LUKCS

Fritz J. Raddatz

alan yaynclk

Alan
Yaam ncelemeleri
Dizisi 3

Georg Lukcs
Fritz J. Raddatz
Trkgesi:
Ender Ateman

alan yayincik

ALAN YAYINCILIK : 25
Yaam ncelemeleri D iz isi: 3
(C) Rowohlt Taschenbuch Verlas
Bu evirinin tm yayn hadan
Alan Yaynclk Tic. Ltd. rk.ne aittir.
Almancadan eviren
Ender Ateman
Birinci Bask

Haziran 1984

D iz g i: Can Matbaa
Bask
Er-Tu Matbaas
Kapak Hazrlama : Aslan Kahraman
Kapak Filmleri : Pano Grafik
Kapak B a sk : Orhan Ofset

alan yaynclk
ticaret llmlted irketi
Bajm uhaalp 5k. T ala Han
No. 3 02 C datolu/ST A N BU L

LUKACSA NYARGISIZ YAKLAMAK

Ahmet CEMAL
Trkiye'de nl Macar dnr Georg Lukcsm yaa
mn konu alan bu kitabn yaymlanmas, zel bir nem ta
yor. nk lkemizin son on yllk dnce yaamnda, kiilii
ve grleri Lukcs kadar arptlm, bilinli olarak yanl ta
ntlm aya allm, ktye kullanlm bir yabanc dnce
a d amna, daha rastlayabilmek, hem en hem en olanaksz. Bu du
rumun nedenleri ise baka ok sayda alan ve konu asn
dan da geerli olduu zere tyler rpertici bir bilgisizlik,
bu bilgisizlii srdrme istenci ve politik bilinsizlikten kay
naklanmtr, kaynaklanmaktadr.
lkemizde szn ettiimiz bilinli yanl tantm a iin e
itli yollara bavurulmutur. Lukcsm politik yaamnn iin
den belli paralarn balamdan koparlmas, bylece btn
gz nnde tutmadan dil bilmeyen Trk okuruna da bu
balam tanma olanam vermeden trl sulamalara gi
dilmesi, yazn toplumbilimi ve estetik alanlarndaki yarats
iersinden yine ie gelen blmlerin alnmas, Lukcsm son
radan deitirdii kimi grlerinin, sanki yaam nn sonuna
dein o grte kalm gibi sunulmas, bu yollarn yalnzca bir
kadr. Bu arada yine lkemizde, Lukcs yerin dibine batra
bilmek iin bir baka byn, ok byk bir sanat ve dn
ce adamnn, Bertolt Brechtin de ktye kullanldna ne ya
zk ki ok rastladk ve rastlamaktayz. Bu yaplrken, genel
likle Brecht ve Lukcs arasnda gem i olan gerekilik tart
malarndan yararlanld am a ne yazktr ki Batda Marksist
dnceye yeni boyutlar kazandracak bir dzeyde ele aln
m, deerlendirilmi olan bu tartmalar, bize neredeyse bir
sokak kavgas dzeyinde getirildi; bu yaplrken, rnein Al
man Demokratik Cumhuriyetinin en ileri gelen bilim adamla
rndan Werner Mittenzwei gibi, gerek Brecht, gerekse Lukcs
zerine yetkin almalaryla tannan bir dnrn Lukcsa

ilikin grleri bile balamndan koparlarak, eksik evrildi

ve iletildi.
Btn bu giriimler hi kukusuz, Lukcsa deil, ama
lkemizin dnce ve sanat yaam nda Marksist yaznbilimin
ve estetiin balanglarna hi kukusuz byk zararlar verdi.
Tannm Alman aratrmac Hans-Jrgen Schmitt, Lukcs
tartmalarn konu alan kitabnn nszne u tmceyle ba
lar: Lukcs ile hesaplam a bahanesiyle kendilerini temize
karma abasnda olanlar, baarya ulaamazlar. Biraz yukarda
adn andmz Werner Mittenzwei ise, Lukcsa ilikin ve ba
langta epey sert olan grlerini deitirirken bunu ya
parken de, balangta baz yanlglara dtn kendisi sy
ler iken! yle demektedir: Lukcs incelerken polemikten
uzaklamak, onu tarihsel adan daha iyi anlamak demektir.
Bu aklamalardan anlalaca zere Lukcs, Batda da ge
rek sosyalist lkelerde, gerekse teki lkelerde farkl deerlen
dirmelere hedef olmutur. Bunun balca nedeni, Lukcsn bir
dnr, sanat kuramcs, politikac ve yaznbilimci olarak okynl bir kiiliin taycs olmasdr. Bu kiiliinin etkisiyle,
yaamnn uzun bir blmnde dogmatizmden, banazlktan
uzak kalm oluu Lukcsn dman toplamasna yetmitir.
Lukcs evresinde kmelenen gerekilik tartmalar, 1930
larda gerek yazn politikasyla ilgili, gerekse felsefe ve este
tik dzeyindeki tm tartm alarn odak noktasn oluturur.
O yllarda Em st Bloch, Bertolt Brecht, Hanns Eisler, Walter
Benjamin ve Anna Seghers gibi ok nemli sanat ve d
nrler, faizm e kar kma bakm ndan Lukcsla ayn safta
olmalarna karn, Lukcsn modeline karlk kendi yazn ve
sanat anlaylarm kimi zaman olduka iddetli biimde
savunmak gereini duymulardr. zellikle Lukcsn klasik
mirasa sahip k ve genelde kktenci tutumlar yadsmas,
bu tartmalar daha da alevlendirmitir.
Bugn bizim iin nem tayan nokta, bu tartmalarn
ierii kadar dzeyidir; ilgili kaynaklardan kolayca saptanabecei zere i 1), adlarn saydm z kartlarnn hibiri, ara
larndaki derin gr ayrlklarna karn, bir dnr olarak
Lukcsn nemini yadsmadklar gibi, yine bu kartlarn pek
ou sonra sonra tartmalar srasnda kendilerinin banaz
la dtklerini belirtmekten ekinmemilerdir.
Lukcsm gerek politikac gerekse sanat kuramcs kii
liine ilikin olarak bu kitapta yeterince bilgi var. Bu bakm
dan ben gelecekteki deerlendirmelere yararl olabilir umu

duyla biraz olsun Lukcs'm lkemizde neden yanl deer

lendirildii zerinde durmak istiyorum.
Kanmca bu nedenler, yle sralanabilir:
1
Diyalektik materyalizmin ele alnnda kaynak eksik
likleri: Gerek diyalektik yntemin, gerekse diyalektik maddeci
felsefenin zerinde duruluu, lkemizde, grnte ksa sayl
mayacak bir gemie dayanmaktadr. Bunun gibi yine grn
te, evrilmi olan yaptlarn says d a hayli kabarktr. Ger
ekte ise bu konuda tem el diye nitelendirilebilecek yaptlarn
pek ou henz dilimizde bulunmad gibi, bulunanlar da o
u kez parapara, balanmdan koparlarak alnm malzeme
den olumaktadr. zellikle Hegelle balayan gelime gerein
ce anlalam ad zam an da, Marksist dncenin en byk
temsilcilerinden biri saylan Lukcsn gereince deerlendirllemeyecei ortadadr.
2 Lukcsm kendisinin yeterince deerlendirilebilmesi
iin ok derinlere uzanan bir bilgi birikiminin varln gerek
tirmesi: Batda bu dnrn baz yanlarnn ge anlalabil
mesi, alt her alandaki gelim e evrelerinin tmnn bir
arada deerlendirilmesi gereinden domutur. zellikle fel
sefe ve estetik alanlarnda, ele ald her konunun stne ger
ekten artc zenginlikte bir bilgi donanmyla giden Lukcs,
bu nedenlerden tr okurlarndan d a ok aba istemektedir.
Hi kukusuz Lukcs da hi yanlmam, hibir yanl yap
mam bir dnce adam deil; ama bizim iin nemli olan,
onu nyargsz ve yeterince anlamak. Bunu yapabildiimiz gn,
bugn Batda olduu gibi, bizde de gerekilie ilikin trl
tartmalar ok daha baka boyutlar iersinde deerlendirile
bilecektir (-).

(') Bu tartmalar iin temel kaynaklar olarak bak.: Hans-Jrgen Schmitt: Der Streit m it Georg Lukcs, Suhrkamp,
Frankfurt 1978; Werner Mittenzwei: Dialog und Kontro
verse mit Georg Lukcs, Leipzig 1975; Jutta Matzner:
Lehrstck Lukcs, Suhrkamp, Frankfurt 1974.
V2) Lukcs iin ayrca bak: George Lichtheim; Georg Lu
kcs, dtv, Mnih 1971; Lucien Goldmann: Lukcs und Hei
degger, Luchterhand, 1975.

TNSEL YAAM BM
OLARAK BUDAPETE

Pravda 4. sayfaya be satrlk bir not dt. Neues

Deutschland (*) haberi onbir ksa satra gizledi. Buna kar
n, Le Monde tam sayfa bask yapt. LHumanit ba
sayfasnda Fransz yazar Andr W urm serin vglerini ya
ynlad. Almanca yaynlanan btn Bat gazeteleri olaya tam
sayfa ayrd. Hem dostu hem de dm an olan E rnst Bloch,
yz yllk yaratm gcnn b ir tansn (Tizianda olduu
gibi) b ir kez daha yaayam am ann zntsn dile getirdi:
Seksenalt yandaki Georg Lukacs'm 4 Haziran 1971 gn
lm, yalnzca bir (kuramsal) san at dnem inin sonu de
il, ayn zamanda b ir yaamn ters biimde toplamyd.
nk b u toplam, sonunun getirilmesine katkda bulun
m ak istedii, eski dnyada kazand alk ve vgyd. Za
m ana kar b ir yaam d bu.
Georg Lukacs'm Budapetede dnyaya geldii 1885 y
lnda Goethenin torunu W alther lm ve varln Weim a ra balamt. Babasnn ad henz Josef Lwinger idi.
Szegedli kk esnaf olan babas 1890 ylnda ileri Ba
kannn bir kararyla Lukacs soyadm ald. Aileye daha
sonra (1901) H absburglar soyluluk san verdi. Bu arada ba
bas M acaristan'n en byk bankas Budapester Kredi(*)

Sosyalist Birlik Partisi yayn organ en byk Demokratik

Alman gazetesi, (ev.)

tanstalU n m drlne ykselmiti. Bu yahudi-tccar evi

ni, doutan W ertheim er soylusu olan annesi ynetiyordu.
Lukcs, bu yaantnn Budapetede yaltlm olarak ya
ayan ve Almanca konuan byk burjuva yaants oldu
u savma yeri geldike kar kacakt.
Ayrca belirtilmelidir ki, bu tanm 1870lerin Budape
te gereine uygun olsa da, benim genlik dnem im de nem
li lde almt. Olsa olsa iki dili de konuan aileler var
d. Annem doutan Viyana'l olduu iin ailem de bunlar
dan biriydi. Bu nedenle yaltlm deildik. Genliimin
en tatsz anlar arasnda, Macarlar da dahil olmak zere
ok deiik toplum katmanlarndan gereksinim lerim i aan
aile ilikilerine girm ek zorunda kalm am da yer alr ki, yaltmadan kesinlikle sz edilemez (*).
Baz aratrm aclar LukacsIarm evindeki bu dostluk
ilikilerine 1913-1922 yllar arasnda Thomas M ann'm da
katldn, ancak daha sonra kendisinin yorum cusu olacak
evin oluyla tanmadn yazarlar (2). Lukcs, kendisi gibi
bankac olm asn isteyen babasna kesinlikle kar kar.
M asasnn zerine, gnlk yaam abasndan elini ayam e
kerek i dnyasna dalm ve kendisini yahudi retisinin
yorum una adam amcasnn resm ini koyarak babasnn is
teini knar.
Georg von Lukcs, onyedi yanda yazd gazete ya
zlarnda edebiyat ile ilgili konular iledi. Berlindeki Freie
Bhneyi rnek alarak, Sandor Hevesi ve Laszlo Banoczy
ile birlikte, Henrik Ibsen gibi sda yazarlar yeni izleyici
topluluuna tantm ak amacyla (1904 jilnda) Budapete
Thalia Tiyatrosunu kurdu. Ayn yl, kktenci burjuva aydn
lar dergisi olan Yirminci Yzybun (Huszadik Szazed) ya
yncs, hukuku ve toplumbilimci Gyula Piklerin 1901 y
lnda kurduu Toplumbilim Derneine ye oldu. 1906 y
lndan balayarak Yirminci Yzyl da ve M acar edebiya
tnn yenilenmesine nemli katklar olan Nyugatda (Bat)
alt. zellikle ada tiyatro zerine yazlar yazd. Buda
pete niversitesindeki doktora alm alarna (1909 ylnda

felsefe doktoru oldu) kout olarak srdrd kapsaml

aratrm alarn ada Tiyatronun Tarihsel Geliimi ad al
tnda bir yaptta toplad. Dergilerde yer alan yazlar bu ya
ptn n almalaryd. Novalis, Stefan George, Richard
Beer-Hofmann ve Sren Kierkegaard zerine yazd dene
m elerini ilerde ayr b ir kitapta toplayacakt. ada tiyat
ro zerine yapt aratrm alar, kitabn yaynlanmasndan
yl nce 1908 ylnda Kisfaludy Derneinin Krisztina
dln ald. {Bu yapt, Lukacs'm bugne dek Almancada
yaynlanmam tek yaptdr.) 1909/10 Gz Dneminde Ber
linde renime balad. Yaptlarm bu tarihten sonra ge
nellikle Almanca yazd ve adm n Almanca yazl biimini
kulland. Egon Fleischel yaynlar arasnda 1911 ylnda Ruh
ve Biim ler adyla kan kitabnda Georg von Lukacs ad
yer alyordu. Bu yapt, Macarca yaynlamay dnd bir
kitap iin 1910 ylnda derledii yazlarnn Almanca evi
rilerinden olum utu. 1911 tarihi iki adan nemlidir. Ki
tabn yaynlanmas Lukacs'n bir dnemini kaparken, Ber
linde zel rencisi olduu Georg Simm elin derslerini
izlemeye balam as ona yeni b ir dnem in kaplarn aar.
Leo Popper'e yazd ve kitaba giri olarak alnan Flo
ransa, Ekim 1910 tarihli m ektupta szn ettii zgn bi
imsel zmlemesi Denemenin z ve Biim inde eletirel
konum unu yle aklar: stn ve gerek gereklik, ruh \'e
biimlerin gerekliidir. Grg kargaadr, ilenmemi m ad
dedir. Kt gereklie yaklam a olana, hele onun bilinebilirlii -bir paradoks olarak- srt eviritir. nk, yaa
m yaam yapan yazarda bilince ular. Gerek yazar yaam
karsnda hibir snr tanmaz. Kendi yaamyla ilgili olarak
asla hayale kaplmaz. te bu nedenle yaam, yazar iin yal
nzca bir hammaddedir. Karmaadan netlii, maddi olmayan
grnglerden simgeleri ekip karabilecek, binlerce dallan
m ve ergimie biim snr ve anlam kazandrabilecek
olan yalnz ve yalnzca onun kendiliinden ileyen gl el
leridir (3).
Bu dnceye gre yazar, dnyada ac eken, onu an
cak biimlendirebilen, yani estetize eden sorunlu bir

insandr. Lukacsn denemelerinin kiileri Kassner, Kier

kegaard, Novalis, George, Philippe ve Beer-Hofmann hep
ac eken kiilerdir. Karlarnda karm aa, antiruh, dzen
sizlik; yani dnya vardr. Yaamlar lme yneliktir. No
valis hakknda yle denir: R om antizm in trajedisi yalnzca
Novalis'in yaamnn edebiyat yapt olabilmesidir. Onun ba
ars btn ekole verilen lm cezasdr. nk, roman
tiklerin yaam ele geirmek iin yararlandklar eylerin t
m, ancak gzel bir lm iin yeterli olabilirdi. Onlarn ya
am felsefesi, yalnzca lm felsefesi, yaama sanatlar ise
lmenin sanatyd (*).
Kierkegaard'n gen Lukcs zerindeki etkisi byktr.
Lukcs, Heidelberg'de bulunduu yllarda, Kierkegaardn He
gel eletirisini konu alan zel b ir m onografi yazmay bile d
nm tr. Geri Lukcs, henz lise rencisiyken M arks
okumu, 1908 ylnda K apitali incelem iti ama 1967 y
lnda kendisinin de yazd gibi daha ok Simmel ve Max
W eberin yntem bilim sel gzl (r>) ile grd toplumbi
limci M arksla ilgileniyordu. Schopenhauer, Nietzsche ve
K ierkegaarda yaknd. Lukacsa gre adaln belirtisi,
M arksn da (6) szn ettii ve en gzel ekilde gelimi,
...sonsuz drtnn b ir daha asla geri gelmeyecek olan aa
mas olarak tanmlad, insanln tarihsel ocukluunun;
yani antik ada ve hatta hristiyan ortaada grlen uyu
m un sona ermesiydi. Lukcs yaam boyunca M arksn u
sorunu ile urat: ...glk, Yunan sanat ile destannn
belirli toplumsal geliim biimlerine ballm kavram akta
deildir. Asl glk, bunlarn bize hl sanat zevki verme
sinde ve baz bakm lardan norm ve eriilmez rnekler ola
rak deerlerini korum alarndadr (7).
imdi durum akla kavum utur: Lukacsn dnyay
dm an evre olarak alglay, sanaty sorunlu birey ola
rak gr ve sanat yaamn dzen ilkesi olarak ele al
bu soruyu yantlam a abalarnn ilkidir. topya ve toplum
sal uyum suzluklarn zm olarak biim konusunda y-

le der: Yaam hibir eydir, yapt hereydir; yaam rastlan

tlar yndr, yapt ise zorunluluun ta kendisidir (*) tal
yan edebiyat bilimci Alberto Asor Rosa gen Lukacsn bu
anlayn yle zmler: Lukacsn anlayna gre bir
ikili hareket vardr. Yaamdan sanata ve sanattan yaama
ynelik bu ikili hareket, ne diyalektik olarak b ir bireim de
ifadesini b u lur ne de birbirini izleyen evrimsel evreler bi
iminde geliir. Bunlar, srekli birbirine kout olarak, yani
ayn anda iki yne doru ilerler. Bir yanda, gnlk karm a
adan biim lerin tansna, dzensizlikten dzene, grgl
varlktan ze doru bir ykseli hareketi; te yanda biim
lerin karmaay, dzenin dzensizlii, zn varl iyeliine
al hareketi gerekleir. Geilerin ve gelimelerin dzenli
izgesi bu modele uymaz. nk, her trl gei ruhun ya
ayan glkleriyle karlar (9).

SANAT VE YAAM
HEIDELBERG YILLARI

Varln yapsndaki b u ikiye blnmlk, (sonralar da

ha derinlemesine incelenecek ve iselletiriimeyip, adn ken
disinin verdii eyletirme kavram altnda m ateryaliste
kavranacaktr) hemen b ir yazarn ilgisini eker. Bu yazar
Thomas M anndr. Lukacsn, adalk sorununun nedeni
olarak tinlerin retkenliini ileri sr; kan, yani idi
lin, yalnzca trajedinin (yani zlemeyenin) baka bir bi
imi olduuna ilikin (Storm denemesinde) kantlar getirii...
Tm bunlar Venedik'te lm yazarm 1911 ylnda
o k a d a r ilgilendirdi ki, Mann novelini yazarken Lukacs'n
Philippe denem esinden btn blm ler halinde alntlar
yapt O0). Zrich Thomas Mann arivinde bu novele ilikin
belgeler arasnda bulunan, II. Blmn V. Blmle likisi
balkl yazda unlar yer alr:
Sokrat kendi zlemine felsefe biimi vermiti. Bu fel
sefenin doruk noktas, btn insan zlemlerinin en yce ere
i ve sonsuza dein eriilmez olandr; yani anlksal gr
dr. Onun zlemi, zlemeyen son elikiye eritiinde,
yaam iin elikisiz hale gelir, zlem in tipik bir grn
biimi olan sevgi, bu sistem in bir paras, dnyay akla
mann bir arac ve dnyasal ilikilerin bir simgesi olm u
tur. Eros, ak tanrs olm aktan km , evrensel bir ilkeye
dnmtr. Sokrat, bir insan olarak, felsefesinin ardm-

la kaybolmutur. Ama bylesi bir ykseli, insanlara ve ya

zarlara bir kez daha nasip olmayacaktr... Onlarn ykse
lileri her zaman trajiktir... Yaamda zlem sevgi olarak
kalmaldr. Bu, onlarn m utluluu ve trajedisidir O1).
Bu m etin, 1911 yl ubat aynda Neue Rundschau
dergisinde ksaltlm olarak yaynlanan zlem ve Biim
zerine adl denemeden alnm bir Lukacs m etnidir. Thom as Mann, S. Fscher yaynlar arasndaki bu derginin s
rekli izleyicisidir. Alntdan sonra kendi dncelerine yer
verir. Ama, bunlar da alntyla ok yakndan ilgilidir. Bu
iliki, sanat ve yaam karsndaki szkonusu tavrn novcle yansmas kadar aktr.
Thomas M annn noveline ald Lukacs szckleri bun
lardr. Ama Thomas Mann bu szcklerin tad dn
ceyi biraz deitirmi, gelitirm itir. Eros, sanaty aydn
tavra ve tinsel gzellie gtren yolu gsterir. Sanatda
en yceye giden yol duygudan geer. Baka bir yol olmad
gibi, bu yol ekici ve tehlikeli b ir yoldur; yanlg ve gnah
yoludur. Onurun biricik kurtarcs lm dr. (Trajedi,
Deniz) O, tm yce sevgilerin zm, kurtulu ve k
yoludur O2)Bu sorun, Thomas M ann'm tm yaptlarnn temel e
si olm akla kalmayacak, Lukacs'n estetik konusundaki tm
oylumlu yaptlarna da yansyacaktr. Lukacsn, Thomas
M annm dzyaz yaptlarn srekli izleyiinin ve yorumlaynn nedeni budur. Ayn tavr Kierkegaard denemesine de
yansr. Bu deneme, yorum araclyla, feragat etm enin, vaz
gemenin, kararlln ve onurluluun rnek davran bii
mini sergiler. Kierkegaardn ok sevdii Regine Olsenden
ayrl, m utlaa ait ltleri yaama zorla kabul ettirm e
denemesidir. Mutla aray burada da (Novalisde olduu
gibi) kiiyi yaam dan uzaklatrr. Gerek m utlak lmdr.
Kierkegaard'm olaanst yorucu abas, yaanmayan ya
amda, yllarca sren lm halinde son bulur, lm n kut
sanmas ve tanrsallatnlm as bu t r yaamn yalnzca bir

sonucu deil, onun uzants ve b ir st biimidir; gerekle

menin tek yoludur. Yksek burjuva sanat toplum sal eylem
ooluuna ok ey borludur. Bu sanat, Ademin ilk gnah
gibi bir ilev grr.
Georg Simm el'in Lukcs zerindeki etkisi artk iyice be
lirginlem itir. Lukcs, M arks'a Yolum adl zyaam yk
snde bu toplum bilim ci ve filozofu nceden tandn ya
zar. Yani, Berlin niversitesinde rencisi olmadan nce
Simmelin yazlarm okum utur.
zel rencisi olduum Sim m elin benim zerim deki et
kisi, M arksn bana o dnemde kazandrdklaryla bir dn
ya gr kurm am salad. Edebiyat Sosyolojisi iin
Sim m elin Parann Felsefesi ve Max W eberin Protestan
lk Yazlarm rnek aldm. Bu anlayta geri baz Marks
unsurlar da bulunuyordu ama iyice trplenmi olduklarn
dan pek gze arpmyorlard. T oplum bilim ini, Sim m el r
neine gre ok soyut olarak ele alnan ekonom ik temelden
olabildiince ayrrken, toplumbilimsel zmlemede, daha
sonra yapacam gerek bilimsel estetik aratrmann yalnz
ca bir n aamasn gryordum. (ada Tiyatronun Ge
liim Tarihi 1909, Edebiyat Tarihinin Y ntem i 1910. k i
si de Macarca.) 1907-1911 yllar arasnda yaynlanm de
nemelerim, bu yntem ile gizemci znelcilik arasnda gidip
gelir C3).
Simm elin yaam kavram, yaam biimleri ile sanat
biimleri arasnda iliki kurm a denemesi ve bu biimleri
bir yanda birbirine bal olarak grrken te yanda birbir
lerinin karsna karm a abas Lukacs'da daha da az di
yalektiktir. Lukcs bu dnemde biimin ncelliini savunur.
Simmel, Rembrand ncelemelerinde karanlk, tzel, s
rekli kendinde varlktan ve onun biim deitirerek s
rekli akndan f14) sz eder. Yaam ve biim; bu m etafi
zik kartlklar tek balarna varolan yapnn zn ara
larnda paylarlarken, b ir araya geldiklerinde varln temel
esiyle, ya da olduka g ifade edilebilen temel kavramy
la elikili grnrler O)-

Peter Ludz bir incelemesinde Simmel ile Lukcs ara

sndaki benzerlik ve ayrlklar gsterm itir, te yanda
Sim m el'de biim, zamandan bamsz', geliimsiz, 'tek
ve son kez oluum geiren grngler dnyas' iinde ak
m akta olan yaam srecinden kesin izgilerle ayrlr. Simmel
iki ayr biim kavram kullanm aktadr. Bunlarn ilkinde,
varln temel tznn biim: dorudan yaam a balanr.
kincisinde biim, kayna je hareket ettiricisi ayn tz
olan yaam dan ayrlr. Lukacsda bu iki biim kavram yer
deitirmitir... Marksizm ncesi dneminde K ant'm etkisin
de kalan Lukcs, Simmelden farkl olarak biime ke
sin ncellik tanr. Yaam, zaten biimlenmi b ir eydir. te
yandan, tarihsel-bireysel olarak biimlendirilm i yaam, (ya
am biimi) Lukacsda da biimin ncelliine ramen ya
am biiminin karsnda yer alacak yap olan (sanat bi
imi) varln irrasyonel olarak akan ilk srecinden (ve sa
n at yapsndan) ayrlr O6).
Lukcs, Simmelin kuram n ileri gtrm tr. Ve bu
nu, Hegel'i inceleyerek yapm tr. Varolan ile olmas gereken
arasndaki kaldra yasas olarak ele alnan, gereklii ama
da gerekli, Simmelin g kategorisi, Lukacsn Gereklik
teki Olanak yaptnda aka Hegelin etkisiyle biimlendirildii, nesnel olanak kavram nda grlr. Bu kavram,
onun yalnzca estetik dncelerinde deil, politik anlay
ve nerilerinde de nemli rol oynayacaktr. Simmelde ku r
tulu anlam na gelen ey, sululuk ve acy am a sreci
Lukacsda zgrlk adn alacaktr. Bu, snf savann bir
sonucu olarak proletaryann zgrldr. Ama, ayn za
m anda tm insanln gerek kur tutu udur; eitim sreci
dir. Lukacsm dncesindeki, ileride inceleyeceimiz de
m okratik devrim ve sekinler modeli, bu dnemde ve bu
rad a olum utur. Ad bile ok ey anlatan T aktik ve E thik
yazsnda ve dier yaptlarnda proletaryann snf sa
vann ama koyma ve gerekletirme olduunu sylerken
ve snf bilincini tanm larken Max W eberin szcklerini
kullanr: snf bilinci, retim srecinin belirli tipik b ir ann.
<da ortaya kan... akla uygun, yerinde tepkidir f17).

Artk Lukacsn youn renme yllan balam tr. Flo

ran sa ve Berlinde uzunca sreler kalm ak kouluyla 1910
ylndan sonra gerekletirdii Almanya, talya ve Fransa
gezileri onun ynlendiricisi olm utur. 1913 ylnda Heidelberge yerleir. Max W eber ile ilikisini gelitirir. Emil
Lask inceler. Heidelberg dnemiyle ilgili elikili anlatm
lar vardr. Baz kaynaklar Lukacsm Georg evresine ka
tldndan, orada Friedrich Gundolf ve E rnst Bloch ile
dostluk kurduundan, Lask ve W eberin derslerini izlediin
den ve Dostoyevski zerine hazrlam ak istedii doentlik
tezinin yarm kaldndan sz eder. Lukcs zerine yazlm
tm yaptlar (kendi yaynevinin en yeni verileri ve kronolo
jilerine dek) bu savlar onaylar. Bu nedenle aada Georg
Lukacs'm kendi kalem inden b ir dzeltme sunuyoruz:
a) Heidebergde renim grmedim. Budapete ve Ber
lin niversitelerinde okudum , 1909 ylnda Budapete'de dok
toram verdim.
b) Bu nedenle, 1912 ylnda Heidelberge geldikten son
ra ne Lask'n ne de W eberin rencisi oldum. Max We
berin rencisi olmam zaten olas deildi, nk W eber her
kesin bildii gibi, Heidelbergdeki retim grevini 1903 y
lnda salk nedeniyle brakmt. retim grevine ok son
ralar ve Heidelbergden baka bir yerde balamtt.
c) Bloch ile orada tanmadm. 1910 yl knda Bu
dapetede tanm tk. Yani, 1912 ylnda Heidelbergde ye
niden bulutuumuzda, dostluk ilikilerimiz zaten kurulu
bulunuyordu.
d) George evresi ile hi ilikim olmad. nbilici Georgeu bilinli olarak kmsediim iin yazm kabaca geri
evrildi. Gundolf ile aramda kibar-souk bir iliki vard. Bu
iliki, ortak dostum uz W eber iftinin karlkl eilimle
rimizi izleyerek, yaptklar istein sonucuydu. Dostoyevski
nin Yaptlarnda E stetik ve Ethik zerinde hazrlamay
plnladm doentlik tezim, Birinci Dnya Sava nede
niyle yarm kald.

Ayrca belirtm eliyim ki, byle bir pln hibir zaman

var olmamtr. Savatan nce kendi Estetiim zerinde a
lyordum. B u almamn yazgsn Estetiin zgn
Yapsnn nsznde anlattm. Savan ilk ylnda Roman
Kuramn yazdm. B unu izleyen almam Dostoyevski'nin
edebi yaptlarnn tarih felsefesi asndan incelenmesine gi
ri olarak dnlm t. 1915 ylnda askere alndm iin
bu almay yarda kesm ek zorunda kaldm. Hibir zaman
yeniden ele alma olana bulamadm (18).
Lukacs szcn tam anlamyla srekli yoldadr. Bir
yanda Simmel ve Dilthey doa bilim lerinin pozitivizmine kar
m cadele eder, tarih iin alrlar. Diltheyin damga
sn tayan ortak duyumsama, yorum, anlam ve niha
yet tinsel bilimler szckleri bu mcadele iinde alm an
tavrlardan dom utur. te yanda Lukacs, -daha sonraki yazlarnda-psikolojizmi reddeder. Wilhelm Dilthey,da Wilhelm
Hindelband, Heinrich Rickert ve Georg Simmel gibi doa
ile kltr 'kesin izgilerle birbirinden ayrr. Bu kiiler zel
likle, doal gelime yasalarnn olanan iddetle yadsr
lar. Emil Laskn bayapt Felsefenin Mant ve Kate
goriler retisi, Yeni Platonculuun m antksal savunma
denemesidir. Laskm deer ile gereklik arasnda kurduu
iliki, Simmelin tarih ethiki ve W eberin toplumbilimsel
yntem i ile girdii ak diyalogda gzlenir. Laskm toplum
sal olaylarn ya da toplum sal sreteki bireyin rol zerine,
yorumu, ayn zamanda bunlarn n alm alarna dayanr.
Lukacsn geliimi biraz da bu ilikinin sonucudur. Hem Simm elin Parann Felsefesinden hem de W eberin Protestan
lk Yazlarndan etkilenm itir. Soyut olsa da ekonomik ta
bana oturtulm u zmleme ile gerek bilimsel estetik ara
trm as arasnda b ir yerdedir. Bu konuda Morris W atnick
unlar syler: Sonraki zeletirisinin znel idealisti olma
dan ok nce, Heidelbergde iken daha ok Emil Laskm yan-grngbilimsel tavrnn etkisi altnda kalmt. Bu etkide
onu Hegelin nesnel idealizmine yneltti C10))
Roman Kuram, bu yllarda1914 yaz aylarnda tasar

lanm ve 1914/15 k aylarnda yazlmtr ortaya kar.

E rn st Bloch'un topyann Ruhu, Oswald Spenglersin
Batnn Bat ve Rosa Luxemburgun Spartakus M ektup
lar da ayn tarihlerde yaynlanr. Roman Kuram, Georg
von Lukcs soylu ad altnda yaynlanm son kitaptr. (lk
kez 1916 ylnda Max Dessoirsn Estetik ve Genel Sanat
Bilimi Dergisinde yaynlanr. Yaptn, Paul Cassirer ya
ynlar arasnda 1920 ylnda Berlin'de kan kitap eklin
deki basm nda, bugn de geerli Georg Lukcs ad ilk kez
kullanlr.) Ayn zamanda bu kitap, Lukacsm m arksist ol
m adan nce yazd son yapttr. Yapt, byk ethik'in bi
imleri konusunda tarih felsefesi denemesidir. Bir geliim
dneminin, en kk kiisel ayrntsna dek sona eriidir.
rnein; yapt, bir sre sonra ayrlaca ilk kars Jeljena
Andrejewna Grabenkoya adanm tr. 1962 ylnda yaplan
yeni bassnn nsznde, kitabn yle deerlendirir:
Yapt, dnyann gidii konusunda srekli varolan ku
kular ortamnda yazld.
O srada, tinsel bilimler yntem i denilen yntem kar
sndaki tavrm hi deitirmeksizin Kant'tan Hegel'e ge
i sreci iinde bulunuyordum. Bu tavrm, Dilthey, Sim
m e l ve Max W eber'in almalarndan edindiim genlik
izlenimlerime dayanyordu.
Roman K uram ite bu nedenle tipik bir tinsel bi
lim rneidir. Onun yntem bilim snrlarn amaz. Buna
ramen, bu yaptn baars. Thomas Mann ve Max W e
ber kitab beenen okurlardandr bsbtn rastlantsal
deildir.
Bildiim kadaryla Roman Kuram, Hegelci felsefe
nin estetik sorunlara som ut olarak uyguland ilk tinsel
bilim yaptdr.
Hegelin... miraslarndan biri de estetik kategorilerin tarihselletirilmesidir. Hegel'in estetik alannda getirdii ye
niliklerin en nemli sonular buradadr.
Roman Kuram vm n yazar... estetik kategorilerin ve
yazn biimlerinin znde yer alan, varl kantlanm ve

tarihsel olarak kesinlemi, trlerin genel diyalektiini arar

ve kategori ile tarih arasnda sk ilikiler kurmaya alr
ken, bunlar Hegel'de hazr bulur.
Ama onun yntem i, ou kez som ut toplumsal-tarihsel
gereklikten kopuk ve en nemli sorunlarda olabildiince
soyut kalyordu.
B u sorunlar yuman kavrayabildiim kadaryla, Ro
man Kuram, kktenci bir devrime yatkn sol ethikin, saymaca-geleneksel gereklik yorum u ile birarada bulunduu
ilk Almanca yapttr (20).
Sanat-yaam kartl bu kitapta baka bir zlm
bulur. Burada Lukacs'n ana szc btnselliktir. Ar
tk sz edilen ey, btn atm alarn ister dnyasal, is
ter bireysel olsun bir biime kavuturularak stesinden
gelinmesi deil, elikilerin zlmesidir. Artk biimlerden
deil, tek bir biimden, rom andan; yani b ir yazn trn
den sz edilir. Bundan nceki denemeler kitabnda, her z
gn sanat anlatm nn zhakk ve her sanatnn kendi an
s vard. Buradaki sanat eletirisi dncesini, yine yeni
bir kavram tar. Bu kavram ethik"tir. Daha sonraki fke
li Lukacsda korkuya dnecek olan her trl kaygsn
ak bir dille, am a ekinerek ortaya koymak kouluyla, Lukacsm bu savyla ilgilenen ve onda kendisini gren kiinin
Thomas Mann olmas artc deildir. Apolitik Kiinin
Gzlemleri nde yalnzca, kardei ve uygarlk yazar Heinrich
M ann'a ynelik talam a deil, ethike ncellik tanyan Lukacs'n grne vg de vardr. nk, Thomas Mann bu
grte b u r j u v a ethikinin zelliklerini grr. Bunlar,
geleneksel Alman dn ve davran biimlerinin Romen
sanatna kar dayanaklardr. Lukacs daha sonra bunlar
dekadan (*) olarak niteliyecektir.
yleyse, yazn tr, bir yanda zm te yanda g
rev olarak, t r ve tin arasnda bir eitlem edir. Yaamn giz
(*) dekadan: Kltrel ve ahlaksal dknlk, k, (ev.)

li btnselliini ortaya karm a ve ina etm enin arac ola

rak rom an; Lukacsn varsaym budur. Gizlinin anlam, ze
ri rtlm, yabanclatrlm olmad gibi; ina etm ek
de rnek olacak biimde kurm ak anlam n henz almamdr. Ama bu grte, Lukacsn sonraki anlaynn tohum
lar yatar. Edebiyat -ve felsefe- Lukacsn Roman Kuram'nda
b ir zlem ilikisi olarak ele alnr. Franz Mehringin Schillerin duygusal yazn kavram na olan kendine zg baml
lnda olduu gibi, uzlamaz elikilerin um ut verici bir
odakta topland gr, Lukacsm sava ncesinde sahip
olduu grlerden biridir.
Novalis, Felsefe gerekte bir yurt zlemidir, der. Her
yerde zyurtta olma abasdr. te bu nedenle felsefe, hem
yaam biimi, hem edebiyatn ierik ve biim belirleyicisi
olarak, isel ile dsal arasndaki ayrln belirtisi, ben ile
dnya arasndaki z ayrmnn iareti, ruh ile edimin akmazhdr. Yine ayn nedenle m utlu dnemlerin felsefesi
olmaz. Ya da bir baka deyile, bylesi dnemlerde btn
insanlar, filozoftur ve felsefelerinin topik amalarna er
milerdir.
Varln btnsellii ancak, biimler tarafndan ele altnmadan nce hereyin benzeik olduu, biimlerin zorlama
deil, bilince ulama ve zellikle ite belirsiz zlem olarak
biimlendirilmeyi bekleyen eyin yalnzca d yzeye k
olduu, bilginin erdem ve erdem in m utluluk olduu, gzel
liin dnyann anlamm grnr kld yerde m m kn
dr (21).
Denemeler kitabnn mesihlii dnyasala dnr. Kl
trel kurtulu grnne sapl kalmayp, dnyay dei
tirm enin gerek olanaklarn aratrr. Lukcs artk Hegel
den M arks'a, Rim baudnun refaire savie (*) sinden M arks
m i l . Feuerbach tezine giden yola admn atm tr. Son bir
letirici ilkeye, yaratc znelliin ierii akla kavum u
(*) Yaamn yansmas

ethii (**) adn verdiinde, 'bunu iirsel szckler arasna

gizlenmi politik b ir istem olarak nitelendirm ek yanl ol
maz. Denemelerinde kahram anlarm birbirlerinin kar
sna karrken, rnein, Novalis'i Goetheye kar ye
ni b ir yazn kuram m n douunu haber verir. imdiki a
lm alarnn kahram an a rtk Goethedir.
...Ve Novais, Goethenin buradaki znelden kan, nes
neye m m kn olduunca dokunmayan ve alayl biimde
dalgalanan bir denge bulma yolunu yadsd iin, kendi
sine nesneyi som ut varoluu iinde iirselletirm ekten ve
'bylece gzel, uyumlu, ama srekli ayn kalan, ilikisiz bir
dnya yaratm aktan baka bir yol kalmyordu. Bu, hem ger
ek klnan, niha bir aknclk, hem de sorunlu isellik ile
epik yerine, dnl ve uyum lu bir biimde balantl ol
duu iin, gerek btnsellie ulamas m m kn olmayan
bir dnyadr (M).

MARKSA GDEN YOL

Lukacsn bunalm, burjuvazinin bunalmyd, zm

deildi. Marks ile ikinci kez ilgileniim savan balad 1914
ylma rastlar.
Politik Ekonom inin Eletirisine Katknm o byk
nszn de byk bir istekle incelememe karn, o za
m anki ilgim, genlik dneminin felsefe yazlarna ynelikti.
B u kez nmde Sim m el'in deil, Hegel'in gzlkleriyle gr
dm Marks vard. J artk toplumbilimci, ekonom ist ve
bamsz, olaanst bilim adam M arks deildi. Benim
gzmde byk dnr-ve diyalektiki M arks yeni dou
yordu. Yine de diyalektiin sorunlarm somutlatrma,
normlatrma ve tutarl klmada materyalizmin nemini he
nz kavryamyordum. Yalnzca ieriin biime Hegelci
ncelliine kadar gelmitim. Arlkla Hegel temeli stnde
ykselen bir tarih felsefesi iinde Hegel ile M arksn sen
tezini yapmaya alyordum (24).
Lukacs 1915 ylnda Budapete'ye geri dnd. Askerlik
hizmetinden re karld iin m ektup sansrnde a
lt. 1917 ylnda Budapeteye yerleinceye dek Heidelberg
ile Budapete arasnda birok kez gidip geldi. Budapeteye
yerletikten sonra, toplum bilim ciler Kari Mannheim ve Arnold Hauser ile ilerde kendisinin mcadele arkadalar ve

k a rtla n olacak Ervin Szabo ve Bela Fogarasi tarafndan

kurulan Tinsel Bilimler zgr Okulunda ders verdi.
Bu arada uzun sren tartm alardan sonra Macar Sos
yal Demokrat Hareketi iinde bir blnme hareketi bagsterdi. 21 Kasm 1918 tarihinde Bela K unun nderliinde Ma
caristan Kom nist Partisi kuruldu. Bir ay sonra Georg Lu
kacs partiye girdi. Bela Kunun Sovyet Cumhuriyetinde 1919
yl M art aynda eitim ileriyle grevli halk komiserlii
yardmclna, yazn ise tek yetkili halk komiserliine ge
tirildi. Daha sonra 5. Kzl Tmende siyasi kom iserlik ve
Laszlo Rudasn Kzl Gazetesinde (Vrs Vjsaj) yazar
lk yapt. Budapete Tarihsel Materyalizm Aratrm a Ens
tit s n n kurucular arasnda yer ald.
Parti hiyerarisinde bylesine hzl trm an, Lukacsa
btn yaam boyunca elik eden saysz elikilerden biri
dir. eliki, onun politik grnde; dem okratik dikta
trlk kuram ile ar sol tavrnn garip birliinde yatar.
Sendikalizm, anarizm ve sekinler kuram na ait deiik un
surlar, neredeyse ayrlmamacasna iie gemitir.
Lukacs gibi burjuva kkenli ve yahudi olan m arksist
irvin Szabo, Macar sol sosyal dem okrat hareketinin teorik
beynidir. E. Szabo, Viyanadaki renimi srasnda Proudhon, Nietzsche ve K ropotkin'i incelemiti. Bu iki e
M arksn snf sava dncesi ile devrimci sendikalizmin
ahlak tarafndan ynlendirilen anarizmi Szabonun dn
cesini biim lendirm itir. Lukacs, Budapete Toplumbilim
Derneinde ve XX. yzyl dergisinde Szabo ile birlikte
almtr. Lukacsm yazd ikinci kktenci dergi Bugn
n yayncs Lajos Kassak, drt ve dncenin bu birlik
teliini yle tanm lar: Onlar, devrimin taze akm larna ken
dini kaptran, ama sonraki atm alara dayanamayan filozof,
yazar ve estetikilerdi. En sonunda inat ederek sabit doktriner dncelerinin dipsiz, cvk am uruna geri battlar.
Darda tehlike vard, ama onlar ...Sovyetlerin bahesinde
toplandlar ve sonu gelmeyen ac tartm alar balad. Ara-

lan n d a eski Heidelbergli filozof Gyrg Lukacs, eski banka

m em uru ve estetiki Josef Rvai, Hristiyanln Tolstoycu
yorum una bal yazarlardan gen Erw in Sinko ve Lukacsn
Rus ei Elena Andrewna Grabenko da vard. Ayrca birka
akn ideolog da bunlarla 'beraberdi. Hegel, Marks, Kier
kegaard, Fichte, Weber, Jean Paul, Hlderlin ve Novalis aln
tlar havalarda uuyordu ( ).
i
Lukacs, kendi ethik'inin rigorizminde Szabo ile (Onunla
Tarih ve Snf Bilinci yaptnn Parti ve Snf blmnde de
tartm tr.) o rtak noktalar bulur. Bu, eski reform ist sos
yal demokrasiye ve Szabonun deyimiyle snf yu tim parti
brokrasisine cephe altr. *
Lukacsn o dnemdeki ortak mcadele arkadalar ara
snda u kiiler de yer alm aktadr: Sonradan Lukacs'a kar
kan Laszlo Rudas ve Alman Kom nist Partisi iinde
1920lerde yaym yoluyla yrtlen sol sapma tartm ala
rna etkin olarak katlacak olan Gyula Alpari Ayaklanma
ve dorudan eylem dncesi yalnzca Szabo'nun tavm
da nemli rol oynamaz, Lukacsm da o dnemdeki kuram sal
tavr b t n real politik taktik anlaylarnn karsndadr.
Estetiki Lukacsn ahlksal itkileri, M acar Sovyet Cumhuriyetinin yenilgisinden sonra, proletaryann karlar iin uz
lam ak gerektiinden sz eden devrim ci ahlakda yeniden
ortaya kar, iki nokta ok aktr: Birincisi, Lukacs, kendi
klasik uyum idealini yani estetik anlayn politik d
ncesine uyarlam ak ister. Bunun sonucunda, Jozsef Lengyelin deyimiyle (26) Tolstoy Damgal Ahlak Sosyalizmi o r
taya kar. kincisi, Lukacs artk proletarya rgtnn baka bir biimini savunmaya balam tr. Leninist anlam da
rgtl brokratik nc deil de, aydn lider grubu olarak grd ncnn ve bilincin rolne daha ok nem
vermeye balar. Bu iki dnce iie gemitir. Sk sk Ge<Trgs~Sreldn" alntlar yapmas raslant deildir. Kendiliindencilige ynelik, (kendiliindencilik, daha sonralar boz.
gunculua hizm et etm itir) olduka belirgin sekinci b ir ei
lim gze arpar.

T
K om nist Partisinin Ahlaksal Buyruklar adl yazsnda
yer alan temel cmle, daha sonra birok kez deiik biim
lerde yinelenir: K om nist Partisi, proletaryann devrimci
iradesinin rgtsel ifadesidir (27).
Lukacs, partiyi proletaryann iradesi altna yerletirir
ve brokrasinin ncsne bu yeri gsterirken, ad koyma
ya varana dek herey tavrndaki ahlakln ortaya koyar.
Bu tavryla Lenin'den ok Rosa Luxemburg'a yakndr. Bir
yanda, kitle bilinci ile aydn nc grubun bilinci arasndaki
zgn diyalektik zdelikten szederken, te yanda devrimci-proleter devrim yerine sosyalist-demokratik devrimi sa
vunur. kinci t r devrim ona daha az parlak ve daha yava,
am a temele daha derin ileyii ve toplum un zn temel
den deitirici grnr. Bu grler sa~sapma gibi g-,
itinseler de Lask ve Simmelin rencisi iin, onlarn anla-
d anlamda, yapabilmek ile gereklilik, olanak ile gerek
lik arasndaki dengeyi gzden karm am ak kouluyla, olas
ve m antkldr. Ama Lukacs. pratikte bunun tam tersini
yapar. 1919 ylnn ilk aylarnda Bela Kun cezaevindeyken,
birka omuzda ile birlikte kinci Merkez Komitesi de
nilen (Bela Kunun Merkez Komitesine ye deildir) Men
kez Komitesinin denetimini ele geirerek partiyi ar sol
b ir izgiye srkler ve (Karolyi hkm etinin geri ekilme-,
siyle sona eren) silahl Mays Ayaklanmasn (1919) hazrlar.'
Leninin yolda Angelica Balbanofun arkada ve 19171920 dnem inin devrimci kuryesi Ilona Duczynska, Rosa
Luxemburgun yolda Paul Levinin yaynlad Unser Weg
(Yolumuz) dergisinin M art 1922 saysnda. Komnist Par
tisinin tinsel nderliini yapan etkin b ir kuram cnn (yani
Lukacsm) b ir zam anlar kendisine yle dediini yazar: ...
kom nist ahlk, en yce grevin kty omuzlamak oldu
unu syler. Bu, devrim in bizden istedii en byk zveri
dir. Bu diyalektik kuram... anlan kuram c tarafndan hibir
zam an yaynlanmam tr. Ama...bu gizli reti...yaynlanmasndan hi de aa kalmayacak lde yaygnlam, ger
ek kom nizm in y a n resm i ilkesi haline gelmitir (2S).

Lukacsn Lenin karsndaki tavr, hem en dzeltilmesine

ramen, parti iindeki kariyerinde olumsuz izler brakm tr.
Lukacs bu tavrn, Leninin Sol Komnizm, Bir ocukluk
Hastal adl brornn yaynlanmasndan ay nce,
Viyana'da kendisinin kard Komnizm dergisinde yer
alan bir yazsnda ortaya koyar. Bu yaznn zellikle 1960'
larda Parlam ento D Muhalefet yllarnda yeniden gn
cellik kazanm as raslant deildir. Saysz korsan basklan
yaplmtr. Ve Leninin kar yazs, Cohn-Bendit karde
lerin kitabnn yalnzca saldr noktas olarak anlalan
adn belirlemekle kalm am tr. Lukacs, anlan yazsnda Rosa Luxemburgun kitle grevinin devrimci srecin kendisi
olduu tezini tantlar. Bu tezi kendisi de savunur. (Yeri gel
m iken bu tezin, IV. -Trokist- Enternasyonal, zellikle te
orik nderi E rnst Mendel tarafndan 1960 ve 1970'lerde sa
vunulan tez olduunu belirtelim.)
Lukacsn sol radikalizmi, yazsndaki anti-parlamenlarist izgide ortaya kar. Eer, sk sk kom nist taktiin ok
esnek olduu (en azndan kastedildii anlamda) syleniyor
sa, bu nermenin doru anlalmas iin unutulm amaldr ki,
kom nist taktiin k a t o l m a m a s , dorudan doruya
kom nist ilkelerin katlnn bir sonucudur (20).
lgin olan, dnrlerin tam da seime katlm a ve parlam entarizm sorunlarnda birbirlerine girdikleri bir dnem
de, Paul Friedlanderin 1920 ylnn Haziran aynda Lenin
in Sol Komnizm brornn yaynland tarihlerde ve
ayn dergide ilke olarak anti-parlem anterist strateji ile se
imleri boykot taktiinin ayn eyler olmadn ileri sren
b ir yaz yaynlamasdr. Friedlnder, E rnst R euterin parti
addr. Ama daha nce Anton Pannekoek, H enriette RolandHolst ile birlikte yaynladklar Vorbote (Haberci) adl
uluslararas m arksist dergide, Lukacsm tezine yakn bir
tez savunm utur. Lukacs bu Hollandal sosyalistten ok et
kilenm itir. Lukacs'n tezlerine kar Leninin savunmas, k
sa, sert ve dmancadr. Lukacsn yazsna Bela Kunun
yapt eletiri vlr. G.L.nin yazs ok radikal ve ok

kt bir yaz. O yazdaki m arksizm , yalnzca bo szlerin

m arksizm idir. Savunma ve saldr taktikleri arasndaki
ayrm ustaca uydurulm u. Belirli tarihsel koullarn somut
zmlemesi eksik. Burjuvazinin kitleler zerinde etkin
liini kurm a vb. aralar olan btn kurum larn ve alma
alanlarnn ele geirilmesi ya da ele geirilmesinin renil
mesi gereklilii gibi en belirleyici noktalar gznne aln
mam (30).
Bu tartm a gerekte hibir zaman sonulandrlmad.
Lukcs geri ekildi. Yalnzca 1924 ylnda yaynlad Lenin
brornde deil, btn yaam boyunca Leninin politik ve
ideolojik m irasnn koruyucusu ve iyi bir Leninist olduunu
kantlam aya alt. Ama bu tavr, temel kuram sal yapnn
zmlenmesi karsnda ayakta kalamaz. Bu kartlk da
ha geni ideolojik-eletirel ilikiler iinde incelenmelidir.
Lenin, en byk felsefe yapt Materyalizm ve Ampriokritisizm i 1908 ylnda yaynlamt. Bu kitap m ateryalist
E rnst Macha bir saldryd. Mach ve ada pozitivistlerde, eyler dnyasnn m ateryalist yanssn dnme sre
ci iine yerletirm e, yani eylerin nesnel gerekliini yad
sm a ve fiziksel tasarm lar znel duyum lara balama aba
s vard. Bu znelci e, deiik eitlemeleriyle Georges
Sorel, P jotr A. Kropotkin gibi dnrlerde Alexander A.
Bogdanovda ve daha sonralar Benedetto Croce, Antonio
Labriola, Antonio Gramsci, Anton Pannekoek, Karl Korsch
ve Georg Lukacsda nemli rol oynar. Bunlar, Lukacsn po
litik felsefesinin atalardr. Burada talya'daki geliimin
zel b ir yeri vardr. Bunun nedeni, yalnzca faizmin tal
yada daha nce gereklemesi deil, aydnlarn zgrlk
marksizm anlaynn en u politik sonularna dek gt
rlm olmasdr. talyan Kom nist Partisinin ekoslavakya igalini ve Robert Havemann gibi dnrlerin sustu
rulm asn knamaya dek uzanan bugnk bamsz tavr
nn tarihsel kkenleri vardr. Yllar sonrasnn Macar li
beralletirm e hareketinin dnsel nderi Georg Lukcs bu
kuram sal iliki grlmeksizin anlalamaz. M ateryalist d

nce krntlar, senckalist-anarist grlerin ve sekin

idealizmin bir karm na Benedetto Croce ile Romal hocas
ilkel sosyalist, filozof ve hkuk profesr Antonio Labriolada
da rastlanr. Labriola'nm sosyalizm zerine yazd ilk dene
m elerinden biri, Georges Sorele yazlm m ektuplar biimin
dedir. Sorelin bayapt Rflexions sur la violence (id
det zerine) Crocenin aracl ile Franszca orijinalinin ya
ym lanm asndan nce 1908 ylnda talyanca yaymlanmtr.
Sorel sendikalizmin babalarndan biridir. 1892 ylnda k uru
lan Fdration des Bourses du Travail'in sekreteri ve prog
ram nda genel greve en devrimci mcadele biimi olarak
nemli bir yer veren Confdration Gnrale du Travailin
(1895) kurucusudur. Sorel ayn zam anda bazen Labriola
ve Croce ile birlikte eitim devrimi iin mcadele eder.
Bu ii M arksm yorum cusu ve yaygmlatrcs olarak st
lenir.
Bu iki e kendi liindenci mcadele arac ve snf
bilinci hcresi olarak grev ve yukardan gelen devrim,
yani kafa aracl ile yaplan devrim dncesi Rosa Lux
em burg ile Georg Lukacs'da da grlecektir. Sovyet Cum
huriyeti dncesinin kaynakland noktalardan biri de budur. Sorel, m ateryalist ya da m arksist nitelikli dergilerde
alt iin F. Engels, Karl Kautsky, E duard Bernstein, Au
gust Bebel ve Jean Jaurs (rnein Ere Nouvellede hep
si birlikte almlardr.) gibi nder kuram clarla iliki
kurm u ve bu sayede m arksizm e yaklam tr. Rflexions
sur la violence adl yaptnn 1919 ylnda yaplan drdnc
bassna Pour Lenine (Lenin iin) yazsn eklemitir.
Anlatacamz ilgin b ir olay, karlkl etkileim in bu
ok ynlln sergilemeye yeterli olabilir. Dneminin en
bilgili Marks yorum cularndan biri olan Labriola, 1898 yln
da Bernsteina kesin tavr almt. Ayn anda Croce ve Sorelden uzaklat. Sorel daha 1897 ylnda Labriola'nm ba
yaptnn Franszca evirisi olan Essais su r la conception
m atrialiste de lhistoirea (Tarihsel Materyalizm Anlay
zerine b ir Deneme) nsz yazmt. Bu eviriyi 1898 ylnda

Odessa cezaevinde ondokuz yandaki ibir tutuklu okudu ve

m arksizm i benimsedi. B u gen kendine Troki adn verdi.
Georgij W. Plehanov da Labriolay eletirir. Onda an
siklopedisi tavr grr. Sonradan m arksizm i felsefe ola
rak kabul etmeyip, tarihsel m ateryalizm in yalnzca akla
yc b ir deer, yani aratrm a yntem i olduunu ileri s
ren Croce de birok m ateryalist kuram c ile birlikte a
lm tr. Labriolann en gzde rencisi, Critica dergi
sinin bayazar ve Marks evirmeni talyan Giovanni Gentile, ayn tarihlerde pratiin felsefesi kavram n ele alr.
Bu kavram, Polonyal Hegelci August von Cieszkowski tara
fndan 19. yzyln ortalarnda gelitirilmi ve Gram scinin
yaptlarnn ana ifresi olm utur (Kapital zerine yazd
en nemli iki yapt, 1897 ylnda Crocenin isteklendirmesiyle katld Fontaniana Kraliyet Akademisinin dll
yarm as iin hazrlanm tr.)
Gramsci aka, m arksizm in bu idealist ve ayn zaman
da revizyonist yorum una baldr. Gerekten Gramsci, son
raki yllarda yazdklar da dahil olm ak zere, btn nem
li yazlarnda, zellikle Labriola ve Croceye dn yapar.
Ortodokslua ve m utlaklatrm aya (bu, Stalin' hakknda var
olan kukularn ifadesidir) kar tek rar tekrar ortaya kan tavr al, ilk biimleniinden Gramscinin lmne dek
b t n yaptlarnda yer alr. Ve bunun doal sonucu olarak
kom nizmin talyadaki geliimini belirler. Bu kuram sal
k noktas Gramscinin birok yazsnda belirgindir. Grams
ci, bayaptna Pratiin Felsefesi adn vermesine ramen,
(tek neden kitabm cezaevinde yazlmas deildir) ayn yapt
ta teorinin, yalnzca pratiin tmleyicisi ya da eklentisi, hele
pazarland yer olm asna kesinlikle kar kar. Gramsci'ye
gre tarihsel sre iki aam ada gerekleir: Kitle dnce
sinde -ki, bu eylemdir-, ve aydn eyleminde -bu da dnce
dir-. Teori ile pratiin bu biimde eitlenm esinde aydn nderliinin belirgin ncellii vardr. Gramscinin politik anlaymdaki ak sekincilik eilimi yadsnamaz. Parti rg
tn bile basam akl olarak grr. Bu anlaya gre disip

linli partililer kitlesi ve o rta grupta yer alan sorum lularn

stndeki parti ynetimi, aka sekin aydn grubu ile z
detir. rgt yapsn pratikte ancak bu grup gerekleti
rebilir.
Gramsci damgal marksizm, hem anlk hem bireyci
dir. Kari Korschun yaynlad Komnistische Politik der
gisinde kan b ir imzasz yazda zellikle Henri Barbusse'dan
alntlar yaplmas raslant deildi. Barbusse, Uluslararas
Yazn Brosu Fransa kolunun sekreteriydi. Kendisinin ya
ynlad Le Monde, 1932 Moskova Kongresinde zellik
le Alman solu ve Lukacs'm srgn arkada Andor Gabor
tarafndan sert saldrlara urad. Anlan yazda yle deni
yordu: Her ikisinin de, gdsel snf bilinci ile ilkel dev
rim ci' proletaryaya inileri gzine alndnda, Ordine
Nuovo'nun otso-novist idealizmi ile bugnk Fransz ko
m nist hareketi iindeki u Barbusse'un yaradanc idealiz
mi arasnda belirli benzerlik ve yaknlklar olduu grlr.
M ateryalist diyalektii ayrabildii iin Marks ile Hegeli bir
birine kartran (Prof. Benedetto Croce ile tam uygunluk
iinde) idealist ve volontarist ordinovizm, balangta ken
dini, seimleri boykot, iyeri kom iteleri vb. gibi arcla
zg baz sslerle bezedi (31).
II. Enternasyonalin ou tartm alarnda olduu gibi, bu
tartm ada da iyi zamanlyamama olgusuyla karlalr. Birbiriyle elikili deiik anlaylar birarada bulunur, hem
eletirilir hem de srdrlr. rnein, K orschun eletirel
kategorileri Gramsci tarafndan stlenilir. Gramsci de Korsch
gibi, bazen Lukacs gibi marksizmin, eer kendi dn
ce sistemi eletirel revizyon bakm ndan incelenecek olursa,
.ancak styapnn bir paras olarak yanl bilin anlam nda
bir ideoloji olabileceini, yani geriye yalnzca pratiin fel
se fe sin in kalacan1 savunur. Gramsci'nin, bu konuda yazl
m en nemli yaptlardan Lukacsn Tarih ve Snf Bilincini
ve Korschun Marksizm ve Felsefesini (1923 ve 1924 ylla
rnda yaynlanmtr) tanyp tanmad belirlenmi deil
dir. Rus-Fransz K om intem grevlisi Victor Serge anlarm-

da Lukacs ve Gramsci ile olan dostluundan szeder. Lukacsn ad Gramscinln Quademisi kysnda geer.
Christian Riechers Antonio Gramsci-talyada Mark
sizm adl yaptnda, Gramsci ile Korsch'un, B ucharinin gel
mi gemi btn felsefeleri yarglayna kar karlarken
ayn kantlar kullandklarn gsterir. Gramsci, gelenekten
kopua iddetle kar kar. Gelenein bu yorum una gre
p o l i t i k gelenekler de bilinli olarak srdrlm elidir.
Gramsci'nin politik anlay, jakobenci devrim anlaydr.
Gramsci, Bogdanovun grlerini stlenir. Bogdanova g
re sosyal devrimden nce kltrel devrim yaplmaldr. H at
ta kendisi Proletarya Ansiklopedisi karmay plnlanm
tr. 18. yzyl Fransz aydnlanmas, Alman Reformasyonu
ve klasik Yunan kltr ile Italyan Rnesansmn izlerini
tayan yeni entegre kitle kltr; Gramsci'nin ideali budur.
Bu, Robespierre ile Kant' bir sentezde birletiren kltr
dr. ^
idealist izgi ok belirgindir. Robespierre ve Ansiklopedistlerden sz eder, am a asinyadan ve yeni toprak dzenin
den szetmez; Luther ve K anttan szeder, ama kyl sava
larndan ya da kk Alman devletiklerinin ortadan kal
kndan szetmez.
Lenin'in 1908 ylnda Gorki'ye yazd bir m ektupta Bog
danovun bu dncelerine kar olaanst dm anca bir
tavr taknm as hi de rastlant deildir:
Sibiryada incelediim Doann Tarihsel Kavran
adl enerjisi (*) yaptndan beri, Bogdanov'un felsefe yaz
larn izlerim. Onun bu tavr, yalnzca baka felsefelere ge
iti. Onunla 1904 ylnda tantm . Birbirimizi anlamamz
uzun srmedi. O srada Paris'de bulunan Bogdanov'a Ce
nevreden bir m ektup yazarak, (1904 lkbahar ya da yaz
'balar) kendi yazlaryla, beni, grlerinin yanl oldu(*) Enerjizm: Varln temeli ve znn enerji olduunu ile
ri sren felsefi gr, (ev.)

na ve Plehanovun doru grleri savunduuna inandrd

n bildirdim .
Plehanov ile sk sk Bogdanov zerine konuurduk, Plehanov, Bogdanovun yanl grlere sahip olduunu syler,
am a bunlarn hi de korkulacak kadar byk sapm alar ol
madn ileri srerdi. Bogdanov, 1906 ylnn ilk aylarnda
cezaevinde bir kitap daha yazd. Sanrm, Ampriomonizm
in nc blmyd. Yaz aylarnda kitab bana yollad.
Ve dikkatle okum aya koyuldum. Bitirdikten sonra ok fke
lendim. Onun tem elden yanl, M arksist olmayan bir yolda
bulunduunu daha iyi kavradm . O zaman oturup, ona bir
ak ilam yazdm. Bu, brorden olum a felsefe ze
rine kk bir m ektupuktu. Grlerine kar ktm. Fel
sefe konusunda yalnzca sade bir m arksist olduumu, ama
am acn en iyi biimde ortaya koyan ak ve basit bir dil
le yazlm yaptnn, zde kendisinin haksz, Plehanovun
hakl olduuna beni kesinlikle inandrdn yazdm.
Hayr! Bu asla Marksizm olamaz! Okuyucuya, d dn
yann gerekliine 'inanm ann' gizemcilik olduunu an
latm ak; materyalizmi ve Kantl en zararl biimde bir
birine kartrm ak; Bilinemezciliin (Ampriokritisizm) ve
idealizmin (Ampriomonizm) bir eidini gklere karmak;
iilere, 'dinsel tanrtanm azl ve en yksek insan g
cnn tanrlatrlm asm retmek; Engelsi diyalektik
retisinin gizemcilik olduunu aklamak; hepsini eytan
gtresi, bilmem hangi Fransz pozitivistinin, bilinemez
cinin ya da metafizikinin kokumu kuyusundan 'Sim
geci bilgi kuram ile b ir eyler ekmek... Hayr, bu kadar
ileri gidilmez! Doal olarak, biz sade m arksistler felsefe
konusunda ok bilgili deiliz. Ama m arksizm in felsefesi di
ye byle b ir eyi neden nmze srerler? (32).
B urada Georg Lukacs'n teorik ve taktik-politik dn
celeriyle balantlar grmek olasdr. Hollandal sendikalist dostlarnn anlaylarnda da bu basil vardr. Pannekoekin u cmlesi Lukacsa da a it olabilirdi: Nasl ki, do

a bilim lerinin kazanmlar! olmakszn kapitalizm in teknik

yaplanmas m m kn olamazsa, toplum bilim lerinin kaza
nmalar olmakszn da kom nizmin organik yaplanmas
m m kn deildir (33). Bu cmle Pannekoek'in Lenin ile
tartm alar srasnda kullanlm tr. Pannekoek, Leninin
burjuvalam devrim inden ayrlr. Lenin'in Ampriokritisizmine kar ciddi b ir polem ik olan Filozof olarak Lenin adl yapt, Sovy'et devrim inin politik ve dnsel ya
psnda Sovyetler Birliinde demek istiyor neden ger
ek diyalektik ve kendi konum unun m arksiste gzden ge
irimi bulunmad zerine bir aratrm adr. Tek szck
le: Stalinizmin kkleri nerede yatm aktadr? Geri Lukacs,
Stalin'e kar onun yaad dnemde gizli, daha sonra
ak polem ikler yrtm tr, am a bazen ileride gsteri
lecei gibi Stalinin politikasn teorik olarak savunmu
tur. Ancak Pannekoek gibi kklerine dek inen bir yoru
m a asla sahip olam am tr. Yine de Pannekoekin tavr ona
yabanc olamaz. Bu, kendiliindene! rgt biim lerinin oto
rite r savunusuna kar olduu kadar, kapitalist pratiin
sosyalist ideoloji ile bileimine ya da nc partinin m utlak
nderliine kar olutur. Pannekoek yle der: Bolevik
partisinin gemite m arksist olduu ve Leninin, m arksizm in
byk temsilcisi olarak, Rusyann pratik zorunluluklarn
yerine getirerek, lkesindeki devrimden sonra komnizmin
Bat Avrupada anlalan biiminden farkl bir ey uygulad
ve bylece keskin ve gereki m arksist bak asna sahip ol
duunu gsterdii yolunda yaygn bir gr vardr. Bylece
yeni Rusyam n baskc devlet uygulamalar ile eski bolevizmin iyi m arksist ilkelerinin kartl gsterilmek iste
nir. Bu dnce doru deildir. Lenin'in ve bolevik p arti
sinin m arksizm i b ir sylencedir. Lenin gerek m arksizm i
hi tanm am tr. Onu nasl tanyabilirdi ki? Kapitaliz
m i yalnzca smrge kapitalizmi olarak, sosyal devrimi ise
toprak aal ve arlk despotizminin devrilmesi olarak ta
nyordu. Rus bolevizmi m arksizm yolundan ayrlamazd.
nk zaten hibir zaman m arksist olm am tr. Leninin ya

ptlarnn h er sayfas bunu kantlar. Marksizmin, teorik g

rlerin toplum sal ilikiler ve zorunluluklar tarafndan be
lirlenecei yolundaki tek b ir nerm esi bile, bunun baka
trl olamayacan gstermeye yeter. Marksizm, ayn za
m anda bu sylencenin neden gerekli olduunu da ortaya
koyar. H er burjuva devrim inin bir takm hayallere gerek
sinimi vardr. Rus devrim inin dnya proleter devriminin
balangc olduu ve marksizm sylenceleri de bylesi ha
yallerdir. Yine de Lenin, M arksn rencisidir. nk, onun
M arksm yaptlarndan ald grleri olmasayd Rusya'da
m cadele srdrlem ezdi. Ayn anlam da, sosyal dem okrat
lar da benzer nedenlerden tr M arksn rencileridir.
Ayrca, Rus devriminin birincil ve temel gcn oluturan
proletaryann pratik mcadelesinin; rnein, politik genel
grevin ve sovyet rgtlenmesinin ada proletarya eylemi
iin retici rnekler olduu sav da dorudur. Hemen 1917
devrim inden sonra III. Enternasyonal aracl ile Bat Av
rupa proletaryasnn dnya devrimine gtrlm ek isten
m esi ve Batl M arksistlerin uyarlarna kulak almamas,
Leninin, proleter devrim in teorisi olan marksizmi anlam a
dn ve en yksek aam asna ulam proletaryann ve
burjuvazinin kapitalizmini kavramadn gsterir. Bugn
k ii hareketinin gszl ve aknlnn nedeni olan,
b irbiri ardna gelen baarszlk, yenilgi ve paralanm alar
o gnk ynetimin yanl yolda bulunduunu kantlar (M).
1938 ylnda J. H arper takm a adyla Am sterdam da ya
ymlanan kitap, ilk kez, Paul M attickin ikagoda yaynla
d Living Marksizm adl dergide ngilizce olarak kan
J. H. imzal bir yazda eletirilir. Eletirinin yazar Kari
Korschtur. K itapta yle sylenir: Bu yanlgnn kkeni,
devrimci m ateryalist bir teorinin mcadeleci karakterinin,
kesin dm an teki teorik eilimlerin bilimsel eletiri ve
aratrm a yntem leri ile savuturulam ayan ypratc et
kilerine kar her trl arala korunabilecei ve korunm a
s gerektii grnde yatar. Bu yanl anlay, Leninin bu
t r yeni bilimsel kavram ve teorilerin kazanmlar! zerine

tartm alara girm ekten kanm asna neden olm utur. Ken
di yargsna gre bu kavram ve teoriler, (proleter devrimci
olmasa da) devrimci m ateryalist felsefenin denenmi m
cadele deerine zarar verir. Leninin m arksist partisi bu
felsefeyi, Marks ve Engelsten ok, onlarn felsefe hocalar
olan Holbach ve Feuerbach gibi burjuva m ateryalistlerinden
ve idealist kartlar diyalektiki Hegelden alm tr. Varo
lan ideolojinin dolaysz pratik yararn srekli deien dn
yadaki teorik gerekliinin stne yerletirirken de kendi
anlayna bal kalr. Ayrca, Leninin bu doktiriner tavr,
politik pratiine kout olarak ilerler. Bu tavr, onun sarsl
m az jakobenci inancna uygundur. Yani, gemite burjuva
devrim inin am alan iin yararl olmu hazr politik biime
(parti, dikta ya da devlet), proleter devrim in am alar a
sndan da gvenilebilir. Hem devrimci m aterylist felsefesi
hem de devrimci jakoben politikas byle der. Lenin, kendi
Rus devriminin, zaman zaman batdaki proleter snflarn
ezamanl hareketiyle birleerek nndeki glkleri am a
ya almasna ramen, gerekte, gemiin byk burjuva
devrim inin gecikmi b ir uzants olmaya m ahkum olduu
tarihsel gerekliini kabul etmez (3B).

SRGNDEK NAPHTA

Naplla, hem bilin dzeyinde hem de eletirel al

m alarnda Lukacs'la zdetir. Lukacs, ad bile ok ey an
latan T aktik ve E thik (1919) yazsnda parti ile snf arasn
daki ilikiyi diyalektik kartlk olarak tanm lar. Bu kart
lk, ancak topluma egemen snf durum una gelmi birleik
proletaryann st dzeydeki birliinde ortadan kalkar ("fi).
Bu dnce gene Rosa Luksem burga ok yakn b ir rgt
anlaydr. Rosa Luksemburgun Lenin ile tartrken ileri
srd gre gre, rgt, devrimci srecin nkoulu de
il, sonucudur. Proletarya snf rgtn devrim srecinin
iinde ve sayesinde kurar (bu devrimin asal ateleyicisi ise
daha bilinli b ir tabaka, yani aydn sekinler tabakasdr).
Lukacs pek ok yaptnda bu anlayn deiik eitle
melerini ortaya koyar, lmekte olan kapitalizmin negatifi
olarak grd her trl parti brokrasisine duyduu aa
samay dile getirir ve birincisi rgt, kincisi tarihsel ya
p ve snf bilincinin eylemli taycs (37) olmak zere ikili
parti tanm gelitirir. Bu tanm, 1923 ylnda Malik Yaymevince Berlinde yaynlanmasndan balayarak etkisini g
nmze dek srdren Tarih ve S nf Bilinci adl yaptnn
temel kavram larndan biridir. (Martin Heidegger'in bu ki
tapla polemik yapmak amacyla kaleme ald Tin ve Za
man adl kar yapt ile Kari K orschun partiden ihra
edilmesine neden olan Maksizm ve Felsefe adl yapt
ile karlatrlabilir.)

Yaptn zellikle geni kapsam l M arksist Rosa Luksemburg balkl blmnde, snf bilincinin proletaryann ah'
lak ve proletaryann gcnn ahlaksal olduu (38) savn sk
sk yineler. Burada estetik anlay a rtk politik anlaya d
nm tr. K avram lar aygt yani tem el dnceler de
imeden kalm tr. Btnsellik gene odak szcktr. (B
tnsellik kategorisinin egemenlii bilim deki devrimci ilke
nin taycsdr) (3e). Ve sorunlu insan, yani sanat, partizan
olm utur. Bu nvan Lukacsn ideolojisinde bundan by
le nemli b ir rol oynayacaktr. Peter Ludz bu yeni kategori
yi yle tanm lar:
Lukacsm p arti ve snf anlay, devrimci sreteki
nderin rol konusunda varolan belirli bir anlayla a
kr. Bu anlay, kinci Dnya Savan izleyen dnem
de partizan kavram nda doruuna ular. Bu dncenin
kkenleri Lukacsn marksizm ncesi dnemine dek uzanr.
Lukacs, proletaryann dinam ik zgrleme srecinde i
i snfnn politik nderlerine, hi deilse kurum lam par
ti nderleri, yani parti yneticilerine ikincil bir rol tanr:
nder'ler [1919 ylnda Macar Kom nist ve Sosyal Demok
rat Partilerin nderleri kastedilm ektedir. P.L.] birleik ve
birlie ynelik iradenin yalnzca uygulaycsysalar. Onlar bu
iradeye, sonradan proletaryann eyleminde ortaya kan bir
teorik biim verdiler. Grld gibi bu anlay ile Len in in nc anlay arasnda bir ba yoktur. Daha ok
Szabo'nun her toplum sal ilerlemenin... eletirici dnce
ye sahip kiilerin bir kazanm olduu savna yakndr.
Lukacsm ii hareketinin her trl kurumlam asn,
ethik-rigorist anlaynn glendirdii ve asla tam olarak
terketm edii sendikalist-anarist grlerine dayanarak yadsy; yani her trl yerleik politik egemenlie kar olu
u ile sekinlere kar k arasnda bir iliki yoktur. Lukacsa gre parti yneticileri, yani politik sekinler, Lenin
de olduu gibi devrimci srecin taycs ve gerek ya
ratcs deildir. nk onlar, p arti brokrasisine ylesine
baldrlar ki, Bela Kun rneinde de yaand gibi, dev

rim ci sreci btnl iinde gremezler. yleyse, devrimin

nderliine, kendiliinden-devrimci kitleleri yalnzca kendiliindencilikten kurtaracak ve bilinli eyleme, bylece sos
yal srecin kollektif denetim ine gtrebilecek tinsel se
kinler gemelidir (40).
Lukacs'm kitabn yeni basks iin 1967 ylnda yazd
nszde partizan szcn sk sk kullanmas bouna de
ildir. Daha nce sz edilen ezamanszl ve dnce ile
eylem arasndaki elikiyi bu kavram altnda toplam ak ho
una gider: Burada parti ii mcadelenin en nemli ve o
u zaman teorik olarak ilgin ayrntlarna bile girmeksizin
yalnzca unu belirtm ek isterim: Dncemde varolan yntem bilim sel eliki teorik-pratik elikiye ykselm itir. Par
tinin ynetim indeki bir yesi olarak K un sekterliine so
nuna dek karyken, nemli uluslararas sorunlarda en u
sol eilimlere taraftar oldum. lke iinde, Landler'i izle
yerek a ktif antisekter politikay savunurken, uluslararas
alanda Mart Eylem inin teorik taraftarydm. Bylece kar
t eilimlerin ezamanll doruuna ulamt (41).
Tarih ve Snf Bilinci hem en kfir birinin yapt olarak
tannd. Hegelin kategorilerini amas, d nesnel gereklik
ile b ir grup - hayr, bir snf - araclyla oluan znel yans
m a arasndaki elikiyi zmlemesi; bu yeni zne-nesne z
delii anlay, kendisinin de yararland Marks ve Engelsin Kant ve Hegel yorum lar kadar kfirceydi. Lenin, En
g elsin Kant ile ilgili tezlerini olduu gibi almt. Fichte'yi
okum ak gerekmediine kesin inanyordu. rencileri ve po
litik m cadele arkadalar, Lukacsm ne burjuva devriminin
ideolojik biimi (42) olarak aydnlanm a materyalizmi tezini
ne de tarihsel btnsellik (ki bylece teori ile p ratik ara
sndaki ayrm ortadan kalkacaktr) kavram n kabul ede
mezdiler. Onun tarih teorisi bir ahlak sorununun zm de
nemesiydi. eyletirm e szc bu balam da Lukacs'm dam
gasn tar. (Marksm genlik yazlarnn ve yabanclama
kavram nn yeniden bulunm asndan on yl nce.) Bunda
hl sendikalizmin, sovyet cum huriyetinin ve h a tta Yeni

Kantla zg kategorik buyruun eleri grlr. Tarih,

evrensel tinin treyii olarak ele alnm asa da, insansal ti
nin kendini yaratm as olarak deerlendirilir. Tarih, bilincin
m a d d i biimidir.
Bu da taktiksel konum a aykrdr. Lenin, 1923 M art
aymda geirdii krizden sonra on ay felli yatar. 1924 u
b a t aynda lr. M arksizmin Avrupa'da bamsz geliimi
Leninin ardllarnn (yalnz despotizmi konusunda uyarda
bulunduu Stalinin deil, tmnn) iine gelmez. Dnya
devrim inin kapda bekledii biimindeki yanl teoriden son
ra tek lkede sosyalizm tezi giderek yerleir. Bu, politik
ve ideolojik nderlik dem ektir. Avrupa kom nist partileri
nin bolevikletirilmesi nce en byk ve en etkin parti
olan Alman Komnist Partisi ile balar. Lukacs, Korsch ya
da Antonio Graziadei gibi bamsz teorisyenler ya yola ge
tirilmeli ya karalanm al ya da dlanmaldr. Sovyet filozof
lar bu i iin felsefe cephesinde sapm aclara kar sava
balatrlar. SBKP'nin teorisyeni ve Leninin ardl Nikolaj
I. Buharin, Kom nternin 1924 yl Haziran ve Temmuz ay
larnda yaplan 5. Kongresinde eski Hegelciliin canlan
dndan szeder. Ayn Kongrede Bela Kunun hocas G. Sinovyev uyarc ve tehdit edici bir konum a yapar: Yayl
maya balayan ve uluslararas sorun durum una gelen ar
sol politikann gelimesine engel olacaz. Bu, teorik revizyonizmdir. Yolda Graziadei talyada bir kitapla ortaya
kar ve bu kitabnda henz sosyal dem okrat ve revizyonist
olduu dnemde kaleme ald eski yazlarn yaynlayarak
m arksizm e tavr alrsa, bu teorik revizyonizm bizde ceza
sz kalamaz. Eer M acar yolda G. Lukacs ayn eyleri fel
sefe ve toplum bilim alannda yapmak isterse buna da gz
yumulmaz. Lukacs'n da iinde yer ald fraksiyonun n
derlerinden yolda Rudasdan bir m ektup aldm. Rudas mek
tubunda, revizyonist Lukacsa kar kma giriim inde bu
lunduunu yazyordu. Fraksiyonu onun bu giriimini yasak
lad iin Marksizmi sulandrm ak istemediinden fraksi
yondan ayrlm. Bravo Rudas! Aym t r bir akm Alman

Kom nist Partisi iinde de gryoruz. Yolda Graziadei pro

fesrdr. Korsch da yle. (Dinleyiciler arasndan: Lukacs
da profesr!) Byle 'birka profesr daha kar ve herkes
kendi M arksist teorisini yaratm aya kalkarsa durum iyice
ktleir, eytana ar kar. Bu t r teorik revizyonizme
Kom nist Enternasyonalimizde gz yumamayz. Onlar ce
zasz brakamayz! (4a).
Lukacsn hem politik eylemi hem de teorik almalar
iin ayn lde nemli b ir ideolojik balanty aklamak
amacyla zam anda biraz ileriye gittik.
M acar Sovyet Cumhuriyeti 1920 ylnda sona erdi. Ami
ral Nikolaus von Horthy, Avrupann daha sonra byk ap
ta yaayaca faist terrn tatbikatn M acaristanda yap
t. 5000 devrimci ldrld. 75.000i hapsedildi. 100.000in ze
rinde insan srgne gitmek zorunda kald. Yaynevleri ve
tiyatrolarn sosyalizasyonundan sorum lu Halk Komiserlii
grevini yrten, ama yaynlad bir genelge ile Halk Ko
miserliinin resmi olarak hi bir parti ya da eilimin ede
biyatm desteklemeyeceini, Kom nist K ltr Programnn
yalnzca iyi ve kt edebiyat birbirinden ayrd... C4) ka
rarn duyuran Lukacs, eski siyasi polis efi ve yazar Otto
K on'in ile birlikte yeraltna indi. Korvin Austos (1919) ayn
da yakaland ve 1920 ylnda asld. Georg Lukacs Viyanaya
kat.
Avusturya m akam lar Macar hkm etinin iade istei
ne uyarak Lukacs tutuklad. Bunun zerine Lukacsn ser
best braklmasn salamak amacyla b ir kam panya ald.
Pek ok Alman gazetesinde yaynlanan Lukacs K urtara
lm! ars, Lukacsn Avrupa dn dnyas iindeki ye
rinin gstergesidir. ary imzalayan kiiler arasnda u
adlara rastlanr: Richard Beer-Hofmann, Richard Dehmel,
Paul Ernst, Buruno Frank, Maximilian Harden, Alfred K err,
Heinrich ve Thomas Mann:
Politikac deil, insan ve dnr Georg v.Lukacs savunulmaldr. O, sorum luluk ykl dnm e grevini yeri

ne getirm ek iin douta hazr bulduu rahat yaama srt

evirm itir. Politikaya atldnda, tam amlamay umduu
reform cunun yaptna en deerli eyini, dnce zgrl
n adam itr. M acar hkm eti, gzetim altnda tutulduu
Avusturyadan onu geri istem ektedir. Politik kartlarn l
drtt ileri srlm ektedir. Bu sulamaya inanm ak iin
gzlerini kin brm olmas gerekir. Lukacsm kurtarlm a
s b ir parti sorunu deildir. Kiisel ilikilerinde arln ta
nyan, felsefe ve estetik yaptlarnda stn dnce yara
tcln deerlendirebilen herkes onun kurtarlm as iin a
lmaldr! (45).
Thomas Mann daha da ileri giderek Lukacs'a snma
hakk tannm as iin (1929 ylnda) ak m ektupla Avustur
ya Babakan Ignaz Seipele bavurur. 1919 yl Lukacs ve
Thomas M annn ilk karlam alarnn gerekletii yldr.
(Yalnzca iki kez karlam lar, ikinci karlam a Thomas
Mannn Schiller kutlam alarna katlm ak amacyla gittii
Dem okratik Almanya Cumhuriyetinde, 1954 ylnda gerek
lemitir). Bu iki insann karlam as farkl alardan ok
ilgintir. Heyecan, karlkl vg, gnl borluluu, souk
luk, deerini kabullenme; ksaca herey vardr. Birinci kar
lama hakknda Buddenbrooks yazar yle der: Bir
saat sreyle bana ...teorisini anlatt. Sylediklerinde hakly
d. En sonunda geriye korkun b ir soyutluk izlenimi ile
birlikte, arlk ve soylu entellektel yreklilik kald (4C).
Thomas M ann'in, Tlsml Da rom annn kiilerin
den N aphta iin Lukacs rnek alm as yalnzca bu dn
celerinin sonucu olan bir aktarm deildir. Bu hem do
rudur, hem de doru deildir. Hans Mayer bu t r kiilik
benzetmelerini beeni yoksulluu (4T) olarak grr. Buna
karn Thomas Mann, Maks Rychnere yazd 24 Aralk 1947
tarihli m ektupta, Lukacsm Naphtada kendisini tanyam a
dm (4S) syler. Thomas M ann'm burada portre izmek
am acnda olmad, entellektelliin ve kantlar yapsnn
b ir biimini, davran t r gsterm ek istedii, kar kl
maz b ir gerektir. Anlatlmak istenen b ir din adam ile bol-

evii yanyana getirerek yaplan R obert Musil alaycl de

ildir. Aynadaki ters grnt biimindeki Naphta-Lukacs
benzerlii; teorik ieriin zdelii, ya da d grn ben
zerlii deil, davran biimlerindeki benzerliktir. Kararsz,
ekingen kent soylusunun, yaptlarm yorumlayan kiinin
entellektel yapsnda, ondan ekinmesine neden olacak ba
z eyler sezmemesi m m kn deildir. B unlar hogrszlk
ve sava snr tanm azlktr. Aksi halde, dakik, yazmada a
lkan ve kibar rom ancnn yaam boyunca Lukacsa tek
bir m ektup bile yazmam oluunu aklam ak zorlard.
Yazlarnda ya da gnlklerinde Lukacsn yorum sanatn
sk sk ver: Yetmiinci doum gnm nedeniyle Georg
Lukacsm Internationale Literatr dergisinde yaynlad
yaz, Nouvelles L itterairesdeki yazyla ayn tarihlerde elime
geti. Burjuva mirasm yreinde tayan, Raabe, Kel
ler ya da Fontane zerine yerine oturan etkili yazlar ya
zabilme yeteneindeki bu kom nist, emperyalist dnem Al
m an Edebiyat zerine yazd yazlar dizisinde benim kiler
le ilgili olarak syledii onurlandrc szlerle, bir eletir
mende kesinlikle bulunm as gereken, sz ile varlk (ya da
varlktan doan davran) arasnda ayrm yapabilme ve ge
er aka olarak birinciyi deil de kinciyi alm a yeteneine
sahip olduunu kantlar... Sonu olarak, bu doum gn de
nemesi... varlmn ve yaptlarm n tophmbilimsel-ruhbilimsel ifadesi olm utu. O gne dek bylesi byk biemle
karlam adm iin en iten teekkrlerim i sundum. Te
ekkrm n nedenlerinden biri, gzlemcinin benim olan,
yalnzca tarihsel olarak deerlendirmesi deil, tersine onun
la Alman gelecei arasndaki ilikiyi gstermesidir (4e).
Ama Thomas Mann b ir kez bile olsa sz ona ynelt
medi. Lukacs tanyanlar onun yaam boyunca bu d u ru
m a ok zldn sylerler. Lukacs, Thomas M ann'm 22
M art 1949 tarihinde karsna gnderdii m ektubu bekletmeksizin, am a biraz da dediinde direnerek yantlad. Mek
tubu Budapeteden 29 M art gn postaya verdi. M ektu
bunuzun beni ne kadar sevindirdiini ve honut ettiini art-

latanam. Eletirm en olarak btn almalarm sresince

yazarlara kar tavrmda unu ilke edindim: Seni beeniyor
sam bundan sana ne! B tn yaayanlar iin deerli, benim
iin daha da deerli olan bir yazar, tarihsel grng olarak
ele almaya, onun gc ve biim verm e yetisi ile bugne ve
yarna neler katabileceim ortaya karmaya altm. Bu
ii baarabilmek iin eletirilerimin nesneleri zerindeki
sonularn dnm em em gerekiyordu (50).
Lukacsn N aphta olmad ortadadr. Ama bu, Mark
sist gereklik iindeki cizvit olasldr. Naphta, Lukacsda
b ir gizli g olarak vardr. Settem briin kart kutbunun
oturduu ev, Lukaek adl bir kadn terzisine aittir...
Politik ve ekonomik nedenlerle daha sonra Moskova
d a evlenecei ikinci kars G ertrud B ortstieberle birlikte
yaadklar Viyana yllan, politik tartm a yllandr. Lukacs
srgndeki MKPnin ynetici yesi olarak Landler fraksiyo
nuna baldr. K art fraksiyonda yer alan Bela Kun ve
Matyas Rakosi, Moskovada yaam aktadrlar. stn... ze
kaya... sahip, en iten inanlarm kitlelerin yaamna olan
derin ballnn belirledii adam, Landleri Tarih ve Snf
Bilinci'nin nsznde gklere karr (31).
Lukacs ayn dnemde K om internin en nemli organ
Kommunismusun yayncsdr. Girdii ideolojik tartm a
larn Bordiga ve Graziadei gibi talyan kom nistleri ile ta
nm asn salad, Croce ile urat kesin olan bu d
nem de Viyana'da yaam akta olan Gramsci ile karlam as
henz kantlanm deilse de karlam am olmalar mm
kn deildir. En yeni ve baarl yaynlardan birinde bu ko
nuyla ilgili olarak, Lukacsm o dnemde kom nistler iin
d e belki de yalnzca Gramsci'nin izleyebilecei Marks yo
rum culuunun st dzeyinde bulunduu yazldr (52).
1921 ylnda (yani parlam entarizm tartm alarndan bir
y l sonra) yaplan III. K om intem Kongresinde Lenin ile bu
lum as bile Lukacs saldrlardan koruyam amtr. Lenin

bror ile Tarih ve S nf Bilinci iin yapt zeletiriye

ram en (Evet, uluslararas yaym piyasasnda on yl srey
le batac edilen kitabm geri alm asna ramen.) partiyle
ikinci derin ayrl balar.
Lukacs, yeraltndaki MKP'nin 1928 ylnda yaplan II.
Kongresi iin p arti iinde kulland Blum adyla bir yaz
hazrlar. B lum Tezleri olarak tannan bu yazdaki politik ne
riler, yazarnn becerisini ortaya koyar. Bu yazar, kurnaz po
litik taktikler ve teorik almalar sonucu kendisine olaan
st b ir konum yaratm tr.
P arti brokrasisi iinde yer yer Profesr denilerek
alay edilen Lukacs, H orthy ynetiminden dorudan dev
rim ci proletarya diktatrlne geilebilecei yolundaki Kun
teorisini yadsrken yoldalarndan stn politik anlaya sa
hip olduunu da kantlar. Lukacsa gre nemli olan ksa
sreli taktik kazanm lar deildir. B lum Tezleri, Lukacsm
ideolojik yapsnn, politik ve estetik anlaynn odak ka
tegorileridir. Kendine zg model tasarlam ada bylesi tek
bana davransn tarihsel hakll partizan teorisine da
yanr. Partizan, Lukacs'n anlaynda yazar, felsefe eletir
meni, halk adna karar veren kii ya da parti nderi ola
bilir. Bunlarn hepsi de kendisini partinin tarihsel grevi
ile zde gren, bu zdelik iinde sorumluluunu stlene
rek kendine zgii aralar ile kendisini ortaya koym ak zorun
da olan (53) kiilerdir. Lukacs, p arti adam ve felsefe eletir
m eni olarak kendisini ite bu konum da grr.

PROLETARYA DKTATRL DEL

Blum Tczleri'rim oda dem okratik diktatrlk progra

m dr. Bu program tam am lanm am burjuva devrimlcrinin
gerekleri yerine getirilirken plebyen devrim lerinin gerek
leme olanaklarn hazrlamay ngrr. Bu, Halk Demokrasisinin n aam asdr. Ama devrimci gelimenin son du
ra da olabilir. Krkbe yandaki dnrn ulat so
nular burada b ir araya getirilm itir: elikilerin uyumlu
zm anlay, gereklik ile olabilirlik, yapabilmek ile ge
reklilik, kt gereklik ile aa karlm gereklik arasn
daki denge dncesi, st-alt-diyalektii kavram, nder ay
dn sekinler ve kendilerini nce bilinlerinde bulan, sonra
k u rta ran kitle kavramlar... Demokratik diktatrlk, ezi
len snflarn gncel bilin dzeyleri ile onlarn kendileri
ni gerekletirm e daha dorusu kurtarm a olanaklarna
tekabl eder. Bu, proletarya diktatrl d e i l d i r . Blum
Tezlerinin D em okratik D iktatrlk balkl ana bl
m nde Lukacsn dnce kategorilerinin tm nemli te
mel szckleri kullanlm tr. yleyse, b u r j u v a d e m o k
r a s i s i n i n b t n y l e g e r e k l e m e s i nnlnmnn
gelen dem okratik diktatrlk, szcn tam anlamyla bir
sava alandr. Bu alanda burjuva ile proletarya arasndaki
belirleyici mcadele gerekleir. D em okratik diktatrlk
ayn zamanda mcadelenin en nemli aracdr. Geni kitle

tere hitap etmenin, onlar k e n d i l i i n d e n c i d e v r i m

c i e y l e m e zendirme ve y n l e n d i r m e n i n , burjuva
zinin normal koullarda geni em eki halk kitlelerini rgtszletirmede kulland r g t s e l v e i d e o l o j i k
b i i m l e r i g e v e t m e n i n o l a n a d r . Dem okratik
diktatrlk geni ii kitlelerinin burjuvazi karsnda kendi
karlarm gerekletirmede kullanacaklar her trl rgt
sel biimi yaratmann o l a n a d r . D em okratik diktatr
lk nne koyduu hedeflerin ak snfsal nitelii ve do
rudan gerekletirmeye alt talepleri asndan burjuva
toplununum snrlar dna tamamasna h a t t a b u r j u v a
d e m o k r a s i s i n i n t a m a m e n g e r e k l e m e s i olo l m a s n a r a m e n ilke olarak bugnk tarihsel geliim
aamasnda burjuvazinin ekonom ik ve toplumsal egemenlii
ile badamaz. (54) (Vurgulamalar yazarna aittir.)
Komnist Enternasyonal Yrtme Komitesi MKP ye
lerine Ak Mektup ile tepki gsterir. Bu Ak Mektup
politikas Stalinin ba darda kaldka bavurduu yntem
lerinden biridir. Alman Komnist Partisi iindeki nemli
bunalm srasnda da ayn yntem kullanlm tr. Bu ak
m ektuplar dnce alveriinin, aralar deil, sanki ar
buyruklar, aforoz belgeleridir. Blum Tezleri ve onun pro
letarya diktatrl yerine burjuva dem okratik devrimine
ynelik rotas, tasfiyecilikle ve sosyal demokrasinin temeli
zerinde ykselen hayaller olmakla sulanr. Bu tezlerin
Boleviklik ile hi ilgisi yoktur (55) denilir.
lahi buyruklar (!) kkn kazmaktan, acmaszca
yok etmekten ve partiye kar ilenen ar sutan sz
eder. Stalinin drdnc ynetim ylnda daha da ak b ir
dil kullanlr. 1928 ylnda en gl m ttefiki Landler'i yiti
ren L.kacs, zeletiri yapmak zorunda kalr. M acaristan'da
birka ay yeraltnda yaadktan sonra 1929 ylnda kesin ola
rak aktif parti almasndan ekilir. Yaamnn son ylla
rnda kendisiyle yaplan sylei ve konum alarda 1929 yln
dan sonra politik alm alara katlmadn syler.
zeletiri bir taktik dntr. Lukacs iin, yaam nn
yalan olmaktan baka hi b ir anlam tamaz. Daha sonra

sile sk tezlerinin doruluu zerinde durur. Tarih ve Snf

Bilinci'nin yeni basksna da ald tezlerini, teorik al
m alarnn oda olarak kabul eder.
^ Bela K unun beni tasviyeci olarak damgalayp parti
den attrmaya hazrlandn renince Enternasyonal iin
deki etkisini de bildiim iin mcadeleyi srdrm ekten
vazgetim ve bir zeletiri yaptm. Geri tezlerimin do
ruluuna o zaman da inanyordum, ama partiden atlmann
yaklaan faizm e kar a k tif mcadeleye katlamama anlam
na geleceini (Kari Korsch rneinden) biliyordum, zele
tirim i bu mcadeleye katlm a bileti olarak kabul ettim .
nk, o koullar altnda Macar Hareketi iinde yer ala'
m azdm . ylesi bir durumda yer almak da istemezdim.
Bu zeletirinin ne kadar az ciddi olduu, o andan son
raki tm teorik ve pratik almalarm (ilerinde, tezlerimdekilere benzeyen tek szck bile bulunmasa da) tezlerimin
tem el dncesi ynnde yrtm olmamdan bellidir. (Be)
Lukacs bu itenliksiz zeletiri yntemini sk sk kul
lanr. Bu yntem, onun iin resmi ve yar-resmi teorilere
kar verilen gerek partizan mcadelesini (8T) saldrlar
dan korum ann m eru aracdr.
Victor Serge anlar arasnda eyle b ir konumadan
szeder: Akamlar Votiv Kilisesinin kk kulesi altnda
gezinirken Lukacs bana unlar sylerdi: Onur krc k
k bir hakareti geri evirmenin ve meydan okurcasna oy
kullanmann zevki uruna; ksacas yok yere, ama hi yok
tan yere kendinizi harcatm am aya dikkat edin! una inan
nz ki, artk hakaretlerin bizim iin byk bir anlam kal
mad... M arksist devrimcilerin sabra ve cesarete ihtiyalar
var. Burada zsevgiye yer yok! Zaman kt. Karanlk bir
dnm noktasnda bulunuyoruz. Glerimizi harcamayalm.
Tarih bizi greve aracaktr! (58) Lukacs Moskovaya,
byk gzaltna gider. Bilim adam olarak M arx-E rgels
Enstitsnde grev alr. Burada Marxm henz yaynlanma
m yaptlar arasnda Ekonomi Felsefe El Yazmalarn in

celeme frsat bulur. Moskova'da geirdii bir yl, Hegelden

tartm al kopu uyla sonulanr. Dnme ve ifade etm e
nin yeni biimleriyle karlar. Lukacs, nesneletirmeyi ar
tk insam n dnyaya stn gelmesinin yerine gre olumlu
ya da olumsuz doal b ir biimi olarak anlar. Teoride b ir
kez daha batan balam aya k arar verir. (BB1

BERLNDE KOMNTERN GREVLS

Lnkacs yine de iyiniyet gsterisinde bulunm u olmal

iki, 1931 ylnda K om intem tarafndan Berlin'e gnderilir.
Yeni kazand Marks bak asyla (ya da bu bak a
snn n almalar ve taslaklar ile) ele ald edebiyat teo
risiyle ilgili nemli almalarn bu dnemde ortaya koyar.
Ama Almanyaya gnderilii kltr politikas asndan de
erlendirilm elidir. Lukacs da zaten kendisini, Viyanada sr
gn yllarnda olduu gibi ne sadece teorik alm alar ya
pan, ne de kendi Macar Partisi iin alan biri olarak de
il, tersine olaya dorudan katlan ve Almanya koullar
na olabildiince m dahale edecek kii olarak grr.
1924 yl Kom nist Enternasyonalin ve Alman Kom
nist Partisinin (KPD) genel politikalarnda deiiklik yapl
d yldr. KPD st ynetimi iindeki fraksiyon mcade
lesi 7-10 Nisan 1924 tarihinde Frankfurt (Main)da yaplan
IX. Kongre'de doruk noktasna ulat. Bu kongre, sonraki
kongrelerde yrtlen tartm alarda Frankfurttan nce
ya da Frankfurt'tan sonra eklinde tarihlendirm e ilevi
grd. O gne dek srdrlen, Almanya'nn devrim eiin
de bulunduu ve kapitalizmin hzla yklmakta olduu tez
lerine dayanan politika KPDyi sol yaltlmla srklemi
ti. 7 Aralk 1924 tarihinde yaplan Reichstag seimlerinde
KPD bir milyonun zerinde oy kaybetti. (2,7 milyon oy al

d.) Bu olay sonraki tm tartm a ve ayrlklarda Alman

ii snfnn yenilgisi olarak anld. Tartm a konularnn
en nemlileri unlard: n c parti mi kitle partisi mi? Cep
he politikas m sosyal demokrasiye kar srdrlen sert
politikaya devam m?
IX. Kongrede B randlerin yeniden seilmemesiyle sonu
lanan bu tartm alara Kom nist Enternasyonal Avrupa Ko
m itesi ile Genel Sekreteri Sinovyev de katlm t. Kongre
sonunda, Alman Komnist Partisi doruunda Ruth Fischer
oturuyordu.
Stalin, Sovyetler Birliinde de en az Almanyadaki ka
d ar sert yrtlen bu tartm ay Ekim Devrimi ve Rus
Kom nistlerinin Taktii bror ile bitirdi. Bylece, Sos
yalizmin zaferi teorisi, tek lkeye ballk zellii kazanr
ken, Avrupa'ya zg klasik devrimci dnce kategorileri
iinde yetimi Troki, Radek, Sinovyev, Kamenev ve Buharin gibi teorisyenlerin yerini Stalinin evresindeki Molotov, Kirov ve Kaganovi gibi politik-brokratik dnceli
stratejistler ald.
Rote Fahnenin (Kzl Bayrak) etkinlemesi, KPD st
ynetiminde amansz atm alara neden olan bu tartm a
ile yakndan ilgiliydi. Kari A. Wittfogel alt ay sonra (31 Ma
ys 1925 tarihli) Rote Fahnede Proleter K ltr zerine
blmlk bir yaz yaynlad. Wittfogel iki kaynaktan ya
rarlanm t: Buharin ve Troki. Byk lde Trokinin,
proleter kltrn ancak proleteryanm kesin zaferinden son
ra mmkn olabilecei ve sosyalizmin kurulu aam asnda
bunun mmkn olamayaca tezinin alevlendirdii ve yayl
maya balayan bu tartm a, sonralar Proleter Devrimci Ya
zarlar Birliinde (PDYB) ve Linkskurve de srdrlm ek
le kalmayacak, ayn zamanda KPD ve KPD ynetimi ile Ko
m nist Enternasyonal Avrupa Komitesi arasndaki politik
atm alarn yansma alan olacaktr.
lk Ajitprop Konferans (Ajitasyon + Propaganda) 8
Temmuz 1925 tarihinde Torglerin bakanlnda yapld.
Ajitasyon ve propaganda sorununa ilk kez bu konferansta

bu kadar geni yer verildi, zellikle iletm elerde kitle ta

ban yaratm a yolundaki yeni p arti politikasna uygun ola
rak bu alandaki en nemli konu, iilerle iletiim sorunuy
du. Alnda Komnist Enternasyonal Avrupa Komitesin
den b ir tem silcinin de konutuu Ajitprop Konferansnda
genel propaganda aygtna yneltilen eletirilere gre, pro
paganda aygt ajitasyon ile propaganday, yani gnlk g
revler ile uzak hedefleri birbirinden ayrabilecek durum da
deildi. Kendisini bildiri ve afi basm a ileriyle snrlam
t. rnein 200.000 yeli bir partide Leninin Sol Kom
nizm brornden ancak 200 adet databiliyordu. Kom
nist Partisinin etkin ve etkinletirilebilir propaganda aygt
kurm a yolundaki bu abalar, 26 Nisan 1925 tarihinde ya
plan Hindenburg Seiminde doruuna ulam bir dizi se
im yenilgisinin sonularndan biriydi. Bu abalar rgtsel
olarak u anlam a geliyordu: Dorudan Leninin nerisi ze
rine 1921 yl Austos aynda Uluslararas iler Yardm
rg t ile kurulan Mnzenberg Tekelinin Almanyada geli
tirilmeye allmas...
PDYBnin kuruluu (19 Ekim 1928) bu ilikiler iinde
deerlendirilmelidir. Komnist yazarlarn rgtsel birliini
salama yolundaki abalar 1920lere dayanr. Haziran ve
Temmuz 1924 tarihlerinde Moskovada yaplan V. Komnist
Enternasyonal Kongresinde deyim yerindeyse Kongrenin
kysnda Sovyet yazarlar yabanc delegeler arasnda bu
lunan baz m eslekdalar ile bir araya gelerek byle bir r
gtn gerekliliinden szederler. Bunun sonucunda Prole
ter Edebiyat Uluslararas letiim Brosu ortaya kar. En
ternasyonal Basn Ajans (Inprekor) ayn yl (1924), Lunaarskinin de imzalad bir ar ile Konferansa katlan de
legelerin edebiyat konusundaki grlerini ieren bir rapor
yaynlar.
Daha sonra 1926 ylnda Moskovada Uluslararas Dev
rim ci Edebiyat Brosu kurulur. Devrimin 10. yl kutlam a
lar nedeniyle 1927 ylnda ilk Proleter Devrimci Ya
zarlar Kongresi Moskovada toplanr. Bu kongrede PDYB'

nin kuruluu tartlr. Yani kuruluu ynlendiren KPD de

il, Moskovadr.
PDYBnin kuruluuyla birlikte yayn organ sorunu gn
deme gelir. Bu sorunun zm amacyla Linkskurve
(Uluslararas Sava Kartl Gn, 1 Austos 1929 tari
hinde) karlr.
Yayn yaamna Johannes R. Becherin program niteli
indeki Cephemiz yazsyla balayan Linkskurve, PDYB
nin ve KPDnin yukarda anlatlan politik-taktik tutum u
na uygun olarak sol burjuva yazarlara sert saldrlarda bu
lunmaya balar. O gne dek yolda olarak grlen Toller
ve Tucholsky gibi yazarlarn, hatta Barbusse ve gazetesi
Le Mondeun karalanm asnn nedeni, proleter edebiyatn
burjuva kkenli sempatizan yazarlar tarafndan deil, an
cak proleter kkenli yazarlar tarafndan gelitirilebilecei
eklindeki teorik anlaytr. Proleter-devrimci edebiyat sz
ckleri bile bu anlay yanstr. Her iki szck birlikte d
nldnde ortaya u program kar: Devrimci edebiyat
proleter edebiyatdr.
Daha nce Rote Fahnede Trokiye kar savunulmu,
snf edebiyatnn imdiden gelimekte olduu yolundaki g
r ii yazarlarn ilevini abartr.
E rnst Thalm annm en yakn alma arkadalarndan
biri KPD Merkez Komitesi Ajitprop Blm yneticisi Josep Lenzdir. Lenz, derginin 3. saysnda (1930) N. Kraus
takm a adyla Edebiyat Tartm alarnda Ekonomizme Kar
balyla b ir yaz yaynlar. Bu yazda geri ii yazarla
rn snf mcadelesi asndan yararlln kabul eder ama
varolan burjuva sanatn ele almakszn bu yazarlarn pro
leter sanatn ekirdek hcreleri olarak gklere karlm a
sna iddetle kar kar. 4. saysndan sonra (1930) Linkskurvenin yaz kurulunda yer alan Wittfogel Marksist Es
tetik Sorunu zerine yedi blmlk b ir yaz dizisini bir
ok kez kesintiye uram asna ram en yaynlar. Bu ya
zlar, burjuva m irasn ilk kez eletirel olarak inceledii,
Kant ve Hegelin grlerini yanstt ve Thalheimer ta ra

fndan 1929 ylnda yaynlanan Mehringin yaptlarn tart

t iin Lenzin istem lerine uygundur.
Georg Lukcs 1931 yl yaz aylarnda Berline yerleir.
KPDnin K ltrel sorunlar sorum lusu Leo Flieg aracl
ile parti st dzey yneticilerinden Heinz Neumann, E m st
Thlm ann ve Herm ann Remmele ile dorudan ilikiye ge
er. Heinz Neum ann ayn zam anda Willi M nzenbergin
enitesidir. Yaplmakta olan, yalnzca PDYBnin yeni prog
ram nn gzden geirilmesi deildir. Becherin Dnm
yazsyla nduyurusunu yapt zeletiri Dnemi, dergi
nin bir sonraki saysnda (Kasm 1931) Lukacsm Willi Bredel'in rom anlarn eletirmesiyle gereklemeye balar.
Thlm annn bulup, ortaya kard bu ii-yazara y
nelik eletiri olduka elikili teorik tavrn ifadesidir. Lu
kcs, eletirisinde taktiksel olarak sol bak asndan bak
m asna ramen, ideolojik-estetik olarak tutucu bak as
n benimser. B ir yanda sanatsal adan yetersiz olan knar,
proleter edebiyatn yanl anlalm am as iin uyarda bulu
nurken, te yanda kendi kriterlerini ortaya koyduu model
lerde, klasik-realist anlatm rneklerini kullanr. Lukacsm
Linkskurvede yaynlanan nemli yazlarnn tm para
doksal olarak soldan sola ynelik saldrlar deildir. Bu
yazlarda yeni biimlere de kar kar. E m st O ttw altin
Denn sie wissen, was sie tun (nk, Ne Yaptklarn Bili
yorlar) adl hukuk rom anna kar yrtt polemik de be
lirli ada anlatm tekniklerinin eletirisidir. Bu eletirinin
gelitirilmesi sonucu ortaya kan Tendenz oder Parteilich
keit (Eilim ya da Tarafllk) adl deneme, Lukacsm bu konu
daki tavrnn daha zl anlatm dr, ncel olarak grd
tarafllk zellii, m ontaj, sylei ve yabanclatrm a etkisi
gibi dsal etmenleri betimleyen eilimin tersine, belli bir
dnem in yapsn ve temel glerini aktaran gereki su
num biimiyle zdetir. Lukacsm bu eletirileri yeni ede
biyatn nndeki engellerdir.
Lukacs'n Bredel eletirisi, proleter devrimci edebiya
tn Linkskurvede o gne dek aka belirtilm em i olan

zayf ynlerini ortaya kard... ilk kez dergi ve gazete ya

zlarnda, sylevlerde ve bilimsel zmlemelerde formle
edilen politik grler edebiyata nasl sokulacakt? Prole
ter yazarlar bu gl u ekilde amaya altlar: Sylev
lere ve bayazlara geleneksel anlam da olaylar eklediler.
Olaylarda yer alan kiiler, bu yaz ve zmlemeleri ko
nutular... Dsal sredizini, olaylarn srekliliini ve kah
ram anlarn ykseliini aldlar, am a buna karn olay b
lm lerinin hazrlann ve ruhsal zincirleniini, srekliliin
ve ykseliin ruhsal gerekelerini anlatmay ihmal ettiler.
B ir anlatm biiminden tekine, olaydan yoruma atlann geleneksel mesel rts altna gizlenmeyip, tersine
bilinli olarak gsterilmesi ve geleneksel geliim rom an
em alarm n atlarak bir eit m ontaj teknii kullanlmas
yolundaki neri, bu elikinin b ir zm olabilirdi. Lukacs,
Bredel yazsyla proleter devrimci edebiyata bunun tam ter
si b ir yol gsterdi. Geliim rom an emasnn atlm amas,
tersine entegre olmam paralarn bu emada, insanlararas ilikilerde eritilm esi tekniini nerdi. Lukacs, bura
daki insanlararas ilikilerin, egemen retim ilikileri
iindeki yerlerinin Marks yorum unun tersine ruhsal etmenlerce ynlendirilmi olmas ve artlara yer verilme
m esi gerektiini savundu. Ayn tarihlerde Brecht Mahagonny operasna yazd notlarda, evrimci z o r u n lu lu k ye
rine, atlaylar desteklerken, Lukacs Ajitprop Konferan
snn szcklerini kullanarak yaayan insann, insann
geliiminin anlatlm asndan yana olduunu aklyordu.
Bredel'den istedii, cana yakn kahram anlardan vazge
mesi deildi. Cana yaknln nedenlerini ortaya koymal
ve bunu kendi iinde btnl olan b ir sahnede gsterm e
liydi. (Bu sahne ylesine dzenlenmeliydi ki, ama gze
batmasn, okuyucu amacn bilincine varamasm.) (so)

BRECHT LE TARTIMASI

Bu tartm ada ortaya koyduu grleri. Blum Tezleri

nin estetik alanna uygulanmasdr. Lukacs da bu tartm a
da edebiyatla ilgili olarak savunduu grlerinin 1950 y
lnda Jezsef Revai gibi k a rtla n tarafndan Blum Tezleri
nin devam olarak deerlendirilmesinden vgyle sz
eder. (61) E stetikle ilgili grlerinin Blum Tezleriyle olan
ilikisi, yaam boyunca srdrd en nemli edebi m
cadelesinde iyice belirgindir. 1956 ylnda Berlin Dorotheen
Mezarlnda, Hegelin mezar karsnda yatan kartnn
mezar banda yapt konum ada bile bu mcadelesini b
rakmaz. Sz edilen mcadele Bertolt Brecht ile giritii
tartm adr.
Brecht, H itlerin iktidar ele geirmesinden ksa b ir
sre sonra Solcu Aydnlar in Birleme Temelleri adl
kktenci grlere dayal dokuz maddelik b ir yaz hazrla
mt. Bu yazda, faizme kar mcadelede solcu aydnla
rn m ttefiki olarak yalnzca proletaryay gryordu. B ur
juva devrim inin klasik rnek olarak yerini koruduu Lu
kacs anlay ile Brecht'in bu Birleme Temeli taban ta
bana ztt. Birbirinden tam am en farkl bu iki politik k
noktas Brecht ile Lukacs' birbiriyle kesin olarak bada
mayan farkl estetik anlaylara gtrecekti. Dou Berlinli
edebiyat bilimci W erner Mittenzwei, Brecht-Lukacs tart
mas zerine yapt aratrm ada unlar saptar: Devrim

ci demokrasi anlayndan yola kan Lukacs, gerekilik

anlaynn odak noktasn, burjuva yazarlarn ilerlemeye
ve demokrasiye ballnda grr. Lukacsm ilgilendii ya
zarlar, daha ok snfsal balarn radikalce koparanlar de
il, dnsel alanda devrimci demokrasi anlayna bal
kalanlardr. Lukacsm yeni yntem ler ve kurgu aralar kar
sndaki (rnein, B rechtin sosyalist edebiyatn hizmeti
ne sunduu yntem ve aralar) anlayszlnn nedeni bu
rada yatar. Nasl ki politika alannda uzun b ir gei dnemi
dnyorsa, gerekilii de ayn ekilde 19. yzyln byk
ilerici akm larnn srdrlm esi olarak anlar.
B rechtin
nemle zerinde durduu, yeni retim ilikileri temelinde
yeni sanat aralarnn ortaya karlmas ve bunlarn ele ge
irilmesi gerektii yolundaki grlerinin yerini, Lukacsda
edebiyatn dekadanlk kalntlarndan temizlenmesi gerektii
gr alr. (62)
Brecht nemli yazlarnn birounda, gerekilik ve yn
tem konusunda dndklerini anlatm aya alr. nsanlarn
yeni yeteneklerini, ortaya ktklar an ele almay, soyutla
may ya da onlara hemen bir dzen vermeyi gzden kar
mayan b ir edebiyattan yanadr. Teknik olarak, i monolou
tabulatrm aya ve Tolstoy yle yapmam diye, Joyce'un yap
tklarn reddetmeye kar tavr alr. Brecht, yazlarnn ba
sit ablonlar ile ne kadar zor anlalr olduunu inandrc bir
biimde aklar: Kafamn bir kesinde, belirsiz renk tasa
rm lar, baz mevsimlerin izlenimleri duruyor. Szsz konu
m a sesleri duyuyor, anlam olmayan davranlar gryor,
adlan konulmam varlklarn arzulanan gruplam alann ve
bunun gibi eyler dnyorum . Bu tasarm lar, bana grn
dkleri kadanyla olduka belirsiz, ok yzeysel ve kesinlikle
etkileyici deiller. Ama onlar orada, iimdeki biimci a
lyor. (83)
Brecht, Lukacs'n gerekilik anlayn ineleyici bir
zevkle biimcilik olarak niteler. Lukacsm anlay ona, Chaplin'in kapad bavuldan taan hereyi m akasla kesiveriini
anm satr.

Burada, neredeyse birbirlerini tam am en dlayan iki sa

nat teorisi gelitirilm ektedir. Her iki teori de kendisine gre
bir m arksist gerekilik tanm na dayanr. Ama Lukacs, ken
di yansm a teorisindeki elikiyi ortadan kaldrm a isteinde
olm asa da amaya alr. Hegelin tutarl bir rencisi ola
rak z ile grnt arasnda uyum salamak ister. Ama; da
ha dorusu sanat yaptnn baars urada yatar: Gerekliin
bir imgesi verilmeli ve bu imgede, grnt ile z, bir kerelik
olay ile yasa, dolayszlk ile kavram vb. arasndaki elikiler
ylesine zlmelidir ki, kart yanlar sanat yaptnn ilk el
de brakt etkide kendiliinden birlie ulasn, alc iin
ayrlmaz birlik haline gelsin. (04)
Brecht ise sanatta zevk ann yadsmaya varncaya dek,
z ile grngy bir byk birliktelik iinde birletirm ek is
temez. Onun yansyan, evresindeki dier hareketlerin ve ei
lim lerin izlerini tamal, hatta yansm a olaynn kendisinde
ki elikili sreci bile gstermelidir. Kleines Organonda
yani, yanslar, yanstlanlarn gerisinde kalmaldr, der. Ara
larndaki kartlk daha ak olamaz. Lukacs, kendisinin en
ok tuttuu biimden gereki rom ana varncaya dek, sa
n at yaptlarnda burjuvazinin byk ve kapal dnyasna ula
m ak ya da onu iinde bulunulan dzeye karm ak ister. Lukacsa gre, giri blm nn akland blm olan tam am
lanm sonu blm de gereki rom ann yapsna ve etki
sine dahildir. O, elikilerin zerine snger ekmek ister,
ak biim tanmaz.
B rechtin sanat zevki ise, ortaya konulan balantlar,
grng ile z arasna giren eyleri ve kartlklar tanm a
nn zevkidir. Brecht, zevki sanat yapt dna karr ve
onu beklentiler iin eyleme sokmak, yani uyum iin sava
a srm ek ister. Ama buradaki uyum, yansdaki deil, ger
eklikteki uyum dur. Gereki yazm biiminin bu olduunu
ileri srer. Bu, aristocu ile aristocu olmayan sanat anlay
arasndaki ayrm dr. Lukacs, byk sanat yaptnn nihai
anlam n arnm ada (Katharsis) grr. (zellikle, Estetiin
zgn Yaps zerine hazrlad byk almada ifade edil

m itir.) Ancak, annm sal etki toplum sal deil, ahlaksaldr.

Brecht ite bu utandrm a etkisine, psikolojik etkileime g
venmez. O, kendini tanya ulam ak istemez. Sanat yap
tnn biimine dek her yerinde duyum sam a deil, uzaklk
(distanz) arar. Sanat iyi ile kt arasndaki elikiyi idea
liste gidermemeli, tersine ekonomik koullar ile toplum un
deiimini retm elidir. Lukacsda yallk dneminde, arn
m a teorisi erevesinde srekli olarak yaam eletirisinden
szeder, toplum eletirisinden szetmez. Buradaki toplum bi
limsel term inolojinin biyolojik terminolojiye, politik term i
nolojinin ruhbilim sel terminolojiye kaymas olay, Georg
Lukacsn ethie dayal klasik estetii ile B ertolt Brecht'in
gereklii sorgulay arasndaki uzakln tanm dr.
E m st Bloch ve Hans Eisler gibi teorisyenleri de kendi
sine eken edebiyat teorisi zerinde bu tartm a, Lukacsn
yaz kurulunda da yer ald Internationale Literatr der
gisinde yaynlanan Davurumculuun Bykl ve
k yazs ile balam ve bugn herkese bilinen Davu
rum culuk T a rtm a sn d a doruuna ulam tr. (c5) Bloch ile
Lukacs arasndaki tartm a dost, meslekda tartm as bi
imini am asa da sonusuz kalm tr. Bloch hl (1962 y
lnda) Erbschaft dieser Zeitda (Bu Zamann Miras) unlar
syler: Her yerde Lukacs, kapal ve balantl gereklik n
koulunu ileri srer. Geri bu gereklikte idealizmin znel
faktrne yer verilmez ama bunun yerine idealist sistemlerde
ve tabi ki Klasik Alman Felsefesinde en iyi ekilde gelimi,
kesintisiz btnsellik gr konur. (se)
Lukacs, Roman K uram m n ayn yl yaynlanan yeni bas
k iin yazd nszde, Blochun grlerini sol ethik ile
sa bilgi kuram nn karm olm akla sular. Bu szler
Bloch'a yant gibidir. (6T)
Ayrca bu szler, tartm ann zerinden yllar getikten
sonra kendi kendisiyle kurduu diyaloga benzer. Sol ethik
ile sa estetii birletirm eye alan Lukacs, sanki kendisiy
le tartm aktadr. 1930larm ilk yllan genel olarak, kendisiy

e kurduu ifreli diyalog dnemi olarak anlalmal, bu d

nemin nemli yaptlar yle deerlendirilmelidir.
Linkskurvenin son saysnda Lassalle, Mehring ve Biz
bal ile yaynlanan bir yazda, Willi Mnzenberg'in aylk
teori dergisi Der Rote Aufbaunun (Kzl na) 18. ve 19.
saylarnda yer alan bir yaznn tantm yaplr. Bu ya2,
Lukacsn Sovyet Edebiyat Ansiklopedisi iin hazrlad ve
ilk kez burada yaynlanan Lassalle'n Edebiyat Teorisinin
Eletirisi adl yazdr. Anlan yaz sanat alanndaki zerkli
in grece ak bir savunusu olduu gibi, ayn aklkta, StaEnci politikaya ballk sz, Lassallec konum lardan ayrl
n duyurusudur. Lassalle yazsnn ilk cmlesi, (68) Stalin
in Proletarskaya Revoluziya dergisi Yaz Kuruluna gn
derdii ad ktye km nl m ektubundan alnm tr. Lukacsn, Stalin'in bu m ektubundan Mehring Yazsnda da szetm esi bir raslant deildir. Bu alntlar, daha sonralar Lukac tarafndan da alaya alnan alnt grevinin yerine geti
rilmesi olarak da anlalm am aldr. (Bir dnce, o dnem
iin yalnzca iki Stalin alnts arasnda kurulan ilikiydi.)
(6#) Bunlar, hem birer itiraf hem de z sorgulama olarak
nemle deerlendirilmelidir. Lukacsm Aydnlanm Despot
Staline en azndan balangta duyduu hayranlk grmez
den gelinemez. O, bu konuda da, Napolyonun ortaya k
n gzleyerek, evren ruhunu imdi at srtnda grdn sy
leyen Hegel'in izinden ayrlmaz. Peki, daha sonra olan
nedir?
Mehring yazs, antifaist mcadelenin doruuna ulat
1933 ylnda yaynlanmtr. Bundan nce; Wittfogel, 1929 y
lnda Thalheimer tarafndan yaynlanan Mehring yaptlarna
dikkat ekmiti. (70) KPD ge de olsa ama ok ge olmu
tu halk cephesi politikasn benimser. Bunun zerine libe
ral burjuvazi arasnda, sosyal faist denilerek kfr edilen
Sosyal Dem okrat Partisi (SDP) iinde m ttefik aranm aya
balanr. Sola eletiri artar. Stalinin, Proletarskaya Kultura dergisi Yaz K uruluna ynelik m ektup tarznda kale
m e ald, Bolevizmin Tarihiyle lgili Birka Sorun ze

rine adl yazs bu kam panyann doruk noktasdr. Ad ge

en Stalin M ektubu ve iindeki sert Rosa Luxemburg ele
tirisi, amaz dorular olarak yorum lanarak 1932 yl ubat
aynda yaplan KPD Merkez Komitesi Toplantsnda hi tar
tlmam, aforoz belgeliine yceltilmitir. Thalm ann'm yap
t konum a b u tavrn yalnzca b ir uzantsdr. Konumasn
da Rosa Luxemburga ve btn Alman soluna tabii Liebk
necht ve M ehringe de; yani KPDnin kurucusuna da
sert saldrlarda bulunur.
Lukacsm Sovyetler Birliinde basm na balanan Meh
ring yaptlarna Giri olarak kalem e ald yaz, aka Stalinin politikasndaki ideolojik aklar kapatm ay amalar.
Lukacsm bu amac, M ehringi, Rosa Luxemburg'u ve btn
Alman solunu yanl anlayta olduklar ve II. Enternasyona
lin dnya-grsel, stratejik, taktik ve rgtsel opurtnizmine kar teoride ve pratikte tutarl, doru ve hakl bir m
cadele yrtm ede (T1) beceriksiz kaldklar iin sularken
kulland form lasyonlarda da sezilir. (Bu sulamann, Freiligrathn tarafllk kavram nn akland son blmde yer
almas zellikle anlamldr.)
B unlar neredeyse kelimesi kelimesine Stalin formlasyonlardr. Edebiyat alannda M ehringin kendiliindencilik
teorisindeki merkeziyeti olmayan politik anlayn tehir
edilmesi srasnda da bu szcklerin kullanlm as kastsz
deildir. Mehring, b ir baka tarihsel iliki iinde, biraz da
alay ederek bir avu ordusuz nderden szeder. Bu s
zyle kyl savalarnn devrim ci ya da devrimci olma
yan potansiyeli hakkm daki tezi, yani Lassallem tezini des
teklemeye alr.
Lukcs, belirli llerde de olsa M ehringi kr Lassalle
c durum una drr. Ama Alman sosyalist hareketinin en
azndan Schweizerden beri neredeyse isteri derecesinde tu t
kunu olduu Anti-Lassallec gelenei yazya dkerken, pro
leter devrim ini deil, plebyen dem okrasisini savunan ken
disinin, teoride Lassallen politik ideolojisine Mehringden

daha yakn olduunu grmez. Mehring geri LassalLen ki

iliine hayrandr am a onun tm politikasn asla savunma
m tr.
Mehring rom antikler iinde yalnzca Heinrich von Kleist
ile yakndan ilgilendi. Aratrm alarnda, Alman Romantizmi
nin, iddete dnen Fransz Aydnlanmasna kar feodal
tepki olduuna dikkat ekti. Tabii ki, burjuva toplum unun
elerini de rnein, tarm da kapitalistlem enin balamas
gibi grd. Feodal ideolojiye gei orada da gznden ka
mad. Btn bunlara bal olarak, rom antik okulu, b ir yan
da ortaan ay altndaki tlsml gecesine olan dep
rem i zlem, dier yanda Napolyon kart hareketin iin
den kan ulusal yeniden douun b ir paras olarak tanm
lad.
Lukacs'n, burjuvazinin geliimindeki olumlu elerin
kmsenebilecei endiesi, (burjuvazi, artk halk cephesi
politikasnn orta olmakla politik olarak da merulan.tr) onu edebiyat tarihi alannda tahrifata zorlad. Tezlermi
dayandrd drt Marks belgesinden yapt alntlar ya tah
rif edilmiti ya da iinde bulunduklar balam lardan kopa
rlmt. (72) M arks'm grlerinin hi birinden Lukacsn ile
ri srd gibi, rom antizm in saf burjuva hareketi olduu so
nucu kmaz. Lukacs'n savunmasn dayandrd temel ok
aktr ve ak olduu kadar da tek yanldr. Ne taihsel-politik ne estetik olarak hibir model tanmayan, yalnzca sre
leri ortaya serm ek ve bylece b i r byk sreci ileri g
t rm ek isteyen diyalektiki M ehringin karsm dadr. Poli
tik adan tehlikeli olduu kabul edilen bu sol radikalizm
tehir edilir.
Lukacs, M ehring'in estetik grlerini ve ahlak kavra
m na ballm da ayn lde tehlikeli bulur. Bu kavram
yle b ir kavram dr ki, yalnzca bireysel ift-deerlere olanak
salam akla kalmayp, estetik kategoriler arasna kendiliindencilii de ekler. Yani, kural ddr. Hans-Dietrich Sand e r bu konuda unlar syler: Mehring almas, Lukacs
m yalnzca k lt r politikas alanyla snrl kalm ayan kart

tavrn gizleyerek grlmez hale getirdi. Bu acemice kam uf

lajn nedenleri inoelendiinde, kom nist sanat tartm as
nn dom alar tarihinden oluan zemini nnde gze batan
ey, Lukacsm Franz Mehringde yarglad eilimlerin as
lnda kendisini karakterize eden eilimler olmasdr. Mehringin temel konumu, szl olarak deilse de edinsel olarak
ifade edildii biimiyle sol ethik ile sa bilgi teorisi arasn
daki kartlktr. M ehringin politik fizyonomisinden, en
iyi ve en kt zelliklerinin birliinden, parlak y e te n e in
den ve onulmaz yanllar ndan sz edilirken, bunlarn k
kenlerinin, onun burjuva dem okratik gemiinde yatt
anlatlm ak istenir. Ancak, iyi ve kt zelliklerinin birlii
kadar, onulmazl da vurgulanr. Lukacs, zgnln bir
baka birliini daha ortaya karr. Bu, Mehring'in tm ya
ptlarnda gzlenen, Alman burjuvazisinin devrimci dne
m inin o byk geleneini ideolojik olarak kurtarm a de
nemesinin abartlm as ve tutuculara, belirli tinsel dzey
deki gericilere srekli olarak ses karmam a* eilimi ile
ykselen ii snfnn sanat yaratlarna kar pheci
davran arasndaki birliktir. 1931 ylndan sonra Lukacsn
kendisi de bu birletirm eyi srarla kullanm ak ister. Ama bu
nu gerekletirebilmek iin Mehringi sulayarak, kendisinin
de ayn eyi yapt phesini zerinden atmaldr. (73)

YENDEN SRGNDE

Bu dnemin yaptlar Sovyet yaynlar iin hazrlanm

t. Lukacs 1933 ylnda Sovyetler Birliine snd. Artk hem
kle dilinin kullanld hem de gizliden gizliye kar g
rler retildii bir dnem balam t. Dolayl ama olduka
ak bir biimde Shadanovun sosyalist gerekilik gr
nn karsnda yer alan byk gerekilik anlay bu
dnem iinde gelitirildi. Lukacs, Marks-Engels Enstits
olarak da bilinen Bilimler Akademisinin Felsefe Enstitsn
de grev ald, ilk Rus devrimci hareketinin savalarndan,
David Ryazanov takm a adyla tannan David Goldenbach'm
anlan Enstitnn kurucusu ve m dr olarak amac, Marks
ve Engelsin tm yaptlarn Rusa ve Almanca yaynlamak
t. Ryazanov ok sayda teorik yaz da yaynlad. Marks-En
gels yaptlarnn tam am lanm asndan bir sre nce, 60 ya
ndaki Ryazanov (1930 ylnda) Stalin tarafndan grevden
alnarak taradaki nemsiz bir kent kitaplna atanm t.
Ryazanov meneviklikle suland. Srgndeki pheli l
m nden (1940) bugne dek onuru geri verilmedi. Lukacs,
Ry^zanovun Enstitsnde alrken Internationale Lite
ratur ve y Hang (Yeni Ses) adlarndaki srgnde yayn
lanan dergilerin redaktrln de yapyordu. Artk bilim
sel edebiyat teorisi zerinde alacak olanaa kavumutu.
Davurumculuk tartm as ve sanki bunun bir uzants olan

Anna Seghers ile yazm alan, (T4) onun gerekilik teorisinin

zenle srekli olarak gelitirilmi denemesel erevesine bir
balangtr. Goethe ve a ile 1950 ylnda Dem okratik
Almanya da yaynlanan bu yaptm nsznde kendisinin de
belirttii gibi bu yaptn organik uzants olan Kleist, Eichendorff, Bchner, Heine, Keller, Raabe ve Fontane zerine
yazlm denem eler bu dnemde ortaya km tr. Bunlar
daha sonra 19. Yzyl Alman Gerekileri ad altnda b ir ki
tap ta toplanr. Lukacs'm alm alarnda odaksal neme sa
hiptirler. Ama Lukacs u Partizan Mcadelesine bir bilet da*
ha alarak bir zeletiri de Tarih ve Snf Bilinci iin yapar.
Ama bir yandan da, - hayr, bu ii bitirdikten sonra - byk
Hegel-Kitabma balar. Bir ykde, bu olaya arm arka
dalarna yle syledii anlatlr: Evet am a Hegeli geri
almadm! Buna ram en kitab yayn izni alamaz. Yazln
dan 15 yl sonra Dou Berlin'deki Aufbau Yaynevi tara
fndan yaynlanr. Baka arkadalarnn anlattna gre, fa
izme kar m ilitan mcadelenin gndemde olduu bir d
nemde Hegel-ya da Sovyetler Birlii ile mcadele* seene
inin seenek olmadn Lukacs da kavram tr. Lukacs
Moskovada tek bana ve olduka iletiimsiz yaam; daha
dorusu hayatta kalmaya alm tr. Dostlarnn anlar ara
snda ondan ya hi sz edilmez, ya da yle b ir deinilir.
rnein, E m st Fischer onu hi anmaz. Lukacs da Moskova
anlarn hibir zaman anlatm am tr. Y urtta, dostu ve yol
da yazar Julius Haym anlar arasnda, (TB) Lukacsn po
litikada ad ktye karlm Andor Gabor'a nasl g an
lalr biimde yan ktn okuruz. Gaboru karalayan
sekin bir Alman illegali idi. Bu kii, Kom intern Sekreter
lii Almanya Sorum lusu K urt Funktur. Funk'un gerek ad
H erbert W ehner'dir. W ehnerin yaynlanmam anlar
arasnda da Lukacs'dan sz edilmez. Lukacs'm 1941 ylnda
Moskovada tutukland henz kantlanm am tr.
Julius
Haym tanklna gre: Doal olarak Georg Lukacsm tutuklanndan hem en haberim oldu. Micky ile birlikte Gertrud'un yanndaydm. Onun tavrn ok beendim. Gabor, Ba-

lazs ve dierlerinin yapt gibi ben de Rakosiye giderek ko

nuyla ilgilenmesini rica ettim . Rakosi elinden gelen hereyi
yapacana sz verdi. Grld gibi szn de tuttu. Za
ferden sonra M acaristana Lukacssz dnm ek onun iin ok
kt olurdu.
Ama yine de ok az ansmz vard. W alter Ulbricht tu
tuklu Alman yoldalarna ark a ktnda (Bylesi durum lar
da tu tarl bir grev bilincine sahip olduunu sk sk duyar
dm.) kabaca terslendi. Bu terslenite bir tehdit havas se
ziliyordu.
Eer Togliatti ve Dimitrov kendisine arka kmasalard, Lks Otelinden Lubjanka Cezaevine gtrlen K urt Funk
da lkesine geri dnemeyecekti.
Byk bir ans eseri Lukcs salverildi. Tutuklanm as
na neden olan eyi sorduum da bana u yant verdi: Be
inci kol (7e) Georg Lukcs, faizmden kaarak Sovyetler
Birliine snan ve orada ortadan kaldrlan yzlerce Alman
ve dier yabanc kom nistin yazgsndan kurtuldu.
1944 ylnda Budapeteye geri dn hi de zafer ha
vasnda deildi. Ama yaptlar ard ardna yaynlanyordu.
Ksa bir sre sonra, yaptlarn yaynlayan yaynevleri ara
sna, PDYB'den ve Moskovadaki srgn gnlerinden mca
dele arkada olan Johannes R. Becherin Dou B erlinde
kurduu Aufbau Yaynevi de katld. Lukcs, geri Buda
pete niversitesinde E stetik Profesr, parlam enter, Bi
lim ler Akademisi ile bir dizi baka kurulun yesi oldu; ger
i Karl Jaspers ile tartm ak iin Cenevre'ye ya da Jean-Paul
S artre ile grm ek iin Pariste yaplan Hegel Konferans
na gitti; am a btn bunlara ramen, aradan hi de yle
uzunca b ir sre gememiken (1949 ylnda) bu kez daha da
sert yrtlen yeni saldrlarla karlat. Lukacs'a kar a
lan cephede K ltr leri Sorumlular, Parti Yksek Okulu
Yneticileri, K ltr Bakannn kendisi ve ok sayda Yaz
leri M drlerinden oluan bir grup yer alyordu. Politbiiro
yesi Jozsef Revai kendisini Lukacsm rencisi olarak gr-

meine ram en bu saldrlan ynetti. E rnst Fischer bu garip

ikili karakteri yle tanm lar:
Kritik durum larda iindeki gizli benin sesini bastr
m ak iin onun yanna bir de parti sesi yerletirm i. Macar
Halk Cumhuriyeti K ltr Bakanyken bir Yazarlar Kong
resi srasnda birlikte yediimiz le yemeinde, ondan bi
imcilie kar verilen mcadelede ideolojik polis yntem
lerinden uzak kalm asn rica etm itim . Bu konuda bana sz
verdi. Ama daha sonra inanszln yargland bir duru
m ada beni de artan sulayc bir konum a yapt, zel ko
numam z ile bu resmi sulama arasndaki eliki ikiyzl
lkten domamtr. Bu, kiisel grlerine deil, partinin
sesine kulak vermeyi kendine grev sayan kiinin eliki
sidir. (T7)
Lukacsn gerekten batm savma ve kararsz yaplan
(78) yeni zeletirisi hi kabul edilmedi. Tm edebiyat teorisi
plebyen demokrasisi politik modeline; yani Blum Tez
lerine indirgenerek reddedildi. Sosyalist gerekilik ve ye
ni Sovyet edebiyat yannda yer almad ne srld. Ger
ekten Lukcs Moskovada yaarken bile (Rusa konumaz,
yazmaz, okumazd) Sovyet edebiyat ile ilgilenmedi. Bu ko
nudaki en ayrntl yazsnda Alexander I. Soljenitsin'i konu
edindi. Ayn yazda klsik Sovyet yazar Alexander A. Fadayevin (Gen Muhafzlar) korkun lde sanattan yok
sun (T!)) olduuna deindi. Ayrca, Soljenitsin ile ilgilenmesi
raslant deildir. Bu denemesinde kulland szckler ince
lenecek olursa, bir eit Hegelci onay szckleri gze ar
par. Tepkilerin btnsellii, birliin birlii, nesnelerin b
tnsellii gibi... Edebiyata snfsal olmayan bakn ite
bu ekli, eletiri ve curnal karm iinde Lukacsn yzne
vuruldu. Bu ateli tartm ann Alman ardllar zellikle
Dem okratik Alman Edebiyat Bilimci Hans Koch yarglarn
da daha dikkatli ve bilimseldir. Tartm a garip zikzaklar i
zerek ilerledi. zellikle, g zmlenebilir bir e zamansz
l ortaya kard. Lukcs, 1951 ylnda yaplan 1. Yazarlar
Kongresinde Halk Eitim Bakan ve Yazarlar Birlii Ba

kam nn kendisine ynelttii ar saldrdan sonra politik

yaam dan tam am en geri ekilmiken; brakt izler gazete,
dergi ve toplantlarla silinmeye allrken, kitaplar Demok.
ratik Alman Cumhuriyetinde Becherin patronluunda
yksek basklar yapyordu. Lukacsn Dem okratik Almanya
da filozof, edebiyat bilimci ya da yazar olsun tm sava
sonras kua zerinde etkin olduunu sylemek abartm a
deildir. Lukacs'dan alnt yaplmam seminer, bir nemli
yaz ya da tarihsel zmleme yoktur.

Bu etki yalnzca edebiyat tarihi ya da eletirisi alany

l a snrl kalmaz. Lukacsn ideolojik yazlar ve felsefe ta
rihi ile ilgili almalar da ayn lde etkindir. Jean-Paul
Sartre ve sava sonras varoluuluuna kar yrtt po
lem ik bunun gzel bir rneidir. Lukacsn 1946/47 knda
yaynlanan birok yazsnda genellikle Sartre, Simone de Beauvoir ve biraz daha hafif de olsa M arksist sapmac
Maurice Merleau-Pontyye kar sert polemik havas vardr.
Yaptn (80) Almanca basksnn nsznde, varoluuluu
kar devrim in en nemli ideolojilerinden biri sayarak Sartre' edebiyat alannda emperyalizmin ajan olmakla sular.
Tito etesinden szeder. Yergisinin dili ok kaba, yer yer de
ok basittir. Sartre'n bayapt, Varlk ve Hilik adl
800 sayfalk koca kitabn popler bir bror olarak adlan
drr. Ama saldrs olduka elikilidir. Ana hedefi, hem
politik-toplumsal sistemlerin hem de ideoloji ve bilgi teo
risinin nc yolu olabilirliidir. Lukacsa gre idealizm
ve m arksizm den baka nc b ir yol olamaz. Ama b ir yan
da bunlar sylerken, dier yanda S artrec dnce siste
m inin yargszlna, varoluu zgrln sevilen ekliyle
atlmlk ya da durum szckleriyle ifade edilen key
filiine kar kar. Eer zgrle m ahkum edildiimiz iin
yani onu sememiizdir bile h e r s e v zgrlk ise, insan yargszdr, seeneksizdir; ksaca eylemsizdir.
Sartre'n emasndaki pratik alannn boluu Lukacsa
gre en u determinizm dir. Kendisine zg partizan teorjsi gelitiren b ir insan iin bu kesinlikle kabul edilemez.

Sonu ethiksiz dn-ethiki ona tarihsel bilinemezcilik

ile ayn anlam da grnr. Sonulan grlmeyen b ir eylem
her iki anlam da da eylem deildir. Lukacs varoluu
varlkbilim ini h er trl som ut toplum sallktan m ahrum ve
tarihst olm akla sular. Biim olarak neredeyse tam Stalinci bu tantlam a, aslnda Stalinizmin sonunun; yani, ta
rihsel sreler ve toplum da bireyin rol konusundaki o g
ne dek egemen, diyalektik olmayan anlay zerine yeniden
dnlm eye balanldnn habercisidir.
Raslant olmayan iki ey vardr: Bir sre sonra Lukacs
yeni bir kavram kullanacaktr: zgllk. Sartre bu kav
ram n M arksist dnce malzemesi iinde yer almayn
eletirm itir. S artre yllar sonra Lukacs ile hesaplarken
(81) onu, bir terrc srete zgll ortadan kaldrm ak
la (82) sular. Lukacsa Lukacsla karlk verir. Lukacs'n
savlan Moskovadan nce (XX. Kongreden nce) formle
edilmiti. Sartre ise Budapete'den sonra konuur: Bu
rada yalnzca, Lukacsn bir belirleyici temel olgunun hesa
bn vermediini saptam akla yetineceiz, iki eye a y n a n
d a inanyorduk. Birincisi, tarihin tek geerli yorum unu ta
rihsel materyalizmin verdiine; kincisi, gereklie ulam a
nn tek som ut olanan varoluuluun sunduuna inanm
tk. Bu szlerle, yukardaki grler arasndaki elikiyi
en kk ekilde bile yadsmay amalamyorum. Amacm,
Lukacs'n bunu gremediini saptam aktr. Birok aydn ve
birok renci bu elikinin gerilim alannda yaadlar ve
hl da yayorlar. Bu nereden kaynaklanyor?. Lukacsn da
ok iyi tand ama o dnemde zerinde konuamad ko
ullardan... Marksizm, n pervaneyi ekmesi gibi bizi
kendine ekerek btn tasarm larm z deitirdikten ve bur
juva dncemizin btn kategorilerini zlme eiine ge
tirdikten sonra aniden ortada brakt. Ulam olduumuz
yeni alanda dnsel ihtiyalarmz gidermez oldu. Bize
retecek yeni bir eyi kalm amt. nk, durgunluk d
nemine girmiti. (83)
Bunlar Lukacs'n da yazabilecei cmlelerdir. Sartre

Varoluuluk ya da Marksizm tartm asn Roger Garaudy karsnda da srdrd. Ama tartm a Garaudyde
Marksizm ve Varoluuluk biimini almt. (84) Grld
gibi bu salt felsefi deil, daha ok byk bir politik tart
mayd. Bu tartm ann sonucu ikinci raslant olmayan da
ortaya kt:
Anlan temel sorun tarihte rastlantnn ve zorunlulu
un rol, toplum da bireyin ilevi zerinde Dem okratik
Almanya koullar iin nyargsz olarak yeniden dndk
ten sonra, sosyalist lkelerde yanl anlalan S artre ile tar
tm aya girien kii Robert Havemann di. 1965de yazd,
am a ancak 1971'de baslabilen Evet, hakszdm adl (85) ya
zsnda, S artren Marksizmin katlam asyla ilgili szckle
rini aynen alarak (Sartren da nceden tahm in ettii gibi)
sosyalist eletirm enlerin iddetle saldrdklar m etinleri ta
nm adklarm ve S artre hi okum adklarn onaylad. (86)
Georg Lukacsn yaam ve etkisindeki bir elikiyi, ezamanszl daha pek ok kez grmek m m kndr. Stalin
dneminin Budapetesindeki gzden diiten zarar gr
meyen ve resm en tannm bu etkinin ayn zamanda b ir de
alt akmts vardr. Aydn muhalefeti kart kutuplar olan
Lukcs ve B rechte gre (sanki aralarnda hi eliki yok
mu gibi) yn saptam tr, iki ciltlik E stetikinin S artre
in anlan bayaptn irdeleyen en nemli yazs Estetiin
Odak Kategorisi Olarak zgl, M acaristan'da deil, Dou Ber
lin'de felsefe doentlerinin ve Blochun rencisi Wolfgang
H arichin Zeitschrift fr Philosophie (Felsefe Dergisi) ad
l dergisinde yaynland. (87) Dem okratik Almanyada Ulbricht kart aydn cephesinin baarl teorisyeni, kkrtc,
revizyonist, partili ve parlak Marks yorum cusu Harich, ken
disine 10 yl hapis cezasna malolan m uhalif Plattform der
gisine yazd yazda, bu iki kiiyi ayn dncenin tay
clar olarak niteledi: Bizim ideolojik geliimimizi zellik
le Yolda Georg Lukcs etkilem itir. Bertolt Brecht lm
ne dek grubum uza yaknlk duydu... (88)
Bu, en azndan l kesiimdi: M acar ve Sovyet Sta-

lincileri tarafndan burjuva dem okrat ve Hegelci olmakla

suland; Dem okratik Almanyann tm dogmaclar da
dahil m arksist edebiyat bilimcileri tarafndan m arksist
edebiyat teorisinin yol gsterici retm eni olarak kabul
edildi; aydn m uhalefeti tarafndan da yn saptam a yard
m ve dogmasz diyalektik iin verilen mcadelenin yar
dmcs olarak anlald. Bu dncelerin ayn kaynakta bir
lemesi kesinlikle yanl anlam a sonucu deildir. Georg Lukacs bu zelliklerin tm n tayordu. Garip bir ikili et
kisi vard. Bir yanda buzlarn zlme sreci iin dnce
retirken te yanda estetik kategoriler retisi ile ada
edebiyatn geliimini frenliyordu. Bugne dek Dem okratik Al
m an edebiyatnda elle tutulur b ir dzyaz rnei verilme
mi olmasnn bir nedeni de budur. Alman rnek 19. yz
yln gerekilii idi, Flaubert -deil, Balzac idi. Lukacsm
edebiyat galerisindeki en iyi korunan rnek tablo Comdie Humaine idi. Bu tablo, byk gerekiliin yaratc
sna ram en onun politik bilincine ramen, demek iste
nir kendisini kabul ettirdiini gsterir. Kralc Balzac,
kahramanlk dneminin sonuna gelen, m asa ardndaki ger
ek ordu nderi aristokrasinin hile ve oyunlarnn gereki
betimleyicisidir. Lukacs'm ada biim ler karsnda ald
tavr tarihsel zmlemelerinin yan rn olarak ortaya
km ylesine bir deini deil, dzenlenmi program dr.
Balzac zmlerken John Dos Passos ile hesaplar. (89) 19.
Yzyl, James Joyceun karsnda, Thomas M ann'm yann
da tavr aln aracdr. Soruyu edebiyat tarihi asndan for
mle edecek olursak u ekli alr: 19. yzyln en nemli ve
tipik klasik yazar Balzac m dr yoksa Flaubert midir? Bu
konudaki yarg yalnzca bir zevk sorunu deildir, bizi roman
estetiinin tm odaksal sorunlarna gtrr. u soru orta
ya kar: sanatsal bykln, romann her eyi kavra
yc gcnn toplumsal tem eli i ve d dnya arasndaki
birlik midir, ayrlk m dr? Burjuva roman Gide, Proust ve
Joyceta m ycelir, yoksa daha nce m i Balzac, Stendhal ve Tolstoyda dnsel ve sanatsal doruuna ulam

tr. Bugn bu dorua, akntya kar savaan yalnzca bir

ka byk sanat rnein, Thomas Mann yaklamak
tadr. (9U)
Gerekten Lukcs biim olarak da yeni, sosyalist edebi
yatn yolunu amam, ak biim lerin denenmesi kar
sndaki dmanl nedeniyle ister Erw in Piscator, John
H eartfield ya da W ladimir W. Mayakovski, ister Hanns
Eisler denesin sanatsal kaliteyi bile reddetm itir. Sosyalist
eletirm enlerin (91) hakl k noktas burada yatar. Ama
Lukacsm Franz Kafkaya ya da Laautream ontya lanet oku
yuuna onlar da katlr. Lukacs'm alglanndaki eliki o
kadar a rta r ki, 1955 ylnda 70. doum gn nedeniyle Dou
Berlinde yaynlanan Armaanda Alexander Abusch, Johan
nes, R. Becher, E rnst Bloch, Hanns Eisler, E rnst Fischer,
H enri Lefebvre, Wolfgang Harich, Hans Mayer, Thomas
Mann ve Anna Seghers yazdklar kutlam a yazlaryla bir
araya gelirler. Bundan be yl sonra, Armaan yaynlayan
ayn Aufbau Yaynevi, bu arada Lukacs'm tm yaptlarn
geri toplam tr bu kez kart kitap yaynlar. Bu, Hans
Koch tarafndan derlenen yazlardan oluan Georg Lukcs
ve Revizyonizm adl kitaptr. Yapt nktece zengindir. n
k, bu kitapta yazan be M acar yazardan ikisi ksa b ir s
re ncesine dek tam tersi eyler yazmlardr. imdi Lukacsa sava aan Jozsef Szigti, Szabad Nep adl Macar
p arti gazetesinin 13 Nisan 1955 tarihli saysnda Lukacsa v
g dzm tr. Bela Fogarasi de kendi gvencesi iin her
iki k itap ta da yer alr. 1955 ylnda Lukacsm yaptlarn de
erli, gerekli, ok anlaml, nemli, tarihsel m ater
yalizmin yaratc uygulannn rnekleri (-) olarak gren
B.Fogarasi, 1959 ylnda, ad geen kiinin ...kendisine Mark
sist diyen b ir filozof olduunu renir. Bu, Lukacs'm rezivyonizme ne kadar battnn, batdaki burjuva ve revizyo
nist evrelerin grleriyle ne kadar benzerlik gsterdiinin
iaretidir. B ir ok rneinde grld gibi, revizyonizm
insan, kanlm az olarak ii snf dm anlarnn yanna s
rkler. (M)
Ama, bu dncede dnm iin geen drt yl boyun
ca baka eylerde de dnm olm utur.

REVZYONST MUHALEFETN BEYN

Pctfi evresi 1956 yl Mart aynda Budapetede ku

ruldu. Sanat ve bilim adam larndan oluan bu gevek bir
lie 1849 ylnda Schassburger atmasnda ldrlen Ma
car devrimci ozan Sandor Petfinin ad verilmiti. Birliin
yk, genellikle Tibor Dry, Julius Hay ve Georg Lukacsm
omuzundayd. Lukacs, felsefe konusundaki tartm alar y
netiyor, konum alar yapyor ve bu konum alarda SBKP'nin
XX. Kongresinde tartlan konulan kamuoyu nnde ilk
kez deerlendiriyordu. Bugnk K ltr indeki lericilik ve
Gericilik Arasndaki Mcadele adl gene ilk basks Demok
ratik Almanyada yaplan yazs da (04) zellikle bu am aca y
nelikti. B lum Tezleri resmi olarak ilk kez yaynlanyor ve
MKP Tarihi A ratrm a Enstitsnde yaplan tartm alar
sonunda kabul ediliyordu. Lukacs inkarn inkar etti. Yaz
d yazlar, niversitelerde verdii dersler, katld radyo
syleileri ve tartm alar sonucunda M acar ayaklanm asnn
aydn nderi durum una geldi. 1956 yl Ekim aymda Nagy
Hkm etinin Halk Eitim Bakan oldu. Tam 37 yl sonra
bu greve ikinci kez geliyordu. Gene bu grev ikinci kez
yurtdna km asna neden olacakt. M acaristann Varo
va Paktndan ayrlnn vahim sonular douracam seze
rek, Sovyetler Birliinin lkesini igal etm esinden b ir gn
nce Nagy H km etinden istifa etm esine ramen, Im re
Nagy ve teki politikaclarla birlikte tutukland. Romanyaya

srld. Nagy ldrld, Lukacs 1957 yl Nisan aynda Bu

dapete'ye geri dnd. B tn unvanlar ve grevleri geri
alnm t. Partiden atlm t. (eB) Artk yalnzca bilim ada
myd. Belgrad Rhtm nn N aphtasm ziyaretilerinden
H ans Dieter B ahr yle anlatr: Kapy ince yapl b ir adam
amt. Zayf ve ilk bakta yklverecekmi gibi duran be
deni ile canl gzleri ve yznn ince, keskin izgileri arasn
daki kartlk beni bylemiti. Birka saniye sonra izlediim
dzgn ve allm hareketlerle bedeni canllk kazand. Ona
unlar syledim: Em st Biochun en iten selam larn ilet
mek iin geldim. Artk Proust ile bar imzalamalymsmz.
Lukacs bir an bile duraksam ad. Ha, siz Tubingenden
geliyorsunuz. Buyrun, ieri girin! Biliyor musunuz, Proust'a
kar hibir eyim olmad. Ama E rnst Bloch ile aram daki
ayrlk ok daha derindir!
Lukacs hem en m asasna oturdu. Arkasnda, ok kul
lanldklar am a zenle korunduklar belli olan kara ciltli
kaim kitaplarn doldurduu kitaplk vard. Masasnn zerin
de tannm Bat Alman gazeteleri, ak kitaplar ve notlar
duruyordu. Koltuunun yannda, zerinde cam demlik ve
zam an zaman zenle doldurduu b ir ay fincan bulunan ser
vis arabas yer alyordu. Gze batm ayan dzen iinde sanki
dankm gibi hallar zerinde duran koyu mee mobilya
lar byk burjuvaca bir geri ekilii yanstyordu. Buras,
Tuna nehri zerinden Buda Kalesini gren, yirm inci yz
yla gei dnemlerinden kalm a salondu. (**)
Georg Lukacs nceden kabullendii bir durum da bu
lunm aktadr: Dokuz yandayken lyada destannn Macar
ca dzyaz evirisini okum am en nemli ocukluk anlarm
dan biridir. H ektorun yazgs, yani yenilgiye uram bir
insann hakl ve dierlerinden daha kahraman olabilecei
gerei benim tiim geliimimin belirleyicisidir. (9T)
Gerekten Lukacs'm son dnemleri hakllk duygusu
tarafndan belirlenm itir. Kendinden emin bir ekilde, ey

tanca, yetenek sa sapmadr, (ofl) der. Ya da fare meseli an

latarak dinleyenleri artr. Yksek b ir dan tepesinden
aa bakan fare fili kk bir hayvan sanm. Ama, gele
cein tek gvencesi parti doktirininin tepesinde otursalar da
farelerin beyinleri kktr. Lukcs felsefe, politika ve es
tetik alanndaki dncelerini (daha nceleri holanmad
ve ok seyrek katld, ama imdi olduka sk dzenlenen)
syleilerde toparlar; hayr, daha dorusu onlarn snrla
rn izer. Syleiler zaman zaman kendi kendisiyle yapt
konum alara, tek szckl monologlara dnr. Der
Spiegel dergisine sovyetler (uralar) sistem inin kesin gerek
li olduunu (0D) aklyorsa ya da ek yazar Liehme Literarni Novini dergisinde (10) James Joyce'un yalnzca bir deney
ci ve Samuel Beckett'in Maurice M aeterlinck gibi bir moda
yazar olduunu sylyorsa; Heinrich B.l 19. Yzyln vviis'nde (I01) kutluyor ya da Bat Alman yazarlar iinde
zellikle Rolf H ochhuthu tanyorsa, Lukcs yaam boyunca
edindii deneyimleri ve ulat dnceleri toparlam aktadr.
Yapt ey gzden geirme deildir. Hans Heinz Holz, Leo
Kofler ve Wolfgang Abendroth adlarndaki toplum bilim ci
ler ile yapt uzun radyo syleilerinde bu durum zellikle
belli olur: (102) i snfna snf bilincinin dardan gt
rlm esi gerektiinden ve kitle hareketinin nkoulu olarak
bilinli bir aznln yaratlm asn gsterirken Gramscinin
adn stne basarak vurgular. Artk sosyalist gerekilii,
asla gereki olmayan anlay olarak grd gibi dev
let mal doalclk olarak tanm lar. Nasl ki, Batlamyus gk
bilimi yardmyla da deniz yolculuklar yaplabilmise, insan
larn ou kez bsbtn yanl ideolojilere dayanarak doru
iler yaptklarna inanr. Ve hereyden nce, o gne dek yap
t aratrm alarnn sonucu olan bayapt Estetiin zgn
Yaps'm (103) yazar. Yaptn bal henz bir savdr. Bu
oylumlu yaptn ana hcresi zgllk kavram dr. Bu al
ma, estetikte Hegelden b ir kez daha yararlanm ann byk
denemesidir: Gerekliin birlii ve retim kavramlarnn
bugn tad anlamlarda gereklik btndr. Gerekliin

btn grngleri, ister anorganik, organik ya da toplum

sal olsun btnlkler ii ve btnlkler aras karlkl
etkileim ler ile belirli btnlkler iinde belirli nedenler di
zilerine uygun olarak birbirleriyle iliki iindedirler. Bu z
delik vardr. Ama, Hegel Kitabm da da sergilemeye al
tm gibi, Hegelin diyalektie kazandrd en nemli yeni
liklerden birinin, diyalektiin tem el nermesi olan kartla
rn birlii ilkesi deil, Hegel'in zdeliin ve zde-deillik
in zdelii olarak adlandrd ey olduuna inanyorum.
im di diyorum ki, gerekliin her trl insan zorlamasn
dan birazdan bu konuya dneceim bamsz olarak ak
t anlamnda bir zdelik, bir btnsel gereklik vardr. (104)
Ama Lukacs imdi, yknmeli yanss sanat olan bu ilan
edilmi birlik iinde b ir yeni kategori iin yer am aktadr.
Bu kategoriye kim i kez ethik enerji, m antksal sonu olarak
pratik, eylemek, kimi kez deneyim kimi kez de eyleme d~
nm yansmalarn yansmas der. Bunlarn tmyle an
latlm ak istenen, yaratc birey ve onun eylemidir. Sanat, z
grlk ve almadan oluan nc bir eydir. alma s
rasnda ilk gerek zne-nesne ilikisi ortaya kar. Szc
n gerek anlamyla zne ancak byle oluur. Hegelin de
hakl olarak belirttii gibi, salt istein ve onun salt uygu
lannn dolaysz mesafesizlii (Distanzlosigkeit) sona ersin
diye zne, retim aracnda kendisi ile nesne arasnda bir
durak yapar. Bu durak, almann gerek ussalldr... bylece insan tarafndan yaratlan bir yap ortaya kar. Ve
bu yap u amaca hizm et eder: t dnyasn ve evresini
yanstm a yoluyla insana kendisini aklayarak, onu gnlk
yaamda iinde bulunduu durum un stne ykseltm ek,
kendi bilincine varmasna yardm etmek... nsan, kendisi ta
rafndan yanstlan dnya iinde kendi dnyasn kurar ve
bu dnyay benimserse gerekten kendisi olur. (ns)
Theodor W. Adorno b ir yerde Lukacs yle tanm lar:
Umutsuzca zincirleriyle oynayan ve bunlarn kard se
sin evren ruhunun yry olduunu sanan birisi. (loa) Bu
tanm keke kt bir saldr olsayd! Ne yazk ki geree

uygundur, h a tta gerei tanm lam ada yetersiz bile kalr. Ba

langcndan sonuna, soyluluk unvanm brakndan Kom
nist Partisinden atlna dek; nce Viyanada sonra Mos
kovada tutuklanndan Budapete'de tutuklanm a, 1919
ylrm T aktik ve E th ik inen 1970 ylnn bitm em i Ethikine ya d a B atda sonuna dek vld halde Douda
sonuna dek sz edilmeyen Frankfurt kenti Goethe dl
n alna dek Lukacsa bir m r boyu taklan zincirler bir
insana yaplabilecek eziyetlerin boyutunu olduka amt.
Bunlarn hepsi de ses veren zincirlerdi, evren ve ruhtu.
Georg Lukacs'n yaam na ait son yklerden biri bu zincir
lere benzer b ir ses verir:
1956 ylnda Budapete'de b ir geceyars anszn tutuklann, kapal otoyla bilinmeyen b ir askeri havaalanna gi
diin, ulusal arm as olmayan b ir uakla gene bilinmeyen bir
yere doru kalkn ve deniz manzaral, gzalc, saray gibi
bir villaya geliin ardndan, henz nerede olduunu bilme
den, y a n devlet konuu yar tutuklu olarak yaarken Gcorg
Lukacs yle der:
Kafka gerekten gerekiymi._____

DPNOTLAR

(1) Yntemsel phe. Der Monat dergisi, Nisan 1966, s. 95.

(2) Ehrhard Bahr: Georg Lukacs. Berlin 1970, s. 7.
(3) Tin ve Biimler. Neuwied 1971, s. 61.
(4) a.g.y. s. 81.
(5) Tarih ve Snf Bilincine nsz. Neuwied 1968, s. 11.
(6) Karl Marx: Ekonomi Politiin Eletirisinin Temelleri
(Grundrisse) Berlin 1953, s. 31.
(7) a.g.y.
(8) Tin ve Biimler, s. 36.
(9) Alberto Asor Rosa: Gen Lukacs. Burjuva Sanatnn
Teorisyeni. Alternative dergisi, say 67/68 (1969), s.
186-187.
(10) Judith Tarr: Georg Lukacs, Thomas Mann ve Vene
dikte lm Die Weltwoche 26 (2 Temmuz 1971).
(11) a.g.y.
(12) a.g.y.
(13) deoloji ve Politika zerine, Neuwied 1967, s. 324-325.
(14) Georg Simmel: Rembrandt. Sanat Felsefesi zerine Bir
Deneme. Leipzig 1916, s. 3.
(15) a.g.y. s. 73.
(16) Peter Ludz: Marksizm ve Edebiyat. Georg Lukacsn
Yaptlarna Eletirel Bir Giri. Edebiyat Sosyolojisi
zerine adl derlemeden. Neuwied 1961, s. 32.
(17) Peter Ludz: Georg Lukacsn Felsefesinde Demokratik
Diktatrlk Kavram. deoloji ve Politika zerine adl
derlemeden, s. XXV.
(18) Yntemsel phe.
(19) Morris Watnick: Grecilik ve Sm f Bilinci - Georg Lu
kacs. Leopold Labedzin Revizyonizm adl derleme
sinden. Kln 1965, s. 189-221.
(20) Roman Kuram. Byk Epik Biimleri zerine Tarih
Felsefesi Denemesi Neuwied 1963, s. 6d.
(21) a.g.y. s. 22, 28.
(22) Tin ve Biimler, s. 16.
(23) Roman Kuram, s. 145.

(24)
(25)
(26)
(27)
(28)
(29)
(30)

(31)
(32)
(33)
(34)
(35)
(36)
(37)
(38)
(39)
(40)
(41)
(42)
(43)

(44)
(45)
(46)
(47)

(48)
(49)

Marxa Yolum. deoloji ve Politika zerine adl derle

meden, s. 325-326.
Rudolf L. Tkes: Bela Kun ve Macar Sovyet Cumhuri
yeti yaptndaki alntdan. New York 1967, s. 197.
a.g.y. s. 31.
deoloji ve Politika zerine, s. 138.
George Lichtheim: Georg Lukcs adl yaptndaki
alntdan. Mnih 1971 s. 47.
Parlamentarizm Soruna zerine. deoloji ve Politika
zerine adl derlemeden, s. 124.
W.I. Lenin: Komnizm. Komnist Enternasyonalin G
ney Avrupa lkeleri Dergisi. Yaptlar cilt 31. Ber
lin 1970 s. 153-154.
Komnist Politika yl 2, say 15/16, Austos 1927, s. 3d.
W.I. Lenin: Kltr ve Sanat zerine. Berlin 1960, s.
489d.
Anton Pannekoek: Filozof Olarak Lenin. Eletirel Fel
sefe ncelemesi. Frankfurt a.M. 1969. s. 121.
a.g.y. s. 113-114.
a.g.y. s. 135-136.
Taktik ve Ethik. deoloji ve Politika zerine adl der
lemeden, s. 33.
Tarih ve Snf Bilinci, S. 214.
a.g.y. s. 215.
a.g.y. s. 199.
Peter Ludz: Ethik Rigorizm ve Politik Taktik. deoloji
ve Politika zerine adl derlemeden, s. XLIV-XLVI.
Tarih ve Snf Bilinci, S. 17.
a.g.y. s. 390.
G. Sinovyev^ Ar Sol ve Teorik Revizyonizme Kar
Mcadele. deoloji ve Politika zerine adl derlemeden.
s. 720-721.
Bahr. s. 23.
a.g.y. s. 24.
Thomas Mann: Gnn stemi. Berlin 1930, s. 416.
Hans Mo yer: Georg Lukcs zerine ki Gr. G
nmz Alman Edebiyat zerine adl yaptndan. Reinbek 1967, s. 245.
Thomas Mann: Mektuplar 1937-1947, Frankfurt a.M.
1963, s. 579.
Thomas Mann: Doktor Faustusun Ortaya k.
Frankfurt a.M. 1949. s. 126-127.

(50)

Thomas Mann ile Yazmalar. Sinn und Form der

gisi 7 (1955) S. 669.
(51) Tarih ve Snf Bilinci, s. 17.
(52) Hans-Dietrich Sander: Marksist deoloji ve Genel Sa
nat Teorisi. Basel-Tbingen 1970, s. 220.
(53) Parti Edebiyat. deoloji ve Politika zerine adl der
lemeden. s. 400.
(54) Tarih ve Snf Bilinci. Genlik Yazlar II adl yapttan.
Neuwied 1968, s. 710-711.
(55) Komnist Enternasyonal Yrtme Komitesinden Ma
car Komnist Partisi yelerine Ak Mektup (1928).
deoloji ve Politika zerine s. 734.
(56) Tarih ve Snf Bilinci, s. 32.
(57) Tarih ve Snf Bilincine yazd nszden (1967), s. 40.
Lukacs, 1956 yl yaz aylarnda yaplan parti ynetici
leri toplantsnda yle demiti: Blum Tezleri nedeniy
le zeletiri yaptm herkes bilir. (Protokole gre g
lmeler olmutur.) Bugn, eyrek yzyl sonra, bu ze
letiriyi inanarak yapmadm syleyebilirim. nk,
Komintem den atlm a tehlikesiyle karlamtm. Ba
ka konularla ilgili de olsalar, 1930 ylndan beri edebi
yat zerine yaptm almalar, Blum Tezlerinin zn
den vazgemediimi kantlar.
(58) Victor Serge: Meslei: Devrimci. Frankfurt a.M. 1967,
s. 218.
(59) Bkz: Tarih ve Snf Bilinci, s. 39.
(60) Helga Gallas: Marksist Edebiyat Teorisi. Proleter Dev
rimci Yazarlar Birliindeki Tartmalar. Neuwied 1971,
s. 120-122 .
(61) Tarih ve Snf Bilinci, s. 33.
(62) Werner Mittenzwei: Brecht-Lukacs Tartmas. Sinn
und Form 19/1967, Say 1, s. 235.
(63) Georgs Lukacs: 65. Dipnota baknz.
(64) 65. Dipnota baknz.
<65) Davurumculuun Bykl ve Ykl. Georg Lu
kacsm bu yazs 1934 ylnda Moskovada, Internatio
nale Literatur dergisinin 1. saysnda yaynlanmtr.
Yazgnn Dnm. Yeni Alman deolojisi zerine Ya
zlar (Berlin 1943) yaptyla ilk kez bir kitapta yer alr.
Bu yaz, marksdst gerekilik teorisinin geliim tarihin
de doruk nokt s olarak deerlendirilen bir tartma
balatmt. Das Wort dergisinin 9. saysnda (1937)

yaynlanan Klaus Mannn Gottfried Benn, Bir Yanlg

nn Tarihi adl yazs tartm ay amt. (Aylk Ede
biyat Dergisi Das Wort, Temmuz 1936-M art 1939 ta
rihleri arasnda Bertolt Brecht, Willi Bredel ve Lion
Feuchtwanger tarafndan karlmtr.) Derginin ayn
saysnda, Bernhard Ziegler takm a ad ardna gizlenen
Alfred Kurella, Artk bu miras tkendi... bal ile
baka bir Benn hesaplam as yaynlad. Bu balk, Gott
fried Bennin 1916 ylnda Brkselde yapt bir konu
madan alnm. Klaus Mann, Gottfried Benn konusun
daki pheleri, 1930 Sonbaharnda Viyanada yapt
bir konumada dile getirmiti.
Klaus Mann, 9 Mays 1933 gn Le Lavandoudan yaz
d bir mektupta, bir zamanlar deer verdii Benn'i,
naziler tarafndan ele geirildii Thomas ve Heinrich
Mannm ayrldklar, Sanatlar Akademisinde ve Alman
yada kald iin, nasyonal sosyalistlerle ibirlii yap
makla sulad. Gottfried Benn, bu sulamay Srgn
deki Edebiyatlara seslenen tannm ak mektubuy
la yantlad. Mektubu 24 Mays 1933 gn radyoda oku
du. Bir gn sonra da Deutsche Allgemeine Zeitung
gazetesinde yaynlad. Klaus Mannm mektubu, ilk kez
Gottfried Benn tarafndan, olduka hogrl bir yo
rum eliinde, ift Yaam adl zyaam yksnde
(1950) akland. Das Wortdaki bu yazdan nce, Klaus
Mann'n Gottfried Benn ya da Ruhun Aasanmas
adl bir yazs, Die Sammlungun 1. saysnda (1933)
yaynland. Klaus Mannm, edebiyattaki davurumcu
luk akm na kar daha byk bir eletirisi hibir yer
de yaynlanamad. Eletiri, Haziran-Temmuz 1934 taririhinde, Noordwijk-Zaanvoortda yazlmt. Klaus Mann
m burada sz edilen btn yazlan, Martin Gregor
-Dellin tarafndan yaymlanan Snavlar. Edebiyat ze
rine Yazlar adl kitapta toplanmtr (Mnih 1968).
Klaus Mann ve Kurellanm anlan yazlan ok sert bir
tartma balatt. Bu tartmaya katlan onbe yazar ve
grsel sanat arasnda yer alanlar ve yazlan unlardr:!
Herwarth Walden: lkel Davurumculuk (Das Wort
2/1938); Gustav von Wangenheim: Klasik Davurum
culuk (Das Wort 3/1938); Heinrich Vogeler: Bir
Ressamn Deneyimleri (Das Wort 6/1938): Rudolf
Leonard: Bir a (Das Wort 6/1938); Ernst Bloch:
Davurumculuk zerine Tartmalar (Das Wort

6/1938); ayrca tartmaya, Hans Eisler ve Em st Bloch

Die neue Weltbhne (1938) dergisinin 1. saysnda yer
alan Sanattan Miras Almak yazsyla katlmlardr.
Lukacs, Gerekilik Szkonusudur (Das Wort 6/1938)
yazs ile btn tartmay sona erdirmitir. Bu yazda
Blocha ynelir, ama gerekte Eisler ile tartr. Kurella,
bu tartm ay bir Sonsz ile zetler. Bu yazsnda, b
tn sylenenler hn duygularyla dolu olduu iin, bu
na tartma denemeyeceini ileri srer. Ayn sulama
tartmay balatan kendi yazs iin de geerlidir. Ar
tk, kendi yazsndaki, davurumculuun varaca son
noktann faizm olaca savndan ayrlr. u ad kt
ye km nerme yanltr, der. Brecht, Eislers'e kal
sn... diye balayan bir cmleyi karsna alarak ok sert
biimde eletirir. Brechtin bu kar yazs, ilk kez Ti
yatro zerine Yazlar yaptnn 3. cildinde (Frankfurt
a.M. 1963) Kk bir Dzeltme bal ile yaynlan
mtr.
Lukacs ise ad geen yazsnda dzeltmeler yapar. Ger
ekilik zerine yazlarnn gzden geirilmi yeni bas
m 1955 ylnda Berlinde Gerekiliin Sorunlar ad
altnda yaymlanr. Bu yazlarn bir ksm 1948 ylnda
Gerekilik zerine Denemeler balyla daha nce ya
ynlanmtr.
Ernest Blochun anlan yazs ise Bu Zamann Miras
adl yaptmda yer almtr (Frankfurt a.M. geniletilmi
bas 1962). Das Wortun yaynclarndan Bertolt Brecht,
Georg Lukacsn dncelerini yanl bulduu gibi, b
tn tartmann politik adan yetersiz olduunu savunur. Derginin Yaz leri Mdr Willi Bredele yazd
bir mektupta, Lukacsn kendisini yozlam yazarlardan
saym asndan yaknarak, artk bu tartm aya katlmaya
can bildirir. nce, Halklk ve Gerekilik yazs
Sinn und Form un 4. saysm da (1958), daha sonra Ti
yatro zerine Yazlar yaptnn 3. cildinde Dramda Bi
imcilik Sorunu yazs ile ad geen Hans Eislersi
Savunmak in Kk Bir Dzeltme makalesi yayn
lanr. Bu makaleye, daha nce Davurumculuk Tart
m as zerine Pratik Birka Sz yazsnda yer alan
kk bir blm daha eklenmitir. Bu son yaz, bu ko
nu zerine yazlm teki yazlar gibi ilk kez Werner
Heckin hazrlad Edebiyat ve Sanat zerine yapt
nn 2. cildinde yaymlanmtr. (Berlin-Weimar 1966).

(66)
(67)
(68)

(69)

(70)

Walter Benjamin 29 Temmuz 1938 tarihinde Svendborg

N otlam n a u cmleleri der: Brecht hana Lukacsla
yapt tartma le ilgili Das Wortta yaynlatmak s
tedii m akale iin hazrlad taslaktan baz blmler
okudu. Bunlar gizli ama olduka sert saldrlard. Brecht,
yaymlanmalar konusunda benden bir t istedi. Ama
bana nceden Lukacsn orada iyi bir yeri olduunu an
latt iin, ona hibir t veremeyeceimi syledim.
Sorun, g sorunudur. Bu konuda, orada olan birisi
dndklerini aklamas gerekirdi. Orada sizin de
dostlarnz vardr. Brecht: Aslnda, orada tek dostum
yok. MoskovalIlarn bile dostlar yok. ller gibi...
Em st Bloch: Bu zam am n Miras. Frankfurt a.M. 1969,
s. 270.
Roman Kuram, Neuwied 1962, s. 18.
Bu konuya Lukcs bir yl nce M arx/Engels ile Lassalle
Arasnda Sickingen Tartmas yazsnda bir kez daha
deinmiti.
Lukacsn 1960larda yazlarnda ve syleilerinde ak
lad antl-Stalinist dnceleri dzeltmeler olarak de
erlendirilebilir. Bunlardan bazlar kara mizah unsur
lar tar. rnein; Hegel diyalektiindeki tez, antitez,
sentez kavramlar yerine Stalinin ihbar, kar-lhbar,
tasfiye kavramlar getirdiini ileri srer. Dier dn
celeri ise partizan teorisi kavram iinde, itiraf zellik
leri gsterir: Bilimsel dncelerim iin bir eit par
tizan sava yrtmek zorunda kaldm. Yani, Stalinin
grleriyle badamayan dncelerimi, o gnk ta
rihsel koullarn elverdii lde ak olarak dile getir
diim yaptlarm birka Stalin alntsyla ssleyerek ya
ynlatm aya altm. Tarihsel koullar bazen susmam
gerektiriyordu.
Die Rote Fahne, 20 Nisan 1930: Mehring, Edebiyat
Tarihi zerine; Der Rote Aufbau say 3 (1032), s.
130-137, Der Rote Aufbau say 4 (1932), s. 180-187:
Edebiyat Bilimci Olarak Franz Mehring; Lass allem
Edebiyat Teorisinin Eletirisi. Der Rote Aufbaudan
say 18, s. 851d ve say 19 s. 900d.
Ayrca Sovyet Eletirmen Franz P. Schiller, Internatio
nale Literatur dergisinin 2. saysnda (1932 s. 77 d)
Franz Mehring ve Marksist Edebiyat Bilimi adl bir
yaz yaynlad. Doruk noktasm oluturan yaptlar, Franz
Sauerland'n Diyalektik Materyalizm adl kitab le

(71)
(72)

(73)
(74)

(75)

(76)
(77)
(78)

bu kitaba kar yazlan, Julius Alparinln Internationale

Pressek orrespondenzn 96. saysnda yaynlanm bir ya
zsdr.
Franz Mehring. Estetiin Tarihi zerine Yazlar'dan.
Berlin 1954.
Burada konu edilenler, Bruno Bauer ya da Chateaubriandla ilgili ayr mektup alnts ile Gustav Hugos
un Reinische Zeitungda (1842) yaynlanm doal hu
kuk anlayna yneltilmi eletiridir.
Sander, s. 222.
Anna Seghersin Georg Lukacsa gnderdii Haziran
1938 ve ubat 1939 tarihli iki mektup Internationale
Literatrsn 5. saysnda (1939) yaynlanmtr. Anna
Seghers Pariste, Lukacs Moskovada yaamaktadr. 28
Haziran 1938 tarihli mektubun ilk blm bundan szeder. Mektuplar Lukacsm Gerekilik zerine Denemelerlnde (Berlin 1948) de yer alr. Bu yazmalar byk
gerekilik tartmasnn temelini oluturur. Bunlar, ger
ekiliin bir yntem mi, stil mi olduu, yoksa Seghersin
sorduu gibi, iinde gerekiliin znn bulunmad,
yani gereklii bilince karma eiliminin olm ad ger
ek bir sanat yapt var mdr? tartmasnn bir par
asdr.
Eer Lukacsm anlatmlarnn g anlalr olduunu
dost-dman herkes bilmemi olsayd, diyalektiinin bizi
inandrm as gerekirdi. Onu anlamaya almak bo bir
aba olurdu. Julius Haym 1900 Doumlu yaptndan.
Reinbek 1971, s. 2,20.
a.g.y. s. 277-278.
E m st Fischer: Anlar ve Yansmalar. Reinbek 1969,
s. 357.
Biim ve ierik olarak, Macar aydnlar ve yazarlarnn
o gn iinde yaadklar dnce dnyasndan yola k
tim...
Baz sorulan dor saptadma ve doru yamtlar ver
diime bugn de inanyorum. Ancak, sonu karma ko
nusunda o gnk ideolojik koullara bal kaldm ve
bu konuda fazla ileri gidemediimi de kabul ediyorum...
deolojik koullara uyma konusundaki, zellikle kurtu
lutan sonra ortaya kan bu a n aba baz olumsuz so
nular dourdu... Sessiz bir direni iindeki kararsz ay
dnlarn, kendi direnilerini hakl gstermekte kullanld.
Anlatm biimim, varolan koullara ok yakndan bal

(79)
(80)
(81)

(82)

(83)
(84)

(85)

(80)

kald iin, bylesi yanl ideolojik etkilemeler oldu.

Kaynak: Tarsadalmi Szeml Austos/Eyll 1949 (Ma
carca).
Soljenitsin. Neuwied 1970, s. 74.
Varoluuluk mu Marksizm mi? Berlin 1951.
Jean-Paul Sartre: Question de mthode Critique de
la raison dialectique yaptndan. (1960) Yaz, ilk kez
Les Temps Modernesde (1957/58) yaynlanmtr.
Jean-Paul Sartre: Marksizm ve Varoluuluk. Yntem
zerine Deneme Reinbek 1964, s. 26.
a.g.y. s.21.
Marxisme et existentialisme. Controverse sur la dialec
tique. Jean-Paul Sartre, Roger Garaudy ve dierleri. Pa
ris 1962.
Robert Havemann: Evet, hakszdm! Havemannn
lmsz Gereklerin Yneticilerine Kar-yantlar ya
ptndan. Mnih 1971.
Dogmasz Diyalektik yaptnn (Bat Almanyada) ya
ymndan (1964) alt ay sonra Dou Berlin dergisi Fo
rum (2/1965), Havemannn daha nceki yaptlarn
dan paralar yaynlad. Kart grler tayan bu yaz
larn yaynlanmasndaki ama, Havemann konusunda
kafa kartrmakt. Havemannn, yasal yollan zorlaya
rak yapt tekzip giriimleri sonusuz kald. Yant, an
cak Bat Alman gazetesi Die Zeitda basld. (Yl 20,
Say 19, 7 Mays 1965).
Sartren Marksizm ve Varoluuluk yapt ile karla
trnz. s. 34. Buna neden, artk kendilerinden kolayca
kurtulamamalardr. Kar nermeyi (korku, kin ya da
tembellik nedeniyle) yadsdktan an, nce ona inanmak
isterler. Bu eliki onlarn engelidir. Szcn tam an
lamyla okuduklarnn tek szcn bile anlamazlar.
Bu anlalmaz durumu, burjuva nesnellii adna falan
deil, z be z Marksizm adna knyorum. Yadsdklar
ve mahkm ettikleri eyi ne kadar iyi tanrlarsa, onu o
kadar kesin yadsyabilir ve o kadar baaryla mahkm
edebilirler.
Havemann: lmsz Gereklerin Yneticilerine Kar
yantlar s. 62: Sartrein Kirli Ellerini okumadm.
Okumak istemedim. Bana yarar da olmazd. Bugnlerde
Rowohlt Alman A nsiklopedisinde kan Marksizm ve
Varoluuluk ad kitabn okudum. Bu kitapta deiik
bir Sartre buldum. Forum ile Spiegebin makaleleri

(87)
(88)

(89)
(90)
(91)

(*)

ne balk olarak aldklar ve Mariksizmin Stalintn etki

siyle dogmalara hapsedilm esini betimlemek in kulla
nlan skleroz (*) szc ona aittir.
Ama Sartre gerekte ne diyordu? Bizi doru anlyor
lar. Bu katlam a doal yallk belirtisi deildir. Dn
yann iinde bulunduu zel bir durumun sonucudur.
Henz Marksizmin ii bitm i deildir, hl gentir. H
l emekleme dnemindedir. Henz gelimeye bile bala
mamtr. Yani, amzn felsefesi olmaya devam ede
cektir. Henz alm deildir. nk, onu douran ta
rihsel koullar hl varlklarm srdrmektedir. Dn
celerimizin tm ancak bu toprakta yeerebilir. Ya bu
ereve iinde kalmak, ya bolukta yok olmak ya da
gerilemek zorundadrlar.
Say 2 (1956) s. 133-147.
Harich Gurubunun Politik Temeli. Eksiksiz basm '
Gnther Hillmann, Komnizmin zeletirisi. Muhale
fetin Yazlar Reinbek 1967 s. 189-197.
Yklan Hayaller, Balzac ve Fransz Gerekilii yap
tndan, Berlin 1952 s. 55.
Balzac ve Fransz Gerekilii, s. 5.
Bans Koch: Politika, Edebiyat Bilimi ve Georg Lukacs'n Yeri. Georg Lukacs ve Revizyonizm. Berlin
1960, s. 92-93.
1920lerin proleter devrimci edebiyat ieriindeki ger
eklik eksiklii nedeniyle reddedildi. (zerinde ayrca
duracaz.)
Proleter yazarlar tarafndan yaratlan antifaist edebi
yat, ya burjuva antifaist edebiyat ile edeerli tutul
du ya da ondan daha aada grld.
Lukacs, antifaist edebiyatn byk yaptlar arasnda
toplumsal ayrm grmez. Johannes R. Becherin (sosya
list gr asndan yazlm) Deutschland iiri ile Thomas Mannm tannm Goethe romanndaki ideolojik ie
rik arasnda tamamen mekanik bir paralellik kurar. Lukacsm vglerine bakacak olursak, Lotte Weimarda
roman antifaist direni edebiyatnm en yetkin rnei
dir. Thomas Mann, buyaptta, Almanlarn zgrlk ve
ilerleme gcn ortaya karan temelleri atmtr. Lu
kacs ok ak bir biimde, faizme kar mcadelede i
i snfnn zgrlk ve ilerlemenin temel gc oldu
S k leroz: Katlama.

(92)
(93)

(94)
(95)
(96)
(97)

(98)

unu yadsr. nk, Lukcs zgrlk ve lerleme iin

verilen gerek mcadelenin edebi biim kazand yer
de, Anna Seghersin Yedinci afak romannda
mcadelenin (faizm e kar mcadelenin. H.K.) derin
lere ileyen niininin burada da bir... perdenin ardna
gizlenmi olduunu savunur. Burada gene sosyalist edehiyatn yadsnmas ya da burjuva edebiyatnn altna
yerletirilmesinin politik nvesi ortaya kmaktadr. Bu
nun doal sonucu olarak, Bredelin Smav, Friedrich
Wolfun Profesr Mamlocku, Jan Petersenin faist Al
m anyada yazlan Sokamz roman, Weinertin antifaist iirleri ve spanya Edebiyat gibi bu bak asy
la yazlan yaptlar neredeyse sz bile edilmeyecek l
de deersizdir. Bunlarn hepsi ya basn rn deni
lerek, estetik olarak ya da ilkel antifaizm damgas
vurularak, politik olarak yadsnr.
Georg Lukacsm yetmiinci Doum Gnne. Berlin
1955, s. 75.
B ile Fogarasi: Baz Felsefe Anlaylarnn Revizyonist
zellii. Georg Lukcs ve Revizyonizm yaptndan,
s. 321.
Aufbau Yl 12, say 9 (1956), s. 761-769. deoloji ve
Politika zerine yaptnda yeniden baslmtr.
Lukcs 1969 ylnda yeniden MKPye alnmtr.
Hans Dieter Bahr: Umut Yerine Gven. Der Monat
dergisinin 209. saysndan, ubat 1966, s. 72.
Hans Heinz Holz: Varlk ve Bilin. Lukcs e Ko
numalar dan. Yaynlayan: Theo Pinkus, Reibek 1967,
s. 25.
Lukacsm bu nl cmlesi iin deiik kaynaklar gs
terilmektedir. Alfred Kantorowicz gnlnde yle ya
zar: Dost-dman Ernst B lo ch -G eorg Lukcs buluma
s. Birbirlerini 20 yldr grmemilerdi. Genlik dnem
lerinde Heidelbergde okurlarken, aralarnda en yksek
tinsel dzeyde ayrlklar kmt. Yanlarna elerini ala
rak karlkl oturmulard. Ben de bir katalizr gibi
ortalarnda oturuyordum. neleyici szckler, kvlcm
lar inde, slk alarak masann bir yanndan dier ya
nma gidip geliyordu o anda. Konumann z not edil
se ne kadar iyi olacakt! u an onu yeniden yaatmak
olas deil. Ancak Lukacsm kuru bir tavrla syledii
szler hl kulamda: Evet, yetenek aslnda sa sap
madr. Bir yandan da glmsyordu. Ama, lkesinde

(99)
( 100)
( 101)
( 102)

(103)

(104)
(105)
(106)

tam eitilm em i kk burjuva delikanllarnn ne ya

zlmas ve ne ekilde doru dnlecei konusunda
karar verilerini anlatrken, ac ektii belliydi.
Buna karn, daha sonralar yaplan bir syleide (Sonn
tagsblatt, 11 Nisan 1965) Lukcs yle demitir: Ad
geen Yazarlar Birliinde sosyalist gerekilik konusun
da bir konuma yapld srada, Rakosi dneminde bu
lunuyorduk. Konumay izleyen tartmada, konumac
ya yle dedim: yleyse size gre, yetenek, yalnzca sa
sapma olabilir.
Der Spiegel 17 (1970), s. 153.
Literami Noviny say 3. 18 Ocak 1964.
19. Yzyla vg. Bll Konusunda yaptndan. Yaym
layan: Marchel Reich-Ranlcki. Kln 1968.
Btn alntlar Georg Lukcs ile Syleiler yaptndandr. Hans Heinz Holz, Leo Kofler, Wolfgang Abendroth. Hazrlayan: Tho Pinkus, Reinbek 1967, s. 32, 54, 69,
105, 118.
Estetik Blm 1: Estetiin zgn Yaps 1. ve 2. Cilt
Neuwied 1963.
Kitapta aadaki adama yer alr:
Burada, tek bana btnl olan birinci blmn gr
dnz, ethik ve estetik anlaylarm ile geliimimin
nemli sonularm toparlamak istediim btn yaptla
rm, 40 yllk ortak yaam,, dnce, alm a ve mca
deleye teekkr olarak, 28 Nisan 1963 gn len eim
Gertrud Bortstieber-Lukacsa adanacakt. u anda, yal
nzca ansna adyabiliyorum.
Georg Lukcs ile Konumalar, s. 25.
Estetiin zgn Yaps, s. 477.
Theodor W. Adomo: antaj Sonucu Uzlama. Adornonun Edebiyat zerine Notlar II yaptndan, Frank
furt a.M. 1970, s. 185.

KRONOLOJ

1885 13 Nisan: Budapetede dodu.

1904 Sandor Hevesi ve Laszlo Banoczy ile birlikte Buda
pete Thalia Tiyatrosunu kurdu. 1901de kurulan Toplumbi
lim Demeine ye oldu.
1906dan sonra Huszadik Szazad (Yirminci Yzyl) ve
Nyugat (Bat) dergilerinde alt. Toplumbilim D em ei
nin yayn organ Huszadik Szazad, radikal burjuva aydnla
rnn bamsz dergisi olarak 1900 ylnda yayn yaamna gir
miti. Dergide tinsel ve gncel-politlk yaamn sorunlar tar
tlyordu. Nyugat, ise 1908 ylnda Hugo Veigelsberg (Ignotus), Era Osvath, Miksa Feng ve Lajos Hatvany tarafndan
kuruldu. Dneminin radikal dergilerinden biriydi ve Macar
edebiyatnn yenilemesinde etkisi ok oldu.
1908 1911 ylnda yaynlanacak olan iki ciltlik kitab A mo
dem drama fejldesenek trtnete (ada Tiyatronun Gelii
mi Tarihi) Kisfaludy Dem einin Krlsztina dlne deer bu
lundu.
1909 Budapete niversitesinde doktorasn tamamlad.
1909/10 Berlin niversitesinde, zellikle Georg Simmelin
derslerini izledi. Ernst Bloch ile tant.
1910dan sonra Almanya, talya ve Fransay kapsayan ge
ziler yapt.
1911 1910 ylnda Macarca yaynlanan Die Seele und die
Formen (Ruh ve Biimler) Almanca yaynland. Berlin, Buda
pete ve talyada (Floransa) kald. Paul Ernst ile youn ya
zmalar yapt.
1912 Berlin, Fransa ve talyada bulundu.
1913 talya ve Budapetede bir sre kaldktan sonra Heidelberg'e yerleti. Heidelbergde Max Weber, Emil Lask, Stefan
George, Friedrich Gundolf, Hrer von Heinrich Rickert ve
Wilhelm Windelband ile tant. Ethik ile tarih felsefesi ara
rndaki iliki konusunda Dostoyevski rnei zerinde doentlik
tezine balad.
1314/15 Heidelbergde kald. Roman Kuramn yazd.
1015/16 Budapeteye geri dnd. rk kt iin savaa
inmad, mektup kontrolnde alt.

1916 Yeniden Heidelberge dnd.

1916/17 Budapetede yaad.
1917 Heidelberge dnd.
1917 sonlan Kesin olarak Budapeteye geri dnd. Kari
Mannheim, Ervin Szabo, Bela Fogarasi ve Arnold Hauserin
kurduklan Tinsel Bilimler zgr O kulum da dersler verdi.
1918 Aralk: Bela Kunun nderliinde 21 Kasm 1918de ku
rumlaan Macaristan Komnist Partisine girdi. Ervin Szabonun sendikalizmi ile Henriette Roland-Holst ve Rosa Luxemburg
dncelerinin etkisinde kald.
1919 M art-Austos: Bela Kunun Sovyet Cumhuriyetinde
nce eitim ilerinden sorumlu yardmc halk komiserlii, son
ra tek sorumlu halk komiserlii ve 5. Kzl Tmen politik ko
miserlii yapt. Laszlo Rudasm yaz ileri mdrln yapt
MKP merkezi yayn organ Vrs Vjsaja (Kzl Gazete)
yazlar yazd. Macaristann tinsel ve sanatsal yenilemesi iin
balatlan byk abann erevesi iinde, Budapete Tarih
sel Materyalizm Aratrma Enstitsnn kurucularndan biri
oldu.
Austos-Eyll: Macar Sovyet Cumhuriyetinin yklmasndan
sonra eski siyasi polis efi Otto Korvin ile birlikte yeraltn
da alt. O. Korvin 1919 yl Austos aynda yakaland ve
1920de idam edildi.
Viyanaya kat.
Ekim: Viyanada tutukland.
Kasm: Georg Lukacs Kurtarmak in yaplan ary F. F.
Baumgarten, R. Beer - Hofmann, R. Dehmel, P. Ernst, B. Frank,
M. Harden, A. Kerr, H. Mann, Th. Mann, E. Preetorius ve
K. Scheffler de imzaladlar.
1919 sonlan Salverildi.
1920den sonra Viyanada srgnde alan MKPnin (Ko
mnist Enternasyonale ye) nder yelerinden biriydi. Lukcs,
1920li yllar boyunca yaplan saysz tartmalarda Landler
fraksiyonunda yer ald.
1920/21 Kommunismusun yaz ileri mdrln yapt.
1920 Ayn dergide yaynlanan Parlamentarizm Sorunu ze
rine yazs nedeniyle Leninle aras ald.
Aralk: Komnist Genlik Enternasyonalinin Viyanadaki 2. G
neydou Konferansnda Dnya Gericilii ve Dnya Devrimi
zerine bir konuma yapt.
1921 Moskovada yaplan Komnist Enternasyonal III. Kon
gresine MKP delegesi (ve Bela Kuna, kar mcadele eden
fraksiyonun yesi) olarak katld. Lenin ile karlat.

1922-1924 Bu yllarda Viyanada yaad.

1923 Tarih ve Snf Bilinci yaymland.
1924 Haziran - Temmuz: Komnist Enternasyonalin V. Ge
nel Kongresinde Bucharin ile Sinovyev, Graziadei, Bordiga,
Korsch, Boris ve Lukacsa saldrdlar. Bunun zerine Arbei
ter-Literatur da (i Edebiyat) Tarih ve Suf Bilincine Rudas ve Deborin tarafndan saldrlar yneltildi. Lenin. Dn
celerinin Balants zerine nceleme yaymland.
1926 Moses Hess ve dealist Diyalektiin Sorunlar yaym
land.
1928/29 Lukacsm, yeraltmdaki MKPnin 2. Kongresi iin
Blum takma adyla yazd tezler (Blum Tezleri) yaylmaya
balad. Lukacs. bu tezlerinde Horthy ynetiminden proletarya
diktatrlne dorudan geii olanaksz gryor ve ilk kez
Demokratik Diktatrlk anlaym anlatyordu.
1929 Gizli olarak ay M acaristanda kald. Komnist En
ternasyonal Yrtme Komitesinin Macaristan Komnist Parti
si yelerine Ak Mektubunda Lukacsa saldrld. Sa sap
ma ile suland. Blum Tezleri nedeniyle zeletiri yapt. Aktif
parti almasndan ekildi.
1930/31 Moskovada kald. Rjazanov bakanlndaki MarksEngels-Lenin Enstitsnde alt.
1931/1933 Berlinde yaad. Geici olarak Alman Yazarlar
Dayanma Birlii (m uhalefetteki) Berlin grubunun 2. Bakan
ln yapt. Birlik almalar iinde konferanslar verdi. Pro
leter Devrimci Yazarlar Birliine ye oldu. Proleter Devrimci
Yazarlar Birlii Program in Taslak (1931/32) hazrlad.
Birliin yayn org am Die Linkskurve de birok yazs yayn
land. Proleter Devrimci Edebiyatn Yaratc Yntemleri tar
tmasndaki tavrnn ilk yazl belgeleri ortaya kt.
1933 zyaam yksel anlatm Marxa Yolumu (ilk yaynlan 1955) yazd.
1933-1944 Sovyetler Blrliinde srgn yaam.
Tarih ve Sm f Bilinci iin zeletiri yapt. (1933/34) lk kez sa
vatan sonra Almanca yaynlanacak olan edebiyat tarihiyle
ilgili byk yaptlar zerinde alt. Byk Gerekilik tasa
rmn gelitirdi.
1933-1938 Moskovadaki SSOB Bilimler Akademisi Felsefe
Enstitsnde alt.
1942 -1944 SSCB Bilimler Akademisi yeliinde bulundu
(1934), Moskovada yaynlanan Internationale Literatur ve
Uj Hang (Yeni Ses) dergileri Yaz Kurullarnn yeliini
yapt.

1944 Macaristana dnd. Macar Parlamentosu, Macar Bi

limler Akademisi Bakanlk Kurulu, Yurtsever Halk Cephesi
Eyalet Komitesi ve Dnya Bar Konseyi yeliklerinde bulun
du. Budapete niversitesinde Estetik ve Sanat Felsefesi pro
fesr oldu. Tannm edebiyat bilim i almalar ard ardna
birok dilde yaynland.
1946 Rencontres internationales de Genve erevesi iin
de Karl Jaspers ile LEsprit europen konusunu tartt, La
Vision aristocratique et dmocratiqe du monde zerine bir ko
num a yapt. Lukacs bu konumasnda, ideolojik ayrlklar vur
gulayarak, nceden Blum Tezlerinde dile getirdii ve 1956da
yeniden kabul ettii, ortak dman faizm e kar, sosyalizm ile
demokrasi arasndaki birlik tezini formle etti.
1947 frodalom s demokracia Szikra yaynevi tarafndan
Budapetede yaymland. Lukacs bu yaptmda Macar Halk De
mokrasisinin kltr dzeyini tartt ve sosyalist-komnist k t
trn gereklemesi iin geilecek yolun ok uzun olduunu
ileri srd.
1948 Gen Hegel yaymland.
1949 Pariste yaplan Hegel Konferans Les Nouveaux Prob
lm es de la recherche hgliennee katld. Dnemin Parti
Yksek Okulu yneticisi L. Rudas, MEP (Macaristan Emeki
Partisi) Politbro yesi, Kltr Bakan ve Szabad Npin ( z
gr Halk) Yaz leri Mdr J. Rvai ile Rvainin Kltr Ba
kanlndaki yardmcs, Szabad Npin Yaz Kurulu yesi
Marton oHrvarth tarafndan Lukacsa yeniden saldrld. Sa
sapma ile suland. Lukacs zeletiri yapt.
1951 I. Macar Yazarlar Kongresinde, Macar Yazarlar Bir
lii Bakan ve Eitim Bakan Jozsef Darvas, Lukacs eletir
di. Lukacs politik yaamdan ekilmek zorunda kald.
1955 13 Nisan: Szabad Npte 70. doum gn nedeniyle
Jozsef Szigtinin kendisini ven bir yazs kt. Aufbau yayn
evi Georg Lukacsn yetmiinci doum gnne armaan ya
ymlad. Berlin'deki Alman Bilimler Akademisinin muhabir ye
s i oldu.
1956 Miart aynda kurulan Petfi evresi ve Nagy-Losonczy grubuna yaknlk duymaya balad.
16 Haziran: Lukacs bakanlndaki Petfi evresinin felsefe
zerine tartm al toplants yapld. Toplantda edebiyat bili
minin ve niversitelerde felsefe retiminin sorunlar tartl
d. Lukacs konumalarnda lk kez Stalinizme kar aka ta
vr 'di. Bu konumalar aym zamand. SBK Pnin v x Konvre-

sinden sonra Macaristann iinde bulunduu durumun bilin

cine vart.
28 Haziran: Macar Emeki Partisi Politik Akademisinde Bu
gnk Kltrde lericilik Gericilik Mcadelesi zerine, tann
m konumasn yapt. La Vision aristocratique et dmocra
tique du monde (1946) konulu konumasndaki grleri yeni
den savunm aya balad.
Haziran sonu: Parti Tarihi Enstitsnde, resmi olarak ilk kez
baslan Blum Tezleri zerine tartmalar yapld. Blum Tezleri
MEP tarafndan ana izgileriyle kabul edildi. Lukacs nceden
yapm olduu zeletirinin baz blmlerini geri ald.
Ekim -K asm : MKP (MSZMP) Merkez Komite yesi ve Nagy
hkmetinde Eitim Bakam oldu. Devrimin baarszla ura
masndan sonra Romanyaya srld.
1957 10 Nisan: Budapeteye geri dnd. Bundan sonra Lu
kacs, geri planda kalarak estetik ve ethik aratrmalaryla il
gilendi.
1957/58 Dnemin Kltr Bakan yardmcl yapan, eski
rencilerinden J. Szigti Lukacs eletirdi. Yeniden sa sap
ma ile suland.
1958 Ekim -K asm : Budapetedeki Macar Bilimler Aka
demisi Felsefe Enstitsnde Lukacsm felsefe yaptlar ve Re
vizyonizm! tartld. Tartmaya katlanlar arasnda zellikle
Bela Fogarasi, Laszlo Erdei, Georg Tamas, Jozsef Selmeczi,
Wilhalm Sos, Georg Markus ve Maria Makai de bulunuyordu.
Ayn dnemde Budapete Parti Yksek Okulu Felsefe krss
bakan olan E. Balogh Lukacs eletirdi. Baloghun eletirisi
ilk kez 1954 ylnda Auibau yaynlar arasnda kan Akln Y
km yaptna ynelikti. Marxa Yoluma yaynlad ekte Stalin ile hesaplat.
1962 8 ubat: Nuovi Argomentinin yayncs Alberto Carocciye yazd m ektupta Stalin dnemi ile hesaplamasn
srdrd. Toplu Yaptlar 9. Kitap (Akim Ykm) ile Luhcterhand Yaynevi tarafndan yaynlanmaya baland.
19S3 Nisan: Kars Gertrud Bortstieber Lukacs ld. Luchterhand yaynevinin yaynlad toplu yaptlar arasnda Este
tiin I. Blm kt.
1964 18 Ocak: Pragda kan Literami Noviny dergisinde
Prag edebiyat tartmalaryla lgili olarak bir konumas ya
ynland. Byk edebiyatm gereki olduu yolundaki eski g
rlerinde direndi.
1965 ubat: talyan Parti Organ Rinascita gazetesinde
(Yl 22, Say 9) bir konumas yaynland.

13 Nisan: 80. doumgn batda ve dounun bir blmnde

kutland. Luchterand Yaynevi Georg Lukacs'in Sekseninci
Doumgntine Armaan (Hazrlayan : Frank Benseler) yayn
lad.
1966 Haziran: Branko Peitsch ile bir konumas Hid adl Macar gazetesinde yaynland.
Eyll: Hans Heinz Holz, Leo K ofler ve Wolfgang Abendorth
Georg Lukacs ile konumalar yaptlar.
Estetik drt cilt olarak Grijalbo yaymevince spanyolca yaym
land. Lukacsm edebiyat ve sosyoloji zerine (Peter Ludzun
derledii ve Peninsula yaynlar arasnda Almanca yaynlanan)
yazlan spanyolcaya evrildi.
1967 Orion Press, Estetik Kategori Olarak zgrlk zeri
ne yaptm Japonca yaynlad. Rowohlt yaymevi cep kitaplar
dizisinden drt kitaplk Lukacs yaptlann yaynlamaya balad.
1968 Krbiskemde (say 1/1968) Lukacsn gerekilik an
layna yneltilen eletirilere ilikin olarak Byk Ekim 19i7
ve Bugnk Edebiyat balkl bir yaz yaymland. Estetik Ola
nn zgl Yaps Keiso Sobo yaynlar arasnda Japonca ya
ymland. Ervin Gyertyan ile b a n iinde birlikte yaam a ko
nusunda yapt konuma Kortarsn Mays 1968 saysnda
yaymland. Lukacs Bli Konusunda sekiye 19. Yzyln v
gs yazsyla katld. rgt ve Parti ad altnda Lukacs'n es
ki yazlarnn sosyalist bass yapld. Tarih ve Snf Bilinci.ile
Ruh ve Biimler yaptlarnn da izinsiz basklan yapld. Tarih
ve Smf Bilinci Luchterhand Toplu Yaptlannn 2. kitab ola
rak yemden yaymland. Roman Kuram WIW yaynlan arasn
da Polonyada yaymland.
1969 Lukacsm sanat kuramyla ilgili yazlan arasndan
N. Tertullianm yapt derleme, Editura Pentru adl Romen
yaynevinin yaynlan arasnda yaymland. Macar Komnist
Partisine yeniden kabul edildi. Zagrep niversitesi onur dok
toru oldu.
1970 Moskovada yaymlanan Okjabr adl edebiyat der
gisinin Ocak saysnda Lukacsm edebiyat kuram eletirildi.
Benseler, Rhle, Brecht, Bloch, Adorno, Vlker, Kettler, Kerenyi, Steiner, Demetz ve Ludzun Lukacs zerine yazlan top
lu olarak Japonca yaymland. Yaptlarnn talyanca basks
cep kitab biiminde yapld.
Mart: Gent niversitesi onur doktoru oldu.
Lenin ve Gerekilik zerine Yazlar Einaudi yaynlannda k
t. Georg Lukacsn Lenini New Left Books yaynlan arasnda
ngilizce olarak yaymland.

Nisan: Georg Lukacsn Lenin zerine yazd be yaz, Leninln 100 doumgn nedeniyle Budapete Magvet Yaynevi
tarafndan yaymland.
10 Nisan: A. Reif ile yapt konumada unu dedi: En kt
sosyalizm e n iyi kapitalizmden iyidir.
Austos: Frankfurt kenti Goethe dl verildi.
Kasm: Kanser tans konuldu.
30 Aralk: Kendi eliyle son mektubunu E m st Blocha yazd.
nmzdeki aylarda toplumsal varln bilimine giri! bitirebileceimi sanyorum. Daha sonra bunun devamm m (im
san trnn lllnn geliimi) yoksa gen dostlarmn
ok istedikleri gibi bir aydn zyaam ykm m yazacam
n anda belli deil.
1971 Ocak: zyaamyksn yazdrd.
Nisan: Son konumasn Yvon Bourdet ile yapt (LHomme et
la socit, Say 20/1971).
4 Haziran gn ld.
Onun yaam, usun tahribini durdurma ve insanln kurtu
luu ve bylece gerek insanlk tarihinin balangcnn kurulu
u iin aralar sunma savamyd.
11 Haziran: Budapete Kerepesi mezarlnda topraa verildi.
Trene Macar i Partisi Merkez Komitesini temsilen Gyrgy
Aczel de katld. Macar Bilimler Akademisinden Istvan Friss
ve Tibor Dry mezar banda birer konuma yaptlar. Yorul
mak nedir bilmeksizin, hi ara vermeden btn yetileriyle insa
n tantlamak iin abalad.
Temmuz: Geride brakt eyler arasnda u yazlar da bu
lundu: Heidelberg Estetii, Sanat Felsefesi, Varlkbilime Giri,
ovyetler Birlii, Sosyalizm ve ekoslovakya.
Eyll: I.ukacs Arivi kurulmas kararlatrld. Kurucu Kurul
Bakam, Lukacsm vasiyetnamesinde btn mirasn brakt
vey olu Ferenc Janossy idi.
Eyll: Toplumsal Varln Biliminln 3. blm olan Hegelin
Yanl ve Gerek Varlkbilhm cep kitab biiminde yaymland.
Sanmlung Luchterhand dizisi inde Lukacsm btn yapt
larnn cep kitab basklarnn yaplm asna karar verildi.

THOMAS MANN
Georg Lukcsn yetmiinci doum yl nedeniyle ona mut
luluklar dilerken, yazacaklarnm ksa olm as gerekiyor; an
ykler tam yal bir adamn doum yldnm bu. Lukcsn
bir insan olarak gerek inanlarndan tr katland, gerekse
bile bile omuzlad glklere bakarak, ona byk sayg duydu
umu da belirtmek isterim. Ayn saygy, onun en eski almala
rndan biri olan Ruh ve Biimler balkl olaanst bir estetik
duyarllkla kalem e alnm deneme kitab araclyla ilk kez ta
nma olana bulmu olduum dnsel alm alarna da duy
maktaym. O gnden bu gne Lukcsm eletiri yaptlarm b
yk bir dikkat ve saygyla, ama ayn zam anda bunlardan ala
bildiine yararlanarak izleyegeldim. Yaptlarna yalnzca yn
vermekle kalmayp aym zamanda onlarn varlklarnn nedeni
olan gelenek ve sreklilik anlayna dayanmalar, yaptlarnn
zellikle beendiim yandr. nk Lukcsm zmlemeleri,
zellikle gemiin yaznsal rnlerine yneliktir; ve o, bu konu
la n en tutucu tariher kadar iyi bilmekle kalmaz, bunlan
kendi dnyasnn inanc ile ilintilem eye ve bu yeni dnyann
bilme ve bilgi edinme tutkusunu da bu yaptlara yneltmeye
alr. Bu balamda, zellikle burjuva kltrnn baarl rn
lerindeki toplum sal eleri aratm p bulm as ve gz nne ser
mesi ok yerinde bir tutumdur ve yaptlarnn, bugn hemen
heryerde acmasz bir sayg yitimine uram bir dnden
(ideeden), eitim ve yetim e dnnden esinlenen, alar
ve ortamlar ile iliki kuran arac yaptlar olmalar deerlerini
benim gzmde azaltmaz.
Toplu Yaptlar, cilt X, Konumalar ve Makaleler 2, 1960
<*) Bu blm Veysel Atayman Trkeletirdi, (y.n.)

ANNA SEGHERS
Lukcsn yazlarndan ve kitaplarndan yaylan ekme g
c onu her ne denli ar ar, gbela, felsefi dnceyi iyice
bilmeden ve bu konudaki yeteneksizliimize karn okumamza,
ona kar km am za ve kendisinin de yanllar yapm ol
masna ramen bambaka bir yerden geliyordu. Bu adamn
bize ne sunmak istediini duyumsamtk. Devrimci gelime s
reci iindeki gereklikti bu.
Lukcs tandmdan bu yana, onu okurken, a h imdi at
kap, girse de onunla kapsam, diye geer iimden hep. Ara
mzdaki dostluk ve sevgi dolayl yoldan, kulaktan kulaa bilgi
lerle domutu; gene de kendisini okurken, ite az nce szn
ettiim o iddetli tanm a isteinden tr olacak, bylesine
gzmde canlandrabildiim, bylesine belirginleen bir baka
yazar tanmyorum.
Georg Lukcsn Dorun Yldnm
Mnasebetiyle, 1955, Berlin
ARNOLD ZWEG
kinci Dnya Sava patlamak zereyken, evrelerimiz gene
birbiriyle ilinti kurmutu. Uluslararas Edebiyat D ergisin in
1939 ylndaki nc saysnda. Siz sevgili Lukcs, benim ro
manm ele almtnz ve abonesi olduum dergi sanrm o yln
yaznda elim e gemi, ben de yazy kendi kendime yksek ses
le okumutum. 1927 -1929 yllan arasnda gazetelerde olsun der
gilerde olsun benim avu Grischa romanmla ilgili, beni y
rekten sevindirici birok incelem e km ve nde gelen Avrupa
dillerindeki bu yazlan yine kendi kendime okumutum. Ama
Sizin yaznzda unu aynm sadm hemen; burada bir baka el,
bir baka kafa ie el atm ; yeteneimin temellerine dein inen
bir sondaj; bir yazar iinde bulunduum evreyi en yerinde
tmcelerle kesinlikle belirliyor. Vay anasn! diye dndm, ger
ek yaam ile iliki kurmakla, gerekten varolan, etken toplum
sal glerden edindiim bilgilerle birok ey renen ve dncesini zenginletiren bir ben deilmiim meerse. Bu eletirmen
de ayn durumdaym.
Georg Lukcsn Yetmiinci Doum Yl Mnasebetiyle,
1955, Berlin

ERNST BLOCH
Georg Lukcs ivedi ve gncel sorunun dzeyine kabilmi
neredeyse tek kiidir. Baka herkes iin kuram sal bir kargaa
olan an, burada bir karar ura btnsellii kavrayc ba
k ura dzeyine ykseliyor. Lukcs'm Tarih ve Snf Bi
lini kitab, Marxi Hegele ylesine geri gtrp balyor ve
Hegeli kendi dna ylesine anlam l bir ekilde taryor ki, bu
rada da kendini anlamann, bedenimizin kabuunu krmann,
kendi gerekliimize varmann m etafizii o eri br sre
ten karak diyalektik dnglere doru yol alyor. Geri kita
bn gerek, iyi okurlarm bulm as pek kolay olmayacak. Sz
gelimi felsefi tavr takman, am a bilgisiz kiiler gibi dnen
Ruslar bu yaptn iinde, bir kopmann kokusunu alacaklardr.
Revizyonistlerden ok farkl olm akla birlikte, onlara hemen he
men benzer bir biimde, gerek felsefe mirasnn uzana srk
lenmilerdir onlar da; ve aralarndan kimileri, Marx Hegeli,
Lukcs Marxi gene tepesi st diksin diye ayaklan stne dik
m edi diyeceklerdir. te yandan u bildiimiz felsefe bilginleri
ne gelince, bunlar da tamamen yansz, salt izleyici tutumlarn
terkedip de bu biricik geerli Hegel-Rnesansm a giremeyecek
lerdir. Laskn, ou Lukcsm ortaya att sorunlarla ilgili
derin incelemeleri, brakldktan yerden teye gtrlm de
illerdir. Tek tek bilimlerin yntemlerine ve oluturduklan
fraksiyonlara srekli bak, stne stlk somut bir toplu ba
kn dile getirilm esini ksmen engelleyen ksmen, de bu toplu
bakn kusurlarn gizleyen bilgi kuram biim cilii fiili ola
rak geerli olan bu tembellik ncelikle Klasik Alman Felsefesi
nin temel sorunu olan zne-nesne ilikisi sorununa bir kstl
lk ve darlk getirmitir; ite Lukcsm kitab, bu kstllktan
kurtulma belirtileri gsteren ilk kitaptr.
yleyse bu kitap, amzn dank dncelerini dar bir
alanda toplam as ve bu an iki dnrnn oluturduklar
kartlk iindeki o derin ve nemli uyumunu bize gstermesi
bakmndan yeterince nemlidir.
Nesnel Dlem Gcne likin Felsefesi Tazlar, 1969
HANS MAYER
Yirminci yzyln dnce dnyasna sonulan kesti rilemeyecek etkilerdir bunlar; lk denemelerden, odanda estetik

olann zgnl sorunu duran byk klasikgerekilik soru

nunu ele alan yallk dnemi yaptlarna dein uzanr bu etki.
Bu adamn birok almalar, olduka dndrcdr; zel
likle Alman edebiyat tarihi alanmdakiler. Lukcs, Alman edebi
yat biliminde birok yanl anlay ykmtr; gnn birinde
resmi Alman betikbilimileri bile bu olguyu kabullenmek zorun
da kalacaklardr. Ama teyandan savatan sonra, Leipzigdeki,
Dresdendeki, Jena ve Rostockdaki gen insanlarn gzlerini,
K leista, Alman romantizmine, K afkaya, davurumculuun
nemine, Brechte ve hele Joycetan, Faulknerden, Sartre ve
Beckette dein uzanagelen acl edebiyata evirmelerini nle
mitir. Goethe, Balzac ve Thom as Mann m ek alnacak yazar
lar olarak semekle ve grnrde ortodoks bir marksizme s
nmakla stesinden gelinecek i deildir bu. Seksen yandaki
bu kiiye, bugn birok dnce ynnden kar klabilir. Ama
birey olanakszdr: onu grmemezlikten, bilmemezlikten gel
mek, onu gz nne almamak. zellikle Alman edebiyat bilimi
nin ve acl estetik dncenin gelecei, bu adam n tm ya
ptlaryla bir hesaplam ann gze alnmasna, bylece yaptlar
nn bir btn olarak ve aym zam anda ayrntlaryla u bildik
Hegel-tarznda alm asna bakar. Bu da u demektir: Koru
ma, geersizletirme ve daha st dzeye ykseltme.
Gnn Alman Edebiyat zerine, Reinbek, 1967
THEODOR VON ADORNO
Lukcsn Eliot ve Joyce gibi yazarlarda bkmadan usanma
dan vurgulad eksiklik, dnyann bilinemezlii tavn , bir
gcne kar konamayan ve zmlenemeyen nesne dnyas ile
bundan edinilen clz deneyim arasndaki, kopuun kavranma
urana dnebilir aslnda. Lukcs, sanat ile bilginin diyalek
tik birliini plak bir zdelie indirgiyor: sanki sanat yapt
lar, derinlikleriyle daha ileride toplum bilimlerinin yakalaya
ca bireyin bir blmn nceden kestirmektedir.
Edebiyat zerine dnceler II, 1970
PETER DEMETZ
Lukcsm almalar edebiyata ilikin hakl grler y
nnden zengindir. Walter Scott'un romanlarna ynelttii ince

leme, Tolstoy ve Thom as Mannn yaptlarndaki zaman yaps

n yorumlayc, Schiller ve Mehringin estetiine uygulad ze
ki zmleme, inat, eletirel bir kafann gerek baarlandr.
inde acl yazm kuramnn en geni olanaklarndan birinin
gelitirildii krmz yazlarnn altnda Alman felsefe gelene
inin altn harflerinin snmez bir prltyla ikide birde ldad
toplu yaptlarn nceki bir yaznn stne yeni bir yaznn
yazld eski parmen yazlar gibi okumak yerinde olur.
Marx, Engels ve Ozanlar, Stuttgart 1959
ERNST FSCHER
Sanki ruhu, yeryznn nimetlerinden ancak gerektii ka
darm harcam ak ve geri kalan hereyi aklnn hizmetine sun
mak iin, bu yum uak am a direnli vcuda alabildiine eli sk
davranm. Onun varl yaanm dnceydi. Biliyor musun,
feci ilgin bu diye balard konum asna ounlukla. Ardn
dan, konuurken, sanki yazyormu gibi, saatlerce felsefi olsun,
siyasal olsun, yaznsal olsun, herhangi bir konuyu deiik yn
lerden, canl, renkli, grkemli bir biim de sunmay becerirdi.
Lukcs, amzn en nemli marksistlerinden biridir, ok soy
lu bir insandr, onu retmen olarak sayyor, insan olarak se
viyor ve estetik grlerinin birouna kar kyorum.
Anar ve Dnceler, Reinbek 1969
WOLFGANG HARICH
ok kez setiiniz tem ay aan, ayralar iine yerletirmeye
altnz kk deinmelerinizin ne ikadar ierikli ve ynlen
dirici olduklarn, baka szcklerle size anmsatmak, hem de
okuyucularnzn dikkatim bu noktaya ekmek istiyorum. Ve bu
nunla bir btn olarak eserinizi, elbette ok yksek bir dzey
de, son ikiyz yln 'kapsaml bir felsefe ve edebiyat tarihi diye
niteleyebileceimiz! sylemek istiyorum kitaplarnzn balkla
rnn ve nszlerdeki alak gnll uyanlarnzn yaratt izleni
min ok tesinde... Konular aram a serpitirdiiniz, imdi bu
nu tartm aun yeri buras deil biimindeki aklam alannz,
edebiyat ve felsefe tarihi eserinizin, ancak kk bir blm
denizin yzeyinde grlebilen bir buzdana benzediini gs

teriyor her keresinde. Gerekte, deneme biimini yeleyerek yaz

dnz ve akademik betikbilimden alabildiine uzak almala
rnzn grnte gevek olan dokusunun ardnda, Avrupa d
ncesinin (Geist) tarihi, 17 ve 18. yzyln burjuva aydnlanma
sndan Sovyet edebiyatna dek uzanan, oranlan ok iyi ayar
lanm, zenle dnlm bir tarih durmaktadr.
Bugn hibir m arksist dnr ve edebiyat tarihisinin
ncs olduunuz sylenemez elbette. Ama insan ncler ara
yabilir ve anamaldr d a Ve bunu ciddi olarak yapan kii, si
zin renciniz olmadan kalamaz. oklan bunu imdiden gu
rurla sylem e durumunda, ve bunlar, sizi ne denli gayretle
renmeye alrsa, ve ne kadar rtl olursa olsun kantlanm
am peinden inatla gitm eyi srdrrse, zengin, ok ynl, ge
ni kapsamh bir m arksist felsefe tarihi ve edebiyat bilim i o
lde abuk doacaktr. Ve siz de bu gelim enin balangcn
da yer alacak ve r am olacaksnz.
Georg Lukcsn Yetmiinci Yldnm Dolaysyla
Berlin, 1955
LUKCSTN YAPITLARI
Die Seele und die Formen. Essays. Berlin 1911. 375 S.
Die Theorie des Romans. Ein geschichtsphilosophischer Ver
such ber die Formen der groben Epik. Berlin 1920. 168 S.
Geschichte und Klassenbewubtsein. Studien Uber m arxistische
Dialektik. Berlin 1923. 344 S. ( = Kleine revolutionre Bib
liothek. 9).
Lenin Studie ber den Zusammenhang seiner Gedanken. Wien
1924. 77 S.
Moses Hess und die Probleme der idealistischen Dialektik. Leip
zig 1926. 51 S.
Gottfried Keller. Kiew 1940. 111 S.
Deutsche Literatur wahrend des Imperialismus. Eine bersicht
ihrer Hauptstrmungen. Berlin 1945. 70 S.
Fortschritt und Reaktion in der deutschen Literatur. Berlin 1945.
119 S.
Goethe und seine Zeit. Bern 1947. 207 S.
Der junge HegeL ber die Beziehungen von Dialektik und ko
nomie. Zrich-W ien 1948. 720 S.
Essays ber Realismus. Berlin 1948. 265 S.

Schicksalswende. Beitrage zu einer neuen deutschen Ideologie.

Berlin 1948. 356 S.
Karl Marx und Friedrich Engels als Literaturhistoriker. Berlin
1948. 248 S.
Der russische Realismus in der Weltliteratur. Berlin 1949. 293 S.
Thomas Mann. Berlin 1949. 113 S.
Existentialism us oder Marxismus? Berlin 1951. 183 S.
Deutsche Realisten des 19. Jahrhunderts. Berlin 1951. 307 S.
Balzac und der franzsische Realismus. Berlin 1952. 103 S.
Puschkin - Gorki. (Zwei Essays.) Leipzig 1952. 158 S.
Skizze einer Geschichte der neueren deutschen Literatur. Berlin
1953. 163 S.
Die Zerstrung der Vernunft. Berlin 1954. 692 S.
Beitrage zur Geschichte der sthetik. Berlin 1954. 438 S.
Der Historische Roman. Berlin 1955. 396 S.
Wider den mibverstandenen Realismus. Hamburg 1958. 156 S.
Der junge Marx. Seine philosophische Entwicklung von 1840 bis
1844. Pfullingen 1965. 71 S.
Zur Ontologie des gesellschaftlichen Seins. Hegels falsche und
echte Ontologie. Neuwied - Berlin 1971. 132 S. (-S a m m lu n g
Luchterhand. 49)
Ontologie. Marx, 1972.
Ontologie. Arbeit. 1973.

TRKEDE LUKCS

a.Kitaplar

ada Gerekiliin Anlam, ev. Cevat apan, Payel y.,

1969, stanbul. 2. bask.
Avrupa Gerekilii, ev. Mehmet H. Doan, Payel y. 1977, st.
E stetik I, ev. Ahmet Cemal, Payel y., 1978, st.
Birey ve Toplum, ev. Veysel Atayman, (indeki yazlar:
M arxa Yolum, Gerekilik zerine, Gerekilik Sorunlar,

zgr ya da Gdml Sanat, M arxa Yoluma Ek, Birey ve

Toplum) Gnebakan y. 1978, st.
Leninin Dncesi ev. Mehmet R. Zaral, Belge Yaynlar,
1979.
E stetik II, ev. Ahmet Cemal, Payel y., 1981.
Ruh ve Biimler, ev. Veysel Atayman, Payel y. (yaknda
kyor).
b. Lukcs'n Eserlerinden Paralar ve Makaleler

Kurtarc (M. Gorki zerine), Yeni Dergi, Say 47, s. 95, 1968.
Dostoyevski, Yeni Dergi, Say 74, s. 330, 1970.
Romanda Koullanma ve Tarihsel-Dnsel Anlam, Trk Di
li Eletiri zel Says, s. 555, 1971.
Kapal Uygarlklar, Felsefe Dergisi, Say 2, s. 3, 1978.
Pkin, Yeni Dergi, Say 68, s. 339, 1970.
Epik ile Tiyatro, Yeni Dergi, Say 75, s. 398, 1970.
Taktik ve Ahlak, Sosyalist Siyasal Dn Tarihi, cilt II,
S. 838, Bilgi Y. Ankara 1976.
c. Lukcs ile Konumalar ve Hakknda Yazlar

Georg Lkcs'a Sorular (Antonin Liehm), Yeni Dergi, Say

44, s. 358, 1968.
G. Lukcs'n lk Yazlarna Giri (Lucien Goldmann), Felse
fe Dergisi, Say 2, s. 16, 1978.
Varlk ve Bilin Lukcs'Ia Sylei (Hans Heinz Holz),
Felsefe Dergisi, Say 3, s. 33, 1978.
a
Bilimsel Siyaset zerine Belirlemeler (Wolfgang Abendroth),
Felsefe Dergisi, Say 5, s. 12, 1978. (Devam 6 ve 7. saylarda.)
Birev ve Toplum (Leo Kofler), Felsefe Dergisi Say 4, s. 16,
1978.
Genel Deerlendirme (Lukcs/Abcndrolh/Holz), Felsefe Der
gisi, Say 8, 9, 10, 1979- 1980.

Babas, soylu giysileriyle, 1 8 9 6

A n n esi, 1896

G eorg Lise rencisi, 1 8 9 6

Kzkardei Maria, 1896

A d o rn o

L ukacs

Berlin, niversite

GEORG VON LUKCS

DIE SEELE UM) DIE
FORM EN ESSAYS

G O N FLI$C H El.& . CO, BERLIN

1941

T hom a s M ann

Sren Kierkegaard

beren aa
Ukteti
B u r*, n

ra
ipten-

mm

bartsort
iiet^si betye

'

fi

a T B p t t M M M I

s^y*
r gftlttg i Znsammenhang mit rO m ftm lm a ?# j

bayes csahts a R 1 szim rembs tttte*8$el

Uo atn m. o ap u tt c> pM M c KM srfrrv

~ f V jM *U <%M ./. >

sgeste vot j

Jtitatott a

PMgvm m*
k*l J*

Kimlik kart ,1 9 1 7

B u d a p e te d e parla m en to binas

Tarih v e S n f Bilincinin ilk basm

L ukcs V iyanada 1 9 2 0

A n to n io Gramsci

A m iral H orthy

Rosa L u xem b u rg

B olevik nderler (Montaj)

B recht ve D essau

Ernst T haelm ann 1 9 2 6 'da

Ernst Fischer

W eim ar, 1954

L eo Troki

J a m e s Jo yce

Franz M ehring

M oskova

D avid R iazanov

Macaristan'da 1 9 5 6 A yaklanm as

Tibor Dry

Imre Nagy

Frankfurt b elediye bakan

(31. A u sto s 1970)

Walter Mller L u k c sa G o eth e d l n

L u k cs ve einin birlikte ekilen son resmi

verirken

Lukcs, sanat ile bilginin YAAM

diyalektik birliini plak NCELEMEL
bir zdelie indirgiyor: DZS 3 /2 4
sanki sanat yaptlar, de
rinlikleriyle daha ileride
toplum bilimlerinin yaka
layaca bireyin bir b
lmn nceden kestir
m ektedir .
Adorno

Georg Lukcs ivedi ve

gncel sorunun dzeyi
ne kabilmi neredeyse
tek kiidir, Baka herkes
iin kuramsal bir kargaa
olan an, burada bir karar
ura - btnsellii kav
rayc bak ura - d
zeyine ykseliyor,
Emsi Sioeh

LukcsTn yazlarndan ve
kitaplarndan
yaylan
ekme gc -onu gbeia, felsefi dnceyi
iyice biirneden ve bu ko
nudaki yeteneksizliimi
ze karn okumamza,
kendisine kar kmam
za ve kendisinin de yan
llar yapm almasna
ramen- bambaka bir
yerden geliyordu. Bu
adamn bize ne sunmak
istediini duyurnsamtk,
Toplumsal dnmn
gelime sreci iindeki
gereklikti bu,
Arma Seghers