FATH SULTAN MEHMET VE RNESANS

talyan devletleriyle Osmanl mparatorluunun 15. yzylda birbirlerine olan

ilgisi, nemli nedenlere dayanyordu. talyan saraylar, Byk Trk her ne pahasna olursa
olsun kendi taraflarna kazanmak iin rekabete girimilerdi. Fatih Sultan Mehmetin istei
ise, tarih bilgisini arttrmak ve Rnesansn bilim ve sanat adamlarndan yararlanmakt.
Venedik ile imzalanan bar antlamasndan sonra, Sultann bir istei derhal yerine getirilmi,
Venedikin nl ressam Gentile Bellini 1479da stanbula gnderilmiti.
Bu durumda Floransa Venedikten hi aa kalr myd? Hem Floransann Sultana
yaklamasnda baka bir neden daha vard: Pazzi ailesinin 1478de Medicileri iktidardan
drmek iin dzenledii o korkun suikast ile Gugliano di Medici, kilisede ayin esnasnda
ldrlm, ne are ki iktidar gene Medicilerde kalmt. imdi tek yaplacak i, stanbula
kap Galataya snan katil Bandiniyi tekrar Floransaya getirip, ona layk olduu cezay
vermekti. Gerekten yle de oldu. Medicilerin, o zaman btn Batnn Byk Trk diye
and Fatih nezdindeki ricalar olumlu karlanm, Bandini iade edilmi ve Pazzi ailesinin
btn erkekleriyle birlikte Floransada aslmt.
Oysa Fatih Sultan Mehmet, bu olaydan tam 11 yl nce, Floransadan ok daha basit
bir ey istemiti. Btn arzusu, Ragusa Cumhuriyeti araclyla, Floransada yaynlanan baz
tp kitaplarnn ve sanat eserlerinin bir an nce stanbula getirilmesiydi. Nihayet
kitaplardan bir ksm gelmi, bir ksmnn gnderilmemesi ise Fatihi zmt. Gerekten de
Rumeli Beylerbeyi Mahmut Paann 15 Nisan 1467de Sazldrda yazp Ragusa devlet
bakanna gnderdii bir mektup, Fatihin Rnesansa olan ilgisini ne gzel aklar. Mahmut
Paa, Kiril harfleriyle ve Hrvat dilinde yazlan bu mektupta ksaca yle diyor: bilmi
olasnz ki, gnderilen tp kitabndan dolay, asil ahsnza teekkr ederiz. Dier
kitaplar da [burada kitaplarn Latince adlar geiyor] bulursanz gnderiniz. Gene bu
mektupta Mahmut Paa, Sultann bir ricasn daha aklamaktadr ki onun da, kelimeler tam
okunamad iin ne olduu anlalamayan, resim trnden baz sanat eserleri olaca
sanlmaktadr. Bu husus da ayn mektupta yle aklanyor: bakrn, gmn ve
altnn arayn, nk Sultan bunlar ok seviyor, onun iin acele edin ki abuk bulasnz,
kitaplarn da resimlerin de bedellerini ne ise tamamen deyeceiz.
Fatih, stanbulu almadan nce, antik dnemlere ait sanat eserlerine ok meraklyd.
Hatt Rnesansda modern arkeolojiyi kuran Anconal Cyriacusun Byk Trk ile olan
ilikisi, ilk olarak 1452 ylnda, Venedikli yazar Giaccomo Langusta tarafndan
yaymlanmt. te yandan arkeoloji biliminin babas saylan Cyriacusun 1453de Fatihin
davetlisi olarak ve fetih hareketini bizzat grmek zere Ordu-yu Humayuna davet edilmi
olduu ve ehre maiyette girdii, Filelfonun ayn tarihte yazlm bir mektubuna
dayandrlarak, ilk olarak Berlin niversitesi profesrlerinden nl sanat tarihisi Emil Jacop
tarafndan aklanmtr (1929). Grlyor ki Fatih, yalnz Rnesans ile deil, ayn
zamanda Rnesans sanatna temel olan antikite ile de yakndan ilgilidir.
Floransa ve Venedikin Fatihe yaklama yolunda harcad abaya, Rimini Prensi
Sigismondo Pandolfe Malatesta da katlmt. Bu prensin de Fatih nezdinde bir elisi vard.
Gnn birinde Sultan Mehmet, prensin saraynda nl bir madalyoncunun bulunduunu
naslsa iitmi ve elilik yoluyla bu sanatnn stanbula gnderilmesini rica etmiti. Bunun
zerine Prens Sigismondo, 1463 ylnda Fatihe yazd bir mektupta, yalnz madalyoncu

Matteo de Pastiyi deil, ayn zamanda, resimleri gene bu sanat tarafndan yaplm olan
Askerlie Dair (De re militari) adl bir kitab da sunduunu bildirmiti. Ancak elde bulunan
belgeler ve bugne kadar yaplan aratrmalar, Matteo de Pastinin stanbula geldiini
saptayamamaktadr. Sz konusu kitabn Topkap Saraynda bulunan ilk basks ise, 1472
tarihini tamaktadr. Bu tezat karsnda imdilik akla gelen udur: Rimini Prensi bu mektubu
Fatihe 1463de yazmamtr, nk 1463de Mora seferi balam, 1464te de Venedikin
istei zerine San Marco kilisesinde kl kuanan Sigismondo, Fatihe kar harekete gemi
ve iki yl sren Mora seferinde malup olmutur. Demek ki, madalyon sanats ve kitap, sz
konusu mektupla Fatihe gnderilecei srada, iki lke arasndaki iliki 1463te anszn
bozulmu, sava patlak vermi ve bu giriim gerekleememitir. O halde, byk ressam
Leonardo da Vincinin en sevdii drt kitaptan biri olarak nitelendirdii bu eserin Topkap
Sarayndaki nshas 1472 tarihli olduuna gre, 1463te Matteo de Pastinin minyatrl
elyazmas halinde meydana getirdii ve Prens Sigismondo tarafndan Fatihe gnderilen
yazma nsha ve mektup nerede? Henz her ikisinin de ortada olmadna baklrsa, Matteo de
Pastinin stanbula gelemediini iddia eden baz sanat tarihilerine hak vermemek imknsz.
Bununla birlikte, Topkap Sarayndaki III. Ahmet Kitaplnn bu bakmdan taranmasnn,
soruna bir yant verecei kesindir. Avusturyal oryantalist J.v. Karabacek ise, 1918de
yaymlad bir eserde, Matteo de Pastinin 1463 ylndan ok nce stanbula gelmi olmas
ihtimalini savunmakta ve Rnesans sanatlar tarafndan Fatihi grmeden yaplan btn
madalyonlara, hep Matteo de Pasti madalyonunun esas olduunu iddia etmektedir.
in daha da nemli bir yan da, Fatihin talyadan stanbula davet ettii Rnesans
sanatsnn, yalnz Venedikli ressam Gentile Bellini olmamasdr. Son zamanlara kadar en
ok ressam Gentile Belliniden bahsedilmesi, herhalde National Gallerydeki nl Fatih
portresini hemen herkesin tanmasndan ileri gelmektedir. Oysa Gentile Belliniden nce,
Napoli Kral Ferdinandn, kendi ressam Constanzio da Ferraray Fatihe gnderdii
(1478) ve bu nl Rnesans sanatsnn, Sultann misafiri olarak yllarca stanbulda
alm olduunu, bugn ok az kii bilmektedir. Hatt Venedik makamlarnn, yalnz
Belliniyi deil, gene Fatihin istei zerine, devrin tannm heykelcisi Bartolomeo
Bellanoyu da -Bellini ile beraber- stanbula gnderdii kesindir (1479).
te yandan son zamanlarda yaplan aratrmalar da gstermitir ki, 1455-1480 yllar
arasnda, srf Fatih Sultan Mehmetin ilgi ve isteiyle stanbula gelmi, gelmek istemi ya da
bu konuda Trkiyeye ilgi gstermi olan tannm yabanc sanatlar arasnda, Bellini,
Bellano, Matteo de Pasti, Constanzio da Ferraradan baka, Maestro Paolo, Benedetto da
Majano, Bertoldo di Giovanni gibi tanyan Rnesansnn dnyaca tannm byk statlar
da yer almaktadr. Bu da gsteriyor ki, bilim ve sanat urunda, Dou ile Bat dnyasndan
gerei gibi yararlanan Fatihin, btn reform nderlerinin ihmal etmeden yneldikleri
Rnesansa da kaplar amak istemesi kadar doal bir hareket olamaz. Bu hareket ayn
zaman mill sanata yeni teknik ve estetiin alanmas abasdr.
Cevad Memduh ALTAR
(Zafer gazetesi, 11 Aralk 1961)