Nastavljajui seriju masovnih zloina u selima oko Ljubinja i Trebinja, grupa od

oko 50-60 ustaa iz Stoca, na ijem elu se nalazio Marko Kati iz Prenja, u
saradrnji sa domaim ustaama, opkolila je, nou 10/11. avgusta, selo ava,
koje lei na severozapadnom rubu Popovog polja, i u osvit pohapsila sve Srbe iz
ovog sela bez obzira na pol i godine starosti. Budui da su bili preli u
katolianstvo, veliki broj Srba iz sela avaa (mahom ene, devojke i deca) nisu
pobegli u narodni zbeg u planini Iliji, jer su poverovali da im rimokatoliki krteni
listovi garantuju bezbednost. Meutim, u zoru 11. avgusta ustake patrole su
upadale u sve srpske kue u avau, pokupile svu eljad, od dece u kolevci do
iznemoglih i bolesnih staraca, i doterali ih pred kuu Rista Miloevia, na
sabiralite. Tu su sve odrasle osobe povezane icom, prvo pojedinano, pa onda
u parove, po ve dobro uhodanom metodu. Tek nakon toga, saoptili su im, sa
neskrivenim cinizmom, da e biti iseljeni u Srbiju i poterali ih do jedne vee
rupage ispod sela na polu kod Malih Jama, duboke dva do tri metra. Tu su oko
11 sati od njih formirali grupnu metu koju su pukama, mitralezima i kamama
liili ivota. Na kraju su leeve nabacali u rupagu i zatrpali zemljom, drvljem i
kamenjem. Potom su se vratili u selo i hajduki ga opljakali. Stradala su ukupno
102 lica, meu kojima 54 dece mlaih od 14 godina: Mihi epo, Vidoje, Ikionija,
Milica, Mara, Boica, Kovilka, Nikola, Duan, Borislav, V. Milica, Vinka i Anelka,
Mieta Sava, Mileti Stoja, Mara, Draga, Ljubica, Obren, Anica, uro, Milosav,
Milica, Nada, Krsto, Milan, Jovo, Risto, Pero, Krsto, Milan, Jovo, Risto i Pero,
Mijatovi Jovo, Velko, Spasoje, Savo Dragica, Ljubica, Momilo, Radojka, Darinka,
Velko, Sofija, Mihajlo, Mara, Zora, Milica, Anelko, Sava i Cvijeta, Miloevi Savo,
Obren, Maksim, Ana, Milan, Neo, Duan, Nada, Risto, Milenko, Mara, Janja,
Fimija, Danilo, Milica, Novo, Danica, V. Danica, Jovanka, Miladin, Vuka, Smilka,
Milivoje, Radojka, uro, Jovo, Mara, Spasoje, Radojka, Danica, Spasenija, Risto,
Stana, oro, Vojo, Ana, Branko, Stojana, Radmila, B. Ana, Milenko, Milan,
Sava, Mirko, Darinka, Lazo, Sava, Radojka, N. Mara, Angelina, Nikola, J. Ana, N.
Miroslav i Vinka.
Od 102 ubijenih najvie je djece, ena i iznemoglih staraca. Ima dokaza da su
djecu bacali na puane bajonete i tako se iivlavali. Meu ubijenim bilo je i
jedno dijete od 5 dana starosti. U jedno dijete od 6 godina ispaleno je nekoliko
puanih zrna. Dijete je vikalo da ga puste, a ustaa kamom dokraji mu ivot i
baci u jamu. Ubijene su i one dvije ene koje su bili ustaki pijuni 4. avgusta za
vrijeme napada na zbjeg u Baniima. S ove Jame, odnosno za vrijeme jutarnjeg
hvatanja, pobjegao je Boidar Mihi, deak od 14 godina. To je jedini preivjeli
svjedok za kojim su ustae ispalile stotine puanih i mitraleskih metaka i
nijedan ga nije pogodio. Boidar e poslije dva dana lutanja doao u zbjeg Iliu.
Poslije izvrenog pokola ustae su otile u Hrasno gdje ih je za uinjeno djelo
blagoslovio uveni don Ante Bakula. Iz Hrasna su otile u Stolac, odakle su i
dole.

Tri dana docnije, u ava je stigla jedna andarmerijska patrola, koju je predvodio
komandir stanice u Ljubinju Nazif Salman, da bi ispitala okolnosti pod kojima je
stradalo srpsko stanovnitvo tog sela, koje je, kao to je ve reeno, bilo
prevareno. U izvetaju koji je, s tim u vezi, upuen 4. orunikoj pukovniji, navodi

se daje to stanovnitvo, 11. avgusta oko 11 asova, oterano u Popovo polje i

tamo poubijano iz puaka i mitraljeza i zatrpano u jednu jamu. Po izvrenju ovog
zloina, ustae su - kae se u tom izvetaju - u drutvu sa seljacima iz mjesta
avaa Nikolom Baadirom, Bokom Skaramucom i Nikolom Berom, sve grkoistonjake kue u mjestu avau pretresli, kofere i opremu razbili i opljakali sav
novac i sve skupocenije stvari. U izvetaju se dalje navodi da je, prema iskazu
Vinka i Nikole Bender iz Velje Mee, u ovom zloinu uestvovao i pokusni
orunik Vid Skaramuca, iz Krilnog okrunog zapovjednitva Mostar, i da je isti
prilikom streljanja rukovao pukomitraljezom, a nalazio se na petodnevnom
dopustu kod svoje kue. Na kraju izvetaja napominje se da su, doista,
mjetani katolici iz avaa bili u dogovoru sa ustaama iz Stoca da pobiju
grkoistonjake iz avaa i da opljakaju njihov novac i ostale stvari. Napominje
se, takoe, da je u jedno dete od est godina ispaljeno pet do osam puanih
naboja, da je ono, dok su ga streljali, vikalo da nita nije krivo i molilo da ga
potede, ali da oni nijesu htjeli (da to urade), ve su ga bacili u jamu .
O ovom stravinom zloinu sauvano je i jedno autentino svedoanstvo.
Re je o iskazu Veljka Miloevia iz avaa, koji je iz neposredne blizine
posmatrao krvavu avaku dramu, koja mu se neizbrisivo urezala u pamenje.
Evo saeto njegovog iskaza:
Toga dana, iz opreznosti i straha od ustaa, nalazio sam se u mojoj pojati,
udaljenoj od sela oko 300 metara. Nou oko 11 asova uo sam kako ustae
prolaze pokraj moje pojate, odlazei u pravcu sela. Oko etiri sata izjutra uo
sam nekoliko puanih pucnjeva u selu, to me uverilo da se ustae tamo nalaze.
Izvirio sam na vrata i video grupu od sedam-osam ustaa kako pucaju za
Boidarom Mihiem, deakom od 14 godina, koji je uspeo da pobegne... Ja sam
tada izaao iz pojate i neopaeno se privukao vie samog sela, odakle sam
posmatrao strane prizore ubijanja, klanja i muenja ena, dece i staraca.
Najstraniji prizor koji sam tom prilikom video bio je onaj kada sam ugledao
dvojicu ustaa kako izmeu sebe nose dete jedne metanke, staro svega est
dana, drei ga za ruice i vitlajui ga po vazduhu. Nesrena majka je
izbezumljeno trala za njima, zapomagajui i molei da joj ostave dete. Ali,
ustae su bez milosti nastavile sa kovitlanjem deteta po vazduhu, a majku
udarali kundacima i egaili se sa njenim roditeljskim bolom. Ti razbojnici, lieni
svih ljudskih osobina, izvodili su, u svojoj zloinakoj podivljalosti i nezasienosti
nedunom srpskom krvlju, stravina muenja i ubijanja tog nezatienog
golorukog naroda. Osamdesetogodinjem starcu uri Miloeviu - koji, zbog
bolesti i starake iznemoglosti, nije mogao da ustane iz kreveta - vezali su
konopac oko vrata i vukli ga po zemlji oko 70 metara, odnosno sve dok nije
izdahnuo.
Na ovako surov nain skupili su srpsko stanovnitvo celoga sela (ukupno 102
osobe) pred kuu Rista Miloevia. Svojim uima sam sluao kako ovi izmueni i
od straha izbezumljeni narod moli za milost, ali uzalud. Istina, ustae su im
zlobno govorili da e biti iseljeni u Srbiju. Ali, umesto toga, odveli su ih, povezane
icom, do jedne jame ispod sela. Tu su ih skupili u gomilu, izmakli se nekoliko
koraka i okrenuli oruje u njih. U tom trenutku ja sam gotovo potpuno izgubio

svest, gledajui taj uasan prizor ubijanja nedunih ljudi, naroito dece, kojih je
bilo 54 ispod 14 godina. Meu tim rtvama nalazilo se 15 lanova moje porodice.

Svedok na kraju navodi imena osmorice Hrvata iz avaa, koji su, po njegovom
miljenju, bili inspiratori, organizatori, a neki od njih i najkrvoloniji izvrioci ovog
monstruoznog zloina. U citiranom izvetaju Nazifa Selmana posebno je
naglaeno da je meu ubijenim bilo devet devojaka, ali se ne kae da li su one
prethodno silovane, pa onda ubijene. Njima valja dodati i jednu mladu skoro
dovedenu nevestu, koja je, kae se u jednom rukopisu, bila objekt grupnog
seksualnog iivljavanja nasilnika; tek kada je pala u nesvest, iva je baena u
jamu i zatrpana leevima.
Ovde valja rei da je rtvama ustakog genocida u selu avau podignut
spomenik. Ali, to nisu uinili zvanini organi vlasti niti drutveno-politike
organizacije, ve preiveli lanovi porodica avakih rtava, uz pomo svojih
srodnika iseljenika u Americi. Takoe valja rei da se u materijalima Zemaljske
komisije za utvrivanje zloina okupatora i njihovih pomagaa BiH navedena
imena 34 uesnika u masakru Srba sela avaa i to: Boro M. Ivana, Boro L. Pera,
Boro L. Boka, Boro N. Vida, Boro N. Mate, Boro N. Boka, Boro . Pera, Boro M.
Luke, Boro P. Mika, Boro V. Pera, Boro B. Marka, Boro M. Janka, Boro M. Nikole,
Boro V. ura, Baadir P. Nikole, Baadir . Vlaha, Baadir P. Marka, Vujinovi
Grge, iz Burmaza, Vodenac-Ragu Ivana iz Hrasna, Kati Marka iz Prenja,
Palamete N. Vida, Palamete S. Nikole, Palamete N. Nikole, Palamete I. Pera,
Palamete M. Ilije, Palamete L. Nikole, Palamete L. Marka, Palamete Lj. Stojana,
Ragu Stanka iz Krueva, Ramljak I. Vida, Skaramuce Vida, Skaramuce I. Boka i
Skaramuce I. Pera. U tim materijalima je, takoe, navedeno da su najkrvoloniji
izvrioci ovog zloina bili Ramljak I. Vid, Boro N. Vid, Boro N. Mate i Palameta S.
Nikola.
Mada je posle zloina u avau ustaki logor pobegao iz Ljubinja u Ravno (to selo
je bilo glavno ustako uporite u ovom delu Hercegovine tokom celoga rata),
krstarenje divljih ustakih hordi po ljubinjskim i trebinjskim selima, pljake,
pojedinana hapenja, ubijanja i zlostavljanja ljudi, ena i dece, trajae sve do
devetog septembra, odnosno do reokupacije Hercegovine od trupa italijanske 2.
armije, koje su - to se u interesu istorijske istine mora rei - spasile srpsko
gradsko stanovnitvo od potpunog biolokog istrebljenja.
Poslije rata kosti su izvaene iz Jame i sahranjene u zajedniku spomen
kosturnicu, koja se nalazi nedaleko od jame.
Na spomeniku u avu pie ovo:
Vjena slava muenicima poginulim 11. VIII 1941.
U ovom domu vjeni sanak spava,
101 nevinih rtava.
Pokosi ih ruka faistikih krvnika
Od ustaa narodnih izdajnika.

Spomen podie svaki rodu svome,

itaj dole ko podie kome.
Spomen podie preivjela rodbina godine 1956.

Mihi
Vidoje, epo, Duan, Borko, Nikola, Mara, Boica, Milica, Ikonija Vinka, Anelka,
Mila, Kovilka, Ljepa,
Podiu Marko i Boidar i Duan i Boidar iz Amerike.

Mijatovi
Jovo, Velko, Mihajilo, Momilo, Spasoje, Sava, Mara, Sofija, Dragica, Ljuba, Zora,
Milica, Neelka, Velka, Slavojka, Radojka, Darinka, Cvija, Mara, Sava,
Podiu Maksim, uro i Milan,

Miloevi
Novo, Danilo, Miladin, Milivoje, Mara, Janja, Fimija, Danica, Milica, Dana, Vuka,
Jovanka, Cmilka, Radojka,
Podiu Velko i Maksim iz Amerike.
Mirko, Lazar, Darinka, Sava, Ana, Radojka, Ljuba,
Podiu Persa i Draginja.
Jovo Spasoje , Mara, Dana, Radojka,
Podiu Novo i Luka iz Amerike.
Nikola Milosav, Ana, Vinka, Persa,
Podie Milica.
uro, Branko, Milojko, Milan, Ana, Sara, Stola, Ana, Milena,
Podie Vida,
Jovo, Maksim, Obren, Ana, Sava, Podie Mara, Risto, oro, Milan, Neo, Rindo,
Stana, Dara, Duanka, Nada, Milenka,
Podie Rajko, Darinka

Mileti

Drago, Vitomir, Stoja, Mara,

Podie Sveto, i edo.
Obren, uro, Milenko, Slavko, Anica,
Podie Mara.
Milica ,
Podie Milan i
Ljuba
Podie Trifko.

Pivac
Ilija
podie Velko Miloevi.

Slika 1: Spomenik rtvama streljanja u avau 1941. Pored spomenika je Boidar Mihi,
jedini preiveli.

Spomenik su Hrvatska vojska i HVO-a minirali krajem marta 1993. godine. Selo
ava je tada potpuno opustoeno i spaljeno, a stanovnitvo je proterano. Do
sada su se u selo vratile samo dve porodice. Ostaci spomenika su preneeni u
manastir Tvrdo.

Slika 2: Ostaci spomenika, danas u manastiru Tvrdo