T.C.

MLL ETM BAKANLII

KMYA TEKNOLOJS

AST MKTARI TAYN

524KI0055

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve

retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR .................................................................................................................... ii
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3
1. 0,1 N SODYUM HDROKST (NaOH) ZELTSNN HAZIRLANMASI VE
AYARLANMASI .................................................................................................................... 3
1.1. 0,1 N Sodyum Hidroksit zeltisinin Hazrlanmas ..................................................... 4
1.2. 0,1 N NaOH zeltisinin Ayarlanmas ......................................................................... 5
1.2.1. Primer Standart Maddeler ile 0,1 N NaOH zeltisinin Ayarlanmas .................. 7
1.2.2. Segonder Standart Maddeler ile 0,1 N NaOH zeltisinin Ayarlanmas .............. 9
UYGULAMA FAALYET-1 ........................................................................................... 10
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 14
RENME FAALYET2 .................................................................................................. 15
2. AYARLI BAZLA AST MKTARI TAYN .................................................................... 15
2.1. Slfrik Asit Tayini .................................................................................................... 16
2.2. Sirkede Asit Miktar Tayini ........................................................................................ 16
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 17
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 20
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 21
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 22
KAYNAKA ......................................................................................................................... 23

AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD

524KI0055

ALAN

Kimya Teknolojisi

DAL/MESLEK

Kimya Laboratuvar

MODLN ADI

Asit Miktar Tayini

MODLN TANIMI

Sodyum hidroksit zeltisini hazrlama, ayarlama ve ayarl

sodyum hidroksit zeltisi ile asit miktar tayinleri yapma
bilgi ve becerilerinin kazandrld renme materyalidir.

SRE

40/24

N KOUL

Baz miktar tayinini tamamlam olmak

YETERLK

Asit miktar tayini yapmak

MODLN AMACI

ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI

LME VE
DEERLENDRME

Genel Ama
Bu modl ile gerekli ortam salandnda, asit miktar tayini
yapabileceksiniz.
Amalar
1. 0,1 N sodyum hidroksit zeltisi hazrlayabilecek ve
ayarlayabileceksiniz.
2. Ayarl bir baz zeltisi yardmyla asit miktar tayini
yapabileceksiniz.
Ortam: Snf, atlye, laboratuvar, iletme, ktphane, ev,
bilgi teknolojileri ortam (internet) gibi kendi kendinize veya
grupla alabileceiniz tm ortamlar
Donanm: Bilgisayar, DVD alar, televizyon, beher, balon
joje, spatl, erlen, bret, spor, elektronik terazi, etv, piset
Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra
verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.
retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test,
doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.)
kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve
becerileri lerek sizi deerlendirecektir.

ii

GR
GR
Sevgili renci,
Bilim ve teknolojinin ok hzl ilerledii amzda, karlalan engelleri amada fen
bilimlerinin rol ok byktr. Birok soruna, laboratuvarlarda yaplan deneyler sonucunda
are bulunmaktadr. Deneylerde gerekli olan kimyasal maddelerin hazrlanmas, kullanlmas
kimya teknolojisi alannda iyi bir eitim alm bireyler tarafndan gerekletirilmektedir.
Asit miktar tayini modl ile bazlarn ayarlanmasn ve ayarl bazlarla asit miktar
tayininin nasl yapldn reneceksiniz. Bu modl baardnz takdirde, sadece
laboratuvarda kullanlan asit zeltilerindeki asit miktarn hesaplamakla kalmayacak,
gnlk hayatta karlaacanz eitli maddeler ierisindeki asit miktarn da
hesaplayabileceksiniz.

RENME FAALYET1
AMA

RENME FAALYET1

Gerekli ortam salandnda 0,1 N NaOH zeltisini hazrlayp ayarlayabileceksiniz.

ARATIRMA

Volmetrik analizlerde kullanmak amacyla 0,1 N NaOH zeltisi nasl

hazrlanr? Aratrnz.

Primer standart madde ve sekonder standart madde nedir? zellikleri nelerdir?

Aratrnz.

Kimya sektrnde 0,1 N NaOH zeltisinin ayarlanmasnda hangi primer

standart maddeler kullanlmaktadr? Aratrnz.

Higroskopik madde ne demektir? Aratrnz.

1. 0,1 N SODYUM HDROKST (NaOH)

ZELTSNN HAZIRLANMASI VE
AYARLANMASI
Volmetrik analizlerde en ok kullanlan baz, sodyum hidroksittir. Baryum hidroksit
ve potasyum hidroksit de kullanlan bazlar arasndadr. Bu maddeler, saf olarak muhafaza
edilemediklerinden hazrlanan zeltileri de primer (birincil) standart saflkta olmaz. Bundan
dolay asit zeltilerinin ayarlanmasnda olduu gibi nce yaklak deriimde bir baz
zeltisi hazrlanr ve daha sonra primer veya sekonder standart bir madde ile ayarlama
yaplr. Bylece, kullanacamz bazn deriimi kesin olarak bulunur.
Primer (birincil) standart madde, bir volmetrik (titrimetrik) analiz metodunda
referans olabilecek ok yksek saflkta bir bileiktir. Baz zeltilerinin ayarlanmas iin
kullanlabilecek birok primer standart madde vardr. Bunlarn ou, zayf organik asitler
olup titrasyonlarnda bazik blgede renk deitiren indikatrler gerektirir. Bazlarn
ayarlanmasnda kullanlan primer standartlar arasnda potasyum hidrojen ftalat (KHC8H4O4),
benzoik asit (C6H5COOH), okzalik asit (H2C2O4.2H2O), potasyum hidrojen iyodat
[KH(IO3)2], slfamik asit (NH2SO3H), potasyum bi okzalat (KHC2O4) saylabilir. Ayrca
ayarl bir asit zeltisini sekonder standart madde olarak kullanlmasyla da ayarlama
yaplabilir. Ancak bu durumda asit zeltisinin ayarnn kesin ve gvenilir olmas gerekir.

Resim 1.1: Sodyum hidroksit ve potasyum hidroksit

Sodyum, potasyum ve baryum hidroksit gibi bazlar veya zeltileri, atmosferden ve

cam kaplardan hzla etkilenir. Kat hlde olduu gibi zeltileri de atmosferdeki
karbondioksit ile karbonat oluturmak zere reaksiyona girer.

CO 2 2OH- CO 3

H2O

Bylece nemli miktarlarda karbonat iyonuyla kirlenmi hlde bulunurlar. Bu nedenle

bir baz zeltisinin hazrlanmasnda kullanlacak saf su karbonat iyonu iermemelidir. Bazen
karbondioksitle ar doymu olarak bulunan saf suyun gaz uzaklatrmak iin ksa bir sre
kaynatlmas gerekir. Scak baz zeltileri karbondioksidi (CO2) ok hzl absorbe
edeceinden baz zeltisi hazrlanmadan nce kullanlan su oda scaklna soutulmaldr.
Ayrca, bir sodyum hidroksit zeltisi cam iede saklanyorsa bazn deriimi yava
bir ekilde (haftada % 0,1 - % 0,3) azalr. Bu kayp, bazn camla sodyum silikat oluturmak
zere verdii reaksiyondan ileri gelir. Bu nedenle ayarl baz zeltileri uzun sre (1 veya 2
haftadan daha uzun) cam kaplarda saklanmaz. Bazla kapak arasndaki reaksiyon da ksa sre
sonra kapan sk bir ekilde yapmasna neden olacandan bazlar hibir zaman cam
kapakl kaplarda muhafaza edilmez. Ayn sebepten, cam musluklu bretler, baz zeltileriyle
kullanldktan hemen sonra boaltlr ve su ile iyice alkalanr. Teflon musluklu bretler
kullanlarak bu problemden kanlabilir. Ayarl baz zeltilerinin kesinlikle kapal plastik
ielerde veya ii parafinle kaplanm ielerde saklanmas ve zaman zaman karbonat testinin
yaplmas gerekir.
Sonu olarak ayarl baz zeltileri, cam ve atmosferden etkilenmedikleri srece
deriimleri deimeden uzun sre saklanabilir.

1.1. 0,1 N Sodyum Hidroksit zeltisinin Hazrlanmas

NaOH olduka nem ekici (higroskopik) ve karbondioksit absorplayc zellie sahip
olduundan primer standart olarak kullanlamaz. Kapa yeni alm analitik amal kat
NaOH yaklak % 97 saflktadr. Ayarl baz zeltisinin safszlk olarak karbonat iermemesi
gerekir. nk karbonat, titrasyon srasnda metiloranj ve fenolftalein ile NaOHten farkl
dnm noktalar verir. Yaklak 0,1 normal deriimde karbonatsz NaOH zeltisi balca
ekilde hazrlanabilir.
4

Kat NaOHten yaklak 10 g tartlr, 250 mllik bir balon jojeye alnr. nceden
kaynatlp soutulmu saf suyun 50 mlsi eklenip zlmesi salanr. Daha
sonra 250 mlye seyreltilir. Hazrlanan bu zelti iine yaklak 1 g BaCl2
eklenerek iindeki karbonatn kmesi salanr. Daha sonra baryum iyonlarnn
ars 1 M Na2SO4 zeltisinin 5 mlsi eklenerek ktrlr. Yaklak 1 saat
kendi hlinde dinlendirilir. stteki berrak svdan bir pipet yardmyla 100 ml
alnr ve litrelik balon jojeye aktarlr. Kaynatlm saf su ile litreye seyreltilir.
Az lastik bir mantarla kapatlarak saklanr.

Sodyum hidroksitin ierdii karbonat safszlnn yalnz kat tabletlerin

yzeyinde olduu, dolaysyla bunun ykanarak giderilebilecei kabul edilir.
Bunun iin yaklak 8 g NaOH tartlr. Her bir tanecik, arlnn yars
gidinceye kadar ykanp litrelik balon jojeye konur. Daha sonra litreye
tamamlanp az hemen kapatlr.

Son yntemde ise sodyum karbonatn doygun NaOH zeltisinde znmemesi

zelliinden yararlanlr. Doygun NaOH zeltisi yaklak 19 M deriimdedir.
Bunun iin 25 g NaOH 15 ml saf suda zlr. zelti az kapal olarak pyrex
bir iede birka gn bekletilir. Bu srada Na2CO3 dibe ker. stteki berrak
zeltiden 5,5 ml alnr, litrelik bir balon jojeye aktarlr. Kaynatlm saf su ile
litreye tamamlanr.

1.2. 0,1 N NaOH zeltisinin Ayarlanmas

Hazrlanan zeltilerin deriimleri yaklak deriimdir. Bu tr zeltilerin tam
deriimleri renilmeden analiz zeltisi olarak kullanlamaz. Ayarlama sonucu elde edilen
deriime zeltinin tam deriimi denir.
Asit - baz titrasyonlarnda dikkat edilmesi gereken balca noktalar:

Bazik zeltiler uzun sre ielerde bekletilmemelidir.

Bazik zeltiler bret iinde bekletilmemelidir. nk bretin i yzeyleri
anmakla kalmaz, musluu da gvdeye kaynar. Bundan dolay bazik zelti
ieren bretler titrasyondan sonra hemen temizlenmelidir.
Bir asit-baz indikatr her pH aralnda kullanlamayacandan dikkatle
seilmelidir.
Titrasyon zeltileri iyi kapatlm ielerde muhafaza edilmelidir. Buharlama
ve atmosferdeki gazlarla etkileim zeltinin konsantrasyonunu deitirir.
pH indikatr zayf asit veya baz olduundan ortama lzumundan fazla ilave
edilmemelidir. Fazlas hem asit (baz) olarak hem de dnm noktasn
krletirmek suretiyle yanlla sebep olur.
zeltiler lzumundan fazla seyreltilmemelidir. nk seyreltme sonucunda
ayn titrasyon iin kullanlacak indikatr bile deiebilir.
Brete zelti konduktan ve birka dakika beklendikten sonra seviyesi
okunmaldr. Titrasyon devaml ve yava yava yaplmaldr.
ine zelti konulacak bret, birka mililitrelik zeltilerle drt defa
alkalanmaldr. Her defasnda, bretin btn i ksmyla temasa geirilen
zeltinin bir ksm bretten, bir ksm da bretin st ksmndan aktarlmaldr.
5

Asitler ve bazlar deiik kuvvette olduklarndan titrasyonlarnda eitli

durumlar sz konusudur. Her durum iin zel bir indikatr kullanlmaldr.

Baz zeltilerinin ayarlanmasnda kullanlan nemli primer standart maddeler

ve zellikleri:

Potasyum asit ftalat (KHC8H4O4): Potasyum asit ftalat olduka kolay temin
edilebilen ve kristallendirilebilen, monoprotik (tek protonlu) bir asittir. Molekl
arl 204,2373 g / moldr. Molekl forml KHC8H4O4 = [HOOC-C6H4COOK] eklindedir. Sulu zeltisi tampon ve belirli bir pH temin ettiinden pH
ayarlanmasnda da kullanlr. Zayfa bir asit olduu iin alkali hidroksitlerin
ayarlanmasnda, pH 8-9 aralnda renk deitiren indikatrler kullanlr.
20,4237 gramnn 1 litreye tamamlanmas ile tam 0,1 N zeltisi elde edilir.
Hidrazinyumbislfat (N2H4.H2SO4): Hidrazinyumbislfat sudan kolaylkla
kristallendirilip saf hlde elde edilebilen bir tuzdur. Molekl arl 130,130 g /
moldr. 140-145 Cye kadar dayankl olduundan rahatlkla kurutulabilir.
Yapsnda iki tane proton olmasna ramen metil krmzs yanndaki
titrasyonunda tek protonlu (monoprotik) gibi davranr. 13,0130 gramnn
normal artlar altnda litreye tamamlanmasyla tam 0,1 N zeltisi elde edilir.

Benzoik asit (C6H5COOH): Beyaz, kolaylkla temin edilen ve kristallendirmek

veya sblimletirmek suretiyle saf olarak elde edilebilen organik bir asittir.
Molekl arl 122,120 g / moldr. Suda az znme gibi bir dezavantaj olsa
da bu durum, alkol + su karm kullanmak suretiyle ortadan kaldrlabilir.
Olduka zayf bir asit olduundan alkalilerle titrasyonu fenolftalein yannda
yaplr. 12,2120 gramnn litreye tamamlanmas ile tam 0,1 N zeltisi elde
edilir.

Okzalik asit (H2C2O4.2H2O): Okzalik asit, sudan dihidrat [H2C2O4.2H2O]

hlinde kristallendirilebilir. Yalnz byle kristaller kurutulmak istendiklerinde,
yaplarnda bulunan kristal suyunun bir ksmn kaybeder. Kurutulmadklar
zaman bir miktar fiziksel bal su ierir. Yani H2C2O4.2H2O hlinde saf bir
madde olarak elde etmek pek kolay deildir. Bunun iin izlenecek en uygun
yntem asidi starak kristal suyunu uzaklatrmak, ondan sonra % 60 nemli bir
higrostatda bir gece bekletmektir. Bu aamada nem NaBr.2H2O vastasyla
temin edilebilir. 6,3034 g okzalik asit dihidratn saf suyla litreye tamamlanmas
ile tam 0,1 N zeltisi elde edilir.

Slfamik asit (NH2SO3H): E deer gram arl olduka kk olan, kat bir
primer standarttr. Suda kolaylkla znr ve yava yava hidroliz olur. Ama
bu hidroliz, onun asit olarak deerinde bir deime yapmaz. 9,71 gramnn
litreye tamamlanmas ile 0,1 N zeltisi elde edilir. Kuvvetli bir asit olduundan
pH 5-9 aralnda bulunan indikatrler yannda titre edilir.

Potasyum asit iyodat [KH(IO3)2]: Potasyum asit iyodat [KH(IO3)2] veya KIO3.
HIO3] kolaylkla kristallendirilip kurutulan ve higroskopik olmayan kuvvetli bir
asittir. 38,9950 gramnn litreye tamamlanmas ile tam 0,1 N zeltisi elde
6

edilir. E deer gram arl ok byk olduundan iyi bir primer standarttr.
pH 4,59 aralnda renk deitiren indikatrler yannda titre edilebilir.
0,1 N NaOH zeltisinin ayarlanmasnda primer standartlardan ounlukla oksalik asit
(H2C2O4.2H2O) veya potasyum asit ftalat (KHC8H4O4), sekonder standart madde olarak da
ayarl HCl zeltisi kullanlr.

1.2.1. Primer Standart Maddeler ile 0,1 N NaOH zeltisinin Ayarlanmas

Okzalik asit (H2C2O4.2H2O) ile ayarlanmas

Etvde 100110 0Cde kurutulmu olan oksalik asit (H2C2O4.2H2O)ten kullanlacak

erlenmayere 0,1 0,2 gram civarnda bir tartm alnr. Yaklak 100 ml saf suda zlerek
zelti hline getirilir. zeltiye 1 2 damla metiloranj indikatr ilave edilir. Ayarlanacak
NaOH zeltisi ile zelti rengi krmz oluncaya kadar titre edilir. 30 saniye kalc renk elde
edilince titrasyona son verilir. Harcanan NaOH hacmi okunarak faktr hesaplamas yaplr.
Not: Normal zeltilerde birbirleri ile tam olarak tepkimeye giren maddelerin edeer
g saylar daima birbirine eittir. Buna gre;

EGSAyarlzelti EGSNumune olur. Her iki maddenin edeer g saylar bilinen ekilleri ile
yazlr ve dzenlenirse;

(N.V)Ayarlzelti

EDA Numune

m (N.V) Ayarlzelti . EDA Numune olur.

Hacim mye evrilir, volmetrik faktr de eklenip harf deiiklikleri yaplrsa;

F.S.N.E
T.1000
eitlii elde edilir. Buradan
olur.
F
1000
S.N.E
Formlde ; T = Aranan madde miktar

F = Volmetrik Faktr
S = Titrasyon iin harcanan ayarl zelti sarfiyat ( ml ).
N = Ayarl zeltinin yaklak normalitesi ( NaOH iin 0,1 Molar)
E = rnein edeer arldr.
Oksalik asit iin edeer arlk H2C2O4.2H2O = 126 / 2 = 63 gramdr. Kesin faktr
tespiti iin ilem en az iki kez tekrarlanmal ve birbirine yakn sonular elde edilmelidir. Elde
edilen sonularn ortalamas alnarak kesin faktr tespit edilir.
rnek: Yaklak deriimi 0,1 N olan NaOH zeltisini ayarlamak iin 0,1826 g
H2C2O4.2H2O tartm alnyor. Ayarlama iin gerekli ilemler yapldktan sonra titrasyonu
iin 24,6 ml NaOH zeltisi harcandna gre faktr nedir? H2C2O4.2H2O = 126

zm:

T.1000
S.N.E

0,1826.1000
24, 6.0,1.126
2

F 1,1782
olur.

Potasyum asit ftalat (KHC8H4O4) ile ayarlanmas

Etvde 100110 0Cde kurutulmu potasyum asit ftalattan, KHC8H4O4 (204,2373 g /

mol)ten elektronik terazide yaklak 0,8 1 g tartlr. 250 mllik bir erlene konur ve 100
mllik saf suda zlr. ine bir iki damla fenolftalein indikatr damlatlr. Yaklak 0,1 N
olarak hazrlanan NaOH zeltisi bretin sfr izgisine kadar doldurulur. ndikatrn rengi
renksizden pembeye dnnceye kadar NaOH ile titrasyona devam edilir. Harcanan baz
miktar bretten okunur. Bazn normalitesi.

T.1000
S.N.E

eitlii yardmyla hesaplanr.

Potasyum asit ftalat iin edeer arlk KHC8H4O4 =204,2373 / 1 = 204,2373

gramdr. lem en az iki rnekle daha tekrarlanr. Titrasyon sonularnn ortalamas alnarak
bazn normalitesi bulunur.

Resim 1.2: Potasyum asit ftalat

1.2.2. Segonder Standart Maddeler ile 0,1 N NaOH zeltisinin Ayarlanmas

0,1 N NaOH zeltisinin Ayarl HCl ile Ayarlanmas

Daha nceden ayar yaplm, normalitesi kesin olarak bilinen bir asit zeltisinden 10
- 20 ml arasnda belli hacimde alnr ve temiz bir erlene aktarlr, 50 mlye seyreltilir. ine
bir iki damla metiloranj indikatr eklenir. Yaklak 0,1 N olarak hazrlanan NaOH zeltisi,
temiz ve kuru bir bretin sfr izgisine kadar doldurulur. ndikatrn rengi krmzdan
portakala dnnceye kadar titre edilir. Harcanan NaOH miktar bretten okunur. Bazn
normalitesi aadaki eitlik yardmyla hesaplanr.

N NaOH

N HCl VHCl
VNaOH

lem en az iki rnekle daha tekrarlanr. Titrasyon sonularnn ortalamas alnarak

zeltinin normalitesi hesaplanr.

Resim 1.3: Ayarl HCl zeltisi kullanlarak NaOH zeltisinin ayarlanmas

UYGULAMA FAALYET-1
UYGULAMA FAALYET-1
0,1 N NaOH zeltisi hazrlaynz ve ayarlaynz.
Ara gereler: NaOH(k), elektronik terazi, spatl, kaynatlp soutulmu saf su,
BaCl2, 1 M Na2SO4, 250 mllik balon joje, 1 lik balon joje, pyrex ie, pipet, saf su, bret,
erlen, oksalik asit, metil oranj
lem Basamaklar

neriler

0,1 N NaOH zeltisi hazrlamak

Temiz bir balon jojeye 10 gram kat
sodyum hidroksit tartnz.
250 ml balon jojeye alnz.
Daha nceden kaynatlm ve
soutulmu 150 200 ml saf suda
znz.

Tartm ilemini kuralna gre ve dikkatli

yapnz.
Darya madde dkmeyiniz.
Balon jojenin l izgisini
geirmeyiniz.
Yaklak 1 g BaCl2 ekleyiniz.
Ekleme srasnda kimyasalnzn balon
jojenin dna dklmemesine dikkat
ediniz.
Na2SO4 zeltisinin 1 M olmasna
dikkat ediniz.
zeltinin balon jojenin dna
dklmemesine dikkat ediniz.

Hazrlanan zelti iine yaklak 1 gram

baryum klorr ekleyerek zelti iindeki
karbonatn kmesini salaynz.
Baryum iyonlarnn arsn ktrmek
iin 1 M Na2SO4 zeltisinden 5 ml
ekleyiniz.

Dinlendirme sresini ok uzun

tutmaynz.
Szmeyi dikkatli ve kuralna uygun
yapnz.
Seyreltmeyi fazla yapmaynz.

zeltiyi 1 saat kendi hlinde

dinlendiriniz.
Szme ilemi yapnz.
Sznty balon jojeyi alarak 250 mlye
saf su ile tamamlaynz.
Svdan pipetle 100 ml alarak 1 litrelik
balon jojeye alp kaynatlm saf su ile
l izgisine kadar tamamlaynz.

Hacim lmlerini dikkatli yapnz.

l izgisini amaynz.

10

0,1 N NaOH zeltisi ayarlamak

Tart kabna saf okzalik asit alarak
etvde 105 110 oCde 1 saat
kurutunuz.

Laboratuvar almalar iin uygun

kyafet giyiniz.
Primer standart maddenizi etvde 100110 0Cde kurutunuz.

250 mllik erlene 0,10,2 gram

civarnda kurutulmu okzalik asit
tartnz.
Primer standardnzdan gerekli olan
miktar spatl yardmyla kda
koyunuz.
Tartm dikkatli yapnz.

zerine 100 ml saf su ekleyerek okzalik

asidi znz.
Saf suyunuzun nceden kaynatlp
soutulmu saf su olmasna dikkat
ediniz.

1-2 damla metil oranj indikatr

ekleyiniz.

ndikatrn fazlasn ilave etmekten

kannz.

11

 Breti ayar bilinmeyen NaOH ile

doldurunuz.

NaOH zeltisi ile okzalik asit

zeltisini krmz renk oluncaya kadar
titre ediniz.

Breti nce az NaOH zeltisi ile

alkalamay unutmaynz.
Bretin u ksmn doldurmay
unutmaynz.
l izgisini dikkatli ayarlaynz.

Bretten erlene yava yava ve dikkatli

bir ekilde baz ekleyiniz.
Her damlada erlenmayeri alkalamay
unutmaynz.
Baz ekleme ilemine renk deiimi
gzleyinceye kadar devam ediniz.
Renk deiimi olunca titrasyonu bitiriniz.

NaOH sarfiyatn okuyunuz.

Harcanan NaOH miktarn okuyarak
kaydediniz.

NaOH zeltisinin faktrn

hesaplaynz.

Ayn ilemi en az iki kez daha

tekrarlaynz.

Gereken formlleri belirleyiniz.

Kullanlan maddelerin birimlerinin
uyumlu olabilmesi iin birimler arasnda
gerekli evirmeleri yapnz.
Matematiksel ilemleri dikkatlice
yapnz.
Sonularn ortalamasn alnz.

12

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17

Deerlendirme ltleri
Temiz bir balon jojeye 10 gram kat saf sodyum hidroksit tarttnz
m?
250 mllik balon jojeye aldnz m?
Daha nceden kaynatlm ve soutulmu 200 ml saf suda
zdnz m?
Hazrlanan zelti iine yaklak 1 gram baryum klorr ekleyerek
zelti iindeki karbonatn kmesini saladnz m?
Baryum iyonlarnn arsn ktrmek iin 1 M sodyum slfat
zeltisinden 5 ml eklediniz mi?
Szme ilemi yaptnz m?
Sznty balon jojeyi alarak 250 mlye saf su ile tamamladnz
m?
Svdan pipetle 100 ml alarak 1 litrelik balon jojeye alp
kaynatlm saf su ile litre izgisine kadar tamamladnz m?
Tart kabna saf okzalik asit alarak etvde 105 110 Cde 1 saat
kuruttunuz mu?
250 mllik erlene 0,10,2 gram civarnda kurutulmu okzalik asit
tarttnz m?
zerine 50 ml saf su ekleyerek okzalik asidi zdnz m?
zerine 1-2 damla metiloranj indikatr eklediniz mi?
Breti ayar bilinmeyen NaOH ile doldurdunuz mu?
NaOH zeltisi ile okzalik asit zeltisini krmz renk oluncaya
kadar titre ettiniz mi?
NaOH sarfiyatn okudunuz mu?
NaOH zeltisinin faktrn hesapladnz m?
Ayn ilemi en az iki kez daha tekrarladnz m?

Evet Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

13

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.

1.

1,016 g potasyum asit ftalat (KHC8H4O4) saf suda zlerek 24,8 ml KOH ile titre
edilmitir. Bazn normalitesi katr (KHC8H4O4: 204,23 g/mol)?
A) 0,4
B) 0,2
C) 0,5
D) 0,7

2.

Yaklak 0,1 N NaOH zeltisinin ayarlanmasnda, daha nceden ayar yaplm 0,1 N
HClden 20 ml alnyor ve fenolftalein indikatrlnde NaOH ile titre ediliyor.
Harcanan baz miktar 19,8 ml olduuna gre NaOHn gerek normalitesi nedir?
A) 0,1010
B) 0,1110
C) 0,0100
D) 0,0101

3.

Aadakilerden hangisi asit-baz titrasyonlarnda dikkat edilmesi gereken hususlardan

biridir?
A) Baz zeltiler koyu renkli cam ielerde saklanmaldr.
B) Titrasyon hzl bir ekilde yaplarak renk deiimi gzlenmelidir.
C) Asit-baz titrasyonlarnda titrasyona uygun indikatr kullanlmaldr.
D) Kullanlacak zeltiler istenildii kadar seyreltilmelidir.

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen

bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz.
4.

( )Volmetrik analizlerde referans olarak kullanlan ok yksek saflktaki maddeye

primer standart madde denir.

5.

)Kuvvetli bazlar primer standart madde olarak da kullanlr.

6.

)Baz zeltiler havadaki nem ve karbondioksitten etkilenir.

7.

)Fenolftalein indikatr asidik blgede renk deitiren indikatrdr.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

14

RENME FAALYET2
RENME FAALYET2
AMA
Gerekli ortam salandnda kurallara uygun olarak ayarl baz yardmyla asit
miktarlar tayini yapabileceksiniz.

ARATIRMA

Kimya sektrnde ayarl baz kullanlmak suretiyle yaygn olarak yaplan asit
miktar tayinlerini aratrnz.

2. AYARLI BAZLA AST MKTARI TAYN

Ayarl baz zeltileri, titrasyon ilemlerinde, bir asit zeltisindeki asit miktarn
bulmamza yardmc olur. Tayini yaplacak asit zeltisinden 10 25 ml arasnda belirli
hacimlerde rnek alnr, 250 mllik bir erlene konur ve 100 mlye seyreltilir. ine bir iki
damla asit - baz indikatr damlatlr. Titrasyona indikatrn rengi deiinceye kadar devam
edilir. Bretten harcanan ayarl bazn hacmi okunur. Daha sonra aadaki bantdan
faydalanlarak zeltideki asit miktar ve asit yzdesi hesaplanr.

F.S.N.E
1000

frmlnden veya

Asit (g) = NNaOH x VNaOH (ml) Asidin miliedeer gram

% asit (g/100 ml) =

N NaOH VNaOH miliedeer gram asit

rnek hacmi (ml)

100 formlnden

hesaplanr.
lem en az iki rnekle daha tekrarlanr. Titrasyon sonularnn ortalamas alnarak asit
miktar bulunur.
Asitlerde edeer gram (edeer arlk); asidin mol ktlesinin, zeltiye verdii H+
iyonu saysna (asidin deerliine) blnmesiyle bulunur. Aada baz asitler ve bunlarn
edeer arlklar verilmitir.
Asit
HCl
H2SO4
HNO3
CH3COOH

Mol Ktlesi
36,5
98
63
60

Deerlii
1
2
1
1

Edeer Arl
36,5
49
63
60
15

Miliedeer Arl
0,0365
0,049
0,063
0,060

2.1. Slfrik Asit Tayini

Deneyde kullanlacak erlenmayere tayini yaplacak asit zeltisinden 10 20 ml
alnarak 100 mlye seyreltilir. Seyreltilen zelti zerine 2 3 damla bromtimol mavisi
indikatr ilave edilir. Ayarl 0,1 N NaOH zeltisi ile zelti rengi sardan maviye
dnnceye kadar titre edilir. Harcanan ayarl NaOH zeltisi miktar bretten okunur. lem
en az iki defa tekrarlanr. Titrasyon sonularnn ortalamas alnarak slfrik asit miktar
hesaplanr.

F.S.N.E
1000

Eitliinden miktar hesab yaplr. Slfrik asit iin edeer arlk H 2SO4 = 98 /
2 = 49 gramdr.
rnek: Faktr 1,1332 olan 0,1 normal NaOH zeltisinden, H2SO4 tayini iin
gerekli ilemlerden sonra 19,8 ml sarf edildiine gre rnekteki H2SO4 miktar nedir?
H2SO4 =98
zm:
98
1,1332.19,8.0,1.
F.S.N.E
2
T

T 1, 099 gr
1000
1000

2.2. Sirkede Asit Miktar Tayini

Sirke zeltisinden 1-5 ml arasnda belirli hacimlerde alnr, 250 mllik erlene
boaltlr ve 100 mlye seyreltilir. ine 1-2 damla fenolftalein indikatr damlatlr. 0,1 N
baz zeltisi ile renksizlikten pembe renge kadar titre edilir. Harcanan baz miktar bretten
okunur. lem en az iki defa tekrarlanr. Titrasyon sonularnn ortalamas alnarak sirkedeki
asit miktar asetik asit (CH3COOH, HAc) cinsinden hesaplanr.
Asetik asit (g) = NNaOH x VNaOH(ml) x Asetik asidin miliedeer gram

% HAc g / 100 ml

N NaOH VNaOH 103

CH3COOH

rnek Hacim ml

16

100

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Ayarl baz zeltisi ile slfrik asit ve asetik asit tayini yapnz.
Ara gereler: H2SO4 ve HAc rnek zeltisi, ayarl NaOH zeltisi, spor, bret,
brom timol mavisi, fenol ftalein, erlen
lem Basamaklar

neriler

Slfrik Asit Tayini

Tayini yaplacak slfrik asit zeltisinden
10 20 ml arasnda 250 mllik erlene
alnz.

Yaklak 100 mye seyreltiniz.

Erlen iine 1 2 damla bromtimol mavisi
indikatr ilave ediniz.

renme Faaliyeti 1i hatrlaynz.

Alacanz rnek miktarn
hesaplaynz. rnein fazlasn
almaktan kannz.

renme Faaliyeti 1i hatrlaynz.

ndikatr yeterli miktarda ilave

ediniz.

Breti ayarl NaOH zeltisi ile

doldurunuz.

Bretin u ksmn doldurmay

unutmaynz.
Sfr ayarn iyi yapnz.

Bretteki ayarl NaOH zeltisi ile

zeltinin rengi sardan maviye dnnceye
kadar titre ediniz.
Harcanan NaOH miktarn bretten
okuyunuz.

Dnm noktasn geirmeyiniz.

Bret okuma kurallarn hatrlaynz.

Hesaplama yapnz.

Hesap hatas yapmaynz.

17

Asetik Asit Tayini

Tayini yaplacak asetik asit zeltisinden
10 20 ml arasnda 250 mllik erlene
alnz.
Alacanz rnek miktarn
hesaplaynz. rnein fazlasn
almaktan kannz.

Yaklak 100 mye seyreltiniz.

Erlen iine 2 3 damla fenolftalein
indikatr damlatnz.

ndikatr yeterli miktarda ilave

ediniz.

Breti ayarl NaOH zeltisi ile

doldurunuz.

Bretin u ksmn doldurmay

unutmaynz.
Sfr ayarn iyi yapnz.

Bretteki ayarl NaOH zeltisi ile

zeltinin rengi pembeye dnnceye kadar
titre ediniz.

Dnm noktasn geirmeyiniz

Harcanan NaOH miktarn bretten

okuyunuz.
Bret okuma kurallarn hatrlaynz.

HAc miktar hesaplamas yapnz.

Hesap hatas yapmaynz.

18

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz.

Deerlendirme ltleri
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9
10
11
12
13
14

Evet

Hayr

Tayini yaplacak slfrik asit zeltisinden 10 20 ml arasnda 250

mllik erlene aldnz m?
Yaklak 100 mye seyrelttiniz mi?
zerine 2 3 damla bromtimol mavisi indikatr damlattnz m?
Breti ayarl NaOH zeltisi ile doldurdunuz mu?
Bretteki ayarl NaOH zeltisi ile zeltinin rengi sardan maviye
dnnceye kadar titre ettiniz mi?
Harcanan NaOH miktarn bretten okudunuz mu?
Hesaplama yaptnz m?
Tayini yaplacak asetik asit zeltisinden 10 20 ml arasnda 250
mllik erlene aldnz m?
Yaklak 100 mye seyrelttiniz mi?
zerine 2 3 damla fenol ftalein indikatr damlattnz m?
Breti ayarl NaOH zeltisi ile doldurdunuz mu?
Bretteki ayarl NaOH zeltisi ile zeltinin rengi pembeye
dnnceye kadar titre ettiniz mi?
Harcanan NaOH miktarn bretten okudunuz mu?
Hesaplama yaptnz m?

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

19

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.
1.

20 ml HCl zeltisi fenolftalein indikatr eliinde ayarl NaOH zeltisi ile titre
ediliyor. Titrasyon sonucunda 44 ml NaOH harcanyor. Ayarl baz zeltisinin
normalitesi 0,1 N olduuna gre zeltideki HCl ka gdr (HCl: 36,5 g / mol)?
A) 0,158 g
B) 0,160 g
C) 0,173 g
D) 0,196 g

2.

Ayarl bir baz zeltisi yardmyla yaplan bir deneyde 250 ml HNO3 zeltisindeki
asit miktar 12,6 g olarak bulunuyor. zeltinin pH katr (HNO3: 63 g / mol)?
A) 0,0669
B) 0,0769
C) 0,0869
D) 0,0969

3.

Yaklak 0,1 N NaOH zeltisinden 10 ml alnarak 0,0944 N ayarl HCl zeltisi ile
titre ediliyor. Titrasyon srasnda harcanan asit miktar 11,5 ml olduuna gre NaOH
zeltisinin normalitesi nedir?
A) 0,0944
B) 0,0982
C) 0,1086
D) 0,1095

4.

2,8600 g sirke rnei 0,1200 N NaOHin 19,80 mlsi ile titre edilmitir. Sirkedeki
asetik asit yzdesi katr (Asetik asit: 60 g / mol) ?
A) % 5
B) % 3
C) % 2
D) % 6

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

20

MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.
1.

Forml arl 204,2 olan bir deerlikli primer standarttan 0,8 g alnm ve saf suda
zldkten sonra 38 ml sodyum hidroksitle titre edilmitir. Sodyum hidroksidin
normalitesi nedir?
A) 0,1030
B) 0,1130
C) 0,0930
D) 0,1050

2.

Nitrik asit zeltisi belli hacimdeki ayarl NaOH ile titre ediliyor. 22 ml asit iin
bretten 24 ml 0,1065 M sodyum hidroksit zeltisi harcandna gre nitrik asidin
normalitesi katr?
A) 0,1080
B) 0,0985
C) 0,1162
D) 0,1100

3.

Molekl arl 90 g / mol olan bir susuz asitten 250 mllik zelti hazrlanmtr. Bu
zeltiden alnan 25 mlyi ntralletirmek iin 0,1 N NaOH zeltisinden 27,75 ml
kullanlmtr. Asit zeltisinin pH katr?
A) 0,80
B) 0,85
C) 0,90
D) 0,95

4.

Sirke, asetik asidin (CH3COOH) suda znmesiyle oluan bir zeltidir. 5,50 g sirke
rneini ntrletirmek iin 42,5 ml 0,10 N NaOH zeltisi kullanlmtr. Buna gre
sirkedeki ktlece asetik asit yzdesi nedir (CH3COOH: 60 g / mol)?
A) % 3,5
B) % 4,6
C) % 5,8
D) % 7,4

5.

Deriimi bilinmeyen bir H2SO4 zeltisinden 15 ml alnarak 0,1045 N NaOH ile titre
ediliyor. ndikatrn renk deitirmesi ile titrasyon bitiriliyor. Bu srada bretten
okunan harcanan baz miktar 46 ml olduuna gre rnekteki H2SO4 miktar
aadakilerden hangisidir (H2SO4: 98 g / mol)?
A) 0,145
B) 0,235
C) 0,280
D) 0,330

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

21

CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.

B
A
C
DORU
YANLI
DORU
YANLI

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1.
2.
3.
4.

B
D
C
A

MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI

1.
2.
3.
4.
5.

A
C
D
B
B

22

KAYNAKA
KAYNAKA

DEMR Mustafa, Analitik Kimya Laboratuvar Nitel Blm, Mill Eitim

Bakanl Yaynlar, stanbul, 2004.

DEMR Mustafa, Analitik Kimya Nicel, Mill Eitim Bakanl Yaynlar,

Ankara, 2001.

DEMR Mustafa, ahinde DEMRC, Ali USANMAZ, Analitik ve Snai

Kimya Laboratuvar, Mill Eitim Bakanl Yaynlar, Ankara, 2001.

GNDZ Turgut, Kantitatif Analiz Laboratuvar Kitab, Gazi Kitabevi,

Ankara, 1999.

SKOOG Douglas A., Donald M. WEST, F. James HOLLER, (ev. Esma

KILI, Fitnat KSEOLU), Analitik Kimya Temelleri 1. Cilt, Bilim
Yaynclk, 1996.

23