UNIVERZITET U SARAJEVU

PRIRODNO-MATEMATIKI FAKULTET
ODSJEK ZA GEOGRAFIJU
SMJER: TURIZAM I ZATITA IVOTNE SREDINE

PROBLEM DEPONIJA U BOSNI I HERCEGOVINI

Seminarski rad iz Geoekoloki problemi Bosne i Hercegovine

Student:

Mentori:

Irhad ajo

Prof. dr. Snjeana Musa

Sarajevo, Maj 2016.

SADRAJ
UVOD.........................................................................................................................................3
1. Deponovanje...........................................................................................................................4
2. Razgradnja otpada...................................................................................................................5
3. Odlaganje na smetljita...........................................................................................................6
4. Problem divljih deponija.........................................................................................................7
5. ZAKLJUAK.......................................................................................................................10
6 . LITERATURA.....................................................................................................................11

UVOD
Tema seminarskog rasu problem divljih deponija u Bosni i Hercegovini.
U Bosni i Hercegovini postoji veliki broj divljih deponija otpada (njihov broj se procjenjuje
na preko 10.000) koje imaju izuzetno negativan uticaj na ivotnu sredinu i zdravlje ljudi. U
radu je tad opisano funkcionisanje deponija smea, kako tee odlaganje smea i na primjerima
je to pokazano kakva je situacija u Bosni i Hercegovini. Gdje se se javljaju problemi i ta oni
uzrokuju i koji su naini sanacije tih problema.
Za izradu seminarskog rada koritene su metode analize i sinteze.

1. Deponovanje

Deponovanje je kontrolisano odlaganje otpada na zemljite na takav nain da se minimizira

opasnost po zdravlje i okoli, po emu se razlikuje od nekontrolisanog istresanja otpada na
smetljita. Kod deponovanja se panja posveuje izboru lokacije, gdje je najbitniji kriterij da
se izbjegne lokacija sa koje procjedne vode deponije mogu zagaditi izvorita pitke
vode.Sanitarna deponija je sanitarno-tehniki prostor na kome se odlae vrsti otpad koji se
ne moe iskoristiti (reciklirati, kompostirati, koristiti kao gorivo...). To je potpuno zatvoren i
kontrolisan sistem koji podrazumijeva:

Izgradnju posebne podloge u cilju zatite tla od procijednih voda,

Sakupljanje i tretman procijednih i oborinskih voda,

Sakupljanje i zbrinjavanje deponijskog gasa uz potivanje propisa o koliini

zagaivaa (lebdee estice, hloridi, floridi, teki metali, SO2, NOx)

Deponijski gas je mjeavina metana (40-60%) i CO2 i koristi se kao gorivo ili za proizvodnju
struje. U idealnim uslovima, tona kunog otpada proizvede oko 350-400 m3 deponijskog
gasa.

Slika 11. ematski prikaz deponije sa sistemima cijevi za procjednu vodu i plin

Putem deponija, uz odravanje specijalnih tehnolokih i sanitarnih pravila, obezbijeuje se u

potpunosti zatita okoline od zagaenja, te eliminiu i druge negativne posljedice prisutne na
smetljitima.
Alternativa putem deponija uvijek je nuna bez obzira da li se primjenjuje i neki drugi metod,
budui da svaka metoda daje dio konanog produkta koji se mora deponovati.
Na kraju svog radnog vijeka deponije se moraju sanirati, da bi se omoguilo koritenje
zemljita i olakala kontrola zagaenja po zatvaranju deponije.

2. Razgradnja otpada

Razgradnja razliitih vrsta otpada traje razliito dugo. Organski otpad se razgrauje najbre, a
ostale vrste otpada prema tabeli:

Staklene boce

4000 godina

Plastine vreice, boce i korpe za boce

100-1000 godina

Al limenke

10-100 godina

Filter cigarete

1-2 godine

Stari papir

3-12 mjeseci

Drvene ibice

6 mjeseci

Ostaci voa

3-6 mjeseci

1Izvor: http://ekologija.ba/index.php?w=c&id=116
5

3. Odlaganje na smetljita

Brojna smetljita, divlje deponije, prekrivale su 70-tih godina prostor cijele Zapadne Evrope.
Uvoenjem i sprovoenjem zakona o otpadu, koji su esto upotpunjavani brojnim aktima i
pravilnicima, danas su tamo samo strogo kontrolisane sanitarne deponije.

BiH ima zakone, ali njegovo nesprovoenje dovelo je, posebno u poslijeratnom periodu, do
stvaranja brojnih smetljita.

Tuzlanski kanton (TK) stvara dnevno 400-500 tona otpada, to znai da svaki stanovnik
proizvede 0,8-1 kg otpada dnevno. Nezbrinjavanjem otpada, s obzirom na broj stanovnika i
koliinu otpada po stanovniku, TK bi za 36 godina bio pokriven slojem otpada u visini od
jednog metra. Osim u nedostatku tehnike opreme potrebne za zbrinjavanje otpada, problem
je i u nedovoljno razvijenoj ekolokoj svijesti stanovnika, koji esto, ve naviknuti na gomile
otpada, prosto prelaze preko njega. Time samo odlau rjeavanje problema.

Danas se na podruju TK nalazi veliki broj smetljita koja su nastala u ratu i na kojima se jo
uvijek vri dispozicija vrstog otpada. Nekontrolisano odlaganje na tzv. smetljita predstavlja
veliki problem u pogledu tetnog uticaja, koji se manifestuje u vidu zagaenja vode, vazduha i
tla, to veoma opasno ugroava zdravlje ljudi, pogotovo onih koji rade na takvim mjestima.
Iako je na smetljitima zabranjeno namjerno paljenje, postoji stalna opasnost od sluajnog
poara. Ogromne gomile raspadajuih otpadaka predstavljaju odlino skrovite, izvor hrane i
mogunost za bioloko razmnoavanje pticama, pacovima i drugim glodarima i brojnim
pticama. Svi oni povremeno naputaju smetljita i opet se vraaju. Na taj nain postaju
kliconoe koje raznose zarazne viruse i klice po iroj okolini.
Otvoreno fermentiranje i raspadanje ostataka hrane pomijeanih sa ostalim otpadom, stvara ne
samo neprijatan miris kojeg vjetar iri po okolini, nego predstavlja idealne uslove za brzo
irenje raznovrsnih zaraznih i patogenih klica i virusa.

Pored ranije spomenutih ivotinja, klice i viruse mogu raznositi sa smetljita i sami ljudi koji
tu odbacuju otpad ili djeca koja se igraju.
Mora se napomenuti da meteorna i talna voda nekontrolisano prolaze kroz otpatke, otapaju u
sebi raznovrsne tetne i druge sastojke, te iste odnose neometano u okolinu. Ovo predstavlja
latentnu opasnost zaraze voda, koja se nikako ne smije podcjenjivati.
Pored higijensko-epidemiolokih problema uvijek je prisutan i estetski problem, kojeg
smetljite stvara svojim izgledom i neugodnim mirisom.
Psiholoke posljedice ovakvog stanja odraavaju se na stanovnicima koji nerado posjeuju
okolinu takvih krajeva. Moramo napomenuti i ekonomske tete koje nastaju u okolini.
Susjedne obradive povrine izloene su zagaenju, pa imaju manju vrijednost u odnosu na
sline povrine na drugoj lokaciji.

4. Problem divljih deponija

Divlje deponije su nelegalna odlagalita koja zauzimaju mali prostor i sadre ograniene
koliine otpada, a najee se formirane neposredno uz put u blizini naseljenog mjesta, a vrlo
est sluaj je da se otpadni materijal deponuje uz korito rijeke, ili u naputenim pozajmitima
kamena i ljunka, kao i na zemljitu koje nije u privatnom vlasnitvu. Po konfiguraciji terena,
uglavnom su to strme padine na kojima se vrlo teko moe organizovati ienje i odvoz
deponovanog materijala. U veini sluajeva, otpad se naprosto baca niz strmine kraj puta ili u
rijeku. Takve deponije nisu ograene, tako da se na takvim mjestima esto mogu vidjeti
domae ivotinje, ptice ljudi, te glodari i insekti.

Deponovani materijal je raznovrstan: od komunalnog, preko kabastog (automobili, kamioni,

bjela tehnika, esto i automobilske gume) do organskog i medicinskog za koji nema
evidencije da li je opasan.
U optinama ija teritorija je pokrivena umama veliki problem su deponije piljevine.
U optinama ravniarskih terena naglaen je problem otpada sa klanica i peradarskih farmi, te
plastine ambalae razliitih, i veoma esto opasnih otrova, pesticida i herbicida koji se
koriste u poljoprivredi.
7

Divlja odlagalita koja prvobitno imaju vizuelan lo efekat mogu na vie naina ugroziti
zdravlje ljudi koji preturaju po takvom odlagalitima ili okolnog stanovnitva, kao i zagaenje
vazduha, vode i zemljita. Te divlje deponije se redovno zapale, pa osim jasne opasnosti koju
poar predstavlja za susjedna podruja, ukljuujui tetu od velikih umskih poara, dim koji
potie od otpada koji gori vrlo vjerovatno sadri otrovne materije tetne za zdravlje
stanovnitva. Zdravstveni i sigurnosni rizik tie se mogueg irenja bolesti i infekcija zbog
prisustva moguih prenosnika zaraze (muhe, glodari, ptice, zivotinje,...) na divljem
odlagalitu. Mogui zdravstveni rizik za ljude je znatan, posebno kod stanovnitva koja ive u
blizini ovakvih deponija, tj. kontaminacija okolnog stanovnitva vodom, vazduhom i hranom.
Divlje deponije su potencijalni zagaivai vazduha, vode (povrinske i podzemne) i zemlje.
Neograene deponije su leglo ivotinja i insekata koji trae hranu; tu se nalaze make, psi
lutalice, takori, ptice i druge ivotinje. Ove ivotinje se na smetljitima vrlo esto razbole, i
zarazu ire meu sobom pa nije strano da istu prenesu i na ovjeka. Okolno zemljite se
nepovratno zagauje svim vrstama otpada, pa ak i opasnim otpadom koje podrazumijeva:
akumulatore ili baterije. Sve to predstavlja opasnost po zdravlje ljudi i ivotinja pa tako i
okoli, posebno za oneienje vodotoka, tla, vazduha i okolia irih razmjera
ercegovina se suoava s problemom odlaganja otpada. Postojea deponija kod Mostara
odavno je premaila kapacitete, te je prije dva mjeseca trebala biti zatvorena. Iako je nova
deponija napravljena prije godinu dana, jo je prazna.

Iako nemaju gdje, na deponiji Uborak kod Mostara moraju primiti jo jedan kamion s
otpadom.

Jedina mogunost je dizanje tijela deponije na vii nivo. Jedino taj nain trenutno postoji da bi
primili otpad
Jake kie svaki su put zbog toga mogua opasnost.
Za neplanirano visoku deponiju problem su i tu uobiajeni jaki vjetrovi. Znaju to u oblinjem
naselju, gdje se bore s posljedicama.

Slika 22. Prostorni prikaz nove i stare deponije u Mostaru

Deponija je trebala biti zatvorena prije dva mjeseca, no odluku je Federalno ministarstvo
odgodilo.Stara deponija ve je odavno premaila projektirane kapacitete. No, ono to je
zanimljivo je da je tik uz nju smjetena sasvim nova deponija. Kau da je jedna od
najsuvremenijih u regiji. Potpuno je dovrena, ali otpad u nju jo ne stie
I to zbog sudskog procesa. Prva deponija bila je dar Evropske unije Mostaru. Meutim, u
procesu privatizacije komunalnog poduzea Komos i deponija je postala poluprivatna.
Veinski vlasnik, Grad Mostar, pokuao je prije osam godina otkupiti dionice, a nakon
neuspjeha osnovao je novo javno preduzee.
Onda je preko projekta Federalnog ministarstva okolia Svjetska banka osigurala sredstva.
No, najvei privatni dioniar postojee deponije Uborak, koja se sada treba zatvoriti,
sarajevski General servis, smatra se prevarenim. Sudski pokuavaju zatititi svoje dionice, te
osporiti novu deponiju, jer nema dozvolu.
2 http://nap.ba/images/slike/mostar%20deponije%20grafika%20patria.jpg
9

5. ZAKLJUAK

Jedno je sigurno, ne postoji niti jedna optina u kojoj nema ilegalnih deponija otpada. Porazna
je injenica da veliki broj prigradskih naselja i sela irom BiH jo uvijek nema organizovani
odvoz komunalnog otpada. Sigurno je da sva domainstva iz pomenutih mjesta proizvedu
odreenu koliinu otpada i taj otpad u pravilu zavri na ilegalnoj deponiji u prirodi, tj. daleko
od oiju javnosti. Svi nivoi vlasti znaju za ovaj veliki problem, ali preutno odobravaju
ovakvo stanje zbog kupovanja socijalnog mira
Takoer, nesavjesni graani koji svakodnevno odlau otpad u prirodu i na taj nain nastaju
nove ilegalne deponije ili se poveavaju postojee. Smatramo da je neophodno uloiti veliki
napor u poveanje svijesti kod mladih o zatiti ivotne sredine i pravilnom upravljanju
otpadom. Dok za one starije, kojima je teko promijeniti dugogodinje navike, neophodno je
uvesti efikasan sistem kanjavanja za nepropisno odlaganje otpada. U takovoj situaciji
graani e uvati okoli kroz uvanje svoga depa

10

6 . LITERATURA

1.

http://www.inmedia.ba/bih-zemlja-sa-preko-10-000-divljih-deponija-pokrenimo-se-i-

ocistimo-okolinu/
2.

http://24sata.info/vijesti/bosna-i-hercegovina/156852-na-podrucju-fbih-vise-od-3-000-

divljih-deponija-u-sarajevu-60-nelegalnih-odlagalista-otpada.html
3. http://balkans.aljazeera.net/vijesti/problemi-s-deponijama-otpada-u-hercegovini
4. http://ekologija.ba/index.php?w=c&id=116
5. http://www.rad.com.ba/djelatnosti.htm

11