BAROK SANAT, BAROK MZK VE

J.S.BACH ZERNE ARATIRMA VE NCELEMELER (2)

Prof. Cevad Memduh Altar

Gztepe, 5 Ocak 1993

BAROK TRDE MZK SANATI:

Mziin olduka dinamik bir geliim dnemi iinde, Barok Mzik terimi ile
nitelendirilen ve 1600 ylndan 1750 ylna kadar kesintisiz srp giden 150 yllk bir sreye
egemen olmas, alabildiine zengin, renkli ve olaanst anlaml bir yarat trnn meydana
gelmesine imkn salamtr. Mzik sanatnda ounlukla Polifonik (Polyphonique)
[oksesli] stile yn veren bu dnem, mzik tarihinde n-Klasikler Dnemi (PrClassiqueler) ya da Bas-ifre-a (Bas-Chiffr) olarak da adlandrlmaktadr.
Barok Mzii oluturup gelitiren uzunca bir dnem iinde, seslerin ayn zamanda
Kromatik (Chromatique) bir dzen iinde deerlendirilmi olmas, zerinde nemle
durulmas gereken bir konu olma niteliindedir, yle ki:
Bylesine bir yenilenme a iinde, eserlerine ok daha zengin bir karakter ve
btnlk salamak isteyen besteciler, antik Grek mziinin yeniden canlandrlp
deerlendirilmesine zen gstermiler ve operalarnda Monodik-Reitatiflere bu yoldan
geni lde yn vermilerdir; ve gene bu tr eserlerde Kromatik geliime de geni lde
olanak salamlardr ki, bu tr bir anlayla oluturulan Monodik-Reitatifler ve dolaysyla
bu tr Operalar, deta resim yaparcasna canl ve renkli bir hareket gzellii ile, tnsal bir
bykle sahip olmulardr.
Barok stilde eser meydana getiren nl bir besteci, mzik sanatnn ritim, hareket
ve tn gibi nemli esini, tm gc ile ar basan ve alabildiine ykl anlatm
birimlerine dntrmede her zaman baarl olmutur. Nitekim bu dorultuda oluturulmu
bulunan byk apta yazlm eserlerde, koronun ar basan etkinliini, Koloratur-Arialarn
arbal zenginliini ve enstrmantal tnlaytaki kitlesel etkinlii zellikle gzden uzak
tutmamak gerekir; ve bu arada eserlerin tnsal dokularnda nemle yer alan Bas-Tonunun
rol olaanst nitelikte nem tamaktadr.
Barok Mziin 17. yzyldaki en nemli bestecilerine gelince, mzik sanatnda
Rnesans esprisine olduka yakn olan bu dnemde byk iler baaran besteciler arasnda,
aada adlarna deinilen nl sanatlar yer almaktadr: Claudio Monteverdi (1567-1643),
Luigi Rossi (1598-1653), Alessandro Scarlatti (1659-1725), Franois Couperin (16681733), Jean-Baptiste Lully (1632-1687), Jean Philippe Rameau (1683-1764), Henry
Purcell (1658-1695), Giacomo Carissimi (1604-1674), Heinrich Schtz (1585-1672),
Antonio Vivaldi (1678-1741). Bunlardan Monteverdi, Rossi, Scarlatti, Lully, Opera ve
Cantatlar ile, Carissimi ve Schtz, Oratoryumlar ile tannmlardr.

Ayrca Gregorio Allegri (1582-1652), Andrea Gabrieli (1533-1586), Michael

Praetorius (1571-1621), Johann Rudolph Ahle (1625-1673, Katolik ve Protestan ayinleri
iin dinsel mzikler yazmlardr. Jan Pieterszoon Sweelinck (1562-1621), Girolamo
Frescobaldi (1583-1643), Johann Kaspar Kerll (1627-1693), Johann Pachelbel (16531706), Dietrich Buxtehude (1637-1707), Georg Bhm (1661-1733), Org ve Klavsen eserleri
bestelemilerdir.
Mzikte, Yksek-Barok-Dnemi bal ile nitelendirilmesi gereken ok nemli bir
yarat sresi daha vardr ki, bu dnemin dnya apnda ne ulaan bestecileri stnde
dikkatle durulmas gerekmektedir. Aralarnda Johann Sebastian Bach (1685-1750) ve Georg
Friedrich Hndel (1685-1759) gibi byklerin bulunduu teki nl sanatlar unlardr:
Arangelo Corelli (1653-1713), Jean Philippe Rameau (1683-1864), Johann Stamitz
(1717-1757), Georg Philipp Telemann (1681-1767).
Bu konuda nemle gz nnde bulundurulmas gereken en ilgin sorun, Barok stilde
meydana getirilmi bulunan eserlerin sahip olduklar zellikleri, Mzikte, Grsel Sanatlarda
olduu gibi ak ve belirli niteliklerle snrlayabilmenin kesinlikle mmkn olamayaca
gereidir. Buna ramen, Grsel Sanatlarda yapsal varl oluturan deiik trlerden
Blm, Birim ve Para trnden elerin, eserin tmn organik bir btne dntrmesi
dorultusunda meydana gelen Teknik ve Estetik oluumlarn, her aptaki mzik eserleri iin
de geerli olduunu gzden uzak tutmamak yerinde olur (!).
Barok mziin Rnesans sanatna olduka yakn dorultuda meydana gelmi olduuna
yukarda ksaca deinmekle yetinilmitir. Ne var ki buraya kadar belirtilmeye zen gsterilen
kronolojik bir zeti, tam bu noktada kesin ve gereki bir yoruma balamann doru olaca
kans ar basmaktadr; XX. yzyln byk mzikologu Joseph Gregor bu konuda yle
demektedir: Barok sanat, Rnesansn koullarna bal olarak geliimini srdrm,
ama Rnesansa zg koullarn kapsam altnda nsana ynelmi ve insanolunun
zelliklerini geni lde deerlendirerek kkletirmi ve varln bylece kantlamada
baarl olmutur.i
Joseph Gregor gibi, meslek yaamnn tmn Opera Sanat dorultusunda deerlendirmede
dnyada tannm bir bilim adamnn (mzikologun) Baroku, temelde nsana ynelik bir
yarat esprisi olarak nitelemesi, tam anlamyla yerinde bir yorumdur; nk Barok Sanata
dinsel konulardan ok daha ziyade insann gnlk yaam ile ilgili nice bin aktivitesi konu
olmaktadr. Rnesans sanatnda ise, konu geni lde tanrsaldr, mistiktir. Bylesine
kesin bir gerek, Yksek Rnesansn oluturduu Barok Sanatn Grsel Sanatlarla ilikili
eserleri iin olduu kadar, Mzik Sanat iin de aynen geerlidir; nk Barok stilde meydana
getirilmi olup, daha ok dnyann belli bal kltr ve sanat merkezlerini ssleyen saraylarn,
parlamentolarn, meydanlar kucaklayan antik stunlu arkadlarn, antsal emelerin,
mzelerin, tablolarn, heykellerin ve daha nice antsal binalarn yan banda, bu binalarn
toplant veya konser salonlarnda icra edilmek zere, dnya apnda tannm byk
bestecilerin, Barok slpta meydana getirilmi Senfonileri, Konertolar, Sitleri, Sonatlar,
solo enstrman paralar, eliksiz violon Partitalar (J.S. Bach), hatta byk apta ve dinsel
olmayan koro eserleri, v.b., ayn yzeyde stnle sahip olarak yer alm bulunmaktadr.
Onun iindir ki Barok Sanat, Rnesansa zg mistik espriden, laik ve profan espriye
gei olarak nitelemek yerinde olur.

Gztepe, 17.1.1993
JOHANN SEBASTIAN BACHn kiilii, Sanat Mziine getirdikleri ve eserleri
zerine aratrma ve incelemeler:
Mzikte Barok Sanatn en bata gelen yaratcs olan Johann Sebastian Bach (16851750), zellikle evrensel yaratcln dnsel, estetik ve teknik dorultularda eriebildii
aamalarn, kendi esiz bulular ile ok daha ileri aamalarda odak noktasn oluturabilen
besteci olarak bata tanmtr; ve her zaman bata tanacaktr da.
Johann Sebastian Bach, 21 Mart 1685te Almanyada Saksonya eyaletinin nemli
ynetim merkezlerinden biri olan Eisenach kentinde dnyaya gelmi, 28 Temmuz 1750de,
zamanla Bach Kenti adn tayabilme ayrcalna da eriebilmi olan o nl kltr ve sanat
kenti Leipzigde lmtr.
Batda her nl bestecinin yaamna, eserlerine ilgi duyarak onlar iin biyografiler
yazm birok yazar vardr. Bunlarn arasnda zellikle Beethovene, Mozarta, Wagnere,
Chopine byk bir hayranlkla bal olarak ok gzel ve deerli eserler vermi olan nl
yazarlar da yer almaktadr. Ne var ki J.S. Bachn kendine zg aktivitesi ile ok yakndan
ilgilenerek geni boyutlu eserler vermi nller de vardr ve bunlarn arasnda Johann
Nikolaus Forkel (1749-1818) ve Julius August Spitta (1841-1894) gibi Mzikolojinin
oluup geliimine byk apta katkda bulunmu olan dnyaca n kazanm iki byk yazar
ile, Teolog, Filozof, Tp Doktoru ve Organist olarak dnyaca tannm olan Prof. Dr. Albert
Schweitzer (1875-1965) gibi bir yazar da vardr.
Dnyann belli bal kltr, sanat ve zellikle mzik merkezlerinde adedi
saylamayacak kadar ok olan Bach yazarlar arasnda, bu konudaki aratrma ve
incelemelerine deinilmesi gereken bir baka nl Bach yorumcusu de Johann Friedrich
Rochlitztir (1769-1842). Bu nl mzikolog, Bachn lmnden 19 yl sonra, ana vatan
olan Leipzigde domu, Bachn yllarca ynettii ve bugn bile Mzik Lisesi olarak
varln srdren Thomasschulede eitim grm, niversitede lahiyat okumu, fakat
sonralar kendini tamamen edebiyata vererek birok edeb eser yaymlam, bu arada Bach ve
sanatn ihmal etmeyerek, Mzik Dostlarna (Fr Freunde der Tonkunst) bal ile Johann
Sebastian Bach zerine byk deer tayan yazlar yazmtr. Ve amzn tannm
mzikologlarndan Joseph Mller-Blattauii (1895-1976) ise Rochlitzin bu yazlarndan
setii monografik yazlar, 1926 ylnda Bacha Gtren Yollar (Wege Zu Bach) baln
tayan bir Bror ile mzik dnyasna sunmutur.
Byk mzikolog Hugo Riemann (1849-1919), Johann Sebastian Bach iin ok nemli
yorumlar yapm ve ok enteresan eyler sylemitir; fakat kanmca Riemannn Bach
hakkndaki en dikkate deer yorumu udur: Mzik sanatnda tm dnemlerin en byk
statlarndan biri olan Bach, ana zg mzikal duyarllk ile yaratda stnlk gibi iki
nemli gc kendi eserlerinde doruk noktasna ulatrm ve bylelikle ana olaanst
bir anlam ve esiz bir byklk kazandrmada baarl olmutur; ve bylece mzik
sanatnda (birbirinden farkl) iki ayr dnemiii, Bachn eserlerinde ayn zamanda gelierek
en st dzeye erimi ve Bach, bu iki ayr dnemin slplar arasnda alabildiine byk
bir snr ta gibi yerini alm ve bu iki stilde de devler gibi boy gstermitir. nk Bach,
kendinden nceki Polifonik Kontrpuan ve mitasyon stiline olduu kadar, daha sonraki
Armonik stilde oluan mzie de ayn derecede bal bir yaratcdr ve Bachn dehas,

bu iki ayr kompozisyon trnn zelliklerini bir btne dntrerek ylesine

orijinal bir Form meydana getirmitir ki, ancak bylesine bir bulu, mzikte her
dnemin, her zamann zellikle deal Formu ya da deal Kanonu olabilmenin nemini elde
etmitir.
Johann Sebastian Bach, tm yaamn sade bir insan olarak srdrmtr. Bachn
babas Ambrosius Bach (1645-1695), Eisenach kenti ynetimince kendisine resmen verilen
Stadtmusikus unvan ile mzik hocas olarak geimini salamtr. Bachn annesi Elisabeth
Lmmerhirt de Erfurt doumlu sade bir kadnd. Bach, 9 yanda annesini, 10 yanda da
babasn kaybetti; onun mzik alannda yetimesine, Ohrdrufda organist olarak alan
aabeyi Johann Christoph Bach yardmc oldu, hatta kardeinin ilk mzik hocas da oydu.
Bach, genlik alarnda aabeyini de kaybetti ve aile geim sknts ile savamak zorunda
kald; Bach, Lneburgdaki Michaelisschule adl okulda para demeden okuyabilme
imknn sadece kendi alkanl ile elde edebildi.
Prof. Dr. mzikolog Hugo Riemannn yllar boyu arivlerde yapt aratrma ve
incelemelere gre meydana kard belgeler ve bilgiler, J.S. Bachn yaamnn ancak
aada belirtilen en nemli zirveler ile zetlenebilmesine imkn salayabilmektedir:
Johann Sebastian Bach, Lneburgdaki Michaelisschule okulunda ilk renimini
yaparken, ayn kentte organist olarak alan ve hatta mesleindeki stn baars ile daha o
yalarda kendisini geni lde etkilemi bulunan, zamann nl mzikisi Georg Bhmden
ok ey renmiti. Nitekim Bachn ileri yalarda besteledii Kantatlarda olduu kadar, baz
Klavsen eserlerinde bile Georg Bhmn etkisi aka grlmektedir.
Bach, Lneburgda bulunduu srece, yalnz Bhmden etkilenmekte yetinmemi,
arada srada Lneburgdan Hamburga kadar yaya olarak giderek, oradaki iki nl organisti,
yani Johann Adam Reincken (1643-1722) ile Vincent Lbecki (1654-1749) de
dinlemekten geri kalmamtr.
Bach, mzik alanndaki bir hizmeti, ilk olarak 1703 ylnda, Saksonya Prensi Johann
Ernstin Weimardaki zel kilisesinin orkestrasna Violinist olarak atanmakla
ykmlenmitir. Burada Violinist diye adlandrlm olan bir grevin Violon, yani Keman ile
ilikili bir hizmet olmad aka anlalmaktadr. O tarihlerdeki orkestral birimlerde Violon
trnden oluturulan enstrmanlar arasnda yer alan Violone adl bir enstrman daha vard ki,
bu aletin ad Kontrabas karlamak zere kullanlmakta idi. Mzikologlar, Kontrabas
teriminin Violone terimi ile edeerde bir terim olarak kullanlmasn yanl bir kullan olarak
nitelemektedirler. Onun iin Bachn hayatnda ilk olarak ykmlenmi olduu sz konusu
hizmetin Kontrabasistlik grevi olduu aka ortadadr. Bach, Weimarda ykmlendii bu
grevde birka ay altktan sonra Arnstadtdaki Yeni Kilisenin organistliine atanarak
Weimardan ayrlm, Arnstadta gitmitir.
Bach Lneburgda iken yaya olarak yalnz Hamburga gidip -yukarda da belirtilmi
olduu gibi- oradaki nl iki organisti dinlemekle yetinmemi, 1700-1703 yllarnda da
Lneburgdan 70 kilometre kadar uzak olan Celle kentine yaya olarak giderek, oradaki Saray
Orkestrasndan, zamannn nl Fransz bestecisi Lullynin (1632-1687) eserlerini dinlemitir.
Bach, 1705-1706 yllar arasnda da gene Lneburgdan Lbecke kadar olan ok uzun
mesafeyi, hemen o mehur yaya yolculuu ile yaparak, zamannn en byk organisti ve
bestecisi Dietrich Buxtehudeyi (1637-1707) bol bol dinleyebilme imknn elde edebilmitir
ki, Bachn vokal mzik anlayndan olduka uzak olup, daha ok talyann Roma trndeki

vokal mzik anlayndan etkilenmi bulunan kuzeyin nl organisti ve bestecisi Buxtehude,

her eye ramen gen Bach ve sanatn etkilemede baarl olmutur. Ne var ki her ikisinin
Kielde bulutuklar gn, yllk tatilini fazlaca uzatt iin Saraydaki nce gelenlerle aras
olduka alm olan Buxtehudeyi, srf gen ve olaanst yetenekli Bachn yal ve
deneyimli hocadan yararlanabilmesine engel olmamak iin daha fazla zmekten ekinmiler
ve ilgililer ii bylece tatlya balamlardr. Ve Bach kendini zamann en byk mzik
stadna arada srada dinletmenin bilinci iinde, Lneburg ile Lbeck arasnda hayli uzak
olan yolu birka kez daha byk bir istekle yaya olarak gze alm ve Buxtehudenin ilgi ve
tavsiyelerinden yararlanmay ihmal etmemitir.
1706 ylnda Mhlhausendaki St. Blasi kilisesinde organist olan Johann Georg
Ahlenin lm ile (1651-1706) bu grev boalmt; 1707 ylnda henz yirmi iki yanda
olan Bach bu greve atand ve ayn yl, kuzini Maria Barbara ile evlendi. Mhlhausendaki
mzikle ilgili uralar az ok hareketli olmasna karn, Arnstadttaki mzik hareketleri ok
daha ilgin idi. Bach, Mhlhausende sadece bir yl kaldktan sonra, 1708 ylnda Weimar
Prensinin saray hizmetine Organist ve Kammermusikus-Direktr unvanlar ile atand ve
1714 ylnda da gene Weimar Saraynn Konzertmeisterlii grevini ykmlendi. Ne var ki
Bach, olaanst aktif bir yaratc ve icrac olabilmenin abasnda idi ve onun iin uzun sre
bir grevde kalamyordu; sanki aradn bir trl bulamam olmann heyecan iinde sk sk
yer deitirmek zorunda kalyor, zamannn nl organist ve bestecilerini arayp buluyor,
onlarn dncelerini, nerilerini renmekten byk haz duyuyordu. Onun iin Bach 1717
ylnda da Kthene davet edilerek, Anhalt Prensi Leopoldun saray orkestrasna eflik ve
Kammermusikus-Direktrl unvanlar ile atand Bu hizmette Bachn ne kullanabilecei bir
Org, ne de ynetecei bir Koro vard, grevi ise sadece Orkestra ve Oda Mzii konserlerini
ynetmekti.
Johann Sebastian Bachn yaratc gcn en st aamalara eritirebilme
dorultusunda glendiren tek kent, btn zamanlarn nl mzik kenti Leipzigde oldu;
Bachn lnceye kadar Leipzigde geen almalar, Leipzigin gnn birinde Bach Kenti
(Bach-Stadt Leipzig) olarak anlmasna bile yol at. Ve Bach, 1723 ylnda Leipzige davet
edilerek, o zamann bile bir mzik-jimnaz olarak byk bir ne sahip olmu bulunan
Thomasschuleye Kantor ve niversite-Mzik-Direktrl unvanlaryla tayin edildi ki, bu
ok nemli grev, 1722 ylnda len Johann Kuhnau (1660-1722) gibi byk bir bilim
adam, filozof ve kompozitrden boalan bir hizmetti.
Grld gibi Johann Sebastian Bachn Leipzig gibi, mzik tarihinde ok nemli
yeri olan bir kentin sanat hayatna katkda bulunmak zere Thomasschuleye Kantor ve
niversiteye Mzik Direktr olarak atanp Leipzige davet edilmi olmas, ok nemli bir
olay olma niteliindedir. Ne var ki 1823 ylnda 37 yanda Leipzige gelip bu hizmetleri
byk bir istekle ykmlenen Bach, 13 yl huzur iinde altktan sonra, 1736 ylnda eitli
anlamazlklar yznden gerek Rektr, gerek Belediye Bakan ile uyuamayarak
almalarn gnl rahatl iinde srdrememi, hayatnn son 14 yln vakit vakit
nlenmesi imknsz huzursuzluklar ile geirmi olan sanatnn mrnn son ylnda yava
yava hastalanan gzleri, eninde sonunda tamamen grmez olmu ve 21 Mart 1865te
Eisenachda domu olan Johann Sebastian Bach, 28 Temmuz 1750 tarihinde Leipzigde 65
yanda lmtr.
Johann Sebastian Bach iki kez evlenmitir; ve ilk ei olup 1720 ylnda len Maria
Barbara 7 ocuk dnyaya getirmitir. Bunlardan Katharina Dorothea 1708de lm, Wilhelm
Friedemann, Carl Philipp Emanuel, Johann Gottfried ve Bernhard yaamlarn

srdrmlerdir. 1721de Anna Magdalena ile evlenen Bachn bu einden de 7 kz ve 6 olu

dnyaya gelmitir; bu ocuklardan da 5 olu ile 4 kz hayatta kalm, tekiler babalarndan
nce lmlerdir; bylece 19 evld dnyaya gelmi olan Bachn hayatlarn az ok
srdrm olanlar 13 ocuktur.
Gelelim imdi Johann Sebastian Bach gibi her zaman gncel, her zaman yepyeni
imi gibi etkileyici eserler vermi olan, mesleinde esiz bir yenileyici dahinin yaratc
gcne, yani kompozisyonlarna:
Burada Bacha ynelik yazlar ile geni evrelerde tannm bulunan Friedrich
Rochlitze (1769-1842) biraz deinmede yarar olduu bir gerektir; yle ki: Friedrich
Rochlitz, ocukluk anda, Bachn vaktiyle uzun yllar Leipzigde ynetmi olduu
Thomasschuleye renci olarak devam ederken, okulun dnyaca mehur 4 sesli ocuk
Korosunda (Thomanerchor) Soprano partisini okurmu ve hocasnn istei ile de koroyu
altrrm. Ne var ki Rochlitz, Bachn mziini bir trl sevememi ve bunun duyulmas
korkusu ile de grevini dikkatle yapmaya byk zen gsterirmi. Rochlitz, mektup trnde
kaleme ald bu yazlarnn birinde aynen yle diyor:iv
Hibir ressam, kendi kafasndan daha stn bir kafann resmini izemez. Eer bu
doru anlalrsa, kart bir gr sz konusu olamaz ve bylesine bir anlay
benimsenmi olur; hi kimse ok ileri bir kafay tam olarak anlayamaz ve byle bir
kafadan yararlanamaz. Ve onun iin Bachnkiler gibi kendilerine zg
slplarnda
esiz
olan
eserlerden
gerekten
anlalm
olarak
yararlanlabileceinin mmkn olabilecei dncesine katlabilmek pek o kadar
mmkn deildir. Bu konuda syleyecek daha pek ok ey vardr; rnein eriilmesi
gereken amaca tamamen ters dorultudaki abalarn harcand bir an insan
olmak da var. Onun iin bylesine bir durumu kolayca ortadan kaldrabilme imkn
da olmadka, Ben Gzelin bu trne karym, ama bunu nleyecek durumda da
deilim diye doruyu sylemekten baka are yok. Bylece insann ayn zamanda
kendi sanat akna tam anlamyla kart bir kan oluturabilmesi de ak seik
ortada olmasna karn, sanatnn nce kendi kendini yetitirmesinin zorunlu
olduu da bir gerek. Yani sylemek istediim u: kendi iimizde gerek amaca
ynelik ne varsa, onunla byk bir dikkat ve ilgi ile iliki kurmak, onu tam bir
yaknlkla beslemek, onu ustaca deerlendirmeyi renmek en bata gelen
grevimiz olmaldr.
Rochlitzin bu szleri, bir sanat ve zellikle bir mziki iin stnde dikkatle durulmas
gereken bir gerek. Nitekim Leipzigde Bachn yllarca Kantor olarak ynetmi olduu
Thomasschulenin Erkek ocuk Korosunda (Thomanerchor) Bachn Motettelerinin
soprano partilerini 8 yanda okumu ve hocasnn istei ile koroyu altrmakla da
grevlendirilmi bulunan Rochlitz, Bachn mziini o yalarda hi anlamadn, hatt Bach
mziini bir trl sevemediini, ama bu dncelerinin bakalarnca duyulacandan
korkarak, Motettelerin soprano partilerine nasl ilgi ile balandn ve koronun almasna
nasl canla bala yardmc olduunu da yukarda nemli bir yeri aklanan mektup trnde
yazd makalede yle anlatyor:
Okulda henz yanda iken, Bachn 8 sesli Motettelerinin koroya retilmesi ile
ilgili almalara yardmc olmam zorunlu idi; ama bu almalar, beni o byk
stada tam anlam ile kart bir okuyucu yapt ve ancak cezalandrlmaktan
korktuum iin partilerimi gerei gibi okumay iyice rendim; onun iin de notalar

nasl yazlm ise ylece dosdoru okumaktan baka bir dncem olmad. Bu arada
okuduklarmn tamamen doru olmalar beni son derece sevindiriyor, beni Bachn
herhangi bir Liedine sevinle yaklatryor ve aklm beni zamanla Bacha
gtryordu; bedensel yeteneim artk soprano partilerini okumama imkn
vermedii yalarda ise, Wie Sich Vater Erbarmet (Bir Babann Merhameti Gibi) ve
Sey Lob Preis mit Ehren (Sen Sayg ve eref ile vlmeye Deersin) metinli
Koraller beni heyecanlandrp coturdu ve bunlardan birincisi beni inan dolu bir
duyarlla, ikincisi ise canl bir hayranla srkleyip gtrd.
Bachn tm eserlerini bilimsel bir dzen iinde inceleyebilme dorultusunda akla
birok Bach biyograf gelebilir. Fakat bunlarn iinde en nemlileri, Prof. Dr. Albert
Schweitzerin nl Johann Sebastian Bach biyografisindeki zet blmleme ile Prof. Dr.
Hugo Riemannn kronolojik blmlemesidir.
Albert Schweitzerin blmlemesi, aada tm ile ve olduu gibi aklanmtr; bu
gstergede Bachn yaam ile ilgili blmler de, asl Schweitzerin kitabn okurken ya da
incelerken yardmc olur dncesi ile, sadece balklar halinde yer almaktadr:v
I.

Bach Sanatnn Kkeni

Sbjektif ve Objektif sanat olarak
II.
Koraller ile ilgili tekstlerin oluumu
III.
Koral melodilerinin oluumu
IV.
Kutsal Trende Koral
V.
Bacha kadar Koral karakterli orkestra eserleri
(Choralvorspiele)
VI.
Bacha kadar Kantatlar ve Pasyonlar
VII. Bonn ve Eisenachdan Leipzige kadar
VIII. Bach Leipzigde
IX.
Grn, Tavr ve Karakter
X.
Sanat Yolculuklar, Eletirici ve dostlar
XI.
Sanat ve Hoca
XII. lm ve (eserleriyle) Dirili
XIII. Org eserleri
XIV. Org eserlerinin aln biimi
XV. Piyano eserleri
XVI. Piyano eserlerinin aln biimi
XVII. Oda Orkestras ve orkestra eserleri:
Solo Viyolon iin Sitler, Sonatlar;
Bach zamannda polifonik Viola eserleri;
Solo Viyolonsel iin Sitler ve bu eserlerin
aln trleri; Gambe ve Flt Sonatlar;
Orkestra Uvertrleri; Brandenburg Konertolar
Ve bunlarn aln trleri; Piyano Konertolar;
ve drt piyano iin konertolar; Keman
Konertolar
XVIII. Mziksel-Sunu (Musikalisches Opfer)
Ve Fugue Sanat:
Mziksel-Sunu balkl temann oluumu ve
karakteri; Kanonlar; Fugue Sanat balkl

Sayfa
1-3
4-12
13-21
22-36
36-45
46-88
88-102
103-137
137-156
156-172
172-205
205-245
245-271
271-295
295-319
319-356
356-387

387-398

eserin oluumu; Fugue Sanat balkl eserin

kaderi; Fugue Sanat balkl eserin mzikal adan
tr
XIX. Bach ve Estetik:
Bachn seslerle anlatm gc (Tonmalerei)
le ilgili yorumda Spittann yanlgs;
Bachn mzikal estetii pek nemsememesi
XX. iirsel ve Resimsel Mzik:
Sanatn kendinden gelen zellii; iir ve Resim;
iir ve Mzik; Hayal etmedeki alc gce gzel
Sanatlarn etkisi; Sanatsal anlatmda uyumsuzluk:
Mziin yorum gc; Beethoven ve Wagner
mziindeki iirsellik; Schubertte, Berliozda ve
Bacha zg anlatm esprisi
XXI. Bachda sz ve ses:
Tmcelerin szlerle oluan yapsal kuruluunun
mziksel anlatmla aklanmas; Reitatiflerin
tumturakl szlerle oluturulmas; Reitatiflerdeki
deklamasyon (tumturakl hitabet); Bachn Koral
Cmlelerinde iirsellik; Duyarllkta anlatm;
Bach ve Programl-Mzik; Bachda resim
yaparcasna oluan anlatm; Bachda resim
yaparcasna bedenleen Ses-Sembolizmas;
Bachda Sesin Dili; Bachda oluan anlatmn
Balangc ve geliimi
XXII. Korallerin Mziksel Dili:
Bachda resim yaparcasna oluan Sembolik
ileyiler; Ksa yapl ve duyulurcasna deil de
deta grnrcesine oluan Koral motifleri
(Schrittmotive); Huzur ve strap motifleri;
Sevin motifleri; Baz nemli szlerin ve
iirsel dncelerin tekrarlanmas; sa Bizim
Kurtarcmz tmcesi ile oluturulmu
Koral-Fantezi
XXIII. Kantatlarn Mziksel Dili:
Resim gibi (tasvir) oluan temalar;
Ksa yapl ve duyulurcasna deil de
deta grlrcesine oluan Kantat Motifleri;
Ritim; Ar-Mutluluk (En-Byk-Saadet)
Ritmi; Korku Motifi; Ac ve strabn motifi;
Nee ve sevincin motifi; Motifler arasndaki
balant; Finale var
XXIV. Arnstadt, Mhlhaus, Weimar ve Gthen
Kantatlar
XXV. Leipzig Kantatlar (1723-1724)
XXVI. Das Magnifikat (vg arks = Methiye)
Ve Johannespassion:
Das Magnifikat (vg arks); Bachn olduu
sanlan, ama Bachn olmayan Kantatlar ile
Bachn kaybolan iki Pasyonu; Johannespassionun

398-400

401-421

421-449

450-466

466-508

510-534
534-549

bestlenmesi ve ilk icras; Johannespassionun

mzikal karakteri; Halk iin yazlm Korolar;
Reitatifler ve Arialar; Eserlerin ba ve sonu iin
yazlm korolar
XXVII.
Kantatlar (1725-1727)
568-583
XXVIII.
Die Trauerode (Matem Odu) ve
Matthuspassion:
Die Trauerode (Matem Odu);
Matthuspassion teksti;
Matthuspassionun korolar;
Reitatif; Arialar.
XXIX. Kantatlar (1728-1734)
610-635
XXX. Dinsel olmayan Kantatlar
636-666
XXXI. Motetteler ve Liedler:
667-673
Motettelerin bestelenmesi;
Elikli ve eliksiz Motetteler
XXXII.
Die Oratorien (Oratoryolar):
673-682
Noel Oratoryosunun meydana gelii;
Noel Oratoryosunun mzikal karakteri;
Sinfonia ve uygulan tr; Noel Oratoryosundan
karlan pasajlar; Oratorium zerine;
Ge Var Oratoryosu (Mira), Lobet Gott
(Tanrya Balan; No.11)
XXXIII.
Die Messen (Messeler):
682-698
h moll-Messein (Si minr Messein meydana gelii;
Kyrie ve Gloria; Das Credo; Sanctus ve Osanna;
Credo ve Confiteor blmlerinin enstrmantasyonu;
Kk Messeler; Sanctus
XXXIV.
1734 ylndan sonraki Kantatlar:
699-744
XXXV.
Kantatlar ile Passionlar uygulama trleri:
744-828
Fraze-edi (Tema ve Motif gibi melodilerin
gereince deerlendirilmeleri); Anlatmda vurgulay;
Tempo; Sslemeler (Ornemantation); Dinamizm;
Solistik okuyuun zellikleri; Erkek-ocuk
Seslerinin deerlendirilmelerindeki zellikler;
Eserlerin Final Korallerinin deerlendirilmelerindeki
zellikler; Korolarn deerlendirilmeleri ile ilgili
Genel grler; Bacha zg enstrmantasyonun
Anlamlatrlmas; Bach orkestras zerine genel
Grler; Bachda yayl sazlar; Bachda fltler, obualar,
trombonlar ve Zinkeler (Cornetto, Cornet bouquin);
Bachda Trompet ve Korno; Bach Orkestrasnn en doru
Biimde kurulmas; Bachda Generalbas sesleri;
Org eliinin zellikleri; Kantat semedeki baar;
Kantatlardaki en sade ibadet mzii trleri; Sonsz
Byk mzikolog Hugo Riemanna gre Bachn olaanst bir birikim oluturan
eserlerinin kronolojik ve bilimsel adan saptanmalar, daha deiik bir sisteme
dayanmaktadr. Ve Riemann, kendince oluturduu sistem iinde yer alan eserlerin en
nemlileri stnde ksa fakat ok anlaml bilgiler vermekte ve daha fazla bilgi edinebilme

inisiyatifini, daha ok ilgililerin monografik aratrma ve inceleme yeteneine brakmaktadr.

Bu byle olduuna gre, imdi de konuyu Riemann sistemine gre incelemeye alalm:
Hugo Riemann, Bachn eserlerine, Albert Schweitzerin aksine, nce adetleri
neredeyse saylamayacak kadar ok olan Kilise Kantatlarn ele alarak deinmeye balam
ve Bachn be yllk bir srenin her Pazar gn ile dinsel bayram gnleri iin bestelemi
olduu Kantatlar stnde durmutur ki, bunlardan halen elde bulunup da kullanlabilir
nitelikte olanlarn adedi iki yz gememektedir; geri kalanlarn ne olduu ise
bilinmemektedir. Bu dinsel ierikli Kantatlar, Almanyada Bach Dernei (Bach-Gesellschaft)
tarafndan yaymlanm olduuna gre, bu eserlerin tekst balklaryla birlikte
renilebilmeleri iin, Riemannn Mzik Ansiklopedisindeki Bach maddesine bavurmak
yeterlidir.
Hugo Riemannn, Johann Nicolaus Forkel, Philipp Spitta ve Friedrich Rochlitz
gibi en bata gelen Bach biyograflar ile yazarlarn n planda ele alarak yapt aratrma ve
incelemelere dayanarak meydana kard sonularn en dikkate deer olanlar unlardr:
Bach 5 Passion mzii yazmtr ki, bunlardan halen elde bulunan sadece 2
Passiondur: Matthuspassion ve Johannespassion. Bachn St. Lukasn ansna bestelemi
olduu ileri srlen bir Passionun yazlmam olduu phe gtrmez bir gerektir. Bachn
bu iki en byk eserinin arkasndan Si-minr Messei gelmektedir. Ve bu ok nemli eser,
bestelenmeleri tamamlanamam olan ayrca 4 Messe ile Dresden Saray iin bestelenmi
bulunan daha baka Messeler arasnda tek bana olaanst bir dokman olma niteliine
sahiptir. Bachn dinsel dorultuda yazm olduu bu tr eserleri arasnda bir de Magnifikat
(vg arks = Methiye) adl 5 sesli bir eseri daha vardr ki, bu byk yarat da Bach
literatr arasnda olaanst nemle yer almaktadr. Byk sanatnn Passion trndeki
eserlerine olduka yakn slpta meydana getirilmi bulunan byk aptaki daha baka
eserleri ise unlardr: Noel Oratoryumu ile Mira ve Paskalya Oratoryumlar.
Johann Sebastian Bachn Kantatlarna gelince: Sanatnn meydana getirdii eserler
arasnda Kantatlarn en dikkate deer ynleri, yeni Formlar oluturmadaki stnlkleridir.
Nitekim Bach, 1700 ylyla birlikte balamak zere, Kantatlarn yeni formlar bulma yolunda
deerlendirmi ve zamannn dinsel mziklerine manzum metinler yazmakla tannm bulunan
Erdmann Neumeisterin (1671-1756) iirlerinden yararlanarak, iinde Arialar ile
Reitatiflerin de yer ald Kantatlar bestelemitir. Neumeister ise, bu tr Aria ve
Reitatiflerde kullanlan metinleri, ncilden ve eski dinsel mziklerden seerek ald
szckleri, ok daha eski dnemlerin oban arklarnda okunan metinleri andran
Madrigallere benzer iirler halinde oluturmutur. Ne var ki bu tr eserlerin sadece bir
ksmnda, 17. yzyln nl bestecileri tarafndan, Korallerin ya da ncilden seilmi baz
nemli fkralarn Polifonik slptan yararlanarak olaanst gte anlamlatrlmasna, yani
bu tr uygulamalarn Koro, Orkestra ve Org trnden elere de balantl olarak gelitirilip
olgunlatrlmalarna yer verilmemitir. Ama her eye ramen Bach, zamann dinamik bir
geliim sreci iinde ilerleyen yenilenme abasna hak vererek, dinsel olmayan Profan
Kantatlarda Reitatifler ile Arialarn yerine gre ilerlik kazanmalarna nemle yer
vermitir; ve byk sanat bylece melodik bulularnn zellii ve eserlerine egemen olan
anlam derinlii ile adalarnn ok, hem pek ok ilerisine erimede, hi kimse ile
kyaslanamayacak oranda baarl olmutur.

uras da kesinlikle bilinmelidir ki, dinsel mziin opera mziine dntrlmesine

ynelik inisiyatiflerin oluturaca tehlikeyi gerei gibi anlayan da sadece Johann Sebastian
Bach olmutur. nk mabetlerde okunan Kantatlarda (talyancas Cantata), sadece Opera
sanat asndan byk nem tayan Aria ve Reitatiflerin de yer almas, Hugo Riemann,
zellikle dinsel karakterde yazlm bulunan Kantatlara aykr den bir opera havasnn
meydana gelmesine yol aaca gerei hayli dndrm ve gene Riemann, ancak Bach
gibi olaanst nitelikte bir yaratcnn, kendi dinsel ierikli Kantatlarnda (cantata da
chiesa) olduu gibi, dinsel olmayan Kantatlarnda da (cantata da camera) hibir kompozitr
ile kyaslanamayacak dzeyde baarl olmu bulunduunu ve bu tr eserleri operalama
eiliminden uzak tutmu olduunu savunmutur. Hugo Riemann, Kantatlarn bylesine hatal
uygulamalar ile zedelenmelerini, deta mziksel bir tehlike olarak nitelemektedir.
Bachn vokal mzikle ilgili olarak yazm olduu eserlerin tmnde, -ki bunlarn
arasnda yirmiden fazla dinsel olmayan Kantatlar da yer almaktadr- byk sanat, stnl
ve yaratda esizlii korumada da daima baarl olmutur; ve vokal mzik trlerinin dnda
kalan eserlerinin tmnde de stnlk, esizlik ve byklk hep ayndr.
Bachn Org, Klavsen (Piyano) ve klavsen ile birlikte deiik enstrmanlar iin
meydana getirmi olduu kompozisyon trleri unlardr: Preld ve Fgler, Fanteziler,
Sonatlar, Toccatalar, Variyasyonlar, Org-Elikli Koral Kompozisyonlar (Choralvorspiele)
v.b. eserler.
Hugo Riemann, Johann Sebastian Bacha zg yarat esprisinin bykln,
ylesine bir yorumla dile getirmektedir:
Johann Sebastian Bach, Vokal-Mzik bestecisi olduu kadar, enstrmantasyon
kompozitr olarak da, yzyllar boyu oluan bir kltr hazinesinin mirass
olmutur ve yaplmas gerekenlerin tmnn tamamlaycs ve ok-Sesliliin
oluturduu ilevsel etkinliklerin tmnn tertemiz bir anlayla dzenleyicisidir ki,
bylesine bir uygulay, byk ya da kk boyutlu Formlar halinde oluan
Polifoni Dneminin meydana gelmesini mmkn klmtr; onun iin de Bach
mzik sanatnda Fg-Dneminin en son ve en st doruu olmann nemini
tamaktadr; Bachn bu dorultuda oluan eserleri arasnda yer alan zellikle Le
clavecin bien tempr (Das Wohltemperierte Klavier) balkl eseri, estetik adan
olduu kadar, bilimsel adan da mzikte ok byk bir reformun gereklemesine
yardmc olmutur ve iki cilt iinde 48 Preld ve 48 Fg kapsayan bu byk
yaratda yer alan Preld ya da Fglerin her biri Majr ve Minr tonalitelerde
meydana getirilmitir ki, Bachn bu eseri mzik sanat alannda ilk kez KiliseGamlarn ortadan kaldran bir sistemin btn boyutlaryla oluumunu mmkn
klan, lmsz bir Ant olmann nemini tamaktadr.
Johann Sebastian Bachn Klavsen eserlerinden, ayn Temay ilemekle meydana
getirmi olduu 15 Fg ile 4 Kanondan oluan Fg-Sanat (Die Kunst der Fuge) adl eseri,
zerinde dikkatle durulmas gereken bir yarattr. Gerek bu eserin, gerek Le clavecin bien
tempr balkl eserin gereince anlalabilmesi iin, evrensel mzik literatrnde yer alan
baz nemli kitaplardan yararlanlmasnda byk yarar vardr. Yukarda deinilen iki nemli
Klavsen eseri zerine daha fazla bilgi elde edebilme amac ile bavurulmas gereken en
nemli eserler unlardr:

Hugo Riemann, Fg Kompozisyonu le lgili Kateizm (Katechismus der

Fugenkomposition); sorulu-yantl bir kitap olarak hazrland iin, Katechismus terimiyle
nitelendirilmitir; bu eser 1890-94 yllar arasnda baslmtr ve 3 blmden oluur; 1920
ylnda drdnc kez baslmtr.
K. Debrois van Bruyck, Clavecin Bien Temprnin Teknik ve Estetik Alardan
Yorumu (Technische und sthetische Analyse des Wohltemperierten Klaviers), ikinci basks
1889.
Freredick Iliffe, Bachn 48 Preld ve Fgnn Analizi (Analysis of Bachs 48
Preludes and Fugues), 1896.
Gene Hugo Riemann, mzik sanatnda sadece Org iin yazlm olan eserlerin J.S.
Bach ile doruk noktasna ulam bulunduunu, Bachdan sonra nemini yitiren Org
Literatrnn, son alarn en byk bestecilerinden Max Reger (1873-1916) gibi byk bir
sanat ile birlikte yeniden Bacha balanm olduunu ileri srmektedir.
Bachn yalnz violon iin bestelemi olduu esiz nitelikteki eserler unlardr: 3
Partita ve 3 Sonat. Fakat bunlardan yalnz biri, yani Ciacona adn tayan, byk apta
yaratlm Re-minr Partita bile tek bana, Bachn bestecilikte snr tanmayan
bykln, hatt yaratda eriilmezliini aka kantlar niteliktedir. Ne var ki J.S. Bach bu
eserleri meydana getirdikten sonra, artk herkese bilinen enstrmanlar iin deil de eskimi,
artk kullanlmaz olmu enstrmanlar iin eser yazmann, hatt yeniden bir enstrman
yapabilmenin merak ve isteine kendini kaptrvermitir. Byle bir istekle, nce dizlerin
arasna sktrlarak alnan ve Gamba adyla da anlan ve violon trleri arasnda yerini alm
bulunan bir enstrman iin, yani Gambe iin 3 Sonat ve Lavte iin de 3 Partita bestelemitir
ki, imdi de Bachn kendi eliyle yapt ve adn Viola Pomposa olarak saptad, violon
ailesinden bir baka enstrman iin eser yazmaya sra gelmitir ve bu enstrman iin de Bach
bir Sit bestelemitir.
Bachn eserlerinin yalnz ufak bir ksm kendisi hayattayken baslmtr; bu eserler de
unlardr: Klavsen Etdleri (Klavierbung), Mziksel Sunu (Musikalisches Opfer), Goldberg
Varyasyonlar (Goldbergsche Variationen), Koraller (Chorle) v.b.
Bachn, basm iin inko levhalar zerine elik kalemlerle kaznmasna kendi elleriyle
balad Fg Sanat (Die Kunst der Fuge) adl klavsen eserinin basks, lmnden sonra,
olu Philipp Emanuel Bach tarafndan salanmtr (1752).
Bachn eserlerine, lmnden uzunca yllar sonra geni lde ilgi ve sayg
gsterilmeye balanm, bu eserlerin bir ksm, yani hi baslmam olanlar baslrken,
eskiden baslm olanlar ise yeniden baslmtr.
Johann Sebastian Bachn ulusal adan olduu kadar, uluslararas ve evrensel deeri
zerine de ilk yaz yazan aratrc Johann Nikolaus Forkel (1749-1818) olmutur. Derin ve
uzun aratrma ve incelemelerden sonra, 1802 ylnda byk bir cilt olarak yazm olduu
Bach biyografisinde, byk sanatnn eserleri zerine de estetik deerleri asndan ok
nemli yorumlar yapmtr; ve onun iindir ki Forkel, zellikle mzik tarihi ile ilgili byk
eserler yazmasna ramen, n planda gene de Bach biyograf olarak tannmtr. Forkelin
Johann Sebastian Bachn Hayat, Sanat ve Eserleri baln tayan nl eseri, 1802
ylnda baslm ve eser 1855 ylnda ikinci kez yaymlanm, ayn bask 1925 ylnda J.
Mller-Blattau tarafndan yenilenmitir. 1820 ylnda ngilizceye evrilmi olan eser, 1876
ylnda da F. Grenier tarafndan Franszcaya evrilmitir.

Bachn en byk eserlerinden biri olan Mathuspassionun 1829 ylnda Berlinde

zamann nl baritonu ve Mendelssohnun yakn dostu Philipp Edmund Devrientin (18011877) de katlmas ile icra ediliini dinlemi olan Felix Mendelssohn Bartholdy (18091847), eserden son derece etkilenmitir; ve bylesine bir izlenim Bachn sanat dnyasn her
eyi ile yeniden etkilemesine olanak salamtr; nk gene Mendelssohnun inisiyatifi ile
Leipzigin nl nota basmevi Peters, Bachn enstrmantal eserlerinin tmnn baslmas
iine sratle girimi ve bylesine bir ilgi, ayn basmevinin sonradan Bachn Vokal
eserlerinin de yaymlanmas sorumluluunu byk bir istekle zerine almasna yol amtr.
Johann Sebastian Bachn tmyle antsal nitelikli eserlerini, bilimsel yorumlar ve
aklamalar ile yaymlam bulunan kurum, zamannda Hrtel, K.F. Becker, M.
Hauptmann, Otto Jahn ve Robert Schumann (1819-1856) gibi zamann nl mzikileri
tarafndan Leipzigde kurulmu olan ve almalarn halen srdren Bach Derneidir
(Bach-Gesellschaft). Bu dernein 1851-1900 yllar arasnda kesintisiz 46 yl kapsayan
alma sresi iinde, srf Bachn eserlerini ieren 59 cilt meydana gelmitir.
Leipzigdeki nl Mzik Basmevi Breitkopf und Hrtel de, Bachn Kantatlarndan
daha ok pratik dorultuda deerlendirilenler iin, sadece piyano eliinde Ses Partilerini
ieren kitaplar yaymlamtr ki, bu aklamal kitaplarn yazlp hazrlanmasna, Bernhard
Todt, Ernst Naumann, Gustav Ernst Schreck, Max Schneider ve Otto Schrder gibi
tannm mzikolog ve mzik yazarlar emeklerini katmlardr.
Bach zerine deiik alardan aratrma ve incelemelere girienlerin ve bu konuda
kitaplar, etdler ya da monografik yazlar yaymlam olanlarn adedi saylamayacak kadar
oktur. Bunlarn en banda, rnein Bachn Piyano eserleri asndan meydana getirdikleri
Streingrber adl mzik basmevi tarafndan yaymlanan Hans Bischoff gibi nl bir piyano
pedagogu ile, piyano ile ilgili olarak yazm olduu eserler Leipzigdeki Breitkopf und Hrtel
mzik basmevi tarafndan yaymlanan Ferruccio Busoni apnda dnyaca tannm bir
piyanist de yer almaktadr.
Bu arada Leipzig gibi bir mzik kentinin byk apta bir organisti olarak dnya
apnda ne erimi bulunan Karl Straubenin de ilgiyle anlmas yerinde olur. Straubenin
de Bachn zellikle org eserleri zerine yazm olduu etdler gene Leipzigdeki nl
basmevi Breitkopf und Hrtel tarafndan yaymlanmtr; ve olaanst nemi olan bu eseri
Karl Straube, zamann en bata gelen mzikologu Hermann Kretzschmarn (1884-1924),
27 Ocak 1900 tarihinde Leipzigde organize ederek almaya balatt Yeni Bach
Derneinin (Neue Bachgesellschaft) al treni ansna armaan olarak yazmtr. Nitekim
bu Yeni Bach Dernei, Bachn Eisenachda doduu evi satn alarak, gene bu evin iinde bir
Bach Mzesi kurmu ve ayrca Almanyann mzik bakmndan nemi olan baz kentlerinde
1901-1927 yllar arasnda Bach Festivalleri organize etmitir ki, bu festivaller, aralarnda
Viyanada bulunmak zere u kentlerde gerekletirilmitir: Berlin 1901, 1926; Leipzig 1904,
1920, 1923; Eisenach 1907; Chemnitz 1908; Duiburg 1910; Breslau 1912, 1922; Viyana
1914; Hamburg 1921; Stuttgart 1924; Essen 1925; Mnih 1927.
Hermann Kretzschmarn kurduu Leipzigdeki Yeni Bach Dernei (1900), ilk olarak
1904 ylnda bir Bach Yll yaymlam ve bu ylln metnini yazma sorumluluunu, o
zamann en bata gelen mzikologlarndan Arnold Schering (1877-1941) zerine almtr ki,
basm sorumluluunu da Leipzigdeki nl mzik basmevi Breitkopf und Hrtelin
ykmlenmi olduu bu yllk, J.S. Bachn eserlerini daha ok pratik adan anlatp

yorumlayan bilgileri ierdii iin mzik evrelerinde geni ilgi uyandrmtr. Nitekim
mzikolog Arnold Schering, bu ok nemli hizmete paralel olarak Mzik Tarihine Yardmc
Gstergeler (Tabellen zur Musikgeschichte) balkl eseriyle de byk ilgi uyandrm ve bu
ok nemli eserin kronolojik olarak dzenlenen gstergelerinde yer alan olaanst
nitelikteki Kltr, Sanat, Bilim, Fen, Teknoloji, Politika, Sosyoloji ve daha deiik kkenli
hareketlere paralel dorultuda gelien Sanat Mzii hareketlerine yer vermeye zen gstermi
ve tarih boyunca oluan en nemli mzik hareketlerinin, alar boyunca elde edilen mzik
dndaki nemli hareketlerin en bykleriyle paralel dorultuda karlatrlabilmelerine
imkn salamtr.
Gene Leipzig Yeni Bach Dernei, yukarda aklanan Bach Festivalleri
organizasyonundan baka, Almanyada daha kk apta Bach Festivalleri de oluturmaktan
geri kalmamtr ki, bunlarn en nemlileri, 1911, 1913 ve 1917 yllarnda, Bachn doduu
kent olan Eisenachda ve 1925 ylnda Kthende yaplm olan festivallerdir.
Yukarda deinilmi olduu gibi Bach Kenti olarak da anlan Leipzigde organize
edilmi bulunan Bach Festivalleri de dnya apnda ilgi uyandrmada baarl olmu ve
uyandrmaya devam etmektedir. Srf Leipzige mahsus olan bu festivaller de zamannn byk
organisti Karl Straubenin (1873-1950) kiisel inisiyatifi dorultusunda organize edilmitir.
Straubenin Leipzig Bach Dernei ile ibirlii halinde oluturduu Bach Festivalleri, 1902,
1911, 1914 ve 1920 yllarnda yaplm ve bunlarn arasnda bir de 1927 ylnda yaplm
bulunan Alman Bach Festivali balkl byk apta bir festival de yer alm bulunmaktadr.
kinci Dnya Sava sresince olduka zedelenmi bulunan Leipzigin geleneksel
Bach Festivalleri, savatan sonra faaliyetini gene de srdrmeye devam etmitir.
Johann Sebastian Bachn Sanat Mziinin evrenselleme dorultusundaki geliimini
salamaya ynelik inisiyatiflerini gereince tantabilme amacyla, dnyann belli bal kltr
ve sanat merkezlerinde de ok sayda Bach Dernekleri (Bach-Vereine) kurulmutur; ve
bunlarn faaliyete getii lkelerin en nemlileri ngiltere, Fransa ve Birleik Amerikadr.
Bach ve onun esiz sanatn anma nedeniyle meydana getirilmi bulunan bstler ve
heykeller ile, bunlardan zellikle Bachn sadece ban oluturma yolunda kabristanda
yaplan aratrma ve incelemeler iin harcanan abann yks de ok nemlidir; yle ki:
Bach iin Leipzigde dikilen ilk heykel, Mendelssohnun yakn ilgisiyle, byk sanatnn
yllarca Kantorluk grevini ykmlenmi olduu Thomas Kilisesinin gneyinden geen
yolun, binann gneye bakan yan cephesine olduka yakn bir yerine konmu bulunan
heykeldir. Bachn ilk bst ise, Almanyann Thring eyaletinde doduu kent olan
Eisenach iin yaplm bulunan ve al treni 28 Eyll 1884te yaplan bronz bsttr.
Yukarda da deinildii gibi asl nemli ve ilgin olan, Bachn kafatasn bulma
yolunda giriilen aratrmalar ve harcanan olaanst abalardr. Esasen Batda nllerin
heykelleri ve bstleri kadar, kafataslarnn da niversitelerde, mzelerde ya da Anatomi
Fakltelerinde korunup saklanmalaryla ilgili olaylar ok dikkat ekicidir. Bunun balca
sebebi, kafatas yapsnn, kiinin Psikolojik, Sosyal, Bilimsel, Estetik ya da daha baka
alardan tad zelliklere yant verici nitelikte bir inceleme organ olarak ele alnm
olmasdr ve Tp Biliminde bu konuya ayrlan blm iin Frenoloji (Phrenologie) terimi
kullanlmtr. Tpta 17. Ve 18 yzyllar boyunca zerinde bir sre nemle durulan bu bilim
dalnn bilimsel hibir deeri olmad sonradan kesinlikle anlalmtr. Bu konunun
yaratcs olarak tannan Tp Doktoru ve Frenolog Franz Joseph Gallin (1758-1828) Gall

Kafatas Bilimi olarak nitelenen Frenoloji eitiminin sadece bir noktada mzik iin geerli
olabilecei kans stnde durulmutur ki, o da kafatasnda akak ksmnn biraz darya
doru kabarka geliiminin mzikte baarl olunacann kant olarak benimsenmesidir (!).
te Frenoloji sorunu uzunca bir sre tp dnyasn ilgilendirmi, bu yzden, birok nl
kiinin lmnden sonra mezarlarndan gizlice kafataslar alnmtr; bunlarn arasnda
Haydn, Beethoven, bir bakma Mozart, Schiller ve nl spanyol ressam Goya gibi dnya
apnda n yapm sanat bykleri vardr. Haydnn kafatas uzun yllar sonra bulunmutur;
Beethoveninki bulunarak yerine konmu olmakla birlikte, Viyana Tp Fakltesi Anatomi
Enstits tarafndan kafatasndan koparlp alnan kulak kemiinin paralar, Anatomi
Laboratuvarnn mze ksmnda muhafaza edilirken, gardiyanlardan biri tarafndan alnarak
zengin bir ngilize satlmtr ve paralarn nerede olduu halen bilinmemektedir. Mozartn
kafatas, resm makamlarca aratrlp bulunmu, gereken incelemelerden sonra Salzburgdaki
Mozarteumda muhafaza altna alnmtr. Schillerin kafatas bulunmutur ama onun mu
deil mi? pheleri devam etmektedir. Ressam Goyann alnan kafatasnn da uzun yllar
sonra bulunup Madriddeki mezarnda yerine konduu sylenmektedir.
Johann Sebastian Bachn kafatas zerine yaplan aratrma, inceleme ve bu uralar
sonunda elde edilenlere gelince: Bu ok nemli konuda Prof. Dr. Albert Schweitzer ne diyor
imdi onu dinleyelim:vi
Bachn ne lm maskesinin, ne de kafatasnn elde edilememi olmas, oktandr
znt yaratmaktayd, nk bu yzden Bacha olduka benzeyen bir bstn meydana
getirilebilmesine de imkn salanamamtr. Hatt mezarnn bile nerede olduu
bilinmemekte idi. Bilinen tek ey ise Bachn (Leipzigde) Johannes Kilisesinin
kabristanna, halen elde bulunan ve mezarclar tarafndan doldurulmu hesap
pusulasna gre, mee aacndan yaplm bir tabut ile defnedilmi olmasdr. Yalnz
gelenee dayal kanlara gre Bachn, kilisenin gneyi dorultusunda ve kapnn alt
adm tesindeki bir yere defnedilmi olaca tahmin ediliyordu. Fakat kilisenin
kabristan oktandr herkesin gelip getii bir meydana dnmt. nk 1894
ylnda eski kilisenin yklmasndan sonra, altnda Bachn iskeletinin bulunduu
sanlan yer, yeni kilisenin temeli iin lzumlu kazlarn gerektirdii bir meydan haline
gelmiti. Nitekim 22 Ekim 1894 tarihinde (yaplan temel kazsnda), Bachn kabrinin
bulunduu sanlan yerde, mee aacndan yaplm tabut ortaya kmtr. vii
Bunlardan birinde gen bir kadn iskeletiyle, tekinde kafas dalm bir iskeletle,
nc tabutta ise yalca, pek o kadar de iri yar olmayan, ama gene de salamca
yapl bir erkek iskeletiyle karlalmtr. Bu iskelette daha ilk bakta karlalan
kafatas, Bachn portrelerinde grlen ba ksmnn oluturduu karakteristik
formlardan bekleneni kantlar niteliktedir; yle ki: enenin ne doru gl geliimi,
alnn genilii, gz ukurlarnn derinlii, gl bir aln-burun uzanm, (kazda)
meydana kan kafataslar arasnda zellikle Bachnkinin gereklii konusunda hibir
pheyi gerektirmeyecek niteliktedir; hele bunlarn en gerei kesinlikle Bacha ait
olan kafatasdr ki, bu kan rnein Schillerinkinden de daha kesin bir kan olma
durumundadr.
Bachn kafatasnn en dikkat ekici zellii, kafatasndaki Tamporal Kemiklerin
(akak kemiklerinin) olaanst derecede sertlii ve Fenestra Rotundann (Orta
Kulaktan Kulaka alan deliin) ok fazla bykldr.viii st akaklarn da
doru kabark oluu, Bachn kafatasnda da grlmektedir ki, mzik yeteneinin
naslsa buralara yerlemi olduu dncesi zellikle son zamanlarda
benimsenmektedir; ve bu durum Bachda da nemsenmeyecek nitelikte deildir.

Bachn kazda meydana karlan (1894) kafatasnn al kopyas stnde, yz

hatlarn (byk sanatnn portrelerinde de grld gibi) modele ederek
belirtebilme iini, sonradan Leipzigli nl heykelci Carl Seffner (1861-1932) zerine
almtr. Seffner, Bachn yz hatlarn meydana karabilme amacyla yapt birok
nesnel deneyde, yzn cilt stndeki izgileriyle cilt altnda bulunan kemik ksmlar
arasndaki (doal) balantnn ne yolda gelimi olduunu saptamaya almtr.ix
Kafatasnn bylece al kopyasndan elde edilen Bst, Bachn iki ayr (yalboya)
portresindeki Bacha, yalnz artc nitelikte benzemekle kalmam, canll kadar,
karakter bakmndan elde ettii anlatm gcyle de portrelerdeki yzlerin anlatm
esprilerini olduka geride brakmtr.
Bachn heykelci Seffner tarafndan, kafatasnn al kopyasn modele ederek
oluturduu bstn, byk sanatnn hayattaki gerek fizyonomisine tamamen
benzediini ortaya koyan portre, Mainzda bulunan bir portredir. Fritz Volbach
tarafndan Mainzda bulunup meydana karlan iki Bach portresinden ikincisi, realist
bir stilde ilenmitir ki, bu portredeki yz, hayatn ac ynlerini olduka bilen ve
aka anlatan bir insan canlandrmaktadr. Bu portrede nden saptanan yz
hatlarndaki ac, sert ve etkileyici anlatm esprisi, ayn zamanda olduka byleyici,
hatt akla hayret verici niteliktedir; ve smsk kapal dudaklar evreleyen kat hatlar
ise adeta boyun emeyen bir insan simgelemektedir. Hayatnn son yllarndaki
Thomas Kantorunun, Thomas Okulunun iine girdii anda gene bir zc olayla
karlaabilecei etkisi altnda olduunun izlenimini vermektedir.
Johann Sebastian Bachn karakter portresi stnde gereince durmak da, en azndan fiziksel
portresi kadar ilgintir; hatt bir bakma deiik dorultularda yorumlara imkn verdii iin
yararldr da. Albert Schweitzerin bu konudaki dnce ve bulular stnde dikkatle
durmak da ilgi ekicidir; ve Schweitzer, byk sanatnn karakter portresi stndeki
grlerini yle aklamaktadr:
Her eyden nce bu adamn kendisi btnyle bir bilmece gibidir; nk bizim
grmze gre bu adamn d grn ile i grn arasnda sanki hibir
balant, iliki, hatt herhangi bir ortaklk yok gibidir. Bachn insan yn, her eyi
ile olduu gibi, d grn ile de teki sanatlarda olduundan daha stndr; ve
onun yalnz sanat ruhunun grnmeyen gizli ksm, sanki kendisine konut olarak
ngrlm gibidir. Ama Beethovende durum bambakadr; Beethovende iteki
insan dtaki insan ekip kendine katmaktadr; ve onu doal yaamndan da koparp
almaktadr; kendisiyle birlikte parlayp, sonunda birlikte yok oluncaya kadar, onu tir
tir titretir ve coturur da. Ne var ki bu i Bachda byle deildir. O daha ok kendine
zg sanat yaamn iki ayr bilimex bal olarak deerlendirmektedir; ve onun
sanatla ilgili yaant ve yarats, kendi Halk varl ile normal hatt alelde yaamyla
yan yana gemitir ki, bylesine bir yaant ile kendine zg halk varl arasnda en
ufak bir farklln bile sz konusu olamayaca inkr edilmez bir gerektir.
Bach, arasnda yaad halktan g alan varln kantlama yolunda herhangi bir
savama girimemitir ama sanatn ve eserlerini gereince tantma yolunda gze
ald savam gerei gibi ykmlenmekten de ekinmemitir.

Grlyor ki Bachn, Beethoven ile Wagnerden, hatt sanat olarak nitelediimiz kiiler
iin duyup anlattmz eylerden kesinlikle farkl bir yaratc olduu kolayca savunulabilir bir
gerektir. te bu noktada, J.S. Bacha ve sanatna toplu bir bak iinde yer vermek gerekiyor;
yle ki:
Bach 1750de lm, aradan yirmi yl gemeden hemen her eyi ile unutulmutu.
Bunda her eye ramen byk sanatnn kiiliine zg alakgnlllnn de az ok rol
olduunu gzden uzak tutmamakta yarar vardr. Yukarda da ksmen deinilmi olduu gibi,
Romantizmin sayl bestecilerinden Felix Mendelssohn, 18. yzyln balarnda, Bachn
Mathuspassion adl eserini bulup meydana karm olmasayd, belki de Bach bugne kadar
unutulmu olacakt. Ama ne var ki Bachn da hayatta biricik ideali sadece ve sadece daha ok
almakt. Hatt gnn birinde Bacha, sanatnda nasl olmu da bu derece ilerlemi
olduunun nedenini sormular, o da u yant vermi: Hayatta yalnz almak zorunda
olduumu anladm; benim gibi kendini almaya verecek olan herkesin, sanatta ayn
dorultuda ilerleyecei muhakkaktr.
Sanatnn eserlerinde ileri aamalara ulama yolunda bavurduu deiik nlemler de
ok dikkat ekicidir; rnein eserleri arasnda nemle yer alan talyan Konertosu (1735),
Bachn simgesel dille anlatma nem veren yarat trlerine gsterdii ilgiyi aklamas
bakmndan ok mhim bir eserdir. Byk sanat, yaad dnemin ileri gelen kiilerinden
ounu talyay grmeden hayalen yaatm ve ilgilendirmi bulunan talya manzaralarnn
yaratt Antik Atmosferin etkisi altnda kalm olacak ki, bu Konertoda, Gneye zg
doann zelliklerini yaatmak istemitir. Nitekim bu eserin solistik bir hava iinde akp giden
ilk ksmnda, deta yanndakilerle birlikte ilerleyen bir Hkmdar ile karlalmaktadr. ok
ili bir melodiye sahne olan ikinci ksmda, vaktinden evvel sona erdii izlenimini veren esas
melodinin, daha bir mddet devam etmemi olmasna insann deta isyan edecei gelir. Eserin
nc ve son ksmnda ise, sanki bitmeyen, tkenmeyen bir ilerleyi, bir yol al esere
egemen olur gibidir. Eserin bu son blmnde gitgide sratlenen eller, piyanoda olduu gibi,
ayn bestenin orkestra aranjmannn baz enstrmanlar zerinde de gzle kovalanmasna bile
olanak salanamayacak sratte, bir aa, bir yukar hareket edip durmaktadr. Bu arada elin
biri, bir atlayta iki oktav birden amaktadr, hatt dinleyenlerin bile neredeyse soluunun
kesilecei sanlr. Derken eller gene normal vaziyete dnverir; ve tm heyecan, hemen bir
huzura ve skna kavuuverir. Sonu olarak, bu kadar sade bir malzemeyi kullanarak, bu
derece ince bir Form ve Anlatm esprisine varlabilmi olmas, dinleyeni ister istemez anszn
bir hayrete drverir. Grlyor ki Bachn bu trden hayal yolculuklar, byk sanaty,
talyay hibir zaman grmemi olmasna ramen gene de Akdenize zg doal mizaca
yneltmitir.
Johann Sebastian Bachn Fg formunda yazd eserler, byk sanatnn yarat
enerjisiyle birlikte, moral zenginliini de kantlar niteliktedirler. Yaad dnemin sanata
ynelik prensiplerine gre, daha ok matematiksel bir ema gereince meydana getirilmeleri
gereken Bach Fgleri, yalnz onun elinde bir bilimin ve bir tekniin z deil, ayn
zamanda duygusal bir anlatmn esprisi olduunu da aka kantlamaktadr. Bu tr Fgler
arasnda bizlere her sanatdan nce Bach hatrlatan ylesine zl yaratlar vardr ki, Franz
Liszt tarafndan nemle ele alnm olan La-minr Fg, daha eserin banda insan
kskvrak yakalayan o nl Temasyla, her eyden nce Bacha zg moral anlayn odak
noktas olduunu kantlar niteliktedir.
Ayn zamanda onun btn Fgleri, eserlerinin olduu gibi douunda deta Bachn
bile rol olmadn kantlar gibidir. Hatt bu tr yaratlarnn, iinde yaad dnemin ok

daha stnde olduunu, zamannda byk sanatnn kendisi de gereince fark edememi
gibiydi; onun iindir ki Bach, zamannn bir moda bestecisi olamad. Bachn bulular, yalnz
bir dnemin deil, tm dnemlerin eseri olmann niteliini tamakta idi; ve onun iindir ki
Bachn eserleri, dnyaya ayak bastklar gn elde ettikleri kymete her zaman sahip olmular
ve tpk bugnn eserleri imi gibi taze kalmlardr.
Bachn tm yaratlarnn dinsel ya da profan eserler olmas sorunu zerinde iki
yz yla yaklak bir sre iinde uzun tartmalar yaplm, Gzellik ve Zarafet trnden
zellikleri de iinde saklayan bu yaratlar, her eyden nce Bachn kendine zg estetik
anlayna sahne olan sanat antlar olarak tannmlardr. Hatt Bachn sanatyla uzun sre
ilgilenmi bulunan bir eletiricinin syledii gibi: Bach sanatyla uzun sre uram olan
bir insan, gnn birinde kendini karla rtl yksek bir dan zirvesinde buluverir ve tm
da kaplayan youn bir sis tabakas, zirvenin ancak eteine ulaabilmi olan teki sanat
dahilerinin balarn olsun, bu Bach sanatyla mest olan insana gsterebilme imknndan
yoksundur; ve tehlikenin en by de bu noktaya ulaabilmektir; nk bylesine bir
dan zirvesine ulaabilenlerin ounda, Beethovene bile dnemeyecek kadar takatsizlik
ba gsterir; fakat buna takatsizlik demek de doru deildir; nk Beethoven Bachn
devamdr; nk Beethovene ulaamamak da Bachda yarm kalmak demektir.
Beethoven ile Wagnerin sanat, hemen tmyle insana ynelik bir sanattr. Buna
karlk byk bir zlemin anlam olarak nitelediimiz Bach sanat ise, insanolunun ne
olduunu bir trl anlayamad bir Bye duyduu zlemden baka bir ey deildir. O
halde Beethovenin, Wagnerin sanatna ilgi duymak, insann kendi benliine, kendi
zlemine, kendi strabna ynelmesi demektir.
Bach mziinin baka bir sanat by zerindeki etkisine gelince: Beethoven
sanatn ok modern bulan air Goethe, Bach Sanat zerine kalem alm olduu bir yazy
(1827) aynen yle bitirmitir: Bu frsat bana gerekten, Berka kentinin yetenekli
Organistini hatrlatmt; nk ilk olarak o kentte, tam anlamyla ruhsal bir sessizlik
iinde, her trl kafa danklndan uzak olarak, sizin byk stadnz (Sebastian Bach)
hakknda bir fikir edinebildim.
te yandan Goethe gibi bir air, Epinemides adl eserini yazarken, srf bir yarat
heyecan elde edebilmek iin, ok yakndan tand organist Schtze Bachn Sonatlarn
aldrr; ve bu eserleri dinlerken, kendini madde leminden uzak tutabilmek iin, yatana
yatar ve yorgan alnna kadar ekermi.
Goethenin, Mendelssohn yoluyla Bach sanatna ulaabilme yolunda harcad gayret
ve bu arada yazd eylerin, yalnz o zamana kadar deil, hatt zamanmza kadar Bach
hakknda sylenmi olan szlerin en gzeli olduklar inkr edilemez bir gerektir. Nitekim
Goethe, Bach mziini dinlerken hissettiklerini u szlerle anlatmak istemitir: Sanki sonu
olmayan bir henk (Uyum), evren yaratlmadan biraz nce, Tanrnn kalbinde nasl
tandn anlatyor gibiydi. O henk benim iimde de yle arpyordu ve sanki kulaktan
yoksunmuum, gzlerim biraz grebiliyormu, teki duyularmn hibiri ve tm sanki
bende hi yokmu, esasen byle eylerin hibiri bana lazm deilmi gibi bir yaant, iimde
etkili oluyordu.
Grlyor ki Byk Bach lyor, hatt mezar kayboluyor, ama baka bir sanat
by, Bachn gizlerine eriilemeyen eserlerini ancak Tanrsal yaratla bir tutarak bize
yaklatrabileceine inanyor.

Mzik arlkl Barok Kltr ile ilgili eserlerin en ince detaylarna kadar
incelenebilmeleri, niversite Eitim Ylnn snrll iinde, Johann Sebastian Bach gibi
dnya apnda en bata gelen bir sanat bynn yaratt eserlerin tmyle gzden
geirilebilmelerini bir lde kstlayaca ak seik ortadadr. Bylesine bir zorunluluk
karsnda, Bachn eserlerinden, her eyden nce Clavecin bien tempr (Das
Wohltemperierte Klavier) balkl, bir bakma en nemli eserinin ele alnarak byk bir
dikkatle incelenmesinin gerekecei doal bir zorunluluktur. Bununla birlikte, mesleinin
bilincinde olan bir Mzikolog iin, Bachn tm eserlerinin gereince incelenebilmeleri
yolunda, iki yz elli yla yaklak bir sredir J.S. Bach ile ilgili olarak meydana getirilmi
bulunan zengin kaynaklardan yararlanmak her zaman iin mmkndr. Esasen yukardaki
ilgili blmde, bu konuda bavurulacak temel kaynaklar ile, bu kaynaklarda yer alan
kitaplarn adlar, konularla ilgili sayfa numaralar ve daha baka bilgiler detayl olarak
saptanm bulunmaktadr.
Johann Sebastian Bachn oluturduu Tampere-Sistem ile, bu sistemin oksesli
Mzik Literatrne getirdii temel eitim-retim arac olan ve mzik sanatnn cra
Literatrnde de nemle yer alan Le clavecin bien tempr (Das Wohltemperierte Klavier)
balkl eser zerine aratrma ve incelemeler:
48 Preld ve 48 Fgden oluan bu 2 ciltlik eserin her birinde, her Preld ve her Fg,
ayn gamn Majrnde ve Minrnde ilenerek meydana getirilmitir. Ve ilk olarak Bach
tarafndan gerei dorultusunda elde edilen bylesine bir uygulama, Tampere-Sistemin
aktelliini kantlama amacyla oluturulmu bulunan ok nemli bir ura olduu iindir ki,
byk mzikolog Hugo Riemann (1849-1919) bu eser iin yle demitir: Sahip olduu
Tonal gc ilk olarak tm boyutlaryla ortaya koyan bu eser, eski kilise gamlarnn ortadan
kalkmasna imkn salam, bylece modern Ton Sisteminin lmsz bir ant olmann
niteliini elde etmitir Ne var ki, icracsnn olaanst gte bir piyanist olmas
zorunludur.
Johann Sebastian Bach, her zaman ve her dorultuda aktel deere sahip olan bu 2
ciltlik eserini 1744 ylnda Gthende tamamladktan sonra, eserin tmn Almanca adyla
Das Wohltemperierte Klavier (Le clavecin bien tempr) adyla nitelemitir. Burada Bach,
eserin adna lml ya da arya kamayan anlamlarna da gelen wohl sfatn, Franszca
adna da gene ayn anlamlara gelen bien sfatn katarak gereken balklar oluturmutur ki,
her iki balk da bu bakmdan byk nem tamaktadr, nk Bach, eserinin Almanca
balnda Wohltemperiert, Franszca balnda ise bien tempr terimlerini kullanarak,
oksesli mzikte yer alacak seslerin, fiziin bir yan kolu olup konusu ses olan Akustiin
fiziksel titreiminden beslenen seslerde yaplmas zorunlu lml, ll ve arla
kamayan deiikliklerle olutuuna, hem de eserinin en bandaki balklarda deinmitir.
Onun iindir ki, Bachn bu eserinin yukarda Almanca ve Franszca olarak belirtilmi
bulunan adlar: Akustiin fiziksel znden g alarak oluan seslerden, yeni bir teknikle,
arla kamadan oluturulacak ll ve lml sesler iin meydana getirilmi piyanoda
uygulanacak Preldler ve Fgler anlamna gelmektedir.
Bachn yukarda belirtilen Tampere-Sistemden nceki tulu mzik letlerinde,
Majr ve Minr Gamlarn tmn gerei gibi deerlendirmek imknszd. nk bu
klavyelerde doal yoldan, yani fiziin Akustik znden elde edilen Beli- ve lEntervaller, bugnk Tampere-Sistemin meydana getirdii imknlardan yoksun entervallerdi.
Yani bunlar aslnda Absolut (Salt) entervaller olup, Tampere-Entervaller deildirler. Bu byle

olunca da Tampere olmayan tulu bir let stnde herhangi bir gam dosdoru ve olduu gibi
elde edebilmek mmkn olabildii kadar, teki gamlarn bir ksm ise az veya ok oranda
hatal olarak da meydana gelebilmektedir. Bundan dolaydr ki, btn gamlar iin geerli bir
Tonalite Plannn aranp bulunmas gnn birinde kesinlikle zorunlu olmutur.
Zamanla elde edilen Eit-Titreimli-Oniki-Yarmar-Ton-Teknii, kesinlikle Salt
(absolu = mutlak) karakterde hatasz tnlamaya elverili olmamakla birlikte, uygun
yumuaklkta hatal, yani arla kamayan anlamna gelen Wohltemperiert ya da Bien
tempr sisteminin elde edilmesine imkn salam ve bu durum, ayn konuda uzun yllar
bilimsel aratrma yapan mzikileri, teorik ve dnsel planda uralar vermekten kurtararak
pratik deneylere bavurmakta az ok baarl klmtr. Bylece zamanla oluup gelien
Tampere-Sistemin en ilgin zellii, bu sistem iinde yer alan hibir Gamn tam anlamyla
saf, net ve zbez Tonal bir varla sahip olamayna karn, btn Gamlar iin geerli ve
katlanlabilir bir varlktan da yoksun kalmam olmasdr. Ne var ki mzikte her bakmdan
uzlatrc ve salam bir yeniliin elde edilebilmesinde de sadece ve sadece byk sanat
Johann Sebastian Bach baarl olmu ve bu baarsnn her zaman iin geerliliini de
kantlama amacyla Das Wohltemperiertes Klavier balkl eseri meydana getirmitir.
urasn da nemle gz nne almak gerekir ki, oksesli (Polifonik) teknikte
oluturulan Barok Mzikte en bata gelen Tampere-Sisteme 16. yzyl boyunca da sk sk
deinilmi ve talyada Clavicordi diye adlandrlan klavyeli bir mzik leti stnde baz
aratrmalara da giriilmitir. Clavichordlarn n klavyelerinin arkasnda yer alan arka klavye
tularnn ularnda yer alan ve tangent olarak nitelenen madensel ya da baka nesnelerden
oluturulmu bulunan tularn ularndaki paracklar, tulara baslnca sadece tellerin stnde
dokunduklar yerlerden geerli olmak zere teli blerek istenilen sesi oluturmakla ykml
olmayp, ayn zamanda yayl sazlarda olduu gibi, yayn telin stnde srtnerek oluturduu
sese aynen benzeyen yayl sazlar sesi meydana getirmekle de grevlidir. Ne var ki sesler
bylelikle elde edilirken, gene ayn telin icracnn solundaki blmnn de birlikte
tnlamamas iin, telin bu blm kuma bir Surdinle rtlmekte, bylece ayn tel stnde
ikinci bir sesin de meydana gelmesi nlenmektedir.
Clavichordlarda seslerin bu yoldan oluumu, kendine zg bir icra trnn de
oluumuna yol amaktadr ki, burada Vibratonun etkinlii nemlidir. Geliim sreci bugnk
Piyanoya kadar deneyimlerle srp gitmi olan Clavichordun gnn birinde TampereSistemin meydana gelmesinde de byk rol olmutur.
talyada 15. ve 16. yzyllar arasndaki Mzik Bilimi ile ilgili almalara az ok
katkda bulunmu olan iki teorisyen icrac vardr ki, bunlardan ilki Pietro Aaron
(1489-1545), ikincisi de Gioseffo Zarlinodur (1517-1590); ve bu teorisyen besteci ve
icraclarn her ikisi de oksesliliin temelini oluturan Majr ve Minr tonaliteleri
zerine, Armonik-Seslerden etkilenerek ok deerli grlerle ilgili yazlar
yaymlamlardr; ama her ikisi de grlerini pratik adan deerlendirememilerdir.
Hatt bu ok nemli konuya daha fazla deinmekten vazgemilerdir.
Gene 17. yzyldan beri bu tr inceleme ve aratrmalarda okseslilie, ok daha
ileri grle, hatt J.S. Bachdan da nce el koymu bulunan Alman asll bir besteci
vardr ki, o da Halberstadtl org yapmcs ve organist Andreas Werckmeisterdir
(1645-1706). Werckmeisterin ortaya koyduu Akord-Sistemi, bugn bile geerliini
korumaktadr, nk bu mziki de Oktavn 12-Eit-Yarmar-Tona blnmesi tezini
savunarak, -teorik dorultuda da olsa- baarl olmutur; ve Mzikte Temperatur

(Musikalische Temperatur) balkl eseri 1691 ylnda baslmtr. Werckmeistern

ortaya koyduu bu Akord-Sisteminden yararlanabilme imkn, zamann bestecilerini
bu sisteme gre yazabilme idealine yaklatrmtr; ne var ki o zamana kadar pratik
almalarn gecikmesine neden olan phe ve ekimserlik trnden psikolojik
engeller ortadan kalkp da, uygulamalarn zgr ve inanl bir atmosfer iinde
geliimlerine imkn salayabilecek bir ortamn elde edilebilmesinde de olduka
gecikilmitir. urasn da iyi bilmek gerekir ki, Werckmeisterin, J.S. Bachn Das
Wohltemperiertes Klavier (Le clavecin bien tempr) adl eserinden alt yl sonra
yaymlam olduu Generalbasslehre adl eserini, zamann tannm opera bestecisi
ve mzik teorisyeni Johann David Heinichen (1683-1729) inceledikten sonra, ayn
konudaki eletirilerini aklarken, bu sistemle Si-Majr ve La-Bemol-Majr
Gamlarnda eser yazabilmenin her zaman mmkn olmadn; Fa-Diyez-Majr ve
Do-Diyaz-Majr Gamlarnda ise eser yazabilmenin kesinlikle mmkn olmadn
sylemitir ki, bu durumda Werckmeisterin, J.S. Bachn Preld ve Fglerini
grmemi olduu gereini de aka ortaya koymaktadr. (Albert Schweitzer)
nk Eit-Titreimli-Akord sorunu karsnda kesinlikle gz nnde
bulundurulmas gereken prensip, her eyden nce neyin yaplmasnn zorunlu
olduunu iyi bilmektir ki, o da: btn Oktavlarn, fiziksel yani akustik
saflklaryla kullanlmalar gerekirken, buna karlk fonksiyonel (ilevsel)
dorultularda oluturulmalar gereken Entervallerin, Tampere edilmi seslerle elde
edilmi olmalar zorunluluudur.xi
Gene de gerek olan udur ki, salamln, hatt deimezliini dnya durduka koruyacak
olan Oniki-Yarmar-Tonluk-Tampere-Sistemin nemini, 17. yzylda J.S. Bachdan da nce
sylemi olan org yapmcs ve organist Andreas Werckmeisterin bu konuda yazm olduu
kitaplarda sylemi olduklar, o tarihlerin mzik sanatnda, enstrmanlar stnde
gerekletirilmi parlak bir uygulay deil de sadece ve sadece dnsel ve teorik birer
tasarm olmasna karn, nemlidir ve Tampere-Sisteme ynelik ciddi bir armdr; hatt
bu dorultuda yenilenmenin umut verici ekirdeidir de.
Andreas Werckmeisterin evrensel kltrde yenilenmeyi mjdeleyen kitabnn
uzunca aklamal bal, Trke olarak yledir: Mziksel Tamperatur ya da Ak ve
Gerek bir Matematiksel renimle, Monochordiyi Kullanarak, bir Piyanonun ve
Orglarn, Positivenin, Spinettin ve Benzeri Enstrmanlarn Bien Tempr Olarak Nasl
Akord Edileceklerinin renilmesi (1691).xii
Werckmeisterin yukarda aklanan kitabyla zamann mzikilerine u temel prensibi
aklamada da baarl olduu kesinlikle gerektir ve sanat yle demektedir: Mzikte
pratik dorultudaki renim ve uygulamada, Entervallerin Fiziksel, yani Akustik
nitelikleriyle kullanlmalarndan, nlenmesi olanaksz bir zorunluluun yardmyla, kesin
olarak vazgeilmelidir.
Buraya kadar, Johann Sebastian Bachn teknik, estetik ve bilimsel anlayna paralel
dorultudaki etkinliklerine yer yer deinildi; bu arada ilahiyat, filozof, tp doktoru ve
organist olarak dnya apnda n yapm olan Prof. Dr. Albert Schweitzerin (1875-1965)
Bach ile ilgili olan aratrma, inceleme ve yorumlarna da gerektike bavuruldu. Ve 16. ve
17. yzyllar boyunca, zellikle talyada ve Almanyada Tampere-Sisteme, yani doal
seslerin fiziksel, dolaysyla akustik nitelikli varolular gereine kart dorultudaki
lml, yumuak ve arla kamayan (yani Wohl = Bien) karakterde, ama gene de
Diyapazona gre yapay olarak elde edilen Oniki-Yarmar-Ton-Sistemi ortaya kp

uygulanncaya kadar bavurulan teori ve tasarmlar gzden geirildi. Ve klavyeli (tulu)

mzik letleriyle ilgili olarak ortaya kan geliim etaplarnn daha ok Teori ve Tasarm
halindeki grnmleri stnde duruldu. O halde imdi de sadece J.S. Bachn Clavecin bien
tempr (Das Wohltemperiertes Klavier) balkl eserinin ele alnarak, bu ok nemli
konuyla ilgili uralarn dikkatle gzden geirilip, Teknik, Estetik ve Bilimsel bir Finalin
oluturulmasna zen gsterilmesi gerekmektedir.
20. yzyln bandan bu yana Bacha ynelik aratrma, inceleme ve yorumlarn en
nemlisi olan, Albert Schweitzerin Johann Sebastian Bach balkl eserinin oluumu
yksne gelince: Org renimini Fransada Pariste yapm olan, aslen Alman uyruklu ve
Alsasl Albert Schweitzerin org hocas, zamann nl organisti ve bestecisi Charles MarieWidor (1844-1937), rencisinden, byk lde bavuru kitab olarak yararlanabilmeyi
mmkn klacak bir Bach Biyografisi yazmasn istemiti; nk Widor, bu konu iin hakl
olarak ancak Schweitzerin byle bir eseri meydana getirebileceine inanmt; rencisinin
Alman ve Fransz dillerini anadili olarak ok iyi bilmesi, hocasnn bu konuda kime
bavurmas gerektiine ynelik dncesini phesiz daha da glendirmiti; ve hocann hakl
olduunu, eser meydana geldikten sonra dnya mzik evrelerinin yakn ilgisini de anlaml ve
geni lde kantlamaya yetti.
Albert Schweitzer, hocasnn isteine nem vererek gerekli aratrma ve incelemeleri
tamamladktan sonra eseri Franszca olarak yazmaya balad ve birka yl iinde Johann
Sebastian Bach balkl 844 sayfalk zengin ve kapsaml bir Bach Maneli meydana geldi.
Bylece daha eski tarihlerde, Spitta, Forkel ve Rochlitz apndaki nl Bach biyograflarnn
meydana getirmi olduklar byk aptaki eserlere ve yazlara, zengin ve derin kapsaml bir
yenisi daha katlm oldu.
Schweitzer, Widora duyduu saygnlkla olacak ki, Franszca olarak kaleme alm
olduu eserini, ksa bir sre sonra gene kendisi Almancaya da evirdi. 1922 ylnda 4. ve 5.
basklar da yaplan bu eser, srekli olarak yeni basklarla da yaymlanmaktadr.
Schweitzerin Bach biyografisinin batan 245 sayfas, byk sanatnn yaam
yksnn en nemli anlarn iermektedir. Eserin geriye kalan 599 sayfasnda ise, Bachn
meydana getirmi olduu deiik boyutlu eserler, daha ok teknik ve estetik alardan
incelenip yorumlanmaktadr. Onun iindir ki, Clavecin bien tempr (Das Wohltemperierte
Klavier) ile ilgili aratrma ve incelemelerimizde, bu konunun evrensel nitelikteki byk
kaynaklar arasnda, gerektike doal olarak Schweitzere de yer verilmektedir.
Johann Sebastian Bachn, Oniki-Yarmar-Tonluk-Tampere-Sistemini
deerlendirerek, Clavecin (Klavier) iin Preldleri ve Fgleri kapsamak zere meydana
getirmeye zen gsterdii Clavecin bien tempr (Das Wohltemperierte Klavier) gibi bir
eser stnde almakta olduu haberi, zamann mzik evrelerinde geni ilgi ve memnunluk
yaratmt. Ama bylesine ilgin bir haberin bir sre sonra unutulmaya yz tutmu olmas,
Bachn bu beklenen iten vazgemi olabilecei yollu sylentilerin de ortaya kmasna
neden olmutu. Ne var ki 1880 ylnda Bernhard Christian Weber adl bir organistin,
kendisinin bestelemi olduunu ileri srd Das Wohltemperierte Klavier adl bir eserden
de sz edilmeye balanmt. Doum ve lm tarihleri belli bal kaynaklarda yer almam
olan [1712-1758] organist Christian Weber, kendisinin bestelemi olduunu ileri srd
eserden sz ederken, zamann nl mzik tarihisi Wilhelm Tappert (1830-1907) ise, bu
haber stnde srarla durmu, eserin kapa stndeki -biraz uzunca tutulmu- el yazs
balnxiii Bachnkine ok benzemi olmasnn uyandrd phe zerine konuyu dikkatle

incelemi ve Christian Weberin eserinin, Bachn Preld ve Fglerinin el yazsndan kopya

edilmi olduunu saptayarak Ch. Weberi sahtecilikle sulamtr; hatt kapaktaki baln en
sonundaki 1689 tarihinin de sahte olduunu ileri srmtr.xiv

i Joseph Gregor, Kulturgeschichte der Oper (Operann Kltr Tarihi), S. 37, Gallus Verlag / KG
/ Wien 1941.

ii Wege Zu Bach (Bacha Gtren Yollar), bir nsz ile yaymlayan: Joseph M. Mller-Blattau,
Brenreiter Verlag, Augsburg, 1926.

iii Johann Sebastian Bachn genlik alarnda, Orta Avrupa mziinde birbirini izleyen
iki ayr dnemden biri, Bachtan nce Johann Stamitz tarafndan kurulan Mannheim
Senfoni Okulu, ikincisi de bu okula paralel olarak oluumunu gelitirme yolunda olan ve
Bach ile zamanla en ileri aamalara erimi bulunan n Klasikler Okuludur.

iv Wege Zu Bach (Bacha Gtren Yollar), S. 10, 11, Brenreiter Verlag, Augsburg,
1926.

v Albert Schweitzer, Johann Sebastian Bach, Breitkopf und Hrtel, Leipzig, 1922.
vi Albert Schweitzer, Johann Sebastian Bach, S. 148-149, Breitkopf und Hrtel, Leipzig, 1922.

vii Bachn mezar ile ilgili olarak yaplan aratrma ve incelemelerden elde edilen yazl
metinleri ya da yazlmam kan ve inanlar derleyip toparlayarak almalara sunmak ltfunda
bulunan zat, Leipzig Arivinin sayn Direktr Dr. G. Wustmanndr. Bu nemli belgelerin
gerekliini, sadece byk sanatnn mee aacndan yaplm bir tabut iinde defnedilmi
olduunu kantlayan belgenin de bu hazrlanan ariv iinde yer alm olmas bile ispatlamaya
yeter niteliktedir. Ne var ki bu aratrma ve incelemelerde en nemli hizmeti, Johannes
Kilisesinin Ynetim Kurulu temsilcisi olarak almalara yardm eden uzman, sayn Rahip
Franzscheldir. Ayn konuda bir baka ok nemli hizmeti de, Anatomi uzman Prof. Dr.
Wilhelm His gerekletirmitir. Prof. Dr. His, Johann Sebastian Bachn iskeleti stnde yapt
deerli almalar, Johann Sebastian Bachn Kabrinde, skelet ve Kafatas stnde
Yaplan ncelemeler ve Elde Edilen Sonular (Johann Sebastian Bach, Forschungen ber
desen Grabsttte, Gebeine und Antlitz) balkl raporunu Leipzig kenti Belediye Bakanlnn
Ynetim Kuruluna sunmutur. Ayn rapor F.E.W. Vogel tarafndan Leipzigde yaymlanm, bir
zeti de Leipzigde kan haftalk Musikalisches Blatt adl gazetede yaymlanmtr (Leipzig
1895 XXVI. Jahrgang S.399/340). Rapor ayrca Allgemeine Musikzeitung gazetesinde de
yaymlanmtr (1895, S.384 ff.) Anatomist Prof. Dr. Wilhelm His, Bachn iskeleti stnde yapt
aratrma ve incelemelerle ilgili olarak oluturduu raporu Bror olarak da yaymlam ve bu
konudaki en ilgin bilgileri bu brorn 146. sayfasnda aklamtr.

viii Beethovenin iitme organyla ilgili kemikler, testere ile sklp, yukarda ksaca deinilmi
olduu gibi, Viyanadaki Anatomi-Patoloji Mzesinde muhafaza edilmek zere yerinden
karld ve daha sonra da alnarak satld iin, bu organn Bachn iitme organ ile
kyaslanabilmesi mmkn olamamtr.

ix Yukarda da deinilmi olduu gibi, o zamann nl Anatomisti Prof. Dr. Wilhelm His, gerek
1896 tarihinde, gerek daha eski tarihlerde anatomi alannda ve iskeletler zerinde yaplmas
gerekli bu tr llerle ilgili olarak, Johann Sebastian Bachn skeleti zerinde
Anatomik Aratrmalar adl brornde geni lde bilgi vermitir (S.24-32).

x ki-Doa Bilimi terimi, Hristiyan dininde sann iki ayr Doa-Bilimininin insan
olduunu kantlamak iin kullanlmaktadr; yle ki: sa, iki ayr Doa-Biliminin verimi
olarak dnyaya gelmitir ve bu iki Doa-Biliminin ilki sann Tanrsal kkenli, ikincisi
ise Dnyasal kkenli olduunu aklama amacyla deerlendirilmektedir.
xi Johann August Philipp Spitta, Johann Sebastian Bach, 2 cilt, 1873-80, Cilt I. S. 769.

xii Bu kitabn Almanca bal: Musikalische Temperatur, Oder Deutlicher Und Wahrer
Mathematischer Unterricht, Wie Man Durch Anweisung des Monochordi Ein Klavier, Sonderlich
Die Orgelwerke, Positive, Regale, Spinetten Und Dergl. Wohltemperiert Stimmen Knne. (1691).

xiii Bu Almanca baln Trkesi, Trkedeki tmce kuruluuna aykr olarak yledir: BtnTonlar ve Yarm-Tonlar kullanarak, Piyano iin Preldler ve Fgler, l Majr Aralklar ve
UTREM ya da l Minr Aralklar REMFA (1689). Bunun Almancas: Klavier oder Prludien und
Fugen durch alle Tone und Semitonia sowohl Tertiam majorem oder UTREMI anlangend als
Tertiam minorem REMIFA (1689).

xiv Mzik tarihisi Wilhelm Tappert bu konudaki yazsn Mzik Tarihi aylk dergisinde
yaymlamtr (Monatshefte fr Musikgeschichte, 1898, 10 oder 1899, 8).