24/246689 1.pdf)
IN wejcie
BPF filtr pasmowy
RF-IN wejcie sygnau o czstotliwoci radiowej
RF-OUT wyjcie sygnau o czstotliwoci radiowej
R F AMP wzmacniacz sygnau o czstotliwoci radiowej
R F BY-PASS obejcie dla sygnau o czstotliwoci radiowej
M IX-IN wejcie mieszacza
MIX. mieszacz
MIX-OUT wyjcie mieszacza
TO IF AMP do wzmacniacza czstotliwoci poredniej
BIAS rdo skadowej staej
REG. blok sterowania
BUFFER AMP wzmacniacz buforowy
105
LOCAL OSC generator lokalny

VCC napicie zasilajce
OSC wyjcie oscylatora
OSC M ONI monitorowanie oscylatora
N a rysunku 3.24 pokazano elementy podczone do wyprowa

dze 1, 2 i 3 wewntrz ukadu TA7358P.
EXPLANATION OF TERMINALS (Terminal voltage is DC voltage at Ta = 25C, VCC = SV. and no signal)
PIN No.
1
SYMBOL
FM-RF IN
TERMINAL VOLTAGE
(V)
INTERNAL
<
0.8
BY PASS
FM-RF OUT
1,5
c 5"
5,0
Rysunek 3.24. Elementy podczone do wyprowadze 1, 2 i 3 wewntrz

ukadu TA7358P (napodstawie: http://www.datasheetcatalog.org/
datasheets2/24/246689_1.pdf)
EXPLANATION OF TERMINALS oznaczenie wyprowadze
Terminal voltage is D C voltage at Ta=25oC, VCC=5V, and no signal
napicie stae na wyprowadzeniach przy temperaturze otoczenia

wynoszcej 25oC, napiciu zasilajcym wynoszcym 5 V i przy braku
sygnau
P IN No. numer wyprowadzenia
SYMBOL oznaczenie
INTERNAL struktura wewntrzna ukadu
TERMINAL VOLTAGE (V) napicie na wyjciu wyprowadzenia
FM-RF IN wejcie sygnau zmodulowanego czstotliwociowo
o czstotliwoci radiowej
FM-RF OUT wyjcie sygnau zmodulowanego czstotliwociowo
o czstotliwoci radiowej
BY-PASS obejcie dla sygnau
GND masa
dze 4, 5, 6 i 9 wewntrz ukadu TA7358P.
106
<?
p v cc
---- M-------- N----M IX IN

(?)*r
GND (?)
Rysunek 3.25. Elementy podczone do wyprowadze 4, 5, 6 i 9 wewntrz

ukadu TA7358P (rdo: http://www.datasheetcatalog.org/datasheets2/24/
246689 1.pdf)
GND masa
VCC rdo zasilania

dze 7 i 8 wewntrz ukadu TA7358P.
Rysunek 3.26. Elementy podczone do wyprowadze 7 i 8 wewntrz

ukadu TA7358P (rdo: http://www.datasheetcatalog.org/datasheets2/24/
246689 1.pdf)
GND masa
VCC rdo zasilania
N a rysunku 3.27 pokazano wpyw napicia zasilania na pobr

prdu przez ukad TA7358P.
N a rysunku 3.28 pokazano wpyw napicia zasilania na czu
o ukadu TA7358P.
Na rysunku 3.29 pokazano schemat blokowy ukadu TDA1083.
107
' c c - V cc
T = 25C
<
v,n = o
- - ' -------
cc
cc
$
1
z>
u
iQ_
1
1
Cl
SUPPLY VOLTAGE Vcc (V)
Rysunek 3.27. Zaleno natenia poboru prdu zasilania od wartoci

napicia zasilajcego (na podstawie: http://www.datasheetcatalog.org/
datasheets2/24/246689_1.pdf)
SUPPLY CURRENT ICc (mA) prd zasilajcy,
SUPPLY VOLTAGE Vcc (V) napicie zasilajce,
Ta temperatura otoczenia
Vin napicie wejciowe
N a rysunku 3.30 pokazano wpyw wartoci napicia zasilania

na pobr prdu przez ukad TDA1083.
N a rysunku 3.31 pokazano wpyw mocy wyjciowej ukadu
na warto znieksztace nieliniowych dla ukadu TDA1083.
Monta
N a rysunku 3.32 pokazano zmontowany ukad odbiornika CB.
To tylko propozycja rozmieszczenia elementw, a nie jedyne
suszne rozwizanie.
108
Rysunek 3.28. Zaleno czuoci od wartoci napicia zasilajcego

(napodstawie: http://www.datasheetcatalog.org/datasheets2/24/
246689 1.pdf)
-3dB LIMITING SENSITIVITY Vin (lim) (dB) -3 dB ograniczenie
czuoci Vin (lim) (dB)

QUIESCENT SENSITIVITY QS (dB) czuo spoczynkowa
SUPPLY VOLTAGE VCC (V) napicie zasilajce
16
15
109
14
13
12
11
10
AM Input Stage and Mixer
AM Oscillator
Rysunek 3.29. Schemat blokowy ukadu TDA1083 (na podstawie:

http://www.datasheetcatalog.org/datasheets/320/377986_DS.pdf)
AM /FM IF wzmacniacz czstotliwoci wewntrznej AM/FM
Stabillisation Circuit ukad stabilizacji
A M Input Stage and M ixer stopie wej ciowy i mikser AM
A M Oscillator generator AM
AM /FM Demodulator demodulator AM/FM
A F wzmacniacz AF
110
Rysunek 3.30. Wpyw wartoci napicia zasilania na pobr prdu przez

ukad TDA1083 (napodstawie: http://www.datasheetcatalog.org/datasheets/
320/377986_DS.pdf)
111
VS= 9 V ,R L- 16 0 \
f = 1 kHz
Vs = 6,5 V, RL= 8
U -H -C
Vs= 12 V, Rt = 45
oA
o v
V \>
.
1
f
7/
-------/
>
10
50
100
500 mW
Rysunek 3.31. Wpyw mocy czerpanej z ukadu TDA1083 na warto

wspczynnika znieksztace nieliniowych (na podstawie: http://www.
datasheetcatalog. org/datasheets/320/377986_DS.pdf)
112
Rysunek 3.32. Zmontowany ukad odbiornika CB
Dodatek A
Literatura
1. Horowitz Paul, Hill Winfield, Sztuka elektroniki,
cz. 1 i 2, WKi, W arszawa 2013.
2. Shamieh Cathleen, McComb Gordon, E lektronika
dla bystrzakw , Wydanie II, Septem, Gliwice 2011.
3. W rotek Witold, E lektronika z E xcelem , Helion,
Gliwice 2012.
114
Skorowidz
H Input Voltage, 29
L Input Voltage, 29
+
+INPUT, 65
1
1N414, 19
1N4148, 21
3
-3dB LIMITING SENSITIVITY, 81
5
555, 31, 34, 49, 50
diagram do przyblionego
dobierania wartoci elementw,
35
wpyw wartoci napicia
zasilajcego na pobr prdu, 34
7
7106, 40
7107, 40
A
A/C, 37
AF, 82
AM, 56
Input Stage and Mixer, 82
Oscillator, 82
AM/FM Demodulator, 82
IF, 82
amperomierz, 47
idealny, 48
amplituda generowanego napicia, 14
Amplitude Modulation, 56
Analog/Digital, 37
antena, 66
Armstrong, 60
B
Bandwidth, 69
Bardeen J., 5
BC107, 8
BC337, 18, 20
BC547, 18, 20
BIAS, 79
bad kwantowania, 38
bd roll-over, 44
BPF, 79
116
Brattaina W.H., 5
BUFFER AMP, 79
BYPASS, 65, 80
C
CB, 72
-radio, 72
charakterystyka
elektryczna, 69
przewodzenia diody, 19
wyjciowa tranzystora, 18
Citizen-Band, 72
CMOS LSI, 27
Complementary Metal Oxide
Semiconductor Large Scale
Integration, 27
Conditions, 69
czstociomierz, 48
czstotliwoci generacji, 14
Nyquista, 39
porednia, 59
czuo
odbiornika, 60
uytkowa odbiornika, 60
D
D, 60
D.C. Electrical Characteristic, 29
Demodulator, 82
Detefon, 57
detektor krysztakowy, 57
DF, 60
dioda, wyprowadzenia, 21
DIORA, 5
D, 60
dokadno pomiaru, 48
dostrojenia odbiornika, 63
E
e m.f. voltage, 68
E12, 22
E24, 22
E3, 22
E48, 22
E6, 22
elektronika, 5
elementy
bierne, 8
czynne, 8
dyskretne, 7
rzeczywiste, 7
EXPLANATION OF
TERMINALS, 79
F
fala
nona, 56
prostoktna, 32
filtrowanie napicia, 16
FLL, 63
FM, 56, 62
-RF IN, 80
-RF OUT, 80
Frequency Deviation Per Lot, 30
style
G
GAIN, 65
generacja, 14
czstotliwo, 14
generator, 13
astabilny, 23
modulujcy, 23
przebiegu pioksztatnego, 31
prostoktnego, 31
sinusoidalnego, 31
trjktnego, 31
schemat blokowy, 13
sygnaw akustycznych, 14, 26
tranzystorowy, 15
wzorcowy, 48
GND, 65, 80
H
heterodyna, 60
Skorowidz
I
ICL 7106, 39
wyprowadzenia, 44
ICL 7107, 40
IN, 79
-INPUT, 65
Input Bias Current, 69
Resistance, 69
Stage and Mixer, 82
INTERNAL, 79
K
K, 60
karetka pogotowia, 24, 28
KF, 60
klasa
A, 17
B, 17
wzmacniacza, 17
kod barwny rezystorw, 21
kodowanie, 37, 39
kondensator elektrolityczny
wyprowadzenia, 19
KR, 60
krok kwantowania, 38
kwant, 38, 39
kwantowanie, 37, 38
bd, 38
L
LA1185, 76
lampy, 7
LC60, 10
LC63, 10
LM386, 63, 65, 68, 76
LOCAL OSC, 79
M
mapa ruchu lotniczego, 71
Marconi, 56
mikroelektronika, 6
mikroprocesor, 6
117
MIX, 79
-IN, 79, 80
-OUT, 79
moc
muzyczna, 62
wyjciowa, 62
znamionowa, 62
modulacja, 15, 56
amplitudy, 56
czstotliwoci, 56
MQFP, 45
mute disabled, 68
N
nadajnik, 56
Nagroda Nobla, 5
O
obwd rezonansowy, 58
odbiornik
CB, 75
detektorowy, 57, 58
radiowy, 55
o wzmocnieniu bezporednim, 58
reakcyjny, 58
superheterodynowy, 59
superreakcyjny, 59
Operating
current, 29
supply voltage, 69
voltage, 29
OSC, 79
MONI, 79
Oscillator, 82
output
current, 30
voltage, 68
P
Parameter, 69
pasmo przenoszenia, 62
PDIP, 44
peak music power output, 62
118
ptla synchronizacji czstotliwoci, 63

pierwsza transmisja radiowa, 56
PIN No., 79
Pionier U2, 5
pytka
dowiadczalna, 10
stykowa, 9
PMPO, 62
policja, 24, 28
POWER OUT, 70
Power Supply Rejection Ratio, 69
prd
spoczynkowy, 17
projektowanie, 9
prbkowanie, 37
przebieg
pioksztatny, 31
sinusoidalny, 31
trjktny, 31
przedzia kwantyzacji, 38
przerzutnik monostabilny, 49
przetwornik
A/C, 37
czstotliwo-napicie, 49
przydzia czstotliwoci, 56, 71
przypadki graniczne, 8
Q
Quiescent
Current, 69
Sensitivity, 81
R
R.F. input frequency range, 68
radiotechnika, 5
Referred to Output, 69
REG, 79
rezystor
kod barwny, 21
typoszereg, 22
RF AMP, 79
BY-PASS, 79
-IN, 79
-OUT, 79
roll-over, 44
S
schemat blokowy, 9
selektywno odbiornika, 60
Sensitivity for -3 dB limiting, 68
Shockley W.B., 5
Signal handling, 68
skadowa
staa, 17
zmienna, 17
skokowa zmiana czstotliwoci, 15
source impedance, 68
Stabillisation Circuit, 82
stra poarna, 24, 28
strzay z karabinu maszynowego, 30
SUPPLY
CURRENT, 70, 81
at VP, 68
VOLTAGE, 70, 81
range, 68
sygna
analogowy, 38
dyskretny, 38
rnicowy, 76
wskopasmowy, 56
SYMBOL, 79
syrena alarmowa, 14, 15
szum
superreakcji, 59
zasilania, 66
, 60
F, 60
r, 60
T
Ta, 81
TA, 69
TA7358, 76
Skorowidz
TA7358P, 79
TCA440, 76
TDA1083, 76
TDA700, 63
temperatura topnienia lutowia, 10
Terminal voltage, 79
(V), 79
TO IF AMP, 79
tolerancja wykonania elementw, 7
Total Harmonic Distortion, 69, 70
tranzystor, 5, 6, 7
wyprowadzenia, 20
twierdzenie Nyquista, 39
typoszereg rezystorw, 22
U
UKF, 60
ukad
cakujcy, 32
formujcy, 48
kasujcy, 49
ksztatujcy, 31
o bezporednim wzmocnieniu, 58
scalony, 6, 7
UL1203, 76
UM3561, 27, 29
sekwencje dwikowe, 30
staoprdowe charakterystyki
wyjciowe, 29
unifikacja, 25
Units, 69
unless otherwise specified, 29
119
V
VCC, 79, 80, 81
Vin, 81
Voltage Gain, 69
VOUT, 64
VS, 64
W
wartoci nominalne, 7
warunek
amplitudy, 14
fazy, 14
wierno odtwarzania, 61
woltomierz
idealny, 48
schemat blokowy, 37
wsplny
emiter, 18
kolektor, 18
wyjciowa moc szczytowa, 62
wzmacniacz
mocy, 17, 63, 65
napiciowy, 17
tranzystorowy klasy B, 16
Z
zablokowanie skadowej staej, 17
zakcenia, 66
zakres
czstotliwoci radiowych, 60
dwikw syszalnych, 55
odbieranych czstotliwoci, 60
zasig nadajnika, 55
zatrzaskiwanie bdu, 44
znieksztacenia, 62
nieliniowe, 61

Wrotek W. - Układy Elektroniczne W Praktyce

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Wrotek W. - Układy Elektroniczne W Praktyce

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Poznaj zasady dziaania ukadw elektronicznych od podszewki!

Poznaj teoretyczne podstawy dziaania najczciej spotykanych ukadw elektronicznych

Jakie elementy wybra? .......................................................... 8

Generator sygnaw akustycznych tranzystorowy ................17

Mierniki cyfrowe .................................................. 47

Ukady elektroniczne w praktyce

Ukady elektroniczne w praktyce

Rysunek W.1. Polskie radio Pionier U 2, produkowane w latach

Rysunek W.2. Replika pierwszego tranzystora firm y Bell Telephone

produkcji ukadw scalonych. Zyskay one w iksz popular

Rysunek W.3. Ukady scalone (napodstawie http://pl.wikipedia.org/

Rysunek W.4. Procesor Intel 4004 (na podstawie http://pl.wikipedia.org/

Ukady elektroniczne w praktyce

Jakie elem enty wybra?

Nie tylko elementy biem e charakteryzuj si rozrzutem war

przy I c = 100 pA,

Rysunek W.5. Fragment karty katalogowej tranzystora BC107

Projektujc ukad elektroniczny, naley rozway przypadki

Ukady elektroniczne w praktyce

Rysunek W.6. Wikszo danych podawana je st dla temperatury pokojowej.

Pomidzy blokami przesyane s sygnay. Naley je opisa lub

Duym uatwieniem dla projektanta moe by skorzystanie

Ukady elektroniczne w praktyce

Rysunek W.7. Pytka dowiadczalna

Rysunek W.8. czenie ukadu przypomina gr w okrty

Tem peratura to p nie nia popularnego lutow ia LC60 i LC63

Lutowie je s t m ieszanin cyny i oowiu. Zalecane je s t wyko

Opisane w ksice ukady s zasilane z niskiego napicia. W y

Rysunek W.9. Dziki zasilaczowi ukady zasilane s z bezpiecznego napicia

Z apraszam do poznaw ania w iata elektroniki.

Ukady elektroniczne w praktyce

Rysunek 1.1. Schemat blokowy generatora

Ukady elektroniczne w praktyce

Wzmacniacz pomidzy napiciem wejciowym U1 a napiciem

Zadaniem ukadu sprzenia zwrotnego je st podanie czci

W arunek am plitudy zostanie speniony, gdy sygna na wej

W arunek fazy zostanie speniony, gdy m aksim um sygnau

Przy czstotliwoci f 0 wzmacniacz musi kompensowa tumie

rakterystyka fazow a p rze su n i cie fa zo w e 1(f)+ p rzesu n icie

W arunek fazy decyduje o czstotliw oci generacji.

Spenienie w arunku amplitudy decyduje o amplitudzie gene

Ukady elektroniczne w praktyce

D w iki syren alarm ow ych pojazdw uprzyw ilejow anych

Rysunek 1.2. Sygna wyjciowy bdzie wypadkow wartoci dwch

Aby ten sam ukad by w stanie wygenerowa wicej ni jeden

Rysunek 1.3. Powtarzalno efektw dwikowych mona osign,

Rysunek 1.4. Schemat blokowy generatora o skokowo zmienianej

Ukady elektroniczne w praktyce

Rysunek 1.5. Tranzystorowy wzmacniacz mocy

z sygnau wyjciowego tranzystora TI. Przepuszcza on tylko

Klasa wzm acniacza inform uje, ja k zachowuje si ele m e n t

Do wykonania wzmacniacza z rysunku 1.5 mona uy:

Ukady elektroniczne w praktyce

Do wyjcia doczy naley gonik o impedancji od 4 do 40 Q

Fragmenty kart katalogowych

Rysunek 1.6. Charakterystyka wyjciowa tranzystora BC547 w ukadzie

Rysunek 1.7. Charakterystyka wyjciowa tranzystora BC337 w ukadzie

Ukady elektroniczne w praktyce

Rysunek 1.8. Charakterystyka w kierunku przewodzenia diody 1N4148

Rysunek 1.9. Wyprowadzenia kondensatora elektrolitycznego.

Rysunek 1.10. Oznaczenia elektrod tranzystora BC547. Patrzymy

Kod barwny rezystorw

Ukady elektroniczne w praktyce