T.C.

MLL ETM BAKANLII

KMYA TEKNOLOJS

BAZ MKTARI TAYN

524KI0048

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve

retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR ...................................................................................................................
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3
1. 0,1 N HCL ZELTSNN HAZIRLANMASI VE AYARLANMASI ............................ 3
1.1. Asit Baz Titrasyonlar ................................................................................................... 3
1.1.1. Asit Baz ndikatrleri ............................................................................................ 3
1.1.2. pH Kavram ........................................................................................................... 5
1.1.3. Asit Baz Titrasyon Erileri .................................................................................. 11
1.2. 0,1 N HCl zeltisinin Hazrlanmas.......................................................................... 18
1.3. zeltilerin Ayarlanmas ............................................................................................ 19
1.3.1. Volmetrik Analiz ............................................................................................... 19
1.3.2. 0,1 N HCl zeltisinin Ayarlanmas ................................................................... 26
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 28
RENME FAALYET2 .................................................................................................. 38
2. BAZ MKTARI TAYN ................................................................................................... 38
2.1. Sodyum Hidroksit Miktarnn Tayini .......................................................................... 39
2.3.Amonyak Miktar Tayini............................................................................................... 40
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 41
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 46
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 48
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 50
KAYNAKA ......................................................................................................................... 52

AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD

524KI0048

ALAN

Kimya Teknolojisi

DAL/MESLEK

Kimya Laboratuvar

MODLN ADI

Baz Miktar Tayini

MODLN TANIMI

Bu modl, asit zeltisi hazrlama , ayarlayabilme ve ayarl asit

zeltisiyle baz miktar tayini yapabilme ile ilgili bilgi ve
becerisinin kazandrld renme materyalidir.

SRE

40/32

N KOUL
YETERLK

Baz miktar tayini yapmak

Genel Ama
Gerekli ortam salandnda, renci, bu modl ile gerekli
ortam salandnda, asit-baz miktar tayini yapabilecektir.

MODLN AMACI

Amalar
1. Asit zeltisi hazrlayabilecek ve ayarlayabileceksiniz.
2. Ayarl asit zeltisiyle baz miktar tayini

yapabileceksiniz.

ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI

Ortam: Snf, atlye, laboratuvar, iletme, ktphane, ev, bilgi

teknolojileri ortam (internet) vb. kendi kendinize veya grupla
alabileceiniz tm ortamlar
Donanm: Projeksiyon, bilgisayar, DVD alar, televizyon,
tartm aleti, balon joje, mezr, bret, erlen, bek, ayak, amyant
tel ve spatl

LME VE
DEERLENDRME

Modln iinde yer alan herhangi bir renme faaliyetinden

sonra, verilen lme aralar ile kendi kendinizi
deerlendireceksiniz.
retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test,
doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.) kullanarak
modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek
sizi deerlendirecektir.

ii

GR
GR
Sevgili renci,
Bu modl ile 0,1 N HCl hazrlamay, ayarlamay, ayarl asit zeltisi ile baz miktar
tayini yapmay reneceksiniz. Modlden kazandnz yeterlik ile yapacanz birok
kimyasal ilemde baz miktar tayininin nemini de kavram olacaksnz.
Yanl yaplabilecek lmlerin deney sonularn nasl olumsuz etkilediini de
zamanla greceksiniz. Bu nedenle modl dikkatle takip ederek meslek hayatnzda srekli
kullanacanz ilemleri yerinde ve zamannda renmeniz sizin lehinize olacaktr.
Bu modl baar ile bitirerek kimya analizlerinde nemli bir yer tutan asit baz
titrasyonlar konusunda nemli bilgileri kazanm ve uygulamaya hazr hle gelmi
olacaksnz. Yine bu modl ile baz miktar tayinini doru bir ekilde yapabileceksiniz.
Milletimizin bilimsellik adna geliimini salamak iin her gen gibi siz de zerinize
den grevi en iyi ekilde yapmal ve ok almalsnz. Unutmamalsnz ki almak
baarnn anahtardr.

RENME FAALYET1
AMA

RENME FAALYET-1

Gerekli ortam salandnda kuralna uygun olarak 0,1 N HCl zeltisini

hazrlayabileceksiniz.

ARATIRMA

HCl zeltisinin kullanm alanlarn aratrnz.

1. 0,1 N HCL ZELTSNN

HAZIRLANMASI VE AYARLANMASI
1.1. Asit Baz Titrasyonlar
Asit-baz titrasyonlar, asit ve baz rneklerinin analizi iin en duyarl ve en abuk
analiz yntemidir.Birok inorganik asit veya baz ile yzlerce organik asit ve baz bu
yntemle analiz edilir. Organik bileikler daha ok susuz zclerde titre edilir. Temel
ama asit ya da bazn deriimini tespit etmektir. Buradan da zeltinin pH deerini kolayca
hesaplayabiliriz.
Bir zeltideki asit miktarn lmek iin ounlukla kuvvetli bir baz, mesela sodyum
hidroksit, bir baz miktarn lmek iin ise kuvvetli bir asit, mesela hidroklorik asit
kullanlr.

1.1.1. Asit Baz ndikatrleri

Asit-baz indikatrlerinin hemen hemen tamam organik boyalar olup belli pH
aralklarnda renk deitirirler. Her indikatrn pH aral farkldr.
Organik indikatrler zayf asit ya da zayf baz zelliinde olup ortamn asitliine gre
farkl renktedir. Genelde indikatrler HIn sembol ile gsterilir. Bu indikatrlerin ayrma
tepkimeleri yazlacak olursa;
HIn
In- + H+
asit ekli
baz ekli
dengesi kurulur. Dengenin saa veya sola kaymas, ortamda bulunan hidrojen iyonlarnn
deriimine baldr. Hidrojen iyonu deriiminin artmas, yani ortamn asitli olmas dengenin
sola; azalmas yani ortamn bazik olmas dengenin saa kaymasna sebep olur. Buna gre

ortamda ya HIn veya In- ounlukta olur. HIn ve In- farkl renklerde olduklarndan ortam
birinin rengini alr.
Herhangi bir deney srasnda asit-baz indikatr seilirken aadaki kurallara dikkat
edilmesi gerekmektedir:
Deney srasnda eklenen indikatr miktar 2 damladan fazla olmamaldr. nk baz
titrantlar indikatrlerle reaksiyona girip rengini deitirebilir. Bu ihtimali gz ard edebilmek
iin eklenen indikatr hacmi ok az olmaldr.
Titrasyon srasnda indikatrn ilk renk deitirdii grld anda titrasyon bitirilmelidir.
Deney srasnda seilecek olan indikatrn renk deitirme pH titre edilen zeltilerin e
deerlik pHna uymaldr.
zellikle metil oranj ve metil krmzs indikatrleri, scak zeltilerin titrasyonunda
kullanlmamaldr. nk bu indikatrlerin grlebilen renk deiiklikleri scaklk artmas
ile daha dk pHlara kayar.

Kresol krmzs

Rengin
Deitii pH
0,2-1,8

Dk pHtaki
Renk
Krmz

Yksek
pHtaki Renk
Sar

Metil krmzs

4,2-6,2

Krmz

Sar

Fenol krmzs

6,8-8,4

Sar

Krmz

Bromtimol mavisi

6,0-7,6

Sar

Mavi

Fenolftalein

8,3-10,0

Renksiz

Krmz

10,1-12,1

Sar

Leylak

Krmz lahana suyu

2,4-4,5

Krmz

Yeil

Metil oranj

3,1-4,4

Turuncu

Sar

ndikatr

Alizarin sars

Tablo 1.1: Baz indikatrlerin duyarl olduklar pH aralklar

Bir zeltinin pHnn 7 veya stnde olduu turnusolle llr. Bu ok kaba bir pH
llmesidir. Bunun tesinde daha kesin pH da llebilir. rnein bir zeltiden alnan bir
ksma, birka damla krmz lahana suyu damlatldnda rengi yeil, baka bir ksma birka
damla bromofenol damlatldnda rengi mavi olursa Tablo 3.1 yardmyla bu zeltinin pH
nn 4,5-4,6 arasnda olduu sonucuna varlr. Ama bu kadar doru deeri her zaman lmek
mmkn olmaz.

1.1.2. pH Kavram
Bir asit veya baz suda zldnde iyonlar (dissosiye olur). yonlamann derecesi,
asit veya bazn kuvvetiyle ilikilidir. Kuvvetli bir asit tamamen iyonlar, zayf bir asit ise
ksmen iyonlar. Ayn durum bazlar iin de geerlidir.
HCl, HBr, HI, HNO3, HClO4 ve H2SO4 gibi asitler kuvvetli asitlerdir.
Zayf asit ve bazlar ise suda ksmen iyonlar. Bir tek H+ iyonu verebilen zayf bir asit
HA genel forml ile gsterilir. Su ile olan reaksiyonu da aadaki gibidir.
HA + H2O H3O+ + ABu reaksiyonun denge sabiti u ekilde gsterilir.

K denge

H O A

rnler

girenler

K denge

HA H 2O

Suyun deriimi sabit olduu iin aadaki ifade u ekilde kullanlr:

Kdenge.

H 2O =

H O A K

HA

H 3O A
Ka
HA

Ka denge sabitine asitlik sabiti denir.

Ayn ekilde tek proton alabilen zayf bir baz B genel formlyle gsterilir.
B + H2O BH+ + OHDenge sabiti ;

K denge

BH OH

B H 2O

veya

K denge.H 2O =

BH OH K

 BH OH
Kb
B
Kb denge sabitine bazlk sabiti denir.
Suyun iyonlama dengesini aadaki ekilde gstermek mmkndr:
H2O + H2O

K denge

H3O+ + OH-

H O OH

H 2O2

Kdenge . [H2O]2 = [H3O+] [OH-] = Ksu

Ksu= [H3O+] [OH-]
25Cda Ksu nn deeri 1.10-14tr. Scaklk arttka iyonlama yzdesi artacandan
Ksu ykselir. Saf suda hidronyum ve hidroksit iyonu deriimlerinin ayn olaca kesindir.
Dolaysyla;
[H3O+] = [OH-]
[OH-] = [H3O+] =

Ksu = [H3O+]2 = [OH-]2

K su

[OH-] = [H3O+] =

1.1014 = 1.10-7 Mdir.

Sulu ortamda asitlik veya bazlk derecesi pH kavram ile belirtilir.

pH = - log [H3O+] pOH = - log [OH-]

eklinde ifade edilir.

pKsu = - log Ksu = -log (10-14 ) = - ( -14 ) = 14

pKa = - log Ka

pKb = - log Kb dir.

25oCde saf suda

pH + pOH = 14

pH deeri 0-7 olan zeltiler asidik, 7-14 olan zeltiler ise baziktir.

1.1.2.1.Kuvvetli Asit ve Bazlarda pH

pH = - log H +dr.
rnek : 0,05 M HCl zeltisinin pHn bulunuz.(log 5 = 0,7)
zm:

H2O
1 mol

+ HCl
1 mol

H3O+
1 mol

Cl1 mol

[H3O+] = [HCl] = 0,05 M pH = - log 0,05 = 1,30

rnek: 0,1 M HCl zeltisinin H+ ve pHn hesaplaynz.
zm:
HCl kuvvetli bir asit ve deriimi dk olduundan suda tamamen iyonlarna ayrlm
kabul edilir ve H+ = 0,1 yazlr.
pH= - log (0,1) =1
Ayn durum kuvvetli bazlar iin de geerlidir.
pOH = - log OH - dir.
rnek: 200 m 0,05 M HCl zeltisine 0,01 mol kat NaOH eklenirse karmn pH
ka olur?
zm:

n
V

n MxV 0,05 . 0,200 = 0,01 mol

HCl ve NaOH mol saylar eit olduuna gre ntrleme tamdr. Ntr zeltilerde

H OH 1x10-7 ve pH = 7dir.

1.1014 10.1015
H

5.1012 M
3

2.10
OH
1.1.2.2.Zayf Asit ve Bazlarda pH
Tamamen iyonlamayan asitlere ve bazlara zayf asit veya baz denir. Zayf asitler HA,
zayf bazlar da B ile gsterilir.

H O A

HA + H2O

H3O+ + A- ,Ka =

2 H2O H3O+ + OH-

HA

Ksu = [H3O+] [OH-]

Eer Ka deeri 10-4 ile 10-9 arasnda ve asidin balang deriimi 1-10-3 M arasnda ise,
suyun iyonlama dengesinin pHye etkisini olmad kabul edilir. Sadece Ka denge ifadesini
kullanarak hidronyum deriimi hesaplanabilir.
Dengede; [HA] = CHA - [H3O+] yazlabilir.

H O
K =
C H O
2

Ayn zamanda [A ] = [H3O ] olduundan

-

HA

Formlnden H3O+ iyonunun deriimi bulunur.

Bu tr problemlerin zmnde dier bir kabul ise balang deriiminin Ka ya oran,

C HA
10
Ka

ise asidin iyonlamas ile balang deriiminin fazla deimedii

dnlebilir ve paydadaki H3O+ deriimi CHA yannda ihmal edilebilir.

H O

Ka =

C HA

[H3O+] =

formlnden [H3O+] ekilerek

K a .C HA

bants bulunur.

rnek: Deriimi 0.10 M olan asetik asit ( CH3COOH) zeltisinin pH nedir?

25oC scaklktaki Ka = 1,75x10-5 tir.
zm:
CH3COOH veya genel forml ile HA suda
CH3COOH + H2O

A- + H3O+

Balang: 0,10 M
Deiim :

-x M

Dengede: (0,10-x) M

+xM

+xM

+x M

+xM

H 3O
A
Ka =
HA

 H 3O
A H 3O ise ,Ka =
HA

Asidin iyonlamas ile balang deriiminin fazla deimedii dnlebilir ve

paydadaki H3O+ deriimi HA yannda ihmal edilebilir ( x 0,1den ok kk olduu iin).

x2
Ka = 1,75x10 =
0,10 x(ihmal )
-5

x2
0,10
3
-5
>10 ise 1,75x10 =
0,10
1,75.10 5
x2 = 1,75x10-6 ise [H3O+] = x = 1,32x10-3M
pH = -log 1,32x10-3 ise pH = 2,88
Ayn kurallar zayf bazlar iin de geerlidir.
B + H2O BH

BH OH
Kb =
B

+ OH

2H2O H3O+ + OH-

Ksu = [H3O+] [OH-]

OH
OH
Kb =
,,K
=
b
B
B OH

Eer Kb deeri 10-9 dan kk ve bazn deriimi de 10-3 Mdan daha kk ise suyun
iyonlama etkisini gz nne almak zorundayz.

BH OH
=

B + H2O BH

+ OH

Kb

2H2O H3O+ + OH-

Ksu = [H3O+] [OH-]

[OH-] = [OH-]zayf baz + [OH-]su

Zayf bazdan gelen [OH-] ayn zamanda [BH+]ya, sudan gelen [OH-] ise suyun
[H3O+]ya eittir. Dolaysyla,
[OH-] = [BH+] + [H3O+] yazlabilir.

[BH+] =

K b B
OH

, [H3O+] =

K su
OH

Bu deerler yerine konulduunda, [OH-] =

K b B
K su

OH
OH

[OH-]2 = Kb[B] + Ksu

[OH-] =

K b B K su

baz zayf olduundan dengedeki B deriimi, bazn balang deriimine eit olarak
dnlebilir. Bylece eitlik,
[OH-] =

Kb B K su

hline gelir.

Kb B >> Ksu olduunda eitlik,

[OH-] =

Kb B

eklini alr.

1.1.2.3.Tampon zeltilerde pH
pH belli olan, seyrelmeyle veya az miktarda kuvvetli asit veya baz ilavesi sonucu
pHsi deimeyen zeltilere tampon zeltiler denir.
Tampon zelti, zayf bir asit ve konjge bazn veya zayf baz ve konjge asidini
ieren bir zeltidir.
Zayf bir asit olan HA zeltisi, NaA tuzu ile kartrlarak tampon zeltisi hazrlanr.
Genellikle olduka deriik zeltilerle alldndan K a deeri de 10-4 -10-9 arasnda
dnldnden suyun iyonlama etkisini dnmeye gerek yoktur.
[H3O+] =

Ka

HA ,formlnden [H O+] iyonunun deriimi, oradan da ortamn

pH hesaplanr. Tampon hazrlamay deiik rneklerle aklayabiliriz.

10

rnek : 1,0 M sodyum format (NaHCOO) ve 0,01 M formik asit (HCOOH) ieren
zeltinin pH nedir? Ka = 1,80x10-4
zm:
ncelikle formik asidin (HCOOH) iyonlama tepkimesi yazlr.
HCOOH + H2O HCOO- + H3O+
NaHCOO Na+ + HCOO1,0 M
1,0 M 1,0 M
[HCOO-] = [NaHCOO]

HCOO H O

Ka=

HCOOH

[H3O+] =

[H3O+] =

K a HCOOH
HCOO

1,80.10 4.0,01
1

[H3O+] = 1,80x10-6 M
pH= 5,74

1.1.3. Asit Baz Titrasyon Erileri

Asit baz titrasyon erileri aada aklanmtr.
1.1.3.1.Kuvvetli Bir Asit le Kuvvetli Bazn, Kuvvetli Bir Baz le Kuvvetli Asidin
Titrasyon Erisi
Asit-baz titrasyonlarnda hesaplanmas gereken drt temel nokta vardr.
Balang pH
E deerlik noktasndan nceki hesaplamalar
E deerlik noktasndaki hesaplamalar
E deerlik noktasndan sonraki hesaplamalar

11

rnek: 100 m 0,025 M HCl asidin 0,050 M NaOH ile titrasyonu sonucunda
oluacak titrasyon erisinin izilmesidir.
zm:
Balangta asit zerine hi baz eklenmedii zaman ortamn pH dorudan asidin
pHsine eittir.
pH = - log[H3O+] ise pH =- -log 0,025 , pH = 1,60
25 m NaOH eklendii zaman (e deerlik noktasndan nce)
Asit zerine baz eklendiinde eklenen baz, asidin bir ksmn ntralletirecektir.
Bylelikle ortamdaki asit deriimi azalacaktr. Kalan asidin deriimi de direkt ortamn
pHsine eit olacaktr.
Dier dikkat edilmesi gereken konu ise zeltinin son hacminin deitiidir. Bunun
iin asidin mol says bulunarak (M x V) toplam hacme (L) blnerek son deriim bulunur.
[HCl] =

[HCl] =

V1xM1 V2 xM 2
Vtoplam

0,1x0,025 0,025x0,050
0,1 0,025

[HCl] = 0,01

pH = - log 0,01 ise pH = 2dir.

50 m NaOH eklendii zaman (e deerlik noktasnda)
[HCl] =

[HCl] =

V1xM1 V2 xM 2
Vtoplam

0,1x0,025 0,050 x0,050

0,1 0,050

,[HCl] = 0

Bu da asit baz konsantrasyonlarnn o anda eit olduunu gsterir. Ortam ntrdr.

Ksu= [H3O+] . [OH-]
[H3O+] =

K su ise [H3O+] = 1x10 14

[H3O+] = 1x10-7 ise pH = 7

12

75 m NaOH eklendii zaman (e deerlik noktasndan sonra)

Eklenen baz miktar, asit miktarndan fazla olduu iin ortamdaki btn asidi
ntrletirir ve ortamda sadece baz kalr.
[NaOH] =

[NaOH] =

V1xM1 V2 xM 2
Vtoplam

0,075x0,050 0,10 x0,025

0,1 0,075

[NaOH] = 0,0071
pOH = - log7,1x10-3 ise pOH = 2,15
pH = 14,00- 2,15 =11.85

Tablo 1.2: Kuvvetli asit-kuvvetli baz titrasyonu

Ayn mantk ve kurallar, kuvvetli bir bazn kuvvetli bir asitle titrasyonunda da
geerlidir. Sadece balangta ortam bazik olacak ve asit eklendike ortamdaki bazn
deriimi eklenen asit kadar azalacaktr.

13

1.1.3.2.Zayf Bir Asitle Kuvvetli Bir Bazn Titrasyon Erisi

Asit-baz titrasyonlarnda hesaplanmas gereken drt temel nokta vardr.
Balang pH
E deerlik noktasndan nceki hesaplamalar
E deerlik noktasndaki hesaplamalar
E deerlik noktasndan sonraki hesaplamalar
rnek: 100 m 0,05 M asetik asidin (CH3COOH), 0,05 M sodyum hidroksit (NaOH)
zeltisi ile yapt titrasyon sonucunda oluan titrasyon erisinin izilmesidir.
zm:
Balangta ortamda sadece asetik asit (HA) vardr. Eklenen baz hacmi 0 olduundan
ortamn pHn bulurken HAnn iyonlama denkleminden yararlanrz.

HA + H2O
0,05

H3O+ + Ax
x

Ka = 1,75x10-5

H O A

Ka =
Ka =

HA

x2
0,05
1,75.10 5.0,05

[H3O+] =

= 9,35x10-4

pH = - log 9,35x10-4
pH= 4-log 9,35
pH= 3,03
50 m 0,05 M sodyum hidroksit (NaOH) eklendiinde (e deerlik ncesi)
Zayf asidin zerine baz eklenmesi ile HA/NaA tampon zeltisi oluuyor. Eklenen
baz kadar HA deriimi azalacak ve eklenen baz kadar A- oluacaktr. Bu durumda ilk olarak
yeni deriimler hesaplanr. zeltinin son hacmi deitii iin ortamdaki asidin mol says
bulunarak (M x V) toplam hacme (L) blnerek son deriimi bulunur.
[HA] =

[ HA] =

V1xM1 V2 xM 2
Vtoplam

0,10 x0,05 0,050 x0,05

0,10 0,05

[ HA] = 0,017 M

14

[A-] =

V M
Vtoplam

ise [ A-] =

H O A
K =

[H3O+] =

0,050 x0,05
0,100 0,05

= [A-] = 0,017M

formlnde bulunanlar yerine koyulursa

HA

1,75 x10 5 x0,017

ise [H3O+] = 1,75x10-5 M
0,017

pH = 5 log 1,75 ,pH = 4,76

100 m 0,05 M sodyum hidroksit (NaOH) eklendiinde (e deerlik noktasnda)
E deerlik noktasnda HAnn tamam A-ya dnr.
A- + H2O OH- + HA
Burada Ka x Kb = Ksu
Kb=

K su
Ka

denklemleri hatrlanmaldr.Kb=

1x10 14
1,75 x10 5

OH HA
A

Kb= 5,71x10

-10

ise Kb =

E deerlik noktasnda ortamda yalnzca A- var, fakat hacim 200 m olduu iin Aderiimi yarya der (Hacim iki katna kt).
Kb =

x2
0,025

[OH-] =

5,71x10 10 x0,025 = 3,78 x 10-6 M

pOH = 6 log 3,78 ise pOH = 5,42

pOH + pH = 14 ise pH = 14 5,42 = 8,5

15

150 m 0,05 M sodyum hidroksit (NaOH) eklendiinde (e deerlik noktasndan

sonra)
E deerlik noktasndan sonra ortamda bulunan [OH-] kayna hem eklenen baz hem
de A iyonudur. Ortamda kuvvetli baz baskn olduu iin A- iyonundan gelecek olan [OH-]
katks azdr.
-

[OH-] =

[OH-] =

V1xM1 V2 xM 2
Vtoplam

0,150 x0,05 0,100 x0,05

0,250

[OH-] = 0,01 M
pOH = 2 ise pOH + pH = 14
pH = 14 2 =12

Tablo 1.3: Zayf asidin kuvvetli bazla titrasyonu

1.1.3.3.Zayf Bazn Kuvveli Asitle Titrasyon Erisi

Zayf bir bazn kuvvetli bir asitle titrasyonu erisi, zayf bir asidin kuvvetli bir bazla
titrasyonu erisinin tersi gibidir. Bu titrasyonda ncekinin tersine e deerlik noktas, asidik
blgededir. Bu sebeple metiloranj veya metil krmzs gibi indikatrler kullanlabilir. Bu tr
titrasyonlarn erileri bundan ncekinde olduu gibi bazn iyonlama sabitine ve kullanlan
zeltinin deriimine bal olarak deiir.

16

rnek: 100 m NH3 zeltisinin 0,1 N HCl ile yapt titrasyon sonucunda oluan
titrasyon erisinin izilmesidir.
zm:
Kb =1.8 10-5
Titrasyonun banda pH = 11,13tr.
Ortama 20 m asit ilave edildiinde pH = 9,86
30 m asit ilave edildiinde pH = 9,64
50 m asit ilave edildiinde pH = 9,26
90 m asit ilave edildiinde pH = 8,30
99 m asit ilave edildiinde pH = 7,26
100 m asit ilave edildiinde pH = 5,28 olur.
100 m asit ilave edildiinde dnm noktasna varlr. Bu anda ortamda sadece NH4Cl
vardr ve deriimi 0,05 Ndir. Bundan sonra artk ortam tampon olmaktan kar ve ilave
edilen asit kuvvetli asit olarak etki eder ve pH drr.
Dnm noktasnda ortama bir damla daha asit ilave edildiinde pH = 4,60 ve sonsuz
ilavede pH = 1 olur.

Tablo 1.4: Zayf bazn kuvvetli asitle titrasyon erisi

17

1.2. 0,1 N HCl zeltisinin Hazrlanmas

HCl gaz, 83 0C scaklkta svlar ve 111 0 Cde kat hle geer. HCl gaznn
sudaki znrl ok yksektir. 20 0C scaklkta 1 kg suda 0,721 kg HCl gaz znr.
HCl deiik younlukta ve yzdelerde bulunabilir. Bu nedenle zelti hazrlarken
kullanlacak olan asidin bulunduu ienin zerindeki deerler okunarak ilem yaplmaldr.
nk asidin yzdesi deitike younluu da deimektedir (% 36lk asidin younluu
1,18 g/mdir.).
Asit-baz titrasyonlarnda ayarl zelti olarak genellikle HCl veya H2SO4 kullanlr,
zayf asitler pek kullanlmaz. Nitrik asit kuvvetli bir asit ise de azot oksitlerini safszlk
olarak bulundurur ve asidin ayar zamanla bozulur, bu nedenle pek kullanlmaz.
0,1 N lik HCl zeltisi hazrlanrken aadaki sra izlenmelidir:

Su banyosu hazrlanr.
1 litrelik temiz bir balonjoje alnr.
ine bir miktar saf su konur.
Pipetle % 36lk younluu 1,18 g/ml olan HClden 8,6 ml alnr.
Su banyosunda balonjoje iersine damla damla ilave edilir.
Balonjoje hafife kartrlarak yarya kadar saf su ile doldurulur.
Su banyosundan kartlan balonjoje seviye izgisine kadar saf su ile doldurulur.
Balonjojenin kapa kapatlarak ters dz edilir.
Balonjojenin kapa kartlarak seviye kontrol yaplr. Seviyede azalma
olmusa saf su ile tamamlanr.
Hazrlanan zelti, temiz bir ieye aktarlarak etiketlenir.

rnek: Bir litre 0,1 N HCl zeltisini hazrlamak iin younluu 1,18 g/m olan %
36lk asitten ka ml almamz gerekir? Hesaplaynz (HCl:36,5g/mol).
zm:

Verilenler;N: 0,1 , d : 1,18 g/m , MA : 36,5g/mol , TD : 1 , V:1 L , %C : % 36

d % C v TD
formlnde bilinenler yerlerine yazlrsa
M A V
1,18 0,36 v 1
0,1
36,5 1
v 8,59 m HCl gereklidir.
N

rnek: 1 Mlk 100 mlik HCl zeltisini 0,1 Mlk HCl zeltisi yapabilmek iin
ka m saf su ilave etmeliyiz?
zm: M1 .V1 + M2 .V2 = MS .VT
1. 0,1 + 0 . V2 = 0,1. ( 0,1 + V2 )

18

V2 = 0,9 L = 900 m
rnek: 0,2 Mlk 1000 mlik HCl zeltisini 1 Mlk HCl zeltisi yapabilmek iin
ka m su buharlatrmalyz?
zm:
M1 .V1 = MS .VS
0,2 . 1 = 1 . VS
VS = 0,2 L = 200 m
Buharlaacak olan su miktar = 1000 200 = 800 m
rnek: 500 mililitre 0,2 N H2SO4 zeltisini hazrlamak iin younluu 1,84 g/m
olan % 98lik asitten ka m almamz gerekir? (H2SO4:98 g/mol)
zm: N

0, 2

v.d .% C.TD
M A .V

v.1.84.0,98.2
98.0,5

v = 2,72 m H2SO4 gereklidir.

1.3. zeltilerin Ayarlanmas

1.3.1. Volmetrik Analiz
Volmetrik analizlerde aranan maddenin belli bir miktar veya belli hacimdeki
zeltisi, deriimi belli baka bir zeltinin (ayracn) aranan maddeye e deer madde ihtiva
eden hacmi ile tepkimeye sokulur. Burada en nemli nokta, deriimi bilinen ayracn ne
kadarnn zeltideki aranan maddeye e deer olduudur. Bu nokta, zeltideki aranan
madde ile ayra arasndaki tepkimenin tam bitim noktasdr. Tepkimenin tam bitim
noktasnn belirlenebilmesi iin indikatr ad verilen ve bu noktada ortam farkl renge
boyayan ve ortamdaki iyon deriimini gsteren belirteler kullanlr.
Volmetrik analizin gravimetrik analizlere gre birok stnlkleri vardr. Bunlarn en
nemlisi zelti ve rnein analize hazrlanmasndan sonra analizin ok ksa srede
tamamlanabilmesidir. Ancak btn kimyasal olaylar volmetrik analiz iin uygun deildir.
Volmetriden yararlanabilmek iin gereken artlar:

Kimyasal olay kesin bir ekilde ve tek bir kimyasal

tanmlanabilmelidir. Tepkime stokiometrik olmaldr. Yani,

aA + bB

denklemle

rn

tr bir tepkimede a ve b tam saylar olmaldr. Deriimi bilinen zelti ile

meydana gelen tepkime tam olarak bilinmiyorsa veya ayn anda birden fazla
tepkime oluuyorsa ayarl zelti ile madde arasndaki ilikiyi kurmak mmkn
olmaz.

19

Tepkime hzl olmaldr. Eer tepkime yeterince hzl deilse uzun sre
beklemek gerekir ki bu da zaman kaybna sebep olur. Tepkimenin yava olmas
ortamdaki dier maddeler ile istenmeyen baz tepkimelerin olmasna da sebep
olabilir.
Tepkime tam olmaldr. Deriimi belli zelti eklendiinde tepkime en az %
99,9 orannda gereklemelidir. Aksi hlde stokiometrik ilikiyi kurmak
mmkn olmaz.
Kimyasal olayn sonucunu, yani deriimi bilinen zeltiden ne kadar eklemek
gerektiini belirleyecek uygun bir indikatr bulunabilmelidir.

1.3.1.1. Titrasyon ve Geri Titrasyon

Bir maddenin deriimi bilinen bir zeltinin belirli hacmiyle tam olarak tepkimeye
sokularak miktarnn bulunmas olaynn tamamna titrasyon, bu ilemde iki maddenin
tepkimeye sokulmas blmne ise titre etmek denir. Btn titrasyonlarda deriimi bilinen
ve bilinmeyen iki ayr zeltinin belirli hacimleri tepkimeye sokulur. Tepkimenin tam olarak
bittii noktann iyi belirlenebilmesi iin zeltinin damla damla eklenmesi gerekir. Baz
hllerde ise belli hacimde ayra zeltiye eklenir. Ayracn fazlas, aranan maddenin veya
baka bir maddenin deriimi belli zeltisi ile titre edilir. Bu ileme geri titrasyon denir. Bu
durumda ayracn eklenen miktarndan geri titre edilen miktar karlarak ilem yapmak
gerekir.
1.3.1.2. Ayarlama ve Ayarl zelti
Volmetrik analizde kullanlan deriimi bilinen zeltiye ayarl zelti denir.
zeltinin deriiminin tam olarak hesaplanmas iin yaplan ileme ise o zeltinin
ayarlanmas denir.
rnein demir tayininde kullanlan 0,09867 Nlik potasyum permanganat zeltisine
ayarl permanganat zeltisi, bu duyarl deeri elde edebilmek iin sodyum okzalat ile
permanganat zeltisinin titre edilmesine ise permanganatn ayarlanmas denir.
1.3.1.3. Birincil ve kincil Standart
Volmetride, zeltiyi ayarlayabilmek iin kullanlan ok saf maddeye birincil
standart (veya primer standart) denir. Hazrlanan bu zeltilerin deriiminin doruluu,
yaplan analizin doruluu anlamna gelmektedir. Mesela permanganat zeltisinin
ayarlanmas, saf ve kuru sodyum okzalatn belli bir miktarnn ok duyarl bir ekilde
tartlmas ve bunun permanganatla tepkimeye sokulmasyla yaplabilir. Bu ayarlamada
kullanlan ok saf sodyum okzalata birincil standart denir. Ayn ekilde asit zeltisinin
sodyum karbonat ile ayarlanmasnda veya gm nitrat zeltisinin sodyum klorr ile
ayarlanmasnda sodyum karbonat ve sodyum klorr birer birincil standart maddelerdir.

20

Her bileik birincil standart olarak kullanlamaz. Bir maddenin birincil standart olarak
kullanlabilmesi iin baz artlar salamas gerekir;

Maddenin bileimi tam olarak bilinmeli ve olduka saf olmaldr.

Ayarlanacak zelti ile hzl ve stokiometrik bir tepkime vermelidir.
Oda scaklnda mutlaka kararl olmal, bir etvde kurutulabilmeli ve
kolaylkla sabit tartma gelmelidir.
E deer arl eer mmkn ise byk olmaldr. nk kk tartmlardaki
hata oran, byk tartmlardakinden daha byktr.
Madde kolaylkla ve ucuz olarak temin edilebilmelidir.

zelti ayarlamada ok saf madde yerine ayar belli baka bir zelti kullanlm ise
kullanlan bu ayar belli zeltiye ikincil standart (veya sekonder standart) denir. Mesela
ayarl bir asit zeltisi ile bir baz zeltisinin ayarlanmasnda veya gm nitrat zeltisinin
ayar belli sodyum klorr ile ayarlanmasnda asit ve sodyum klorr zeltileri birer ikincil
standart maddelerdir.
Ayarlama ilemlerinde ikincil standart kullanmak, birincil standarttaki kurutma ve
tartma gibi baz ilemleri iermediinden daha az zaman alr. Bu sebeple birok
laboratuvarlarda ayarl zeltiler bulundurulur. Ancak bu zeltilerin zamanla bozunmama,
bulunduklar kaptan ve gneten etkilenmeme gibi zelliklere sahip olmas gerekir. Aksi
hlde ayarl olarak bilinen zeltinin deriimi deieceinden birok hatalara sebep olabilir.
1.3.1.4. Edeerlik Noktas ve Dnm Noktas
Bir titrasyonda ayarl maddenin titre edilen maddeyi tam olarak tkettii noktaya e
deerlik noktas denir. Mesela kuvvetli bir asitle kuvvetli bir bazn titrasyonunda pHn 7
olduu yer e deerlik noktasdr. Demirin permanganatla titrasyonunda ise ortamdaki
demirin tamamnn permanganatla tepkimeye girdii nokta e deerlik noktasdr. E
deerlik noktas belli bir stokiometrik eitlie dayandndan teorik olarak hesaplanabilir.
Mesela demirin permanganatla titrasyonu;
MnO 4

+ 5Fe + 2 + 8H+

Mn +2

+ 5Fe + 3 + 4H2O

tepkimesine gre gerekletiinden bu titrasyonun e deerlik noktas ortamdaki btn

demirin her be molne e deer olan bir mol permanganattr.
Bu noktada, NA . VA = NB . VBdir.
Dnm noktas ise titrasyonda e deerlik noktasn belirlemek iin kullanlan
indikatrn renginin deitii noktaya denir. E deerlik noktas ve dnm noktas, ayn
nokta gibi grlmekle birlikte farkl noktalar da olabilir.

21

Ayarl bir asit zeltisi ile baz tayininde indikatr olarak ou kere fenolftalein
kullanlr. Damla damla asit ekleyerek yaplan analizde damlann dt noktada krmz
renk meydana gelir, ancak bu dnm noktas deildir. nk alkalandnda kaybolur.
Titrasyona devam edildiinde yle bir noktaya gelinir ki asidin bir damla fazlas btn
zeltiyi krmz renge boyar. Bu noktaya dnm noktas denir. Bu titrasyonda dnm
noktas ile e deerlik noktas ayn deildir. nk fenolftalein pH yaklak 8,5 iken krmz
renge dner. E deerlik noktas ise pH 7 iken sz konusudur. te yandan demirin
permanganatla titrasyonunda ortamdaki btn demir (II) iyonlar ykseltgendikten sonra
permanganatn bir damla fazlas zeltiyi mor renge boyadndan bu titrasyonda e deerlik
noktas ve dnm noktas ayn kabul edilir.
Dnm noktasnn e deerlik noktasndan farkl olduu durumlarda titrasyon hatas
sz konusudur. E deerlik noktas ile dnm noktas ne kadar farkl ise ayarl zeltiden o
kadar eksik (veya fazla) harcanacandan bulunacak sonu da o kadar farkl olacaktr.
Titrasyon hatas hesaplanabilir ve byk olmas hlinde dzeltme yaplabilir.
1.3.1.5. ndikatr
Titrasyonda e deerlik noktasnn bulunmasnda kullanlan ve bu noktada (veya buna
en yakn noktada ) zeltinin grnmn deitiren maddeye indikatr denir. Baka bir
deyile organik boyar maddelere indikatr denir. Deiim organik bir maddenin ortam
boyamas olabilecei gibi renkli bir kompleks bileiin meydana gelmesi, bir keltinin
meydana gelmesi, permanganatta olduu gibi ayracn renginin grlmesi veya ortamdaki
iyon deiiminin bir arala gzlenmesi eklinde olabilir. Bu tr zeltiler titrasyonun biti
noktasn saptamak amacyla kullanlr. ndikatrler zellikleri ve kullanm alanlarna gre
grupta incelenebilir:

Asit- baz titrasyonlar iin indikatrler

Redoks (ykseltgenme-indirgenme) titrasyonlar iin indikatrler

ktrme veya kompleksletirme titrasyonlar iin indikatrler

Resim 1.1: pH indikatr ktlar

22

1.3.1.6. Volmetrik Faktr

Yaklak normaliteli olarak hazrlanm bir zeltinin gerek normal deerine
getirmek iin arplmas gereken kat saydr.

N ke sin N yak x Faktr

N k N y .F

Nk
Ny

zeltinin ayarlanmas primer standart maddeye kar veya ikincil standart maddeye
kar yaplr. Buna gre F hesaplanr.
Primer standart maddeye kar F

m.1000
genel forml yazlr
ne .V .N

F: Ayarlanacak zeltinin faktr , m: Primer standart maddeden alnan ktle (g)

N: Ayarlanacak zeltinin normalitesi ,ne: Primer standart maddenin e deer
arl
V: Ayarlanacak zeltinin sarfiyat
kincil standart maddeye kar (ayarl z.kar)
F1 . V1 = F2 . V2
F1 : Ayarlanacak maddenin aranan faktr ,V1 : Ayarlanacak zeltiden harcanan
hacim
F2 : Ayarl zeltinin bilinen faktr ,V2 : Ayarl zeltinin alnan hacmi
rnek: 0,2 g Na2C2O4 hassas olarak tartlyor. 100 ml saf su ile zlyor ve 0,1 N
olarak hazrlanm KMnO4 ile titre ediliyor. KMnO4ten 18 cm3 sarf ediliyor. KMnO4n
faktrn hesaplaynz. KMnO4n kesin normalitesini bulunuz ( Na2C2O4 =134g/mol).
zm:

m.1000
ne .V .N

0,2.1000
1,65
67.18.0,1

ne

Na 2 C 2 O4 134

67
2
2

veya Nk = NY . F = 0,1 . 1,65 = 0,165

1.3.1.7.Volmetrik Analizde lem Basamaklar

Btn analizlerde olduu gibi volmetrik analizler de genel olarak aamada
tamamlanabilir:

23

rnek zeltinin hazrlanmas

rnek maddenin uygun bir zcde zlmesiyle hazrlanan zeltinin analizde

kullanlabilmesi iin baz n ilemlerden geirilmesi gerekebilir. Mesela zeltinin iinde
ayra ile tepkime veren baka maddelerin bulunmamas, bulunmas hlinde bu maddenin
ortamdan uzaklatrlmas gerekir. Bu uzaklatrma; keltme, buharlatrma, ztleme veya
katotta toplama eklinde olabilecei gibi o maddenin baka bir yksetgenme basamana
dntrlmesiyle de olabilir. Bazen zelti iindeki yabanc maddelerin uzaklatrlmas
yan sra analiz edilecek maddenin uygun bir ykseltgenme basamann elde edilmesi de
gerekebilir. Mesela demir tayininde ortamdaki btn demirin Fe +2 hlinde olmas gerekir.

zeltinin analizi

Hazrlanan rnek zeltisi ayarl bir ayra ile titre edilir. Titrasyon; dorudan, dolayl
veya geri titrasyon eklinde yaplabilir. Dorudan ve geri titrasyondan daha nce bahsedildi.
Dolayl titrasyonda rnek maddesi baka bir madde ile tepkimeye sokulup bir rnn
meydana gelmesi salanr. Daha sonra bu rn ayarl bir zelti ile titre edilir. Mesela
tiyoslfat ile bakr tayini bu ynteme dayanr. Burada ortama belli miktarda iyodr eklenir
ve ortamdaki bakra e deer iyot aa kmas salanr. Aa kan bu iyot ayarl
tiyoslfat ile titre edilerek bakr miktar hesaplanr.
Hangi yntemin uygulanaca rnek maddesinin zelliine, kararl bir ayracn veya
uygun bir indikatrn bulunup bulunmamasna baldr. Hangi yntem uygulanrsa
uygulansn baarl bir titrasyon ilemi yapabilmek iin btn titrasyonlarda baz kurallara
uymak gerekir.

Hesaplamalar

Analizlerde en son ilem, ayracn deriimi ve harcanan miktarndan yararlanarak

aranan maddenin miktarn bulmaktr. Bunun iin analizdeki kimyasal denklemler yazlmal
ve stokiometrik ilikiler buna gre kurulmaldr. Btn analizlerde bir e deer gram ayarl
zelti ile bir e deer gram aranan maddenin tepkimeye girdii unutulmamal ve btn
hesaplamalar bu temele dayandrlmaldr. Salkl bir analiz sonucunun alnabilmesi iin
ayn rnek ile en az analizin yaplmas ve bunlarn ortalamasnn alnmas gerekir. Analiz
sonular, rnek zeltisindeki aranan maddenin molarite veya normalitesi trnden ifade
edilebilecei gibi verilen zeltide gram-madde veya ana rnekte yzde gram madde olarak
da ifade edilebilir.
1.3.1.8. Volmetrik Analizde Hata Kaynaklar
Btn analizlerde olduu gibi titrasyon analizlerinde de belli ilemlerde hata yapma
ihtimali vardr. Nerelerde hata yaplabilecei bilinirse bu ilemlerde daha dikkatli olmakla
hata ihtimali en aza indirilebilir. Volmetrik analizlerde nemli hata kaynaklar u ekilde
sralanabilir:

24

Analiz zeltisinde bulunan ve ayrala tepkime veren maddeler: Analiz

ortamnda bulunan yabanc maddeler, bu maddelerin zelliklerine gre gerek
deerden daha ok veya daha az sonu bulunmasna sebep olabilirler. Bunu
nlemek iin analiz zeltisinin bileiminin tam olarak bilinmesi, bu amala
gerekirse daha nce nitel analizinin yaplmas gerekir.
Kullanlan ayracn deriimindeki deiiklikler: Ayracn ayarlanmas en az
kere yenilenmeli ve analizin sonundaki deerlerin fark 0,0005ten
byk olmamaldr. Farkl olmas hlinde bu aralk iinde en az deer
bulununcaya kadar titrasyona devam edilmelidir. Ayracn ayarlanmas ile
titrasyonun yaplaca zaman arasnda 3-4 gn olmas hlinde ayracn ayar
kontrol edilmelidir. Ayarl zeltinin konaca kaplarda su bulunmamasna,
eer varsa ayn zelti ile birka kere alkalamaya zen gstermek gerekir.
Kullanlan kaplarn temizlii: Kullanlan kaplarn temiz olmamas, kullanlan
ayracn deriiminin deimesine veya kirlilik maddesi ile bir tepkimenin
meydana gelmesine sebep olabilir. Bu durum, sonucun gerek deerden daha az
veya daha ok bulunmasna sebep olabilir. Bu sebeple analize balamadan nce
kaplar mutlaka deterjan veya slfrik asitli potasyum bikromat zeltisi ile
ykanmaldr.
Hata kaynaklarnn en nemlilerinden biri de bizzat analizcinin dikkatsizliinin
sebep olduu tartm veya okuma srasnda yaplan hatalardr: Tartm
yaplmadan nce terazinin sfr ayar mutlaka kontrol edilmeli ve terazinin
gsterdii tartm, deftere doru kaydedilmelidir. Bret okumalar analizin
hemen bitiminde yaplmal, analize balamadan nce bretin sfr ayar kontrol
edilmelidir. Okuma, renksiz zeltiler iin yarm dairenin alt snr, renkli
zeltilerde ise st snr esas alnarak yaplmaldr.
Analiz srasnda yaplan hatalar: Analiz annda alkalamann dzenli
olmay sebebiyle zeltinin sramas, analize balamadan nce bretteki
damlann alnmam olmas, analiz sonunda son damlann brette braklmas,
kabn eperlerindeki ayracn ykanmamas veya ayracn zeltiye damla damla
yerine hzla aktlmas gibi sebepler analiz sonucunu nemli lde etkileyen
hatalardr.
Yanl indikatrn seilmesi: Analizde kullanlacak indikatrn ok iyi
seilmesi gerekir. Dnm noktas ile e deerlik noktasnn farkl olmas analiz
sonucunu tamamen deitirir. Bu sebeple analizde hangi indikatrlerin
kullanlabilecei aratrlmal ve bunlardan e deerlik noktasn en iyi
belirleyen seilmelidir. Uygun bir indikatr bulunamamas hlinde indikatrn
dnm noktas ile e deerlik noktas arasndaki fark dikkate alnarak eksik
(veya fazla) kullanlan ayra miktar hesaplanp gerekli dzeltmeler
yaplmaldr.
Hesaplama hatalar: Batan sona kadar mkemmel yaplan bir analizde
hesaplamada yaplan bir hata bazen sonucun yanl bulunmasna sebep olabilir.
Hesaplama yaplrken kimyasal olayn denklemi yazlmal ve stokiometrik iliki
doru bir ekilde kurulmaldr. Hesaplamada ilem ve birim hatas yapmamaya
zen gstermek gerekir.

25

Scaklk deiimi: Ayarlama ve analiz ilemlerinin hemen hemen ayn

scaklklarda yaplmas gerekir. Aksi hlde scaklk deiiminin sebep olduu
deriim deiimi, analiz sonucunu etkiler.

1.3.2. 0,1 N HCl zeltisinin Ayarlanmas

Yaklak deriimde hazrlanan HCl zeltisi ya ayarl bir baz zeltisi ile veya birincil
standart bir maddeye kar ayarlanr. Genellikle ayarl baz zeltisi olarak sodyum hidroksit
(NaOH), birincil standart madde olarak da sodyum karbonat (Na2CO3) kullanlr.
1.3.2.1.Primer Standart Maddeler le
Asit zeltisinin Na2CO3 ile ayarlanmas ya ayarl Na2CO3 zeltisi ile veya belli
miktardaki kat Na2CO3 ile yaplr.

Ayarl Na2CO3 zeltisini hazrlamak iin saf Na2CO3 bir miktar nem ihtiva
ettiinden etvde 110 Cde kurutularak sabit tartma getirilir. Bu maddeden
yaklak 5 gram dolaynda duyarl olarak tartlr, litrelik bir l balonuna
aktarlr. Az miktarda saf suda zldkten sonra litreye tamamlanr. Tartlan
Na2CO3 yardmyla hazrlanan zeltinin normalitesi hesaplanr.

N Na2CO3

Tartlan Na2CO3 ( g )
Tartlan Na2CO3 ( g )

Na2CO3 edeer arl

(106 / 2)

Hazrlanan bu ayarl Na2CO3 zeltisinden bir bret yardmyla 10-20 m arasnda

alnr. ine metil oranj indikatrnden 2 damla eklenir. ndikatrn rengi krmz oluncaya
kadar titrasyon srdrlr. zelti 10 dakika sreyle kaynatlr. Eer krmz renk giderse
soutulur ve tekrar krmz renk oluuncaya kadar bretten HCl eklenir. Toplam harcanan
HCl miktar bretten okunur, HCl zeltisinin normalitesi hesaplanr.

N HCI

N Na2CO3 x VNa2CO3
VHCI

lem en az iki ayr rnekle daha tekrarlanr. Titrasyon sonularnn ortalamas

alnarak asit zeltisinin normalitesi bulunur.

Asit zeltisinin ayarlanmas kat Na2CO3ten belli bir tartm alp bununla
dorudan da yaplabilir.Bunun iin kurutulmu saf Na2CO3 ieren numune
kabnn dolu tartm alnr. Bunun iinden 0,2- 0,3 gram alnr ve 250 mlik
erlene konur. Numune kab tekrar tartlp iki tartm arasndaki fark alnarak
erlene boaltlan Na2CO3 miktar bulunur. Erlene 50 m saf su eklenip
Na2CO3n znmesi salanr. ine 1-2 damla metiloranj indikatr
zeltisinden eklenir. ndikatrn fazlasndan saknmak gerekir. nk dnm

26

noktas doru gzlenemez. Erlen iinde znm olan karbonat, 0,1 N HCl
zeltisiyle titre edilir. Titrasyona zeltinin rengi krmz oluncaya kadar
devam edilir. zelti CO2 in uzaklamas iin 10 dakika sre ile stlr. Bu
arada CO2in kmas kolaylasn diye zeltinin alkalanmas gerekir. Bu
srada krmz renk kaybolursa tekrar asit zeltisi eklenerek krmz rengin
olumas salanr. Toplam harcanan asit miktar bretten okunur. Asit
zeltisinin normalitesi hesaplanr.

N HCI

Tartlan Na2CO3 x 2 x 1000

VHCI (mL) x 106

lem en az iki rnek zeltisi ile tekrarlanr. Titrasyon sonularnn ortalamas

alnarak asit zeltisinin normalitesi bulunur.
1.3.2.2. Segonder Standart Maddeler le
zelti ayarlamada ok saf madde yerine ayar belli baka bir zelti kullanlm ise
kullanlan bu ayar belli zeltiye ikincil standart (veya sekonder standart) denir. Mesela
ayarl bir asit zeltisi ile bir baz zeltisinin ayarlanmasnda veya gm nitrat zeltisinin
ayar belli sodyum klorr ile ayarlanmasnda asit ve sodyum klorr zeltileri birer ikincil
standart maddelerdir.
Ayarlama ilemlerinde ikincil standart kullanmak, birincil standarttaki kurutma ve
tartma gibi baz ilemleri iermediinden daha az zaman alr. Bu sebeple birok
laboratuvarlarda ayarl zeltiler bulundurulur. Ancak bu zeltilerin zamanla bozunmama,
bulunduklar kaptan ve gneten etkilenmeme gibi zelliklere sahip olmas gerekir. Aksi
hlde ayarl olarak bilinen zeltinin deriimi deieceinden birok hatalara sebep olabilir.

27

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Asit zeltisini hazrlamak ve ayarlaynz.
Kullanlan ara ve gereler: Litrelik balon joje, mezr, deriik hidroklorik asit,saf su
eme suyu,ykama zeltisi( kromik asit zeltisi)

lem Basamaklar

neriler

Litrelik balonjojeyi kromik asit zeltisi

ile temizleyiniz.

Uygulamaya balamadan nce

nlnz giyiniz.

Kromik asit zeltinizi elinize ya da

zerinize sratmamaya dikkat ediniz.

Balonjojeyi srayla eme suyu ve saf su

ile ykaynz.

Balonjojeyi eme suyu ve saf su ile

iyice ykaynz.
Kromik asit zeltisinin tamamen
temizlenmi olmasna dikkat ediniz.

28

 Hesaplama yaparak z ktlesi ve yzdesi

belli olan HClden bulunan sonu kadar
balonjojeye koyunuz.

Asitle altnz iin ok dikkatli

olunuz.
Hacim lm kurallarna uyunuz.
Bu ilem ncesinde su banyosu
hazrlamay unutmaynz.
Asitlerin zerine direkt su dkmek
tehlikeli olduundan asit ilavesi
ncesinde balonjojeye bir miktar saf su
koymay unutmaynz.

Balonjojenin yarsna kadar saf su ekleyip

alkalaynz.

Balonjojeyi alkalarken iindeki

zeltiyi dkmemeye dikkat ediniz.
Balonjojede meydana gelecek s artn
azaltmak iin su banyosunda yapnz.

29

 Balonjoje izgisine kadar saf su ekleyiniz.

Balonjojeyi dz bir zemine koyarak

izginin tam karsndan bakmak
kaydyla saf su ile tamamlaynz.
Hacim lm kuralna uyunuz.

Balonjojenin azn kapatnz.

Balonjojeyi ters dz ediniz. Su

seviyesinde azalma olduysa saf su
ekleyiniz.
Temiz bir ie alarak hazrladnz
zeltiyi aktarnz.
ieyi etiketlemeyi unutmaynz.

Asit zeltisini ayarlaynz.

Tart kabna saf sodyum karbonat alarak
etvde 105 110 oC de 1 saat kurutunuz.

30

Primer standart maddenin nem miktarn

yok etmek iin etvde kurutunuz.

 0,2-0,3 gram aralnda sodyum

karbonat tartnz. 250 mlik erlene
koyunuz

Tartm yaplmadan nce terazinin sfr

ayar kontrol edilmelidir.
Erleni kullanmadan nce iyice ykayp
saf su ile alkalaynz.
Maddeyi erlene dkerken dikkat ediniz.

zerine 100 ml saf su ekleyerek sodyum

karbonat znz.

Sodyum karbonatn iyice

zndnden emin olunuz.
ndikatrden 2 damladan fazla
eklemeyiniz.

31

 zerine 1-2 damla metiloranj indikatr

ekleyiniz.

Brete ayar bilinmeyen asitten

doldurunuz.

Breti doru okuyunuz.

Bretin sfr ayarn kontrol ediniz.

Bretteki ayar bilinmeyen asitten damla

damla erlendeki sodyum karbonat zerine

Bretin musluu tamamen alrsa asit

hzl bir ekilde boalacandan sodyum
karbonat ile tam ntrlemenin ne zaman
gerekletiini saptayamazsnz.

32

 Musluktan asit erlene damla damla

akacak ekilde ayarlanmaldr.
Her damlada erleni hafife
alkalamalsnz.
alkalamann dzenli olmayndan
dolay zeltinin sramamasna dikkat
ediniz.

renk krmz oluncaya kadar ekleyiniz.

zeltiyi 10 dakika sre ile kaynatnz.

Bekin alevini ayarlaynz.

zelti kaynarken etrafa sramamasna
dikkat ediniz.

Renk kaybolursa tekrar krmz oluncaya

kadar asit zeltisi ekleyiniz.

zeltiyi souttuktan sonra titrasyona

balaynz.
Azar azar asit ilave ediniz.

Bret okumasn analizin hemen

bitiminde yapnz.
Analiz sonunda son damlay brette
brakmaynz.

Asit sarfiyatn bretten okuyunuz.

33

 Asit zeltisinin faktrn ve kesin

normalitesini hesaplaynz.
Kimyasal olayn denklemi yazlmal ve
stokiometrik iliki doru ekilde
kurulmaldr.
Hesaplamada ilem ve birim hatas
yapmamaya zen gstermek gerekir.

Ayn ilemi en az iki kez daha

tekrarlaynz.

Titrasyon sonularnn ortalamas

alnarak asit zeltisinin normalitesi
bulunur.

Aldnz notlardan faydalanarak

raporunuzu hazrlayarak teslim ediniz.

Raporunuzu hazrlaynz.

34

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz.

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11

Deerlendirme ltleri
Laboratuvar nlnz giyip alma masasn dzenlediniz
mi?
Kullanlacak malzemeleri temin ettiniz mi ?
zelti hazrlamak iin gerekli olan HCl ktlesini hesapladnz
m?
zelti hazrlamak iin gerekli olan HCl hacmini hesapladnz
m?
Balonjojeyi kromik asit ile temizlediniz mi?
zeltiyi balonjojeye dkmeden aktarabildiniz mi?
zeltinin zerini saf su ile izgiye kadar tamamladnz m?
Balonjojenin azn kapattnz m?
ieyi etiketlediniz mi?
Deney raporunu yazdnz m?
Deney raporunuzu, ara ve gereleri temizleyerek
retmeninize teslim ettiniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet
ise
lme
ve
Deerlendirmeye
geiniz.

35

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.
1.

Balonjoje, zelti hazrlamadan nce hangi madde ile temizlenir?

A) Sodyum klorr
B) Fenolftalein
C) Kromik asit
D) Bakr (III) slfat

2.

2. 0,1 N HCl zeltisini hangi cam malzemede hazrlarz?

A) Beher
B) B) Balonjoje
C) Erlen
D) Mezr

3.

Younluu 1,19 g/m olan %37lik HClden 0,2 M 1 lik zelti hazrlamak iin ka
m almak gerekir (HCl :36,5 g /mol)?
A) 7,3
B) B) 19,73
C) 16,58
D) 20,1

4.

1 litre 0,01 N HCl zeltisi hazrlamak iin z ktlesi 1,18 g/m olan %36lk asitten
ka m almak gerekir ( HCI : 36,5 g /mol )?
A) 2,014
B) 1,0
C) 1,014
D) 0,859

5.

Aadakilerden hangisi volmetrik analizin ilem basamaklarndan deildir?

A) Normalite hesaplamas
B) ndikatr eklenmesi
C) Sarfiyatn okunmas
D) Santrfj yapmak

6.

Bir maddenin, deriimi bilinen bir zeltinin belirli hacmiyle tam olarak tepkimeye
sokularak miktarnn bulunmas olaynn tamamna ne denir ?
A) ndikatr
B) B) Dnm noktas
C) Titrasyon
D) Gravimetri

36

Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz.

7.

Asit baz titrasyonlarnda ayarl zelti olarak genellikle .. kullanlr.

8.

250 mlik balonjojeyi . zeltisi ile temizleriz.

9.

Asit-baz titrasyonlarnda ayarl zelti olarak kuvvetli bir asit olan pek
kullanlmaz.

10.

Titrasyonda e deerlik noktasnn bulunmasnda kullanlan ve bu noktada (veya buna

en yakn noktada ) zeltinin grnmn deitiren maddeyedenir.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

37

RENME FAALYET2
RENME FAALYET2
AMA
Gerekli ortam salandnda kuralna uygun olarak ayarl asit zeltisiyle baz miktar
tayini yapabileceksiniz

ARATIRMA

Asit ve bazlarn gnlk yaantmzdaki kullanm alanlarn aratrnz.

2. BAZ MKTARI TAYN

Bir zeltideki baz miktarnn tayin edilebilmesi iin ayarl bir asit zeltisinin
hazrlanmas gerekir. Ayarlama ilemi srasnda kullanlan saf kat maddeye birincil
standart, ayarl zeltiye ise ikincil standart denir. Tayini yaplacak bazn zelliine gre
uygun bir indikatr seilir.
Asitler ve bazlar konusu, kimyann en nemli konularndan birisidir. nk kimyasal
reaksiyonlarn ounluu asit ve baz reaksiyonlardr. Asit ve bazlarn balca zellikleri
yledir:

Asit ve bazlar, reaksiyona girerek tuzlar verirler.

Asit ve bazlar, katalizr etkisi gsterirler.
Asit ve baz ortamnda indikatrler farkl renkler verirler.
Asit ve bazlar, kendilerinden daha zayf olan asit ve bazlar molekl hline
dntrrler.

Asitler, yapsnda hidrojen bulunan ve sudaki zeltisine hidrojen iyonu (H+) veren
maddelerdir. En belirgin zellikleri eki tatta olmalar ve asit-baz indikatr denilen baz
organik boyar maddelerinin rengini deitirmeleridir. rnein turnusoln mavi rengi asitle
krmzya dnr. rnek olarak hidroklorik asidi (HCl) verebiliriz.
HCl (suda) H+ (suda)

Cl- (suda)

Bazlar yapsnda hidroksil bulunan ve sudaki zeltisine hidroksil iyonu (OH) veren
maddelerdir. Elde kayganlk hissi uyandran ve yine asit-baz indikatrlerinin rengini
deitiren maddelerdir. rnein turnusoln krmz rengi, bazlarla maviye dnr.
rnek olarak, sodyum hidroksit (NaOH) verilebilir.
NaOH (k) Na+ (suda) +

OH- (suda)

38

Asit ve bazlar birleerek birbirlerini ntralletirip su verir.

HCl + NaOH NaCl + H2O
H+ (suda) + OH-(suda) H2O (s)
Dier bir tanma gre asitler proton veren, bazlar ise proton alan maddelerdir.
HCl + H2O H3O+(suda) + Cl-(suda)
Yukardaki tepkimede HCl, proton verdiine gre asit, H2O ise proton aldna gre
bazdr. HCl ve H2O arasndaki tepkime sonucunda konjge asit ve bazlar oluur. Ancak H+
iyonunun suda serbest hlde bulunmas mmkn deildir. Su moleklleriyle sarlmas
beklenir. Yaklak 9 su moleklyle sarlan H+ iyonu, bunlardan birisi ile de skca balanr.
Dolaysyla suda, H+ yerine daima H3O+ iyonundan sz etmek gerekir ve bu iyona
hidronyum iyonu denir. Arrhenius'a gre baz olmas beklenmeyen amonyak zeltisi bu
tanma gre bazdr, bu da aadaki tepkime ile verilebilir:
NH3 +
H2O
konjge konjge
baz(1)
asit(2)

NH4+ + OHkonjge konjge

asit(1)
baz(2)

Yukardaki tepkimeye bakacak olursak NH3 proton ald iin baz, H2O ise proton
verdii iin asittir. Ayn zamanda NH4+, NH3 n konjge asidi, OH- ise H2O nun konjge
bazdr.
HCl ve NH3 rnekleriyle reaksiyona giren su molekl, HClye kar baz olarak
(proton alan), NH3e kar ise su asit olarak (proton veren) davranmaktadr. Buda su
moleklnn reaksiyona girdii maddeye gre asit veya baz olarak davrandn gsterir. Bu
tr maddelere amfoter maddeler denir.
Amfoter maddelere rnek olarak H2O, ROH, HCO3-, H2PO4-, HPO42- verilebilir.
Lewise gre ise asit, elektron ifti alan; baz ise elektron ifti verebilen maddedir. Baz
grubuna genellikle elektron verebilen oksijen veya azot ieren maddeler girer. Dier taraftan
hidrojen iermeyen maddeler asit olabilir. rnein, bor triflorr (BF 3) bir asittir, nk
elektron eksiklii vardr ve bunu tamamlamak ister. te yandan NH3 veya dier azotlu
maddelerde ortaklanmam elektron iftleri bulunur, dolaysyla bazdr.

2.1. Sodyum Hidroksit Miktarnn Tayini

Tayini yaplacak baz zeltisi 250 mlik bir erlene alnr ve seyreltilir. ine
fenolftalein indikatrnden 2 damla eklenir. Bir bretteki ayarl asit zeltisi ile indikatr,

39

krmzdan renksize dnnceye kadar titre edilir. Harcanan asit miktar bretten okunur. Baz
miktar hesaplanr.
NaOH (g) = NHCl x VHCl x 10-3 x 40,00
Eer kat rnekteki NaOH yzdesi bilinmek isteniyorsa,

% NaOH

N HCl xVHCl x103 x 40,00

x100
Alnan rnek ( g )

Genel olarak herhangi bir bazn miktar bilinmek isteniyorsa,

Baz (g) = NHCl x VHCl x 10-3 x (bazn e deer arl)
Baka bazlarn tayini de ayn ekilde yaplabilir. Ancak bu durumda kullanlacak
indikatr iyi semek gerekir. rnein, amonyak tayininde metil krmzs, kalsiyum
hidroksit tayininde ise fenolftalein uygun indikatrlerdir.

2.3.Amonyak Miktar Tayini

zelti iindeki amonyak miktarnn dorudan analizi ise ayarl kuvvetli baz zeltisi
ile titre edilerek bulunabilir.Bunun iin iinde amonyak bulunan zeltiden duyarl olarak 20
ml alnr ve bir erlene aktarlr.Damtk su ile hacim 50 mlye seyreltilir.zeltiye birka
damla bromkresol mavisi indikatr eklenir ve 0.1 M deriimdeki ayarl NaOH zeltisiyle
titre edilir.Renk deiiminde baz eklenmesi durdurulur ve eklenen baz hacmi V NaOH
okunur.Amonyak deriimi aadaki forml ile hesaplanr.

40

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Ayarl asit zeltisiyle baz miktar tayini yapnz.
Kullanlan ara ve gereler; Sodyum hidroksit, hidroklorik asit, bret, fenolftalein,
erlen, saf su, sodyum karbonat, spatl
lem Basamaklar

neriler

Sodyum hidroksit miktarnn tayini

Tayini yaplacak NaOH zeltisinden 10- 20 ml
arasnda 250 mllik erlene alnz.

Laboratuvar nlnz
giyiniz.
alma ortamnz
hazrlaynz.
Laboratuvar gvenlik
kurallarna uygun alnz.
alma srasnda
kullanacanz
kimyasallar, retmeninizi
bilgilendirerek temin
ediniz.
Hesaplamay mutlaka
retmeninize onaylatmay
unutmaynz.

Yaklak 100 mlye seyreltiniz.

zerine 2 3 damla bromtimol mavisi indikatr
damlatnz.

41

ndikatrden fazla
damlatmaynz.

 Breti ayarl HCl zeltisi ile doldurunuz.

zeltinizi dikkatli alnz.

Bretteki ayarl hidroklorik asit zeltisi ile

zeltinin rengi maviden sarya dnnceye kadar titre
ediniz.

Ayarl asit zeltisini bret

musluundan damla damla
aktarak titrasyonu yapnz.
Her damlada erlenmayeri
alkalamay unutmaynz.
Baz ekleme ilemine renk
deiimini gzleyinceye
kadar devam ediniz.
Renk deiimi olunca
titrasyonu bitiriniz.

Harcanan asit miktarn bretten okuyun.

Sarfiyat dikkatli okuyunuz.

42

 Hesaplama yapnz.

Kimyasal olayn
denklemini yaznz.
Hesaplamalarnz yaparak
raporunuzu yaznz.

Amonyak miktar tayini

Tayini yaplacak NH3 zeltisinden 10- 20 ml
arasnda 250mllik erlene alnz.

zeltinin fazlasndan
kannz.

Yaklak 100 mlye seyreltiniz.

zerine 2 3 damla fenolftalein indikatr
damlatnz.

Homojen karm
olduundan emin olunuz.
ndikatrden fazla
damlatmaynz.

Breti ayarl HCl zeltisi ile doldurunuz.

zeltinizi dikkatli alnz.

43

 Bretteki ayarl hidroklorik asit zeltisi ile

zeltinin rengi pembeden renksize dnnceye kadar
hzl bir ekilde titre ediniz.

Bretten erlene yava yava

ve dikkatli bir ekilde baz
ekleyiniz.
Her damlada erlenmayeri
alkalamay unutmaynz.
Baz ekleme ilemine renk
deiimini gzleyinceye
kadar devam ediniz.
Renk deiimi olunca
titrasyonu bitiriniz.

Harcanan asit miktarn bretten okuyunuz.

Bret okumasn analizin

hemen bitiminde yapnz.
Analiz sonunda son
damlay brette
brakmaynz.
Kimyasal olayn
denklemini yaznz.
Hesaplamalarnz yaparak
raporunuzu hazrlaynz.

Hesaplama yapnz.

44

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri Evet,
kazanamadklarnz Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak kontrol ediniz.
Deerlendirme ltleri
1. Laboratuvar nlnz giyip alma masanz
dzenlediniz mi?
Sodyum hidroksit miktarnn tayini
2. Tayini yaplacak NaOH zeltisinden 10- 20 ml arasnda
250 mllik erlene alnz.
3. Yaklak 100 mlye seyreltiniz.
4. zerine 2 3 damla bromtimol mavisi indikatr
damlatnz.
5. Breti ayarl HCl zeltisi ile doldurunuz.
6. Bretteki ayarl hidroklorik asit zeltisi ile zeltinin
rengi maviden sarya dnnceye kadar titre ediniz.
7. Harcanan asit miktarn bretten okuyunuz.
8. Hesaplama yapnz.

Evet

Hayr

Amonyak miktar tayini

9. Tayini yaplacak NH3 zeltisinden 10- 20 ml arasnda
250mllik erlene alnz
10. Yaklak 100 mlye seyreltiniz.
11. zerine 2 3 damla fenolftalein indikatr damlatnz.
12. Breti ayarl HCl zeltisi ile doldurunuz.
13. Bretteki ayarl hidroklorik asit zeltisi ile zeltinin
rengi pembeden renksize dnnceye kadar hzl bir ekilde
titre ediniz.
14. Harcanan asit miktarn bretten okuyunuz.
15. Hesaplama yapnz.
DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet
ise
lme
ve
Deerlendirme
ye
geiniz

45

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.
1.

zelti deriiminin tam olarak hesaplanmas iin yaplan ileme ne denir?

A) Ayarlama
B) Ayarl zelti
C) Titrasyon
D) Birincil standart

2.

Volmetrik analiz yaplrken aadakilerden hangisine dikkat etmemize gerek

yoktur?
A) Kullanlan kaplarn temizlii
B) ndikatr seimi
C) Erlenin bykl
D) Scaklk

3.

3. 0,001 M HCl zeltisinin pH nedir?

A) 3
B) 11
C) 1
D) 14

4.

0,2 Mlk zeltisinde pH 6 olan 1 deerli asidin iyonlama sabiti (Ka) katr?
A) 5.10-11
B) 5.10-12
C) 5.10-13
D) 5.10-10

5.

0,1 M KOH zeltisinin pH nedir?

A) 2
B) 1
C) 13
D) 12

6.

Aadaki hangi pH aralnda fenolftalein renk deitirir?

A) 5-6
B) 8 9
C) 7-8
D) 9-10

7.

50 m 0,2 M Ba(OH)2 zeltisini ntrletirmek iin pH 2 olan HCl zeltisinden ka

kullanlmaldr?
A) 2
B) 0,2
C) 20

46

D) 0,02
8.

0,0001 M HNO3 zeltisinde [ OH - ] deriimi ka molardr?

A) 10-7
B) 10-8
C) 10-10
D) 10-4

9.

0,01 M HCN zeltisindeki H + deriimi nedir? (Ka = 1.10-6 )

A) 2.10-6
B) B) 1.10-6
C) C) 2.10-4
D) D) 1.10-4

10.

C6H5NH2 + H2O C6H5NH3 + (z) + OH (z)

Yukardaki tepkimede baz zellii gsteren ift aadakilerden hangisidir?
A) C6H5NH3 + - OHB) C6H5NH3 + - H2O
C) H2O - OHD) C6H5NH2 - OH

11.

pH= 5 olan HCl zeltisindeki OH deriimi nedir?

A) 10-5
B) 10-10
C) 10-9
D) 10-6
Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz.

12.

Ayarl Na2CO3 zeltisini hazrlamak iin saf Na2CO3 bir miktar nem ihtiva ettiinden
.de 110Cde kurutularak sabit tartma getirilir.

13.

Titrasyonda e deerlik noktasnn bulunmasnda kullanlan ve bu noktada (veya buna

en yakn noktada ) zeltinin grnmn deitiren maddeye
denir.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru Modl Deerlendirmeye geiniz.

47

MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.
1.

0,001 M KOH zeltisinde [ H+ ]

A) 10-3
B) 10-11
C) 10-7
D) 10-10

2.

2 g NaOH kullanlarak 500 m zelti hazrlandnda zeltinin pH ka olur?

( NaOH : 40 g/mol )
A) 12
B) 2
C) 13
D) 1

3.

[OH - ] < 1.10-7 M olan sulu zelti ;

I. Baziktir
II. pH < 7dir.
III. pH + pOH = 14tr.

nedir?

Yukardaki ifadelerden hangisi ya da hangileri dorudur?

A) Yalnz II
B) I ve III
C) II ve III
D) I, II ve III
4.

0,001 M KOH zeltisinin pH katr?

A) 3
B) 10
C) 4
D) 11

5.

ki deerli olduu bilinen H2A asidinin 0,31 gramn tam olarak ntrletirmek iin
0,02 Mlk KOH zeltisinden 500 m kullanlyor. Buna gre H2A asidinin mol
ktlesini bulunuz.
A) 62
B) 31
C) 65
D) 33

48

6.

0,1 M HCI zeltisi iin aadaki ifadelerden hangisi dorudur?

A) pH = 2dir.
B) pOH = 13tr.
C) [ OH - ] > 10 -3
D) [ H + ] = 10 -7

7.

0,000005 M H2SO4 zeltisinin pOH nedir?

A) 9
B) 7
C) 5
D) 6

8.

0,1 M HCN zeltisindeki H + deriimi nedir? (Ka= 1.10-5 )

A) 1.10-6
B) 1.10-9
C) 1.10-3
D) 1.10-4

9.

C6H5NH2 + H2O C6H5NH3 + (z) + OH (z)

Yukardaki tepkimede asit zellii gsteren ift aadakilerden hangisidir?
A) C6H5NH3 + - OH
B) C6H5NH3 + - H2O
C) H2O - OH
D) C6H5NH2 - OH

10.

pH= 13 olan 200 m zelti hazrlamak iin ka gram NaOH gerekir?

(H: 1 , O :16, Na: 23)
A) 0,2
B) 0,6
C) 0,4
D) 0,8

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

49

CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

C
B
C
D
D
C
HCl veya
H2SO4
Kromik asit
Nitrik asit
ndikatr

RENME FAALYET-2 NN CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13

A
C
A
B
C
C
B
C
D
D
D
Etvde
ndikatr

50

MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

B
C
B
D
A
B
A
C

B
D

51

KAYNAKA
KAYNAKA

DEMR Mustafa, Analitik Kimya Lab. MEB, stanbul, 1981.

DEMR Mustafa, Tarkan YALIN, Analitik Kimya (Nicel blm), MEB,

stanbul, 1981.

GNDZ Turgut, Kalitatif Analiz Ders Kitab, Gazi Kitabevi, Ankara, 1999

GNDZ Turgut, Kantitatif Analiz Ders Kitab, Gazi Kitabevi, Ankara,

1999.

KARACA Faruk, Lise Kimya 2, Paa Yaynclk, Ankara, 2000.

YILMAZ Fahrettin, Lise 2 Kimya, Serhat Yaynlar, stanbul, 2000.

52