RAN VE TRKYEDEK TARH ARILARIN DOAL

AYDINLATMA AISINDAN RDELENMES

Lida DEHKHODA

YKSEK LSANS TEZ

MMARLIK

GAZ NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS

KASIM 2011
ANKARA

Lida DEHKHODA tarafndan hazrlanan RAN VE TRKYEDEK TARH

ARILARIN DOAL AYDINLATMA AISINDAN RDELENMES adl bu
tezin Yksek Lisans tezi olarak uygun olduunu onaylarm.

Do. Dr. Cneyt KURTAY

.................................

Tez Danman, Mimarlk Anabilim Dal

Bu alma jrimiz tarafndan oy birlii/oy okluu ile Mimarlk

Anabilim

Dalnda Yksek Lisans tezi olarak kabul edilmitir.

Prof. Dr. Zuhal ZCAN

.................................

Mimarlk Anabilim Dal, TOBB .

Do. Dr. Cneyt KURTAY

.................................

Mimarlk Anabilim Dal, G..

Yrd. Do. Dr. Nihal ETNTRK

.................................

Mimarlk Anabilim Dal, G..

Tarih: 23/11/2011

Bu tez ile G.. Fen Bilimler Ynetim Kurulu Yksek Lisans derecesini
onamtr.

Prof. Dr. Bilal TOKLU

Fen Bilimler Enstits Mdr

TEZ BLDRM

Tez iindeki btn bilgilerin etik davran ve akademik kurallar erevesinde elde
edilerek sunulduunu, ayrca tez yazm kurallarna uygun olarak hazrlanan bu
almada bana ait olmayan her trl ifade ve bilginin kaynana eksiksiz atf
yapldn bildiririm.

Lida DEHKHODA

iv

RAN VE TRKYEDEK TARH ARILARIN DOAL AYDINLATMA

AISINDAN RDELENMES
(Yksek Lisans Tezi)
Lida DEHKHODA
GAZ NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS
Kasm 2011
ZET
Bu tez almasnda tarihi arlar ve bu tr arlarn doal aydnlatma ilkeleri
aratrlmtr.
Bu amala, ran ve Trkiye arlarnn zaman srecinde kentte yerleimi,
snflandrmalar,

doal

aydnlatma

yntemleri,

al-veri

faaliyetlerini

yrtebilmeleri iin gerekli aydnlk dzeyleri gibi bileenler aratrlmtr.

rnek olarak randa Tebriz ve Trkiyede Bursa kentlerinin tarihi arlar
arasnda olan benzerlikleri ele alnarak doal aydnlatma lmleri iki aamada,
orta hol ve dkkanlarda, yaplmtr. Elde edilmi olan deerler IESNA deerleri
referans alarak incelenmi ve bu deerlerin gn faktr deeri ve aydnlatma
dzgnl karlatrlp sonulandrlmtr.

Bilim Kodu
: 801.1.231
Anahtar Kelimeler : Tarihi arlar, doal aydnlatma, gn faktr,
aydnlatma dzgnl
Sayfa Adedi
: 126
Tez Yneticisi
: Do. Dr. Cneyt KURTAY

EXAMINING OF DAYLIGHTING IN TRADITIONAL COVERED BAZAAR IN

IRAN AND TURKEY
(M.Sc. Thesis)
Lida DEHKHODA
GAZ UNIVERSITY
INSTITUTE OF SCIENCE AND TECHNOLOGY
November 2011
ABSTRACT
In this thesis the principles of illuminative design of traditional covered bazaars
have been researched.
For accessing this aim, location of bazaar and its classification in Iran and
Turkeys cities and their natural lighting methods and required illumination levels
for shopping purpose have been researched.
As a case study, daylight measurements of two similar traditional covered bazaars
in Tabriz, located in Iran and Bursa, located in Turkey are compared. These
comparisons consist of daylight measurements of corridors and stores. IESNA
values as a reference are used in analyzing of these measured values. At the end of
this research daylight factor and lighting homogeneity are compared and results
have been taken to account.

Science Code
Key Words
Page Number
Adviser

: 801.1.231
: Traditional covered bazaar, natual ligthing, daylight factor,
lighting homogeneity
: 126
: Assoc. Prof. Dr. Cneyt KURTAY

vi

TEEKKR
almalarm boyunca deerli yardm ve katklaryla beni ynlendiren danman hocam
Sayn Do. Dr. Cneyt KURTAYa, desteini esirgemeyen Dr. idem YCELe ve
tez almalarm srasnda moral kaynam olan aileme ve eim Arash KEMALFER ve
arkadalarma teekkr bir bor bilirim.

vii

NDEKLER
Sayfa
ZET ............................................................................................................................... iv
ABSTRACT ..................................................................................................................... v
TEEKKR .................................................................................................................... vi
NDEKLER ............................................................................................................... vii
ZELGELERN LSTES ............................................................................................. xi
EKLLERN LSTES ................................................................................................. xii
RESMLERN LSTES .............................................................................................. xvii
SMGELER VE KISALTMALAR ................................................................................ xx
1. GR ............................................................................................................................ 1
2. RAN VE TRKYEDEK ARI TARH ............................................................. 7
3. RAN VE TRKYE EHRLERNDE TARH ARI SINIFLANDIRMASI .... 11
3.1. randaki arlarn Snflandrmas .................................................................. 12
3.1.1. Arasta ........................................................................................................ 14
3.1.2. Sara(Han) .................................................................................................. 16
3.1.3. Time ........................................................................................................ 17
3.1.4.Meyda ........................................................................................................ 19
3.1.5. arsug ....................................................................................................... 20
3.1.6. Dalan ......................................................................................................... 21

viii

Sayfa
3.2. Trkiyedeki arlarn Snflandrmas ............................................................ 22
3.2.1. Kapal arlar ........................................................................................... 23
3.2.2. Arastalar ................................................................................................... 25
3.3.3. Bedestenler ............................................................................................... 28
4. TARH ARILARDA AYDINLATMA .............................................................. 36
4.1 Genel Aydnlatma ............................................................................................... 36
4.1.1. Doal aydnlatma ...................................................................................... 36
4.1.2. Aydnlatma dzeyi..................................................................................... 38
5. RNEK OLARAK NCELENEN TARH ARILAR ........................................ 39
5.1. ran/Tebriz Kapal ars .................................................................................. 39
5.2. Trkiye/Bursa Kapal ars ............................................................................. 43
6. ARILARIN DOAL AYDINLATMA LM VE
DEERLENDRMES ............................................................................................ 50
6.1. Muzafferiye ars-Tebriz ............................................................................... 50
6.1.1. Yerleim ................................................................................................... 50
6.1.2. Doal aydnlatma asndan incelenmesi ................................................. 55
6.2. vaz Paa ars-Bursa...................................................................................... 60
6.2.1. Yerleim.................................................................................................... 60
6.2.2. Doal aydnlatma asndan incelenmesi.................................................. 63

ix

Sayfa
6.3. Gelincik ars-Bursa ....................................................................................... 67
6.3.1. Yerleim ................................................................................................... 67
6.3.2. Doal aydnlatma asndan incelenmesi ................................................. 71
6.4. Yorganclar ars-Bursa ................................................................................. 76
6.4.1. Yerleim ................................................................................................... 76
6.4.2. Doal aydnlatma asndan incelenmesi ................................................. 80
6.5. Deerlendirme ................................................................................................... 83
7. SONU ....................................................................................................................... 87
KAYNAKLAR ............................................................................................................... 89
EKLER ........................................................................................................................... 94
EK-1 Muzaffariye arsnn orta holnn lm noktalar ve gn arpan
deerleri(h:0.9m) .................................................................................................. 95
EK-2 Muzaffariye arsnn orta holnn lm noktalar ve gn arpan
deerleri(h:1.5m) ................................................................................................ 100
EK-3 Muzaffariye arsnn dkkanlarnn lm noktalar ve gn arpan
deerleri(h:0.9m) ................................................................................................. 105
EK- 4 vaz Paa arsnn orta holnn lm noktalar ve gn arpan
deerleri(h:0.9m) ................................................................................................ 106
EK-5 vaz Paa arsnn orta holnn lm noktalar ve gn arpan
deerleri(h:1.5m) ................................................................................................ 110
EK-6 vaz Paa arsnn dkkanlarnn lm noktalar ve gn arpan
deerleri(h:0.9m) ................................................................................................. 114
EK -7 Gelincik arsnn orta holnn lm noktalar ve gn arpan
deerleri(h:0.9m) ................................................................................................ 115
EK -8 Gelincik arsnn orta holnn lm noktalar ve gn arpan
deerleri(h:1.5m) ............................................................................................... 118
EK -9 Gelincik arsnn dkkanlarnn lm noktalar ve gn arpan
deerleri(h:0.9m) ............................................................................................... 121

Sayfa
EK -10 Yorganclar arsnn orta holnn lm noktalar ve gn arpan
deerleri(h:0.9m) .............................................................................................. 122
EK -11 Yorganclar arsnn orta holnn lm noktalar ve gn arpan
deerleri(h:1.5m) .............................................................................................. 124
ZGEM .................................................................................................................. 126

xi

ZELGELERN LSTES
izgele

Sayfa

izelge 4.1. Sat Alanlar ve Yardmc Alanlar in nerilen Aydnlk Dzeyleri ...... 38
izelge 5.1. ncelenecek tarihi arlarn zellikleri ...................................................... 49
izelge 6.1. arlarn orta hollerinde gn faktr ve aydnlk dzeyi
deerinin karlatrmas ............................................................................ 84
izelge 6.2. arlarn dkkanlarnda gn faktr ve aydnlk dzeyi
deerinin karlatrmas ............................................................................ 86

xii

EKLLERN LSTES
ekil

Sayfa

ekil 2.1. pek yolun haritas ............................................................................................ 8

ekil 2.2. Fas ehri ar blgesi ...................................................................................... 9
ekil 2.3. Halep ehri ar blgesi .................................................................................. 9
ekil 2.4. sfahan ehri ar blgesi ................................................................................ 9
ekil 2.5. Bursa ehri ar blgesi ................................................................................... 9
ekil 3.1. stanbul ars ................................................................................................ 11
ekil 3.2. sfahan ars ................................................................................................. 11
ekil 3.3. Kent iinde organik ekilde byyen bir ar ............................................... 12
ekil 3.4. Fars krfezinin kuzey sahilleri, rnein Siraf kentinde bir arasta ................. 15
ekil 3.5. Hazar denizin gney sahilleri Ilman, rnein Rat kentinde bir arasta ........ 15
ekil 3.6. Scak ve kuru iklim, rnein Shiraz kentinde bir arasta ................................ 15
ekil 3.7. Souk ve kuru iklim, rnein Hemeda kentinde bir arasta ............................ 16
ekil 3.8. Tebrizde Haj eih Kazim Timesinin plan ve grnm ............................. 18
ekil 3.9. Tebrizde Haj Safar Ali Timesinin plan ve grnm ................................. 19
ekil 3.10. Tebrizde Malek Timesinin plan ve grnm ......................................... 19
ekil 3.11. Ganj Ali Khan meydan ................................................................................ 20
ekil 3.12. stanbul ars .............................................................................................. 22

xiii

ekil

Sayfa

ekil 3.13. Edirne arsnn planlar .............................................................................. 23

ekil 3.14. Edirne arsnn kesitleri ............................................................................. 23
ekil 3.15. Bir eksen zerinde dizilmi dkkanlarn oluturduu arasta emas ............ 25
ekil 3.16. Karlkl dizilmi dkkan sralarndan oluan arasta emas ....................... 26
ekil 3.17. stanbul msr ars plan ............................................................................. 27
ekil 3.18. Edirne Selimiye ars ve dua kubbesi ........................................................ 28
ekil 3.19. Tipik bir bedestenin ematik gsterimi ........................................................ 29
ekil 3.20. Beyehir bedesteninin plan ......................................................................... 29
ekil 3.21. Bursa bedesteni ve evre dkkanlar ............................................................. 30
ekil 3.22. Serez bedesteni plan .................................................................................... 31
ekil 3.23. Serez bedesteni cepheler .............................................................................. 31
ekil 3.24. Nide bedesteninin plan .............................................................................. 31
ekil 3.25. Nide bedesteninin kesit ve grnm ........................................................ 32
ekil 3.26. Ankara Mahmud Paa bedesteninin plan .................................................... 32
ekil 3.27. Ankara Mahmud Paa bedesteninin kesiti ................................................... 33
ekil 3.28. Erzurum Rstem Paa bedesteninin kat planlar .......................................... 33
ekil 3.29. Erzurum Rstem Paa bedesteninin kesitleri ............................................... 33
ekil 3.30. Gelibolu bedesteni plan ve kesiti ................................................................. 34

xiv

ekil

Sayfa

ekil 5.1.Tebriz kentin tarihi blm ............................................................................. 40

ekil 5.2. Tebriz tarihi arsnn ekillenmesi ............................................................... 40
ekil 5.3. Muzaffariye arsnn grnm .................................................................. 42
ekil 5.4. Bursa mahalleleri ............................................................................................ 43
ekil 5.5. Bursa ar yerleimi ...................................................................................... 44
ekil 6.1. Muzaffariye arsnn Tebriz Ticaret Merkezinde konumu .......................... 50
ekil 6.2. Muzaffariye arsnn Bodrum Kat plan ...................................................... 52
ekil 6.3. Muzaffariye arsnn Zemin Kat plan ......................................................... 52
ekil 6.4. Muzaffariye arsnn 1.Kat plan ................................................................. 53
ekil 6.5. Muzaffariye arsnn Ters plan ................................................................... 53
ekil 6.6. Muzaffariye arsnn A-A Kesiti ................................................................. 53
ekil 6.7. Muzaffariye arsnn B-B Kesiti .................................................................. 54
ekil 6.8. Muzaffariye arsnn C-C Kesiti .................................................................. 54
ekil 6.9. Muzaffariye arsnn Zemin Kat lm alan .............................................. 55
ekil 6.10. Muzffariye arsnn 1.Kat lm alan ...................................................... 56
ekil 6.11. Muzaffariye arsnn doal aydnlatma gn arpan grafii
(h:0.9m) ........................................................................................................ 57
ekil 6.12. Muzaffariye arsnn doal aydnlatma gn arpan grafii
(h:1.5m) ........................................................................................................ 57

xv

ekil

Sayfa

ekil 6.13.Muzaffariye arsnn dkkan ii lm noktalar........................................ 59

ekil 6.14. vaz Paa arsnn Bursa Ticaret Merkezinde konumu ............................. 60
ekil 6.15. vaz Paa arsnn plan ............................................................................. 62
ekil 6.16. vaz Paa arsnn A-A Kesiti .................................................................... 62
ekil 6.17. vaz Paa arsnn B-B Kesiti .................................................................... 63
ekil 6.18. vaz Paa arsnn lm alan ................................................................... 64
ekil 6.19. vaz Paa arsnn doal aydnlatma gn arpan grafii
(h:0.9m) ........................................................................................................ 65
ekil 6.20. vaz Paa arsnn doal aydnlatma gn arpan grafii
(h:1.5m) ........................................................................................................ 65
ekil 6.21. vaz Paa arsnn dkkan iinde lm noktalar .................................... 67
ekil 6.22. Gelincik arsnn Bursa Ticaret Merkezinde konumu ............................... 68
ekil 6.23. Gelincik arsnn plan ............................................................................... 70
ekil 6.24. Gelincik arsnn A-A Kesiti ..................................................................... 70
ekil 6.25. Gelincik arsnn B-B Kesiti ...................................................................... 71
ekil 6.26. Gelincik arsnn lm alanlar ................................................................ 72
ekil 6.27. Gelincik arsnn doal aydnlatma gn arpan grafii (h:0.9m) ...... 73
ekil 6.28. Gelincik ars doal aydnlatma gn arpan grafii (h:1.5m) ........... 73
ekil 6.29. Gelincik arsnn dkkan iinde lm noktalar ...................................... 75

xvi

ekil

Sayfa

ekil 6.30. Yorganclar arsnn Bursa Ticaret Merkezinde konumu .......................... 76

ekil 6.31. Yorganclar arsnn plan ......................................................................... 77
ekil 6.32. Yorganclar arsnn A-A Kesiti ................................................................ 79
ekil 6.33. Yorganclar arsnn B-B Kesiti ................................................................ 79
ekil 6.34. Yorganclar arsnn lm alanlar .......................................................... 80
ekil 6.35. Yorganclar arsnn doal aydnlatma gn arpan grafii
(h:0.9m) ........................................................................................................ 81
ekil 6.36. Yorganclar arsnn doal aydnlatma gn arpan grafii
(h:150cm) ......................................................................................................81

xvii

RESMLERN LSTES
Resim

Sayfa

Resim 1.1. ran, iraz kentinde Emir ars .................................................................... 1

Resim 1.2. randa bir arasta ............................................................................................. 1
Resim 2.1. Tarihi arda yaanan hayat .......................................................................... 7
Resim 3.1. Tonozlarn zerindeki sslemeler ve pencereler .......................................... 13
Resim 3.2. Arastadan grnm ...................................................................................... 14
Resim 3.3. irazda bir sara grnm ............................................................................ 16
Resim 3.4. Tebriz kentinde Emir Saras ......................................................................... 16
Resim 3.5. Kerman kentinin Emin Timesi ................................................................... 17
Resim 3.6. Kum kentinin Byk Timesi ...................................................................... 17
Resim 3.7. Neg-i-Jahan meydan .................................................................................. 20
Resim 3.8. Lar kentinde bir arsug ................................................................................ 21
Resim 3.9. Dalandan grnm ...................................................................................... 21
Resim 3.10. stanbul Kapal ars ................................................................................ 24
Resim 3.11. stanbul Kapal arsnn aydnlatmas ...................................................... 24
Resim 3.12. Bursa Kapal ars .................................................................................... 24
Resim 3.13. stanbulda bir ar arastas ....................................................................... 25
Resim 3.14. Bursa ars ............................................................................................... 26

xviii

Resim

Sayfa

Resim 3.15. Bursa Tuzpazar .......................................................................................... 26

Resim 3.16. stanbul msr ars ................................................................................... 27
Resim 3.17. Trkiyede bir bedesten .............................................................................. 28
Resim 3.18. Beyehir bedesteninin grnm ................................................................. 29
Resim 5.1. Muzaffariye arsnn klklar ................................................................. 42
Resim 5.2. Muzaffariye arsnn aydnlatmas ............................................................ 42
Resim 5.3. Muzaffariye arsnn giri sslemeleri ...................................................... 42
Resim 5.4. vaz Paa arsndan grnm .................................................................... 46
Resim 5.5. vaz Paa arsnn pencereleri .................................................................... 46
Resim 5.6. Gelincik arsndan grnm ...................................................................... 47
Resim 5.7. Gelincik arsnn pencereleri ..................................................................... 47
Resim 5.8. Yorganclar ars ........................................................................................ 48
Resim 5.9. Yorganclar arsn pencereleri .................................................................. 48
Resim 6.1. Muzaffariye ars i grnm .................................................................. 51
Resim 6.2. Muzaffariye ars girileri ......................................................................... 51
Resim 6.3. Muzaffariye arsnn dkkanlarndan grnm ........................................ 54
Resim 6.4. Muzaffariye arsnn holnden grnm ................................................ 56
Resim 6.5. Muzaffariye arsnn dkkanlarn noktalar iine bak ............................ 59

xix

Resim

Sayfa

Resim 6.6. vaz Paa ars i grnm ...................................................................... 61

Resim 6.7. vaz Paa arsnn giri kaplar ................................................................. 61
Resim 6.8. vaz Paa arsnn i grnm ................................................................. 63
Resim 6.9. vaz Paa arsnn holnden grnm ....................................................... 64
Resim 6.10. vaz Paa arsnn dkkanlarn iine bak .............................................. 67
Resim 6.11. Gelincik arsndan i grnm ................................................................ 69
Resim 6.12. Gelincik arsnn girileri ........................................................................ 69
Resim 6.13. Gelincik arsndan i grnm ................................................................ 71
Resim 6.14. Gelincik ars holnden grnm ............................................................ 72
Resim 6.15. Gelincik arsndan dkkanlarn iine bak ............................................. 75
Resim 6.16. Yorganclar arsndan i grnm .......................................................... 77
Resim 6.17. Yorganclar arsnn girileri .................................................................. 77
Resim 6.18. Yorganclar ars i grnm ................................................................ 79
Resim 6.19. Yorganclar ars holnden grnm ...................................................... 80

xx

SMGELER VE KISALTMALAR
Bu almada kullanlm baz ksatmalar, aklamalar ile birlikte aada sunulmutur.

Ksaltmalar

Aklama

DF

Gn arpan

Emax

Maksimum aydnlatma dzeyi

Emin

Minimum aydnlatma dzeyi

IESNA

Illuminating Engineering Society of North America

1. GR
nsanlarn eylem ve etkinliklerini srdrebilmeleri iin, grsel alglamay olanakl klan
a gereksinimleri vardr. Bu durum temel malzemesi k olan aydnlatmann nemini
aka ortaya koymaktadr.
Tarihi yaplarn iklime ve gnna uyum salayan bir ekilde tasarlanm olduklar
inkar edilemez. zellikle bu almann konusu olan arlar kentin kalbi olarak
adlandrlmlardr ve insanlar gndz boyunca bu tr mekanlarda al-veri
yapmaktadrlar.(Resim 1.1) Yzyllardr doal k, bina mimarisinin vazgeilmez bir
paras olarak kullanlmtr.(Resim 1.2)

Resim 1.1. ran, iraz kentinde Emir ars [1]

Resim 1.2. randa bir arasta [1]

Sanayileme dneminden bu yana yapay aydnlatmann n plana kmasyla al-veri

merkezlerinin gnn yeteri kadar kullanmad, ancak sonradan pasif enerjilerin
tekrar kullanmasnn neminin fark edilmesi ile eski tasarm kriterlerine dn olduu
gzlemlenmektedir.
Bu almada tarihi arlar randa Tebriz kenti ve Trkiyede Bursa kenti rnek
alnarak hacim ii gn aydnlk dzeyi, ilevine gre deerlendirilmitir ve hem

mevcut durumu ortaya koymas hem de tasarlanacak yeni al-veri yaplar iin katkda
bulunulmas hedeflenmektedir.
Gnmze dek hazrlanan tezler ve aratrmalarda tarihi arlar zerinde eitli sayda
almalar yaplmtr. Aratrmalarn byk bir ksm, tarihi arlarn korunmas,
restorasyonu, mimari zellikleri, plan incelemesi, kentlemedeki katksn yada
gnmzdeki arlarn doal aydnlatmasn inceleyen aratrmalar oluturmaktadr.
zellikle tarihi arlarda doal aydnlatma zerinde yaplan aratrmalar olduka
snrldr. Bu nedenle bulunan tezler ve aratrmalar tarihi binalar zerinde yaplan doal
aydnlatma almalarn kapsamaktadr.
Tarihi binalar zerinde yaplan doal aydnlatma aratrmalar:
Tezler:
2008 ylnda Kamar tarafndan yaplan Mze Olarak levlendirilen Tarihi
Yaplarda Aydnlatma; Diyarbakr Da Kap Burcu Sergi Salonu, adl yksek lisans
tezinde tarihi yaplara zarar vermeden yapnn ve sergilenen nesnelerin uygun
aydnlatma konusu ele alnmamtr. Bu almada tarihi yaplarda genel koruma
ilkeleri mze ve sergi salonlarnda aydnlatma kriterleri incelenmitir, mevcut
aydnlatma incelenip ve bilgisayar program ile 3 aydnlatma simlasyonu tasarlanp
karlatrlmtr. [2]
2007 ylnda Aybar tarafndan yaplan Anadolu Medeniyetleri Mzesi Arasta
Blmnde Doal Aydnlatma Alternatiflerinin Deerlendirilmesi ve Bir Sistem
nerisi, adl doktora tezinde bu binada sergilenen eserlerin, gn ile standartlara
en uygun biimde aydnlatlmasn salayan yeni bir at klk sistemi tasarlanmtr.
almalar sresinde doal kla aydnlatlan eitli dnya mzeleri incelenmi ve
arasta blmnde olan eksiklikler belirlenmitir ve sonu olarak yeni sistemleri
simlasyon yntemi ile karlatrp ve hareketli gne krcl ift katmanl bir at
kl tasarlanmtr. [3]

2006 ylnda Murt tarafndan Gn Aydnlk Dzeyinin, Diyarbakr Tarihi

Konut

Mimarisinde,

Mekan

ve

Pencere

Aklklar

zerine

Etkisinin

Deerlendirilmesi, yksek lisans tezinde Diyarbakr evlerindeki doal aydnlk

dzeyini, cephe yn ve cephe saydamlk oranlarna gre belirlemek hedeflenmitir.
[4]
2000 ylnda Tuzta tarafndan yaplan Geleneksel Nide Evlerinde Cephe
Tipolojilerine Gre Gn rdelenmesi adl yksek lisans tez almasnda, Nide
Evlerinde gn aydnlk dzeyini, her ev iin farkl gn ve saatte yaplan tek bir
lmle, gn arpanna gre deerlendirme yaplmtr. [5]
Aratrmalar:
2010 ylnda Balocco ve Frangioni tarafndan yaplan Natural lighting in the Hall
of Two Hundred. A proposal for exibition of its ancient tapestries, adl aratrmada
Floransa kentinde olan Palazzo Vecchiodaki ki Yz Yl Salonunun doal
aydnlatma nitelii ve nicelii incelenmitir. Radiance programn kullanarak binann
mimari tasarmna ve strktrne mdahale etmeden, doal aydnlatma dalm ve
sonu olarak i ortam evreleyen ksal aydnlatma (illuminance) ve klk
(luminance) dalm, gn eserlere zarar vermeden tarihi goblenlerin sergisi iin,
en ideal aydnlk deerleri vermektedir. Tasarm nerisi, konfor evresel aydnlatma,
tarihi binalar alglamasn yenilemek ve tekrar eski grevine ynlendirmek, yl
baznda bu tr gzel sanatlar eserlerini deiken gne ve gk yz koullarnda
koruma vurgulanmtr. [6]
2010 ylnda Oikonomou ve Bougiatioti tarafndan yaplan Architectural structure
and environmental performance of the traditional buildings in Florina, NW Greece,
adl aratrmada iklim ve bina malzemeleri, plan ve cephe tasarmnda nemli
parametreler olduunu gstermektedir. Yunanistann Florina kentinde, 40 geleneksel
ev zerinde yaplan analizler, evlerin formu, tipolojisi, kullanlan malzemesi ve yap
tekniklerini bioiklim(bioclimate) bakndan, bina kabuklarnn sya kar davrann

ve s ve doal aydnlatma konfor durumu incelenmitir. lgili alan yani doal

aydnlatma, camlarn Osmanl mimari zelliinden kaynaklanan bykl hem
bak asndan ferah bir alan ve hem doal aydnlatma asndan zengin bir ortam
oluturduunu gstermektedir. Her evde doal aydnlatma hesaplanp ve Ecotech
programyle tekrar incelenip karlatrlmtr. [7]
2010 ylnda Melendez, Mecklenburg ve Domenech-Carbo tarafndan yaplan ,An
evaluation of daylight distribution as an initial preventive conservation measure at
two Smithsonian Institution Museums, Washington DC, USA, adl aratrmada mze
amal kullanlan bir tarihi evin doal aydnlatma ve gne ssnn deerlendirmesi
yaplmtr. Bu almada, bir yl baznda hesaplanan gn ve ssnn deerlerini
standartlarn alt veya st olduunu gstermektedir. Sonu olarak mzelerin
aydnlatmasnda, doal aydnlatmaya arlk basarak, neriler vermektedir. [8]
2008 ylnda Balocco ve Calzolari tarafndan yaplan Natural light design for an
ancient building: A case study, adl aratrmada geleneksel binalarda doal
aydnlatmann nitelii ve nicelii incelenmektedir. Palagio di Parte Guelfa
ktphanesi Floransa kentinde rnek incelemesi olarak seilmitir. Bu binann
aydnlatmas, binann mimari zellikleri ve strktrne mdahale etmeden, gn
nlarnn kontrol ve gelimi doal aydnlatma sisteminin uygulamas ile
yaplmaktadr. Bu sistem iki k raf , gk ve iki k borusundan olumaktadr.
Bu almann amalar, daha az yapay aydnlatma kullanlarak enerji tasarrufunu
oaltmak, camdan uzak olan alanlar gnyla aydnlatmak, alma dzeninde
olan alan dzenli ve homojen bir ekilde aydnlatmak ve yl baznda mmkn
olduunca gne ve gk yznden faydalanarak konfor aydnl elde etmektir.
nerilen bilgisayar simlasiyonunda, Radiance program, gneten alnan k ve s
kontrolne ynelik hesaplamalarla yaplmaktadr. [9]
2007 ylnda Al-Maiyah ve Elkadi tarafndan yaplan The role of daylight in
preserving identities in heritage context, adl aratrmada doal aydnlatmann
kentsel mekan anlayna olan etkisini vurgulamtr ve doal aydnlatma sayesinde

mekann karakteristik zellikleri ile, evresindeki alandan ayrldn iddia

etmektedir. Kahire kentinde El-Dard El-Asfar mahallesinde yaplan bu alma,
dar sokakl ve kk mahallelerden oluan bir blgedir. Ak alanda olan doal
aydnlatma deikenleri, gn ve gknn birleimi ve cepheler ve yer
yznden yansyan aydnlklar olarak tanmlanmtr. TOWNSCOPE program
araclyla yeterli doal aydnlatma performansn ele geirmek iin belli deerler
verilmektedir. Sonuta bu deerleri kullanarak tarihi kentin, zelliini koruyup
srdrebilir geliimin stesinden geldiini iddia etmektedir. [10]
2004 ylnda Kesten ve Yener tarafndan yaplan Scak klim Blgelerinde
Aydnlatma-bir Mardin Evi adl almada, scak iklim blgelerindeki evlerde
gnnn niceliini kapsayan Mardindeki tarihi bir evde gn aydnlk dzeyi
lmleri yaplmtr. Bu lmler farkl scak iklim blgelerindeki karlatrlarak
deerlendirilmitir. Sz konusu alma stanbul Teknik niversitesi ve Dublin
niversitesi i birlii ile srdrlen Sustainable Strategies in the Design and
Construction of Buildings for Turkey and Ireland adl aratrma projesi kapsamnda
yaplan incelemelerle yaplmtr. [11,12]
2003 ylnda Leslie tarafndan yaplan Capturing the daylight in dividend
buildings: why and how?, adl aratrmada geleneksel binalarn gngna ynelik
tasarlamalarn gz nne alarak gnmzdeki binalarn doal aydnlatmadan
faydalanmalarn

nermektedir.

yi

aydnlatma

teknikleri,

binalarn

doru

ekillenmesi, dou-bat ekseninde yerletirilmesi, grmeyle ilgili nemli almalar

binann evresinde yerletirilmesi, hacmin iine geirmesi, birden fazla
cepheden k alnmas, direkt gnnn kontrol edilmesi, i yzeylerde gne
krclar kullanlmasn nermektedir. [13]
2003 ylnda Kurtay, Aybar, Bakaya ve Aksulu tafndan yaplan Mzelerde
Alglama ve Aydnlatma Kriterlerinin Analizi: Ankara-Anadolu Medeniyetleri Mzesi
Orta Hol, adl aratrmada mzelerde; zellikle orijinal fonksiyonunu yitirmi olan
yaplarn mze olarak kullanld durumlarda, aydnlatma kriterlerini irdeleyerek

zm nermektedir.

almann

amac,

mekann

ve

sergilenen

eserlerin

alglanmasn olumsuz ynde etkileyen yapay aydnlatma problemine zm

bulmaktr. neri zmler farkl k kaynaklarnn ve arka fonlarn, mze
sergilemesinde eserlerin alglanmasnda etken olduunu ortaya koymaktadr. [14]
2002 ylnda Hanna tarafndan yaplan Environmental appraisal of historic
building in Scotland: the case study of the Glasgow School of Art, adl aratrmada
Skoyann geleneksel binalar zerinde alan evresel deerlendirmede, rnek
incelemesi olarak Glasgow Gzel Sanatlar Okulunu incelemitir. Bu binada ses,
gneten gelen n ve s deikenleri llp ve kullanclar ve tm bina zerinde
olan etkisi, istatistiksel analizlerle deerlendirilmitir. n kaytlara gre gnndan
dolay gneye doru olan cephede yaz boyunca ar snma ve gz kamatrc k ve
k boyunca standartlardan daha az scaklk kaydedilmitir. Bu almada geleneksel
binalarn strktrne fazla mdahale etmeden gneten, pasif enerji olarak, elde
edilen k ve sy hesaplayp ve insan konforunu salamak iin nerilerde
bulunmaktadr. [15]
Bu aratrmalar daha ok yurt dnda yaplmtr ve bulunan tezler ve aratrmalar tarihi
binalar zerinde yaplan doal aydnlatma almalarn kapsamaktadr. Yurt iinde,
zellikle tarihi arlarda doal aydnlatma zerinde yaplan aratrmalar olduka
snrldr.
Tarihi arlarn doal aydnlatma konusunda yaplan incelemeler sonucunda bu alanda
grlen eksiklikler, yaplan bu almann amacn, farkl lkelerde, birbirine yakn
ortalama gn deeri, gnn en iyi ekilde kullanarak mimari tasarmnn
farkllklarn ve benzerliklerini karlatrmak, olarak belirlemitir.
ran ve Trkiyedeki tarihi arlarnn doal aydnlatma irdelenmesini hedefleyerek,
seilen tarihi yaplarn plan ve kesitlerini karlatrp ve ortak bir yap formu elde edilip
yerinde lmler yaplp, deerlendirilmitir. Deerlendirme sonucunda yorum ve
neriler sunulmutur.

2. RAN VE TRKYEDEK ARI TARH

nsanlar arasnda mal al-verii, insanolunun toplumsal yaamn en basit rneklerini
ortaya koyduu gnlerden balar. Toplumsal yaamda, rgtlenmenin ve retim
aralarnn gelimesi orannda ticaret de geliir.(Resim 2.1) Sanat ve uygarln toplum
ve lkeler arasnda yaylmasnda ticaretin rol byktr. [16]
Trkiye ve ran, komu lkeler olmak zere tarih boyunca ok yakn gelimelere
sahiptirler. IX-XI.yzyllarda geleneksel Trk ve ran arlar incelendiinde, kaleye
yakn bir yerde olduu grlr. Kale duvar nlerinde yaya trafiinin en uygun ksmda
ar kuruluu gerekleir. Buras byk ounlukla ehir merkezi konumundadr. ehrin
geliip bymesi, arnn ehirde merkez blm olmas yolunda bir seyir takip eder. Bu
nedenle ou ehirlerde ar organik bir izgi gibi bymeye devam etmitir.

Resim 2.1. Tarihi arda yaanan hayat [17]

XI-XII.yzyllarda yeni bir geliim ve deiim dnemi balar. ehirler byrken slami
eserler en nemli yaplar ile ehirleri sslemeye balar. Ayn zamanda ticaret de dikkate
deer bir canllk gsterir. Bu devirde Trkler Asyadan batya ilerleyerek Anadoluyu
kendileri iin yeni bir vatan yapma abas iine girer. [16]
Orta Asyann nl pek yolunun en uzun blm Trkiye ve ran topraklarndan gemi
ve bu yolun zerindeki ticarete byk katks olmutur.(ekil 2.1)

ekil 2.1. pek yolun haritas [18]

En eski Trk dkkan ve arlar Orta Asya ehirlerinde ina edilmitir. zellikle
Seluklu devletinin kurulmasyla Trklerin eitli uygarlklarla ilikisi kltr, alveriin
genilemesini kaydetmi. Seluklu topraklar Trkistandan baka ran, Irak, Suriye ve
Anadoluyu iine almak suretiyle Uzak Dou ve Akdeniz ticaretinin birleme ve merkez
durumundaki nemli bir blge Trk egemenliine girmitir. Seluklular girdikleri her
lkenin sanat ve kltr zelliini alp kent arlarn ve dier toplumsal yaplar
gelitirmilerdir.[16] (Bkz. ekil 2.2, 2.3, 2.4 ve 2.5)

ekil 2.2. Fas ehri ar blgesi [16]

ekil 2.4. sfahan ehri ar blgesi [19]

ekil 2.3. Halep ehri

ar blgesi [16]

ekil 2.5. Bursa ehri ar blgesi [16]

10

Bu blmdeki Trkiye ve ran tarihi arlarnn yerleim seimi asndan benzerlikleri

aadaki gibi zetlenebilir.

Kaleye yakn ve yaya trafiine yakn blgede yerlemeleri

ehir merkezinde olmalar,

Organik bir izgi gibi gelimeleri,

slami eserlerin yannda yer almalar

pek yolunun zerinde bulunmalar.

11

3. RAN VE TRKYE EHRLERNDE TARH ARI SINIFLANDIRMASI

ar, 15.yzyla kadar ticaret alannn rgtlememi nitelii srmtr. Zira 14.yzyl
Osmanl vakfiyelerinin gelir kayna olan dkkn, han gibi kentsel mlkler ok azd.
Anadolu yaantsnn Seluklulardan balayarak ie dnk bir karakter gstermesi
mekanlarda da kendini belli etmitir. ar, merkez camii ve bedesten sokak dokusu
iinde organik olarak gelimitir. [20]
Seluklu ehirlerinin Bizans ehirlerine baml olmasyla beraber Osmanl devrinde bu
durum deimektedir. Seluklu dneminde bir iki yapyla snrlanan organize ticari
mekan anlay deimi, ticari yaplar iin toplu organizasyonlara gidilmi ve ticaret
yapsnn trleri deimitir. Bu nedenle Trk ehirlerinde arnn en rasyonel
konumlan Osmanl devri Trk arlarnda grlmektedir. [20] ekil 3.1 ve 3.2de
grnd zere ran ve Trkiye kentlerinde arlar bir kompleks halinde ekil
almaktadrlar.

ekil 3.1. stanbul ars [16]

ekil 3.2. sfahan ars [21]

12

Her lke, zamanla sadece sosyal yaplar bakmndan deil, fzksel yaplar bakmndan
da zgn bir duruma dnrken, ticaret yaplarnda da kendine has zelliini gsteren
yap tip ve trleri ortaya kmaya balamtr. rnein Trkiyede Bedesten ve Arasta
Trklere zgn ticaret yaplardr. randaysa Time ve Geysariye gibi mekanlar tamaman
bu lkeye zgn olmaktadr. Trk ve ran ticaret yaplarnn nemli bir blm de
hanlardan ve kent iinde ve tam arlara bitiik kervansaraylardan meydana
gelmektedir.
ran ve Trkiye iinde yer alan arlar her ne kadar yakn benzerliklere sahip olsalarda,
farkl isimler ve hatta ilevler almlardr. Bu yzden ayr ayr snflandrmalarnn
gerektii dnlmtr.
3.1. randaki arlarn Snflandrmas
randa st rtl ar uygulamas daha yaygn grlmektedir. Genel olarak ar
anlamnda kullanlan Bazaar szc st ak arlar iin de tanmlayc bir deyimdir.
[16]
randa kapal arlarn yapl tarihi Seluklulara kadar dayanmaktadr. Ancak byk
ounluu Safavi ve Kaar devirlerinin tasarmdr. arlarn strktr elemanlar
genellikle geometrik olarak tasarlanmalar ve ar yapsnn organik olmas ran
arlarnn en nemli zelliklerindendir.(ekil 3.3)

ekil 3.3. Kent iinde organik ekilde byyen bir ar [22]

13

Tonozlar ve kubbeler zerinde bulunan sslemeler gn ile beraber gizemli bir ortam
yaratmaktadr.(Resim 3.1) randa eski bir gemie sahip olan baz Kapal arlar,
zamanla yenilenip bytlerek yaamlarn srdrmektedirler. En belirgin rnekler iraz,
Tebriz ve Tahran Kapal arlardr. [16]

Resim 3.1. Tonozlarn zerindeki sslemeler ve pencereler [22]

ran geleneksel arlar toplum yaamn kapsayan ve toplumun btn umumi
faaliyetlerini ieren bir mekan olmaktadr. Genel ihtiyalar karlamak amacyla
tasarlanan farkl ar blmleri en iyi ekilde ilev yapmaktadr. ar paralarnn tam
bir btn oluturmas bu ekildedir:
1. Depo ve bakm alanlar, Sara, Kervansaray
2. retim alanlar, Dalan (koridor)
3. Ticari alanlar, Time, Han, Arasta
4. Dini alanlar, Cami, Medrese
5. Hizmet veren alanlar, Hamam, Su deposu
6. letiim ve Sosyal ihtiyalarn karlayan alanlar,aesug, Meydan [23]
ran arlarnn temel eleri aada verilmektedir:

14

3.1.1. Arasta
Arasta veya ana gei yolu, uzun bir koridor eklindedir ve dkkanlar her iki taraftan bu
koridora bakmaktalar.(Resim 3.2) Arastann merkezi ve kalabalk ksmlar genelde
dkkanlara ve ara dallar zanaatkrlara ait olmaktadr.
arlar, arasta araclyla bir btn oluturmaktadr. Arastalar ana ve ara yol olarak
ikiye ayrlmaktadrlar. Ara arastalar genel ve gnlk kullanlan mallarn satld, ana
arastalar ise belirli grup mallarnn satld blmleri iermektedir. Arastalar genelde
tula, ahap ve ta malzemelerinden yaplmtr.
Eski tarihlerde bu arastalar kentin merkezini sur kaplarna balamakla nemli rol
oynamaktalarm. Kentin nemli ticari veya hizmet veren yaplarnn giri kaplarndan
biri arastalara almaktadr. Byk kentlerin arastalarnn kapal ve hareketli blmlerinin
uzunluu 200-500 metre ve eni yaklak 4-6 metre olmaktadr. Arastalarn en nemli
zellikleri tek katl olup ve yerleim blgesine direkt almamalardr. [22]

Resim 3.2. Arastadan grnm [24]

15

Arastalarda iklim koullarna bal olarak havalandrma ve aydnlatma asndan tepede

veya yan yzeylerde yerletirilen pencerelerle karlamaktayz. rann drt ikliminde
Ilman iklim (Hazar denizin gney sahilleri) , Scak ve nemli iklim(Fars krfezinin kuzey
sahilleri), souk ve kuru iklim ve scak ve kuru iklim, hava koullarn yeterli konfora
dren ranllar, bina tiplerinde deiik formlar kullanmlar ve bu ekilde sert hava
koullar ve gne nlarnn kontroln salamlardr.(ekil 3.4, 3.5, 3.6 ve 3.7)

(a)

(b)

ekil 3.4. Fars krfezinin kuzey sahilleri, rnein Siraf kentinde bir arasta [21,25]

(a)

(b)

ekil 3.5. Hazar denizin gney sahilleri Ilman, rnein Rat kentinde bir arasta [21,26]

(a)

(b)

ekil 3.6. Scak ve kuru iklim, rnein Shiraz kentinde bir arasta [21,27]

16

(a)

(b)

ekil 3.7. Souk ve kuru iklim, rnein Hemeda kentinde bir arasta [21,28]
3.1.2. Sara(Han)
Kent iinde, zellikle ar alanlarnda yerleen kervansaraylar, kentin ekonomik
durumunun iyi olduunun ve al-veri iinin zenginliini gstermektedir. Hanlar imdiki
pasajlar gibi ilev yapp ve ticari alanlarn bymesine yardmc olarak arastalarn snrl
olanaklarn arttrmaktadr. Saralar ortada bir avlu ve onu evreleyen tek ve ya iki katl
dkkanlar ve ofislerle tamamlanmaktadr.(Resim 3.3, 3.4) Saralarn deiik yerleim
tipleri koridor, eyvan ve veranda formlar dikkat ekmektedir. Hanlar mallarn depolanma
ve toptan sat ve tacirlerin dinlenme mekanlarn salamaktadr. lk kat dkkanlarda
genelde mal sergilemesi ve st katta byk ticari firmalarn ubesi, ofisler, mal deposu ve
bazen ksa sreli dinleme odalar bulunmaktadr.

Resim 3.3. irazda bir sara grnm [29]

Resim 3.4. Tebriz kentinde Emir

Saras [30]

17

3.1.3. Time
Tahran ve sfahan ehirlerinde 2 veya 3 katl st kapal bir byk alan olarak ve Tebriz
ve baka ehirlerde iki taraftan kapatlabilen ksa, enli, st kapal ve tek kattan fazla olan
arasta olarak tanmlanmaktadr. Time tasarm, Safeviler dneminden sonra yaygn
olmaya balam olan bu ar tipi, 3 zellikle tannmaktadr:
1. Yaygn bir tip olarak iki katl st kapal kare veya dikdrtgen eklinde, Tebriz
Muzaffariye Timesi, sfahan Antikaclar Timesi
2. Sara yapsna benzer iki katl st ak alan (st ak olmasna ramen timelerde
yaplan ilevleri kapsyarak hanlardan farklln korumaktadr), sfahan Nebi Timesi
3. Tek katl, st ak veya kapal, sfahan Saadet Timesi
Mimari bakmndan tam ve bir btn oluturma, timelerin en belirgin zelliidir. En
byk ve en gzel rnekler Kaan kentinde Emin Timesi ve Kum kentinde Byk
Timedir. Resim 3.5 ve 3.6da grnd zere bu iki timenin klklar ve tavan
sslemeleri dikkat ekicidir.

Resim 3.5. Kerman kentinin

Emin Timesi [31]

Resim 3.6. Kum kentinin Byk Timesi [32]

18

Timelerin genel zellii; mimari tipi, gzel tasarmlar ve sslemeler, st kapal olams,
tek eit mal sat ve bazen depolarnn olmamas ve bu nedenle daha sakin ve sessiz
ortamn olumasdr. [33]
Timelerin kaplar kapand iin daha gvenlidirler, bu yzden kymetli mallar bu
blmde toplanmtr. klim koullar bu tip arlarn yaplarnda nemli rol
oynamaktadr. Scak ve souk blgelerde byk kubbeli ve kemerli, scak blgelerde
daha geni ve yksek kubbeli, yamurlu blgelerde st ak, sadece dkknlarn st ve
nn rten saakl ve lman blgelerde dz atl ve daha kk alanl ekilde ina
edilmitir.
randaki timelerin byk blm Trk arastal bedesten tipi olarak grnmektedir.
Trk bedestenleri ile kyaslandnda daha geometrik ekilli ve daha ok aydnlatma
elemanna sahip olduklar dikkat ekicidir.
ekil 3.8, 3.9 ve 3.10 Tebriz kentinin eitli geometrik timelerin plan ve grnm
gstererek bu konu kantlanmaktadr.

(a)

(b)

ekil 3.8. Tebrizde Haj eih Kazim Timesinin plan ve grnm [22]

19

(a)

(b)

ekil 3.9. Tebrizde Haj Safar Ali Timesinin plan ve grnm [22]

(a)

(b)

ekil 3.10. Tebrizde Malek Timesinin plan ve grnm [22]

3.1.4. Meydan
ar ilemlerinin bir ksm kendi iinde veya erevesinde yerletirilen ak alanlardan
olumutur. Bu tr meydanlarn en grkemlisi sfahanda Neg-i-Jahan meydan ve
Kermanda Ganj Ali Khan meydandr.(Bkz. ekil 3.11, Resim 3.7) Bu meydanlar
arlarla bir btn oluturup ve arnn ayrlamaz bir paras haline gelmitir. Tebriz,
Gazvin ve iraz gibi ehirlerde bo alan eksiklii nedeni ile ar tesisat bu alanlarda
yerletirilmitir.

20

Ganj Ali Khan Klliyesi

ekil 3.11. Ganj Ali Khan meydan [34]

Resim 3.7. Neg-i-Jahan

meydan [35]

3.1.5. arsug
ki ana arastann kesiminden oluan muhteem ticari imkanlar sunan mekan olarak
tanmlanmaktadr. arsug aslnda ahar, drt anlamnda ve sug veya su sokak anlamnn
birleiminden olumutur. arsuglar arasta kesimlerinden baka arnn en nemli
arastas ile Sara, Cami veya Medrese gibi nemli mekanlarn giri kapsnn nndede yer
almaktadr. [33]
ar kompleksinde yer alan arsuglar deiik arastalar birbirine balamaktan ziyade
arasta grnn, boyutunu ve doal aydnlatmasn dzenlemektedirler.
Genelde sekizgen olan arsuglar ok gzel sslemelerle tasarlanp ve her kenarna
dkkanlar yerlemitir. sfahan, Kerman ve Lar arsuglar en gzel rneklerdir.(Resim
3.8) Trk arlarnda olan dua kubbesi ile karlaabilmektedir.

21

Resim 3.8. Lar kentinde bir arsug [36]

3.1.6. Dalan
Dalan koridor anlamnda bir ara arasta trdr ve iki kapyla dier arastalardan
ayrlmakta

ve

akamlar

kapanmaktadr.

Dalanlar

genelde

Sara

(Han)

veya

kervansaraylarn giriinde yer almaktadr.(Resim 3.9) Byk arlarda gei roln

oynayan dalanlar yerleim olarak ikinci seviyede yer almaktadr ve ana arastalardan daha
az canlla sahiptir. Tahran Melek Dalan ve Tebriz Mitgal Dalan hayatna devam
eden gzel rneklerdendir. [33]

Resim 3.9. Dalandan grnnm [37]

22

3.2. Trkiyedeki arlarn Snflandrmas

ar szc, Farsa drt anlamna gelen ahar ve sokak anlamn tayan su
szcklerinin birlikte kullanlmas sonucunda ortaya km, dkknlardan oluan,
alveri eyleminin gerekletirildii meknlar olarak tanmlanmtr. [16]
Trkiye ehirlerinde ar, sokann st ak ya da kapal dkknlar topluluu ile
hanlardan meydana gelir, rnein stanbul msr ars.(ekil 3.12) Bedesten arnn
merkezini tekil eder. Deerli mallarn satnn yapld dkknlar genellikle bedesten
evresinde younlar. Bu dkknlardan sonra ticaret hanlar ticaret blgesini evreler ve
bu ekilde bir btnlk yaratr.

ekil 3.12. stanbul ars [38]

M.Cezar Trk arlarn 3 blmde snflandrmtr:
1. Kapal arlar
2. Arastalar
3. Bedestenler

23

3.2.1. Kapal arlar

Srekli alveri yerleri olan arlarda dkkanlarn nndeki sokaklarn stnn
rtlmesi yakc scaktan korunma amacyla yaplmtr. Byle bir gereksinme, hem ok
uzun sren scak gnlerde ve uzun sert k gnlerinde hem de bol gneli gkyzne
sahip olan lkelerde ortaya kmtr. Kapal arlar Arap, Trkiye ve ran lkelerinde
iklim zelliklerinden kaynaklanan blgesel bir tarzda tasarlanmas kanlmazdr. [16]
ekil 3.13 ve 3.14te grnd zere Edirne arsnn plan ve kesitleri bu dnceyi
dorulanmaktadr.

ekil 3.13. Edirne arsnn planlar [38]

(a)

ekil 3.14. Edirne arsnn kesitleri [38]

(b)

24

Trkiyenin ou ehirlerinde tarihi Kapal arlar bulunmaktadr, rnein stanbul

kapalar blgesi, Kayseri kapalars.(Resim 3.10) Bunlar arlkl olarak Osmanl
devrinde yaplmlardr. Kapal arlarn aydnlatmas, tonoz rtsnn dey
pencereleri ile gerekletirilmektedir.(Resim 3.11)

Resim 3.10. stanbul kapalars [39]

Resim 3.11. stanbul kapalarsnn

aydnlatmas [39]

ar yollar zerindeki tonozlar genellikle beik tonozdur. stanbul kapalar blgesi

Trkiyenin en iddial ve zamanmza dek niteliini kayp etmeden hayatna devam eden
Kapal arlardandr. Bursa kapalarsnn bulunduu yer, Bursa arsnn en eski
blmdr.(Resim 3.12)

Resim 3.12. Bursa kapalars [40]

25

3.2.2. Arastalar
Baz kaynaklarda arasta szcnn Farsa sslemek anlamna gelen arasten
szcnden alndn, mimari yaplarn stn rten ssl saak anlamna gelen
arastak szcn kullanlarak bu yaplara arastadenildii bildirmektedir. [41]
Yapsal olarak ele alndnda arasta, karlkl dkkn sralarndan oluan, ortas tonozla
rtl, kimi zaman da st ak braklan yaplardr.(Resim 3.13) inden youn olarak
kullanlan bir yolun getii veya arastann bu yolun zerine yapld aktarlmaktadr.
[42] Arastalar genelde tek katl olarak tannmlar fakat Beypazar arastas ift katl yaps
ile bir zt rnektir.

Resim 3.13. stanbulda bir ar arastas [43]

ekil 3.15 ve 3.16a bakldnda arastalarn iki eit olduu, bir eksen zerine ve
karlkl dizilen dkkanlar, saptanmtr.

ekil 3.15. Bir eksen zerinde dizilmi dkkanlarn oluturduu arasta emas [44]

26

ekil 3.16. Karlkl dizilmi dkkan sralarndan oluan arasta emas [44]
Kagir arastalar dkkanlarnda genellikle tonoz rt tercih edilmitir. Arasta dkknlar
rtsnde kubbeye yer verildii de olmutur. Arasta sokann st ounlukla
kapatlm, rtsn ise genellikle beik tonoz tekil etmitir.(Resim 3.14)
Ahap dkknlardan oluan arastalarda ise sokan stnn ak braklmas tercih
edilmitir. Baz tarihi arlarda ak arastalarn st sonradan eklenen saaklarla
kapatlmtr, rnein Bursa Tuzpazar.(Resim 3.15) Arastalar klk veya dey
pencerelerle aydnlatlrlar.

Resim 3.14. Bursa ars [40]

Resim 3.15. Bursa Tuzpazar [40]

27

stanbul Msr ars, arasta dzeninde (L) eklinde ta ve tula sralar ile yaplm,
klasik sluplu ar binasdr.(ekil 3.17) Resim 3.16de grnd zere ortadaki
sokann st kemerli ve tonozludur.

ekil 3.17. stanbul msr ars plan [43]

Resim 3.16. stanbul msr ars [45]

28

Trk arastalarnda yer alan dua kubbesi dier kubbelere gre daha yksek, stunlu, ssl
ve bol pencereli olmak zere dikkat ekmektedir, rnein Edirne Selimiye arastas dua
kubbesi.(ekil 3.18)

ekil 3.18. Edirne Selimiye ars ve dua kubbesi [38]

3.3.3. Bedestenler
Bedesten szc, arnn kuma sat blmn zel olarak adlandrma eiliminden
domutur. Kuma kymetli mal olduu iin toplu eklinde bir araya gelmeleri ve sokak
zerindeki dkknlardan daha salam ve daha gvenli sat yerlerine kavumak iin ilk
bedestenler yaplmtr. Resim 3.17de grld zere bedesten yaps tamamen da
doru kapaldr ve sadece kap araclyla d ortama balanmaktadr.

Resim 3.17. Trkiyede bir bedesten [39]

29

Bedestenlerin balca yapsal zellikleri; salam malzemeden yaplmas, giri ve k

iin tek kapsnn bulunmas, ortada revakl aklk olmas, dkkanlarn revaklarn hemen
gerisinde sralanmasdr.
Genel olarak ince uzun, dikdrtgen planl olarak grlen bedesten yaplar(ekil 3.19),
Doruya (1995) gre, silah, kuma, deerli eya gibi mallarn satld, st rtl,
korunakl kgir arlara verilen bir isimdir. [16]

ekil 3.19. Tipik bir bedestenin ematik gsterimi [44]

Trk ehrinde ticaret alan; bedesten, bunun evresinde dkknlar ve hanlar
topluluundan oluuyordu. ehrin byk durumuna gre, kk ar paralar
birbirinden farkl yerlerde teekkl edebilirdi. Ancak, asl ar, ticaretin en youn ve
hareketli blm bedesten evresinde toplanrd. Trkiyenin ilk bedesten rnei
Beyehir Bedestenidir.(ekil 3.20, Resim 3.18) [16]

ekil 3.20. Beyehir bedesteninin plan [16]

Resim 3.18. Beyehir bedestenini

grnm [46]

30

Trkiyede deiik blgelerde eitli bedesten trleri ile karlamaktayz. Mustafa Cezar
bedestenleri aadaki gibi snflandrmaktadr. [16]
Mahzenli bedestenler
Osmanl bedestenlerinin en eskileri mahzenli bedestenlerdir. Bursa, Edirne, stanbul Eski
bedesteni ve Bursa bedesteni bu tip yaplardr. Mahzenli bedestenler ticari bakmdan
zengin olan byk ehirlerde yer almaktadr.
Bursa bedesteni
Yldrm Bayazid tarafndan yaptrlan en eski bedestenlerdendir. Dikdrtgen planda, drt
kapl, 14 kubbeli, drt ynnde dta dkknlar olan bir yapdr.(ekil 3.21) Bursa
arsnda dkknlarn bedesten kaplarna paralel ekilde ina edilmi, bu biim daha
baka ehirlerde de uygulama alan bulmutur.
Bursa bedesteni Beyehir bedesteninden rnek alnarak yaplmtr; ancak k sorununun
daha farkl ekilde ele alnm olmas, beden duvarlarnn ykseltilerek ite daha ferahlk,
dta ise dkkn rtleriyle kubbeli blm arasnda kademelenmede daha dengeli bir
ahenk salanmas bakmndan, mimarlk asndan bedesten yaplarnda biraz daha
gelimiliin rneini vermektedir. [16]

(a)

ekil 3.21. Bursa bedesteni plan ve evre dkkanlar [40]

(b)

31

Bedestenin iindeki dkknlarn ilevi d dkkanlardan tamamen farkldr. Tek bir at

altnda, daha yerinde bir tanmlama ile tek yap nitesinde hem bedesten hem de
dkknlar bulunmaktadr ve bylece birden fazla amal yap tr sunmaktadr.
Dta dkkanl bedestenler
Bu tip bedestenler ite mahzen yada dkkan eklinde hi bir blmesi olmayan i mekan
ile

dta

dkkanlardan

olumaktadr.

Dta

dkkanl

bedestenler

grubunda

Manisa,Tekirda, Serez bedestenleri rnek olarak verilmektedir.(Bkz. ekil 3.22)

ekil 3.22. Serez bedesteni plan [16]

ekil 3.23. Serez bedesteni cepheler [16]

Arasta bedestenler
Bu tip bedestenlerin plan arasta dzeyinde yaplmlar. Arasta dzenindeki bedestenlerin
iki, drt kapl olanlar vardr. Bu bedestenlere girecek rnekler arasnda Ktahya,
Nide, Adana, Afyonkarahisar, Gaziantep bedestenlerini sayabiliriz.(ekil 3.23) [16]

ekil 3.24. Nide bedesteninin plan [22]

32

(a)

(b)

ekil 3.25. Nide bedesteninin plan, kesit ve grnm [22,47]

Arastal bedestenler
Bedestenlerin bazlar arasta dzeninde bir ar ile birlikte planlanmtr. Bu tr
bedestenler, arasta, ya bedestenin etrafn epevre evirmekte, ya da bir ya da iki
yannda yer almaktadr. [16]
Bu tip bedestenler hem arasta hem de bedesten eklinde ar blmnden oluan bir
mimari nitedir. Bu konuda esas dikkati ekilmesi gereken nokta, btn bunlarn
beraberce planlanp uygulama alanna konmasdr. [16]
Bu tr bedestenlerin en nemli rnekleri Ankara Mahmud Paa bedesteni, Tokat
bedesteni, Vezirkpr bedesteni verilmektedir.(ekil 3.24, 3.25)

ekil 3.26. Ankara Mahmud Paa bedesteninin plan [39]

33

ekil 3.27. Ankara Mahmud Paa bedesteninin kesiti [16]

Kat bedestenleri
Baz bedestenlerin bamsz bir yap halinde ina edilmeyip, bir binann bir katnn
bedesten olarak kullanlmasn amalayacak ekilde planland grlmektedir.

Kat

bedestenleri iin rnek olarak Erzurum, bir hann st katnda ve Bor bedesteni,bir
caminin alt katnda yerlemektedir.(ekil 3.26, 3.27)

(a)

(b)

ekil 3.28. Erzurum Rstem Paa bedesteninin kat planlar [38]

(a)

(b)

ekil 3.29. Erzurum Rstem Paa bedesteninin kesitleri [38]

34

Sade bedestenler
Bu tip bedestenler tek hacimden ibaret yaplmtr ve kk ehirlerde daha yaygndr.
lerinde mahzen veya dkkn bulunmad gibi dnda da dkkan yoktur. Dier
bedestenlerden daha kk ve dikdrtgen veya kare eklinde grnmektedir. ounlukla
rts kubbe veya tonozdur. Bergama ve Gelibolu ve Bayburt bedestenleri rnek olarak
verilmektedir.(ekil 3.30)

ekil 3.30. Gelibolu bedesteni plan ve kesiti [16]

35

Bu blmde aklanan ran ve Trkiye arlar snflandrmalarna ematik olarak

bakarsak;

ran tarihi arlar

Arasta

Sara

Time

Meydan

arsug

Dalan

Trkiye tarihi arlar

Kapal arlar

Arastalar
Mahzenli

Olarak zetleyebiliriz.

Dta dkkanl

Bedestenler
Arasta

Arastal

Kat

Sade

36

4. TARH ARILARDA AYDINLATMA

nsan ile evresi arasndaki algsal ilikiler btnnn %95 gibi byk bir blmn,
grsel alglama oluturur. Grsel alglamann koulu ise aydnlatmadr. Bu bakmdan
insanlarn iinde yaad ak yada kapal tm mekanlar, iyi grme koullarnn
salanmas amacyla aydnlatlmaldr. [48]
Her yapnn ve her yap blmnn tr ile ilgili, kendine zg mimari zellikleri vardr.
rnein, yap tr olan arlar bnyelerinde kavaklarda iermektedirler. Bu kavaklar,
bir yn deime mekan olduklar iin zel tasarma ihtiyalar vardr. Daha yksek ve
aydnlatma asndan daha byk klklara sahip olmas bu alann tasarm
ilkelerindendir. Bu nedenle her mekanda zel yerletirilen aydnlatma elemanlar,
yaplarn ilev ve mimari zelliklerinin vurgulanmas asndan, byk nem tar.
Bir tarihi arda aydnlatma amalar:

kullanclara grsel adan konforlu ortamlar sunmak,

yapnn mimari zelliklerini vurgulamak, deiik ilevli yap blmlerine kolay

ulamay salamak,

kullanclara yol gstererek, yapnn deiik blmlerine kolay ulamay salamak,

kullanclar belirli dorultulara ynlendirmek,

i mimariye katkda bulunmak vb.

olarak zetlenebilir. [49]

4.1.Genel Aydnlatma
4.1.1. Doal aydnlatma
Gndz boyunca kullanlan arlar, alma saatleri arasnda gn araclyla
aydnlatlmtr.

37

Tek veya ift katl olan arlar bitiik nizamda yapldklar iin darya doru tamamen
kapal olmakta ve sadece kaplarla balant kurma imkann salamaktadrlar. Bu yzden
arlar tamamen klk veya en st kotta olan dey pencerelerle aydnlatlmaktadrlar.
klim zelliklerine bal olarak pencerelerin boyutlar deimektedir, rnein, scak
blgelerde daha byk aklklar hem havalandrma ve hem de aydnlatma grevini ve
souk blgelerde i ortam dardaki sert hava koullarndan korumak amac ile kk
aklklar tasarlanmtr. Scak ve nemli blgelerde ise havalandrma n plana km ve
dier blgeler gibi dzenli aralkla tepe pencereleri kullanlmamaktadr.
In bina iinde izledii yola ve tasarm ltlerine bal olarak, arlarda gnn
etkileyen tasarm deikenleri yle sralanabilir:

ar tipi

ar geometrisi
- En/boy oran
- Ykseklik/en oran
- Kesitin biimi

ar yzeyleri
- Duvar yzeylerinin yanstma katsays
- Blc duvar aklklar
- Zemin yzeyi yanstma katsays

at
- at rtsnn strktr
- Camn zellikleri

mekanlar
- mekan boyutlar
- mekanlarda yzey yanstma katsays
- mekan aklklarnda kullanlan camn zellikleri

Ynlendirme [50]

38

4.1.2. Aydnlatma dzeyi

Aydnlk dzeyinin seimine, hem mteri hem maaza personelinin yararna olacak
biimde zen gsterilmelidir. Genel aydnlatmayla birlikte blgelik aydnlatma da
yaplan mekanlarda, genel aydnlatmayla retilen aydnlk seviyesi, normalde gerekenden
daha dk olmaldr. [51]
izelge 4.1. Sat Alanlar ve Yardmc Alanlar in nerilen Aydnlk Dzeyleri [52]
lev
Sirklasyon
alanlar

rn
sergileri
(Vitrinli Dolaplar+
Duvar sergileri)
zel sergiler

Tadilat odalar

Tanm
rnlerin sergilenmesi, deerlerinin
biilmesi ve sat ilemlerinin
yaplmas iin kullanlmayan dolam
alanlar
rnlerin sergilendii, mterinin
rahatlkla gezip, rnleri
inceleyebilecei alanlar
Grsel etkiyi yaratmak ve
etraflarndan ayrlmalarn salamak
iin lokal aydnlatma gerektiren
rnler
Dikme ve tleme ilemlerinin
yapld alanlar

Okuma- Yazma

deme yapmak iin gerekli ilemler

Deneme kabinleri

Son karar vermek amacyla,

mterinin rnleri denedii alanlar

Maaza Vitrinleri
Gndz
Aydnlatmas
Genel
Lokal
Gece
Aydnlatmas
Youn
Blgeleri
Genel
Lokal
kinci Snf
Blgeleri veya
Kasabalar
Genel
Lokal

Younluk

Aydnlk Seviyesi

Dk
Orta

100 lux
200 lux

Yksek
Dk
Orta
Yksek

300 lux
300 lux
750 lux
1000 lux

Dk

1500 lux

Orta
Yksek

3000 lux
5000 lux

Dk
Orta
Yksek
Dk
Orta
Yksek
Dk
Orta
Yksek

1000 lux
1500 lux
2000 lux
200-1000 lux
300- 1500 lux
500- 2000 lux
200-1000 lux
300- 1500 lux
500- 2000 lux

2000 lux
10000 lux

2000 lux
10000 lux

1000 lux
5000

39

5. RNEK OLARAK NCELENEN TARH ARILAR

Bu almada randan Tebriz ve Trkiyeden Bursa ehirlerinin tarihi arlarnn doal
aydnlatmasn incelemek iin seilmitir. Bu iki kentin Kapal arlarnn seilme
nedenleri:
1. pek yolu zerinde olmalar
2. Yl boyunca birbirlerine yakn gnna sahip olmalar
3. Tarihi arlarnn yaamna devam etmeleri
4. Birbirine yakn dnemlerde yaplmalar
5. Form benzerlikleri(Arasta Tarz arlar)
6. En/boy/ykseklik orantlar birbirine yakn olmasdr.
Btn bu benzerliklere dayanarak farkl lkelerde deiik yntemlerin uygulanmas ve
iklim koullarna kar mimari formlarnn ekillenmesi dikkate alnarak karlatrma
yaplmtr.
5.1. ran/Tebriz Kapalars
Kent kuruluu Madlar zamanna dayanan Tebriz her zaman ticari deerini korumu ve
siyasi olaylarda nemli rol oynamtr. Tebriz savalar ve ykc depremlerle (1194 hicri
ylnda) yzleip ve defalarca yerle bir olsa da tekrar ayakta durmay baarmtr. Kent
iinde ok grkemli binalar bulunmamasna ramen kapal ar hep canl olmutur.
Safavi dneminde Padiah adaynn yaad kent ve Kafkaz, Grcistan ve Osmanl
hukumetlerine yakn olduu iin kltrel ve ekonomi merkezi olarak gzde olmutur. Bu
nedenle ok sayda yeni arlar, Sara (Han) ve Timeler, ina edilmitir.
Kapal arlar arasnda Tebrizde corafi konumu dolaysi ile ticaretle ilgili yaplar
yaplm ve geni ar formu planlanmtr.(Bkz. ekil 5.1) Tebriz, orta adan beri
Asya, Arap lkeleri, Anadolu ve daha uzak yerlerin ticaret mallarnn depolama ve transit
yeri olmutur. Bu durum, Tebrizin canl ve zellikle ticari adan hareketli bir kent
olmasn salamtr.

40

ekil 5.1.Tebriz kentin tarihi blm [53]

Tebriz kapalars
Tebrizde ar tarihi, rann dier kentleri gibi slamdan sonra kurulan devletlere
balanmakadr. arnn iinde yer alan Ulu Camii Seluklular dnemine aittir ve
arnn temel yaps bu zamandan balamtr. ekil 5.2de grnd zere Tebriz
kapalars kentin gney-dousundan kuzey-batsna giden en nemli yol zerinde
yaplmtr ve zaman srecinde yatay ekseninde bymtr.
Safaviler dneminde arnn kuzey taraf ve Kaar dneminde arnn dousunda
yerleen Saraylar ve kaymakamlk binalar arnn mevcut durumunu oluturmutur.

(a)

(b)

ekil 5.2. Tebriz tarihi arsnn ekillenmesi [23]

(c)

41

ran ve dnyann en byk kapalars olan Tebriz kapalars 13 hektar

byklndedir. Birbiri ile paralel veya dik kesimli olan arastalardan oluun arnn
ana arastalar gney-kuzey ynnde yer almaktadr. Tebriz kapal arsnn en belirgin
zelliklerinden biri her arastann kendine zgn olmas ve sadece bir eit maln
sergilenmesi ile sata sunulmas ve sonu olarak o maln ismini tamasdr, rnein
Ayakkabclar ars, Bakrclar ars v.b.
Tebriz kapalarsnn ok sayda olan hanlar(saralar) ve Timeleri bu arnn ticari
canlln yanstmaktadr. En byk han, Amir Han Amir Saras, 3katl ve kuyumculara
zel bir alandr. Tebriz Timeleri iki formda ina edilmitir, birincisi dikdrtgen arasta
tarznda olan timeler, rnein Haj ayh Timesi ve Mirza efi Timesi dieri ise
merkezi timeler, rnein Haj Safar Ali Timesi.
Tebriz ars souk iklimden dolay st kapal dokuya sahiptir. arnn ou yaplar
iki veya katldr ve arastalarn ykseklii genelde az (en ok 6 metre) ve eni 4-5
metredir. atda yerleen kk ve srekli tekrarlanan aklklar arnn doal
aydnlatmasn salamaktadrlar.
Tebriz arsnn yap malzemesi genelde tuladandr ve btn sslemelerde krmz tula
ile beyaz derzlerden yaplmtr. Bu da arnn zgn yann oluturmaktadr
Muzaffariye ars
Tebrizde Muzafferiye ars bir Time tipidir ve Tebriz kapalarsnn en geni
tonozuna sahiptir.(Bkz. ekil 5.3) ki kattan oluan bu yap toplam 52 dkkan
barndrmaktadr. Bu dkkanlarn tamamnda hal ticareti yaplmakta ve arka
blmlerinde ipek, yn ve ip depolanmaktadr.
18.yzylda, Kaar zamannda yaplan bu arastal bedesten, uzun dikdrtgen planl ve 13
paral tonozdan olumutur. Tonozu tayan sivri kemerlerden ortada bulunanlar daha
yksek ve daha ssldr. Yap boyunca 3 byk tepe kl bu blm gndz boyunca
herhangi bir yapay aydnlatmaya ihtiya duymadan aydnlatmaktadr.(Bkz. Resim 5.1)

42

ekil 5.3. Muzaffariye arsnn grnm [22]

Resim 5.1. Muzaffariye arsnn

klklar

Bu aklklar timenin ba, ortas ve sonunu dzenli bir ekilde aydnlatp ve yayalarn
hareketini ynlendirmektedir.(Resim 5.2) Bu klklar orjinalinde ak veya camla kapal
olmalarna dair kesin bir bilgi yoktur. Emniyet asndan her zaman eitilmi kpekler
arnn atsnda bulunmaktadrlar. Dkkanlar yaya yolunun iki tarafnda yerlemitir
ve bodrum katnda byk ve kk depolar mevcuttur. Muzaffariye timesinin btn i
alan krmz tula ve beyaz derzlerle kaplanmtr ve aklklardan gelen klarla bir
kontrast oluturmaktadr.(Resim 5.3)

Resim 5.2. Muzaffariye arsnn

aydnlatmas

Resim 5.3. Muzaffariye arsnn giri sslemeleri

43

5.2. Trkiye/Bursa Kapal arlar

stanbul'un fethinden nceki Osmanl bakentlerinden olan Bursa, byyp gelimesi
ancak ve ancak Trklere bal bir ehirdir. Bursa ve evresi, ok eski yllardan bu yana
byk kltrlerin beii olmutur. Hitit, Lidya, Frigya, Roma, Bizans, Seluklu ve
Osmanl kltrleri blgede izlerini brakmtr. ..IV. yzylda blgede kurulan Bithynia
devleti, daha sonra bir Roma ve Bizans ili olarak Osmanl'ya kadar varln
srdrmtr. [40]
Bursa kapalars
Bursa ars, ehir ele geirildii zaman bo olan bir alanda kurulmutur. Bursa ars,
Trk ehrinde arnn konumu sorununun nasl bir zme ulatrldn, deiik trdeki
ticaret yaplarnn birbirlerini tamamlayarak nasl bir kaynama iinde olduklarn, ticaret
yaps nitelii tamayan dier yaplarn ise, ar evresinde nasl bir yerletirme
dzenine tbi tutulduunu sergileyen en dikkate deer rneklerdendir. Bursa ars,
kalenin dousunda, surdan dz izgi ile 250 metre mesafede kurulmaya balanmtr. [55]

ekil 5.4. Bursa mahalleleri [55]

44

ar zamanla byynce, douya doru surla mesafesi fazlalarken batda da sura iyice
yaklamtr. Bursa'da ar kurulan alan kaleye yaknlkla gvenceyi, toporafik ynden
uygun arazi olma esini, ehrin gelime durumu asndan ise, merkezi alan olma
zelliini sinesinde toplayan bir yerdir. ekil 5.4de grnd zere Bursa kapalars
mahallelerle evrelenmi ve bu da arnn gvenliliini daha ok salamtr. Bursa
arnn, ehir iin asl zgn niteliini Yldrm Bayezid zamannda kazand
anlalyor. Zira Yldrm Bayezid'in ina ettirdii bedesten ile deta arnn odak noktas
belirginlie kavumutur.
Orhan Gazi tarafndan yaptrlan Emir han bugn Kapalar olan ksma almaktadr.
Bursa ars, kukusuz bir hamlede biimlenmi deildir. Ama, arnn, ehrin merkezi
blmnde, sokaklarnn st ak ya da kapal dkkanlar ile Bedesten ve hanlar
grubundan meydana gelii, gerekten hzl saylacak bir gelime seyri gstermitir. Bursa
bakent olmaktan ktktan uzun yllar sonra bile, Bursa canlln srdrlebilmesi iin,
han ve dkkn saysnn artrlmas almalar srmtr. [54]

ekil 5.5. Bursa ar yerleimi [54]

45

1862 de izilmi olan plan Uluda'n eteinde dou-bat istikametinde uzunlamasna bir
kurulu ve gelime izlemi olan Bursa'nn ars da, ehrin btn orannda olmasa bile
uzunluu eninden fazla ekilde bir biimlenmeye uramtr.(Bkz. ekil 5.5)
Bu biimlenmede balangta ana izgiyi Uzunar ve Kapalar'nn bulunduu
sokan tekil ettii anlalyor. Bedesten bu izgide bir deiiklik yapamamaktadr.
Bedestenin gney tarafnda Emir han nnde Kapalar'nn uzanmasna karlk,
bedestenin gney tarafnda bir ka dkkn srasndan sonra daha kk bir kapalar
nitelii tayan Sipahi ars, Gelincik ars ve dier arlar teekkl etmitir. [54]
vaz Paa ars
vaz Paa ars Cumhuriyet Caddesi zeri ve Bursa arsnn dou-bat aksnda
yerlemitir. Bursann en enli arastas olarak tanmlanan bu ar, tek katl ve beik
tonozludur ve toplam 23 adet dkkan iermektedir.(Bkz. Resim 5.4) Bu dkkanlar
genelde mobilya ve aksesuar zerinde sat yapmaktadr. XV.yzyln ikinci yarsnda
Osmanl dneminde dz bir arasta ekilnde, uzun ve dikdrtgen planl olarak
tasarlanmtr.
ar uzunluu boyunca yksek yan yzeylerde yerleen toplam 22 pencere ve arnn
faaliyet saatlerinde sokaa alan kap araclyla aydnlatlmaktadr. Giri kapdan gelen
aydnlk seviyesi her ne kadar yksek olsada pencereler ar aydnlatmasnda nemli rol
oynamaktadr.
Dkkanlar arnn iki tarafnda yerlemitir. vaz paa arsnn i kaplama malzemeleri
demeden 2.5metre ykseklikte kahve renkte ta ve st ksmlar ve tavan beyaz
svadandr.(Bkz. Resim 5.5) Tavann beyaz renkte olmas i ortamn aydnlatmasnda
byk pay vardr.

46

Resim 5.4. vaz Paa arsndan grnm

Resim 5.5. vaz Paa arsnn pencereleri

Gelincik ars
Gelincik ars Bursann en eski arlarndan ve dou-bat aksnda uzanan tek katl bir
arastadr. Bu ar 5 kubbelidir ve toplam 22 adet dkkan kapsamaktadr. Bu
dkkanlarda genelde mobilya ve aksesuar ve ocuk oda takm sat yapmaktadr.
XV.yzylnda Osmanl dneminde dz bir arasta eklinde, dikdrtgen planl olarak
tasarlanmtr.(Resim 5.6)

47

ar uzunluu boyunca 5metrelik ykseklikte yan yzeylerde ve tonozlarn tam

ortasnda

yer

alan

toplam

12

pencere

ortamn

doal

aydnlatmasn

gerekletirmektedir.(Resim 5.7) Pencereleri dardan kaplayan ahap ereveler,

kepenekler, binann iine giren gnn engellemektedir. Buna ek olarak sergilenen
eyalarda gune nlarnn nn kapatmaktadr.
Dkkanlar arnn iki tarafnda dzenli olarak yerlemiler. Gelincik arsnn yan
yzeyleri kahve renkli tatr ve kubbeler beyaz svayla kapatlmtr. Tavann beyaz
renkte olmas i ortamn aydnlatmasnda byk pay vardr.

Resim 5.6. Gelincik arsndan grnm

Resim 5.7. Gelincik arsnn

pencereleri

Yorganclar ars
Yorganclar ars Bursann eski arlarndan ve kapalarnn en nemli gney giriini
kapsamaktadr. Tek katl olan bu arasta beik tonozludur.(Bkz. Resim 5.8) arnn iki
tarafnda yerleen dkkanlar genelde yorgan, havlu ve kuma sat yaplmaktadr.
XV.yzyla ve Osmanl dnemine ait olan bu yap uzun ve dikdrtgen planldr.

48

ar uzunluu boyunca yan yzeylerden ve tonozlarn tam ortasnda yer alan

pencerelerle (Resim 5.9) ve giri kap ve onun stndeki pencere ile aydnlatlmaktadr.
Baz pencereler yangndan sonra yaplan inaatlarda belli olmayan nedenlerle
kapatlmtr.
Pencereler i ortamn aydnlatmas iin yeterli olmamakta ve ar yapay aydnlatmaya
ihtiya duymaktadr. Yorganclar arsnn yan yzeyleri dkkan vitrinleri ile
kapatlmtr, tavan ise beyaz svaldr.

Resim 5.8. Yorganclar ars

Resim 5.9. Yorganclar arsnn

pencereleri

49

Bu blmde tez iinde incelenecek tarihi arlar ve zelikleri aadaki gibi

belirtilmitir.
izelge 5.1. ncelenecek tarihi arlarn zellikleri
Tarihi ar

zellikler

Muzaffariye ars- Tebriz

Kaar dneminde yaplm

Gney-kuzey aksnda
Time tipidir
ki kattl
Uzun dikdrtgen planl ve 13 paral tonozdan olumutur.
52 adet dkkan
3 byk tepe kl, 2 giri kapnn stnde olan dey
pencereler, 24 dey pencere
Kaplama malzemesi krmz tula ve beyaz derzlerle

vaz Paa ars-Bursa

Osmanl dneminde yaplm

Dou-bat aksnda
Bursann eni en fazla olan arastas
Tek katl ve Beik tonozludur
Uzun ve dikdrtgen planl
23 adet dkkan
22 dey pencere
Kaplama malzemeleri ta ve beyaz svadandr

Gelincik ars-Bursa

Yorganclar ars-Bursa

Osmanl dneminde yaplm

Dou-bat aksnda
Tek katl bir dz arastadr.
Dikdrtgen planl olarak ve 5 kubbelidir
22 adet dkkan
12 dey pencere
Pencereleri dardan ebeke ilenmi
Kaplama malzemeleri kahve renkli talar ve beyaz svadandr
Osmanl dneminde yaplm
Gney-kuzey aksnda
Tek katl ve Beik tonozlu
Uzun dikdrtgen planl
7 adet Dkkan
4 dey pencere
Kaplama malzemeleri vitrinler ve beyaz svadandr

50

6. ARILARIN DOAL AYDINLATMA LM VE DEERLENDRMES

6.1. Muzaffariye ars-Tebriz
6.1.1. Yerleim
Tebriz Kapalar blgesinde bulunan bu ar, kuzey-gney aksnda, Yeni Haj Hssein
Hannn gneyinde, Gandiler arsnn batsnda ve Bademilar arsnn kuzeyinde
yer almaktadr ve iki byk ahap kapnn aracyla arsnn dier arastalarna
balanmaktadr.(ekil 6.1)
Muzaffariye ars, XVIII.yzylnda Nasereddin ah-e-Kaar dneminde, Haj eyh
Cafar Gazvini tarafndan yaptrlm olup, mimar Bala Kazim mimarbadr.
Bina, bodrumu da olan iki katl bir yapdr. Zemin kat ve birinci kat toplu sata zel
ofisler olarak, bodrum kat ise depo ve tadilat ilemleri iin kullanmaktadr.

Muzaffariye ars

ekil 6.1. Muzaffariye arsnn Tebriz Ticaret Merkezinde konumu [56]

51

Mimari olarak ran geleneksel ar tipleri gibi ortada geni bir hol ve iki tarafta
dkkanlardan olumaktadr.(Resim 6.1) Orta hol hem dier arlara gei alan ve hem
sata koyulan malzemelerin sergi alan olarak grev yapmaktadr. st kat genelde ofisler
ve toplu sat dkkanlar (Hcre) olarak ilev yapmaktadr.

Resim 6.1. Muzaffariye ars i grnm

arnn iki giri kaps mevcuttur, biri Gzbesti arsna (Resim 6.2.a) dieriyse
Talslar arsna (Resim 6.2.b) almaktadr.

(a)

Resim 6.2. Muzaffariye ars girileri

(b)

52

Muzaffariye arsnn boyutlar 67m x 10m x 14m(e/b/y) dir. at uzun dikdrtgen planl
olup malzemesi dolu tula olan sivri tonozla rtlmtr.(ekil 6.2, 6.3, 6.4 ve 6.5) Yan
yzeylerde 26 pencere ve sivri kemerlerin aralarnda 3 adet klk ve giri kaplarn st
blmnde birer pencere, toplam 31 pencere ile i ortamn doal aydnlatmas
gereklemektedir.

ekil 6.2. Muzaffariye arsnn Bodrum Kat plan

ekil 6.3. Muzaffariye arsnn Zemin Kat plan

53

Uzunlamasna duvarlardaki pencereler demeden 10.5metre ykseklikte ve 4.8metre

aralklarla yerletirilmi ve boyutlar 0.85 x 1.3m olup, duvar kalnlndan kaynaklanan
yaklak 0.66metre derinlie sahiptirler.(Bkz. ekil 6.6, 6.7 ve 6.8) atda yer alan
klklarn ap 2.4mdir. Giri kaplarn st ksmnda yerleen pencereler ise 0.9 x 1.3m
olup, duvar kalnlndan kaynaklanan yaklak 0.6metre derinlie sahiptirler.

ekil 6.4. Muzaffariye arsnn 1.Kat plan

ekil 6.5. Muzaffariye arsnn Ters plan

ekil 6.6. Muzaffariye arsnn A-A Kesiti

54

ekil 6.7. Muzaffariye arsnn B-B Kesiti

ekil 6.8. Muzaffariye arsnn C-C Kesiti

Muzaffariye arsnda 51 adet dkkan bulunmaktdr, bu dkkanlarn hepsi hal ve
ipekten rlm ipek tablolar sat ve halyla olan btn ilemler (rnein tadilat)
yapmaktadr.(Resim 6.3) Dkkanlarn i boyutlar genelde 32m2 dir.

Resim 6.3. Muzaffariye arsnn dkkanlarndan grnm

55

6.1.2. Doal aydnlatma asndan incelenme

Muzaffariye arsnda doal aydnlatma tespiti iin, ekil 6.9 ve 6.10da grnd
zere, orta hol ve arnn zemin katnda olan iki giri kapsnn hemen yannda ve kar
karya yer alan ve holn ortasndaki dkkanlarn(toplam 6 dkkann) ve 1.Katta olan iki
giri kapnn hemen yannda ve kar karya yer alan dkkanlarn(toplam 4 dkkann) i
ksmlarnda lm yaplmtr.
Doal aydnlatma dzeyi lmleri iki aamada yaplmtr, birincisi orta holn lm
24.04.2011 gn saat 13.03de ve ikinci aamada dkkanlarn ii 26.04.2011 gn saat
11.55te.

ekil 6.9. Muzaffariye arsnn Zemin Kat lm alan

56

ekil 6.10. Muzffariye arsnn 1.Kat lm alan

Orta Hol
Muzaffariye arsnda yaya blm tula krmzs renkte doal tulalarla kaplanmtr
duvarlar ise tula ile rlmtr.(Resim 6.4) Holn enine 1.8er ve boyuna 2er
metrelik karolaj yaparak belirlenen lm noktalarndaki doal aydnlk dzeyi deerleri
llmtr. lm iki ykseklikte (0.9m ve 1.5m) yaplmtr.

Resim 6.4. Muzaffariye arsnn holnden grnm

57

ekil 6.11. Muzaffariye arsnn doal aydnlatma gn arpan grafii (h:0.9m)

ekil 6.12. Muzaffariye arsnn doal aydnlatma gn arpan grafii (h:1.5m)

ekil 6.11 ve 6.12da lm deerlerine bakldnda orta holde doal aydnlk
dzeylerinin;

58

0.9m.yksekliinde, arnn kuzeyinde, giri kapnn kelerinde olan (33B, 33D

noktalar) minimum 7 lux ve orta holn merkezinde ve arnn tam ortasnda, klklarn
altnda (16C noktas), maksimum 188 lux,
1.5m yksekliinde ise, arnn kuzeyinde, giri kapnn tm alan(33B, 33C, 33D
noktalar) minimum 7 lux ve orta holn merkezinde ve arnn tam ortasnda, klklarn
altnda (16C noktas), maksimum 199 lux llmtr.
EK-1 ve EK-2 deerlerine bakldnda gn faktr deeri;
0.9m yksekliinde, arnn kuzeyinde, giri kapnn kelerinde olan (33B, 33D
noktalar) minimum %0.3 ve orta holn gneyinde olan klk altnda (9C noktas)
maksimum %10.2,
1.5m yksekliinde ise, arnn kuzeyinde, giri kapnn tm alan (33B, 33C,33D
noktalar) minimum %0.3 ve orta holn gneyinde olan klk altnda (9C noktas)
maksimum %11.6 saptanmtr.
Trkiye ile ayn enlem eridinde bulunan Tebriz iinde; Trkiye iin kabul edilen11000
lux ortalama gn deeri kullanlabileceinden, bu faktre karlk gelen aydnlk
dzeyi deeri 0.9m yksekliinde minimum 33 lux ve maksimun 1122 lux ve 1.5m
yksekliinde minimum 33 lux ve maksimun 1276 lux olarak hesaplanmtr.
Dkkanlar
Muzaffariye arsnn bodrumunda 7, giri katnda 22, 1.Katta 22 dkkan olmak zere
toplam 51 adet dkkan bulunmaktadr. ki giri kapsnn sa ve solundaki dkkanlar ve
holn ortasndaki karlkl dkkanlar lm iin seilmitir.(Bkz. ekil 6.11 ve 6.12)
Duvarlar genelde tula veya ahapla kaplanm ve tavanlar i tasarma uyum salyarak
ahaptan yaplmtr. lmler dkkanlarn orta aksnda ve cam duvardan 1 ve 3m
uzaklkta ve 0.9m ykseklikte yaplmtr.(ekil 6.13) Bu dkkanlarn duvarlar ve

59

demesi hallarla kaplanmtr ve hallar zerinde yaplan onarm ve tadilatlar orta hol
veya bodrum katta olan atlyelerde yaplmaktadr.(Resim 6.5)

ekil 6.13. Muzaffariye arsnn

Resim 6.5. Muzaffariye arsnn dkkanlarn
dkkan ii lm noktalar
iine bak
ekil 6.11 ve 6.12da lm deerlerine bakldnda dkkanlarda doal aydnlk
dzeylerinin;
Zemin katta, arnn gney-batsnda olan dkkan (26c noktas) minimum 4 lux ve
arnn merkezi ve bat tarafta yer alan dkkan (14c noktas) maksimum 35 lux,
1.katta arnn kuzey-dousunda olan dkkan (26b noktas) minimum 4 lux ve arnn
kuzey-batsnda yer alan dkkan (26c noktas) maksimum 22 lux llmtr.
Ek-3 deerlerine bakldnda gn faktr deeri;
Zemin katta, kuzey dkkanlar ve gney-batda yer alan dkkanda (4b, 4d, 26d noktalar)
minimum %0.01 ve orta holde yer alan dkkan (14c noktas) maksimum %1.0 ve
1.katta gney-douda yer alan dkkanda (26b noktas) minimum %0.01 ve orta holn
gney-batsnda yer alan dkkanda (26c noktas) maksimum %0.07 saptanmtr.

60

Trkiye ile ayn enlem eridinde bulunan Tebriz iinde; Trkiye iin kabul edilen11000
lux ortalama gn deeri kullanlabileceinden, bu faktre karlk gelen aydnlk
dzeyi deeri 0.9m yksekliinde zemin katta minimum 1.1 lux ve maksimun 11 lux,
1.katta minimum 1.1 lux ve maksimun 7.7 lux olarak hesaplanmtr.
6.2. vaz Paa ars-Bursa
6.2.1. Yerleim
vaz Paa ars, XV.yzyln ikinci yarsnda vaz Paa tarafndan yaptrlmtr. Bursa
Kapalar blgesinin gney batsnda yer alan bu ar, dou-bat aksnda Cumhuriyet
Caddesi ile vaz Paa Camisi arasnda yer almaktadir.(ekil 6.14)
1958 Bursa Kapalar yangnndan sonra tamamen yklm ve u anda ki mevcut ar
ina edilmitir. Eski ardan sadece baz duvar kalntlar kalmtr. [40]

vaz Paa
camisi

vaz Paa ars

ekil 6.14. vaz Paa arsnn Bursa Ticaret Merkezinde konumu [38]

61

Mimari olarak geleneksel ar tipleri gibi ortada geni bir hol ve iki tarafta dkkanlardan
olumaktadr.(Resim 6.6) Orta hol dier arlara gei amal kullanrken ayn zamanda
sata koyulan malzemelerin sergi alan olarakta grev yapmaktadr.

Resim 6.6. vaz Paa ars i grnm

arnn iki giri kaps mevcuttur, esas giri kaps vaz Paa Camisinin hemen
arkasndan (Resim 6.7.a), dieri ise Cumhuriyet Caddesinden ayrlan ve Gelincik ve vaz
Paa arsn birbirine balayan geiten olumaktadr.(Resim 6.7.b)

(a)

(b)

Resim 6.7. vaz Paa arsnn giri kaplar

62

vaz Paa arsnn boyutlar 50m x 7.5m x 9.5m (e/b/y) dir.(ekil 6.15) at tonoz
eklinde ve yan yzeylerde 5metre ykseklikte ve 3.3metre aralklrla tekrarlanan toplam
22 pencere ile i ortam doal olarak aydnlatmaktadr.
Bu pencerelerin boyutlar 0.6 x 1m olup, duvar kalnlndan kaynaklanan yaklak
0.6metre derinlie sahiptirler.(Bkz. ekil 6.16, 6.17) Btn pencereler tekrarlanan
sekizgenli ahap erevelerle sslenmilerdir. (Bkz. Resim 6.8)

ekil 6.15. vaz Paa arsnn plan

ekil 6.16. vaz Paa arsnn A-A Kesiti

63

ekil 6.17. vaz Paa arsnn B-B Kesiti

vaz Paa arsnda 23 adet dkkan bulunmaktadr, bu dkkanlarn geneli mobilya ve
aksesuar zerinde sat yapmaktadr. Dkkanlarn i boyutlar 11m2 ve 25m2 arasnda
deimektedir. En byk dkkann alan 36m2dir.

Resim 6.8. vaz Paa arsnn i grnm

6.2.2. Doal aydnlatma asndan incelenme
vaz Paa arsnda doal aydnlatma incelemesi orta hol ve dkkanlar olmak zere 2
blmde ele alnmtr. Orta holn tamam ve dkkanlardan 6 adeti incelemeye alnmtr
(arnn iki giri kapsnn hemen yannda ve kar karya yer alan 4 adet ve holn orta

64

ksmna rastlayan 2 adet dkkan).(ekil 6.18) Doal aydnlatma dzeyi lmleri

10.04.2011 gn saat 12.50de dardaki aydnlatma lmyle beraber yaplm ve
gn faktr hesaplanmtr.

ekil 6.18. vaz Paa arsnn lm alan

Orta Hol
vaz Paa arsnda kaldrmlar krem rengi ve yaya blmak kahve renkli seramikle
kaplanmtr(parlak yzl).(Resim 6.9) Holde 1.5er metrelik karolaj yaparak belirlenen
lm noktalarndaki doal aydnlk dzeyi deerleri llmtr. lm iki ykseklikte
(0.9m ve 1.5m) yaplmtr.

Resim 6.9. vaz Paa arsnn holnden grnm

65

ekil 6.19. vaz Paa arsnn doal aydnlatma gn arpan grafii (h:0.9m)

ekil 6.20. vaz Paa arsnn doal aydnlatma gn arpan grafii (h:1.5m)
ekil 6.19 ve 6.20de lm deerlerine bakldnda orta holde doal aydnlk
dzeylerinin;
0.9m yksekliinde, minimum aydnlanan nokta olarak, ar ynnde olan giri kapnn
yannda ve duvara yakn nokta (25C noktas) 7 lux ve maksimum aydnlanan nokta
olarak ta, Cumhuriyet Caddesinden olan esas kapnn yannda (1B noktas)1190 lux,

66

1.5m yksekliinde ise, minimum aydnlanan noktalar, ar ynnde olan giri kapnn
civarnda olan (24C, 24B, 25B ve 25C noktalar) 10 lux ve maksimum aydnlanan
noktalar, Cumhuriyet Caddesinde olan esas kapnn tam ortasnda olan (1C noktas) 716
lux olarak llmtr.
EK-4 ve EK-5 deerlerine bakldnda gn faktr deeri;
0.9m yksekliinde, ar tarafnda olan giri kapnn yannda ve duvara yakn (25C
noktas) minimum %0.4 ve Cumhuriyet Caddesiden olan esas kapnn yannda (1B
noktas) maksimum %61.9,
1.5m yksekliinde ise, ar ynnde olan giri kapnn civar (24C, 24B, 25B ve 25C
noktalar) minimum %0.5 ve Cumhuriyet Caddesinden olan esas kapnn tam ortas (1C
noktas) maksimum %37.9 saptanmtr.
Trkiye iin kabul edilen ortalama gn deeri 11000 lux olarak kabulendiinde ve bu
faktre karlkl gelen aydnlk dzeyi deeri 0.9m yksekliinde minimum 38.5 lux ve
maksimun 6809 lux ve 1.5m yksekliinde minimum 55 lux ve maksimun 4169 lux
olarak hesaplanmtr.

Dkkanlar
vaz Paa arsnda toplam 23 adet dkkan bulunmaktadr. Dkkanlar genelde mobilya
sat yapmaktadrlar. ki giri kapsnn sa ve solundaki dkkanlar ve holn ortasndaki
karlkl dkkanlar lm iin seilmilerdir. ekil 6.21de grnd zere dkkanlarn
lm, orta aksda ve vitrinden 1m ve 2.5m uzaklkta ve 0.9m ykseklikte yaplmtr.
Duvarlar genelde beyaz sva ve tavanlar beyaz veya kahve renge boyanmtr, deme
krem veya ak renkli seramiklerle kapatlmtr.(Bkz. Resim 6.10)
ekil 6.19da lm deerlerine bakldnda dkkanlarda doal aydnlk dzeylerinin;

67

ekil 6.21. vaz Paa arsnn dkkan

iinde lm noktalar

Resim 6.10. vaz Paa arsnn dkkanlarn

iine bak

0.9m yksekliinde, her iki giri kapnn yanndaki dkkanlarda (arnn kuzeyinde ki
noktalar) minimum 4 lux ve kapalardan olan giriin gneyinde ki dkkan (23c
noktas) maksimum 29 lux, llmtr.
Ek-6 deerlerine bakldgnda gn faktr deeri;
0.9m yksekliinde, her iki giri kapnn yanndaki dkkan (arnn kuzeyinde, 2b
noktas) minimum %0.02 ve kapalardan olan giriin gneyinde ki dkkan (23c
noktas) maksimum %0.17 saptanmtr.
Trkiye iin kabul edilen ortalama gn deeri 11000 lux olarak kabuledildiinde ve
bu faktre karlkl gelen aydnlk dzeyi deeri 0.9m yksekliinde minimum 2.2 lux ve
maksimun 18.7 lux olarak hesaplanmtr.
6.3. Gelincik ars-Bursa
6.3.1. Yerleim
elebi Mehmet dnemine ait olan Gelincik ars, XV.yzylnda shak Paa tarafndan
yaptrlmtr. Ancak baz kaytlarda ar, Fatihin vezirlerinden Day Karaca Bey
tarafndan, Karacabeydeki imaretine gelir getirmesi iin yaptrld kaytldr.

68

Orjinalinde krk dkkan olmas gereken bu binada bugn ancak yirmi iki dkkan
mevcuttur. [40] (ekil 6.22)
Bursa Kapalar blgesinin gney batsnda yer alan bu ar, dou-bat aksnda, vaz
Paa arsnn batsnda, bedestenin kuzeyinde ve Sipahi arsnn paralelinde yer
almaktadr ve bir hol aracyla vaz Paa arsna balanan tek katl bir yapdr.

vaz Paa
camisi

Gelincik ars

ekil 6.22. Gelincik arsnn Bursa Ticaret Merkezinde konumu [38]

Mimari olarak geleneksel ar tipleri gibi ortada geni bir hol ve iki tarafta dkkanlardan
ibarettir.(Bkz.Resim 6.11) Orta hol hem dier arlara gei alan ve hem sata koyulan
malzemelerin sergi alan olarak grev yapmaktadr.

69

Resim 6.11. Gelincik arsndan i grnm

arnn iki girii mevcuttur, esas giri yorganclar arsndan (Resim 6.12.a), u anda
kaldrlmtr, dieri ise Cumhuriyet Caddesinden ayrlan ve Gelincik ve vaz Paa
arsn birbirine balayan geitir.(Resim 6.12.b)

(a)

(b)

Resim 6.12. Gelincik arsnn girileri

Gelincik arsnn boyutlar 45m x 7.4m x 11.8m(e/b/y) dir.(ekil 6.23) at be adet
kubbe ve tonozlarla ile rtlmtr. Yan yzeylerde ve tonozlarn tam ortasnda yer alan
toplam 12 pencere i ortamn doal aydnlatmasn gerekletirmektedir.

70

Bu pencereler demeden 5metre ykseklikte, 8metre aralklarla yerletirilmi ve

boyutlar 0.8 x 1.9m olup, duvar kalnlndan kaynaklanan yaklak 0.6metre derinlie
sahiptirler.(ekil 6.24, ekil 6.25)

ekil 6.23. Gelincik arsnn plan

ekil 6.24. Gelincik arsnn A-A Kesiti

71

ekil 6.25. Gelincik arsnn B-B Kesiti

Gelincik arsnda 22 adet dkkan bulunmaktadr. Bu dkkanlarn geneli mobilya ve
aksesuar ve ocuk oda takmlar zerinde sat yapmaktadr.(Resim 6.13) Dkkanlarn i
boyutlar 6.5m2 ve 15.5m2 arasnda deimektedir.

Resim 6.13. Gelincik arsndan i grnm

6.3.2. Doal aydnlatma asndan incelenme
Gelincik arsnda doal aydnlatma tespiti iin, ekil 6.26de grnd zere, orta hol
ve arnn iki giri kapsnn hemen yannda ve kar karya yer alan ve holn
ortasndaki dkkanlarn (toplam 5 dkkann), i ksmlarnda lm yaplmtr.

72

Doal aydnlatma dzeyi lmleri 10.04.2011 gn saat 10.55de yaplmtrve gn

faktr hesaplanmtr.

ekil 6.26. Gelincik arsnn lm alanlar

Orta Hol
Gelincik arsnda yaya blm renkli seramikle kaplanmtr (yar parlak yzl)
duvarlar ise ta ve tula ile rlmtr.(Resim 6.14) Holn eninde 1.5er ve uzun
ynnde 2.05er metrelik karolaj yaparak belirlenen lm noktalarndaki doal aydnlk
dzey deerleri llmtr. lm iki ykseklikte (0.9m ve 1.5m) yaplmtr.

Resim 6.14. Gelincik ars holnden grnm

73

ekil 6.27. Gelincik arsnn doal aydnlatma gn arpan grafii (h:0.9m)

ekil 6.28. Gelincik ars doal aydnlatma gn arpan grafii (h:1.5m)

74

ekil 6.27 ve 6.28de lm deerlerine bakldnda orta holde doal aydnlk

dzeylerinin;
0.9m yksekliinde, arnn bat giri alannda (1B, 1C, 2C, 2B noktalar) minimum 1
lux ve orta holn merkezinde ve douya daha yakn bir yerde (17C noktas) maksimum
58 lux,
1.5m yksekliinde ise, arnn bat kapsnn izgisi zere olan mekanda (1B, 1C
noktalar) minimum 1 lux veorta holn merkezinde ve douya daha yakn bir yerde (17C
noktas) maksimum 73 lux, llmtr.
EK-7 ve EK-8 deerlerine bakldnda gn faktr deerleri;
0.9m yksekliinde, arnn bat giri alannda (1B, 1C, 2C, 2B noktalar) minimum
%0.1 ve orta holn merkezinde ve douya daha yakn bir yerde (17C noktas)maksimum
%3.1,
1.5m yksekliinde ise, arnn bat kapsnn izgisi zere olan mekanda (1B, 1C
noktalar) minimum %0.1ve orta holn merkezinde ve douya daha yakn bir yerde (17C
noktas) maksimum %4.0 saptanmtr.
Trkiye iin kabul edilen ortalama gn deeri 11000 lux olarak kabuledildiinden;
bu faktrlere karlk gelen aydnlk dzeyi deeri 0.9m yksekliinde minimum 11 lux
ve maksimun 341 lux ve1.5m yksekliinde minimum 11 lux ve maksimun 440 lux olarak
hesaplanmtr.
Dkkanlar
Gelincik arsnda toplam 22 adet dkkan bulunmaktadr. Dkkanlar genelde mobilya ve
aksesuar ve ocuk oda takm sat yapmaktadr. ki giri kapsnn sa ve solundaki
dkkanlar ve holn ortasndaki karlkl dkkanlar lm iin seilmitir.(Bkz. ekil
6.29) ekil 6.28de grnd zere dkkanlarn lm, orta aksn ve vitrinlerden 1 ve
2.5m uzaklkta ve 0.9m ykseklikte yaplmtr.

75

Bu dkkanlarda duvarlar genelde beyaz sva ve tavanlar beyaz veya krem renge
boyanmtr, deme krem veya ak renkli seramiklerle kapatlmtr.(Resim 6.15)

ekil 6.29. Gelincik arsnn dkkan

iinde lm noktalar

Resim 6.15. Gelincik arsndan

dkkanlarn iine bak

ekil 6.27da lm deerlerine bakldnda dkkanlarda doal aydnlk dzeylerinin;

0.9m yksekliinde, bat giri kapsna yakn olan dkkan (7d noktas) minimum 7 lux ve
arnn merkezi ve gneyinde yer alan dkkan (13a noktas) maksimum 30 lux , olarak
llmtr.
Ek-9 deerlerine bakldgnda gn faktr deerleri;
0.9m yksekliinde, bat giri kapsna yakn olan dkkan (7d noktas) minimum
%0.000875 ve arnnmerkezi ve gneyinde yer alan dkkan (13a noktas) maksimum
%0.0114 saptanmtr.
Trkiye iin kabul edilen ortalama gn deeri 11000 lux olarak kabuledildiinde bu
faktre karlk gelen aydnlk dzeyi deerleriminimum 0.096 lux ve maksimun 1.254
lux olarak hesaplanmtr.

76

6.4. Yorganclar ars-Bursa

6.4.1. Yerleim
Yorganclar ars XV.yzyla ait olup Karaca Paa vakflar arasnda yer alan tek katl
bir yapdr. Kapalarnn bir blmn oluturan Yorganclar ars, Cumhuriyet
caddesinden Kapalarya kta nemli bir gzergahtr. Ayverdi, bu arda 87 adet
dkkann olduunu belirtir. 1855 zelzelesinde ar tahrip olmu, tayc kemerler ve st
ars yklmtr. Bu tarihten sonra arnn zeri renkli camlarla kapatlmtr. 1958
yangnnda da bu yaplar tahrip olmutur. [57]
Bursa Kapalar blgesinin gneyinde yer alan bu ar, gney-kuzey istikametinde
uzanp, Bedestenin dousunda yer alan arnn Geyve Han, Gelincik ars ve Sipahi
ars ile balants bulunur.(ekil 6.30)
Yorganclar arsnn bir blm, Cumhuriyet Caddesinden Geyve Hann giri
koridorunu kadar, seilmi ve sadece bu blmde lm yaplmtr.
vaz Paa
camisi

Yorganclar ars

ekil 6.30. Yorganclar arsnn Bursa Ticaret Merkezinde konumu [38]

77

Mimari olarak geleneksel ar tipleri gibi ortada bir hol ve iki tarafta dkkanlardan
ibarettir.(Resim 6.16) Orta hol hem kapalarya ve dier arlara gei alan ve hem
sata koyulan malzemelerin sergi alan olarak grev yapmaktadr.

Resim 6.16. Yorganclar arsndan i grnm

arnn iki girii mevcuttur, esas giri Cumhuriyet Caddesinden ayrlp, Gelincik ve
kapalarya gei koridoru olumaktadr(Resim6.17.a). Dieri Yorganclar arsnda
doudan, Geyve Han ve Erturul caminin olduu yerden giri bulunmaktadr(Resim
6.17.b). Bu giri kapsnn olduu cephede kuzeyde Geyve Han ve gneyde Erturul
camisine kadar uzanmaktadr. Sz konusu cephe; 1855 ylnda Bursada kan yangnda
byk hasar grmtr ve yklmtr, daha sonra duvar ve giri kaps zgn olmayan
malzeme(demir ift kanatl kap ve kemerden) yaplarak tamamlanmtr.

(a)

Resim 6.17. Yorganclar arsnn girileri

(b)

78

Yorganclar arsnn bu blmnn boyutlar 24m x 4.5m x 7.5m(e/b/y) dir.(ekil 6.31)

st kagir tonozla rtl olan arnn Cumhuriyet caddesi tarafndan giriinde, kubbede
ta yapraklarla ssl iki adet tavan sslemesi bulunur. Bu sslemelerden birinde
Yorganc esnafn simgeleyen bir makas ve metre bulunur. Tonozun st ksm sonradan
beyaz imento ile svalanmtr. [57]
Yan yzeylerde ve tonozlarn tam ortasnda yer alan toplam 2 pencere yer
almaktadr.(Bkz. ekil 6.32) Dier pencereler ise yangndan sonra yaplan inaatlarda
belli olmayan nedenlerle kapatlm veya pencere boluklar tamamen doldurulmutur.
Giri kapsnn stndeki renkli cam kullanlan pencereden bu blmn doal
aydnlatmas gereklemektedir.(Bkz. ekil 6.33)
Giri kaplarn hep ak olmas arnn bu ksmnn doal aydnlatmasnda nemli rol
oynamaktadr. Bu pencereler demeden 5metre ykseklikte ve 4.5metre aralklarla
yerletirilmi ve boyutlar 0.5 x 1m olup, duvar kalnlndan kaynaklanan yaklak
0.6metre

derinlie

sahiptirler.

Pencerelerin

bulunmaktadr.(Bkz. Resim 6.18)

ekil 6.31. Yorganclar arsnn plan

nnde

kaln

ahap

ereveler

79

ekil 6.32. Yorganclar arsnn A-A Kesiti

ekil 6.33. Yorganclar arsnn B-B Kesiti

Yorganclar arsnn bu blmnde toplam 10 adet dkkan bulunmaktadr, bu
dkkanlarn genelinde yorgan, havlu ve kuma sat yaplmaktadr. Dkkanlarn alanlar
4m2 ve 10m2 arasnda deimektedir.

Resim 6.18. Yorganclar ars i grnm

80

6.4.2. Doal aydnlatma asndan incelenme

Yorganclar arsnda doal aydnlatma tespiti iin, ekil 6.34de grnd zere, orta
holde lm yaplmtr. Doal aydnlatma dzeyi lmleri 10.04.2011 gn saat
11.45te yaplmtr ve gn faktr hesaplanmtr.

ekil 6.34. Yorganclar arsnn lm alanlar

Orta Hol
Yorganclar arsnda yaya blm bej renkli seramikle kaplanmtr (yar parlak yzl)
duvarlar ise ta ve tula ile rlmtr. (Resim 6.20)

Resim 6.19. Yorganclar ars holnden grnm

81

st kagir tonozla rtl olan arnn Cumhuriyet caddesi tarafndan giriinde, kubbede
ta yapraklarla ssl iki adet tavan sslemesi bulunur. [59]
Holn eninde 1.15ar ve uzun ynde 2.0er metrelik karolaj yaparak belirlenen lm
noktalarndaki doal aydnlk dzeyi deerleri llmtr. lm iki ykseklikte (0.9m
ve 1.5m) yaplmtr.

ekil 6.35. Yorganclar arsnn doal aydnlatma gn arpan grafii(h:0.9m)

ekil 6.36. Yorganclar arsnn doal aydnlatma gn arpan grafii(h:150cm)

82

ekil 6.35 ve 6.36de lm deerlerine bakldnda orta holde doal aydnlk

dzeylerinin;
0.9m yksekliinde, lm blmnn gney ksmna yakn bir yerde (10B noktas)
minimum 1 lux ve orta hol ve Geyve Hanna giden koridorun kesim kesinde (13A
noktas) maksimum 8 lux,
1.5m yksekliinde ise, orta hol merkezinin sa ve solunda ve gneye daha yakn bir
alanda (8A, 9B, 9D, 10D noktalar) minimum 1 lux ve orta hol ve Geyve Hanna giden
koridorun kesim alannda (13A, 13B, 13C noktalar) maksimum 7 lux, llmtr.
EK-10 ve EK-11 deerlerine bakldnda gn faktr deerleri;
0.9m yksekliinde, lm blmnn gney ksmna yakn bir yerde (10B noktas)
minimum %0.06 ve orta hol ve Geyve Hanna giden koridorun kesim kesinde (13A
noktas) maksimum %0.46,
1.5m yksekliinde ise, Gelincik arsnn sa tarafnda olan alanda (9D, 10D noktalar)
minimum %0.06 ve orta hol ve Geyve Hanna giden koridorun kesim alannda (13A,13B
noktalar) maksimum %0.4 saptanmtr.
Trkiye iin kabul edilen ortalama gn deeri 11000 lux olarak kabuledildiinden ve
bu faktre karlk gelen aydnlk dzeyi deeri 0.9m yksekliinde minimum 6.6 lux ve
maksimun 50.6 lux ve 1.5m yksekliinde minimum 6.6 lux ve maksimun 44 lux olarak
hesaplanmtr.
Dkkanlar
Yorganclar arsnn bu blmnde toplam 7 adet dkkan bulunmaktadr. Dkkanlar
genelde havlu, yorgan ve kuma sat yapmaktadr.Yorganclar arsnn bu
blmndeki orta hol doal aydnlk dzeyi lm deerleri 1 luxn altnda olmas
nedeniyle dkkanlarn lm alnmamtr.

83

6.5. Deerlendirme
lmler 100000 luxe kadar lebilen dijital Testoterm 0500 (luxmetre) ile yaplmtr.
Deerlendirmeler iki aamada yaplmtr. Birincisi orta hol dieri ise dkkanlardr.
Orta Hol
izelge 4.1e bakldnda IESNA tarafndan holler iin 100-200-300 lux deerlerini
nermektedir. Bu almada orta holler ayn zamanda sergi amac ile de kullanld iin
300 lux referans deer olarak alnmtr. Aydnlatma dzgnl tepe pencereleri ile
yapldndan referans deer 1/3 olarak kabul edilmitir. Aydnlatma dzgnl
maksimum ve minimum doal aydnlatma oran (Emin / Emax) olarak hesaplanmaktadr.
arlarn orta hollerinde llen deerlerin gn arpan ve aydnlk dzeyi, Eklerde
yazl olan deerleri dikkate alarak,karlklar hesaplanp aadaki izelge (izelge 6.1)
oluturulmutur.
Bu almaya bakldnda;
Muzaffariye ars ve vaz Paa arsnn orta hollerinde maksimum aydnlatma
deerleri srasyla 1276 lux ve 4169 luxtr. Bu deerler IESNA referans deerlerinden
yksektir.
Muzaffariye ars ve vaz Paa arsnn orta holinde ki maksimum ve minimum doal
aydnlatma oran 0.9m ve 1.5m yksekliklerinde srayla 1/27, 1/28 ve 1/166, 1/71dir. Bu
deerler IESNA referans deerlerinden dktr.
Gelincik ars ve Yorganclar arsnn orta hollerinde maksimum aydnlatma
deerleri her iki arda 440luxtr. Bu deerler IESNA referans deerlerinden yksektir.
Gelincik ars ve Yorganclar arsnn orta holinde ki maksimum ve minimum doal
aydnlatma oran 0.9m ve 1.5m yksekliklerinde srayla 1/5, 1/6 ve 1/8, 1/7dir. Bu
deerler IESNA referans deerlerinden dktr.

84

izelge 6.1. arlarn orta hollerinde gn faktr ve aydnlk dzeyi deerinin

karlatrmas
Muzaffariye ars
Ykseklik

1.5m

0.9m
Min

Max

Min

Max

33B, 33D

9C

33B, 33C, 33D

9C

Gn Faktr Deeri

0.30%

10.20%

0.30%

11.60%

Aydnlk Dzeyi Deeri

33lux

1122lux

33lux

1276lux

Nokta

0.037

Aydnlatma Dzgnl

0.035

vaz Paa ars

25C

1B

Gn Faktr Deeri

0.40%

Aydnlk Dzeyi Deeri

44lux

Nokta

61.90%

24C, 24B, 25B,

25C
0.50%

37.90%

6809lux

55lux

4169lux

0.006

Aydnlatma Dzgnl

1C

0.014

Gelincik ars
Nokta
Gn Faktr Deeri
Aydnlk Dzeyi Deeri

1B, 1C, 2C,

2B
0.10%

17C

1B, 1C

17C

3.10%

0.10%

4.00%

11lux

341lux

11lux

440lux

0.189

Aydnlatma Dzgnl

0.15

Yorganclar ars
10B

13A

9D, 10D

13A, 13B

Gn Faktr Deeri

0.06%

0.46%

0.06%

4.00%

Aydnlk Dzeyi Deeri

6.6lux

50.6lux

6.6lux

440lux

Nokta

Aydnlatma Dzgnl

0.125

0.142

85

Dkkanlar
izelge 4.1de bakldnda IESNA tarafndan rn satlar iin 300-750-1000 lux
deerlerini nerilmektedir. Bu almada aydnlatma dzeyi olarak dkkanlar iin
ortalama deer olan 750 lux referans deer olarak alnmtr. Aydnlatma dzgnl
dey vitrin pencereleri ile yapldndan referans deer 1/6 olarak kabul edilmitir.
arlarn dkkanlarnda llen deerlerin gn arpan ve aydnlk dzeyi, Eklerde
yazl olan deerleri dikkate alarak, karlklar hesaplanp aadaki izelge (izelge 6.2)
oluturulmutur.
Bu almaya bakldnda;
Muzaffariye ars ve vaz Paa arsnn dkkanlarnn maksimum aydnlatma
deerleri srasyla 11 lux ve 18.7 luxtr. Bu deerler IESNA referans deerlerinden
yksektir.
Muzaffariye arsnn dkkanlarnn maksimum ve minimum doal aydnlatma oranlar
0.9m yksekliinde srayla Zemin kat ve 1.Katta 1/9, 1/5tir. Bu deerler zemin katta
IESNA referans deerlerinden dk ve 1.Katta yksektir.
vaz Paa arsnn dkkanlarnda ki aydnlatma dzgnl 1/7dir. Bu deer IESNA
referans deerlerinden dktr.
Gelincik arsnn dkkanlarnn maksimum aydnlatma deeri 1.254 luxtr ki bu da
verilen IESNA deerinden dktr.
Gelincik arsnn dkkanlarnn maksimum ve minimum doal aydnlatma oranlar
0.9m yksekliinde 1/4tr. Bu deer IESNA referans deerlerinden yksektir.
Yorganclar arsnn dkkanlarnn aydnlatma deeri ok dk olduu nedeniyle her
hangi bir lm yaplmamtr.

86

izelge 6.2. arlarn dkkanlarnda gn faktr ve aydnlk dzeyi deerinin

karlatrmas
Muzaffariye ars
Ykseklik

Nokta

0.9m
Zemin kat
Min
Max
4b, 4d, 26d
14c

1.kat
Min
26b

Max
26c

Gn Faktr Deeri

0.01%

0.10%

0.01%

0.07%

Aydnlk Dzeyi Deeri

1.1lux

11lux

1.1 lux

7.7 lux

0.11

Aydnlatma Dzgnl

0.18

vaz Paa ars

Nokta
Gn Faktr Deeri
Aydnlk Dzeyi Deeri

2b
0.02%
2.2lux

23c
0.17%
18.7lux
0.13

Aydnlatma Dzgnl

Gelincik ars
Nokta
Gn Faktr Deeri
Aydnlk Dzeyi Deeri
Aydnlatma Dzgnl

7d
0.00%
0.096lux

13a
0.01%
1.254lux
0.23

Yorganclar ars
Deerlendirme yaplmamtr

87

7. SONU
Tarihi arlarn doal aydnlatmasnn incelendii bu almada aada bulunan
sonular saptanmtr:

ran ve Trkiyedeki arlarn konumunu incelediimizde, arlar genelde dou-bat

aksnda yerletirilmiler. Bu arlarn geneli dikdrtgen eklinde ve uzunluu gney
ynne bakmakta ve pencereler arlarn gney-kuzeyinde yer almaktadr. Bu
uygulama alma saatlerinde i ortamn doal aydnlatmasnda daha fazla
gnndan faydalanmay salamaktadr.

ran tarihi arlar iinde Time olarak snflandrlm olan bu tr ar tiplerinde

genelde byk orta hol ve iki tarafnda dizilmi olan dkkanlar, bodrum kat, zamin
kat ve 1.kat olarak 3 katl tasarlanmtr. Bodrum katta bulunan depolar la dkkanlar
aydnlatmadan ziyade havalandrma amal yerletirilmi olan kk dey
pencerelerle tamamlanmaktadr. Zemin kat ve 1.kat ise dey pencereler ve byk
alanl klklarla aydnlatlmaktadr. Dey pencereler 1.katn stnde yer ald iin
klk gibi ilev grmektedir.

Trkiyedeki tarihi arastal arlar genelde tek katl ina edilmiler. Doal
aydnlatmas dey pencerelerle salanan bu tr arlarda klk kullanlmamaktadr.

randa incelenen arnn orta hol yan yzeylerle giri kaplarn stnde yerleen
pencereler ve bunlara ek olarak byk klkla aydnlatlmaktadr. Bu arnn
ortalama aydnlk dzeyi deeri IESNA tarafndan nerilen deerden yksektir.

Trkiyede incelenen arlarnn doal aydnlatmas dkkanlarn st ksmna

yerletirilmi olan dey pencerelerle salanmaktadr. Bu arlarn ortalama aydnlk
dzeyi deeri IESNA tarafndan nerilen deerden dktr. ncelenen tarihi arlara
bakldnda, randaki arnn orta holnde olan doal aydnlatma, gndz boyunca
al-veri eylemini yapmak iin yeterli olup, Trkiyedeki arlarn orta hollerindeki
doal aydnlatma al-veri eylemini yapmak iin genellikle yetersizdir.

88

randa incelenen arnn dkkanlar genelde vitrinlerle orta holden ve arka

blmleri koridora alan kaplar araclyla, Trkiyede incelenen arlarn
dkkanlar sadece vitrin araclyla orta holden aydnlatlmaktadr. Bu dkkanlarn
ortalama aydnlk dzeyleri IESNA tarafndan nerilen deerin ok altndadr ve
dkkanlarn her zaman yapay aydnlatmaya ihtiyalar olduu saptanmtr.

randa incelenen arnn aydnlatma dzgnl orta holde IESNA referans

deerini dikkate alarak, uygun olduu saptanmtr. Dkkanlarda ise ortalama
aydnlatma dzgnl IESNA referans deerine gre uygun olmad saptanmtr.

Trkiyede incelenen arlarn aydnlatma dzgnl orta holde IESNA referans

deerini dikkate alarak, uygun olmad saptanmtr.

lmleri yaplan arlar birbiri ile karlatrdmzda randa olan tarihi arlarn
doal aydnlatmasnda klklarn nemli rol olduu ve gnnn bu tr arlarn
tasarmnda dikkate alnd saptanmtr. Tebrizin iklim koullar souk olmasna
ramen byk klklar ve ok sayda yerlemi olan pencerelerle doal aydnlatmann
n planda tutulduunu gstermektedir.
Trkiye tarihi arlarna bakldnda gvenliliin btn iklim koullarndan daha
nemli olduu saptanmaktadr. Pencereler doal aydnlatmadan ziyade havalandrma
amal kullanlmaktalar ve pencerelerin nne yerletirilen kaln ve kk gzl
ereveler, ebeke denen malzeme, elde edilen bu sonucu dorulamaktadr.

89

KAYNAKLAR
1. nternet: Persian Froum, http://www.parsianforum.com/showthread.php/ (2011).
2. Kamar, N., Mze Olarak levlendirilen Tarihi Yaplarda Aydnlatma; Diyarbakr
Da Kap Burcu Sergi Salonu, Yksek Lisans tezi, Gazi niversitesi Fen Bilimler
Enstits, Ankara, 1-25, 90-106 (2008).
3. Aybar, U., Anadolu Medeniyetleri Mzesi Arasta Blmnde Doal Aydnlatma
Alternatiflerinin Deerlendirilmesi Ve Bir Sistem nerisi, Doktora tezi, Gazi
niversitesi Fen Bilimler Enstits,Ankara, 1-40, 103-109 (2007).
4. Murt, ., Gn Aydnlk Dzeyinin, Diyarbakr Tarihi Konut Mimarisinde,
Mekan ve Pencere Aklklar zerine Etkisinin Deerlendirilmesi, Yksek Lisans
tezi, Dicle niversitesi Fen Bilimler Enstits, Diyarbakr, 1-13, 103-106 (2006).
5. Tuzta, U., Geleneksel Nide Evlerinde Cephe Tipolojilerine Gre Gn
rdelenmesi, Yksek Lisans tezi, Gazi niversitesi Fen Bilimler Enstits, Ankara,
1-16, 100-103 (2000).
6. Balocco, C., Frangioni, E., Natural lighting in the Hall of Two Hundred. A proposal
for exibition of its ancient tapestries, Science Direct Journal of Cultural Heritage
11, 113-118 (2010).
7. Oikonomou,A., Bougiatioti, F., Architectural structure and environmental
performance of the traditional buildings in Florina, NW Greece, Science Direct
Building and Environment XXX, 1-2 (2010).
8. Hoyo-Melendez, J., Mecklenburg, M., Domenech-Carbo, M., 2010. An evaluation
of daylight distribution as an initial preventive conservation measure at two
Smithsonian Institution Museums, Washington DC,USA, Science Direct Journal of
Cultural Heritage XXX, 1-11 (2010).
9. Balocco, C., Calzolari, R., Natural light design for an ancient building: A case
study, Science Direct Natural of Cultural Heritage 9, 172-178 (2008).
10. Al-Maiyah,S., Elkadi, H., The role of daylight in preserving identities in heritage
context, Science Direct Renewable and Sustainable Energy Reviews 11, 15441557 (2007).

90

11. Kesten,D,. Yener,A., Scak klim Blgelerinde Aydnlatma- bir Mardin Evi,
II.Ulusal Aydnlatma Sempozyumu, stanbul, 11-30 (2004).
12. Belalkehal, A., Aoul, T.k., Bennadji, A., Sunlighting and Daylighting Strastejies in
The Traditional Urban Spaces and Buildings of The Hot Air Regions, Science
Direct Renewable Energy 29, 109-145 (2004).
13. Leslie, R.P., 2003. Capturing the daylight dividend in buildings: why and how?,
Building and Environment 38, 381-385, nternet: ELSEVIER MASSON,
www.elsvier.com/locate/buildenv (2003).
14. Kurtay, C., Aybar,U., Bakaya, A., Aksulu, I., Mzelerde Alglama ve Aydnlatma
Kriterlerinin Analizi: Ankara-Anadolu Medeniyetleri Mzesi Orta Hol, Gazi niv.
Mh. Mim. Fak. Der. Cilt 18(2): 95-113 (2003).
15. Hanna, R., Environmental appraisal of historic building in Scotland: th case study of
the Glasgow Scholl of Art, Building and Environment 37, 1-10 (2002).
16. Cezar , M.,Tipik Yaplariyle Osmanl ehirciliinde ar ve Klasik Dnem mar
Sistemi, MLL ETM BASIMEV, stanbul, 1-103 (1995).
17. nternet: Online Iranian daily Hamshahri, http://hamshahrionline.ir/news (2011)
18. nternet: Central Asia-Caucasuns Institue Silk Road Studies Program,
http://www.silkroadstudies.org/new/inside/turkey/2011/110912B.html (2011).
19. nternet: sfahan Cultural Heritage, www.Esfahantourist.ir (2011).
20. Cezar, M., Anadolu ncesi Trklerde ehir ve mekan, Bankas, Kltr
yaynlar, stanbul, 28-31 (1961).
21. Gobadiyan, V., Analysis of the Traditional Iranian Building, Tehran University,
Tehran, 5-78 (1995).
22. 11.Haji Gasemi, K., Ganjname Cyclopaedia of Iranian Islamic Architecture, Bazar
Buildings part one & two, Shahid Beheshti University Faculty of Architecture and
Urban Planing Documentation and Research Center, Tehran, 1-60 (2001).
23. Sultanzade, H., Iranian Bazars, Cultural Research Bureau, Tehran, 1-46 (2001).

91

24. nternet: Panoramio Photo, http://www.panoramio.com (2011).

25. nternet: Monuments and works of Hormozgan, http://www.daryanews.ir/news.php/
(2011).
26. nternet: Skyscrapercity Forums, http://www.skyscrapercity.com/showthread.php/
(2011).
27. nternet: Tehran University, Global Media Journal, http://gmj.ut.ac.ir (2011).
28. nternet: Hamedan Bazaar, http://fa.wikipedia.org/wiki/ (2011).
29. nternet: Shiraz Culcural Heritage, http://shiraznama.hostzi.com (2011).
30. nternet: Tabriz Cultural Bazaar, http://www.ipt24.com/azerbaijan/tabriz.html (2011).
31. nternet: Fars News Agency, http://www.farsnews.com/newstext.php/ (2011)
32. nternet: Designer Architectural Magazine,
http://www.designer-magazine.com/magazine2/ (2011).
33. An Attempt to Document Traditional Market in Iran The Persian Bazaar, Urban
Planning and Architecture vice Directorate, the Office of Architecure and Urban
Design, Ministry of housing and urban development, Tehran, 1-58 (2009).
34. nternet: Islamic Fin Art,
http://www.ahl-ul-bayt.org/fa.php/page,17009A37979.html (2011).
35. nternet: Esfahan municipality, http://casc.Esfahan.ir/articelview/tabid/116/ArticleId
(2011).
36. nternet: Lar Cultural Heritage, http://larshenasi.com/ (2011).
37. nternet: Persian Carpet Association,
http://www.persiancarpetassociation.com/iranbazar.html (2011).
38. zde, G., Trk arlar, Tepe Yaynlar, Ankara, 16-53 (1998).

92

39. nternet: Osmanl arlar, http://www.steps365.com/haber detay.php/ (2011).

40. nternet: Bursa Tarihi ars ve Hanlar Birlii, www.btch.org.tr. (2011).
41. Pakaln, M.Z., Tarihi Deyimleri ve Terimleri Szl, Milli Eitim Basmevi,
satnbul, 21-58 (1983).
42. Ataman, A., Bir Gz Yapdan Klliyeye, Osmanl Klliyelerinde Kamusal Mekan
Mant, Mimaralr Tasarm Yaynlar, stanbul, 18-43 (2000).
43. nternet: stanbul ars, http://www.whereist.com (2011).
44. Kkkmrc, B., Geleneksel Trk Osmanl ar Yaplar ve Gnmzdeki
Alveri Merkezleri zerinde bir nceleme, Yksek Lisans tezi, Mimar Sinan
Gzel Sanatlar niversitesi Fen Bilimler Enstits, stanbul, 1-53 (2005).
45. nternet: stanbul Kapal ars, http://www.istanbulkulturenvanteri.gov.tr/kentselsivil-mimari/ (2011).
46. nternet: Beyehir Bedesteni, http://www.panoramio.com (2010).
47. nternet: Panoramio, http://www.forumgercek.com/showthread.php/ (2010).

48. Yrk, A., nsan Performans Asndan Fiziksel evre Koullar ve Dkm
Sanayinde bir Uygulama, Y. lisans tezi, Endstri Mhendislii Gazi niversitesi
Fen Bilimler Enstits, Ankara, 18-20 (1998).
49. lter,F., Al Veri Merkezlerinin Aydnlatma Dzenleri Asndan ncelenmesi ve
Deerlendirilmesi, Y.lisans tezi, Yldz Teknik niversitesi, Fen Bilimler
Enstits, stanbul, 7 (1999).
50. Poormoosavy, S.M., Al-Veri Merkezlerinin Aydnlatmas ve rnek Olarak
Ankara- Karum ve Al-Veri Merkezinin ncelenmesi, Yksek Lisans tezi, Gazi
niversitesi Fen Bilimler Enstits, Ankara, 1-20, 106-107 (2004).
51. Onaygil, S., ve D Mekanlarda Aydnlatma Teknikleri ve Aralar, II.yt
Ulusal Sempozyumu, 28 Aralk, 109-134 (1995).

93

52. The IESNA LIGHTING HANDBOOK, Reference & Application Illuminating

engineering society of North America, 8/1 - 8/15 (2000).
53. Khamachi, B., Tabriz Bazar Through The Ages, Iran Chamber of Commerce,
Industries & Mine, Tabriz, 11-34 (1997).
54. Akademi 10 Mimarlk ve Sanat, Yayn No:82, STANBUL, 1-4 (1981).
55. nternet: Bursa Kapal ars, www.bursakapalars.com (2011).
56. Tebriz Bazaar Map, Tabriz Cultural Heritage Institute, 1 (2011).
57. nternet: Bursa Yorganclar ars, http://tr-tr.facebook.com/pages/YORGANCILAR
(2011).
58. Gezar, M., Anadolu ncesi Trkler ehir ve Mekan, Bankas, Kltr Yaynlar,
stanbul, 28-31 (1961).
59. Azarbayjan Traditional Buildings, Rasti Noe Publication, Tabriz, 5-12 (1993).
60. Sirel, ., Aydnlatma Szl, Yem yaynevi, stanbul, 1-86 (1997).

94

EKLER

95

EK-1 Muzaffariye arsnn orta holnn lm noktalar ve gn arpan deerleri

(h:0.9m)
SAAT
13:03:00 PM

13:06:00 PM

13:09:00 PM

13:12:00 PM

NOKTA
1B
1C
1D
2E
2D
2C
2B
2A
3A
3B
3C
3D
3E
4E
4D
4C
4B
4A
5A
5B
5C
5D
5E
6E
6D
6C
6B
6A
7A
7B
7C
7D
7E
8E
8D

DI (Lux)
1042
1043.5
1044.9
1046.4
1047.8
1049.3
1050.7
1052.2
1053.6
1055.1
1056.5
1058
1055.7
1053.4
1051.1
1048.8
1046.5
1044.2
1041.9
1039.6
1037.3
1035
1042.5
1050
1057.5
1065
1072.5
1080
1087.5
1095
1102.5
1110
1130.9
1151.8
1172.7

(Lux)
10
10
8
15
15
13
16
16
27
28
26
29
25
32
36
35
37
35
46
48
51
48
45
62
65
63
59
60
72
74
75
72
63
78
86

DF
1.0%
1.0%
0.8%
1.4%
1.4%
1.2%
1.5%
1.5%
2.6%
2.7%
2.5%
2.7%
2.4%
3.0%
3.4%
3.3%
3.5%
3.4%
4.4%
4.6%
4.9%
4.6%
4.3%
5.9%
6.1%
5.9%
5.5%
5.6%
6.6%
6.8%
6.8%
6.5%
5.6%
6.8%
7.3%

96

EK-1 (Devam) Muzaffariye arsnn orta holnn lm noktalar ve gn arpan

deerleri (h:0.9m)
SAAT

13:15:00 PM

13:18:00 PM

13:21:00 PM

NOKTA
8C
8B
8A
9A
9B
9C
9D
9E
10E
10D
10C
10B
10A
11A
11B
11C
11D
11E
12E
12D
12C
12B
12A
13A
13B
13C
13D
13E
14E
14D
14C
14B
14A
15A
15B
15C

DI (Lux)
1193.6
1214.5
1235.4
1256.3
1277.2
1298.1
1319
1340
1384.16
1428.32
1472.48
1516.64
1560.8
1604.96
1649.12
1693.28
1737.44
1781.6
1825.76
1870
1895
1920
1945
1970
1995
2020
2045
2070
2095
2120
2145
2170
2195
2220
2212.73
2205.46

(Lux)
101
117
106
114
127
132
130
111
112
133
134
136
121
113
121
130
125
115
109
100
119
136
128
114
136
132
152
144
139
152
169
160
144
141
171
182

DF
8.5%
9.6%
8.6%
9.1%
9.9%
10.2%
9.9%
8.3%
8.1%
9.3%
9.1%
9.0%
7.8%
7.0%
7.3%
7.7%
7.2%
6.5%
6.0%
5.3%
6.3%
7.1%
6.6%
5.8%
6.8%
6.5%
7.4%
7.0%
6.6%
7.2%
7.9%
7.4%
6.6%
6.4%
7.7%
8.3%

97

EK-1 (Devam) Muzaffariye arsnn orta holnn lm noktalar ve gn arpan

deerleri (h:0.9m)
SAAT

13:24:00 PM

13:27:00 PM

13:30:00 PM
13:36:00 PM

13:39:00 PM

NOKTA
15D
15E
16E
16D
16C
16B
16A
17A
17B
17C
17D
17E
18E
18D
18C
18B
18A
19A
19B
19C
19D
19E
20E
20D
20C
20B
20A
21A
21B
21C
21D
21E
22E
22D
22C
22B

DI (Lux)
2198.19
2190.92
2183.65
2176.38
2169.11
2161.84
2154.57
2147.3
2140
2130
2120
2110
2100
2090
2080
2070
2060
2050
2040
2033.75
2027.5
2021.25
2015
2008.75
2002.5
1996.25
1990
1990
2033.33
2076.66
2119.99
2163.32
2206.65
2250
2258.66
2267.32

(Lux)
180
155
162
173
188
173
146
136
171
152
158
138
125
134
142
139
122
105
118
118
111
96
59
109
95
103
90
98
111
110
110
97
108
126
135
132

DF
8.2%
7.1%
7.4%
7.9%
8.7%
8.0%
6.8%
6.3%
8.0%
7.1%
7.5%
6.5%
6.0%
6.4%
6.8%
6.7%
5.9%
5.1%
5.8%
5.8%
5.5%
4.7%
2.9%
5.4%
4.7%
5.2%
4.5%
4.9%
5.5%
5.3%
5.2%
4.5%
4.9%
5.6%
6.0%
5.8%

98

EK-1 (Devam) Muzaffariye arsnn orta holnn lm noktalar ve gn arpan

deerleri (h:0.9m)
SAAT

13:42:00 PM

13:45:00 PM

NOKTA
22A
23A
23B
23C
23D
23E
24E
24D
24C
24B
24A
25A
25B
25C
25D
25E
26E
26D
26C
26B
26A
27A
27B
27C
27D
27E
28E
28D
28C
28B
28A
29A
29B
29C
29D
29E

DI (Lux)
2275.98
2284.64
2293.3
2301.96
2310.62
2319.28
2327.94
2336.6
2345.26
2353.92
2362.58
2371.24
2380
2384.66
2389.32
2393.98
2398.64
2403.3
2407.96
2412.62
2417.28
2421.94
2426.6
2431.26
2435.92
2440.58
2445.24
2450
2451.53
2453.06
2454.59
2456.12
2457.65
2459.18
2460.71
2462.24

(Lux)
118
127
145
148
144
123
116
133
162
174
155
128
149
154
130
104
87
98
100
111
105
83
81
80
78
70
50
58
48
58
61
44
43
37
41
37

DF
5.2%
5.6%
6.3%
6.4%
6.2%
5.3%
5.0%
5.7%
6.9%
7.4%
6.6%
5.4%
6.3%
6.5%
5.4%
4.3%
3.6%
4.1%
4.2%
4.6%
4.3%
3.4%
3.3%
3.3%
3.2%
2.9%
2.0%
2.4%
2.0%
2.4%
2.5%
1.8%
1.7%
1.5%
1.7%
1.5%

99

EK-1 (Devam) Muzaffariye arsnn orta holnn lm noktalar ve gn arpan

deerleri (h:0.9m)
SAAT

13:48:00 PM

13:51:00 PM

NOKTA
30E
30D
30C
30B
30A
31B
31C
31D
32D
32C
32B
33B
33C
33D

DI (Lux)
2463.77
2465.3
2466.83
2468.36
2470
2476.7
2483.3
2490.0
2496.6
2503.3
2510.0
2516.6
2523.3
2530

(Lux)
31
33
31
30
32
20
20
19
12
14
13
7
8
7

DF
1.3%
1.3%
1.3%
1.2%
1.3%
0.8%
0.8%
0.8%
0.5%
0.6%
0.5%
0.3%
0.3%
0.3%

100

EK-2 Muzaffariye arsnn orta holnn lm noktalar ve gn arpan deerleri

(h:1.5m)
SAAT
13:03:00 PM

13:06:00 PM

13:09:00 PM

13:12:00 PM

NOKTA
1B
1C
1D
2E
2D
2C
2B
2A
3A
3B
3C
3D
3E
4E
4D
4C
4B
4A
5A
5B
5C
5D
5E
6E
6D
6C
6B
6A
7A
7B
7C
7D
7E
8E
8D

DI (Lux)
1042
1043.5
1044.9
1046.4
1047.8
1049.3
1050.7
1052.2
1053.6
1055.1
1056.5
1058
1055.7
1053.4
1051.1
1048.8
1046.5
1044.2
1041.9
1039.6
1037.3
1035
1042.5
1050
1057.5
1065
1072.5
1080
1087.5
1095
1102.5
1110
1130.9
1151.8
1172.7

(Lux)
10
8
9
14
15
13
15
16
26
27
27
25
23
34
35
36
38
45
51
53
52
52
50
66
70
68
66
62
78
82
79
79
73
86
96

DF
1.0%
0.8%
0.9%
1.3%
1.4%
1.2%
1.4%
1.5%
2.5%
2.6%
2.6%
2.4%
2.2%
3.2%
3.3%
3.4%
3.6%
4.3%
4.9%
5.1%
5.0%
5.0%
4.8%
6.3%
6.6%
6.4%
6.2%
5.7%
7.2%
7.5%
7.2%
7.1%
6.5%
7.5%
8.2%

101

EK-2 (Devam) Muzaffariye arsnn orta holnn lm noktalar ve gn arpan

deerleri (h:1.5m)
SAAT

13:15:00 PM

13:18:00 PM

13:21:00 PM

NOKTA
8C
8B
8A
9A
9B
9C
9D
9E
10E
10D
10C
10B
10A
11A
11B
11C
11D
11E
12E
12D
12C
12B
12A
13A
13B
13C
13D
13E
14E
14D
14C
14B
14A
15A
15B
15C

DI (Lux)
1193.6
1214.5
1235.4
1256.3
1277.2
1298.1
1319
1340
1384.16
1428.32
1472.48
1516.64
1560.8
1604.96
1649.12
1693.28
1737.44
1781.6
1825.76
1870
1895
1920
1945
1970
1995
2020
2045
2070
2095
2120
2145
2170
2195
2220
2212.73
2205.46

(Lux)
113
129
116
126
143
150
140
120
123
144
153
154
134
120
138
145
137
120
112
129
140
141
138
117
139
146
155
144
139
169
173
164
144
146
177
188

DF
9.5%
10.6%
9.4%
10.0%
11.2%
11.6%
10.6%
9.0%
8.9%
10.1%
10.4%
10.2%
8.6%
7.5%
8.4%
8.6%
7.9%
6.7%
6.1%
6.9%
7.4%
7.3%
7.1%
5.9%
7.0%
7.2%
7.6%
7.0%
6.6%
8.0%
8.1%
7.6%
6.6%
6.6%
8.0%
8.5%

102

EK-2 (Devam) Muzaffariye arsnn orta holnn lm noktalar ve gn arpan

deerleri (h:1.5m)
SAAT

13:24:00 PM

13:27:00 PM

13:30:00 PM
13:36:00 PM

13:39:00 PM

NOKTA
15D
15E
16E
16D
16C
16B
16A
17A
17B
17C
17D
17E
18E
18D
18C
18B
18A
19A
19B
19C
19D
19E
20E
20D
20C
20B
20A
21A
21B
21C
21D
21E
22E
22D
22C
22B

DI (Lux)
2198.19
2190.92
2183.65
2176.38
2169.11
2161.84
2154.57
2147.3
2140
2130
2120
2110
2100
2090
2080
2070
2060
2050
2040
2033.75
2027.5
2021.25
2015
2008.75
2002.5
1996.25
1990
1990
2033.33
2076.66
2119.99
2163.32
2206.65
2250
2258.66
2267.32

(Lux)
186
156
166
187
199
184
152
144
169
173
166
143
126
138
148
146
127
105
121
120
114
102
102
111
95
105
90
98
115
115
115
96
108
132
143
140

DF
8.5%
7.1%
7.6%
8.6%
9.2%
8.5%
7.1%
6.7%
7.9%
8.1%
7.8%
6.8%
6.0%
6.6%
7.1%
7.1%
6.2%
5.1%
5.9%
5.9%
5.6%
5.0%
5.1%
5.5%
4.7%
5.3%
4.5%
4.9%
5.7%
5.5%
5.4%
4.4%
4.9%
5.9%
6.3%
6.2%

103

EK-2 (Devam) Muzaffariye arsnn orta holnn lm noktalar ve gn arpan

deerleri (h:1.5m)
SAAT

13:42:00 PM

13:45:00 PM

NOKTA
22A
23A
23B
23C
23D
23E
24E
24D
24C
24B
24A
25A
25B
25C
25D
25E
26E
26D
26C
26B
26A
27A
27B
27C
27D
27E
28E
28D
28C
28B
28A
29A
29B
29C
29D
29E

DI (Lux)
2275.98
2284.64
2293.3
2301.96
2310.62
2319.28
2327.94
2336.6
2345.26
2353.92
2362.58
2371.24
2380
2384.66
2389.32
2393.98
2398.64
2403.3
2407.96
2412.62
2417.28
2421.94
2426.6
2431.26
2435.92
2440.58
2445.24
2450
2451.53
2453.06
2454.59
2456.12
2457.65
2459.18
2460.71
2462.24

(Lux)
125
132
156
160
154
128
120
148
176
187
162
136
164
162
138
109
90
103
105
119
110
89
86
80
83
72
53
60
56
63
63
46
47
41
44
42

DF
5.5%
5.8%
6.8%
7.0%
6.7%
5.5%
5.2%
6.3%
7.5%
7.9%
6.9%
5.7%
6.9%
6.8%
5.8%
4.6%
3.8%
4.3%
4.4%
4.9%
4.6%
3.7%
3.5%
3.3%
3.4%
3.0%
2.2%
2.4%
2.3%
2.6%
2.6%
1.9%
1.9%
1.7%
1.8%
1.7%

104

EK-2 (Devam) Muzaffariye arsnn orta holnn lm noktalar ve gn arpan

deerleri (h:1.5m)
SAAT

13:48:00 PM

13:51:00 PM

NOKTA
30E
30D
30C
30B
30A
31B
31C
31D
32D
32C
32B
33B
33C
33D

DI (Lux)
2463.77
2465.3
2466.83
2468.36
2470
2476.7
2483.3
2490.0
2496.6
2503.3
2510.0
2516.6
2523.3
2530

(Lux)
33
33
32
33
32
20
20
20
12
12
13
7
7
7

DF
1.3%
1.3%
1.3%
1.3%
1.3%
0.8%
0.8%
0.8%
0.5%
0.5%
0.5%
0.3%
0.3%
0.3%

105

EK-3 Muzaffariye arsnn dkkanlarnn lm noktalar ve gn arpan deerleri

(h:0.9m)

Zemin Kat

SAAT
11:55:00 PM

11:58:00 PM

1.Kat

12:01:00 PM
12:07:00 PM

12:10:00 PM
12:13:00 PM

NOKTA
26a
26b
26c
26d
14c
14d
14a
14b
4a
4b
4c
4d
4c
4d
26c
26d
26a
26b
4a
4b

DI (Lux)
37200
37000.0
36800.0
36600.0
36400.0
36200.0
36000.0
35800.0
35350.0
34900.0
34450.0
34000
34500.0
34160.0
33820.0
33480.0
33140.0
32800.0
34950.0
28500.0

(Lux)
18
6
12
4
35
11
13
6
10
3
12
5
11
7
22
12
12
4
10
10

DF
0.05%
0.02%
0.03%
0.01%
0.10%
0.03%
0.04%
0.02%
0.03%
0.01%
0.03%
0.01%
0.03%
0.02%
0.07%
0.04%
0.04%
0.01%
0.03%
0.04%

106

EK- 4 vaz Paa arsnn orta holnn lm noktalar ve gn arpan deerleri

(h:0.9m)
SAAT
12:50:00 PM

12:55:00 PM

13:00:00 PM

NOKTA
1B
1C
1D
2E
2D
2C
2B
2A
3A
3B
3C
3D
3E
4E
4D
4C
4B
4A
5A
5B
5C
5D
5E
6E
6D
6C
6B
6A
7A
7B
7C
7D
7E
8E
8D
8C

DI (Lux)
1922
1887.3
1852.7
1818.0
1783.4
1748.7
1714.0
1679.4
1644.7
1610
1613.5
1617.0
1620.5
1624.0
1627.5
1631.0
1634.5
1638.0
1641.5
1645.0
1648.5
1652.0
1655.5
1659.0
1662.5
1666.0
1669.5
1673.0
1676.5
1680
1687.1
1694.2
1701.2
1708.3
1715.4
1722.5

(Lux)
1190
1112
574
17
135
278
87
16
27
82
113
71
22
21
46
60
67
30
26
38
41
31
21
21
30
38
34
22
21
27
30
30
25
25
24
28

DF
61.9%
58.9%
31.0%
0.9%
7.6%
15.9%
5.1%
1.0%
1.6%
5.1%
7.0%
4.4%
1.4%
1.3%
2.8%
3.7%
4.1%
1.8%
1.6%
2.3%
2.5%
1.9%
1.3%
1.3%
1.8%
2.3%
2.0%
1.3%
1.3%
1.6%
1.8%
1.8%
1.5%
1.5%
1.4%
1.6%

107

EK- 4 (Devam) vaz Paa arsnn orta holnn lm noktalar ve gn arpan

deerleri (h:0.9m)
SAAT

13:05:00 PM

13:10:00 PM

NOKTA
8B
8A
9A
9B
9C
9D
9E
10E
10D
10C
10B
10A
11A
11B
11C
11D
11E
12E
12D
12C
12B
12A
13A
13B
13C
13D
13E
14E
14D
14C
14B
14A
15A
15B
15C
15D

DI (Lux)
1729.6
1736.6
1743.7
1750.8
1757.9
1765.0
1772.0
1779.1
1786.2
1793.3
1800.4
1807.4
1814.5
1821.6
1828.7
1835.8
1842.8
1849.9
1857
1864.3
1871.6
1878.8
1886.1
1893.4
1900.7
1908.0
1915.2
1922.5
1929.8
1937.1
1944.4
1951.6
1959
1959.5
1960.0
1960.6

(Lux)
30
22
21
27
29
26
21
20
25
29
28
23
30
27
30
24
21
21
22
28
18
15
26
29
25
19
18
20
23
30
26
26
24
26
29
23

DF
1.7%
1.3%
1.2%
1.5%
1.6%
1.5%
1.2%
1.1%
1.4%
1.6%
1.6%
1.3%
1.7%
1.5%
1.6%
1.3%
1.1%
1.1%
1.2%
1.5%
1.0%
0.8%
1.4%
1.5%
1.3%
1.0%
0.9%
1.0%
1.2%
1.5%
1.3%
1.3%
1.2%
1.3%
1.5%
1.2%

108

EK- 4 (Devam) vaz Paa arsnn orta holnn lm noktalar ve gn arpan

deerleri (h:0.9m)
SAAT

13:15:00 PM

NOKTA
15E
16E
16D
16C
16B
16A
17A
17B
17C
17D
17E
18E
18D
18C
18B
18A
19A
19B
19C
19D
19E
20E
20D
20C
20B
20A
21A
21B
21C
21D
21E
22C
22B
23B
23C
24C

DI (Lux)
1961.1
1961.6
1962.1
1962.6
1963.2
1963.7
1964.2
1964.7
1965.2
1965.8
1966.3
1966.8
1967.3
1967.8
1968.4
1968.9
1969.4
1969.9
1970.4
1971
1972.4
1973.7
1975.1
1976.5
1977.8
1979.2
1980.6
1981.9
1983.3
1984.7
1986.0
1987.4
1988.8
1990.2
1991.5
1992.9

(Lux)
23
20
24
30
27
20
20
27
27
23
20
18
35
27
24
19
18
23
21
20
19
18
23
23
18
17
15
19
22
20
17
18
43
27
20
7

DF
1.2%
1.0%
1.2%
1.5%
1.4%
1.0%
1.0%
1.4%
1.4%
1.2%
1.0%
0.9%
1.8%
1.4%
1.2%
1.0%
0.9%
1.2%
1.1%
1.0%
1.0%
0.9%
1.2%
1.2%
0.9%
0.9%
0.8%
1.0%
1.1%
1.0%
0.9%
0.9%
2.2%
1.4%
1.0%
0.4%

109

EK- 4 (Devam) vaz Paa arsnn orta holnn lm noktalar ve gn arpan

deerleri (h:0.9m)
SAAT

13:20:00 PM

NOKTA
24B
25B
25C

DI (Lux)
1994.3
1995.6
1997

(Lux)
12
12
7

DF
0.6%
0.6%
0.4%

110

EK-5 vaz Paa arsnn orta holnn lm noktalar ve gn arpan deerleri

(h:1.5m)
SAAT
12:50:00 PM

12:55:00 PM

13:00:00 PM

NOKTA
1B
1C
1D
2E
2D
2C
2B
2A
3A
3B
3C
3D
3E
4E
4D
4C
4B
4A
5A
5B
5C
5D
5E
6E
6D
6C
6B
6A
7A
7B
7C
7D
7E
8E
8D
8C

DI (Lux)
1922
1887.3
1852.7
1818.0
1783.4
1748.7
1714.0
1679.4
1644.7
1610
1613.5
1617.0
1620.5
1624.0
1627.5
1631.0
1634.5
1638.0
1641.5
1645.0
1648.5
1652.0
1655.5
1659.0
1662.5
1666.0
1669.5
1673.0
1676.5
1680
1687.1
1694.2
1701.2
1708.3
1715.4
1722.5

(Lux)
590
716
540
18
91
167
92
16
24
61
75
46
22
21
35
49
41
27
24
30
34
31
22
21
28
34
30
25
22
29
30
29
27
28
28
35

DF
30.7%
37.9%
29.1%
1.0%
5.1%
9.5%
5.4%
1.0%
1.5%
3.8%
4.6%
2.8%
1.4%
1.3%
2.2%
3.0%
2.5%
1.6%
1.5%
1.8%
2.1%
1.9%
1.3%
1.3%
1.7%
2.0%
1.8%
1.5%
1.3%
1.7%
1.8%
1.7%
1.6%
1.6%
1.6%
2.0%

111

EK-5 (Devam) vaz Paa arsnn orta holnn lm noktalar ve gn arpan

deerleri (h:1.5m)
SAAT

13:05:00 PM

13:10:00 PM

NOKTA
8B
8A
9A
9B
9C
9D
9E
10E
10D
10C
10B
10A
11A
11B
11C
11D
11E
12E
12D
12C
12B
12A
13A
13B
13C
13D
13E
14E
14D
14C
14B
14A
15A
15B
15C
15D

DI (Lux)
1729.6
1736.6
1743.7
1750.8
1757.9
1765.0
1772.0
1779.1
1786.2
1793.3
1800.4
1807.4
1814.5
1821.6
1828.7
1835.8
1842.8
1849.9
1857
1864.3
1871.6
1878.8
1886.1
1893.4
1900.7
1908.0
1915.2
1922.5
1929.8
1937.1
1944.4
1951.6
1959
1959.5
1960.0
1960.6

(Lux)
30
26
23
29
35
29
23
20
27
34
28
25
24
31
35
27
22
24
25
34
31
26
27
32
33
22
19
19
25
34
31
28
25
31
35
27

DF
1.7%
1.5%
1.3%
1.7%
2.0%
1.6%
1.3%
1.1%
1.5%
1.9%
1.6%
1.4%
1.3%
1.7%
1.9%
1.5%
1.2%
1.3%
1.3%
1.8%
1.7%
1.4%
1.4%
1.7%
1.7%
1.2%
1.0%
1.0%
1.3%
1.8%
1.6%
1.4%
1.3%
1.6%
1.8%
1.4%

112

EK-5 (Devam) vaz Paa arsnn orta holnn lm noktalar ve gn arpan

deerleri (h:1.5m)
SAAT

13:15:00 PM

NOKTA
15E
16E
16D
16C
16B
16A
17A
17B
17C
17D
17E
18E
18D
18C
18B
18A
19A
19B
19C
19D
19E
20E
20D
20C
20B
20A
21A
21B
21C
21D
21E
22C
22B
23B
23C
24C

DI (Lux)
1961.1
1961.6
1962.1
1962.6
1963.2
1963.7
1964.2
1964.7
1965.2
1965.8
1966.3
1966.8
1967.3
1967.8
1968.4
1968.9
1969.4
1969.9
1970.4
1971
1972.4
1973.7
1975.1
1976.5
1977.8
1979.2
1980.6
1981.9
1983.3
1984.7
1986.0
1987.4
1988.8
1990.2
1991.5
1992.9

(Lux)
29
23
28
38
29
27
21
30
33
26
21
25
26
31
26
22
25
27
29
25
22
16
24
30
22
20
17
22
31
25
20
23
38
33
25
10

DF
1.5%
1.2%
1.4%
1.9%
1.5%
1.4%
1.1%
1.5%
1.7%
1.3%
1.1%
1.3%
1.3%
1.6%
1.3%
1.1%
1.3%
1.4%
1.5%
1.3%
1.1%
0.8%
1.2%
1.5%
1.1%
1.0%
0.9%
1.1%
1.6%
1.3%
1.0%
1.2%
1.9%
1.7%
1.3%
0.5%

113

EK-5 (Devam) vaz Paa arsnn orta holnn lm noktalar ve gn arpan

deerleri (h:1.5m)
SAAT

13:20:00 PM

NOKTA
24B
25B
25C

DI (Lux)
1994.3
1995.6
1997

(Lux)
10
10
10

DF
0.5%
0.5%
0.5%

114

EK-6 vaz Paa arsnn dkkanlarnn lm noktalar ve gn arpan deerleri

(h:0.9m)
SAAT
12:13:00 PM

12:16:00 PM

12:19:00 PM

NOKTA
2a
2b
2c
2d
13a
13b
13c
13d
23c
23d
23a
23b

DI (Lux)
22300
21301.7
20303.4
19305.1
18306.8
17308.5
16310
16748
17186
17624
18062
18500

(Lux)
10
4
16
5
16
8
21
12
29
11
11
4

DF
0.04%
0.02%
0.08%
0.03%
0.09%
0.05%
0.13%
0.07%
0.17%
0.06%
0.06%
0.02%

115

EK -7 Gelincik arsnn orta holnn lm noktalar ve gn arpan deerleri

(h:0.9m)
SAAT
10:55:00 PM

11:00:00 PM

11:05:00 PM

NOKTA
1B
1C
2C
2B
3B
3C
4D
4C
4B
4A
5A
5B
5C
5D
6D
6C
6B
6A
7A
7B
7C
7D
8D
8C
8B
8A
9A
9B
9C
9D
10D
10C
10B
10A
11A

DI (Lux)
1419
1445.9
1472.9
1499.8
1526.8
1553.7
1580.6
1607.6
1634.5
1661.5
1688.4
1715.3
1742.3
1769.2
1796.2
1823.1
1850.0
1877.0
1882.4
1887.9
1893.3
1898.7
1904.2
1909.6
1915.0
1920.4
1925.9
1931.3
1936.7
1942.2
1947.6
1953.0
1958.5
1964.0
1954.5

(Lux)
1
1
2
2
12
3
7
7
7
3
17
16
13
8
16
27
26
18
17
18
13
13
16
15
12
13
15
25
18
17
19
20
28
21
18

DF
0.1%
0.1%
0.1%
0.1%
0.8%
0.2%
0.4%
0.4%
0.4%
0.2%
1.0%
0.9%
0.7%
0.5%
0.9%
1.5%
1.4%
1.0%
0.9%
1.0%
0.7%
0.7%
0.8%
0.8%
0.6%
0.7%
0.8%
1.3%
0.9%
0.9%
1.0%
1.0%
1.4%
1.1%
0.9%

11B

1944.9

14

0.7%

116

EK -7 (Devam) Gelincik arsnn orta holnn lm noktalar ve gn arpan

deerleri (h:0.9m)
SAAT

11:10:00 PM

11:15:00 PM

NOKTA

DI (Lux)

(Lux)

DF

11C

1935.4

16

0.8%

11D

1925.8

14

0.7%

12D

1916.3

18

0.9%

12C

1906.8

14

0.7%

12B

1897.2

16

0.8%

12A

1887.7

17

0.9%

13A

1878.2

17

0.9%

13B

1868.6

21

1.1%

13C

1859.1

25

1.3%

13D

1849.5

23

1.2%

14D

1840.0

20

1.1%

14C

1840.2

33

1.8%

14B

1840.3

29

1.6%

14A

1840.5

23

1.2%

15A

1840.7

16

0.9%

15B

1840.9

21

1.1%

15C

1841.0

24

1.3%

15D

1841.2

20

1.1%

16D

1841.4

23

1.2%

16C

1841.5

42

2.3%

16B

1841.7

22

1.2%

16A

1841.9

20

1.1%

17A

1842.0

21

1.1%

17B

1842.2

37

2.0%

17C

1842.4

58

3.1%

17D

1842.6

28

1.5%

18D

1842.7

20

1.1%

18C

1842.9

33

1.8%

18B

1843.1

29

1.6%

18A

1843.2

19

1.0%

19A

1843.4

13

0.7%

19B

1843.6

18

1.0%

19C

1843.7

23

1.2%

19D

1844

0.3%

20D

1839.9

13

0.7%

20C

1835.8

13

0.7%

117

EK -7 (Devam) Gelincik arsnn orta holnn lm noktalar ve gn arpan

deerleri (h:0.9m)
SAAT

11:20:00 PM

11:23:00 PM

NOKTA

DI (Lux)

(Lux)

DF

20B

1831.7

14

0.8%

20A

1827.6

17

0.9%

21A

1823.5

18

1.0%

21B

1819.4

18

1.0%

21C

1815.3

20

1.1%

21D

1811.2

12

0.7%

22D

1807.1

12

0.7%

22C

1803.0

20

1.1%

22B

1806.2

31

1.7%

22A

1809.4

19

1.1%

23A

1812.6

12

0.7%

23B

1815.8

19

1.0%

23C

1819.0

20

1.1%

23D

1822.2

14

0.8%

24D

1825.4

0.3%

24C

1828.6

0.4%

24B

1831.8

0.4%

24A

1835

0.4%

118

EK -8 Gelincik arsnn orta holnn lm noktalar ve gn arpan deerleri

(h:1.5m)
SAAT
10:55:00 PM

11:00:00 PM

11:05:00 PM

NOKTA
1B
1C
2C
2B
3B
3C
4D
4C
4B
4A
5A
5B
5C
5D
6D
6C
6B
6A
7A
7B
7C
7D
8D
8C
8B
8A
9A
9B
9C
9D
10D
10C
10B
10A
11A
11B

DI (Lux)
1419
1445.9
1472.9
1499.8
1526.8
1553.7
1580.6
1607.6
1634.5
1661.5
1688.4
1715.3
1742.3
1769.2
1796.2
1823.1
1850.0
1877.0
1882.4
1887.9
1893.3
1898.7
1904.2
1909.6
1915.0
1920.4
1925.9
1931.3
1936.7
1942.2
1947.6
1953.0
1958.5
1964.0
1954.5
1944.9

(Lux)
1
1
3
8
14
4
9
9
8
10
14
20
21
5
15
39
33
18
20
22
25
15
16
16
14
16
18
32
27
19
19
26
37
22
21
17

DF
0.1%
0.1%
0.2%
0.5%
0.9%
0.3%
0.6%
0.6%
0.5%
0.6%
0.8%
1.2%
1.2%
0.3%
0.8%
2.1%
1.8%
1.0%
1.1%
1.2%
1.3%
0.8%
0.8%
0.8%
0.7%
0.8%
0.9%
1.7%
1.4%
1.0%
1.0%
1.3%
1.9%
1.1%
1.1%
0.9%

119

EK -8 (Devam) Gelincik arsnn orta holnn lm noktalar ve gn arpan

deerleri (h:1.5m)
SAAT

11:10:00 PM

11:15:00 PM

NOKTA
11C
11D
12D
12C
12B
12A
13A
13B
13C
13D
14D
14C
14B
14A
15A
15B
15C
15D
16D
16C
16B
16A
17A
17B
17C
17D
18D
18C
18B
18A
19A
19B
19C
19D
20D
20C

DI (Lux)
1935.4
1925.8
1916.3
1906.8
1897.2
1887.7
1878.2
1868.6
1859.1
1849.5
1840.0
1840.2
1840.3
1840.5
1840.7
1840.9
1841.0
1841.2
1841.4
1841.5
1841.7
1841.9
1842.0
1842.2
1842.4
1842.6
1842.7
1842.9
1843.1
1843.2
1843.4
1843.6
1843.7
1844
1839.9
1835.8

(Lux)
20
16
21
16
17
20
21
24
45
37
23
46
30
23
23
23
31
23
24
28
27
26
21
57
73
31
23
44
36
19
16
23
27
15
14
15

DF
1.0%
0.8%
1.1%
0.8%
0.9%
1.1%
1.1%
1.3%
2.4%
2.0%
1.3%
2.5%
1.6%
1.2%
1.2%
1.2%
1.7%
1.2%
1.3%
1.5%
1.5%
1.4%
1.1%
3.1%
4.0%
1.7%
1.2%
2.4%
2.0%
1.0%
0.9%
1.2%
1.5%
0.8%
0.8%
0.8%

120

EK -8 (Devam) Gelincik arsnn orta holnn lm noktalar ve gn arpan

deerleri (h:1.5m)
SAAT

11:20:00 PM

11:23:00 PM

NOKTA
20B
20A
21A
21B
21C
21D
22D
22C
22B
22A
23A
23B
23C
23D
24D
24C
24B
24A

DI (Lux)
1831.7
1827.6
1823.5
1819.4
1815.3
1811.2
1807.1
1803.0
1806.2
1809.4
1812.6
1815.8
1819.0
1822.2
1825.4
1828.6
1831.8
1835

(Lux)
14
18
19
21
26
11
16
31
32
23
13
25
30
13
7
8
7
8

DF
0.8%
1.0%
1.0%
1.2%
1.4%
0.6%
0.9%
1.7%
1.8%
1.3%
0.7%
1.4%
1.6%
0.7%
0.4%
0.4%
0.4%
0.4%

121

EK -9 Gelincik arsnn dkkanlarnn lm noktalar ve gn arpan deerleri

(h:0.9m)
SAAT
13:35:00 PM

13:37:00 PM
13:45:00 PM

13:47:00 PM

NOKTA
23c
23d
23a
23b
13c
13d
13a
13b
7c
7d

DI (Lux)
106000
105300
104600
103900
92200
183905
263910
435620
687335
800000

(Lux)
9
3
15
10
21
7
30
9
15
7

DF
0.01%
0.00%
0.01%
0.01%
0.02%
0.00%
0.0114%
0.00%
0.00%
0.000875%

122

EK -10 Yorganclar arsnn orta holnn lm noktalar ve gn arpan deerleri

(h:0.9m)
SAAT
11:45:00 PM

11:50:00 PM

11:55:00 PM

NOKTA
1A
1B
1C
2C
2B
2A
3A
3B
3C
4C
4B
4A
5A
5B
5C
6D
6C
6B
6A
7A
7B
7C
7D
8D
8C
8B
8A
9A
9B
9C
9D
10D
10C
10B
10A
11A

DI (Lux)
1390
1397.53
1405.06
1412.59
1420.12
1427.65
1435.17
1442.70
1450.23
1457.76
1465.29
1472.82
1480.35
1487.88
1495.41
1502.94
1510.46
1518.0
1524.4
1530.8
1537.1
1543.5
1549.9
1556.3
1562.6
1569.0
1575.4
1581.8
1588.1
1594.5
1600.9
1607.3
1613.6
1620.0
1635.5
1651.0

(Lux)
3
4
3
3
3
3
4
5
5
4
4
4
3
3
2
3
3
3
2
2
2
3
3
2
2
2
2
2
2
2
1
1
2
1
2
2

DF
0.22%
0.29%
0.21%
0.21%
0.21%
0.21%
0.28%
0.35%
0.34%
0.27%
0.27%
0.27%
0.20%
0.20%
0.13%
0.20%
0.20%
0.20%
0.13%
0.13%
0.13%
0.19%
0.19%
0.13%
0.13%
0.13%
0.13%
0.13%
0.13%
0.13%
0.06%
0.06%
0.12%
0.06%
0.12%
0.12%

123

EK -10 (Devam) Yorganclar arsnn orta holnn lm noktalar ve gn arpan

deerleri (h:0.9m)
SAAT

12:00:00 PM

NOKTA
11B
11C
12C
12B
12A
13A
13B
13C

DI (Lux)
1666.5
1682.0
1697.5
1713.0
1728.5
1744.0
1759.5
1775.0

(Lux)
2
2
3
4
3
8
7
7

DF
0.12%
0.12%
0.18%
0.23%
0.17%
0.46%
0.40%
0.39%

124

EK -11 Yorganclar arsnn orta holnn lm noktalar ve gn arpan deerleri

(h:1.5m)
SAAT
11:45:00 PM

11:50:00 PM

11:55:00 PM

NOKTA
1A
1B
1C
2C
2B
2A
3A
3B
3C
4C
4B
4A
5A
5B
5C
6D
6C
6B
6A
7A
7B
7C
7D
8D
8C
8B
8A
9A
9B
9C
9D
10D
10C
10B
10A
11A

DI (Lux)
1390
1397.53
1405.06
1412.59
1420.12
1427.65
1435.17
1442.70
1450.23
1457.76
1465.29
1472.82
1480.35
1487.88
1495.41
1502.94
1510.46
1518.0
1524.4
1530.8
1537.1
1543.5
1549.9
1556.3
1562.6
1569.0
1575.4
1581.8
1588.1
1594.5
1600.9
1607.3
1613.6
1620.0
1635.5
1651.0

(Lux)
3
3
2
3
3
3
5
6
5
4
4
3
3
3
2
3
3
3
3
2
2
2
3
2
2
2
1
1
2
2
1
1
2
2
2
2

DF
0.22%
0.21%
0.14%
0.21%
0.21%
0.21%
0.35%
0.42%
0.34%
0.27%
0.27%
0.20%
0.20%
0.20%
0.13%
0.20%
0.20%
0.20%
0.20%
0.13%
0.13%
0.13%
0.19%
0.13%
0.13%
0.13%
0.06%
0.06%
0.13%
0.13%
0.06%
0.06%
0.12%
0.12%
0.12%
0.12%

125

EK -11 (Devam) Yorganclar arsnn orta holnn lm noktalar ve gn arpan

deerleri (h:1.5m)
SAAT

12:00:00 PM

NOKTA
11B
11C
12C
12B
12A
13A
13B
13C

DI (Lux)
1666.5
1682.0
1697.5
1713.0
1728.5
1744.0
1759.5
1775.0

(Lux)
2
2
4
4
4
7
7
7

DF
0.12%
0.12%
0.24%
0.23%
0.23%
0.40%
0.40%
0.39%

126

ZGEM

Kiisel Bilgiler
Soyad, ad

: DEHKHODA, lida

Uyruu

: RAN

Doum tarihi ve yeri : 08.07.1983 Tebriz

Medeni hali

: Evli

Telefon

: 0 537 290 50 54

e-mail

: Lida.dehkhoda@gmail.com

Eitim
Derece

Eitim Birimi

Mezuniyet tarihi

Lisans

Azad Tebriz slami niversitesi/M.B.

2005

Lisans ncesi

Firdevs niversite ncesi

2001

Lise

mam Hmeyni Lisesi

2000

Yl

Yer

Grev

2005-2007

VEDUD GOSTAR OFS-TEBRZ

Mimar

2007-2008

TEL TAV OFS-TEBRZ

Proje kontrol

2008-2008

SKL MESRE YER

Mimar

2007-

ARCNOISE websitesi

Editr

Deneyimi

Yabanc Dil
ngilizce, Trke
Hobiler
Bilgisayar teknolojileri, Gezi, nternet, Tarihi kitaplar, Yzme