VISOKA KOLA LOGOS CENAR

MOSTAR

MIKROSUSTAV EU
Koheziona politika EU
Seminarski rad

Mentor:

Ime i prezime:

Prof.V.dr.sci.Haris arganovi

Kristian Kvesi

Mostar, 2016.godina

Sadraj:

1.Uvod.......................................................................................................................................1
2. Razvoj kohezione politike.............................................................................................2
3.Instrumenti kohezione politike-ciljevi i fondovi..................................................3
4.Fondovi kohezione politike..........................................................................................4
5.Principi korienja strukturnih i kohezionog fonda..........................................5
6.Koheziona politika i pretpristupna podrka Evropske unije........................6
7.Zakljuak............................................................................................................................8
8.Literatura............................................................................................................................9

1.Uvod

Pitanje ekonomskih i socijalnih razlika izmeu pojedinih regiona u okviru Evropske unije
(EU) postoji jo od njenog nastanka. Meutim, svakim proirenjem pitanje utvrivanja razlika
u razvijenosti izmeu zemalja (ili regija) i preduzimanje mjera za njihovo smanjenje postaje
sve aktuelnije. Ako se tome dodaju i sve vee tenje EU u pogledu postizanja globalne
konkurentnosti, onda ne udi podatak da se vie od jedne treine njenog budeta troi upravo
na Politiku ekonomske i socijalne kohezije.

Politika ekonomske i socijalne kohezije se skraeno naziva kohezionom ili regionalnom

politikom. U literature se ova dva pojma koheziona i regionalna politika koriste kao
sinonimi, a oznaavaju politiku iji je cilj smanjenje razlika izmeu zemalja lanica EU,
postojeih i onih koje su nastale stvaranjem zajednikog trita, uvoenjem zajednike valute
ili sprovoenjem neke od zajednikih politika EU.1 Meutim, kada govorimo o kohezionoj
(regionalnoj) politici treba imati na umu da se ne radi samo o regionalnom razvoju u uem
smislu te rijei, ve da pojam kohezione politike ima mnogo iru dimenziju i kao takva
predstavlja nastojanja da se smanjenjem postojeih razlika u razvijenosti regiona utie na
koheziju i smanjenje dispariteta na nivou itave EU. Ciljevi kohezione politike postiu se
korienjem sredstava strukturnih i Kohezionog fonda, koji su nastali u razliitim vremenskim
periodima u zavisnosti od potreba Unije i problema koje je u tom trenutku trebalo rijeiti.

2. Razvoj kohezione politike

Iako je ve 1956. godine osnovan Evropski socijalni fond pomou kojeg su se eljela rijeti
odreena pitanja ekonomskih i socijalnih razlika meu zemljama osnivaima Evropske
zajednice, potreba za zajednikom politikom koja e smanjiti razlike meu zemljama EU se
pojavila njenim prvim proirenjem. Naime, 1975. godine Uniji su pristupile Velika Britanija,
Danska i Irska, a kao odgovor na stvorene razlike u razvijenosti u okviru Unije nastao i
Evropski fond za regionalni razvoj (1975. godine).

Svako naredno proirenje EU je, po pravilu, za sobom povlailo i pristupanje siromanijih

zemalja u odnosu na postojee lanice. Meutim, razlike u razvijenosti pojedinih djelova EU
naroito su doli do izraaja nakon drugog i treeg proirenja tj. pristupanjem Grke (1981.
godine), Portugalije i panije (1986. godine). Zato je, u cilju prilagoavanja promjenama koje
su nastale novim proirenjima, 1986. godine donesen Jedinstveni evropski akt kojim su
promovisane mjere ekonomske i socijalne kohezije meu regionima u Uniji.

Jedinstveni evropski akt posluio je kao osnova za kreiranje Prvog Delorovog paketa koji je
pokrivao period od 1989-1993. godine. Rije je u budetskom paketu koji je gotovo
dvostruko uveao iznose opredijeljene za strukturne fondove, za koje je 1993. godine
izdvojeno ak 25% budeta EU. Pored uveanja strukturnih fondova Prvi Delorov paket
definisao je principe na kojima se zasniva korienje strukturnih fondova, a pored toga
osnovan je i Kohezioni fond.

Nakon 2000. godine uslijedila je nova reforma strukturnih fondova koju su obiljeile pripreme
za veliko proirenje. Do 2006. godine desila su se dva proirenja-2004. godine Uniji je
pristupilo deset novih lanica, a 2006. godine jo dvije. Zemlje koje su u ova dva proirenja
pristupile Uniji zbog visine njihovih BDP i stope zaposlenosti automatski su polagale pravo
na korienje strukturnih i Kohezionog fonda.

Poslednja vaea reforma kohezione politike poklapa se sa vremenskim periodom tekue

finansijske perspektive 2007-2013. godine, koju karakteriu najvea do sada finansijska
sredstva opredijeljenja za najsiromanije zemlje i regione. U samom centru panje kohezione
politike u ovom periodu su bri privredni razvoj, stvaranje radnih mjesta i inovativnost.

3.Instrumenti kohezione politike-ciljevi i fondovi

Kao institucija koja ima vodeu ulogu u rjeavanju pitanja regionalnih razlika Evropska
komisija koristi periodine statistike izvjetaje Eurostata. Osnovni pokazatelji na kojima se
zasniva ova analiza su BDP po glavi stanovnika i stopa nezaposlenosti, koji su vrlo
neravnomjerno rasporeeni unutar Unije. Statistiki podaci prikupljaju se na nivou
administrativnih jedinica NUTS 1, 2 i 3, koje predstavljau osnovu za utvrivanje regija koje
zaostaju u razvoju i podobne su za korienje sredstava strukturnih i Kohezionog fonda.
U kom pravcu e biti usmjerena stredstva iz pomenutih fondova prvenstveno zavisi od
vaeih ciljeva kohezione politike. Tako su u periodu od 2000. do 2006. godine postojala tri
cilja:

prvi cilj se odnosio na razvoj i strukturno prilagoavanje regiona iji razvoj zaostaje
regioni sa BDP niim od 75% prosjeka EU i udaljena podruja.
drugi cilj se odnosio na ekonomsku i socijalnu koheziju podruja koja su pogoena
strukturnim tekoama, a
trei cilj bio je vezan za rjeavanje pitanja prilagoavanja i modernizacije nacionalnih
politika i sistema obrazovanja, obuka i zapoljavanja.

Za finansiranje ovih ciljeva u tom periodu je bilo opredijeljeno 213 milijardi i to kroz:
Evropski fond za regionalni razvoj, Evropski socijalni fond, Finansijski instrument za
smjernice u ribarstvu, Evropski fond za upravljanje i garancije u poljoprivredi i Kohezioni
fond.

Meutim, pozivajui se na injenicu da ekonomskog razvoja nema bez ekonomske i socijalne

kohezije, u EU je odlueno da, u periodu od 2007-20013. godine, sredstva opredijeljena za
kohezionu politiku budu usmjerena na najmanje razvijne regione, sa naglaskom na rjeavanje
pitanja nezaposlenosti. U ovom periodu odreeni su do sada najvei iznosi za strukturne i
Kohezioni fond-347 milijardi , definisani novi ciljevi politike, a smanjen je i broj fondova.

Kao novi ciljevi kohezione politike u periodu 2007-2013. godine postavljeni su:

konvergencija, kojom se nastoje promovisati uslovi za praenje rasta, kao i faktori

koji vode stvarnoj konvergenciji najslabije razvijenih zemalja lanica. Ovdje se prije
svaga misli na pomo najslabije razvijenim regionima (NUTS II kategorije) iji je
BDP manji od 75% prosjeka Unije;

regionalna konkurentnost i zapoljavanje, koji je usmjeren na borbu protiv

nezaposlenosti. Bitno je istai da svi oni regioni koji ne potpadaju pod cilj
konvergencije, mogu biti kvalifikovani za ovaj cilj; i
evropska teritorijalna saradnja je cilj kojim se promoviu usklaenosti i
uravnoteenosti u razvoju razliitih teritorija unutar Unije. Ovaj cilj je namijenjen
jaanju prekogranine i interregionalne saradnje, kroz zajednike prekogranine i
regionalne inicijative.

Ciljevi
Strukturni fondovi i instrumenti
Konvergencija
ERDF
ESF
Kohezioni fond
Regionalna konkurentnost
ERDF
ESF
i zapoljavanje
Evropska teritorijalna
ERDF
saradnja
Slika 1: Pregled ciljeva kohezione politike i fondova kojima se ti ciljevi mogu finansirati,
period 2007-2013.

4.Fondovi kohezione politike

Kao to je pomenuto, ciljevi kohezione politike ostvaruju se pomou sredstava opredijeljenih

za strukturne i Kohezioni fond. U periodu 2007-2013. godine broj fondova za realizaciju
ciljeva kohezione politike sveden je na tri i to:

Evropski fond za regionalni razvoj koji je osnovan 1975. godine, a namijenjen je odravanju i
stvaranju novih radnih mjesta, razvoju infrastrukture, kao i aktivnostima malih i srednjih
preduzea. Sredstvima iz ovog fonda mogu biti finansirana sva tri navedena cilja kohezione
politike.

Evropski socijalni fond je najstariji i osnovan je 1956. godine. Ovaj fond je namijenjen
suzbijanju nezaposlenosti, razvoju ljudskih resursa, profesionalnoj integraciji dugorono
nazaposlenih, podrci jednakom pristupu tritu rada, obezbjeenju obuka itd.

Pored navedena dva fonda, koheziona politika EU podrana je i Kohezionim fondom

osnovanim 1994. godine, kojim mogu biti finansirane aktivnisti u okviru cilja konvergencije.
Ovaj fond namijenjen je dravama lanicama iji je BNP po stanovniku ispod 90% prosjeka

Unije. Kroz ovaj fond finansiraju se projekti iz oblasti zatite ivotne sredine i transevropskih
transportnih mrea u oblasti saobraajne infrastrukture.

Navedeni instrumenti predstavljaju najee koriene instrumente za realizaciju ciljeva

kohezione politike. Meutim, vano je napomenuti da ova politika svoje ciljeve ostvaruje i
kroz zajednike inicijative Evropske komisije, Evropske investicione banke i drugih
meunarodnih finansijskih institucija. U periodu 2007-2013. godine postoje tri takve
inicijative: JASPERS-Zajednika podrka projektima u evropskim regionima, JEREMIEZajedniki evropski resursi za mikro, mala i srednja preduzea, JESSICA-Zajednika
evropska podrka odrivim investicijama u gradskim podrujima i JASMINE-Inicijativa
Evropske komisije za podsticaj razvoja mikro-kredita u Evropi.

5.Principi korienja strukturnih i kohezionog fonda

Principi korienja strukturnih fondova su:

Princip programiranja;
Princip partnerstva;
Princip koncentracije;i
Princip kofinansiranja

Usvajanjem principa programiranja projekti su prilagoeni viegodinjim programskim

ciklusima tj. sa modela od-projekta-do-projekta prelo se na viegodinje programe.
Programiranje se sprovodi kroz pripremu viegodinjih razvojnih planova u ijoj realizaciji
zajedniki uestvuju Evropska komisija, nacionalne i lokalne vlasti kroz partnerske
aranmane definisane principom partnerstva. Programiranje je prva faza projektnog ciklusa i
podrazumijeva izradu Nacionalnog stratekog referentnog okvira (National Strategic Referenc
Framework-NSRF) u skladu sa stratekim smjernicama kohezije koje je prethodno definisala
Evropska komisija. NSRF je osnova za izradu operativnih programa u kojima su definisani
razvojni prioriteti zemalja lanica.

Partnerstvo je princip koji upuuje na realizaciju ciljeva kohezione politike kroz saradnju
izmeu razliitih nivoa vlasti zemlje korisnice i drugih aktera. Ovaj princip posebno stavlja
naglasak na partnerstvo izmeu Komisije i regionalnih i lokalnih vlasti, ime se smanjuje
uticaj zemalja lanica prilikom odobravanja finansiranja pojedinih programa.

Koncentracija kao princip kohezione politike postavljen je sa ciljem da se istakne da je

efikasnije i ekonomski isplativije ukoliko su fondovi prostorno i sektorski skoncentrisani na
najprioritetnije oblasti, nego da su rasuti na veliki broj projekata.

Veoma bitan princip je kofinansiranje koji ukazuje na to da korienje strukturnih i Kohezinog

fonda iziskuje da drave lanice i regioni uestvuju u finansiranju programa. Ovaj princip je
uveden sa namjerom da sredstva dodijeljena od strane EU ne budu samo zamjena za domae
investitije, ve da budu podrka domaim naporima u rjeavanju odreenih pitanja. Na taj
nain, EU eli da bude sigurna da je drava korisnica sredstava angaovanjem sopstvenih
sredstava rijeena u namjeri da na kvalitetan nain realizije program koji se finansira.

6.Koheziona politika i pretpristupna podrka Evropske unije

Nakon pet proirenja, koliko ih je do sad sprovedeno, EU je pokazala da je otvorena za nove

zemlje lanice i irenje svoje teritorije. U cilju predupreenja odreenih problema koji se
mogu javiti nakon lanstva, EU je kroz razliite pretpristupne fondove pruala podrku
zemljama u pretpristupnoj fazi da pripreme svoje kapacitete za korienje strukturnih i
Kohezionog fonda. Do 2007. godine postojali su razliiti pretpristupni instrumenti (ISPA,
PHARE; SAPARD, CARDS i pretpristupni instrument za Tursku), koji su finansijskoj
perspektivi 2007-2013. godine objedinjeni u jedinstveni Instrument za pretpristupnu podrkuIPA.
Cilj ovog instrumenta je prvenstveno pruanje pomoi u uspostavljanju i kreiranju sistema za
koritenje sredstava EU-a, uenje pravila i uvoenje novih propisa, kako se ne bi dogodilo da
nova drava lanica nakon pristupanja ne uspije iskoristiti sredstva koja su za nju predviena.
Uenje pravila je veoma vano i zbog toga IPA ima iste principe sprovoenja kao i strukturni i
kohezioni fond: programiranje, partnerstvo, koncentracija i kofinansiranje.
IPA ima 5 komponenti: Pomo tranziciji i izgradnja institucija, Prekogranina saradnja,
Regionalni razvoj, Razvoj ljudskih resursa i Ruralni razvoj. Prve dvije komponente
namijenjene su zemljama potencijalnim kandidatima, dok su preostale tri namijenjene
zemljama kandidatima, koje se nalaze na korak od lanstva. Poslednje tri IPA komponente
predstavljaju direktnu pripremu za korienje strukturnih i Kohezionog fonda i zato je veoma
bitno da se sistem za korienje ovih komponenti uspostavi na to je mogue kvalitetniji
nain.

Postavljanje sistema na pravilan nain je od veoma velikog znaaja i za nacionalne finansije

zemlje. Naime, zemlje lanice pune budet EU (po osnovu carina i poreza), to automatski
znai manje sredstava za nacionalni budet. Ukoliko zemlja nije spremna i nije u stanju da iz
strukturnih i Kohezionog fonda, kroz projekte, povue dovoljno sredstava doi e do
znaajnog deficita u nacionalnom budetu, to moe automatski naruiti makroekonomsku
stabilnost zemlje.

7.Zakljuak

U literaturi postoje razliita miljenja o stvarnim efektima kohezione politike. Meutim,

kakva god bila miljenja podaci govore u njenu korist, jer se u svakim novim budetskim
razdobljem za ovu politiku opredjeljuju sredstva u mnogo veem iznosu u odnosu na
prethodno razdoblje. Kada ne bi imala stvarne efekte, onda ne bi postojali napori zemalja
lanica da se za strukturne fondove obezbjeuju sve vei iznosi kojima bi se finansirali
infrastrukturni projekti, projekti koji podstiu zapoljavanje i teritorijalnu konkurentnost, te
projekti iz oblasti prekogranine i meuregionalne saradnje. Pored toga, EU velike iznose
sredstava opredjeljuje i za zemlje u pretpristupnoj fazi, kako bi se kvalitetno pripremile za
lanstvo i korienje strukturnih fondova.

Meutim, da bi dala prave rezultate koheziona politika mora biti kombinovana sa nacionalnim
ekonomskim politikama i njihovim mjerama. Jedino na taj nain se mogu oekivati
zadovoljavajui pozitivni efekti, kako kohezione, tako i nacionalnih razvojnih politika
zemalja lanica.

8.Literatura

Katarina ivkovi
Samostalni savjetnik II
Sektor za finansiranje i ugovaranje sredstava EU pomoi