Sarajevo

Sa Wikipedije, slobodne enciklopedije

Za druga znaenja, pogledajte Sarajevo (vor).
Koordinate:

4352N 1825E

Sarajevo
Grad

Panorama Sarajeva, Latinska

uprija, Sebilj,Careva damija, Katedrala Srca
Isusova,Saborna crkva

Zastava
Grb
Slubeni naziv: Grad Sarajevo
Nadimak: Jerusalem Evrope,[1] Jerusalem
Balkana[2]

Drava

Bosna i

Hercegovina
Entitet
Kanton

Federacija BiH
Kanton Sarajevo

Opina

Centar
Stari Grad
Novo Sarajevo
Novi Grad

Nadmorska visina

518 m n.v.

Koordinate

4352N 1825E

Stanovnitvo
- Naselje

275 000 (2013)

Gustoa
- Naselje

1.944 /km2

Gradonaelnik

Ivo Komi (SDU)

Vremenska zona

Srednjoevropsko
vrijeme

Potanski broj

71000

Pozivni broj

(+387) 33

Sarajevo u BiH
Web stranica: Grad Sarajevo

Sarajevo je glavni i najvei grad Bosne i Hercegovine, njena metropola[3] i njen najvei
urbani, kulturni, ekonomski i prometni centar, glavni grad Federacije Bosne i Hercegovine i
sjedite Kantona Sarajevo. Prema popisu iz 1991. grad je imao 416.497, a prema procjeni
iz 2008. 304.614 stanovnika, dok podruje metropole grada Sarajeva ima 421.289
stanovnika, ukljuujui sve opine Sarajevskog kantona.[4] Nalazi se u srcu jugoistone
Evrope i Balkana. Kroz grad protie rijeka Miljacka, a u neposrednoj blizini grada je i izvorite
rijeke Bosne, sa popularnim izletitem Vrelom Bosne. Oko grada su olimpijske
planine: Jahorina,Bjelanica, Igman, Treskavica i Trebevi, koji su posebno tokom zimskih
mjeseci omiljena izletita Sarajlija i turista iz cijeloga svijeta.
Sarajevo je vodei politiki, drutveni i kulturni centar u Bosni i Hercegovini i istaknuti kulturni
centar na Balkanu. Grad je poznat po svojoj tradicionalnoj kulturnoj i religijskoj raznolikosti,
sa pripadnicima islama, pravoslavlja, judaizma i katolicizma koji tu egzistiraju stoljeima.
Zbog svoje duge i bogate historije, vjerskih i kulturnih raznolikosti, Sarajevo se ponekad
naziva "Jerusalem Evrope" ili "Jerusalem Balkana". To je jedini veliki evropski grad koji ima
damiju, katoliku crkvu, pravoslavnu crkvu i sinagogu u neposrednoj blizini. Kao regionalni
centar obrazovanja, grad je takoer dom prve institucije visokog obrazovanja na Balkanu pod
nazivom Saraybosna Osmanli Medresa (danas Univerzitet u Sarajevu).
Godine 1914. u Sarajevu su ubijeni austrougarski prestolonasljednik Franz Ferdinand i
njegova supruga Sophie, ime je zapoeoPrvi svjetski rat. Sedamdeset godina kasnije, 1984.
godine u gradu se odravaju 14. Zimske olimpijske igre. Tokom ranih 1990-ihgodina ime
grada je esto bilo na naslovnicama dnevnih novina u cijelom svijetu, jer se tu vodio jedan od
najkrvavijih ratova u novijoj evropskoj historiji. Grad je 1.425 dana bio pod stalnom opsadom
srpskih snaga. U napadima je 11.541 ljudi svih nacionalnosti izgubilo ivot, od toga 1.601
dijete, a skoro 50.000 ih je bilo povrijeeno. Danas, u vremenu posljeratne izgradnje,
Sarajevo je najbre rastui grad u Bosni i Hercegovini. [5] Turistiki vodi Lonely Planet svrstao
je 2006. godine Sarajevo na 43 mjesto najljepih gradova svijeta,[6] a 2009. je Sarajevo jedno
od deset gradova koje je vrijedno posjetiti.[7]

Panorama Sarajeva

Sadraj
[sakrij]

1Etimologija

2Geografija
o

2.1Klima

2.2Geologija

2.3Rijeke

2.4Breuljci, brda i planine

3Historija
o

3.1Antiko doba

3.2Srednji vijek

3.3Moderno doba

3.3.1Drugi svjetski rat

3.3.2Rat u Bosni i Hercegovini

4Grb i zastava

5Politika
o

5.1Glavni grad

5.2Gradska uprava

6Podjela grada
o

6.1Gradske opine

6.1.1Teritorijalna podjela od 1995.

6.1.2Teritorijalna podjela do 1995.

7Stanovnitvo
o

7.1Etnicitet

7.2Religija

8Kultura i znamenitosti
o

8.1Osmanlijski period

8.2Austro-ugarski period

8.3Moderni period

8.4Opere i pozorita

8.5Muzeji i galerije

8.6Graevine

8.6.1Nacionalni spomenici

8.7Mostovi

8.8Trgovi i ulice

8.9Vjerski objekti

8.10Parkovi

8.10.1Parkovi i etalita

8.10.2Mezarja/Groblja

8.11Kulturne institucije

8.12Znamenitosti u okolini Sarajeva

8.13Literatura i beletristika

8.14Mediji

8.14.1tampa

8.14.2Televizija
8.15Film

8.16Muzika

9Sport
o

9.1Sportski klubovi

9.2Sportske manifestacije

10Festivali

11Gastronomija

12Trgovine

13Privreda i infrastruktura
o

13.1Privreda

13.2Telekomunikacije

13.2.1Telefonija

13.2.2Internet
13.3Prijevoz

13.3.1Gradski saobraaj

13.3.2Meunarodni saobraaj
13.4Obrazovanje

13.4.1Predkolsko obrazovanje

13.4.2Osnovno obrazovanje

13.4.3Srednje obrazovanje

13.4.4Univerzitet

13.4.5Biblioteke

13.5Vodovod

13.6Zdravstvo

14Poznate osobe
o

14.1Linosti roene u Sarajevu

14.2Linosti koje su ivjele i radile u Sarajevu

14.3Poasni graani
15Meunarodni odnosi

15.1Zbratimljeni gradovi

15.2Gradovi partneri

16Takoer pogledajte

17Reference

18Vanjski linkovi

Etimologija[uredi

| uredi izvor]

Sarajevo je historijsko ime grada, koje po jednoj od teorija potie od kovanice Saray
Ovas to znai Dvor i polje oko dvora. Sarajlije svoj grad najee zovu eher (tur. ehir;per.
ahr), imenom koje je gradu dao njegov osniva Isa-beg Ishakovi. Zbog svog
orijentalnog izgleda nazivano je i imenom Damask sjevera, a Jevreji Sefardi su ga
nazvaliMali Jerusalem. Meutim, Abdulah kalji, autor rijenika "Turcizmi u srpskohrvatskom jeziku", u istoj knjizi navodi sljedee:

...Sloenica je nastala po uzoru na

sloenice Smederevo, Kraljevo, Popovo, Mirijevo, Trnovo (sloenica) itd. Turski naziv za
Sarajevo je "Saray-Bosna", ali se u jednoj od najstarijih bosanskih vakufnama, u
vakufnami Mustaj-bega Skenderpaia iz 1517. g. (iji je original i prevod objavio
Dr Hazim abanovi u POF-u II-IV, 1953, str.403) Sarajevo naziva i "Saray-ovasi",
doslovce: "Sarajevsko polje". Iako sam ranije zastupao da je Sarajevo nastalo od tur.
"Saray-ovasi", doao sam do zakljuka da je ispravnije tumaenje koje sam gore naveo".
[8]

Geografija[uredi

| uredi izvor]

Glavni lanak: Geografija Sarajeva

Pogled na Sarajevo sa Hrida

Sarajevo se nalazi gotovo u samom geografskom sreditu Bosne i Hercegovine i zaprema
povrinu od 141,5 km2. Centralni dijelovi grada smjeteni su u kompozitnoj Sarajevskoj
kotlini koja se prua od istoka prema zapadu i zavrava u Sarajevskom polju, okrueno
planinama Bjelanicom i Igmanom na jugozapadu, Trebeviem na jugoistoku, te srednjim
planinama i meudolinskim rtovima na sjeveru i sjeverozapadu. Najstariji dijelovi grada
(Vratnik, Bistrik, Hrid, Kovai, Alifakovac) su na padinama okolnih bregova. Prosjena
nadmorska visina Sarajevskog polja je 500 m. Najzapadnija taka polja je na 18 0 16' istone
geografske duine. Krajnja istona taka je na 180 27' istone geografske duine,
najsjevernija je 430 53 sjeverne geografske irine, a najjunija je na 430 47' sjeverne
geografske irine [9].

Klima[uredi | uredi izvor]

Klima u Sarajevu je sa jakim utjecajima kontinentalne klime. Prosjena godinja temperatura
iznosi 12.5 C, a prosjena koliina oborina je oko 570 mm. Najtopliji mjesec je august, a
najhladniji januar. Najvie oborina je u junu, dok je najmanje u martu. Najnia zabiljeena
temperatura je -21,8 C (23. januara.1963.), najvia 37,4 C (24. jula.1987.)[10]. Najsunija
godina je 2012, kada je u Sarajevu palo samo 425 mm oborina. Sarajevo prosjeno ima oko
85 dana sa temperaturom iznad 30 C. Sunani sati godinje variraju izmeu 1.900 i 2.200.
Najvia prosjena temperatura (C)
Najnia prosjena temperatura (C)
Padavine (mm)

Jan
5,7
-7,4
31

[prikai] Dijagram

Feb
10,9
-2,3
33

Mar
14,4
1,6
35

Apr
17,1
4,4
46

Maj
22,3
9,5
55

Jun
26,1
10,4
63

Jul
29,5
13,8
34

Aug
30,0
16,6
10

Sep
25,0
11,7
35

Okt
21,5
7,7
65

Nov
15,7
-1,6
62

Dec
11,5
-3,8
65

temperatura u C padavine u mm

Geologija[uredi | uredi izvor]

Ova sekcija zahtijeva proirenje.

Rijeke[uredi | uredi izvor]

Vrelo Bosne
Miljacka je rijeka, koja najveim dijelom protie kroz Sarajevo od istoka prema zapadu. Duga
je 35,9 kilometera. Nastaje od nekoliko vrela u podnoju
planina Romanije i Jahorine. Paljanska Miljacka (12,9 km) izvire u Palama. Mokranjska

Miljacka izvire u Kadinom Selu. Nekoliko kilometera istono od Sarajeva u selu Dovlii, ove
dvije pritoke se spajaju u Miljacku. Dalje Miljacka tee na zapad, u Sarajevo, odakle nastavlja
svoj put prema rijeci Bosni u koju se uliva.
U zapadnom dijelu Sarajevskog polja, na podruju prigradskog naselja Ilida, izvire jedna od
najveih rijeka u Bosni i Hercegovini, Bosna, koja nastaje od tridesetak manjih izvora u
podnoju planine Igman, stvarajui jedinstven park prirode -Vrelo Bosne.
Pored rijeka Bosne, eljeznice i Miljacke, ostali vei stalni vodotoci
su: Zujevina, Ljubina, Misoa, Stavnja, Tilava, Dobrinja, Bijela rijeka,Crna
rijeka, Moanica, Vogoanska rijeka i dr.[11]
Vodopad Skakavac, visok 98 metara, se nalazi 12 km od centra.

Breuljci, brda i planine[uredi | uredi izvor]

Centar grada Sarajeva lei na nadmorskoj visini od 511 metara iznad povrine mora. Najniu
nadmorsku visinu u sarajevskoj kotlini ima naselje Ilida sa 498 m, dok vii dijelovi grada i
prigradska naselja na padinama okolnih brda: Grdonj i Hum na sjeveru, Borija na istoku i
padine Trebevia na jugu, lee na prosjenoj nadmorskoj visini od 900 metara. Grad okruuju
umoviti obronci olimpijskih planina jedinstvene ljepote, iji vrhovi prelaze 2000 metara
visine: Treskavica (2088 m), Bjelanica (2067 m), Jahorina (1916 m),Igman (1502 m)
i Trebevi (1629 m). Obronci oblinjih planina bogati su
umom. Crnogorica (jela, smra, ari i bor) i bjelogorica (breza, topola i lijeska) se prepliu i
ine prirodu u okolini grada neobino lijepom. 1939. godine botaniar K. Maly osnovao
je Botaniki vrt na Trebeviu, koji je u drugom svjetskom ratu u potpunosti uniten. 1948.
godine na visini od 1530 m zasaen je rasadnik, botaniki arboretum umarskog fakulteta.
Za vrijeme rata u Bosni i Hercegovini 1992-95. umski fond je najveim dijelom uniten.

Historija[uredi

| uredi izvor]

Glavni lanak: Historija Sarajeva

Steak, Zemaljski muzej Sarajevo

Antiko doba[uredi | uredi izvor]

Historija prvih ljudskih naselja na podruju Sarajeva see do mlaeg kamenog doba. Nakon
perioda neolita, ilirske i rimske vladavine, u 7. stoljeu ovdje se naseljavaju Slaveni. U povelji
iz 13. stoljea podruje Sarajeva je dio bosanske samostalne drave Vrhbosna. O ovom
vremenu svjedoe nadgrobni spomenici jedinstveni u svijetu - steci. Nedaleko od Sarajeva,
u selu Hrea pronaeno je 30 steaka. Najljepi krase vrtZemaljskog muzeja u Sarajevu.

Srednji vijek[uredi | uredi izvor]

Glavni lanak: Sarajevo u srednjem vijeku

Baarija

Sarajevo oko 1900. godine

Prvi tramvaj u Evropi, u Sarajevu, 1885. godine.

Dolaskom Turaka 1435. i padom utvrde Hodidjed, na obalama Miljacke nastaje grad
Sarajevo. Osnivaem Sarajeva smatra se Isa-beg Ishakovi, koji je 1462. izdao naredbu o
formiranju grada, sagradio prvu damiju, dvor, most i nekoliko javnih ustanova. 1507. grad se
prvi put pominje svojim dananjim imenom (ime od Saraj-ovasi, polje oko dvora). Intenzivni
razvoj zanatstva i trgovine brzo su od Sarajeva stvorili bogat grad, raskrsnicureligija i kultura,
trgovakih puteva i putnika. U 16. vijeku to je bio jedan od najbogatijih gradova u ovom dijelu
Evrope, kada su izgraene i neke kapitalne graevine koje i danas predstavljaju
bisere arhitekture i civilizacije tog doba. Tada je u Sarajevu, kao zadubina vezira Gazi
Husrev-bega otvorena i Visoka kola Kurumli-medresa, koja je podsjeala na univerzitete u
drugim velikim gradovima Evrope. 1531. izgraena Gazihusrev-begova damija najpoznatija
je graevina starog Sarajeva i jedan od najveih sakralnih spomenika islamske arhitekture na
Balkanu. Iz ovog vremena su Imaret, bezistani i hamami. Tih godina je izgraena i Stara
pravoslavna crkva.[12] Zlatno doba prekinut e poar 1697., kada je austrijski princ Eugen
von Savoyen sa samo 8500 vojnika uao u grad i do temelja ga zapalio. Od 1850. je
Sarajevo glavni grad Bosne, provincije Osmanlijskog carstva. U grad se
doseljavaju Jevreji Sefardi, poslije izgona iz panije, grade sinagoge, a istovremeno nastaju
pravoslavne, katolike i evangelistike crkve i Katedrala Srca Isusova. Sarajevo je na malom
prostoru nalo mjesta za sve etiri velike svjetske religije, kulture i civilizacije. Dugotrajni
suivot je stvorio posebnu kulturu i multinacionalni duh, koji je izdrao mnoge historijske
izazove.

Moderno doba[uredi | uredi izvor]

Glavni lanci: Sarajevo u austrougarsko doba i Sarajevo u prvoj i drugoj Jugoslaviji

Pogled na trosmajerovu ulicu

1878. dolaskom Austro-Ugarske uprave na ove prostore, Sarajevo je upravni
centar Kondominiuma. Uz svoj dotad orijentalni, dobija i drugi, evropski izgled. Austro-ugarski
period je vrijeme snanog prodiranja srednjoevropske kulture, naina privreivanja, obiaja i
drugih civilizacijskih vrijednosti. Grad dobija savremene fabrike, a brojne kole zapadnog tipa
i kulturne institucije obogauju glavni grad Bosne i Hercegovine. U ovo se vrijeme
grade Zemaljski muzej, gradska Vijenica, Gimnazija, sud, zgradaNarodnog pozorita, pota,
bolnica, trnica, banke, vile na Marijin dvoru i dr. Gradi se uskotrana pruga prema sjeveru,
jugu i istoku. Pod velom evropeizacije, austrougarski carski inovnici i vojnici crpe dotad
malo koritena privredna i prirodna bogatstva Bosne.
28.juna 1914. godine, pripadnik Mlade Bosne, Gavrilo Princip je u Sarajevu izvrio atentat na
austrijskog prijestolonasljednika Franza Ferdinanda, to je posluilo kao povod
Austrougarskoj Monarhiji da napadne Kraljevinu Srbiju, ime je otpoeo Prvoi svjetski rat.
Poslije Prvog svjetskog rata, grad ulazi u sastav jugoslavenskih dravnih
zajednica: Kraljevine SHS, a potom i Kraljevine Jugoslavije. Sarajevo je izloeno snanim
uticajima Beograda, pa ipak ostaje uglavnom na margini interesa tadanjeg reima i
dinastije Karaorevia. Arhitektonska slika grada ostaje gotovo nepromijenjena, industrija
nazaduje, drutvena nezadovoljstva radnika rastu i Sarajevo, kao grad, izmeu dva svjetska
rata, uglavnom stagnira i privredno i ekonomski nazaduje.Letargiju u koju je grad zapao
prekidaju protesti i trajkovi radnika i napredne sarajevske inteligencije.

Drugi svjetski rat[uredi | uredi izvor]

Za vrijeme Drugog svjetskog rata od 1941. do 1945. grad je pripadao Nezavisnoj dravi
Hrvatskoj, gdje je bio upravno sredite Velike upe Vrhbosna. Nakon kraja rata 1945.
Sarajevo postaje upravni, kulturni i ekonomski centar SR Bosne i Hercegovine, jedne od
ukupno est republika SFR Jugoslavije. U gradu se razvija industrija, ekonomija, a kolstvo i
kultura ine ga glavnim gradom. Osniva se Univerzitet, Akademija nauka i umjetnosti, brojni
muzeji i galerije, naune institucije, radio-televizija. Broj stanovnika grada raste na vie od
500.000. Takvom kosmopolitskom i modernom gradu Meunarodni olimpijski odbor povjerava
organizaciju XIV Zimskih olimpijskih igara, koje su sa velikim uspjehom odrane 1984.

Rat u Bosni i Hercegovini[uredi | uredi izvor]

Glavni lanak: Opsada Sarajeva

Drutvene i politike promjene u tadanjoj Jugoslaviji dovele su do prvih politikih

izbora 1992. na kojima je izabrano Predsjednitvo BiH. Predsjednik predsjednitva Bosne i
Hercegovine Alija Izetbegovi, raspisao je graanski referendum o samostalnosti BiH. To je
dovelo do stvaranja nezavisne i suverene drave Bosne i Hercegovine. Neslaganjem vojnog
vrha JNA i etverolanog Predsjednitva SFRJ s veinskom odlukom naroda BiH, dolazi do
izbijanja meunacionalnih sukoba, stvaranja srpskih nacionalnih paravojnih formacija
i agresije na Bosnu i Hercegovinu, a posebno na njen glavni grad, Sarajevo. Sam grad
Sarajevo, bio je pod fizikom blokadom 3,5 godine, u neprestanim vojnim akcijama pretrpio je
ogromna materijalna razaranja i brojne ljudske gubitke. Snajperskom i artiljerijskom vatrom
velikosrpskih snaga ubijeno je 10.615 ljudi, meu kojima je bilo 1.601 dijete, a skoro 50.000
stanovnika Sarajeva bilo je ranjeno. Spaljena je gradska Vijenica u kojoj je bila