Sanat Tarihi Dergisi

Cilt/Volume: XXI, Say/Number:1

Nisan/ April 2012, 70-85

BERGAMA UKUR HAN

Bozkurt ERSOY1
zet
Bergamann, Osmanl Dneminin Beylikten mparatorlua gei yllarnda
zellikle 15. ve 16.yzyllarda youn bir imar faaliyetine sahne olduu, gerek
gnmze gelebilen, gerekse belgelerden tespit edilen cami, medrese, bedesten, han,
hamam, sebil, eme gibi yaplardan belli olmaktadr. Bu dnemdeki vergi
mkelleflerinin says ve buna bal nfus art ile younluk kazanan ticaret hayatna
bal olarak Bergamada ina edilen ve bir anlamda kamusal alan ilevi de gren ticaret
yaplarndan biri de ukur Handr. Yapnn rt sistemleri, revak gibi nemli mimari
unsurlarndan ounun gnmze gelememi olmasna karn kalan izler yine de
salkl bir restitsyon yapmaya yeterlidir. Bu alma ukur Hann bugnk
durumunu tespit ve bu tespit zerine kurulan restitsyon nerisi amacn gtmektedir.
Anahtar kelimeler: Bergama, ukur Han, ehir-ii hanlar.
Abstract
ukur Han in Pergamum
Pergamum, especially the 15 years of the transition Principality to Empire, the
Ottoman Period was the scene of intense activity in the development and 16.yzyllarda,
have survived until today, as well as the documents identified mosques, madrasas,
bazaars, caravanserais, baths, public fountain, the fountain is certain structures, such as.
This period, the number of taxpayers and hence population growth and density,
depending on the winning commercial life and in a way which is constructed in the
public space, which functions as one of the commercial buildings in the pit Han.
Structure of the cover systems, such as the architectural elements of portico gelememi
Although today most of the remaining tracks still healthy enough to make restitution.
This study identified the current situation and identify Pit Khan founded on the proposal
aims to restitution
Key words: Pergamum, ukur Han, City han

Prof.Dr., Ege niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Sanat Tarihi Blm. Bornova-zmir-Trkiye

Bergama ukur Han

1300 ylnda Menteeoullar ile balayan Bergamadaki Trk Dnemi 1306
ylnda Karasi Beyli ile devam etmi; 1345 ylnda ise Orhan Bey tarafndan Osmanl
Beylii snrlar iine katlmtr. Yldrm Beyazt dneminde Mool istilasna urayan
Bergamann tekrar Osmanl hakimiyetine girmesi 1425 ylnda II.Murad Dneminde
olmutur. Bu tarihten 18.yzyl balarndan itibaren ayanlk dnemi2 de dahil 20.yzyl
balarna kadar cami, medrese, bedesten, han, hamam, sebil, eme olmak zere byle
bir yerleim iin hi de azmsanmayacak sayda yap ina edilmitir 3.
Bunlarn ierisinde yer alan ve gnmze tamam ayakta gelebilen ukur Han
ve Ta Han4 ile ok az bir blm ayakta kalan Katr(mer Bey) Han 5 olmak zere 3
han ve bir bedesten ile gnmze gelemeyen ancak kaynaklardan tespit edilebilen 3
hann6 varlnn bilinmesi Bergamadaki ticari faaliyetlerin younluunu da gsterir
niteliktedir.
Bergamann 1550-1600 yllarnda 2444 vergi mkellefine ve buna bal olarak
yaklak 8000 nfuslu bir yerleim olmas da kayda deer bir bilgidir 7. Yerleimin
nemli ve youn bir ticaret hayatna sahip olmasn hi kukusuz Bursa ve zmir ile
sregelen ticari balantsna yormak yanl olmaz. .. 129 ylna kadar uzanan
Ephesosu Smyrna zerinden Pergamona balayan bir yolun varl ve 1402 ylnda
Timur istilas sonras Osmanlnn toparlanma dneminde elebi Mehmedin
Bergamadan zmir zerine yrrken ayn yolu kullandnn bilinmesi 8, seyyahlarn
2

Ayanlk kurumu ile ilgili olarak bkz. M. adrc, Tanzimat Dneminde Anadolu Kentlerinin
Sosyal ve Ekonomik Yaplar, Ankara 1991, 29-40.ss.; Y.Nagata, Tarihte
ynlar,Karaosmanoullar zerinde Bir nceleme, Ankara 1997.
3
Bergamada yer alan Trk-slam eserleri iin bkz. M.von Berchem, Die Muslimischen
Inschriften von Pergamon, Berlin 1912; O.Bayatl, Bergama Tarihinde Trk slam Eserleri,
stanbul 1956 ve Bergamada Karaosman Oullar, zmir 1957; E.H. Ayverdi, Osmanl
Mimarisinin lk Devri, 630-805 (1330-1402), Cilt: I, stanbul 1966, Osmanl Mimarisinde
elebi ve II.Sultan Murad Devri, 806-855(1403-1451), cilt:II, stanbul 1972 ve Yksel, .A.,
Osmanl Mimarisinde II.Byezid Yavuz Selim Devri (86-926/1481-1520), V, stanbul 1983, 6064.ss,; B. Ersoy, Bergama Camii ve Mescitleri, Ankara 1989; Bergamada Parmakl ve Lonca
Mescitleri, Arkeoloji-Sanat Tarihi Dergisi, II, zmir 1983, 38-49.ss.; Bergama Ulu Camii,
Arkeoloji-Sanat Tarihi Dergisi, IV, zmir 1988, 57-66.ss.; Bergamada Kurunlu ve adrvanl
Camileri, Vakflar Dergisi, XX, Ankara 1988, 95-104.ss.; .Kuyulu, Kara Osman-olu Ailesine
Ait Mimari Eserler, Ankara 1992
4
Yapyla ilgili bilgi ve plan iin bkz. E.H. Ayverdi, Osmanl Mimarisinde elebi ve II.Sultan
Murad Devri, 806-855(1403-1451), cilt:II, stanbul 1972,270-273.ss.; A. Ba, Beylikler Dnemi
Hanlar, Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits(Baslmam doktora tezi), Konya 1989,
126-128.ss.
5
Katr(mer Bey) Han iin bkz. .Kuyulu, Kara Osman-olu Ailesine Ait Mimari Eserler,
Ankara 1992, 79-81.ss.
6
Bkz. .Kuyulu, Kara Osman-olu Ailesine Ait Mimari Eserler, Ankara 1992, 160,161,172.s.
7
S. Faroqhi, Osmanlda Kentler ve Kentliler, 2.bask, stanbul 1944, Tablo 1.
8
E. Doer, lk skanlardan Yunan galine Kadar Menemen (ya da Tarhaniyat) Tarihi, zmir
1998, 337-338.ss.

Sanat Tarihi Dergisi 71

Bozkurt Ersoy
gezi gzergah zerinde olmas9 Bergamann nemli bir menzil olduunun 10
gstergesidir. Bu nemin dier bir gstergesi de, yerleimin bir mimar kadrosuna sahip
olmasdr. Bu durum, zellikle, 1627 ylndan balayarak 1688-1810 tarihli belgelerde
saptanmtr11. Bu mimarlk kadrosu ise mimrlk- neccrn der Medine-i Bergama ve
nevahisi eklinde tanmlanmtr12.

Fot.1-ukur Han, avlu bat kanad

Bergamann genel tarihesi iinde ina edilen yaplar gz nne alndnda

imar faaliyetlerinin daha ok 15. ve 16.yzyllar iine alan Osmanlnn ykselme
devrinde ve 19.yzyl iinde Kara Osmanoullarn ayanlk dnemlerinde younlat
grlmektedir. 15. ve 16. yzyllardaki nfus artna paralel gelien ticaretin younluu
ile ticaret hayatnn ivme kazanmtr. Alm/satm/depolama ile gvenlik ihtiyacn
karlamak amacyla ina edilen yaplardan biri olan ukur Hann, kuzey cephesi eftali
sokak, gney cephesi ise Saralar sokana bakmaktadr. Yap, bugnk durumuyla tek
9

rnein bn Battt 1333 ylnda zmirden Bursaya geerken zmir-Manisa-BergamaBalkesir-Bursa gzergahyla seyehat etmitir. Bkz. bn Battta Seyehatnamesi, 1.cilt, ev.
A.S.Aykut, stanbul 2000, 426-428.ss.
10
zmiri kuzeye balayan menzil yollar ile ilgili olarak Bkz. C.Orhonlu, Osmanl
mparatorluunda Derbend Tekilat, stanbul 1967 eki harita; E.Doer, lk skanlardan Yunan
galine Kadar Menemen (ya da Tarhaniyat) Tarihi, zmir 1998, ek harita.
11
C.Orhonlu, Osmanl mparatorluunda ehircilik ve Ulam zerine Aratrmalar, Der. Salih
zbaran, zmir 1984, 13.s. ve 64.dipnot.
12
Cevdet-Belediye, nu.3908 den naklen C.Orhonlu, Osmanl mparatorluunda ehircilik ve
Ulam zerine Aratrmalar, Der. Salih zbaran, zmir 1984, 17.s. ve 90.dipnot.

72 Sanat Tarihi Dergisi

Bergama ukur Han

avlulu, iki katl ve her iki kat da revakl bir ehir-ii han grnmndedir (Fot.1).
Gnmze gelene kadar kimi mekan ve revak tonozlar yklm ve ahap malzemeyle
sonradan tadilat geirmi; avlu ii de dahil olmak zere mekanlarn bir blm
duvarlarla blnmtr (Fot.2). lk inasnda iki giri bulunurken bugn giri says
tr.13

Fot.2- ukur Han, avlu bat ve dou kanad

Bat cephesi alt kat seviyesi tamamen yaplarla kuatlmtr. eftali sokaa
bakan kuzey cephenin bugn alt kat seviyesinde grlen kap ve pencerelerin tamam
sonradan almtr (Fot.3). Buna cephenin kuzeybat ucundaki sonradan alan giri de
dahildir. Ayn cephenin ikinci kat seviyesinde yer alan pencereler ise tuladan sivri
hafifletme kemerlerine sahip dz atkl aklklar eklindedir.
Ayn durum dou cephe iin de geerlidir. Burada da st seviyedeki pencereler
ayn mimari karakteri yanstrken, alt seviyedeki pencereler sonradan almtr. Bu
cephenin ortasnda yer alan yuvarlak kemerli aklktan beik tonozlu bir koridorla
avluya gei salanmtr. Cephenin kuzeydou ucunda yer alan ve douya doru
uzanan dikdrtgen planl mekan ise hann ahr blm olmaldr. Bir blm toprak ve
moloz dolgu altnda kalan mekann st zengi hatt zemin seviyesinde beik tonozla
rtl olduu ve bu tonozun alttan kemerlerle takviye edildii grlmektedir.

13

Hann blntlere urama nedenin varislerin kendi aralarnda yapy paylam olmalar
eklinde bir bilgi de mevcuttur. Bkz. N. Altnk, Bergamada Eski Trk Yaplar, zmir
(tarihsiz), 40.s.

Sanat Tarihi Dergisi 73

Bozkurt Ersoy

Fot.3- ukur Han, kuzey d cephe

Ahrn kuzey cephesinin ald alan, kuzeyden ve doudan yaplarla evrili

olduundan bir avlu niteliindedir ve bu avluya eftali sokaktan bir giri salanmtr.
Yapnn daha nce yaynlanan planlarnda sadece bu ahrn ilendii grlmektedir.
Ancak, bugnk durumuna bakldnda burada hana ait ikinci bir avlunun olabilecei
izlenimini de edinmek olanakldr. ehir-ii hanlarnda iki avlulu olup ikinci avlu
kanatlarnn da ahr olarak tasarland han rnekleri mevcuttur14. Bu nedenle, ukur
Hann da ilk ina edildii dnemde iki avlulu olabilecei gz ard edilmemelidir.
Plann net olarak ortaya konabilmesi ancak burada yaplmas gereken kaz ile
olanakldr.
Hann ahr blm ile birlikte Saralar sokana bakan gney cephesi alt kat
seviyesinde da alan dkkan mekanlarndan oluur. Birer eyvan eklinde sokaa
alan bu mekanlarn tamam bat utaki mekan dnda beik tonozlarla rtlmtr.
Bat utaki sz konusu mekan ile bu mekanlarn stnde yer alan hann ikinci kat
cephesinin bir deiime urad pencere aklklar ile duvar rgsnden
anlalmaktadr.
Hann alt kat cephesini oluturan bu mekanlarn bir devam eklinde douya
doru devam eden bir sra dkkan bulunmaktadr. Gney cepheleri ad geen sokaa
14

ki avlulu olup ahr blm ikinci avlu kanatlarnda yer alan hanlara rnek olarak: Ankara
Hasan Paa Han(Sulu Han)(16.yy. ilk eyrei)(plan ve bilgi iin bkz. B.Ersoy, Ankara Hasan
Paa Han (Sulu Han), Ankara Dergisi, 1(3), 1992, 39-52.ss.), Edirne Rstem Paa
Han(1561)(Plan iin bkz.E.akrlar, Edirne Rstem Paa Kervansaray, Rlve ve
Restorasyon Dergisi, 1(1), Ankara 1974, 129-144.ss.).

74 Sanat Tarihi Dergisi

Bergama ukur Han

birer eyvanla alan bu mekanlarn saysn Osman Bayatl 1956 senesinde 13 olarak
vermi15; ancak bu mekanlardan gnmze 10 tanesi gelebilmitir. Ayn dkkanlar
gneylerinde yer alan ve dou bat dorultusunda uzanan beik tonozla rtl ukur
Hann ahr blmyle srt srta ve organik btnlk iinde ina edilmitir. Dier bir
deyile ukur Hann ahr gney duvar ayn zamanda arasta dkkanlarnn eyvan
gerisinde yer alan kuzey duvarn oluturmaktadr.
Aldklar sokak adna bakarak da bunlarn Saralar arastasnn bir kanadn
oluturduunu sylemek yanl olmaz. O.Bayatl yaynlad ukur Han plannda
gnmze gelebilen bu kanatla bu kanadn simetrii olan arastann dier kanadn da
vermitir16.
Cephenin dzgn kesme ta tula almak rgs ile giri akl stnde
kalan cephedeki tuladan Bursa kemerli sathi ni iindeki sivri tula kemer alnlkl dz
atkl pencere akl, kompozisyon olarak bir ss unsuru olarak da grlebilir
(Fot.4,5). Bu sslemenin, gerisindeki dtan sahte kasnakl bir kubbe ile rtl mekann
da nemini vurguluyor olmas mmkndr(Fot.6).

Fot.5- ukur Han, gney kanatta yer alan

ba odann d cephesinden ayrnt

Fot.4-ukur Han, gney cephe, giri

15
16

O.Bayatl; Bergama Tarihinde Trk slam Eserleri, stanbul 1956, s.30

Plan iin bkz. O. Bayatl, Bergama Tarihinde Trk slam Eserleri, stanbul 1956, 28-30.ss.

Sanat Tarihi Dergisi 75

Bozkurt Ersoy

Fot.6- ukur Han, ba oda rtsnn dtan grnm

Fot.7- ukur Han, giri koridoru apraz tonoz izleri

Ayn blmn altnda yer alan dz atkl giri aklnn yuvarlak ya da bask
kemerli olup olamayaca ancak burada yaplacak olan sva raspasndan sonra
saptanabilir. Giri aklndan revak altna ulam salayan geitin bugn dz ahap
tavanl olmasna karn orijinalinde apraz tonozla rtl olduu kelerindeki
gnmze gelebilen izlerden anlalmaktadr (Fot.7). Geitin bat ve dou yanlarnda,
ou ehir-ii hannda da rastlayabileceimiz, eyvan eklinde beik tonozlu, fazla derin
olmayan birer mekan yer almaktadr.

76 Sanat Tarihi Dergisi

Bergama ukur Han

Plan.1- ukur Han, zemin kat restitsyon plan

Bugn avlu kanatlar

yklma ve sonradan yaplm
eklerle olduka fazla deiime
uramtr (Fot.8-9). Gnmze
gelen izlerden alt kat seviyesinde,
bat, kuzey ve dou revaklarn
gerisinde mekanlar yer alrken
gney kanatta revak gerisinde
mekan yoktur (Plan.1). Kanatta
bugn grlen ahap merdiven
(Fot.10) sonradan yaplm olup,
orijinal merdivenin, ykselme
mesafesi gz nne alndnda
avluya k salayan geitin
ald revakn dou yannda olduu dnlmelidir 17. Merdivenin kesin konumu
eklerin kaldrlmas ve sva raspas ile anlalabilir. Revaklarn beik tonozlu olduu ve
Fot.8- ukur Han, avlu gney kanad

17

ehir ii hanlarnda ikinci kata k salayan merdivenlerin konumlandrlmasnda eitli

uygulamalar grlmektedir. Bunlardan en benimsenen uygulama merdivenin revak iinde yer
almasdr. Merdiven avlu iinde revak cephesine bitiik ya da bamsz olabildii gibi giri
akln avluya balayan koridorun yan kanadnda da olabilmektedir. Giri koridoru nne
rastlayan iki revak ayann kaln tutularak avlu cephesi iine birer kap almas suretiyle
yerletirilen merdivenler ise Diyarbakr Deliller Han(1527) ve Svas Behram Paa Han(1576)
gibi ok az rnekte uygulanmtr.

Sanat Tarihi Dergisi 77

Bozkurt Ersoy

Fot.9- ukur Han, avlu bat kanad

Fot.10-ukur Han, ikinci kata

kn saland ahap merdiven

78 Sanat Tarihi Dergisi

Bergama ukur Han

kare ayaklar arasna atlan
tuladan
sivri
kemerlerle
tand (Fot.11); tuladan sivri
kemer alnlkl birer kap ve
pencere
ile
revaka
alan
mekanlarn (Fot.12) ise bugn
iin ounun ahap kirili dz
tavanl, zellikle kuzey kanattaki
meknlarn ise avluya paralel
uzanan beik tonoza sahip
olduklar
izlerden
tespit
edilebilmektedir.
Bu
durum
yapnn ilk inasnda kanatlarda
Fot.11-ukur Han, birinci kat bat revakna alan
yer alan meknlarn rtsnn
meknlar
revaka paralel beik tonoz; ke
odalarn ise eyrek manastr
tonozlu olduunun kantdr.
Meknlar birbirinden ayran
duvarlarn cephe duvarlarndan
kimi yerde daha ince olmas ve
dilatasyon izgilerinin belirginlii
bu duvarlarn perde duvar
eklinde
ina
edildiini
gstermektedir. Gerek bu perde
duvarlar, gerekse mekn beik
tonozlarnn
avluya
paralel
uzanmas ve ke odalarn
rtsnde
eyrek
manastr
Fot.12-ukur Han, birinci kat bat revak, beik tonoz
tonozu grlmesi st katn her
izleri.
kanadnda revak ve d cephe
duvarlarna oturan ve kanat
boyunca uzanan tek bir tonozun ina edildiini; daha sonra perde duvarlar rlerek
mekanlarn oluturulduunu aka ortaya koymaktadr18.

18

Bu tip uygulamaya rnek olarak Ankara engel Han(1522-23)(Bkz. G. ney, Ankarada Trk
Devri Dini ve Sosyal Yaplar, Ankara 1971, 137-139.ss. ve plan 70 a,b; B. Ersoy, Ankara
engel Han, Kltr ve Sanat, 3(11), 1991, 56-59.ss.) Menemen Ta Han(16.yy.) ile Menemen
Ta Han (16.yy. ilk yars) (Bkz. G. Gresever (Cantay), Anadoluda Osmanl
Kervansaraylarnn Geliimi, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi, baslmam doktora
tezi, stanbul 1975, 291-292.ss.; M. Vehbi Tzner, zmir li Dahilindeki Trk Devri Ticaret
Yaplar, Ege niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, baslmam yksek lisans tezi, zmir
1993, 61-74.ss., ek.23-24)verilebilir.

Sanat Tarihi Dergisi 79

Bozkurt Ersoy
kinci katta revaka tuladan sivri kemer alnlkl birer kap ve pencere ile alan
mekanlarn ayrca d cepheye de alan birer pencereleri mevcuttur. Kimi mekanlarn
iinde nilerin grlebilmesine karn baz ni ilerinin doldurulduu izlenmektedir
(Fot.13). Hatta, baz doldurulmu nilerin yamakl olmas bunlarn bir blmnn ocak
olduuna iaret eder. Yapya yukardan bakldnda, bugn krma at stnde grlen
bir baca, mekanlarda nilerin yan sra ocak da olduunu gstermektedir. Ni ve
ocaklarn ancak sva raspas, dolgularn boaltlmas ve atnn almas ile kesin olarak
saptanmas mmkndr. Bugn grlen nilerin konumlandrlmalar da belli bir dzen
gstermediinden bu tip mimari unsurlarn restitsyon izimine ilenmesi bugn iin
tam olarak gerekletirilememektedir. Mekanlarn rts alt kat mekanlaryla ayn
tarzda olup; kanat boyunca uzanan tek bir beik tonozun daha sonra perde duvarlarla
blnerek meknlar elde edilmesi eklindedir. Bu nedenle ke odalarda oluan eyrek
manastr tonozu eklindeki grnt alt kat ke odalar rtsne nazaran daha belirgin
olarak gnmze gelmitir (Plan 2). st kat meknlar iinde tek istisna gney kanat
ortasnda giri akl zerine rastlayan ve dtan da daha nce sylediimiz gibi tula
sslemelerle vurgulanmaya allm olan kubbeli mekndr (Fot.14).

Plan 2- ukur han, st kat restitsyon plan.

Girii de revak seviyesinden biraz daha yksek tutulmu bu meknn (Fot.15), dier
meknlara nazaran farkl bir ilevi olduu da aktr. Mekn iinde pencere, ni ve kap
gibi aklklarn dbkey profilli bir eritle snrlandrlm olmas, pencere alnlnda
kabartma bitkisel ssleme bulunmas ina dneminden olmasa da bu gr destekler
niteliktedir. Gneydou duvarnda yaplacak olan raspa ve temizlik almas burada bir

80 Sanat Tarihi Dergisi

Bergama ukur Han

mihrab ortaya kartt takdirde meknn bir mescit olduu anlalabilir. Byle bir ize
rastlanmad takdirde ise buraya ba oda demekle yetinmek gerekir.

Fot.13- ukur Han, ikinci kat meknnda rlerek kapatlm pencere akl

Meknlarn kimi pencere ve kaplar

tadilatlarla orijinal durumlarn yitirmise de,
kaplarn tuladan sivri kemerli; pencerelerin ise
tuladan sivri hafifletme kemerine sahip dz atkl
aklklar eklinde olduklar grlmektedir.
Alt katn beik tonozlu revakna karn st
kat revak kubbelidir. Ayaklar arasna ve
ayaklardan mekn cephe duvarlarna atlan
tuladan sivri kemerlerle oluturulan her kare
birimin st pandantif geili kubbe ile rtl
olduu gnmze gelen izlerden kesin olarak
anlalmaktadr (Fot.16). Gerek tonozlarn gerekse
kubbelerin tula ile ina edildii dklen
svalardan grlebilmektedir.

Fot.14- ukur Han, ba oda, kubbe geiini salayan pandantif

ukur Han, ba oda, kubbe geiini salayan pandantif

Sanat Tarihi Dergisi 81

Bozkurt Ersoy
Yapnn kitabesi yoktur. Ancak Vakf- merhum Mevlna Cfer elebi ibn-i
Tci Beg eklinde geen Cafer elebinin19 1512 tarihli vakfnda, Bergamada yllk
geliri 13.084 ake olan altta ve stte odalar, ahr ve bir ok dkkan bulunan bir
kervansaray olduu bilgisi yer almaktadr20. Bahsi geen han iin verilen iki katl, ahra
sahip ve ok dkkan bulunmas eklindeki bu bilgi konumuz olan ukur Hann mimari
tasarmna tamamen uymaktadr. Bugne kadar Bergama ile ilgili yaplan almalarda
gerek gnmze gelebilen, gerekse saptand kadaryla yklarak ortadan kalkm
hanlar arasnda bu tanma uyan baka bir han yoktur. Ayrca, Saralar Sokana bakan
cephesi, zellikle de giri aklnn st blmndeki tuladan Bursa kemerli tasarm
ve cephedeki ta tula almakl vakfiye tarihine uyar niteliktedir. Tarihlendirmeye
yardmc olabilecek dier bir unsur da st kat revaknn kubbeli olmasdr. Bu tip yaplar
15.ve 16.yzyla tarihlenmektedir21. Yap gerek vakf kayd gerekse mimari unsurlar
gze alndnda 16.yzyl banda ina edilmi olmaldr Burada .Sarajevodaki 1740
tarihli Hsrev Bey arastas ve Tal Hann oluturduu arasta-han bileimi eklinde
ortaya konan plan kurgusunun da konumuz ukur Hana ok benzediini vurgulamakta
yarar vardr22.

19

Cafer elebi ile ilgili bilgi iin bkz. Mehmed Sreyya, Sicill-i Osman, 2.clt, stanbul 1996,
379.s.
20
Yksel, .A., Osmanl Mimarisinde II.Byezid Yavuz Selim Devri (86-926/1481-1520), V,
stanbul 1983, 64, 132, 223.s.
21
ehirii hanlarndan alt kat beik tonoz, st kat kubbe olanlara Bursa pek Han(1419-1421,
Edirne Rstem Paa Han(1560-1561); alt kat apraz tonoz, st kat kubbe olana ise stanbul
Krk Han rnek olarak verilebilir.Bkz. B.Ersoy, Osmanl ehir-ii Hanlar, Plan Tasarm
ile Cephe ve Malzeme zellikleri, Sanat Tarihi Dergisi, VII, zmir 1994, 75-97.ss.
22
M. Cezar, Typical Commercial Buildings of the Ottoman Classical Period and the Ottoman
Construction System, stanbul, 1983, 150.s.

82 Sanat Tarihi Dergisi

Bergama ukur Han

Fot.15- ukur Han, ikinci kat gney kanat revak

Fot. 16- ukur Han, ikinci kat revak kubbe izleri

Sanat Tarihi Dergisi 83

Bozkurt Ersoy
KAYNAKA
ALTINIIK, N., Bergamada Eski Trk Yaplar, zmir (tarihsiz).
AYVERD, E.H., Osmanl Mimarisinin lk Devri, 630-805 (1330-1402), Cilt:
I, stanbul 1966.
AYVERD, E.H., Osmanl Mimarisinde elebi ve II.Sultan Murad Devri, 806855 (1403-1451), cilt:II, stanbul 1972.
BA, A., Beylikler Dnemi Hanlar, Seluk niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits (Baslmam doktora tezi), Konya 1989.
BAYATLI, O., Bergama Tarihinde Trk slam Eserleri, stanbul 1956.
BAYATLI, O., Bergamada Karaosman Oullar, zmir 1957.
CEZAR, M., Typical Commercial Buildings of the Ottoman Classical Period and the
Ottoman Construction System, stanbul, 1983

ADIRCI, M., Tanzimat Dneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik

Yaplar, Ankara 1991.
AKIRLAR, E., Edirne Rstem Paa Kervansaray, Rlve ve Restorasyon
Dergisi, 1(1), Ankara 1974, 129-144.ss.
DOER, E., lk skanlardan Yunan galine Kadar Menemen (ya da
Tarhaniyat) Tarihi, zmir 1998.
ERSOY, B., Bergamada Parmakl ve Lonca Mescitleri, Arkeoloji-Sanat
Tarihi Dergisi, II, zmir 1983, 38-49.ss.
ERSOY, B., Bergama Ulu Camii, Arkeoloji-Sanat Tarihi Dergisi, IV, zmir
1988, 57-66.ss.
ERSOY, B.Ersoy, Bergamada Kurunlu ve adrvanl Camileri, Vakflar
Dergisi, XX, Ankara 1988, 95-104.ss.
ERSOY, B., Bergama Camii ve Mescitleri, Ankara 1989.
ERSOY, B., Ankara engel Han, Kltr ve Sanat, 3(11), 1991, 56-59.ss.
ERSOY, B., Ankara Hasan Paa Han (Sulu Han), Ankara Dergisi, 1(3),
1992, 39-52.ss.
ERSOY, B., Osmanl ehir-ii Hanlar, Plan Tasarm ile Cephe ve Malzeme
zellikleri, Sanat Tarihi Dergisi, VII, zmir 1994, 75-97.ss.
FAROQG, S., Osmanlda Kentler ve Kentliler, 2.bask, stanbul 1944.
GRESEVER (CANTAY), G., Anadoluda Osmanl Kervansaraylarnn
Geliimi, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi, baslmam doktora
tezi, stanbul 1975.
bn Battta Seyehatnamesi, 1.cilt, ev. A.S.Aykut, stanbul 2000, 426-428.ss.

84 Sanat Tarihi Dergisi

Bergama ukur Han

KUYULU, ., Kara Osman-olu Ailesine Ait Mimari Eserler, Ankara 1992.
NAGATA, Y., Tarihte ynlar,Karaosmanoullar zerinde Bir nceleme,
Ankara 1997.
ORHONLU, C., Osmanl mparatorluunda Derbend Tekilat, stanbul 1967.
ORHONLU, C., Osmanl mparatorluunda ehircilik ve Ulam zerine
Aratrmalar, Der. Salih zbaran, zmir 1984.
NEY, G., Ankarada Trk Devri Dini ve Sosyal Yaplar, Ankara 1971, 137139.ss.
TZNER, M. V., zmir li Dahilindeki Trk Devri Ticaret Yaplar, Ege
niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, baslmam yksek lisans tezi,
zmir 1993.
VON BERCHEM, M., Die Muslimischen Inschriften von Pergamon, Berlin
1912.
YKSEL, .A., Osmanl Mimarisinde II.Byezid Yavuz Selim Devri (86926/1481-1520), V, stanbul 1983.

Sanat Tarihi Dergisi 85