T.C.

MLL ETM BAKANLII

RADYOLOJ

FLM BANYO SOLSYONLARI

725TTT079

Ankara, 2011
 Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve
retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.
Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.
PARA LE SATILMAZ.
 NDEKLER

AIKLAMALAR ...............................................................................................................iii
GR .................................................................................................................................. 1
RENME FAALYET1 ................................................................................................ 3
1. DEVELOPMAN BANYO SOLSYONUNUN HAZIRLANMASI ................................. 3
1.1. Radyolojide Film Banyosu ........................................................................................ 3
1.1.1. Film Banyosunun Tanm ................................................................................... 3
1.1.2. Film Banyosunun nemi ................................................................................... 5
1.1.3. Film Banyosunun Tarihesi ................................................................................ 5
1.2. Film Banyo Aamalar .............................................................................................. 5
1.2.1. Developman Banyosu ........................................................................................ 5
1.2.2. Developman Banyosunun Tanm ve nemi ....................................................... 6
1.2.3. Gizli maj .......................................................................................................... 6
1.2.4. Developman Banyosunun Fonksiyonu................................................................ 8
1.2.5. Developman Banyosunun Ph Deeri .................................................................. 9
1.2.6. Developman Banyosunun erii ...................................................................... 10
1.2.7. Developer eitleri .......................................................................................... 13
1.2.8. Developman Banyosunun Hazrlan ............................................................... 14
UYGULAMA FAALYET........................................................................................... 20
LME VE DEERLENDRME ................................................................................. 21
RENME FAALYET2 .............................................................................................. 22
2. ARA (DURDURMA-ARINDIRMA) BANYOSU.......................................................... 22
2.1. Ara Banyosunun Tanm ve nemi ......................................................................... 22
2.2. Ara Banyosunun Fonksiyonu .................................................................................. 22
2.3. Ara Banyo eitleri................................................................................................. 23
2.3.1. Durgun Sulu Ara Banyo (Durdurucu Banyo) .................................................... 23
2.3.2. Akarsulu ara banyolar ..................................................................................... 23
2.3.3. Fskiyeli Ara Banyolar .................................................................................... 24
UYGULAMA FAALYET........................................................................................... 25
LME VE DEERLENDRME ................................................................................. 26
RENME FAALYET3 .............................................................................................. 27
3. TESPT BANYO (FKSER/2.BANYO) SOLSYONUNUN HAZIRLANMASI........... 27
3.1. Tespit Banyosunun Tanm ve nemi ...................................................................... 27
3.2. Tespit Banyosunun Fonksiyonu............................................................................... 27
3.2.1. Tespit Banyosunun Sodyum Tioslfat zerine Etkisi ....................................... 28
3.2.2. Tespit Banyosunun Amonyum Tioslfat zerine Etkisi.................................... 28
3.3. Tespit Banyosunun Ph Deeri ................................................................................. 28
3.4. Tespit Banyosunun erii ....................................................................................... 29
3.4.1.Ana Tespit Maddeleri ve zellikleri .................................................................. 29
3.4.2. Yardmc Tespit Maddeleri ve zellikleri ......................................................... 30
3.5. Tespit Banyosu eitleri ......................................................................................... 31
3.5.1. Toz Halinde Tespit Maddeleri .......................................................................... 31
3.5.2. Sv Halde Tespit Maddeleri ............................................................................. 31
3.6. Tespit Banyosunun Hazrlan ................................................................................ 31
UYGULAMA FAALYET........................................................................................... 36

i
 LME VE DEERLENDRME ................................................................................. 37
RENME FAALYET4 .............................................................................................. 38
4. YIKAMA VE KURUTMA ............................................................................................ 38
4.1. Ykama Banyosunun Tanm, Amac ve nemi ....................................................... 38
4.1.1. Ykama Banyosunun Hazrlanmas ................................................................... 38
4.2. Kurutma.................................................................................................................. 39
UYGULAMA FAALYET........................................................................................... 40
LME VE DEERLENDRME ................................................................................. 41
MODL DEERLENDRME........................................................................................... 42
CEVAP ANAHTARLARI ................................................................................................. 44
KAYNAKA .................................................................................................................... 45

ii
 AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD 725TTT079

ALAN Radyoloji

DAL/MESLEK Radyoloji Teknisyenlii

MODLN ADI Film Banyo Solsyonlar

Bu modl, film banyo solsyonlarnn (developman, ara,

MODLN TANIMI tespit ve ykama banyosu) zellikleri ve hazrlanmas ile
ilgili bilgilerin verildii renme materyalidir.

SRE 40/16

NKOUL Radyografi materyalleri modln baarm olmak

YETERLK Film Banyo Solsyonlarn Hazrlamak

Genel Ama: Gerekli ara-gere salandnda i yeri

alma esaslarna gre, film banyo solsyonlarn hazr
hale getirebileceksiniz.

Amalar
MODLN AMACI 1. Developman banyo solsyonunu hazr hale
getirebileceksiniz.
2. Ara (durdurma-durulama) banyosunu hazr hale
getirebileceksiniz.
3. Tespit (fixer) banyo solsyonunu hazr hale
getirebileceksiniz.
4. Ykama banyosunu hazr hale getirebileceksiniz
Donanm: Karanlk oda, banyo tanklar, kova, banyo
ETM RETM
maddeleri, su, blanjr, kartrc vb.
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
Ortam: Derslik, radyoloji laboratuar (karanlk oda)
Modln iinde yer alan, her faaliyetten sonra verilen
lme aralar ile kazandnz bilgileri lerek kendi
kendinizi deerlendireceksiniz.
LME VE
DEERLENDRME retmen, modln sonunda, size lme arac (test, oktan
semeli, doru-yanl, v.b) kullanarak modl uygulamalar
ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek
deerlendirecektir.

iii
iv
 GR

GR
Sevgili renci,

Gnmzde bilimsel ve teknolojik gelimelerin hzla ilerlemesi, modern radyolojik

yntemlerin kullanlmas, radyolojinin tbbi tan ve tedavideki nemini arttrmtr.

Sizler, bu modldeki bilgi ierii ve uygulama faaliyetleri ile uygun ortam ve donanm
salandnda, film banyo solsyonlarn tekniine uygun bir ekilde hazrlayabilecek ve
film banyosu iin hazr hale getirebileceksiniz.

Bu modl almasnda kazanacanz yeterlikler, ileride yapacanz almalarda

size ok nemli katklar salayacaktr.

1
2
 RENME FAALYET1
RENME FAALYET1
AMA

Bu renme faaliyeti ile developman banyo solsyonunu hazrlayabilecek ve film

banyosu iin hazr hale getirebileceksiniz.

ARATIRMA

Film banyosu ve banyo solsyonlar hakknda bilgi toplaynz.

Banyo solsyonlarnn, film zerindeki etkilerini aratrnz.
Radyoloji laboratuarna giderek banyo solsyonlarnn hazrlanmasn izleyiniz.

1. DEVELOPMAN BANYO
SOLSYONUNUN HAZIRLANMASI
1.1. Radyolojide Film Banyosu
Radyografi ileminden sonra elde edilen grntnn sabit hale getirilmesi iin yaplan
son aamadr. Banyo ilemi, el banyosu veya otomatik banyo cihaz ile yaplabilir.

1.1.1. Film Banyosunun Tanm

X-n veya k gibi iyonize edici bir radyasyonun etkisiyle film zerinde meydana
gelen kimyasal deiikliklerin gzle grlebilir bir hale getirilmesi iin yaplan ilemlere,
film banyosu denir.

3
ekil 1.1: Rntgen filminin radyografiden banyo ileminin sonuna kadar emlsiyon tabakasnda
meydana gelen kimyasal deiiklikler

Inlanan filmin emlsiyon tabakasnda gizli grnt (latent image) oluur. Gizli
grntnn aa karlmas, filmin developer (gelitirici) solsyonuna girmesi ile balar.
Film developerde kald sre ierisinde kimyasal reaksiyon devam eder ve grnt oluur.
Ayrca filmin a duyarll da devam eder. Kararma ve ktan etkilenmenin durdurulma
ilemi, filmin tespit (fikser) solsyonuna gemesi ile balar. Filmin fikser solsyonunda
kald sre ierisinde zerindeki n dememi alanlardaki AgBr (gm bromr)
kristalleri solsyon ile reaksiyona girerek solsyon ierisinde eriyerek dklr.

4
1.1.2. Film Banyosunun nemi

Filmi banyo yapmann amac, film zerinde kaydedilmi olan gizli imaj gzle
grnr sabit bir hale getirmektir.

Radyografi ekilirken ok iyi bir teknik kullanlm olsa bile banyo ilemi tekniine
uygun yaplmazsa elde edilen radyografi kalitesiz olabilmektedir. Bu nedenle radyolojide
film banyo ilemi nemlidir.

1.1.3. Film Banyosunun Tarihesi

lk sabit grnty, maden zerine svanm asfalt kamera iinde 1826 ylnda Joseph
Nicephore Niepce elde etmitir. 1835 ylnda ngiliz Henry Fox Talbot grntleri potasyum
iyodr ve sodyum klorrle sabitletirerek modern fotorafln temellerini atmtr.

Bilimsel anlamda film banyosu 1839 ylnda William Henry Fox Talbotla balamtr.
Grnty sabitlemek iin tespit banyosu ana eleman olarak kullanlan sodyum tio slfat
kullanarak sabit grnt elde etmeyi baarmtr.

1.2. Film Banyo Aamalar

Inlandktan sonra film zerinde meydana gelen gizli imajn gzle grlebilir, sabit
bir grnt olmas ve filmin kuru bir hale getirilmesi iin yaplan kimyasal ilemler
zincirine, film banyo aamalar denir.

Filmin banyo aamalar; developman (gelitirme) banyosu, ara (durulama) banyo,

tespit (fiksasyon, sabitleme) banyosu, ykama banyosu ve kurutma ilemlerinden oluur.

ekil 1.2: Film Banyo Aamalar

1.2.1. Developman Banyosu

Developman banyosu, film banyo ileminin ilk aamas olup film zerindeki gizli
imajn gzle grlr hale gelmesini salar.

5
1.2.2. Developman Banyosunun Tanm ve nemi

Film emlsiyonunda x-n ile karlam gm halid kristallerindeki tm gm

iyonlarn metalik gm haline getirerek gizli imajn gzle grlr hale gelmesini salayan
banyolara, developman banyosu denir.

Film zerinde oluan gizli imajn gzle grnr hale getirilmesi developman banyosu
ile salanr.

1.2.3. Gizli maj

Film emlsiyonu, jeltin ve gm halid kristallerini ierir. Gm halid kristalleri

gm bromr (AgBr %95) ve gm iyodrden (AgI %5) oluur. Kristaller gen
eklindedir ve iindeki atomlar kbik eklinde dizilmilerdir. Gm halid kristallerinin
evresi (-) ykl brom engeli ile evrelenmitir.

ekil 1.3: Film emlsiyonu iindeki gm halid kristali ve kristal iindeki atomlarn dizilii

Inlanan film emlsiyonunda meydana gelen; ancak gzle grlemeyen kimyasal

deiikliklere, gizli imaj (latent image) denir.

Gizli imaj objenin grntsnn film zerine kaydedilmi gizli, grnmeyen halidir.

Gizli imaj oluumunda nlama ile hastay geen x-n filmin emlsiyon
tabakasndaki gm halid kristali ile etkileir. Bu etkileim sonucunda kristalin yapsnda
bulunan brom iyonlar elektron saar ve AgBr bileii Ag ve Br iyonlarna ayrr. Brom
iyonlarnn sat elektronlar kristal kafes ierisine salnr ve aktif olarak dolarken kafes
iinde elektron tuzaklar denilen boluklara der. Elektronlarn bu boluklara dmesi,
kristalin yapsal zelliinden dolaydr. Bu tuzaklara den elektronlar, buralarda negatif
elektrik alan oluturur. Negatif elektrik alan haline gelen bu noktalara, duyarl nokta
(sensitivity speck) denir.

6
 ekil 1.4: Inlanm gm kristalindeki duyarl noktalar

Inlama sonucu serbest kalan (+) ykl gm iyonlarndan yeterli derecedeki

enerjiye sahip olanlar, duyarl noktalardaki (-) ykl elektronlar tarafndan bu noktalara
ekilir.

ekil 1.5: (+) Ag iyonlarnn kristal iinde duyarl noktaya ilerlemesi

Duyarl noktalara ekilen pozitif ykl gm iyonlar, buradaki negatif ykl

elektronlar tarafndan ntralize edilerek metalik gm haline dntrlr. Inlama ile ilk
anda meydana gelen bu deiiklie, gizli grnt (latent image) denir.

7
 ekil 1.6: Gizli imaj oluumu

Gizli imaj dneminde her kristalde 10a yakn gm atomu duyarl noktada
(sensitivity speck) depolanarak gizli imaj merkezini oluturur. Banyo, latent imaj geree
dntren kimyasal bir reaksiyondur ve banyo sonras bu merkezler siyah alanlar olarak
grlr. Banyo ilemi yaplmadan nce latent imaj gzle fark edilmez. Bunun nedeni, hassas
noktadaki metalik gm miktarnn gzle grlmeyecek kadar az olmasdr. Banyo ilemi,
x-n ile karlam kristallerdeki tm gm iyonlarnn metalik gme dnmesini
salar. Bu ilem, gzle grlr imaj (grnt) oluturur.

1.2.4. Developman Banyosunun Fonksiyonu

Developman banyosunun asl fonksiyonu; film emlsiyonunda nlanm tm gm

iyonlarn metalik gme evirerek film zerinde verilen n dozuyla doru orantl olarak
bir kararma meydana getirmek ve bylece gizli imaj grnr hale getirmektir.

Gizli imajn grnr hale gelmesi iin filmin belirli koullar altnda belirli bir sre
developman banyosunda bekletilmesi gerekir. Film emlsiyonundaki gm iyonlarnn
metalik gme evrilmesi, developman banyosundaki kimyasal olaylarla kimyasal
indirgeme (redksiyon) ve ykseltgenme (oksidasyon) ile salanr.

Herhangi bir indirgeme veya ykseltgenme olaynda mutlak suretle tepkimeye giren
iki madde arasnda bir elektron al verii vardr. ndirgeme olaynda atom veya molekller
elektron alr; ykseltgenme olaynda ise atom veya molekller elektron verir. Developman
banyosunda, developer maddeleri gizli grnt meydana gelmi olan kristallere etki ederek
bu kristallerde bulunan gm iyonlarna elektron vermek suretiyle bu iyonlarn tamamn
metalik gme evirir. Developman banyosunda elektron veren developer maddeleri
elektron alan ise film emlsiyonundaki gm iyonlardr.
8
 Developman banyosunda nlanm btn gm iyonlar metalik gme evrilir.
Film zerinde metalik gmler maruz kaldklar n miktar ile doru orantl olarak farkl
kararma reaksiyonu gsterir. Inlanmam kristallerden de developer maddelerinin
aktivasyonu ve filmin banyoda bekletilme sresine bal olarak az miktarda da olsa metalik
gm meydana gelir. Developer maddelerinin fazla aktivasyonu sonucu ortaya kan ve
radyografik kaliteyi etkileyen gme, sis (duman) denir.Developerin fazla aktivasyonu
yksek sis seviyesine sebep olurken, aktivite azl ise dk sis fakat dk emlsiyon
hzna neden olur.

Banyoda X-n ile karlaan gm iyonlar metalik gme dnerken Br (brom) ve

I (iyot) atomu jelatine geer ve eriyerek filmden uzaklar. Metalik gm film zerinde
kalr.

ekil 1.7: Developman banyosundan kan film zerinde nlanan blmlerde Ag, nlanmayan
blmlerde AgBr ve AgI vardr.

Developman banyosunun etkili fonksiyon gsterebilmesi iin banyonun sresi, ss ve

konsantrasyonu (younluu) nemlidir. Banyonun uzun srmesi, ssnn yksek olmas,
konsantrasyonun fazla olmas metalik gm oluumunu artrr.

1.2.5. Developman Banyosunun Ph Deeri

Ph ( Hidrojen iyonu konsantrasyonu ) : bir zeltinin asitlik veya bazlk derecesini

tarif eden l birimidir.

PH Cetveli: Svlardaki hidrojen iyonu younluu esas alnarak ilk defa Danimarkal
bilgin S.Peter Lauritz SORENSEN (18681939) tarafndan oluturulmutur. Bir svda
hidrojen iyonlar hidroksil iyonlarndan fazla ise sv asit; hidroksil iyonlar hidrojen
iyonlarndan fazla ise sv baz zellik gsterir.

9
 ekil 1.8: Ph cetveli

Developer maddelerinin istenilen etkiyi gsterebilmesi iin developman banyosunun

ph deerinin 10- 11,5 arasnda olmas gerekir. Developman banyosu alkali zellie sahiptir.
Developman banyosunun alkali olmasn salayan maddeler ayn zamanda film
emlsiyonunu yumuatarak banyo maddelerinin emlsiyonun derinliklerine kadar gitmesini
salar.

ekil 1.9: Developman Ph deeri

1.2.6. Developman Banyosunun erii

Developer maddeleri, nlanarak gizli grnt meydana gelmi olan kristallere etki
ederek bu kristallerde bulunan gm iyonlarn metalik gme eviren kimyasal
maddelerdir.

Developman banyosu, asl developer maddeleri ve yardmc developer maddelerinden

oluur. Banyoda developer maddelerinin istenilen etkiyi gsterebilmesi, yardmc maddelerle
birlikte salanr.

Developman banyosu maddeleri:

Ana developer maddeleri (kimyasal indirgeyiciler-gelitirici maddeler)

Metol+Hidrokinon
veya
Fenidon+Hidrokinon

10
 Yardmc maddeler

Ykseltici maddeler
o NaOH (sodyum hidroksit)
o KOH (potasyum hidroksit)
o Na2Co3 (sodyum karbonat)
o K2CO3 (potasyum karbonat)

Koruyucu madde
o Na2SO3 (sodyum slfit)

Yavalatc-nleyiciler
o KBr (potasyum bromr)
o NaBr (Sodyum bromr)
o Kl (potasyum iyodr)

Tampon maddeler
o Na2SO3 (sodyum slfit)
o Na2CO3 (sodyum karbonat)

Sertletirici madde
o Glutaraldehit

Ana developman maddeleri (kimyasal indirgeyiciler) ve zellikleri

Developman banyosunda kimyasal indirgeme grevini yapan metol, hidrokinon ve

fenidon gelitirici maddeler olarakta bilinen, asl developman maddeleridir. Bu maddeler
metol + hidrokinon veya fenidon + hidrokinon eklinde kombine olarak kullanlr. Kombine
kullanlmas abuk etki, dk sis ve iyi bir dansite oluturur.

Metol ve zellikleri

Gelitirici madde olarak kullanlan metol nlanan gm halid kristallerinin metalik

gme dnmesini salar; nlanmam kristalleri etkilemez. Maden kmr ayrntlarndan
elde edilir.
o Kimyasal indirgeme grevi yapar, abuk etki eder.
o Nemden, ktan etkilenir.
o Banyo solsyonu iinde s deiikliklerinden fazla etkilenmez.
o Dk dansite, yksek detay gsterir.
o Brom iyonlarna kar hassastr. Brom iyonu bulunan ortamda kolay
zayflar
o Az n alm olan gm iyonlarnda etkilediinden film zerinde
sis oluabilir.

Developman banyosunda metol, hidrokinonla birlikte kullanlarak developerin etkisini

hzlandrr.

11
 Metol + hidrokinon genelde manel (klasik) banyo iin kullanlr.

Hidrokinon ve zellikleri

Developman banyosunda kimyasal indirgeme grevini yapar. Parlak, beyaz, ince

ubuklar halinde bulunur.

o Developman banyosunda metol + hidrokinon veya

fenidon+hidrokinon olarak metol ve fenidonla birlikte kullanlr.
o Asl etkisini film emlsiyonunda ok nlanm kristaller zerinde
gsterir
o Brom iyonlarndan etkilenmez, yava etki eder, yksek dansite
gsterir.
o Manel banyoda en etkin fonksiyonunu solsyonun 20 C
scaklnda gsterir.
o Solsyon iinde veya kuru halde abuk oksitlenir.

Metol ve hidrokinon gibi iki kimyasal indirgeyicinin ortak etkileri; tek bana
gsterdikleri etkiden daha fazladr. Buna, sinerjik etki denir.

Fenidon ve zellikleri

Developman banyosunda fenidon, hidrokinonla birlikte kullanlarak developerin

etkisini hzlandrr. Fenidon, metol ve hidrokinondan daha etkilidir.

o Brom, iyonlarnn varlndan etkilenmez bu nedenle uzun sre

kullanlabilir.
o Dk dansite, yksek detay gsterir.
o Metole gre sis yapma eilimi daha dktr.

Fenidon + hidrokinon daha ok otomatik banyolarda kullanlr.

Yardmc developman maddeleri ve zellikleri

Yardmc developer maddesi olarak kullanlan ykseltici maddeler (hzlandrclar),

koruyucular, yavalatc (nleyiciler), sertletirici madde ve tampon maddeler kimyasal
indirgeme olayna yardmc olur.

Ykseltici maddeler: Developman maddeleri, alkali (baz) ortamda daha

abuk etki gsterir. Ykseltici maddeler gelitirici maddelerin etkisini
arttrmak iin developman banyosunun alkali (baz) olmasn salar. Ayn
zamanda, film emlsiyonunu yumuatarak developer maddelerinin,
emlsiyonun derinliklerine kadar gitmesini kolaylatrr; bylece
banyonun etkisini ve hzn arttrr.

12
 Developman banyolarnda alkali ortam salamak iin genellikle Na 2Co3 (sodyum
karbonat) kullanlmaktadr. Ayrca ykseltici madde olarak kullanlan NaOH, (sodyum
hidroksit) KOH, (potasyum hidroksit), Na2Co3(sodyum karbonat) ve K2CO2 (potasyum
karbonat) developman banyosunun alkali olmasn salarlar.

Bu maddeler yakc maddelerdir, karm yaplrken eldiven giyilmelidir. Ele ve

gzlere bulatrlmamaldr.

Koruyucular: Ana developman maddeleri (metol, hidrokinon ve

fenidon) havadaki oksijenle kolaylkla okside olur. Oksidasyon developer
maddelerinin etkisini azaltt gibi banyonun kullanm sresini de ksaltr.
Oksidasyonu nlemek iin koruyucu olarak en ok Na2SO3 ,(sodyum
slfit) kullanlr. Sodyum slfit meydana gelen oksitlenmi rnlerle
reaksiyona girerek slfonatlar denen suda eriyen renksiz bileikler yapar.

Developer maddelerinin hava ile temasn nlemek iin kullanlmad zamanlarda

developman banyo tanknn kapa kapal tutulmaldr. Banyo iin hazrlanm solsyonlar
ancak birka hafta dayanr. Birka hafta sonra solsyon oksitlenerek zelliini kaybeder.
Solsyonun oksitlenme belirtisi kahverengilemesidir.

Yavalatc- nleyiciler: Developman banyolarnda yavalatc-nleyici

olarak KBr, (potasyum bromr), NaBr, (Sodyum bromr) veya Kl,
(potasyum iyodr) kullanlr. En ok KBr, (potasyum bromr) kullanlr.
nleyicilerin grevi developman elemanlarnn nlanmam gm
halid kristallerine etki etmesini nleyerek filmde sislenme olumasn
engellemektir.
Tampon maddeler: Developman maddeleri etkili fonksiyonlarn 10-
11,5 arasndaki alkali ortamda gsterir. Developman banyosunun alkali
ortamn korumak iin tampon bir madde olarak alkali tuz Na2SO3
(sodyum slfit) veya Na2CO3 (sodyum karbonat) kullanlr.
Sertletirici madde: Sertletirici olarak glutaraldehit kullanlr. zellikle
otomatik banyo solsyonlarnda kullanlan glutaraldehit filmi
sertletirerek jelatinin imesini nler ve bylece film merdanelerde hasar
grmez.

1.2.7. Developer eitleri

Developman solsyonunu hazrlamak iin kullanlan kimyasallar toz halinde veya sv

halde bulunmaktadr.

13
 Toz Halinde Developer Maddeleri

Kimyasal maddelerin belirli oranlarda kartrlmas ile hazrlanan fakat

sulandrlmadan piyasaya sunulan kristal halindeki malzemeler alnr yine retici firmann
tavsiyelerine gre srasyla saf su iinde eritilerek kullanlacak hale getirilir. Toz halindeki
developer maddeleri genellikle manel banyolarda kullanlr. Sv maddelere gre daha
ucuzdur. Toz halindeki maddelerle hazrlanan banyo solsyonlar 24 saat dinlendirildikten
sonra kullanlmaldr. Zorunlu durumlarda en az 3 saat dinlendirildikten sonrada
kullanlabilir.

Sv Halde Developer Maddeleri

Sv halindeki banyo maddeleri daha ok otomatik banyolarda kullanlrlar. Toz

maddelere gre daha pahaldr ve saklama mr daha ksadr; fakat toz halindeki maddelere
gre hazrlama sorunu yoktur. Sv olarak hazrlanm olan banyo malzemeleri alnr ve
retici firmann tavsiyelerine gre sulandrlarak belirtilen srelerde kullanlr Solsyon
hazrlandktan ve bir saat dinlendirildikten sonra kullanlabilir.

1.2.8. Developman Banyosunun Hazrlan

Developman banyo solsyonu hazrlanrken retici firmann tavsiyesi dikkate alnr.

Toz halinde developer maddeleri ile banyo solsyonun hazrlanmas

Banyo solsyonlar bo temiz developman tanknda veya temiz kovalarda hazrlanr.

Bu maddeler scak suda daha kolay erir. Manel banyolar iin solsyon hazrlanrken suyun
ss 52C olmaldr. Banyo tankna, tank hacminin 1/3 orannda scak su koyulur. Scak su
zerine koruyucu olarak kullanlan sodyum slfatn (Na2SO3) yars, sonra metol daha sonra
hidrokinon dklr. Her eczann dklmesinden sonra tahta bir ubukla kartrlarak erimesi
salanr. Koruyucunun (Na2SO3) dier yars da tanka boaltlr. Bundan sonra hzlandrc
sodyum karbonat (Na2CO3) ve yavalatc-nleyici madde potasyum bromr (KBr)
kartrlmakta olan tanka dklerek dklen maddelerin tamam eriyinceye kadar
kartrlmaya devam edilir. Tanka konulan eczalar iyice eritildikten sonra tankn 2/3 lk
ksm su ile doldurulur.

Hazrlanan solsyonun hava ile temasn nlemek iin zeri kapatlmal ve solsyon
24 saat dinlendirildikten sonra kullanlmaldr. Zorunlu durumlarda en az 3 saat
dinlendirildikten sonrada kullanlabilir.

Piyasada bulunan eczalarn zerinde, ilem srasna gre numara veya harf bulunur.
Kesinlikle kuru eczann zerine su dklmez. Eczalar daima scak suya dklmelidir.
Banyo hazrlarken ilem srasna dikkat edilmeli ve bir ecza erimeden dieri
dklmemelidir.

14
 ekil 1.10: Toz halinde developer maddeleri ile banyo solsyonun hazrlanmas

Sv halde developer maddeleri ile banyo solsyonun hazrlanmas

Banyo solsyonlar bo temiz developman tanknda hazrlanr. Sv halindeki

developer maddeleri 20 ltlik zelti iin 5Ltlik D1 (A) zeltisi (hidrokinon ve potasyum
hidroksit), 0,5 litrelik D2 (B) zeltisi (asetik asit, fenidon), 0.5 litrelik D3 (C) zeltisi
(gluteraldehid ve tuzu) eklinde bulunmaktadr.

zeltilerin zerinde ilem srasna gre numara veya harf bulunur. Banyo hazrlarken
retici firmann tavsiyesine ve ilem srasna dikkat edilmeli ve solsyon hazrlandktan sora
birka dakika kartrlmaldr.

Resim 1.1: Sv developman maddeleri

15
 Banyo solsyonu hazrlanrken aadaki ilem sras uygulanr.

o Solsyonlarn tahri edici zellii olduundan dolay kimyasal

maddelerden korunmak iin eldiven giyilir.

Resim 1.2:Eldiven giyilmesi

o Solsyon hazrlanacak tankn temizlii salanr. Tankn iinde bayat

solsyon kalmamas gerekir.

Resim 1.3: Temiz developman tank

o Banyo tankna 1/3 orannda scak veya souk su doldurulur.

Resim 1.4: Tanka su koyulmas

16
o Banyo maddelerinden 5 ltlik D1 zeltisi yava bir ekilde
(hidrokinon ve potasyum hidroksit) tanka boaltlr.

Resim 1.5: D1 zeltisinin tanka koyulmas

o D2 tanka koyulur. (0,5 litrelik B zeltisi asetik asit, fenidon)

Resim 1.6: D2 zeltisinin tanka koyulmas

o D3 tanka koyulur. (0.5 litrelik C zeltisi gluteraldehid ve tuzu)

Resim 1.7: D3 zeltisinin tanka koyulmas

17
 o Tanka 20 lt ye tamamlanncaya kadar su ilave edilir.

Resim 1.8: Tankn su ile 20 ltye tamamlanmas

o Tm maddelerin karmasn salamak iin solsyonu tahta bir

ubukla kartrlr.

Resim 1.9: Solsyonun kartrlmas

o Hazrlanan solsyonun hava ile oksitasyonunu nlemek iin tankn

az kapatlr.

Resim 1.10: Tankn aznn kapatlmas ve yerine yerletirilmesi

o Hazrlanan solsyon 1 saat dinlendirilir.

18
 Solsyon hazrlarken dikkat edilmesi gereken noktalar

o Banyo maddelerinin tahri etme ve zehirleme zellii vardr. Bu

maddelere plak elle dokunmamaldr.
o Banyo maddeleri eritilirken buharndan uzak durmak iin gerekli
nlemler alnmaldr. Tankn zerine eilip kimyasal maddeler
teneffs edilmemelidir.
o Banyo hazrlarken retici firmann tavsiyesi ve ilem srasna dikkat
edilmelidir.
o Developer maddelerinin son kullanma tarihleri ve kapaklarnn ak
olup olmad kontrol edilmelidir.
o Developer ve fixer ayr ayr birbirinden farkl renklerdeki kaplarda
hazrlanmaldr. Solsyon hazrlanacak tanklarn temizlii
salanmaldr. Solsyonlarn iine konulduu tanklarn kalay, bakr,
inko veya demir gibi solsyonla reaksiyona girebilecek
maddelerden yaplmam olmas gerekir. Lehimli olan tanklarda
lehim maddesi, solsyonla reaksiyona girerek filmde sislenmeye
neden olmaktadr.
o Tanka su koyduktan sonra developer maddeleri sras ile
koyulmaldr.
o Solsyonu kartrmak iin tahta bir ubuk kullanlr. Developer ve
fikser iin ayr ubuklar kullanlmaldr. Developer ve fikser
solsyonlarnn ok az miktarlarda bile birbirine karmas
istenmeyen sonular oluturabileceinden hazrlama srasnda buna
zen gsterilmelidir.
o Banyo solsyonlarnn buharlama ve oksidasyonunu azaltmak iin
solsyonlarn konulduklar tanklarn az devaml kapal
tutulmaldr.
o Kartrlmam solsyon, oda scaklnda bir yl depolanabilir.
o Kartrlnca birka hafta dayanr ve oksitlenme belirtisi
kahverengilemedir.

19
 UYGULAMA FAALYET

UYGULAMA FAALYET

Developman banyo solsyonunu film banyosu iin hazrlaynz.

lem Basamaklar neriler

Maske taknz.
Eldiven giyiniz.
Korunma nlemlerini alnz. Banyo maddelerinin tahri etme zellii
olduunu unutmaynz.
Tankn temiz olup olmadndan emin
olunuz.
Hazrlama suyunun 2535 C olmasn
Banyo tankna 1/3 orannda su koyunuz.
salaynz.
Tanka su koymadan nce kesinlikle
banyo maddelerini koymaynz.
D1, D2, D3 zeltilerinden oluup ve
krmz etikette developer yazdna
Banyo maddelerinden 5Ltlik D1 dikkat ediniz.
zeltisini (hidrokinon ve potasyum Cilde temasn nlemek iin yava
hidroksit) tanka boaltnz. boaltnz.
Cilde temas etmesi halinde bol su ile
ykaynz.
zeltinin zerinde D2 yazdndan
Banyo maddelerinden 0,5 litrelik D2
emin olunuz.
zeltisini (asetik asit, fenidon) tanka
Tankn zerine eilip kimyasal
boaltnz.
maddeleri teneffs etmeyiniz.
Banyo maddelerinden 0.5 litrelik D3
zerinize sramasn nlemek iin
zeltisini tanka (gluteraldehid ve tuzu)
yava yava koyunuz.
boaltnz.
Banyo maddelerinin zerini
Tank, 20 lt olacak ekilde souk su ile
tamamladnz suyun belirtilen lde
doldurunuz.
olmasna dikkat ediniz.
Tm maddelerin karmasn salamak
Birka dakika kartrnz. iin solsyonu tahta bir ubukla
kartrnz.
Hazrlanan solsyonun hava ile
Tankn aznn kapal kalmasn
oksidasyonunu nlemek iin tankn
salaynz.
azn kapatnz.
Solsyonun 2 saat dinlendirilmesini
Hazrlanan solsyonu dinlendiriniz.
salaynz.
Dinlendirilmi banyo solsyonunu 32 Otomatik banyo makinesinin kontrol
sya kavutuktan sonra film banyosu panelinden solsyonun s derecesini
iin kullannz. kontrol ediniz.

20
 LME VE DEERLENDRME

LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz.

1. Aadakilerden hangisi, X-n veya k gibi iyonize edici bir radyasyonun etkisiyle
film zerinde meydana gelen kimyasal deiikliklerin gzle grlebilir bir hale
getirilmesi iin yaplan ileme verilen addr?
A) Developman banyosu
B) Film banyosu
C) Tespit banyosu
D) Ara banyo
E) Ykama banyosu
2. Aadakilerden hangisinde, film banyo aamalar doru olarak sralanmtr?
A) Tespit/ara banyo/ykama/developman/kurutma
B) Tespit /ykama/ developman/ ara banyo/ kurutma
C) Developman/ara banyo/tespit/ykama/kurutma
D) Developman/ykama/tespit/ara banyo/kurutma
E) Developman/tespit/ara banyo/ykama/kurutma
3. Aadakilerden hangisi, gizli imajn grnr hale gelmesini salar?
A) Tespit banyosu
B) Ara banyo
C) Ykama
D) Developman banyosu
E) Kurutma
4. Aadakilerden hangisi, ana developman maddelerinin (metol, hidrokinon ve
fenidon) havadaki oksijenle okside olmasn nler?
A) Sodyum slfit
B) Sodyum hidroksit
C) Potasyum hidroksit
D) Sodyum karbonat
E) Potasyum karbonat
5. Developma banyosu iin aadaki ifadelerden hangisi yanltr?
A) Sertletirici olarak glutaraldehit kullanlr.
B) Filmde sislenme olumasn engellemek iin potasyum bromr kullanlr.
C) Oksidasyonu nlemek iin koruyucu olarak sodyum slfit kullanlr.
D) Alkali ortam salamak iin genellikle sodyum karbonat kullanlmaktadr.
E) Developman banyosunun ph deerinin 4,5- 5 arasnda olmas gerekir.

DEERLENDRME
Cevaplarnz, cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

21
 RENME FAALYET2

RENME FAALYET2
AMA

Bu renme faaliyeti ile ara banyoyu hazrlayabilecek ve film banyosu iin hazr hale
getirebileceksiniz.

ARATIRMA

Ara banyoyu internet ve deiik kaynaklardan aratrnz.

Radyoloji laboratuvarna giderek ara banyo hakknda bilgi toplaynz.
Topladnz bilgileri snf ortamnda arkadalarnzla paylanz.

2. ARA (DURDURMA-ARINDIRMA)
BANYOSU
Film banyo aamalarn oluturan ara banyonun nemini bilmek gerekir.

2.1. Ara Banyosunun Tanm ve nemi

Developer maddelerinin tespit banyosuna tanmasn nlemek iin kullanlan ara
banyo, radyografik kalite iin nemlidir.

Developman banyosundan kan filmlerin zerindeki developer maddelerinin tespit

banyosunda etkilerini srdrmelerini nlemek iin kullanlan banyolara, ara banyo denir.

Ara banyo, film zerindeki developer maddelerini temizleyerek tespit banyosuna

karmasn nler. Filmler ara banyoya tabi tutulmazsa developer maddeleri tespit banyosuna
tanr ve tespit banyosunun ph dengesini bozar. Ayrca developer maddelerinin etkisi tespit
banyosunda da devam edeceinden filmler zerinde grnt kalitesini etkileyerek tany
zorlatran dikroik sis oluur. Dikroik sis, iki renkli sis demektir. Filmler k altnda pembe,
yeil grnr.

2.2. Ara Banyosunun Fonksiyonu

Ara banyo developman banyosundan kan filmlerin zerindeki developer maddelerini
temizlemek iin kullanlr. Ara banyoya tabi tutulmayan filmler alkali zellikteki developer
maddelerini tespit banyosuna tar ve tespit solsyonunun ph dengesini bozar(asit ortam
zayflar). Bu durumda tespit elemanlar fonksiyonlarn gsteremez.

22
 Otomatik banyolarda film zerindeki developer maddeleri merdaneler tarafndan
temizlenir. Bu nedenle otomatik banyolarda ara banyo aamas yoktur.

Manuel banyo kullanlyorsa developerden kan filmlerin iyice durulanmas gerekir.

Ara banyosunda 1518C scaklkta su kullanlr.

2.3. Ara Banyo eitleri

Farkl zelliklerde ara banyolar vardr. Bunlar:

Durgun sulu ara banyo (Durdurucu banyo)

Akarsulu ara banyo
Fskiyeli ara banyo

2.3.1. Durgun Sulu Ara Banyo (Durdurucu Banyo)

Developman banyosundan karlan film zerindeki developer maddelerinin etkisini

durdurmak iin kullanlr.

Durgun sulu ara banyoda, durdurucu olarak asetik asit ( sirke asiti) kullanlr. Ara
banyo tank temiz su ile doldurulduktan sonra suya % 3 orannda asetik asit ilave edilir. Bu
banyolar suyun yeterli olmad yerlerde kullanlr.

Resim 2.1: Durgun sulu ara banyo

2.3.2. Akarsulu ara banyolar

Akarsulu ara banyosunda, banyo tanknn zerinde ve altnda bulunan fskiyeler yolu
ile tanka devaml temiz su salanr ve su srekli sirklasyon halindedir. Suyun srekli
dolayor olmas banyonun daha etkili olmasn salad gibi ayn zamanda developer
maddelerinin daha abuk temizlenmesini salamaktadr.

23
 Resim 2.2: Akarsulu ara banyosu

2.3.3. Fskiyeli Ara Banyolar

Fskiyeli ara banyolarnda tankn ierisinde su yoktur. Filmler tankn iine yerletirilen
fskiyelerden fkrtlan su ile temizlenir. Filmlerin temizlenmesi iin kullanlan en etkili
yntemdir. Dier banyolara gre daha etkilidir; fakat ok su harcanmasna yol aar.

Resim 2.3: Fskiyeli ara banyosu

24
 UYGULAMA FAALYET

UYGULAMA FAALYET

Ara banyoyu, film banyosu iin hazrlaynz.

lem Basamaklar neriler

Temizlenmi banyo tankn temiz su ile

doldurunuz.
Durgun sulu ara banyoyu hazrlaynz.
Tanka % 3 orannda asetik asit ilave
ediniz.

Banyoya temiz su salayan fskiyeleri

kontrol ediniz.
Akarsulu ara banyoyu hazrlaynz.
Fskiyeleri altrarak tank iinde tazyikli
su olmasn salaynz.

Fskiyelerin alp almadn kontrol

ediniz.
Fskiyeli ara banyoyu hazrlaynz.
Banyo iin fskiyeleri alr duruma
getiriniz.

25
 LME VE DEERLENDRME

LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz.

1. Aadakilerden hangisi, ara banyo yaplmam filmde grlr?

A) Retiklasyon
B) Merdane arzas
C) majn kmamas
D) Dikroik sis
E) Bromr damarlar

2. Ara banyoda ka derece scaklkta su kullanlmaldr?

A) 1518C
B) 1820C
C) 2022C
D) 3032C
E) 2830C

3. Hangi banyoda % 3 orannda asetik asit kullanlr?

A) Tazyikli ara banyo
B) Durgun sulu ara banyo
C) Akarsulu ara banyo
D) Fskiyeli ara banyo
E) Ykama banyosu

Aadaki cmleleri dikkatlice okuyarak bo braklan yerlere doru szc

yaznz
4. Developman banyosundan kan filmlerin zerindeki developer maddelerinin tespit
banyosunda etkilerini srdrmelerini nlemek iin kullanlan banyolara
..denir.
5. .olunca filmler k altnda pembe, yeil grnr.

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap

verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

26
 RENME FAALYET3
RENME FAALYET3
AMA

Bu renme faaliyeti ile tespit banyo solsyonunu hazrlayabilecek ve film banyosu

iin hazr hale getirebileceksiniz.

ARATIRMA

Tespit banyosunun nemi ve fonksiyonunu aratrnz.

Radyoloji laboratuarna giderek tespit banyosunun hazrlanmasn gzleyiniz.

3. TESPT BANYO (FKSER/2.BANYO)

SOLSYONUNUN HAZIRLANMASI
Developman ve ara banyosundan sonra tespit banyosu yaplr.

3.1. Tespit Banyosunun Tanm ve nemi

Inlanmam gm halid kristallerini film zerinden temizleyerek imajn sabit bir
hale gelmesini ve ktan etkilenmeden incelenmesini salayan banyolara, tespit banyosu
denir.

Developman banyosu tamamlannca grntnn kalc olmas iin fiksasyon ilemi

gerekir. Filmin kararma ve ktan etkilenmesinin durdurulmas tespit solsyonuna gemesi
ile balar. Film tespit solsyonunda kald sre ierisinde, zerindeki n dememi
alanlardaki AgBr (gm bromr) kristalleri solsyon ile reaksiyona girerek solsyon
ierisinde eriyerek dklr. Bundan sonra film ktan etkilenmez. Fiksasyon, film
zerindeki imajn bozulmadan uzun sre kalmasn salar

3.2. Tespit Banyosunun Fonksiyonu

Developman banyosu ve ara banyodan geirilen film zerinde nlanmam gm
grenleri vardr. Bu grenler ktan etkilenerek film zerinde oluan grntnn bozulmasna
sebep olur. Tespit banyosu, nlanmam gm grenlerinin tamamn film zerinden
temizleyerek imajn sabit bir hale gelmesi ve filmin ktan etkilenmeden incelenmesini
salar.

27
 ekil 3.1: Tespit banyosundan kan film zerinde sadece gm (Ag) bulunmas

Tespit banyosunda nlanmam gm halid kristallerinin temizlenmesi asl tespit

elemanlar olarak kullanlan sodyumtioslfat ve amonyumtioslfat ile salanr. Temizleyici
maddeler olarakta bilinen bu maddeler, film zerindeki nlanmam ve developman
banyosunda etkileime girmemi gm halid kristalleri ile reaksiyona girerek suda
eriyebilen bileikleri meydana getirir.

3.2.1. Tespit Banyosunun Sodyum Tioslfat zerine Etkisi

Tespit banyosunda kullanlan sodyumtioslfat (Na2S2O3) nlanmam gm

bromr grenleri (tanecik) ile reaksiyona girer. Reaksiyon sonucunda sodyumbromr (2NaBr)
ve gmtioslfat (Ag2S2O3) bileikleri oluur. Sodyumbromr suda erirken
sodyumtioslfat suda erimeyen gmtioslfat ile reaksiyona girerek suda eriyebilen sodyum
gmditioslfat oluturur. Bylece, tespit banyosunun asl fonksiyonu yerine getirilmi
olur. Yani nlanmam gm halid kristalleri sodyumtioslfatla ile reaksiyona girerek film
emlsiyonundan ayrlmakta ve imaj sabit ve grnebilir hale gelmektedir.

3.2.2. Tespit Banyosunun Amonyum Tioslfat zerine Etkisi

Tespit banyosunda kullanlan amonyumtioslfat (NH4)2S2O3 nlanmam gm

halid kristalleri ile reaksiyona girer. Reaksiyon sonucunda amonyumbromr (NH4)Br ve
gmtioslfat Ag2S2O3 bileikleri oluur. Suda erimeyen gmtioslfat,
amonyumtioslfat ile girdii reaksiyon sonucunda suda eriyen amonyum gmditioslfat
bileiini oluturur.

3.3. Tespit Banyosunun Ph Deeri

Tespit maddelerinin etkili fonksiyonlarn gsterebilmeleri iin banyonun ph deeri
4,55 arasnda olmaldr Tespit banyosu asit zelliindedir. Banyonun asitlik derecesi
arttka banyonun etkisi artar, azaldka etkisi azalr.

Vastasz filmlerin emlsiyonlar vastal filmlere gre daha kaln olduu iin vastasz
filmlerin tespit banyosu ph deeri daha yksek olmaldr.

28
 ekil 3.2: Tespit banyosu Ph deeri

3.4. Tespit Banyosunun erii

Tespit banyosu ana tespit maddeleri ve yardmc tespit maddelerinden oluur.

Ana tespit maddeleri

Sodyum tioslfat (Na2S2O3)
Amonyum tioslfat (NH4)2S2O3

Yardmc tespit maddeleri

Asitletirici
Koruyucu
Sertletirici
Tampon maddeler

3.4.1.Ana Tespit Maddeleri ve zellikleri

Ana tespit maddesi olarak sodyumtioslfat ve amonyumtioslfat kullanlr. Ana tespit

maddelerinin gm eritme zellikleri vardr. Film zerindeki nlanmam gm halid
kristallerini temizler.

Sodyum tioslfat ve zellikleri

lk kez 1839 ylnda ngiliz fiziki William Henry Fox TALBOT tarafndan
kullanlmtr. Tespit banyosunda ana tespit maddesi olarak kullanlr. Gm eritici olarak
grev yapar. Daha ok klasik (manuel) banyolarda kullanlmaktadr.

zellikleri

o Banyoda kullanm sresi amonyumtioslfata gre daha ksadr.

o Fazla etkili deildir.
o Etkili olmad iin banyodaki tespit sresi amonyumtioslfata gre
daha uzundur.

29
 Amonyum tioslfat ve zellikleri

Ana tespit maddesi olarak kullanlr. Sodyum tioslfata gre daha etkilidir. Amonyum
tioslfat genellikle otomatik banyolarda kullanlr.

zellikleri
o Sodyum tioslfata gre daha etkilidir.
o Banyodaki tespit sresi sodyum tioslfata gre daha ksa srer.
o Banyoda kullanm sresi daha uzundur.

3.4.2. Yardmc Tespit Maddeleri ve zellikleri

Yardmc tespit maddelerinin tespit etme (gm eritme) zellii yoktur. Yardmc
tespit maddeleri olarak asitletirici, koruyu, sertletirici ve tampon maddeler kullanlr.

Asitletirici: Tespit banyosunda kullanlan kimyasal maddelerin etkisini

arttrmak ve filmle tespit banyosuna tanan developer maddelerinin
fonksiyonunu durdurmak iin kullanlr.

Tespit banyosuna tanan developer maddeleri, tespit banyosunda nlanmam gm

halid kristalleri ile etkileerek ince gm grenleri eklinde film emlsiyonunda toplanr. Bu
grenler, film negatoskopla incelendiinde pembemsi, yansyan k altnda incelendiinde
yeilimsi renkte grlr. Dikroik sis denilen bu iki renkli sis tany zorlatrr. Dikroik sis ve
kahverengi lekelerin olumasn nlemek iin developer maddelerinin fonksiyonunun
durdurulmas gerekir. Bunun iin tespit banyosu asit zelliinde hazrlanr. Ana tespit
maddeleri etkili fonksiyonlarn asit ortamnda gsterir.

Tespit banyolarnda, film emlsiyonunun sertlemesini salayan sertletiricileri etkili

klmak; dikroik sis ve lekelenmeleri nlemek iin daha ok zayf bir asit olan asetik asit
(sirke asiti) kullanlmaktadr.

Koruyucu: Koruyucu olarak sodyum slfit kullanlr. Koruyucunun grevi,

zayf asit ortamda ayrma zellii gsteren ana tespit maddelerinin bozulmasn
nlemektir.
Sertletirici: Film emlsiyonunu sertletirerek daha dayankl olmasn salar.
Bylece filmin merdaneler arasnda daha rahat hareketi salanr. Tespit
banyolarnda sertletirici olarak alminyum tuzlar kullanlr. En ok potasyum
alm ve alminyum tuzlar kullanlr.
Tampon maddeler: Filmlerle tanan developer maddeleri tespit banyosunun
ph deerini bozabilir. Tespit banyosunun ph deerini korumak amacyla tampon
maddeler kullanlr. Ayrca baz tampon maddeler tortulamay da nlerler.

Tampon madde olarak (sodyum asetat + asetik asit) veya (sodyum slfat + sodyum
bislfit) iftleri kullanlr.

30
3.5. Tespit Banyosu eitleri
Tespit banyosunu hazrlamak iin toz halinde ve sv halde bulunan tespit maddeleri
kullanlr. Banyo solsyonlarnn kalitesi ve hazrlama aamalarnda gsterilen zen
radyografi kalitesini etkileyen nemli faktrlerden biridir.

3.5.1. Toz Halinde Tespit Maddeleri

Bu maddeler daha ok manuel banyolarda kullanlr. Sodyum slfit,

amonyumtioslfat, sodyumtioslfat ve asitletirici ayr paketlerde bulunur. Toz halindeki
tespit maddeleri ile banyonun hazrlanmas zor olduu ve hazrlandktan sonra solsyonun
(24 saat) dinlendirilmesi gerektii iin yerini sv halde bulunan tespit maddeleri almtr.

3.5.2. Sv Halde Tespit Maddeleri

Sv halde tespit banyo solsyonlar genellikle (5+1) litrelik bidonlar ierisinde

takmlar halinde satlr. Bu maddeler daha ok otomatik banyolarda kullanlr.

Resim 3.1: Sv halde tespit maddeleri

3.6. Tespit Banyosunun Hazrlan

Tespit banyo solsyonu hazrlanrken retici firmann tavsiyesi dikkate alnarak
hazrlanr.

Toz halinde tespit maddeleri ile banyo solsyonunun hazrlanmas

Tespit banyosu tankna 1/3 orannda scak su koyulur. Tespit maddeleri scak suda
kolay eridii iin suyun scakl 50 C olmaldr. Tanktaki scak suyun iine nce koruyucu
sodyum slfit, sonra tespit edici amonyumtioslfat veya sodyumtioslfat ve asitletirici
asetik asit koyulur. Banyo maddeleri sra ile tanka dklr ve her madde dkldkten sonra
solsyon tahta bir ubukla kartrlr. zeri su ile tamamlanr. Solsyon 24 saat
dinlendirildikten sonra kullanlr.

31
 ekil 3.3: Toz halinde tespit maddeleri ile banyo solsyonunun hazrlanmas

Sv halinde tespit maddeleri ile banyo solsyonunun hazrlanmas

Banyo solsyonlar genellikle (5+1) litrelik bidonlar iersinde takmlar halinde satlr.
Konsantre solsyona 20 litre temiz su ilave edilerek hazrlanr. Bu ilem retici firmann
belirlemi olduu tarife aynen uyarak hazrlanmaldr. Konsantre solsyonlarnn hava
almam olmas ve son kullanma tarihlerinin gememi olmas gerekir. Developer ve fikser
ayr ayr birbirinden farkl renklerdeki kaplarda hazrlanr. Genellikle bu amaca uygun 2530
litrelik plastik kova veya geni azl bidon tercih edilir. Kartrc ubuklar da birbirinden
ayr olmaldr. Hazrlama aamasnda solsyonlarn birbirine karmamasna zellikle dikkat
edilmelidir. Az miktarda dahi fikser solsyonunun developere karmas developerin
bozulmasna yol aar. Hazrlama suyunun 2535 C olmas ve hazrlama aamasndan sonra
en az 2 saat beklemeden sonra kullanlmas nerilir. Solsyonlarn ktan etkilenmesini
nlemek ve evreye yayd kt kokunun en aza indirilmesini salamak iin kaplarn
kapaklar srekli kapal tutulmaldr.

Sv halindeki tespit maddeleri 20 ltlik zelti iin be litrelik A (F1) zeltisi

amonyumtiyoslfat ve bir litrelik B (F2) zeltisi alminyumslfat eklinde bulunmaktadr.

Tespit banyosu tankna 1/3 orannda koyulur. Tanktaki suyun iine nce be litrelik A
zeltisi amonyumtiyoslfat, sonra bir litrelik B zeltisi alminyumslfat koyulur. Banyo
hazrlarken retici firmann tavsiyesi ve ilem srasna dikkat edilmeli ve solsyon
hazrlandktan sora birka dakika kartrlmaldr.

32
 Banyo solsyonu hazrlanrken aadaki ilem sras uygulanr.

o Kimyasal maddelerden korunmak iin eldiven giyilir.

Resim 3.2: Eldiven giyilmesi

o Tanklarn temizlii salanr.

Resim 3.3: Temizlenmi tespit tank

o Tanka 1/3 orannda su koyulur.

Resim 3.4: Tanka su koyulmas

33
 o Tanktaki suyun iine nce be litrelik F1 (A) zeltisi
amonyumtioslfat koyulur.

Resim 3.5: F1 (A) zeltisi amonyumtiyoslfat koyulmas

o Bir litrelik F2 (B) zeltisi alminyum slfat koyulur.

Resim 3.6: F2 (B) zeltisi alminyum slfat koyulmas

o Solsyonun zerine 20 lt ye denk gelecek ekilde scak veya souk

su ilave edilir.

Resim 3.7: Solsyonun su ile 20 lt ye tamamlanmas

o Solsyon tahta bir ubukla birka kez kartrlr.

Resim 3.8: Solsyonun kartrlmas

34
 o Solsyonun ktan etkilenmesini nlemek ve evreye yayd kt
kokunun en aza indirilmesini salamak iin tankn kapa kapatlr.
Solsyon tank yerine ekilir.

Resim 3.9: Tankn kapann kapatlarak yerine yerletirmesi

Solsyon hazrlarken dikkat edilmesi gereken noktalar

o Banyo maddelerinin tahri etme ve zehirleme zellii vardr.

Kesinlikle bu maddelere plak elle dokunmamaldr.
o Banyo maddeleri eritilirken buharndan uzak durmak iin gerekli
nlemler alnmaldr. Tankn zerine eilip kimyasal maddeler
teneffs edilmemelidir.
o Banyo hazrlarken retici firmann tavsiyesi ve ilem srasna dikkat
edilmelidir.
o Tespit maddelerinin son kullanma tarihleri ve kapaklarnn ak olup
olmad kontrol edilmelidir.
o Solsyon hazrlanacak tanklarn temizlii salanmaldr.
Solsyonlarn iine konulduu tanklarn kalay, bakr, inko veya
demir gibi solsyonla reaksiyona girebilecek maddelerden
yaplmam olmas gerekir. Lehimli olan tanklarda lehim maddesi,
solsyonla reaksiyona girerek filmde sislenmeye neden olmaktadr.
o Tanka su koyduktan sonra tespit maddeleri sras ile koyulmaldr.
o Solsyonu kartrmak iin tahta bir ubuk kullanlr.
o Solsyonlarn ktan etkilenmesini nlemek ve evreye yayd
kt kokunun en aza indirilmesini salamak iin kaplarn kapaklar
srekli kapal tutulmaldr.

35
 UYGULAMA FAALYET

UYGULAMA FAALYET

Tespit banyo solsyonunu film banyosu iin hazrlaynz.

lem Basamaklar neriler

Maske taknz.
Korunma nlemlerini alnz.
Eldiven giyiniz.

Tankn temiz olup olmadndan emin

Tespit banyosu tankna 1/3 orannda
su koyunuz.
olunuz.
Hazrlama suyunun 2535 C olmasn
salaynz.
Tanka su koymadan nce kesinlikle
banyo maddelerini koymaynz.

F1 ve F2 zeltilerinden oluup mavi

etikette tespit yazdna dikkat ediniz.
Be (5) litrelik A zeltisi
Cilde temasn nlemek iin yava
amonyumtiyoslfat koyunuz.
boaltnz.
Cilde temas halinde bol su ile ykaynz.

Cilde temasn nlemek iin yava

Bir (1) litrelik B zeltisi boaltnz.
alminyumslfat koyunuz.
Tankn zerine eilmeden boaltnz.

20 lt ye denk gelecek ekilde su ilave Tanka ilave ettiiniz suyun fazla ya da

ediniz. az olmamasna dikkat ediniz.

Solsyonun iyice kartrldndan emin

olunuz.
Birka dakika kartrnz. Kullandnz kartrma ubuunun
developer ve tespit iin ayr olmasna
dikkat ediniz.

36
 LME VE DEERLENDRME

LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz.

1. Hangisi, ana tespit maddesidir?

A) Amonyum tioslfat
B) Sodyum slfit
C) Potasyum alm
D) Sodyum slfat
E) Sodyum bislfit
2. Aadakilerden hangisi, tespit banyosunun ph deeridir?
A) 10-11,5
B) 4,5-5
C) 5-5,5
D) 910,5
E) 4,56
3. Aadakilerden hangisi tespit banyosunda dikroik sis oluumunu nlemek iin
kullanlr?
A) Tampon maddeler
B) Ana tespit maddeleri
C) Koruyucu
D) Asitletirici
E) Sertletirici
4. Aadakilerden hangisi, yardmc tespit maddelerinden deildir?
A) Sodyum asetat+asetik asit
B) Sodyumslfit
C) Potasyum alm
D) Asetik asit
E) Sodyum tioslfat
5. Aadakilerden hangisi, tespit banyosu iin doru deildir?
A) Sv banyo solsyonlar genellikle (5+1) litrelik bidonlar ierisinde konsantre
olarak bulunur.
B) Konsantre solsyonlarnn hava almam olmas gerekir.
C) Sv banyo solsyonlar ile bany en az 2 saat bekletilmeli sonra kullanlmaldr.
D) Hazrlama aamasnda solsyonlarn birbirine karmamasna zellikle dikkat
edilmelidir.
E) Tespit banyosu gizli imajn grnr hale gelmesini salar.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

37
 RENME FAALYET4
RENME FAALYET4
AMA

Bu renme faaliyeti ile ykama banyosunu hazrlayabilecek ve film banyosu iin

hazr hale getirebileceksiniz.

ARATIRMA

Ykama banyosunun film banyosu asndan nemini aratrnz.

Ykama banyosunun zellikleri hakknda bilgi toplaynz.

4. YIKAMA VE KURUTMA
4.1. Ykama Banyosunun Tanm, Amac ve nemi
Tespit banyosundan karlan filmlerin zerinde bulundurduklar ve filmin
grntsn bozabilecek maddelerden temizlenmesini salayan hareketli, temiz sudan
oluan banyolara, ykama banyosu denir.

Ykama banyosu, tespit banyosundan karlan film emlsiyonu zerinde bulunan

tespit maddelerinin ve tuzlarn temizlenmesini salar.

Tespit banyosunda karlan film emlsiyonu zerinde bulunan tespit maddeleri

temizlenmezse film zerinde sar-kahverengi lekeler oluur. Film zerinde bulunan tuzlarda
kristalleir. Bu da filmin grnt kalitesini bozar.

4.1.1. Ykama Banyosunun Hazrlanmas

Ykama banyosu hareketli ve temiz sudan ibarettir. Ykama banyosunun durgun su

yerine akarsulu olan daha etkilidir. Tespit banyosundan karlan film zerinde youn
miktarda tespit maddesi bulunur. Ykama banyosunun suyu ne kadar ok olursa ve
hareketliyse ykama ilemi de o kadar ksa olur. Suyun ss 20C olmaldr. Suyun souk
olmas ykama ilemini geciktirdii gibi ok scak olmas da film emlsiyonunu yumuatarak
filmin zarar grmesine ve film zerinde atlamalarn olumasna sebep olur.

Ykama banyosu hazrlanrken aadaki ilem sras uygulanr.

Ykama tank normal temiz su ile doldurulur.

Ykama tankndaki suyun ssn 20C olacak ekilde ayarlanr.

38
4.2. Kurutma
Kurutma, banyo sonunda film zerinde bulunan suyun atlarak yumuam olan film
emlsiyon tabakasnn kuruyup sertlemesini salamak iin yaplan son ilemdir.

Filmlerin incelenmesi ve korunabilmesi iin kurutulmas gerekir. Bu aamada scak

hava sirklasyonu kullanlr. Tam olarak kurutulmam bir rntgen filmine sert ve keskin
ulu cisimler srldnde kolayca izilebilir. Kat gibi maddelerle temas halindeyken
yapabilir. Fazla kurutulmas ise filmin atlamasna ve krlmasna sebep olur. Bu nedenle
filmler %10 su ierecek kadar kurutulmaldr.

39
 UYGULAMA FAALYET

UYGULAMA FAALYET

Ykama banyosunu film banyosu iin hazrlaynz.

lem Basamaklar neriler

Ykama tankn normal temiz su ile Tankn temizliini salaynz.

doldurunuz.

Ykama tankndaki suyun ssn 20C Tanktaki suyun ssn termometre ile
olacak ekilde ayarlaynz. lnz.

Ykama tanknn su sirklasyonunu Tankta su sirklasyonun olup

salaynz. olmadn kontrol ediniz.

Filmleri %10 su ierecek ekilde

Filmlerin kurutulmasn salaynz.
kurutunuz.

40
 LME VE DEERLENDRME

LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmleleri dikkatlice okuyarak bo braklan yerlere doru szc

yaznz.

1. Tespit banyosundan karlan filmlerin zerinde bulundurduklar ve filmin

grntsn bozabilecek maddelerden temizlenmesini salayan hareketli, temiz sudan
oluan banyolara, .denir.
2. Tespit banyosundan karlan film emlsiyonlar zerinde bulunan
vetemizlenmesini
salamaktr.
3. Tespit banyosunda karlan film emlsiyonu zerinde bulunan tespit maddeleri
temizlenmezse film zerinde .........................................
oluur.
4. Ykama banyosunun ok scak olmas film zerinde .olumasna
sebep olur.
5. Filimlerin atlamasn ve krlmasn nlemek iin filmlersu ierecek
kadar kurutulmaldr.

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap

verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

41
 MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen
bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz

1. ( ) Filmin banyo aamalar sras ile developman banyosu, ara banyo, tespit banyosu,
ykama banyosu ve kurutma ilemlerinden oluur.
2. ( ) Ana developer maddeleri metol+hidrokinon veya fenidon+hidrokinon olarak
kullanlr.
3. ( ) Developerin fazla aktivasyonu sonucu ortaya kan ve radyografik kaliteyi
etkileyen gme sis (duman) denir.
4. ( ) Banyo solsyonlar hazrlanrken retici firmann tavsiyesi ve ilem srasna
dikkat edilmelidir.
5. ( ) Tespit maddelerinin istenilen etkiyi gsterebilmesi iin tespit banyosunun ph
deerinin 10- 11,5 arasnda olmas gerekir.

Aadaki cmleleri dikkatlice okuyarak bo braklan yerlere doru szc

yaznz.

6. ............................................... nlanmam gm grenlerinin tamamn film

zerinden temizleyerek imajn sabit bir hale gelmesi ve filmin ktan etkilenmeden
incelenmesini salar.
7. Durgun sulu ara banyoda durdurucu olarak
kullanlr.
8. Ykama tankndaki suyun ss. olacak ekilde ayarlanr.

Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz.

9. Developman banyosu ile ilgili ifadelerden hangisi yanltr?

A) Developman banyosu asit zellie sahiptir.
B) Solsyonun oksitlenme belirtisi kahverengilemesidir.
C) Fenidon + hidrokinon daha ok otomatik banyolarda kullanlr.
D) Solsyon hazrlandktan ve bir saat dinlendirildikten sonra kullanlabilir.
E) Developer maddelerinin asl grevi nlanm kristal zerinde etki gstermektir.

42
10. Aadaki ifadelerden hangisi yanltr?
A) Amonyum tioslfat genellikle otomatik banyolarda kullanlr.
B) Tespit maddeleri film zerindeki nlanmam gm grenlerini temizler.
C) Amonyum tioslfat, sodyum tioslfata gre daha etkilidir.
D) Yardmc tespit maddelerinin tespit etme (gm eritme) zellii vardr.
E) Solsyonlarn ktan etkilenmesini nlemek iin kaplarn kapaklar srekli kapal
tutulmaldr.

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap

verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

43
 CEVAP ANAHTARLARI

CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET 1N CEVAP ANAHTARI
1 B
2 C
3 D
4 A
5 E

RENME FAALYET 2NN CEVAP ANAHTARI

1 D
2 A
3 B
4 ara banyo
5 dikroik sis

RENME FAALYET 3N CEVAP ANAHTARI

1 A
2 B
3 D
4 E
5 E

RENME FAALYET 4NCEVAP ANAHTARI

1 ykama banyosu
2 tespit maddeleri ve tuzlarnn
3 sar kahverengi lekeler
4 atlamalarn
5 %10

MODL DEERLENDRME CEVAP ANAHTARI

1 Doru
2 Doru
3 Doru
4 Doru
5 Yanl
6 tespit banyosu
7 asetik asit ( sirke
asiti)
8 20C
9 A
10 D

44
 KAYNAKA

KAYNAKA
CEYDEL Nergis, Radyolojik Grntleme Teknii ,zmir,2000.
KAYA Tamer, Baki ADAPINAR, Yakup ZKAN, Temel Radyoloji Teknii,
Nobel Kitabevi, Bursa, 1997.
KUMA Ahmet, Radyasyon Fizii ve Tbbi Uygulamalar, Palme Yaynclk
Ankara, 2006.
MER Cemil, Rstem SEVEN, Uygulamal Radyoloji, S.B. Salk Eitimi
Genel Mdrl Yayn. No:503 (I. Bask), Ankara 1983.
TUNCEL Ercan, Diognastik Radyoloji (Ders Kitab), U..T.F Yay. U.
Basmevi, 1983.

45