CHIC XE LEXUS V CY OLIU

Thomas L.Friedman
Washington DC
1/02/1999

LI M U: TH GII 10 NM TUI
Tht bc mnh - chng ta khng c vic g lm Nga hay chu . Chng ta ch
c th kinh doanh cn con trong phm vi quc gia c gng tng trng nhng
chng ta b ngn cn bi cch m cc chnh ph iu hnh quc gia.
- Douglas Hanson, Gim c iu hnh cng ty Rocky Mountain Internet ni
nh vy trn Tp ch ph Wall sau cuc khng hong ti chnh dy chuyn nm
1998 buc cng ty ca ng phi hon vic pht hnh t tri phiu v danh tr gi
175 triu USD.
Rng sng ngy 8/12/1997, chnh ph Thi Lan tuyn b ng ca 56 trn tng s
58 cng ty ti chnh hng u. Ch qua mt m, cc ngn hng t nhn ny ri
vo tnh trng ph sn do s mt gi ca ng ni t (ng Bath). Cc cng ty ti
chnh vay mt lng ln tin bng ng la M v sau cho cc doanh nghip
Thi vay li xy dng khch sn, vn phng, nhng to a c sang trng v cc
nh my. Tt c h u ngh rng mnh c an ton bi chnh ph cam kt gi
cht t gi c nh gia ng Baht v ng la M. Tuy nhin khi chnh ph
khng lm c iu , tip sau l cc hot ng u c c thc hin chng
li ng Bath th cc gii thng nhn hiu rng nn kinh t ca h khng h kho
mnh nh h vn ngh. ng ni t gim ti 30%. iu ny c ngha l gii kinh
doanh vay bng ng la s phi tr nhiu hn 30% gi tr ng Bath cho mi
mt ng vn vay. Nhiu cng ty khng cn kh nng tr n cho cc cng ty ti
1

chnh, cc cng ty ti chnh khng th tr n cho cc ch n nc ngoi v kt qu

l ton b h thng ri vo khng hong, khin 20.000 nhn vin vn phng mt
vic lm. Mt ngy sau , ti li xe ti mt cuc hn Bng Cc, ph Asoke c v nh l ph Wall ca Thi Lan, ni m hu ht cc cng ty ti chnh ph sn
ng tr s. Chng ti chm chm li xe qua tng cng ty chng khon v tri
phiu Mhic, tin di mi tm nm hoc kt an ton h c th tm thy. S
sp ca th trng Braxin v bt k th trng mi ni no khc gy ra phn ng
dy chuyn i vi c tri phiu kho bc M. Ngc li, s gia tng gi tr ca tri
phiu kho bc M khin cho li sut m chnh ph M a ra thu ht cc nh
u c gim xung ng thi lm tng gi tri phiu ca M v tri phiu khc
cng nh s tng gi trn nhng th trng tri phiu mi ni.
S st gi qu mnh ca tri phiu Kho bc M cng to ra phn ng dy chuyn
lm t lit hot ng ca cc qu phng nga ri ro v cc ngn hng u t. V d
nh trng hp Cng ty qun l vn di hn LTCM ng ti Greenwich,
Connecticut. LTCM l cng ty m ca tt c cc qu phng nga ri ro. Do nhiu
qu phng nga bt u tham gia vo thng trng cui nhng nm 80 nn cnh
tranh trong khu vc ny kh gay gt. Mi ngi u chp ly c hi. kim c
tin trong bi cnh cnh tranh gay gt nh vy, cc qu phng nga phi nh
cuc may ri. LTCM nh ti 2 nh kinh t hc ot gii thng Nobel, nhng
ngi ch ra rng s ln xung ca chng khon v tri phiu c th d on
c t trong qu kh. Vi vic s dng m hnh my tnh v vay t nhiu ngn
hng khc nhau, LTCM t cc 120 t USD vo tr chi may ri vi hy vng
rng gi ca cc loi tri phiu ln s tng gi vo ma h 1998. LTCM nh cc
rng gi tri phiu Kho bc M s gim v gi ca cc loi tri phiu v danh v
tri phiu ca cc th trng mi ni khc s tng. Tuy nhin m hnh my tnh ca
LTCM cha bao gi d on s kin no c nh hng ton cu tng t nn
khng lng c s sp ca Nga hi thng 8. Kt qu l LTCM thua cuc. Khi
ton b th gii u t ri vo khng hong v dn tm mua tri phiu M, gi
loi tri phiu ny tng mnh thay v st gim trong khi gi ca cc loi tri
phiu khc li gim thay v tng. LTCM ging nh mt ci xng n chu tc
ng t nhiu pha tr phn gc. V phi nh ti s gip ca cc ngn hng
trnh tnh trng bn tng bn tho ton b s tri phiu v chng khon ang
nm gi trong bi cnh ton th trng ti chnh th trng lm vo khng hong
dy chuyn.

By gi chng ta s tr li vi cu chuyn ca khu ph ti. u thng 8/1998, ti

u t mt khon tin vo ngn hng Internet mi m ca mt ngi bn. Mnh gi
c phiu mi u l 14,5 USD/c phiu sau tng ln 27 USD. Ti cm thy
nh mt gic m. Nhng sau s kin sp Nga v gy ra phn ng dy chuyn,
gi c phiu ca cng ty bn ti ch cn 8 USD. Ti sao li nh vy ? l v ngn
hng ca anh ta gi rt nhiu ti sn th chp. Vi s st gim ca li sut M,
mi ngi x m tri phiu kho bc M. Nhiu ngi lo ngi rng mi ngi
s thanh l ti sn th chp. Nu qu thc mi s din ra nh vy, ngn hng ca
bn ti s khng sc trang tri cho cc khch hng huy ng vn. Song trn thc
t d bo th trng sai v gi c phiu ca cng ty li tng dn. u nm 1999,
mt ln na ti li c cm gic nh ang sng trong m khi tp on Amazon.com
Internet bt u pht trin v ch ti c phiu ca ngn hng bn ti, gi c phiu
tng rt mnh. Gi ca cc loi c phiu cng ngh khc m chng ti c cng
tng mnh. Nhng mt ln na iu ny khng ko di trc khi c th gii
mun d tic. Thi gian , thay v s sp ca th trng chng khon Nga l s
sp ca th trng chng khon Braxin v cc th trng M, km hm tc
pht trin ca c phiu Internet.
Ti theo di ton b s kin ny v tt c iu m ti c th ngh ti l phi mt
chn thng s kin din ra ph Asoke mi nh hng ti ph ti cn nh hng
ca Amzon Braxin (Amazon.country) ti Amazon.com ch din ra trong vng 1
tun. T bo Nc M ngy nay (USA Today) tng kt v thng trng th
gii thi im cui nm 1998 bng mt cu rt chnh xc : "Khng hong lan sang
lc a ny sau khi din ra lc a kia ging nh s lay lan ca virus. Cc th
trng M phn ng ngay lp tc. Trong tim ct tc ngi ta cng bn lun v
ng Baht ca Thi Lan".
Nu khng cp ti vn no khc th ch ring cu chuyn t ph Asoke ti
ph ti v t Amazon.country ti Amazon.com cng ti v nhiu ngi khc
ngh v th gii ngy nay. H thng Chin tranh lnh chm chp, kin c, chia ct
thng tr thng mi quc t t nm 1945 dn dn c thay th bng mt h thng
mi thng sut, kt ni ton cu m chng ta gi l ton cu ho. Tt c chng ta
ang trn cng mt dng sng. Nu khng hiu r bi cnh ca nm 1989 khi bc
tng Berlin sp th m bo rng mt thp k sau chng ta am hiu tng
tn. Qu thc, ngy 11/10/1998, khi cuc khng hong kinh t ton cu ln n

nh im, Merrill Lynch ng mt bi qung co y trang trn cc t bo ln

trn ton nc M vi tiu : "Th gii mi nm tui".
l th gii c khai sinh sau khi bc tng Berlin sp nm 1989. Khng ai
ngc nhin v mt nn kinh t cn qu non tr mi phi thai-nn kinh t ton cu.
Nhng thng trm, kim nghim chng t rng s n nh ca cc nn kinh t
tu thuc vo thi gian. Nhiu th trng trn th gii mi ch m ca t do gn
y, trc y b thng tr bi mun ch quan ca con ngi ch khng phi ca
nh nc. T ni chng ta ngi, mt thp nin trc y, khng ai thi d on v
s sp ca mt th gii khng tng chn. Song, s pht trin ca cc th
trng t do v dn ch trn ton th gii cho php mi ngi bt c ni no
cng c th k vng vo nhng thnh cng trong tng lai. V cng ngh pht trin
tr thnh sc mnh, khng ch xo b ranh gii v mt a l m cn xo b nhng
ngn cch gia mi ngi. Dng nh sau 10 nm, th gii tip tc ha hn nhiu
iu mi. V khng ai c th ni rng tng trng l d dng.
Qu thc, bi bo ca Merill Lynch ng phn no khi cho rng ton cu ho
trn 10 tui. V t gia thp k 1800 n 1920, th gii cng tng tri qua thi
k ton cu ho. Nu so snh khi lng thng mi v dng vn chy gia cc
quc gia vi GNP v dng lao ng di c vi dn s, qu trnh ton cu ho trc
Th chin ln th 1 gn ging vi nhng g m chng ta ang sng hm nay.
Vng quc Anh, sau thng tr ton cu, l nh u t ln nht vo nhng th
trng mi ni. Nhng t bn kch x Anh, chu u v M thng b nh bi
bi cc cuc khng hong ti chnh, chm ngi bng s kin tri phiu ng st
Argentina hay tri phiu chnh ph Latvia, tri phiu chnh ph c. Khng c s
kim sot tin t v v th nm 1866 tuy khng c cp xuyn i Ty Dng song
nhng cuc khng hong ti chnh v ngn hng NewYork cng nhanh chng nh
hng ti Lun n hay Paris. Ti tng c ln ni chuyn vi John Monks,
ngi ng u Lin on thng nghip Anh, AFLCIO ca Anh, ngi cho
rng chng trnh ngh s ca Quc hi ln th nht TUC Manchester, Anh nm
1868 c nhiu vn cn tho lun:" iu cn thit l phi gii quyt vn cnh
tranh cc nc thuc a chu " v "Cn phi hc tp cc tiu chun gio dc v
o to ca M v c". Vo thi im , xy ra hin tng di dn nhiu hn
chng ta ngh v trong thi k chin tranh, trc 1914, cc nc khng yu cu
phi c h chiu khi i du lch. Nhng ngi dn di c sang M m khng cn phi
c visa. Khi bn gn kt cc nhn t li vi nhau cng vi nhng pht minh sng

ch tu thy chy bng hi nc, in bo, ng st v cui cng l in thoi bn

c th ni rng k nguyn u tin ca ton cu ho trc chin tranh th gii ln
th nht thu hp th gii t rng ln thnh mt th gii quy m va.
K nguyn u ca ton cu ho v ch ngha t bn ti chnh th gii b ph v
bng cuc cch mng thng 10 Nga v s sp ca ch ngha quc. Th gii
c phn chia li. Cn vic phn chia li th gii sau Th chin II khng thc hin
c v chin tranh lnh. Chin tranh lnh cng l mt h thng quc t, ko di t
1945 n 1989 khi bc tng Berlin sp v thay h thng ny bng mt h thng
mi : k nguyn mi ca ton cu ho m chng ta ang sng "Ton cu ho ln
II". Nh vy k t lc mi khai sinh, ton cu ho b gin on 75 nm bt u
bng Chin tranh th gii th nht v kt thc bng Cuc chin tranh lnh.
C rt nhiu im ging nhau gia qu trnh ton cu ho trc y v qu trnh
ton cu ho m chng ta ang sng hin nay. im mi c chng ch l quy m v
cng ton cu ho. V ci mi na l s lng ngi v s nc tham gia vo
qu trnh ton cu ho cng nh chu nh hng ca qu trnh ny. Ton cu ho
trc 1914 c v nh din ra vi cng kh mnh nhng khng c s tham d
ca cc nc ang pht trin. Quy m ca ton cu ho trong thi gian cng ln
hn song khng mnh nh ngy nay. Nm 1900, giao dch ngoi hi hng ngy ln
ti hng triu la. Trong khi , theo Cc d tr lin bang NewYork, nm 1992
con s trn t 820 t USD, thng 4/1998 l 1,5 nghn t USD mi ngy v cn tng
na. Thp k va qua, ch tnh ring cho vay quc t ca cc ngn hng trn ton
th gii tng ln gp i. Nm 1900, dng vn t nhn chy t cc nc pht
trin sang cc nc ang pht trin tnh bng hng trm triu la v ch mt s t
nc tham gia vo qu trnh lun chuyn vn ny. Theo thng k ca IMF, ch tnh
ring nm 1997, dng u t t cc nc pht trin sang cc th trng mi ni t
215 t USD. So vi k nguyn ton cu ho trc y, k nguyn ton cu ho
ngy nay din ra mnh m hn.
Ton cu ho ngy nay khng ch khc v mc m cn khc v dng thc. Theo
tp ch Nh kinh t (The Economists), ton cu ho trc y c xy dng bng
vic ct gim chi ph vn chuyn. Nh nhng sng kin, pht minh ng xe la,
tu thy chy bng hi nc v t, mi ngi c th i n mi ni v cc giao
dch thng mi din ra cng nhanh, r hn. Cn ton cu ho ngy nay c xy
dng vi vic ct gim chi ph vin thng nh vi mch, v tinh, cp quang v
internet. Nhng cng ngh mi ny c th kt ni th gii cht hn. Cng ngh mi

cng c ngha l cc nc ang pht trin s khng phi xut nguyn liu th sang
phng Ty v nhp v sn phm cui cng, h c th tr thnh nhng nh sn xut
ln. Cng ngh mi cng cho php cc cng ty lp t cc khu ca quy trnh sn
xut cc ni khc nhau, tin hnh nghin cu v thc hin hot ng marketing
mi quc gia m khng h c s gin on v chng c kt ni qua h thng my
tnh v in thoi t mt v tr. Cng chnh nh c mng li my tnh v cc
vin thng r nn ngy nay mi ngi c th cho hng v tin hnh cung cp dch
v trn phm vi ton cu - t nhng tin b v y hc ti phn mm, vit v x l d
liu - nhng sn phm cha tng c mua bn trao i trc y. V ti sao li
khng ? Theo The Economists, nm 1930, mt cuc gi gia NewYork v Lun
n ko di 3 pht phi mt 300 USD th ngay nay cuc gi c th thc hin
gn nh l min ph thng qua Internet.
Nhng ci to ra mt k nguyn ton cu ho c nht v nh nh hin nay khng
phi l s tn ti ca nhng cng ngh trn m l kh nng gn kt ca nhng cng
ngh ny. Mi quc gia, doanh nghip c th n c vi nhau mt cch nhanh
hn, r hn, nhiu hn. Ngay c bn thn mi c nhn cng vy. iu ny nhc ti
nh li mt ngy ma h 1998 khi ngi m 79 tui ca ti, Margaret Friedman,
sng Minncapolis gi cho ti vi ging rt bun ru. Ti hi : "C chuyn g phi
khng m?" b ni : "M chi brit qua mng vi 3 ngi n ng Php, h ni
chuyn vi nhau bng ting Php v m chng hiu g c". Khi ti bt ci ngh
rng m ti gian ln khi chi brit vi 3 ngi Php qua mng m ti c v nh
hi pht . B ni: "ng ci con trai, m ang chi brit vi mt s ngi Siberi".
Vi nhng ngi cho rng ton cu ho ngy nay khng khc my so vi trc y,
ti ch hi mt cu n gin : "nm 1990, ng b bn c th chi brit vi ngi
Php qua mng khng ?" Ti ngh l khng. C mt vi im ca ton cu ho hin
nay ging vi nhng g m chng ta thy trc y v cng c nhng im trc
y cha tng c v mt vi im m chng ta thm ch cha hiu ht. Do vy, ti
c th ni s khc bit gia 2 k nguyn ton cu ho nh sau : Nu k nguyn ton
cu ho u tin a th gii t quy m ln v mt th gii quy m va th k
nguyn ton cu ho th 2 th gii t quy m va tr thnh th gii thu nh.
Cun sch ny tp trung l gii ton cu ho trong k nguyn mi thng tr h
thng quc t cui th k 20 - thay th h thng chin tranh lnh nh th no v
kim chng nh hng ca n i vi chnh tr v quan h quc t ra sao? V mt
ny c th ni ton cu ho gp phn hnh thnh nn th gii thi k hu chin
tranh lnh. hiu r hn, tm c thm 4 quyn sch sau : S thng trm ca cc
siu cng: nhng thay i v kinh t v xung t qun s t 1500 n 2000 ca

Paul M. Kennedy, on kt ca lch s v ngi cui cng ca Francis Fukuyama,

nhng bi lun v cc cun sch ca Robert D. Kaplan, v cun Mu thun trong
khai ho vn minh v phn chia li trt t th gii ca Samuel P.Huntington.
Tt c nhng cun sch trn u cha ng nhng s kin quan trng nhng ti cho
rng cha mt ai trong s h thc s m t c th gii hu chin tranh lnh theo
cch chnh th lun. Bi vit ca Kaplan rt sng ng v chn thc nhng li tp
trung vo nhng mng ti, tiu cc ca th gii v khi qut cho ton th gii.
Huntington li khai thc cc cuc xung t v vn ho trn th gii v chuyn sang
bn v nhng mu thun trong khai ho vn minh, thm ch cn d bo v mt cuc
chin tranh th gii trong tng lai. Ti cho rng c Kaplan v Huntington u cha
nh gi ht sc mnh ca cc quc gia, s quyn r ca th trng ton cu, s
pht trin ca cng ngh, mng li v cc quy tc ton cu nn lm sai lch nhng
d on v tng lai (phn ln l d on tiu cc).
Kennedy v Huntington c gng tin on cho tng lai nhiu hn l ni v qu
kh hay ch ni v qu kh. Kennedy xut sc khi ni v s tht th ca quc
Anh, Php v Ty Ban Nha nhng li kt lun rng quc M s l quc tht
bi tip theo. ng ngm gi mt bc thng ip rng k thc chin tranh lnh
khng ch c ngha l chm dt s tn ti ca Lin bang X vit m cn c m ch
s suy tn ca M. Ti cho rng Kennedy cha nh gi ng s suy gim ca
M thp nin 80 khi vit rng bn thn M ang chun b v t iu chnh thm
nhp vo h thng ton cu ho mi-mt qu trnh m hin nay hu ht cc nc
trn th gii u i theo. Kennedy khng thy rng, vi sc p ca qu trnh ton
cu ho M phi ct gim ngn sch bo h, tinh gin chnh quyn v cng ngy
cng tr thnh mt siu cng kinh t ch khng h mt i v th .
Huntington th cho rng kt thc chin tranh lnh, chng ta s khng cn nhng
ngi cng sn X vit v th c th s thay th bng nhng ngi Hi gio hay
Hindu. ng loi tr vic ny sinh mt h thng th gii mi v d kin nhiu s
kin khc nhau. i vi Huntington, ch s gn b vi b lc l hnh thi tip theo
chin tranh lnh ch khng xut hin hnh thi no khc.
Cun sch ca Fukuyama cha ng nhiu vn hin thc, nhiu quan nim v
nhng ci mi - s thng th ch ngha t do v ch ngha t bn th trng t do l

cch thc t chc x hi hiu qu nht. Nhng ngay bn thn nhan ca cun sch
(ch khng phi l c cun sch) m ch mt kt cc l s thng th ny khng
i i vi th gii m chng ta tm ra.
Theo cch ring, mi mt cun sch gy c ting vang v cc tc gi gi ra
mt vn mi "Mt th gii rng ln" - phn trng tm, ging nh c gn ng
c ni v cc vn quc t thi k hu chin tranh lnh - t khai ho vn minh,
s suy tn ca cc quc n s thng th ca ch ngha t do.
Quyn sch ny rt kh c. Ti tin rng nu bn mun hiu v th gii hu chin
tranh lnh bn phi bt u tm hiu mt h thng th gii mi - ton cu ho. l
"Mt th gii rng ln" m mi ngi u nn quan tm ti. Ton cu ho khng
c ngha l nhng s kin c nh hng trong th gii ngy nay m ni rng ra c
mt ngi sao Bc u, mt i qun ang hnh thnh trn th gii - l mt h
thng. Ci mi ca h thng ny l : tui i ca cc t chc x hi, s hn n,
mu thun trong khai sng vn minh v t do ho. V kch bn ca th gii hu
chin tranh lnh l nh hng ln nhau gia h thng mi v cc h thng th gii
c. y l mt bi cnh rt phc tp v cha r hi kt. iu gii thch ti sao
trong bi cnh ton cu ho bn c th chng kin nhng mu thun trong khai
sng vn minh cng nh nhng tng ng ca qu trnh ny, nhng hu qu mi
trng v nhng gii cu mi trng y kinh ngc, s thng th ca ch ngha t
bn th trng, t do v s phn khng li n, s tn ti lu bn ca nh nc quc
gia v s ny sinh ca nhng nhn vt c quyn lc ln. iu m ti mun ni l
cun sch ch ra cch thc m bi cnh trn din ra v lm sao kim sot n.
Li cui cng trc khi chng ta bt u c. Mt hm, nh xut bn v bin tp
cun sch ny, Jonathan Galassi gi in cho ti v ni : "Ti k vi mt vi
ngi bn rng ng ang vit mt cun sch v ton cu ho v h ni: ',
Friedman, anh y yu ton cu ho'. H c g vy ? ". Ti tr li rng ti cm thy
ton cu ho ging nh cm nhn v bui bnh minh sm mai. Nhn chung, ti cho
rng mt tri thc dy vo mi bui sng l mt iu tt lnh. N c li nhiu hn
l c hi. Nhng ngay c khi ti khng quan tm ti bnh minh th cng khng c
ngha l ti khng hiu g v n. Ti khng bt u ton cu ho, ti khng th ngn
chn n - cho d n nh hng ti s pht trin ca nhn loi v ti khng mt
nhiu th gi c gng lm vic . Tt c iu m ti mun ni l lm th no m

ti c th hiu v h thng mi, lm du i nhng iu ti t, cho a s mi ngi.

l tinh thn m cun sch mun chuyn ti.
Thomas L.Friedman
Washington DC
1/02/1999

PHN I: XEM XT H THNG

Du lch vi mt cm nhn
Ti mt bo tng khoa hc ln Barcelona, ti chng kin mt m hnh trin
lm dao ng rt hay. Mt con lc c lp t, lc theo qu o khc nhau
(khng phi l ng thng) khch thm quan c th nm ly dy lc, chn v tr
v chn tc lc. Sau kt qu ca qu trnh chuyn ng s c in ra mt mu
giy. Ngi ta s mi ngi khch thc hin li qu trnh v c gng t thnh
tch m nhng ngi trc t c. Khng phi ch g ti vn an ton
nhng mi mt ln dao ng kt qu thu c li khng ging nhau.. Ti hi
gim c bo tng v hai ngi n ng - nhng ngi ng mt gc v quan st
chng ti - ang lm g ? ng ta tr li : , l 2 ngi H Lan, h ang ch
ct tr chi i. Ngha l, m hnh ny s c d b v chuyn sang
Amsterdam. Nhng ti vn thc mc rng liu dch v m 2 ngi n ng H Lan
ny cung cp c thu ht s ch ca mi ngi trn ton th gii ?
Murray Gell-Mann, tc gi cun The Quark and the Jaguar.
iu m m ca Forrest Gump mun ni l g ? Cuc i ging nh mt chic hp
scla : bn khng bao gi bit c l bn trong c g. i vi ti, mt khch du
lch lu nm v l mt phng vin nc ngoi, cuc i ging nh phc v phng bn khng bao gi bit bn s tm thy ci g bn ngoi cnh ca.

Ly v d, bui ti ngy 31/12/1994, khi ti bt u m nhn vai tr nh bnh lun

cc vn nc ngoi ca Thi bo NewYork, ti xut pht t Tokyo v khi ti
n khch sn Okura sau mt chuyn bay di, ti gi phc v phng vi mt yu
cu n gin : "Mang cho ti 4 qu cam". Ti rt nghin mn cam v mun n
ngay. Ti ngh yu cu a ra th l khi ti gi in v ngi tr li in thoi
dng nh cng hiu . Khong 20 pht sau, c ting g ca. Mt nhn vin phc
v phng ang ng trc ca, mc b ng phc rt chnh t. Pha trc anh ta l
mt chic xe y c ph mt chic khn tri bn mu trng tinh. Trn 4 cc
nc cam p lnh v t bn cnh l mt chic bt ng bng bc.
"Khng, khng" ti ni vi ngi phc v, "ti mun cam, cam- ch khng phi l
nc cam". Sau ti vng tay lm ng tc ging mt qu cam.
"A", ngi phc v ni v gt u "Cam, cam".
Ti ng ca phng v quay tr li cng vic. 20 pht sau li c ting g ca. Vn
ngi phc v v chic khay ph khn khi ny. Nhng ln ny l bn ci a,
trn mi a ng mt qu cam gt v v ct thnh nhng ming nh, xp dn
trn a ging nh sushi-mt kiu trang tr m ngi Nht hay lm.
"Khng, khng", ti ni v lc u "Ti mun qu cam nguyn". Ti vng mt
vng trn nh qu bng. "Ti mun gi trong phng v dng cho ba im tm.
Ti khng th ct 4 qu cam cho mt ba. Ti khng th bo qun chng trong
phng ca ti. Ti mun cam nguyn".
Mt ln na ti li m phng ng tc mt ngi ang n mt qu cam.
"", ngi phc v ni v gt u "Cam, cam. ng mun qu cam".
20 pht tri qua. C ting g ca. Vn ngi phc v v chic khay . Ch c iu
ln ny l 4 qu cam ti mi qu t trong mt chic a nh vi mt chic da,
mt con dao v mt chic khn n.
"ng ri". Ti ni v k vo ho n " l th m ti mun".
Sau khi anh ta ri khi phng, ti nhn vo ho n. 4 qu cam ht 22 USD. Lm
sao ti c th gii thch iu ny cho ng ch to son ?
Nhng hnh trnh v qu cam ca ti cha ht. Hai tun sau, ti n H Ni v
dng ba ti khch sn Metropole. ang l ma qut Vit Nam v qut ti,
vng trng rt ngon c nhng ngi bn rong by bn mi gc ph. Mi bui
sng ti dng mt vi qu qut cho ba sng. Khi ngi phc v n hi ti dng g

10

cho ba im tm ti ni vi anh ta: tt c th m ti mun l mt qu qut. Anh ta

i ra v vi pht sau quay tr li : "Xin li ng, khng c qut".
Ti hi cu v hi li "Sao li th c ? Anh c mt bn y qut cho ba sng
vo mi sng. Chc chn phi cn qut trong bp ch ?".
"Xin li", anh ta lc u "ng dng da hu c khng ?"
Ti tr li "Thi c, mang cho ti t da hu".
5 pht sau, ngi phc v quay li vi mt chic a ng 3 qu qut bc v.
Anh ta ni " Ti tm thy qut. Khng c da hu".
Gi nh bit trc v mt iu g , ti c th tin on c chuyn g s xy ra.
V ti cng c th tm thy nhiu th trn chic a v ngoi ca phng. Nhng
iu m ti s khng bao gi bit nu khng i vng quanh th gii vit bi cho
t bo ca ti.
Tr thnh mt nh bnh lun cc vn quc t ca Thi bo NewYork thc s l
mt cng vic tt nht th gii. ti l ai s phi c cng vic tt nht, ng
khng ? Vng, v ti c n. L do khin cho cng vic ny c coi l cng vic
v i l v ti c th tr thnh mt khch du lch i vng quanh th gii vi mt
con mt nhn nhn v ghi chp. Ti c th i bt c ni u, vo bt c lc no v
by t quan im v nhng g nghe thy, nhn thy. Nhng vn ln t ra l: ti
phiu lu vi thi no ? Vi lng knh g, trin vng v h thng t chc ra sao
c th nhn nhn th gii, bn cht s vic, coi trng chng, a ra quan im v
gip c gi c th hiu vn ?
mt vi kha cnh no , nhng ngi tin nhim ca ti lm vic d dng
hn. H sng trong thi i m mi th u en trng r rng. Ti l nh bnh lun
cc vn quc t th 15 ca t bo. Thc ra, "Cc vn quc t" l mt mc
nhiu tui nht ca t bo, c khai sinh t mt ngi ph n c bit, Anne
O'Hare Mc Cormick v c tn gi ban u l " chu u" v thi " chu u" l
vn mang tnh quc t i vi hu ht ngi dn M v cng rt ngu nhin mt
nh bnh lun nc ngoi ca t bo l ngi chu u. Theo tiu s 1954 trn Thi
bo, b Mc Cormick ni b bt u cng vic vit cc vn nc ngoi vi t
cch l v ca ngi McCormick, mt k s Dayton, ngi i cng b ti chu u
(Ngy k nim ca Thi bo NewYork). H thng quc t m b cp ti l s
tan r ca h thng sc mnh chu u Versailles v cn nguyn ca cuc chin
tranh th gii ln th II.

11

Do nc M bt u ni tri t th chin II, ln rng ra ton th gii nh mt siu

cng v kinh t qun s vi nhng nhim v ton cu v ganh ua so ti vi Lin
bang X vit nn ch ca vt bo thay i nm 1954 thnh "Cc vn quc t".
Ton th gii l sn chi ca M v ton th gii l vn nn mi ni u ny
sinh tranh lun vi Lin bang X vit. H thng quc t chin tranh lnh, vi s
tranh ginh nh hng v quyn lc gia ch ngha t bn phng Ty v ch
ngha x hi phng ng, gia Washington, Matxcva v Bc Kinh, tr thnh ch
chnh m 3 nh bnh lun "cc vn quc t" tip theo ca Thi bo NewYork
lun xoy vo thi gian sau .
Ti bt u ph trch chuyn mc ny u nm 1995, thi im m chin tranh lnh
i qua, bc tng Bclin sp v Lin bang Xvit ch cn l qu kh. Ti
c mt dp tt chng kin mt trong nhng giy pht cui cng ca Lin bang
X vit ti in Kremlin. l ngy 16/12/1991, Ngoi trng M James A.Baker
III ang thm Matxcva, khi Boris Yeltsin thay th v tr ca Mikhail Gorbachev.
Trc , bt c ln no Baker gp Gorbachev h thng ni chuyn ti snh dt
vng St.Cathernine ca in Kremlin. Thng th bi cnh do cnh nh bo sp t.
Baker v cc cng s s ch sau 2 ln ca g ln cui snh di Kremlin, cn
Gorbachev v cng s ng sau ca ca cui snh i din. V sau , sau tn hiu,
cc cnh ca t nhin m v hai bn tin vo, gp nhau v bt tay trc ng knh
my quay gia phng. Cn hm , Baker n cuc hp theo gi nh, ca m
v Boris Yeltsin bc ra, thay v Gorbachev. Boris Yeltsin ni vi Baker :
"Mng ngi n vi mnh t Nga v to cung in ny". V sau, Baker cng c
cuc gp vi Gorbachev nhng r rng l quyn lc c chuyn giao. Nhm
phng vin chng ti, nhng ngi chng kin s kin lch s , dnh trn mt
ngy in Kremlin. Ngy hm bn ngoi tuyt ri rt nhiu, v khi chng ti
bc ra ngoi mt tri x bng. Chng ti thy in Kremlin nh khoc mt
chic o y tuyt. V khi chng ti bc ra cng Spassky ca in Kremlin, giy
bm y tuyt. Ti nhn ra rng l c ba lim ca lin bang Xvit vn tung
bay trn nc in, biu tng chi sng hn 70 nm. Ti t nh : "y c l l ln
cui cng ti nhn thy l c ". V qu tht, ch vi tun sau n khng cn
v ri vo qu kh khi nhc ti h thng chin tranh lnh.
Tuy nhin v phi tp trung bt tay vo cng vic mi vi nm sau nn ti cha
thc s hiu r ci g thay th h thng chin tranh lnh tr thnh mt c ch
t chc thng tr. Ti thc s bt u cng vic ca nh bnh lun cc vn quc

12

t vi t cch l mt khch du lch nhng khng c chnh kin - ch vi mt tm

hn m. Ging nh nhng ngi khc, ti ch cp ti vn "th gii thi k
Hu chin tranh lnh" trong nhiu nm. Chng ta bit v mt vi h thng mi
vi b phn cu thnh khc nhau i vi cc mi quan h quc t nhng chng ta
khng th nh ngha c n l ci g v chng ta nh ngha khng ging vi
bn cht ca n. khng phi l chin tranh lnh. V th mi ngi u gi l th
gii hu chin tranh lnh.
Cng i nhiu ti cng hiu r hn v h thng ny. Mt h thng vi lgic c v
ph hp vi tn gi c : "Ton cu ho". Ton cu ho khng phi l mt hin
tng v cng khng phi l mt xu hng nht thi. Ngy nay ton cu ho l mt
h thng quc t rng ln, nh hnh chnh tr trong nc cng nh quan h i
ngoi ca tt c cc quc gia, v chng ta cn phi hiu iu .
Khi ti ni "h thng chin tranh lnh" v "h thng ton cu ho", ti mun
cp l g ?
l ti mun ni, l mt h thng th gii Chin tranh lnh c sc mnh c
trng ring : cn bng gia M v Lin bang X vit. Chin tranh lnh cng c
nhng quy tc ring : trong cc vn quc t, khng mt cng quc no c
xm phm gy nh hng ti ho bnh ca bt k quc gia no; trong lnh vc kinh
t, cc nc km pht trin tp trung vo vic duy tr cc ngnh cng nghip trong
nc, cc nc ang pht trin hng vo xut khu, cc nc x hi ch ngha t
cung t cp cn cc nc phng Ty tham gia vo cc hot ng thng mi.
Chin tranh lnh c quan im thng tr ring : c mu thun gia ch ngha x hi
v ch ngha cng sn, trong quan h gia cc nc bt cng thng, khng lin
minh v ch trng ci t kinh t. Chin tranh lnh c xu th dn ch ring : vic di
c t ng sang Ty b hn ch bi bc ro st nhng di dn t Nam ln Bc li
kh mnh m. Chin tranh lnh c bc tranh ring : lnh th th gii phn chia
thnh phe cng sn, Phng ty, trung lp v con ngi trong mt t nc c th
thuc v mt trong 3 phe. Chin tranh lnh c nhng cng ngh pht trin c trng
: v kh ht nhn v cuc cch mng cng ngh ln th 2 thng tr nhng nhiu
ngi cc nc ang pht trin c ba lim vn l nhng vt dng ph bin.
Chin tranh lnh c bin php o lng sc mnh ring : phng tn la ht nhn
hng nng. V cui cng, chin tranh lnh c mong mun tiu dit v kh ht nhn.
Tt c cc nhn t trn ca h thng chin tranh lnh nh hng ti chnh tr v

13

quan h quc t ca mt quc gia. H thng chin tranh lnh khng to nn mi th

nhng hnh thnh nn nhiu th.
H thng ton cu ho thay th h thng chin tranh lnh hin nay cng l mt h
thng quc t vi nhng biu hin c trng.
u tin, khng ging nh h thng chin tranh lnh, h thng ton cu ho khng
phi l mt h thng tnh m l mt qu trnh lun bin i : ton cu ha lin quan
ti vic hi nhp tt yu vo cc th trng, cc th ch v cng ngh mc
cha tng c trc y - theo mi c nhn, mi t chc, mi th ch quc gia c
th tip cn vi th gii su rng hn, nhanh hn v t tn km hn so vi trc y
ng thi cng to ra phn ng d di t nhng th lc hung tn hoc d b tt hu.
T tng ch o ng sau ton cu ho l ch ngha t bn th trng t do - bn
cng cho cc th lc th trng iu chnh nn kinh t ca bn cng m ca, t
do ho thng mi v cnh tranh ng thi nn kinh t s hot ng hiu qu hn,
thnh vng hn. Ton cu ho c ngha l ch ngha t bn t do th trng s lan
rng ra mi quc gia trn ton th gii. Ton cu ho cng t ra nhng quy tc
kinh t ring : nhng quy tc lin quan ti vn m ca, bi b cc quy nh kht
khe v t hu ho nn kinh t.
Khng ging h thng chin tranh lnh, ton cu ho c vn ho ch o ring vi
xu hng tng ng gia cc quc gia. Nhng k nguyn trc y, s tng
ng v vn ho ch din ra trn quy m mt vng, khu vc - vn ho Hy Lp
Cn ng, vn ho a trung hi Hy Lp, vn ho Th Nh K Trung , Bc
Phi, chu u v Trung ng theo vn ho Ottomans hoc nt vn ho Nga ng
u, Trung u v mt phn lai u lin bang X vit. V phng din vn ho,
ton cu ho l s nh hng su rng, khng hn l vn ho M hon ton - t Big
Macs ti iMacs, Mickey Mouse.
Ton cu ho pht trin nhng cng ngh ring : in ton ho, thu nh, s ho, v
tinh, cp v Internet. Nhng cng ngh mi ny to nn nhng vin cnh mi cho
ton cu ho. Nu xu hng ca chin tranh lnh l s phn chia bit lp gia cc
quc gia th xu hng ca ton cu ho l hi nhp. Biu tng ca chin tranh lnh
l mt bc tng - chia r mi ngi th biu tng ca ton cu ho l mt website
- lin kt tt c mi ngi li vi nhau. Cng c s dng trong thi k chin tranh
lnh l "hip nh chnh tr" cn thi ton cu ho l "Tho thun thng mi".

14

Mt khi mt quc gia tin hnh ton cu ho, quc gia bt u quc t ho, hi
nhp v thng c gng t mnh trong bi cnh ton cu. Ma h 1998, ti ang
thm Amman, Jordan v dng c ph khch sn Lin lc a vi mt ngi bn
Rami Khouri - mt ng vin cao cp ca Jordan. Chng ti ngi ni chuyn v ti
hi anh ta c ci g mi khng ? iu u tin anh ta ni vi ti l : "Jordan mi
c tn trong bn d bo thi tit ton th gii qua CNN". iu m Rami mun ni
y l mt s kin quan trng i vi Jordan thy c rng mi ngi trn ton
th gii c th bit c thi tit Amman ra sao. N khin cho nhng ngi
Jordan cm thy quan trng hn v c nim tin rng h s tr nn giu c hn v thu
ht nhiu khch thm qua du lch hay cc nh u t t cc nc khc trn th gii.
Mt ngy sau khi gp Rami, ti ti Israel v gp Frenkel, thng c ngn hng
Trung ng Israel ng thi l nh kinh t hc hc trng i hc Chicago.
Frenkel nhn mnh ti mt xu th thay i trong tng lai : "Trc y, khi chng
ti ni v kinh t v m, chng ti bt u t vic xem xt th trng ni a, h
thng ti chnh v mi quan h gia chng. Cn sau ny chng ti bt u xem xt
nn kinh t quc t. C cm gic l iu m chng ti lm rt quan trng i vi
vic kinh doanh ca bn thn chng ti v sau l c ch cho cng ty xut khu.
Hin nay chng ti lm ngc li nhng g trc y vn lm. ng hi chng ti
s xut khu sang th trng no sau khi quyt nh sn xut ci g, thay vo hy
tin hnh nghin cu c ch ton cu v sau mi quyt nh sn xut ci g.
iu thay i ton b suy ngh ca bn".
Bin php o lng sc mnh ca chin tranh lnh rt mnh, c bit l qua vic
phng tn la. Trong khi , o lng sc mnh ca ton cu ho l tc - tc
thng mi, du lch, vin thng v cch mng. Ni v chin lnh lnh l ni v
phng trnh nng lng ca Anhxtanh, e = mc2. Cn ni v ton cu ho l ni v
lut ca Moore - c hai nm tc mch x l li tng gp i. Trong thi k chin
tranh lnh, cu hi thng trc l " "Tn la ca bn ln c no ?" th trong thi
i ton cu ho thay bng cu hi "modem ca bn nhanh chng no ?".
Nu cc nh kinh t hc ca thi k chin tranh lnh l Karl Marx v John Maynard
Kenyes - nhng ngi m theo cch ring ca mnh mun ch ng ch ngha t bn
- th cc nh kinh t hc trong thi k ton cu ho l Joseph Schumpeter v ch
tch Intel Andy Grove - ngi thch gii phng ch ngha t bn. Schumpeter - cu
B trng ti chnh o v gio s ca Harvard nhn mnh quan im ny trong
cun sch Ch ngha t bn, ch ngha x hi v Ch dn ch. Theo , bn

15

cht ca ch ngha t bn l mt qu trnh "trit tiu sng to" - lin tc ph hu ci

c, km hiu qu v thay th bng nhng ci mi hiu qu hn. Andy Grove
pht trin tng ca Schumpeter "ch hoang tng mi tn ti" lm ta cho
cun sch ni v cuc sng Silicon Valley v khai thc di nhiu hnh thc, m
hnh kinh doanh trong ch ngha t bn ton cu ho. Grove lm sng t quan
im dn ch v chuyn i ngnh ngy nay ang din ra ngy cng nhanh hn,
mnh hn. Nh nhng t ph trong cng ngh, k thut, nhng pht minh mi
nht ca bn cng s sm li thi hoc tr thnh th hng ho chp nhong. V th
ch c nhng ngi hoang tng - nhng ngi lun mang trong mnh suy ngh
sng to ci mi v s ph hu chng v sau li sng to - mi c th tn ti.
Nhng quc gia sn sng chp nhn i theo ch ngha t bn phi nhanh chng
ng ca nhng cng ty lm n km hiu qu mi kim c nhiu tin v trc tip
sng to ra ci mi, thnh vng pht t trong thi i ton cu ha. Nhng nc
hon ton ph thuc vo chnh ph, bo h nhiu v khng tin hnh s ph hu c
tnh sng to s b tt hu.
James Surowecki - nh bnh lun kinh t ca tp ch Slate xem xt cun sch ca
Grove v kt lun rng iu m Schumpeter v Grove mun cp l bn cht ca
cc nn kinh t trong thi k ton cu ho. l : " i mi thay th truyn thng.
Hin ti - v c th l trong tng lai - s thay th qu kh. Khng c vn no
ln bi ci g n s n v ci ch c th n nu nhng ci hin nay li
thi. iu s to cho h thng c s i mi v kh c th theo kp v hu ht
mi ngi thng c xu th thch ci g an ton cho tng lai hn l mt vin
cnh khng chc chn Chng ti khng buc bn phi thit lp li cc mi quan
h ph hp vi tnh hnh mi. Schumpeter v tip n l Grove cha a ra li
khuyn cn phi lm g giu c hn trong th gii hin nay".
Qu tht, nu v chin tranh lnh l mt mn th thao th n ging nh mn v
Summo, ni nh Michael Mandelbaum - gio s ging dy cc vn quc t
trng i hc Johns Hopkins : " l mt mn th thao c hai v s to bo lc
lng ng trong mt vng trn vi tt c iu b, nghi l v di chuyn chm chp
nhng thc ra khng my khi chm vo nhau cho ti khi kt thc trn u - thi
khc no hai bn x y nhau v ngi thua cuc l ngi ra khi vng trn
song khng ai b git".

16

Ngc li nu ton cu ho c v l mt mt th thao th n ging nh mn thi

chy nc rt 100 mt. V vic bn ginh chin thng bao nhiu ln cng khng
thnh vn v bn phi thi u na trong ngy tip theo. V nu bn thua d ch l
1 giy th cng ging nh khi bn thua trong 1 gi (Hy hi cc cng ty a quc gia
ca Php. Nm 1999, Php thay i lut lao ng, yu cu tt c thc hin ch
lm vic gim 4 gi mi tun t 39 gi xung cn 35 gi nhng khng ct gim
lng. Nhiu cng ty phn i s thay i ny v nh hng ti nng sut. Henri
Thierry, gim c nhn s ca Thomson - CSF Communications - mt cng ty cng
ngh cao ngoi Paris pht biu trn T bu in Washington : "Chng
tiang trong bi cnh cnh tranh ton cu. Nu chng ti mt mt im v
nng sut chng ti s mt cc n t hng. Nu yu cu chng ti gim gi lm
xung cn 35 gi mt tun chng khc g yu cu vn ng vin in kinh ngi
Php chy 100 mt nhng i c kheo. Khi chc chn h khng th ginh c
huy chng".
L gii theo hc thuyt chnh tr ca Carl Schmitt - ngi c, chin tranh lnh l
mt th gii "bn" v "th" cn ton cu ho l mt th gii "hp tc" v "cnh
tranh".
Nu mi quan tm ca chin tranh lnh l v kh hy dit ca k th, bn bit rng
iu tt hn c l sng trong mt th gii ho bnh n nh th lo ngi ca ton cu
ho l s thay i mnh m ca i th m bn khng th nhn thy, khng th cm
nhn hay s nm c - cng vic ca bn, cng ng ca bn v ni lm vic c
th s thay i bt c lc no do tc ng ca nhng th lc kinh t, k thut du
tn.
Trong thi k chin tranh lnh, chng ta c th tip cn c vi ng dy nng
gia Nh trng v in Kremlin - biu tng ca s chia r, mu thun v t nht l
mt ai , gia 2 siu cng, chu trch nhim. Trong thi i ton cu ho chng
ta c th thng qua Internet - biu tng ca s kt ni v chng ai chu trch
nhim. H thng bo v ca Chin tranh lnh l radar - pht hin nhng mi e do
t bn kia bc tng Berlin. Cn h thng bo v trong thi i ton cu ho l my
chiu tia X - pht hin nhng e do t bn trong.
Cui cng nhng quan trng nht l ton cu ho c c cu quyn lc ring, phc
tp hn c cu trong chin tranh lnh. H thng chin tranh lnh c xy dng

17

ring bit tng quc gia v cn bng ti trung tm nh 2 siu cng : M v Lin
bang X vit.
Ngc li, ton cu ho c xy dng nn xung quanh 3 trc cn bng an xen
nh hng ln nhau. l s cn bng v truyn thng gia cc quc gia. Trong h
thng ton cu ho, M hin nay l mt cng quc mnh thng tr, c quyn v
tt c cc nc khc u phi ph thuc d cp ny hay cp khc. Cn
bng quyn lc gia M v cc nc khc vn l nhng vn nh hng ti s n
nh ca h thng v c th gii thch c nhiu vn m bn vn thy trn trang
nht ca cc t bo : liu c s tranh ginh Irc Trung ng hay s m rng ca
NATO i ph vi Nga Trung u.
Th cn bng th hai trong h thng ton cu ho l gia cc quc gia vi cc th
trng ton cu. Th trng th gii gip hng triu nh u t c th chuyn tin
vng quanh th gii ch bng mt c nhp chut. Ti gi chng l "Qun th in
t" v qun th ny t hp nhng trung tm ti chnh ln ca th gii nh Ph
Wall, Hng Kng, Lun n v Frankfurt- nhng ni m ti gi l " siu th ti
chnh". Thi v hnh ng ca Qun th in t v Siu th ti chnh c nh
hng rt ln ti cc nc, thm ch ko theo s suy tn ca cc chnh ph. Bn s
khng th hiu c trang nht ca t bo ngy nay ni g - cu chuyn v nh lnh
o Suharto Indonesia, sp bn trong nc Nga hay chnh sch tin t ca M
tr khi bn phn tch c din bin ca cc Siu th ti chnh.
M c th tiu dit bn bng cch th bom v cc Siu th ti chnh c th khin bn
khuynh gia bi sn bng cch h thp gi c phiu. M hin l ch th thng tr
trong danh sch ton cu ho ngy nay nhng khng phi l nhn t duy nht nh
hng ti s bin ng ca danh sch ny. Bng danh sch ton cu ho ging nh
mt bng th - i thi cc ming ghp chy vng quanh do bn tay ca mt th lc
no v i khi x lch v nhng bn tay v hnh ca Siu th ti chnh.
Cn bng th ba l bn phi quan tm ti vic tham gia vo h thng ton cu ho y thc s l iu mi m i vi tt c mi ngi - l cn bng gia c nhn
v cc quc gia. V ton cu ho s ko nhng bc tng ngn cch gia mi
ngi v v s kt ni th gii li nn s to ra sc mnh ln cho mi c nhn, nh
hng ti cc th trng v cc quc gia nhiu hn bt c thi im no din ra
trong lch s. Ngy ny bn khng ch l ngi c sc mnh, bn cn c nhng c

18

th siu cng. Mt s nhng c th siu cng c th rt nng ny, mt s c th

li rt mm mng - nhng tt c h u c th hnh ng trc tip, vn ra th gii
m khng b hp trong ni b quc gia, cng ty hay bt k t chc c nhn hay tp
th no khc.
Do chnh ph M l l nn Qun l vn di hn - mt s k Greenwich,
Connecticut - kim c nhng khon ti chnh khng l khp mi ni trn
ton th gii hn tt c cc cng ty ti chnh nc ngoi no Trung Quc. Osama
Bin Laden, mt triu ph ngi A rp thng lnh h thng ton cu tuyn b gy
ra mt chin tranh M vo cui nhng nm 90, v Lc lng khng qun M
phi phng tn la tu chin tn cng mc d Bin Laden ang sng mt quc gia
khc. Chng ta t cc qu tn la ti mt t gia Jody Williams - ngi ginh
c gii thng Nobel Ho binh nm 1997 nh nhng ng gp i vi vic ku
gi lnh cm bom mn trn ton th gii. Thnh cng ca Jody Williams khng h
c s tr gip ca chnh ph, thm ch vn m b nu ra l i lp vi 5 cng
quc ln. Tuy nhin v kh b mt ca Jody Williams chnh l t chc c cc
nhm kim sot qun s v nhn quyn khc nhau trn 6 lc a qua "e-mail".
Ngy nay, cc quc gia ln ni chung v M ni ring vn ng vai tr quan trng
nhng cc Siu th ti chnh v cc Siu cng kinh t cng khng km phn. Bn
s khng th hiu c h thng ton cu ho hay trang nht ca mt t bo bui
sng tr khi bn hiu c rng nh mt mi tng quan linh hot xung quanh 3
tc nhn : cc quc gia vi cc quc gia, cc quc gia vi cc siu th ti chnh v
cc siu th ti chnh cc quc gia vi cc c nhn c th lc, sc mnh.
c th hiu r bn cht v nhng n bn trong h thng ton cu ho chng ta
cn phi c nhiu thi gian. Ging nh nhng ngi khc ang c iu chnh
ph hp vi xu th mi, bn thn ti cng phi t trau di v nng cao nng lc
theo kp vi n. gii thch n din ra nh th no, hy ti bt u vi vic t
th nhn rng ti mun u hng trong mt thi gian rt di. Bn sn sng
cha ? n y : Ti tng chnh sa nhng bn tin d bo thi tit t Beirut.
Thc t, ti khng to ra chng. iu c l l sai. Ti ch "d bo". l vo
nm 1979 v ti lm vic vi t cch l mt phng vin mi vo ngh Beirut cho
T bo United Press International. Ti thng phi lm vic ca m v mt trong
nhng trch nhim ca ngi v sau l chnh sa li bn tin thi tit t Beirut - c

19

th gm tin d bo thi tit ton th gii ca UPI chuyn cho cc bo mi ngy.

Vn l Beirut khng c nhn vin d bo thi tit hay t nht l ti thy khng
c ai. y l mt t nc ang trong cuc ni chin. Ai quan tm ti nhit th
no ? Mi ngi ch vui mng l cn sng st. Nhit m bn quan tm Beirut
trong nhng ngy ny l bn thn bn - 98.60. V th ti d on nhit s l bao
nhiu, thng theo cch c bit. thu thp thng tin cho bn tin thi tit ti ng
ca snh hoc i dc phng : "ny, Almend, ngoi tri th no trong ngy hm
nay".
V Ahmed hoc Sonia hoc aou s tr li : " Ya'ani, tri c v nng?".
"Khong 90 : Ti ni. "Chc th, Thomas, anh ni g chng c. Mi th c v
l nh vy". V ti vit "Cao hn 90 ". Sau ti hi : Kinda mt hn". C ting
tr li "ng th, Thomas", "Khong 72 , anh mun ni th?" "ng, Thomas,
anh ni g chng c". V ti s vit "Di 72 ". Th l xong bn tin d bo
thi tit Beirut.
Nhiu nm sau ti vn nh v nhng khong thi gian ti c khi lm vic
mc kinh doanh cho Thi bo NewYork. Ti c giao trng trch vit nhng bn
tin, bi bo v th trng chng khon hay bin ng ca ng la hng ngy v
phi gi in cho cc nh mi gii sau khi th trng ng ca bit gi ng ca
ca ng la vi cc ng tin mnh khc hoc xc nh ti sao Ch s cng
nghip bnh qun Dow Jones tng hay gim. Ti thng hay ngc nhin v s bin
ng ca th trng, ng la tng, gim v mt s nh phn tch thng l gii
bng mt cu sc tch pha cht bng a ti sao 1,2 t USD trong cc hot ng
giao dch trn 6 lc a vi 24 mi gi khc nhau dn ti s st gi hay tng gi ca
ng la vi ng yn Nht Bn ch vi 1/2 xu. V tt c chng ti tin li gii
thch ny. Nhng i khi trong tm tng, ti thng t hi liu cc nh bnh lun
ny c ni tht? liu tnh hnh ca ph Wall ging nh bn tin thi tit Beirut, khi
ai ng ca snh cc vn phng Merill Lynch hay PaineWebber vi cu hi
" Ahmend, ti sao hm nay ng la li gim?". V li tr li ca mt nh mi
gii chng khon hay mt th k i dc bn ca mnh s c ng ti trn t bo
ngy hm sau nh mt li gii thch c tnh cht ton cu v hnh vi ca hng
nghn thng nhn trn ton th gii.
Nm 1994, ti l phng vin thng tr ti chnh v thng mi quc t cho Thi
bo NewYork, trong c nhng vn m phn thng mi gia M v Nht

20

bn. Khi ang ngi v lm hin vn bn trn chic my tnh ni mng vo mt bui
chiu, ti nhn c 2 bn tin t Reuters, bn tin sau tip ni ngay sau bn tin
kia trc:
ng la tng gi vi du hiu lc quan v cuc m phn thng mi
NewYork (Reuters) - Trin vng lc quan v mt tho thun thng mi gia
Washington v Tokyo gip cho gi ng ca ca ng la tng cao so vi cc
ng tin mnh khc.
C phiu Blue Chip gim v nhng vn khng chc chn xung quanh cuc m
phn thng mi.
NewYork (Reuters) - Cui ngy th 6, gi c phiu Blue Chip gim mnh do
cuc m phn thng mi ca M - Nht bn khng my chc chn trc khi lnh
trng pht ht hiu lc.
"Ny, Ahmend, anh ngh th no v cuc m phn thng mi M - Nht ?".
Ci m ti lm trong nhng ngy a ra bn tin d bo thi tit Beirut v ci m
Reuters a tin v th trng chng khon v tin t ch l c gng p t mt s
kin - khng my thnh cng trong cc trng hp. Ti bit khi ti bt u cng
vic l nh bnh lun cc vn quc t nm 1995, ti s khng tn ti lu nu tt
c iu m ti lm l p t cc s kin nh tng d bo thi tit Beirut. V th
cn phi lm g ? lm th no hiu v gii thch h thng phc tp ton cu ho ?
Cu tr li ngn gn l ci m ti hc c "bn cn phi lm 2 vic ngay lp
tc - xem xt th gii nhiu gc , trin vng c kh nng xy ra v cng lc
chuyn ti nhng phc tp rc ri cho c gi hiu thng qua nhng cu chuyn
n gin". iu gii thch ti sao khi mi ngi hi ti lm th no chuyn ti
ht cc vn th gii ngy nay ti tr li l ti dng 2 cng ngh : Ti "lm nh
bun thng tin" hiu th gii v ti "k chuyn" gii thch n.
Hy xem xt tng vn theo cch ny. Th no l bun thng tin ? y l mt
thut ng th trng. Ni chung l ngi mua bn chng khon, hng ho hay ngoi
hi trn cc th trng khc thnh cng l ngi hiu r gi tht ri ang bn
Chicago l 1 USD/lb v NewYork l 1,5 USD/lb v v th anh ta mua tht
Chicago v bn li NewYork. Mt ngi c th kinh doanh chnh lch trn nhiu
th trng. V mt ngi c th p dng vic o trong lnh vc vn chng. C th

21

ni nh vn v i ngi Ty Ban Nha Ortegay Gasset l ngi "mua thng tin vi

gi r Lun n v bn vi gi t Ty Ban Nha". ng thng lui ti tt c cc
thm m vin Lun n v sau chuyn ti nhng tng cm nhn c bng
ting Ty Ban Nha cho c gi qu nh. Nhng liu bn c ang bn tht ln ri
hay nhng iu su sa bn trong, cha kho cho s thnh cng ca mt nh kinh
doanh n chnh lch l phi c mng li cng tc vin cung cp thng tin v thng
tin rng v sau l bit cch tng hp theo cch ring kim c li nhun?
Nu bn mun tr thnh mt phng vin hay mt nh bnh lun gii, hiu c bn
cht cc vn quc t ngy nay, bn phi lm c mi vic theo cch tng t
nh vy. Bi v hin nay, hn bao gi ht, bin gii truyn thng gia cc ch
chnh tr, vn ho, cng ngh, ti chnh, an ninh quc gia v sinh thi hc ang mt
dn. Bn khng th gii thch c mt vn m khng cp ti nhng vn
khc v bn khng th gii thch c tt c nu khng xem xt mi kha cnh. V
th, tr thnh mt nh bnh lun cc s kin quc t hay mt phng vin gii,
bn phi hc cch lm sao mua bn thng tin t nhiu ngun khc nhau v tp hp
li thnh mt bc tranh tng qut v th gii m bn s khng bao gi c nu
ring l tng s kin. l bn cht ca vic mua bn thng tin. Mt th gii m
tt c chng ta ang sng tt c c kt ni, kh nng tip cn thng tin v lin
kt vi tt c cc im, cc khu vc l gi tr tng thm ca mt nh bo. Nu bn
khng nhn thy nhng kt ni ny, bn khng th nhn thy th gii.
Ti tip cn n qua mt tai nn, v nhng thay i trong cng vic buc ti phi
nhn nhn nhiu gc hn ngi khc ct ch tn ti. S vic xy ra nh
sau :
Ti bt u cuc i phng vin nh hu ht nhng phng vin khc. Trong thp k
u tin ca s nghip, ti ph trch vn "M ca tt c cc cuc chin tranh b
lc" - cuc xung t gia Arp - Isarel, u tin t l Beirut sau l Jerusalem.
Trong nhng ngy , vit bo i vi ti ch yu da trn 2 nhn t chnh, l
chnh tr v vn ho v Trung ng vn ho s quyt nh nhiu ti chnh tr. t
gc khc, th gii i vi ti l tt c nhng g nhn thy mi ngi c gng
bm r ci ngun v nh r ca nhng nh hng xm.
Nm 1988, ti ri Jerusalem, sau mt thp k Trung ng v ti Washington, ni
ti tr thnh phng vin ngoi giao ca Thi bo NewYork. Cu chuyn u tin ti

22

chu trch nhim l B trng Ngoi giao ca M - nghe Thng vin xc nhn b
nhim James A.Baker III. Ti rt lng tng khi ni rng c bng c nhn v thc
s ca mnh u ly rp v Trung ng v ti dnh hu ht s nghip phng
vin ca mnh Trung ng m khng bit g my v cc ni khc trn th gii.
V ti thc s khng bit nhiu v nhng vn m cc thng ngh s cht vn
Baker v Hip c START, Contras, Angola, CFE (nhng lc lng chu u)
kim sot cc cuc m phn v NATO. Ti nh bi trong v s nhng iu nghe
thy. Ti khng tm ra c tng ch o no. Ti thm ch cng khng bit mt
na trong s nhng cm t vit tt ngha l g. Ti khng bit Contras l phe mnh
hay phe ch, v ti ngh CFE l r li in, l ch "caf" song thiu mt ch a. Ti
gi mt chic taxi quay v to son v tt c iu m ti c th lu gi trong u
l mt dng biu ng ni bt trn t Bu in Washington sng ngy hm sau v
mt iu g m Baker ni (iu m ti khng cp ti trong cu chuyn ca
mnh). Ch nh s gip ca mt phng vin Lu nm gc ca tp ch, Michael
Gordon, ti mi c th hiu ht c ton b cu chuyn trong ngy hm . Tht
may mn, nh 4 nm ph trch vn ngoi giao, i khong 500.000 dm ng
vi Baker, ti c th b sung thm nhn t mi ngoi chnh tr v vn ho - an ninh
ca mt quc gia - nhn t cn bng quyn lc. l cc nhn t trong mi quan
h ca cc vn lin quan ti nhng cnh tay quyn lc, cnh tranh quyn lc,
kim sot lin minh chin tranh lnh v sc mnh a chnh tr. V hiu c nhn
t mi ny, quan im 2 nhn t c ca ti v th gii c s thay i. Ti nh mt
ln i cng Baker sang Isarel v my bay phi i hng bay qua Tel Aviv v
mt ng bay ln, rng, ngang qua b Ty trc khi h cnh. Ti nhn ra ngai
ca s chic my bay ca B trng Ngoi giao M khp di b Ty v ngh :
Bn xem, xt di gc sc mnh thun ty, ni ny chng c v g l quan
trng. Tuy nhin th v l ch nu xt v a chnh tr n li rt quan trng.
Sau chuyn i vi B Ngoi giao M v hot ng nh mt phng vin ca Nh
Trng (khng hn l ngh lm bo), ti nhn nhn s vic vi nhiu lng knh
hn vo nm 1994 khi Ta son giao cho ti nhim v mi l s giao nhau gia
chnh sch i ngoi v ti chnh quc t. Vn ny tr nn r rng hn khi chin
tranh lnh kt thc v Lin bang X vit sp . Ti chnh v thng mi ngy cng
c vai tr ln hn trong vic hnh thnh cc mi quan h quc t. Nhim v xem xt
s giao thoa gia cc nn kinh t vi vic hoch nh cc chnh sch an ninh quc
gia ging nh mt cuc th nghim i vi ti v Ta son. Ti c giao trng
trch l mt phng vin thng tr thng mi ca B Ngn kh nhng kinh
nghim th li l mt phng vin ph trch cc vn ca B Ngoi giao v Nh

23

Trng, nhim v i hi ti phi dung ha tt c. Chng ti m t nhim v mi

nh l Ngoi giao thng mi hay Quan h quc t v ti chnh. Ti nhn thy
c 2 iu trong s giao thoa trn. Mt l, vi s kt thc ca h thng chin tranh
lnh, mi giao thoa ny to ra mt lng ln tin tc. Th 2, khng mt ai can thip.
Thay vo , c rt nhiu phng vin thng mi nhng ngi cha tng c kinh
nghim ngoi giao. C rt nhiu phng vin ngoi giao song khng ai lm v vn
ti chnh. V c nhiu phng vin Nh trng khng lin quan ti Thng mi, ti
chnh hay cc vn quc t l vic m ch c Tng thng ni hoc lm.
i vi ti, vic b sung thm nhn t th trng ti chnh vo danh sch cc nhn
t chnh tr, vn ha v an ninh quc gia ging nh eo chic knh mi v t nhin
nhn th gii 4 gc . Ti nhn thy nhng cu chuyn mi m trc cha
tng nhn ra. Ti nhn ra mt chui cc nguyn nhn ca cc s kin m t trc
ti gi khng gi tn c. Ti nhn thy nhng bn tay v hnh v nhng ci xch
tay cn tr cc nh lnh o v cc quc gia lm mi th m ti khng hnh dung ra
c trc .
Nhng trc khng lu ti khm ph ra rng 4 nhn t trn vn cha . Khi
c giao trng trch nh bnh lun cc vn quc t ti dn dn nhn ra ci iu
khin s gia tng v sc mnh ca cc th trng, ci g ang ti hnh thnh cc
quc gia v cc c nhn lin quan ra sao v ci g thc s l im mu cht ca tan
cu ha, ca nhng cng ngh tin tin gn y t Internet ti cc thit b vin
thng v tinh. Ti hiu rng mnh khng th gii thch cho bn thn mnh m hy
c gi lm vic . Cc lc lng ang hnh thnh nn chnh tr ton cu tr khi
ti hiu r hn v nhng cng ngh ang to ra sc mnh cho mi ngi, mi cng
ty v mi chnh ph theo nhng cch thc mi. Ai kim sot c nhng k i sn
trong mt x hi thng b ch trch nhng ai kim sot cc c in thoi v cch
thc m h tin hnh cng l nhng vn . Bao nhiu nhm lc lng v trang v
bao nhiu v kh ht nhn trn t nc ca bn s l ch b ch trch. Nhng
nng lc truyn thng m bn c i vi Internet l bao nhiu cng l vn . V th
ti phi thm mt nhn t mi na l cng ngh tr thnh mt phng vin vi 5
lng knh. iu c ngha l thm Silicon Valley vo danh sch cc t bn trn
th gii Matxcva, Bc Kinh, Lun n, Jerusalem v ti cm thy rng ti
phi ti thm mi ni mt ln trong mt nm bit c ci g ang din ra.

24

Cui cng, cng quan st s vn hnh ca h thng ton cu ha, ti cng hiu r
n, n tn cng vo nhng th lc cn tr s pht trin v s tng ng theo
, nu khng cn thn c nguy c tn ph mi trng v bn sc vn ha, mt
nguy c cha tng c trong lch s loi ngi. Ti dn dn nhn ra rng nu khng
a vn mi trng vo trong cc bi phn tch ca mnh th ti s mc cho
mt trong s cc th lc c th ngn cn tin trnh pht trin v lm tht li qu
trnh ton cu ha. V th ti b sung thm nhn t th 6 vo danh sch ca mnh
t rn mnh l nh hot ng mi trng v quan tm ti mi trng trong cc
chuyn i hiu r ton cu ha nh hng th no ti cc h sinh thi v ton cu
ha khin h sinh thi b tn ph ra sao ?
Hin ti ti xem xt cc s kin vi 6 lng knh v ti khng bit lng knh tip theo
s l ci g. Tuy nhin nu v khi xut hin mt nhn t no mi, r rng, ti s
thm vo danh sch ca mnh bi ti l mt nh ton cu ha. iu c ngha l
ti khng phi l theo thuyt duy thc (c u c thc t) ngi ngh mi th
trong th gii ngy nay c th l gii bng vic tm kim sc mnh v li ch ca
a chnh tr v cc th trng khng thnh vn . Ti cng khng phi l nh mi
trng hc v iu phi lm l bo v n v pht trin khng phi vn . Ti cng
khng phi l nh k thut vi pht minh ra b vi x l v Internet s quyt nh
tng lai ca cc vn quc t - v a chnh tr khng thnh vn . Ti khng
phi l ngi theo bn cht lun nhng ngi tin rng thi ca mi ngi c th
l gii bng mt vi vn ha c trng hay c im DNA v k thut khng
thnh vn . V ti khng phi l mt nh kinh t hc tin rng bn c th gii thch
th gii ch cn cp ti khi nim th trng v sc mnh chnh tr v vn ha
khng phi l vn .
Ti tin rng h thng mi ca ton cu ha to ra mt quc gia mi gm nhiu vn
v ch c mt cch duy nht nhn nhn, hiu v l gii n thng qua vic trao i
6 nhn t m ti nu ra trn n nh mc nng nh khc nhau vo nhng
bi cnh khc nhau trong tng thi im khc nhau, iu kin khc nhau nhng
lun hiu rng gia cc nhn t lun c s tng quan v thc s l yu t ch
o trong cc cc mi quan h quc t hin nay. V v th tr thnh mt nh ton
cu ha cch duy nht l kt ni mt cch c h thng cc vn , nhn nhn h
thng tan cu ha v d on nhng bin ng.

25

Nu ti sai lm v th gii ny th iu cng sm nhn ra. Nhng nu ti khng

sai, s c rt nhiu ngi phi quay v trng hc li. Ti cho rng iu c bit
quan trng i vi c cc nh bo nhng ngi chu trch nhim gii thch th
gii v cc nh chin lc nhng ngi chu trch nhim to thnh n, hy suy
ngh ging nh nhng nh ton cu ha. Hin ang hnh thnh mt trang web gn
kt tt c cc th gii, cc th ch khc nhau, cc phng vin v cc nh chin lc
cn phi tr thnh mt di ni lin nh vy. Tht khng may l c ngh lm bo v
nghin cu, xu hng suy ngh c lp, co hp chuyn mn cn thm cn c ,
thng l i thc t l th gii hin nay khng cn phn chia thnh nhng mng
ring bit v ng bin gii gia cc quc gia v chnh tr, k thut, kinh t ang
dn mt i.
ti cho cc bn mt v d. Cch y my nm, chnh quyn Clinton lun e da
p t lnh trng pht thng mi i vi Nht bn tr khi nc ny d b mi
hng ro thu quan v phi thu quan i vi cc loi hng ha. Trong cc cuc
thng thuyt vi chnh ph dng nh i din thng mi M Mickey Kantor mt con ngi thng minh - lun nhn c s ng h song n pht cht Tng
thng Clinton phn i vic p dng tr a i vi Nht bn. y s vic m
ti tng tng din ra bn trong vn phng bu dc l:
Kantor i vo vn phng, dng li mt ci gh trc Tng thng v ni: "Tha
ngi, ngi Nht ang cn tr chng ta, h khng cho php hng ho xut khu ca
chng ta vo th trng. n lc chng ta phi a ra lnh trng pht. Nu lm
c iu ny, cc lin on s ng h chng ta".
Tng thng p li : "Mickey, anh ni ng. Hy i lm ngay i". Nhng ngay khi
Kantor quay gt nh i thc hin th B trng Thng mi, Robert Rubin s xut
hin ca vn phng v ni : "i, tha Tng thng, ng thy y, nu chng ta p
dng lnh trng pht thng mi i vi Nht bn, ng la s gim mnh, ngi
Nht s bn ra ht s c phn m h c v li sut trong nc s tng ln". Lp tc,
Tng thng s quay sang Kantor ang chun b khut sau cnh ca ", Mickey,
Mickey. Quay li y mt cht. Chng ta s bn v vn ban ny".
Vi ngy sau . Kantor quay tr li vn phng v a ra li ngh ln trc. Lc
, Tng thng gn nh chc chn ng v ni : "Ti khng nhng b bt k
iu g i vi Nht bn na, Mickey, lnh trng pht, hy thc hin i". V khi
Kantor sp lm vic ny th B trng Quc phng William Perry s xut hin v

26

ni "Tha Tng thng, ng thy y nu chng ta p dng lnh trng pht thng
mi i vi Nht bn, ngi Nht s khng m phn li vi chng ta v vn
Okinawa hay vn l phn ng ht nhn m chng ta ang quan tm". Tng thng
s lp tc gi Kantor tr li v ni "Mickey, Mickey. Quay li y mt lt. Chng
ta s bn li vn ban ny".
y ch l cnh tng m ti ngh ra nhng ti c l thc t cng din ra gn nh l
vy v mt phng vin s thu ht c s ch ca c gi d khng ch l phng
vin kinh t, phng vin ca B thng mi hay phng vin ca B quc phng.
Cc nh s gia v quan h quc t Yale, Paul Kenedy v John Lewis Gaddis, xem
mt trong nhng cng vic ca h l gio dc th h cc chin lc gia tip ni.
c nh hng tuyt i, h tm cch m rng chng trnh ging dy c mt th
h chin lc gia mi l nhng nh ton cu ho nhng khng phi lun tun thnh
tuyt i. Trong mt bi vit, Gaddis v Kennedy m t thc t l nhiu nc,
nhng ngi theo ch ngha phn lp thng l nhng ngi lm v phn tch chnh
sch ngoi thng. Hai s gia vit, nhng ngi ny c kh nng lm c
mt s vic nhng s gp kh khn c th cng ng mi th. H gc li mi u
tin, thc hin ring l hoc ton b v rt him khi ngh ra cch c th c u th
hn ngi khc. H t tin i qua ht cy ny ti cy khc nhng dng nh li
ngc nhin khi nhn ra rng b lc trong rng. Cc nh chin lc gia v i trong
qu kh l nhng ngi coi rng cng ch l ni c nhiu cy. H l nhng tng t
lnh v bit nhn xa trng rng. H hiu rng th gii ny l mt trang web - mi
th c kt ni vi nhau. Ni no c th tm thy cc tng t lnh trong th gii
ngy nay ? Xu th chung l chuyn mn ho trong phm vi hp : i su vo mt
lnh vc hn l dn tri ra tt c cc lnh vc. S khng th a ra chin lc nu
khng c kin thc v tng th, khng hiu bit cht t no v cch thc thc
hin d hon tt hay tht bi. V khng c chin lc th s tt hu.
Mt s ngi bt u nhn ra c iu . iu ny gii thch ti sao cui
nhng nm 90, C quan an ninh quc gia NSA - chuyn nghe trm v thu thp mi
thng tin - quyt nh chuyn i cch x l thng tin t khu hiu "cn phi
bit" thi chin tranh lnh, ngha l ch ti thng tin cho l cn phi bit, sang
"cn chia s" ngha l chng ta s th hiu c ton b tnh hnh tr khi chng ta
chia s mt phn nhng g chng ta bit cho ngi khc.

27

C l iu cng l gii ti sao ti dn dn nhn ra rng, ngy nay, mt s (khng

phi l tt c) ch ti nn tp trung vo khng phi l cc quan h quc t hay
cc vn ngoi giao ca chnh ph m quan tm ti trng o to cc nh ton
cu ho. Ti t thy l cc nh qun l vn cng ngy cng thng minh - gn nh
i lp vi cc nh ngoi giao hay gio s - bi v h hiu rt r v cc vn mang
tnh ton cu v c kh nng thin bm, sn sng mo him, thm thng tin vo 6
nhn t chnh trc khi a ra quyt nh. Mt trong nhng nhn vt c ting l
Robert Johnson, ngi tng l i tc ca Geogre Soros. Sau mt ln phn tch
v th gii, Johnson v ti rt ra nhn nh: chng ti ang cng lm mt vic
nhng ch khc l vo cui ngy Johnson nh cc vo c phiu hay tri phiu cn
ti th vit mt bi bo v mt quan im i vi mt kha cnh no ca cc
quan h quc t. Nhng chng ti cng phi cng mo him.
Tuy vic trao i thng tin cha ng c 6 nhn t c xem l cch tt nht
hiu v h thng ton cu ho nhng cn mt cch hiu qu hn gii thch v ton
cu ho l thng qua cc cu chuyn n gin v iu l gii ti sao c gi s
tm c cun sch c cha ng tt c cc mu chuyn. Ton cu ho l mt h
thng phc tp nu ch gii thch bng nhng hc thuyt cao siu, rt kh hiu. Ti
cp ti vn ny vo mt bui chiu vi Robert Hormats, Ph ch tch
Goldman Sachs International v ng ta kho lo ni li : " hiu v sau l
gii thch v ton cu ho s c ch khi t ngh bn l ngi nay y mai . Trong
th gii ca mt ngi nh vy, khng cn phi bit n hng xm lng ging. iu
l gii ti sao nhng ngi nay y mai l ngi tn thi mt tn gio, o
Hi hay Do thi. Nu bn ch ngi mt ch, bn c th s tng tng ra nhiu th
v mt vin hay mt ci cy v ngh l cha hin din vin hay ci cy .
Cn nhng ngi nay y mai h s nhn th gii rng ln hn. H bit rng
Cha khng nm m c mt khp mi ni. D ngi xung quanh m la tri
hay i t c o ny ti c o khc, h cng s chuyn ti nhng s tht phc tp
rc ri thng qua cc mu chuyn gin n, d hiu.
Trc y, mt phng vin, nh bnh lun hay chnh khch xoay x trong phm vi
"th trng" ca mnh, c th l To th chnh hay Statehouse (ni hp ngh vin ca
bang), Nh trng, Lu nm gc, B Thng mi v B Ngoi giao. Nhng ngy
ny, "th trng" l c tri t v s hi nhp ton cu ho v k thut, ti chnh,
thng mi v thng tin nh hng trc tip ti li nhun, li sut, mc sng, vn
ho, c hi vic lm, nhn t chin tranh v thi tit. iu cng khng c ngha

28

l ton cu ha l gii mi th ang din ra trong th gii ngy nay. n gin ch l

mt h thng nh hng nhiu hn ti mi ngi trn nhiu phng din hn trong
cng mt khong thi gian.
Tht khng may (ti s gii thch phn sau), tc ton cu ho din ra nhanh hn
kh nng t trau di ca mi chng ta c th hiu v nm bt n. Ch mt v d
in hnh l: hu ht mi ngi u khng nghe n Internet vo nm 90, v rt t
ngi vo thi im c a ch e-mail. Vy m 9 nm tri qua, gi y,
Internet, in thoi v e-mail tr thnh phng tin thit yu v i vi nhiu
ngi, khng ch cc nc pht trin, h khng th tng tng cuc sng s ra
sao nu thiu n. Ti chc l n khng khc g vi thi k bt u chin tranh lnh
vi s xut hin ln u tin ca cc kho v kh ht nhn v cc hc thuyt c tnh
cht ngn chn. hiu r v bn cht t nhin v cc nhn t ca h thng chin
tranh lnh thi cc nh lnh o v cc nh phn tch phi mt mt thi gian di.
T sau th chin th 2, h ngh rng cuc chin v i to ra trt t th gii
hin nhin nhng cng sm nhn ra l th gii hon ton khc vi th gii m h
tng tng. Phn ln nhng g din ra trong qu trnh ti thit v chin lc ho
thi k chin tranh lnh u phn ng rt nhanh trc nhng thay i ca cc s
kin v s gia tng ca cc nguy c. Dn dn, cc nh chin lc hnh thnh cc
quy nh, nhn thc r v phn ng nhanh nhy hn.
Vi h thng ton cu ho, chng c g khc bit tr mt iu l c th chng ta s
mt nhiu thi gian hn thch nghi vi n v n i hi chng ta phi trau di
nhiu hn v bi ton cu ho khng ch to ra nhng siu cng m cn to ra cc
siu th v cc siu nhn. Ti mun ni l nm 1999, chng ta hiu c nhiu hn
v cch vn hnh ca h thng ton cu ho v chng ta bit c h thng chin
tranh lnh hot ng ra sao hi 1946 - nm m Winston Churchill a ra li cnh
bo trong mt bi pht biu l "bc tng thp" c d b, ct t nh hng
ca X vit Ty u. Nu bn mun bit bao nhiu ngi hiu r h thng ny vn
hnh ra sao hy ngh n thc t kh nc ci. Hai nh kinh t hc ch cht, c vn
ca cng ty Qun l vn di hn, Robert C.Merton v Myron S.Scholes cng
chia s gii Nbel kinh t nm 1997, ch mi hiu ra gn mt nm trc khi nhn
gii. Trc do hiu lm bn cht t nhin ca ri ro trong th gii ton cu hin
nay hi nhp mnh nn cng ty thua l rt nhiu. iu g gip cho hai nh kinh
t ca LTCM ginh c gii thng Nbel ? H nghin cu v cc bin php
ti chnh phc tp (v y c xem nh ngun gc pht sinh) gip cc nh u t

29

ton cu hn ch ri ro. Nm 1997, h ginh c gii Nobel v kim sot ri ro.

Nm 1998, h li ginh c gii thng v to ra ri ro - cng nhng con ngi
, cng th trng v trong mt th gii mi.
Murray Gell-Mann, ngi c gii thng Nbel, ging vin v l thuyt vt l
trc y ca Caltech, mt trong nhng ngi sng lp ra Vin Santa Fe tng
tranh lun bng mt lot bi vit v ci m ti gi l trao i thng tin khng khc
xa nhiu vi cch thc m cc nh khoa hc ang c to ra cho cc h thng phc
tp. ng ta ng. V ngy nay khng c h thng chnh tr no phc tp hn ton
cu ho v vic hiu n i hi cc nh bo v cc nh chin lc cng phi phc
tp tng ng.
Gell-Mann ni : "Tri t, mt khi hnh thnh, cc h thng phc tp s ngy
cng nhiu ln v kt qu ca cc cuc cch mng vt l, sinh hc v cch mng
vn ho. Cho n nay, qu trnh ny vn tip tc v chng ta ang phi i mt vi
cc vn rt phc tp v sinh thi, v chnh tr, v kinh t v v x hi. Khi c
gng gii quyt nhng vn kh khn nh vy, chng ta c xu hng chia nh
chng ra thnh nhng phn d qun l d kim sot hn. l mt cch thc rt
hiu qu nhng li c nhiu hn ch. Khi gii quyt mt h thng khng n thun
ch l h thng dc, nht l mt h thng phc tp, bn khng ch ngh n cc phn
hoc cc kha cnh m phi thm vo nhiu nhn t v tm ra gii php ny hay gii
php khc, phi hp gia cc gii php gii quyt c tng th. Vi mt h
thng phc tp, bn cn phi chia nh chng thnh cc phn nh, nghin cu tng
b phn v sau l nghin cu v mi quan h mt thit gia chng. Ch c nh
vy bn mi c th nm bt c ton h thng".
l bn cht vn m ti mun ni ti v ton cu ho trong quan h quc t.
Nhng c c mt trng hc v ton cu ho, chng ta cn phi c nhiu sinh
vin, nhiu ging vin, nhiu nh ngoi giao, nh bo, nh khoa hc x hi c
o to tr thnh cc nh ton cu ho.
"Chng ta cn nhng ngi quan tm v cho rng vic xem xt ton b h thng rt
quan trng. Nhng phi l ci nhn th s v bn s khng thng tho mi kha
cnh v cng chng th hiu ht mi mi lin h. Bn c th ngh l cc nh bo l
nh vy song thc t th khng phi. Tht khng may, nhiu ni trong x hi ca
chng ta, trong c gii quan chc v hc vin, thng c xu hng ch tp trung

30

nghin cu mt vi kha cnh ca mt vn , mt k thut, mt loi hnh thng

mi hay mt loi hnh vn ho. iu tht in khng. Chng ta cn phi hc
khng ch tr thnh cc nh chuyn mn m cn tr thnh nhng ngi hiu r
tng mi quan h, tng kha cnh ca cc vn khc nhau v sau l xem xt
mt cch chung nht v tng th. Mt khi chng ta quan tm ti loi cctai no
c s dng trong ba tic th l phn mu cht ca ton b cu chuyn".
Vy hy xem cc cctail ca ti.

Chic xe Lexus v cy Oliu

Mt khi bn nhn ra rng ton cu ha l h thng quc t thay th h thng chin
tranh lnh th c phi l tt c iu m bn cn phi bit l gii th gii ngy
nay ? Khng hn nh vy. Ton cu ha l mt ci g mi m. V nu th gii
ny ch c to bi nhng con chp v th trng th bn c th da vo ton cu
ha gii thch hu ht mi s vt hin tng. Nhng than i th gii li c to
lp t nhng con chp, th trng, nhng ngi n ng v n b vi tt c nhng
thi quen khc thng, nhng tp qun, nhng kht vng, ao c khng th on
c. V th cc s kin quc t ngy nay ch c th l gii rng mi tng quan
gia ci gi l mi v nh mt trang Web internet v ci gi l c v nh nhng cy
liu cn ci hai bn b sng Jordan. Ln u tin ti ngh v iu ny l khi ang
ngi trn mt con tu Nht Bn thng 5/1992, dng ba ti vi mn sushi v i
vi tc 180 dm mt gi.
Ti Nht vit mt bi c giao v sp xp mt cuc ving thm nh my sn
xut xe hi hng sang Lexus ngoi thnh ph Toyota, pha Nam Tokyo. l mt
trong nhng chuyn i n tng nht ca ti. Vo thi im , nh my ny sn
xut 300 chic xe hi hng sang mi ngy vi 66 cng nhn v 310 ngi my.
iu m ti c th ni l con ngi y hu ht u nm trong tm kim sot cht
lng. Ch mt vi ngi trong s h l lm cng vic vt cc con c hoc hn cc
linh kin li vi nhau. Cn li tt c cng vic u do ngi my thc hin. Thm
ch cn c c nhng chic xe ti t ng chuyn ch vt liu vng quanh nh my
v c cm gic l c ngi ngi trong xe v n ci bp, bp, bp mi khi i. Ti
nh b thi min khi xem ngi my bt cao su vo knh chn gi pha trc cho
mi chic xe. Cnh tay ca ngi my thao tc rt gn gng khi pht cao su nng
chy ln khung vin hnh ch nht quanh ca s. Nhng iu m ti thch nht l
sau khi cng vic hon tt rt t cao su rt xung t ngn tay ca ngi my - n
31

ging nh git kem nh rng ri khi tp thuc sau khi bn ly vo bn chi. Mc

d, ti nh my ch to xe Lexus, cnh tay ngi my nhp nhng bt kn dn t mt
l hng to thnh khe h nh xu, hu ht dy kim loi u v hnh v ngoi git cao
su en nng chy nh khng c nguyn vt liu no ri vi. Ti chm ch theo di
qu trnh v ngh v k hoch thc hin, thit k v cng ngh cn c ngi my
t ng lm vic gc quay rt chun xc, sau mng tay ngi my cy git cao
su rt xung v bt u chi sch ca s tip theo. Ti thc s n tng.
Sau khi thm nh my, ti p chuyn tu n tr li th Tokyo. Tu n l mt
cch t tn rt thng minh ch hnh dng v tc ging nh vin n. Khi tm
mua mt hp sushi n ti, mn n m bn c th mua bt k ga xe la no, ti c
c tt mt bi bo trn t tp ch International Herald Tribune, cu chuyn gc
phi pha trn trang 3 thu ht s ch ca ti. l bn bo co hng ngy ca
B Ngoi giao M. Pht ngn vin ca B, b Margaret D.Tutwiler vit v gii
php ca Lin hip quc nm 1948 lin quan ti quyn quay tr li Isarel ca ngi
t nn Palestin. Ti khng nh r chi tit ton b cu chuyn nhng bt k iu g
m b cp n r rng u kch ng ngi Arp v Isarel cng nh Trung
ng.
Ti ang i trn mt chuyn tu vi tc 180 dm/h hin i nht th gii, c
cu chuyn v mt gc c nht th gii. V ngh cht n vi ti l nhng ngi
Nht y, nhng ngi hin ang lm vic trong nh my sn xut ra chic xe
Lexus m ti mi i thm v nhng ngi trn chuyn tu ti p tr v th
ang sn xut ra chic xe sang trng nht th gii bng robot. Trong khi , trn t
tp ch, nhng ngi m ti sng cng cch y vi nm Beirut v Jerusalem,
nhng ngi ti hiu kh r li ang tranh ginh nhau phn nh quyn s
hu cy liu. iu gi cho ti tng rng chic xe Lexus v cy liu l hai
biu tng t gi ca thi k hu chin tranh lnh: mt na th gii dng nh ni
tri hn t sau thi chin tranh lnh vi n lc ch to ra mt chic Lexus tt hn
th hin s hin i ho, t ng ho v t nhn ho nn kinh t c th tr vng
trong h thng ton cu ho. V mt na th gii cn li - i khi l mt na t
nc, mt na con ngi - vn ang tranh ginh nhau quyn s hu cy liu.
Cy liu c vai tr rt quan trng, l biu tng ca s c o, l ci r, l ch da
vng chc, c trng v v tr ca chng ta trong th gii ny - ni m n c th
thuc s hu ca mt gia nh, mt cng ng, mt b lc, mt tn gio hoc ca

32

gn nh tt c mi ngi. Cy liu cho chng ta cm gic m m ca gia nh, nim

vui v quyn li c nhn, thi quen i vi cc nghi l ring, s hu t nhn khc
su cng nh nhng chuyn ring t v s an ton khi i chi vi ngi khc.
Chng ta tranh ginh kch lit v quyn lm ch cy liu qua nm ny ti nm khc
l v n to cho chng ta cm gic v lng t trng v s tn ti nh thc n c
trong d dy. Cy liu c tc dng tt nht khi gip nhn bit mi chng ta song
cng c th c tc dng xu nht l gy ra cc cuc thanh lc chng tc khi nhng
ni m nh thc s cung in nh c quc x hay ngi Xc bi Yugoslavia.
Cuc xung t gia ngi Xecbi v ngi hi gio, ngi Do Thi v Palestine,
ngi M v Adcbgian v ch quyn i vi cy liu l rt tn khc v n s
phn bit rch ri ai s l ch v ai s thua cuc. Logic cn bn l : ti phi kim
sot cy liu ny bi nu quyn thuc v ngi khc th khng ch li ch v
kinh t v chnh tr ca ti nm di tay anh ta m tt c cuc sng ca ti u ph
thuc. Ti s chng bao gi c th ci giy v th gin. Vi iu cng c th khin
cho mi ngi ni o khng nh v th, nu khng thc ca h i vi gia
nh s mt i. H s cht v n, tiu dit n, ca ngi n, lm th v n v vit tiu
thuyt v n. Bi v nu khng c cm gic v gia nh, v quyn s hu, cuc sng
s tr nn v ngha v khng c gc r. Mt cuc sng ta nh cy c di mc
hoang vng sa mc s khng phi l cuc sng i vi tt c mi ngi.
Cn chic xe Lexus l hin din cho ci g? l s nh hng cn bn, hng i
mi cho mt th gii gi ci - l ng lc cho s t hon thin, thnh vng v hin
i ho bi n l biu tng ca h thng ton cu ho ngy nay. Lexus i din
cho cc th trng ton cu hnh thnh, cc th ch ti chnh v k thut cng ngh
hin i m chng ta ang theo ui ci thin i sng hin nay. i vi hng
triu ngi cc nc ang pht trin, s tin b ch lm sao gii quyt tnh trng
phi i b c c nc sch, ht cnh con tru i trc ci cy theo sau hay
nht ci v ch tm ti nhng vn trong phm vi 5 dm. Nhng con ngi ny
vn vn ln trong cuc sng cha khng h bung xui.
Tuy nhin, i vi hng triu ngi cc nc pht trin, hin i ho v i mi
c ngha l i nhng chic giy hiu Nike, mua sm nhng th trng ln v s
dng cc cng ngh mng mi. Nhng cho d mi ngi khc nhau tip cn vi cc
th trng mi v cng ngh ca qu trnh ton cu ho khc nhau v khng nhn
c li ch ging nhau t chng th cng khng thay i c mt thc t l h

33

ang trong mt th gii m d trc tip hay gin tip u chu tc ng bi cc

yu t ny.
Mc d l hnh nh i ngc vi cy liu song thc ra Lexus ch l phin bn mi
ca mt cu chuyn c - mt trong nhng cu chuyn c rch trong lch s - chuyn
k ti sao Cain git cht Abel. Trong cun "Cha sng to ra th gii" Hebrew
Bible ni: "Cain ni chuyn anh trai ca mnh l Abel. V khi h ang gia cnh
ng, Cain to ting v git anh trai. Khi Cha hi Cain anh trai Abel ca con
u ? Anh ta tr li Con khng bit. Con c phi l ngi gi tr u? V Cha
ni "Th con lm g? Ta nghe thy mu ca anh y ang go tht quanh ta".
Nu c k phn ny bn s thy Hebrew Bible khng bao gi cho chng ta bit
thc ra Cain ni g vi Abel. Cu chuyn ch vit l "Cain ni chuyn vi anh
trai mnh Abel" v sau l chm ht cu. Chng ta khng h bit phn b mt ca
cuc i thoi. Chuyn g xy ra gia h n ni Cain tc gin v git cht anh
trai mnh Abel? Thy gio thn hc ca ti, Rabbi Tzvi Marx dy ti rng cc gio
s Do thi trong cun Cha sng to ra th gii, mt trong nhng cun gio hun
c bn a ra 3 kh nng h ni vi nhau iu g. Th nht, hai anh em mu
thun v mt ngi n b - Eva. Thi , ch c mt ph n duy nht trn tri t,
m ca h v h tranh ginh nhau ly c ngi ph n ny. H ci nhau v
gii tnh v chc nng duy tr ni ging. Gi thuyt th hai l Cain v Abel tranh
ginh nhau vic phn chia th gii. Cain c tt c cc bt ng sn hay ni nh
Bible l "Cain tr thnh ng ch rung t" v Abel s hu ng sn v gia sc Abel tr thnh ngi chn cu. V theo gi nh ny, Cain ngh Abel cho mnh
quyn s hu cu v y l nguyn nhn dn ti cuc u v cui cng l Cain
git cht Abel. H tranh ginh nhau v quyn li kinh t v nguyn liu. Gi thuyt
th ba l hai anh em phn chia mi th tr mt iu quan trng l : nn xy in
th u th hin tn gio ring v nt c trng v vn ho ring ca mnh.
Mi ngi u mun c quyn kim sot i vi in th v th hin bn sc ring,
mun phi xy trn mnh t ca mnh. H ci nhau v vn c trng v mun
tr thnh ngi qun l nh th ca dng h. V th, theo gio s, tt c cc nhn t
thuc ng lc ca con ngi l nguyn do to nn mt cu chuyn: nhu cu v gii
tnh, nhu cu v sinh nhai v nhu cu khng nh c nhn v cng ng. Ti s
khng cp ti nhu cu th nht (nhu cu v gii tnh) m ch ch trng ti 2 nhu
cu sau.

34

 l l do ti sao ti c th ni chc chn rng, vic trao i thng tin cung cp

cho chng ta nhng lng knh cn thit nhn th gii ngy nay nhng ch c cc
lng knh thi khng . Chng ta cng cn phi bit chng ta xem xt v tm kim
ci g? V chng ta ang xem xt ci g, tm kim ci g v mt cu hi khng h
mi m cho mi cc nhn, v cng ng - da trn nhng li gio hun trong
Genesis, l mt phn ca h thng ton cu ho ngy nay. l ngh thut ca hnh
tng chic xe Lexus v cy liu.
Trong h thng chin tranh lnh, phn ln mi e do i vi cy liu ca bn l
cy liu ca ngi khc. Anh ta vt ro, o trm cy liu ca bn v em v
trng trn t ca mnh. Mi e do cho ti ngy nay cha c xo i nhng
phn no gim bt nhiu ni trn th gii. Him ho ln nht ngy nay i vi
cy liu ca bn l t chic xe Lexus - t nhng him ho b mt, vt qua phm vi
mt quc gia, ng nht ho v tiu chun ho cc lc lng th trng v cng
ngh lm nn h thng kinh t ton cu ho ngy nay. Mt s ci ca h thng ny
c th s gip Lexus p o, ln lt hnh tng cy liu v iu ny c th to nn
s phn ng d di. Song trong h thng cng c nhn t gip cho cng ng chnh
tr d nh nht, yu nht c th s dng cc cng ngh mi, th trng mi bo
v cy liu ca h, bo v bn sc v gi tr vn ho ca mnh. Vng quanh th gii
vi nm gn y, ti nh b thi min khi xem mt chin u vt xy ra ng thi,
mt cuc chin u cam gom kh cn bng lc lng gia chic xe Lexus v cy
liu.
Cuc vt ln gia chic xe Lexus v cy liu trong h thng mi ton cu ho c
th thy thng qua cuc trng cu dn Na Uy nm 1994 v vic c nn gia nhp
Lin minh chu u hay khng. Na Uy l nc nm chu u. y l mt quc gia
giu c v pht trin, kim ngch thng mi vi cc nc chu u tng i ln.
Gia nhp EU c ngha kinh t i vi Na Uy trong bi cnh ton cu ho ngy
cng mnh. Nhng cuc chng cu dn tht bi v qu nhiu ngi Na Uy cm
thy rng vic gia nhp EU c ngha l h mt i qu nhiu bn sc ring v cch
sng ring - nhng c trng ring c ca ngi Na Uy v nh c du la Bin
Bc (bn cho c th gii). Ngi Na Uy vn c th gi vng tng trng m
khng cn phi l thnh vin ca EU. Nhiu ngi xem xt v cho rng "Hy
cho ti i theo hng ring ca mnh. Gi s em c trng ring c ca ngi Na
Uy gp vo Euro-cuisinart, n s tr thnh Euromush v Eurobureaucrats np Euro
-la ti quc hi do ngi u chu qun l? Khng, cm n. Ti thch Sten. Ti

35

thch trung thnh vi cy liu ring c ca mnh cho d hiu qu kinh t khng
cao"..
Chic xe Lexus v cy liu trong th cn bng vng l mt cy chuyn lin quan ti
ti thng qua Glenn Prickett - Ph ch tch cp cao thuc nhm bo v mi trng
quc t - khi ng thm mt ngi lng ngi Anh ing Kayapo, Aukre nm vng
ho lnh su trong rng Amazon, Braxin. Mt ni ch c th ti c bng my bay
ng c nh. "My bay ang h cnh xung mt bi c, chng ta nhn thy ton
b ngi lng, ngi dn mc cc trang phc truyn thng - hoc khng mc tranh
phc, v mt vi mt vi chic m ca i bng chy M c in logo ca nh sn
xut. Ti vi nhm bo v mi trng kim tra hot ng ca mt trm
nghin cu sinh vt hc, chng ta ang thng lu ca Kayapo. Kayapo gi cn
c mt khu rng Amazon rng ln nguyn sinh hng th k. Hin nay, h ang
hc cch bo v n thng qua vic lin minh vi cc nh khoa hc quc t, cc nh
bo v mi trng v doanh nhn c thc. Lng ca h ch c mt con ng
chnh nh vi mt gian hng ca nhm Bo v mi trng quc t v mt chi
nhnh ca Body Shop, mt nh ch bin sp. V th sau hai ngy trm nghin cu
sinh vt hc, chng ti phi quay tr v lng mua bn mt s dng, thc
phm. Chng ti m mt phin ch ngoi tri theo vn ho Kayapo vi cc to
tc, cc dng bng song my, bt a, khin gio v mi tn. Sau nhm
chng ti mua li tt c cc th vi gi cao hn v tr bng la M. Xong xui,
chng ti i n v ngh trong mt tp lu dnh cho n ng trung tm lng
Kayapo - y c th l ni sn sinh ra cc cu chuyn thi tin s. Trong lc ngi
qun vi nhng ngi n ng ng u lng, ti rng tt c h u chm ch
theo di mt chic tivi duy nht, ni vi mt cho v tinh ln. H bt i bt li gia
mt knh c trn bng ca Braxin v mt knh thng mi thng bo gi vng
ang mua bn trn th trng th gii. Nhng ngi n ng Kayapo mun m
bo rng h ang i tin ca nhng ngi o vng nh ci gi m nhng ngi
ny phi tr c th khai thc ra rng, sau l bn bt k cht vng no m h
tm thy. Sau h dng li nhun thu c t th trng vng th gii gi gn
li sng vn c ca mnh gia rng rm Amazon.
Cy liu thng th Lexus khi n quyt nh i chi vi th gii v ni li
chng trnh th v kh ht nhn vo ma xun nm 1998. Ti n n trong
thi gian rt ngn sau khi din ra cc cuc th v kh ht nhn, ni ti ni
chuyn vi ngi giu, ngi ngho, cc t chc chnh ph hoc phi chnh ph,

36

ngi sng thnh th hay lng qu v ti vn c ch di mt ngi n ni

vi ti rng : "Bn thy y, nhng cuc th nghim v kh ht nhn thc s ngu
xun. Chng ti khng c thm bt k s an ton no t chng v chng ti phi
tr gi bng nhng lnh trng pht". Ti chc l h c ngh nhng ti khng
th tm ra ngi no dm ni ln suy ngh ca mnh. Thm ch nhng chnh tr gianhng ngi kch lit phn i kin cho rng cc cuc th nghim v kh ht
nhn l cuc din tp s vanh hiu chin, khng tn km do chnh ph ca ngi
Hindu mi thc hin cng c th ni vi bn rng cc cuc th nghim ny l cch
duy nht ngi n c c iu h mun t M v Trung Quc: S knh
trng. Cui cng, ti nhn ra nhng g n cha bn trong khi ti gp mt ngi
tham gia nhiu cuc vn ng nhn quyn lun mc chic o di mu ngh c
trng n , Swami Agnivesh. Khi hai chng ti ngi bt cho chn trong phng
khch ca ng, ti ngh : "Chc chn anh ta s chi v vic ny". Nhng ngay sau
cng ti ni v iu v gip ti hiu r vn :"Chng ti l ngi n ,
mt quc gia ln th hai trn th gii. Bn khng th ph nhn iu . n
khng cm thy b Pakistan e do nhng trong cuc chi quy m ton cu, n
ang nm ngoi ra trc chnh Trung Quc - M". Ngy hm sau, ti n Dasna,
mt lng pha Bc New Dehli v ti tnh c dng li lng nghe nhng ngi bn
hng ni chuyn. Dasna l ni ngho nht l ti c bit. Ni y trn ng ph
hu nh ch c nhng con tru, nhng chic xe p, him c xe hi. Bu khng kh
nng nc mi phn tru b. Nhng h yu chnh ph v ng tnh vi cuc th
nghim ht nhn. "Chng ti c 900 triu dn. Chng ti s khng cht v nhng
lnh trng pht", Pramod Batra, mt bc s 42 tui Dasna cho bit "Cuc th
nghim ht nhn ny th hin lng t trng v lng t trng quan trng hn nhiu
nhng con ng, in m v nc. D sao i na iu chng ti lm l g?
Chng ti khm ph qu bom ca chng ti. N ging nh vic bn mt pht n
ln bu tri. Chng ti khng lm tn thng ai c".
Nhng trong khi cy liu n dng nh thng th Lexus th trong h thng
ton cu ho ngy nay lun phi tr mt ci gi v lu di. Khi New Dehli, ti
ngh ti khch sn Oberol, ti bi trong mt chic b bi vo cui mi ngy
gim bt ci nng nc. Ngy u tin , khi ti ang bi ch, mt ph n n
cng bi ln bi bn cnh. Trong lc ngh gii lao chng ti bt u ni chuyn
v c ta cho bit ang iu hnh mt vn phng ca Salomon Brothers - Smith
Barney n , mt ngn hng u t ln ca M. Ti gii thiu ti l nh bnh
lun ang vit v vn bi phng x do cc cuc th nghim ht nhn ca n .

37

Mi khi bi ng, c hi ti "ng c nghe ai ang th trn khng?" Ti tr li :

"Khng" v lc u "Ai vy?".
C ni "Moondy's". C quan u t ca Moody l mt cng ty nh gi mc tn
nhim quc t, phn loi A, B, v C v cc nh u t ton cu c th bit ai ang
theo ui mc ch kinh t bn vng, ai khng v nu nn kinh t ca bn mc
thp c ngha l bn phi tr li sut cao hn cho cc khon vay quc t. "Moondy's
c mt i nh gi li nn kinh t n ".
"Th ng c bit h quyt nh g khng?". "Khng", ti p. "ng nn kim tra",
c ni v bi ra xa.
V ti kim tra. Ho ra, i ca Moondy i quanh New Dehli nhanh chng
nhng b mt khi cc nh khoa hc ht nhn n chun b cho cc cuc th
nghim ht nhn. Ti khng khm ph ra bt k iu g v quyt nh ca h nhng
trong m ri n ti nghe tin tc bui ti v ghi nh c 4 iu. l phn
ng ca chnh ph n , ngn sch khng iu chnh, cc cuc th nghim v kh
ht nhn ca n v cc lnh trng pht m M p t cho nn kinh t nc ny
nhm buc n phi t b mt s v kh ht nhn. Moody's h thp nn kinh
t n t mc "u t" c ngha l an ton cho cc nh u t quc t xung
mc "nghi ng" c ngha l ri ro. C quan nh gi Standard & Poor's cng iu
chnh d bo v kinh t n t "n nh" sang "bt n". iu c ngha l bt
k cng ty n no mun vay tin ca cng ty quc t s phi tr li sut cao
hn. V v t l tit kim thp nn cc qu u t nc ngoi cho rng n cn
500 t USD xy dng c s h tng mi trong thp k ti nng cao sc cnh
tranh. Nh vy, cy liu c thi phn thnh n , Nhng khi xut hin mt
h thng mi - h thng ton cu ho, n s phi tr gi. V ch mt vi thng sau
, chnh ph n tm cch gim v th ca cy liu v nhng rc ri v kinh
t m cy liu mang li cho quc gia ng dn th hai th gii ny.
Mt v d v cy liu v chic xe Lexus trong th cn bng l vn vng Vnh.
Trong chuyn bay t Bahrain n Lun n, trong khoang hng nht ti ngi, do s
dng v tinh GPS ni vi ngten my bay nn ti c th xem tivi v bit r vng
my bay ang u so vi thnh ph. Mn hnh hin th mt s vi hnh my
bay l mt chm trng di chuyn xung quanh s khi thay i ng bay. Nhng
hnh khch Hi gio, cu nguyn 5 ln mt ngy ang hng ti Mecca v lun

38

bit ng no bn trong my bay khi h m cun kinh thnh. Sut chuyn bay, ti
mt vi hnh khch gn mnh phi gn mnh vo nhng l nghi cu nguyn. V
nh h thng GPS, h bit cch th hin mc ch.
Chic xe Lexus tri hn cy liu thi i ton cu ho trong mt linh kin my
tnh m mt ngi bn gi cho ti. ng sau linh kin c ghi: "Linh kin ny c
sn xut Malaysia, Singapore, Philipin, Trung Quc, Mhic, c, M, Thi Lan,
Canada v Nht Bn". N c sn xut nhiu nc v th chng ta khng th ch
nh r l xut x t mt nc ring bit no.
Chic xe Lexus ln lt cy liu trong k nguyn ton cu ho l mt ch nh
xut hin ngy 11/8/1997, trong ln xut bn Sports Illustrated. Bi bo vit: "cu
lc b bng 38 tui Welsh, Llansantffraid i tn thnh "nhng gii php
mng tng th" vi tr gi chuyn nhng 400.000 USD t mt cng ty in thoi
n l.
Chic xe Lexus v cy oliu cng song song tn ti trong thi i ton cu ho vo
ngy Boris Yeltsin xut hin trn trang Web. Ngy 12/4/1998, cu chuyn trn tp
ch nh sau:
Matxcva (AP)-Boris Yeltsin, xut hin trn Web?. Tng thng Nga ln mng
tr li phng vn trc tuyn trong vng 30 pht t in Kremlin do MSNBC thc
hin.
Cu hi ca mt ngi n ng H Lan: ng ngh g v ht thuc l?
Tr li : Ti ght n.
Hi: Nga sn sng c mt tng thng n?
Tr li : Khng bao gi.
Hi: Trong ngi ng c dng mu Ai len?
Tr li: Khng, t tin ti l ngi Xibi
y l ln tr chuyn trn mng u tin ca Yeltsin, mt k thut mi. Nhng thc
t l Yeltsin khng s dng my tnh xch tay trc mt hay gp phi rc ri no
vi nhng tin b cng ngh cao ca Internet. MSNBC chn la 14 cu hi trn
tng s 4.900 cu hi nhn c v mt phin dch vin dch chng ra ting Nga.
Mt phin dch khc dch nhng cu tr li ca tng thng ra ting Anh v ni qua
mt chin micro ni vi MSNBC Redmon, Wash, ni c ng truyn Internet.

39

H thng ny cho bit c khong 4.000 ngi truy cp vo mng chat. Nhiu
ngi Nga nhanh chng nm bt cng ngh my tnh v internet sau khi Lin bang
X vit sp trong khi nhiu doanh nghip vn s dng bn tnh v cc cuc m
thoi quc t m n nay khng cn hin i na.
Chic xe Lexus v cy liu cng tn ti trong mt cu chuyn trn thi bo
Washingtons ngy 21/9/1997, vit v cc nhn vin phn gin Nga phn nn v vic
phi tr nhiu gp hai ln tuyn dng mt ip vin CIA. Mt nhn vin ca C
quan an ninh lin bang Nga (tin nhim l KGB) ngh du tn, cho Thng tn x
Itar-Tass bit, mt ip vin Nga c th c mua vi gi 1 triu USD trong khi
mt ip vin CIA phi tr khong 2 triu USD.
Cng thi im bi bo ny xut hin, t bo Yediot Aharonot cng a tin st do.
Cc bin tp vin Yediot ti Matxcva v mua mt s nh v tinh ip vin Nga
ca tn la mi Scud Syria. Tip theo, Yediot thu mt chuyn gia M ring
phn tch nhng tm nh ny. Sau Yediot a ton b nh l mt tin st do v
mi e da ca tn la mi m khng h nu tn quan chc chnh ph.
Nm 1997, nhng ngi Jordan khai trng mt trang Web mi v thi i ton
cu ho vi cy liu c a ch http://www.arab.net/gid/welcome.html. y l trang
ch ca c quan tnh bo quc gia, CIA-c quan tnh bo u tin Trung ng c
trang web ring. Mt bn tin chnh thc cho bit: "trang web gii thiu s qua v
lch s, chc nng v cc quan im ca C quan tnh bo quc gia".
Cui cng, cu chuyn m ti thch nht v hnh tng chic xe Lexus v cy liu
trong k nguyn ton cu ho l v con trai ca Abu Jihad. Ti tham d cuc hp
thng nh Trung ng v kinh t Amman, Jordan nm 1995 v thng thc
ba tra ban cng ca Amman Marriott.
Hon ton bt ng, mt ngi n ng rp tr n bn ca ti v hi: "ng c
phi la Tom Friedman khng?". Ti tr li "Vng"."Ngi Friedman, ngi n ng
tip tc ni mt cch lch s, ng bit cha ti".
"Cha anh l ai?" Ti hi.
"Cha ti l Abu Jihad". Abu Jihad, tn tht l Khalil al-Wazir, l mt ngi
Palestin, ngi cng vi Yasser Arafat thnh lp ra el Fth v sau ny lnh o T
chc gii phng Palestine. Abu Jihad, c ngha l "cha ca cuc chin", l b danh

40

ca anh ta v anh hin l s quan ch huy ca qun i Palestine Lebanon v B

Ty vo thi im m ti ang lm phng vin thng tr Thi bo NewYork
Beirut. Ti bit ng hi Beirut. Ngi Palestine coi ng l mt anh hng qun
i, cn Isarel coi ng l mt trong nhng phn t khng b ngi Palestine c
bit nguy him. Mt nhm Israel m st Abu Jihad trong phng khch ca ng
Tunis ngy 16 thng 4 nm 1988, vi mt trm vin n.
"C, ti bit cha anh rt r. Ti tng ti thm gia nh anh Damaseus". Ti ni
vi ngi thanh nin tr "Th by gi anh ang lm g?".
Anh ta a cho ti mt tm danh thip trn ghi "Jihad al-Wazir, Gim c iu
hnh, Trung tm thng mi th gii, Gaza, Palestin"
Ti c tm thip v t nh: "Tht l mt s kinh ngc. T Che Guevara ti Dale
Carnegie ch trong mt th h".
i vi cc quc gia, cc c nhn, thch thc trong thi i ton cu ho l phi tm
ra c th cn bng vng gia mt bn l duy tr c trng, gia nh v cng ng
ring, mt bn l tn ti trong h thng ton cu ho. Bt k mt x hi no mun
sng st trong th gii ngy nay cn phi n lc to ra nhng chic xe Lexus tt v
s dng n trong th gii ni ti. Nhng khng nn c o tng rng vic tham gia
vo nn kinh t ton cu ny s gip x hi giu c. Nu vic tham gia phi
tr gi bng c trng ring ca mi quc gia, nu cc cc nhn cm thy ngun
gc cy liu ca mnh b nh bt hay r b trong th gii ngy nay, h s ni lon,
s u tranh v lp li cn bng.
Vic tn ti h thng ton cu ho mt phn tu thuc vo vic liu chng ta c tc
ng tt vo cn bng ny khng. Mt quc gia khng c Lexus s khng bao gi
pht trin hay vn xa. Nhng mt t nc khng c nhng cy liu khe mnh s
khng c ci ngun, gc r hay an ton m ca hon ton ra th gii. Nhng
cng gi chng trong mt th cn bng l mt cuc chin u khng dt.
C l l l do ti sao trong nhiu cu chuyn m bn c trong cun sch ny s
yu thch ca ti li c ngun gc t mt bn ng nghip c, Victor Friedman,
ngi dy qun tr kinh doanh ti Vin Ruppin Isarel. Mt ngy ti gi in cho
anh, anh ni rng anh rt vui khi ti gi in v cha c s in thoi ca ti. Khi
ti hi ti sao li th, anh gii thch anh khng cn chic my tnh xch tay trong

41

lu gi tt c mi th-a ch ca bn b, a ch email, s in thoi v lch lm

vic trong vng 2 nm ti. Sau anh k vi ti chuyn g xy ra.
"Chng ti c mt chic my tnh nh b hng. Ti em n i sa mt ca
hiu Hadera (mt th trn min Trung Isarel). Hai tun sau nhnvin ca hng gi
in v ni rng chic my tnh ca ti sa xong. V th ti b chic my tnh b
ti vo chic cp da ca mnh v li xe ti Hadera ly chic my tnh mi sa.
Ti ri ca hng vi mt chic my tnh bn to v mt chic cp xch c
chic my tnh b ti bn trong. Khi ti i n xe t, ti t chic cp ca mnh
xung va h, m cp xe v t cn thn chic my tnh mi sa vo m bo an
ton cho my. Sau ti ln xe v li i, b qun chic cp ca mnh trn va h.
Khi v vn phng ti tm chic cp v sm nhn ra iu g xy ra, iu g s xy
ra sau . Ngay lp tc ti gi in ti cnh st Hadera v ni h "ng lm n
tung chic cp ca ti" (C mt quy nh l cnh st Isarel tin hnh n tung bt k
gi, cp hay mt vt kh nghi no b li trn va h v c qu nhiu trng hp
ngi Palestine nh bom khin cho nhiu ngi dn Isarel thit mng. Ngi
Isarel cng c hun luyn cch t bo v trc trng hp ny, nu bn b qun
mt vt g trong mt pht phi gi in ngay cho cnh st). Ti bit l khng ai
ly chic cp ca mnh. Isarel, mt tn trm s khng s vo bt k mt vt no
nh vy b qun trn ng. Nhng qu mun. Cnh st cho ti bit l i ph
bom ti hin trng v gii quyt xong v vic. Khi ti ti s cnh st, h a
li cho ti chic cp da vi mt l n nh xuyn thng gia. Th duy nht b ph
hng l chic my tnh b ti ca ti. C cuc i ti nm trong v ti khng bao
gi c th lm li c. Ti ni vi cnh st l ti cm thy rt ti t v gy ra v
vic nh vy v h an i: "ng bun, iu c th xy ra vi tt c mi ngi".
Vi tun sau, ti i b xung quanh khun vin ca trng vi chic cp c mt l
n nhc ti dng li v suy ngh cn trng hn. Hu ht cc sinh vin ca ti
ang trong qun i Isarel v h sm nhn ra chic cp ca ti vi l n, h hiu
ngay ra v ci vi nhau v h hiu chuyn g xy ra".
Sau khi Victor kt thc cu chuyn, anh ni "Nhn tin, gi cho ti a ch email
ca anh. Ti cn phi lp li mt cun s a ch mi".

42

.V bc tng sp
Ma h nm 1998, ti ang Braxin. Mt ngy, ti ti gp mt trong nhng nh
i cng nghip, Guilherme Frering, ch tch hi ng qun tr mt nh my thp
ln Braxin c tn Gaemi Minercao e Metalurgia. Frering m t cho ti v
nhng i thay ng kinh ngc ca nn kinh t Braxin trong vng mt thp k vi
mt li kt n tng: "ng thy y, bc tng Berlin cng sp y.
khng ch l mt s kin chu u m l mt s kin ton cu. ngay Braxin.
Nhng chuyn bin ln ca nn kinh t Braxin thc t din ra cng thi im vi s
kin bc tng Berlin sp ".
minh ha cho quan im ca mnh, ng dn mt cu chuyn: Thng 11/1988,
cng nhn tin hnh nh cng ti nh my thp quc doanh (CSN) Volta
Redona, nm pha Ty Bc Rio de Janeiro v l nh my thp ln nht Nam M.
Khong 2.500 cng nhn tc gin tin hnh bo ng v i tng lng, gim gi
lm t 8 ting xung cn 6 ting mt ngy. Mu thun gia cng nhn v cnh st
a phng ln ti nh im v phi vin ti c qun i tham gia. C 3 cng
nhn thit mng v 36 ngi b thng. Qun i Braxin buc ti nhng cng
nhn ny tin hnh "mt cuc chin tranh du kch thc s" v h c s dng . H
dng lu n chy chng xe tng, di cui st v sng cc loi bo v ti sn nh
nc. Trong ch c ti qun s ti ti 21 nm ca Braxin, chm dt vo nm
1985, cc tng ch huy lun thn trng trong vic kim sot nh my thp ln ny
v tuyn b Volta Reona l "mt tr s ca an ninh quc gia", nhn c s u
i ca chnh ph. Sau khi gii thch tt c iu ny cho ti, Frering ni thm: "Gn 4
nm sau cuc nh cng m mu y, sau khi bc tng Berlin sp , nhng cng
nhn ging nh cng nhn ca nh my thp CSN i nh my phi tin hnh t
nhn ho. V h hiu rng l cch duy nht duy tr kh nng cnh tranh v
khng b mt vic lm. Ngy ny, CSN t nhn ho hon ton v c xem l
mt trong nhng c ng chnh trong qu trnh t nhn ho cc nh my quc
doanh khc Braxin".
Nhng nhn xt ca Frering nh mt lung sng mi i vi ti: Tt nhin l ng ta
ng! Bc tng Berlin khng ch c. N cn sp ng, Ty, Nam v
Bc, cc quc gia, cc cng ty v gn nh l din ra vo cng mt thi im.
Chng ti tp trung ni v s sp ca bc tng Berlin pha ng bi ti y
s kin ny din ra qu mnh, qu r rng: mt bc tng xi mng sp trong
43

bn tin bui ti. Nhng trn thc t, nhng bc tng khc cng sp trn ton
th gii. V s kin ny c th l nguyn nhn hnh thnh k nguyn ton cu ho
v hi nhp hin nay. Nhng mt cu hi quan trng l: nhng bc tng sp l
do u? Hay nh nhng a tr nh ti ngy th hi: B i, ton cu ho t u
n?
Ti s bt u cu tr li ca mnh nh: Th gii chin tranh lnh ging nh mt
tho nguyn bao la, c ct cho v phn chia bi nhng hng ro, nhng bc
tng, nhng con mng v ng ct. Kh c th i xa, i nhanh trong th gii
m khng vt qua bc tng Berlin hay bc mn thp, hip c Warsaw hay mt
s quy nh bo h ca mt s c nhn hay nhng kim sot v t bn. V ng sau
nhng bc tng ro ny, cc quc gia c th tm thy rt nhiu ch n np v gi
gn bn sc vn ho, chnh tr, kinh t ca ring mnh. H c th l th gii th nht,
th hai hay th ba. H c th c nhiu h thng kinh t khc nhau: mt nn kinh t
k hoch ho tp trung, mt nn kinh t phc li quc gia, mt nn kinh t x hi
ho hay mt nn kinh t th trng. V h c th duy tr nhiu h thng chnh tr
khc bit-t dn ch ti ti, c on ti ch qun ch v chuyn ch. V
nhng khc bit c th d nhn thy hoc en trng ln ln v c bo v bng
nhng bc tng khng d nhn xuyn qua.
Thi bay nhng bc tng ny l nh 3 thay i cn bn-thay i trong cch chng
ta lin lc, cch chng ta u t v cch chng ta hc hi t th gii. Nhng thay
i ny sinh ra v c nui dng trong thi k chin tranh lnh, trng thnh vo
cui thp nin 80-thi im to thnh mt lung gi mnh thi bay nhng bc
tng dng ln trong h thng chin tranh lnh v c th a th gii sang mt
trang khc, mt th gii bao la, duy nht v hi nhp. Ngy nay, th gii pht
trin ngy cng rng ln hn, nhanh hn, m ca rng hn v nhiu bc tng c
d b v nhiu quc gia tham gia vo. V l l do ti sao khng cn th gii th
nht, th gii th hai hay th gii th ba. Thay vo l th gii nhanh-th gii ca
mt tho nguyn rng ln v th gii chm-th gii ca nhng ai cha ph v c
cc ro cn hay chn cch i ri xa ng bng ti nhng thung lng ring v h cho
rng th gii nhanh pht trin qu mnh, qu rng rn, qu ng nht hay qu nhiu
i hi.

Dn ch ho cng ngh

44

Th trng B ti chnh M, Larry Summers thch k cu chuyn xy ra nm 1988

khi ng tham gia vo chin dch tranh c tng thng ca Michael Dukakis v c
c ti Chicago, thay mt Dukakis. Khi Chicago, Summer c nhn vin ca
cuc vn ng phn cho mt chic xe hi vi cu hi "ng ang ngi xung phi
khng?" qua my in thoi.
"Ti ngh th l khi c mt chic in thoi di ng trong chic xe hi vo nm
1988" Summers ni "V th ti c th s dng n gi cho v ti khi ang trong
xe".
9 nm sau , nm 1997, trong chuyn cng tc ca B, Summers ti B bin Ng,
quc gia Ty Phi. Theo mt phn chng trnh ving thm chnh thc, ng phi
khai mc mt d n sc kho do M ti tr cho mt ngi lng pha thng lu th
d Abidjan - ni u tin nc c th ung c, v ch c th ti c bng
thuyn c mc. Summer, mt nhn vt quan trng n t M c dn lng bu l
tc trng chu Phi danh d v c mc mt chic o chong. Nhng iu m ng
nh nht l trn ng v t ngi lng bng chic thuyn c mc ti vng h lu,
mt quan chc B bin Ng a cho ng chic in thoi v ni: "Washington gi
ng". 9 nm Summer ngh mt chic my in thoi di ng ging nh chic my
trong chic xe t Chicag v hy vng mt ngy no chic thuyn c mc
Abidjan cng gn mt chic in thoi tng t.
tng to bo v chic in thoi ca Summer c th tr thnh hin thc nh s
thay i c ngha quan trng v u tin c nui dng t thi k chin tranh
lnh- l thay i trong cch chng ta giao tip, lin lc vi nhau. Ti gi bc
thay i ny l "S dn ch ho cng ngh" v l ci m ngy cng nhiu
ngi nhiu quc gia vi nhiu my tnh c nhn ni mng, in thoi v h
thng cp quang, internet c th n c vi nhau nhiu hn, nhanh hn, xa hn,
r hn rt nhiu so vi trc y. C mt ngn hng Washingtion, D.C, Valley
Spring hin cung cp tt c cc dch v ti chnh cho khch hng ca mnh qua in
thoi v internet. V qung co s dn ch ho cng ngh bng khu hiu "Hy
chng ti t ngn hng trong chnh nh bn". Nh s dn ch ho ca cng
ngh, ngy nay chng ta c th c mt nh bng ngay ti nh, mt vn phng
trong nh, mt t bo, mt quy sch, mt cng ty mi gii, mt nh my, mt cng
ty u t hay mt trng hc ngay chnh ngi nh ca mnh.

45

S dn ch ho trong cng ngh l kt qu ca nhiu tin b k thut cng din ra

trong thp nin 80 lin quan ti vi tnh ho, vin thng ho, k thut thu nh, nn v
m s ho. Chng hn nh, nhng tin b trong cng ngh mch vi x l gip sc
mnh ca vi tnh tng ln gp i ch trong vng 18 thng trong 30 nm qua, trong
khi nhng tin b trong k thut nn gip lu tr nhiu d liu ch trong mt chic
a vung, tng khong 60% mi nm t nm 1991. Khng nhng th, chi ph ca
khoang cha ny gim t 5 USD mt megabyte xung cn 5 UScent, khin vi tnh
c sc mnh ln hn v d dng s dng hn tng ngy tng gi. V nhng tin b
trong vin thng ho lm gim ng k cc ph ca mt c in thoi hay mt ln
chuyn giao d liu trong khi tc , khong cch v lng thng tin trao i tng
mnh.
Bn khng ch gi in ti bt c no no vi gi r m cn c th gi bt c ni
u, qua my tnh xch tay, trn my bay hay nh ngn Everest. l nh nhng
tin b trong cng ngh thu nh, lm gim quy m v trng lng my tnh, in
thoi v my nhn tin. Ngy nay, chng c th vn ti mi ni v mi ngi d c
thu nhp thp cng mua c. Qung co trn nht bo USD Today ca in thoi
di ng NEXTEL c ta: " ln lm thay i c mt ngnh cng nghip.
nh va ti bn". Trang qung co gii thch rng in thoi di ng mi 5,4
ounce ca Motorola c nhng chc nng sau: dng ch, s; chung bo ng, pin
lu nm, th, nhn dng ca ngi s hu, i s ho hai chiu, gi 3 chiu v loa
ni. Hay nh mt cu chuyn trn tp ch Golf hi thng 7/1998 c vit cc kho
hc gn s bt u lp t h thng my tnh Spyder-9000 trn nhng chic xe tr
ngi chi ra sn gn. H thng ny cho php nhng ngi iu khin xe gi t s,
o s o iat s ho, xem l gn trn bng video, nhng th thut chi, t ba tra,
kim tra gi chng khon v xem tivi. N ch khng lm c mt iu duy nht l
nh vo l gn thay bn.
Tt c nhng tin b ny ngy cng pht trin nh cng ngh m s ho. M s ho
l k thut hon ton mi m gip chng ta thay i ging ni, m thanh, hnh nh,
nhc iu, mu sc, tranh nh, t ng, ti liu, con s, ngn ng my tnh v nhng
loi hnh d liu khc m bn c th ngh ra vo bit my tnh v sau chuyn ti
chng bng ng in thoi, v tinh hay cp quang trn ton th gii. Bit my tnh
l nhng phn t gc ca my tnh v khng c k t no khc ngoi 1 v 0. S ho
c th lm gim bt k m thanh, hnh nh, con s hay k t no thnh cc m s 0,
1 khc nhau v sau chuyn ti chng thng qua cc thit b vin thng khc,

46

nhng thit b ny s gii m nhng b k t 1,0 v khi phc li nh d liu gc.

Nicholas Negroponte, tc gi ca k thut s, m t mt cch sng ng k thut
m s ho nh sau: "N nh th chng ta t nhin ch bin mn c ph sa p
lnh v lm kh, ly c ph s ngon hn bng cch thm nc m hng v khng
khc g cch pha ngay mt qun c ph ". V theo nh Negroponte th chng ta
c th lm kh v p lnh nhiu th hn bng cch thay i t nguyn t ti dng
vt cht ln hn t hnh nh v m thanh thnh cc k t 1, 0 v sau chuyn i
nhiu ni vi chi ph thp hn rt nhiu so vi trc y.
C th thy qu trnh ny ging nh: Mch vi x l v my tnh ging nh mt ci
l nung c th chuyn i tt c mi th t nguyn t thnh mt dng vt cht khc.
V tinh, ng in thoi v cp quang ging nh cc ng dn dn sn phm ca l
nung ra th gii. V v nhng ng dn ny ngy cng tinh vi v phc tp trong bng
chuyn - l thc o mu d liu c bao nhiu k t 1,0 chuyn ti trong thi gian
ngn nn chng ta c th s dng chng chuyn ti nhiu hn na nhng nguyn
t sau khi chuyn th sang dng ming.
Qu trnh m s ho l trung tm hiu k nguyn ton cu ho ngy nay v bin
k nguyn ny thnh duy nht, c th dng li trong i pht v a ra mt v d
thc t v c ch hot ng ca n. n gin nh vic gi mt c in thoi. Bn
nhc my ln NewYork v quay s in thoi ca mt ngi bn Bng Cc.
Khi bn ni vo u ni ca my, p lc khng kh t hi ca bn s p vo mng
ngn ca phn thu pht ca my in thoi. Sau mng ngn phn hi ngc tr
li m thanh ca ging ni. Mng ngn c ni vi mt nam chm, ni tip vi
mt ng xon ca dy in. V mng ngn di chuyn nam chm, vng mng ngn
to ra mt dng in trong dy dn. Khu vc mng ngn dao ng theo rung ca
ging ni v v th dng din trong dy dn cng dao ng theo. m thanh pht ra
t ming bn c chuyn i thnh nhng tn hiu in dao ng ln xung nh
sng tu theo mc cao thp ca ging ni. Bn c th nhn thy nu c my hin
sng.
Chng ta chuyn thnh bit chuyn ti i nh th no? V c bn, bn c th
tng tng nhng sng in ny ln xung trong mt ng k . Bn ct tng
sng thnh nhng on nh v o chiu cao ca mi mt ct v sau chuyn ti
thnh s, n nh l 0 v 1. Chng hn nh cao ca 10 l 11110000 v 11 l
111110000 v.v Mi mt s 1 v 0 phin m thnh mt xung lc v kt thnh

47

chui th c gi l sng vung. Khng ging nh sng ting, tng gim ging
nh sng bin v nhy cm hn trc mt bin ng nh v nhng nhng dao ng
trong qu trnh chuyn ti, sng vung n gin ch dao ng ln 1 hoc xung 0.
Rt d dng cho thit b nhn ging nh mt tn hiu c th c chnh xc d liu
l g. Tt c ch n gin l: N tng hay gim tri vi vic phi n lc c sng.
iu gii thch ti sao cc bn photo m s thng r nt hn v ti sao bt k
th g cng c th chuyn i thnh mt chui cc k t 1, 0 cho d l ging ni
pht ra t ming bn, t my fax hay my tnh NewYork, t ng dch ra v u
kia nhn c chui 1, 0 tng t.
Nhng nu bn ni di v bn vn tip tc cu chuyn vi ngi bn t Bng Cc
th sao? S c rt nhiu xung lc 1 v 0 c truyn i. Nh s thn k ca cng
ngh, nhng k t 1 v 0 s c rt ngn li. (Chng hn li bn ni s c hin
th l 8x1 v 8x0 thay v 11111111 hay 00000000). Do ging ni ca ti c th
nn li thnh mt ming rt nh truyn i. Chng ta c th lm c iu ny
bng nhiu cch. n gin nht l pht i mt dng dao ng ti dng th l
mt vn i vi cc k t 1 v 2 vn i vi k t 0. Hay chng ta c th chuyn
qua cp quang vi dng tn hiu. Lm lo sng i vi k t 1 v khng sng vi k
t (mt a compact n gin l mt a nha phng ph mt lp nhm. Chng to
thnh nhng l nh i vi k t 1 v bng phng vi k t 0. My c nhc ca
bn c chiu sng bng mt n laze nh trn mi ng bng, c cc k t 1
v 0 v sau gii m chng thnh nhng m thanh ban u pht ra). Hoc chng
ta c th s dng sng radio vi m thanh cao l k t 1 v thp l k t 0. Bt k
loi hnh no m chng ta chn u cho kt qu tt mi ni, mi lc. Trong trng
hp ti gi in ti Bng Cc, ging ni ca ti c th c truyn i bng nhng
xung lc qua cp quang v sau nhng xung lc ny s ti Bng Cc v ti u
dy bn kia, chng c tr li ng dng sng m thanh ban u bng mt thit b
nh c kh nng gii m cc k t 1 v 0 trong mt dung lng nht nh phng
vo ng xon trong in thoi. Khi ng xon b tc ng, n s to ra mt vng t
y ra ngoi khng kh pht theo ging ni ca ti.
V th khi ti ni nhng tin b trong my tnh ha, k thut thu nh, vin thng
ho v m s ho dn ch ho cng ngh c ngha l ti mun ni chng
khin cho hng trm triu ngi trn ton th gii c th ni kt vi nhau v trao
i thng tin, tin tc, kin thc, tin bc, nh, thng mi, m nhc hay chng
trnh tivi bng nhiu cch mc m bn cha tng chng kin trc y. Khi

48

, nu bn sng NewYork, con bn sng -xtry-lia v mi sinh mt cu con

trai. Con bn s phi i ra ngoi, kim mt chic my nh, mua mt cun phim
Kodak v chp nh chu b, ra nh, cho vo mt chic phong b v gi th i. Nu
may mn bn s nhn thy chu trai u tin ca mnh sau 10 ngy. Cn by gi,
con bn c th chp nh chu bng my nh k thut s, ghi li trong mt chic a
3,5 inch, sa chng trn my tnh v sau gi cho bn qua Internet. V th ch sau
10 ting chu b ct ting khc cho i, bn c th nhn thy mt chu.
Cu ch tch NBC, Lawrence Grossman tng kt s dn ch ho trong cng
ngh bng mt cu: "In n bin chng ta tr thnh nhng c gi. Sao chp bin
chng ta thnh nhng nh xut bn. Ti vi gip tt c chng ta tr thnh nhng nh
quan st v s ho bin chng ta thnh nhng ngi ht trn i pht thanh".
Nhn xt ca Grossman ch ra mt nhn t khc khin ton cu ho ngy nay
khc xa vi nhng thi i trc . Ngy nay, chng ta u c th tr thnh nhng
nh sn xut. Ton cu ho khng ch l cc nc ang pht trin xut khu nguyn
liu th sang cc nc pht trin, cc nc pht trin s ch to ra nhng sn phm
cui cng v sau xut khu sang cc nc ang pht trin. M ngy nay, nh s
dn ch ho trong cng ngh, tt c cc nc u c th lp t cng ngh, c
nguyn liu th, tr thnh cc nh sn xut hoc cc nh thu ph, to ra nhng sn
phm, dch v cui cng tinh vi phc tp, an cht th gii li vi nhau. Ti s ni
v vn ny k hn phn sau. iu ny l gii rng dn ch ho trong
cng ngh bin Thi Lan t mt nc sn xut go ln nht th gii tr thnh
nc sn xut xe ti ln th 2 th gii, l i th ca Detroit v tr thnh nc sn
xut xe my ln th 4 th gii trong vng 15 nm.
Dn ch ho trong cng ngh khng ch l vic c nhng chic xe hi hay xe my
dng nh. Nh Teera Phutrakal, mt nh qun l vn Bng Cc tng ni vi
ti: "Ti qu chung ca chng ti, chng ti khng phi ti u t vo h thng
bnh m chng ti nhp khu n. Mt s cng ngh chng ti mua Banker Trust tr
cho chng ti 1/10. Chng hn nh, h thng tr li t ng khi cch nh u t gi
n, n #1 tm hiu gi tr ti sn ca qu, n #2 a ra cc n cho hng v
n #3 bn. Nu bn mun mua hay chuc li (phn vn gp ca bn), bn c th
lm tt c mi vic thng qua in thoi, chung v ci hiu. Chng ti ch cn ch
bn ngoi. y l u im thc s ca ton cu ho. Chng ta c th ngi nh v
tho mn vi nhng kin thc m chng ta c nhng ngy nay chng ta c nhng
cng ngh ton cu v d dng tip cn c vi chng".

49

Ti tng ngi vi Geoff Bachr, trng nhm thit k mng cho Sun
Microsystems, bn v vn dn ch ho cng ngh v nhng thit b sn xut s
i n u. Chng ti tranh lun v tt c mi th ng sau nhng g din ra ngy
nay, nhng iu m mi ngi cha ni n. Chng hn nh, n ang nhanh
chng tr thnh sn sau ca th gii. Swissair di b phn k ton, gm c my
tnh, t Thu S sang n tn dng li th chi ph nhn cng r tr cho th k,
nhng nh lp trnh v k ton vin. Nh k thut s ho v mng, Swissair c th
c nhng nhn vin k ton Bombay cng d nh Bern. Tp ch Economist
(ngy 16/1/1999) vit, C quan mng li th gii Airways Anh, t ti Mumbai
n s dng mt hng ro pha sau-cng vic vn phng cho cng ty m, bao
gm c vic gii quyt cc li bt thng trong h thng bo lu t ng v gi
nguyn ng bay. "Selectronic, mt cng ty hai nm tui Delhi, c c li ch
dn ca mt bc s t mt s my min ph ( M), ghi m li v gi kt qu tr li
bng dng ch cho mt HMO M". Cng ngh li nhng g m ti v Bachr bn
lun cng thy c g tht nguy him.
Bachr cho rng : Ngy ny chng ta c th cung cp cc dch v phi thng mi qua
mng nh Internet, v th khng c l g nhng ngun tin ca chnh ph nc bn
cng s b tit l". Hy ngh v iu - bn c th tham gia nhng hot ng c
cng v c ngi Nga ch dn. Bn c th c nhng ngi n gip bn gi
s sch v ngi Thy S gip bn iu hnh cng vic. Bn c th c ngi c
iu khin ngn hng trung ng. C nh thit k giy ngi . C ngi Anh dy
hc cp trung hc v ngi Nht dy ph thng hay o to ngnh ngh..

Dn ch ho ti chnh
S dn ch ho trong cng ngh chc chn s h tr nhiu cho iu thay i ln th
hai trong thi i ton cu ho, l s thay i trong cch m chng ta u t. Ti
gi l "dn ch ho ti chnh". Trong thi k hu chin tranh lnh, hu ht vic
cho vay quc t, trong nc hay bo him u do cc ngn hng thng mi, cc
ngn hng u t v cng ty bo him ln thc hin. Thng th cc cng ty ti
chnh ln ny thch cho cc cng ty kinh doanh c hiu qu v thuc din "u t
c" vay vn. iu ny khin vic cho vay ca ngn hng khng dn ch. Nhng
ngn hng lm n theo li c rt hn ch khi nim con n no l ng tin cy v
nu cng ty bn l cng ty mi pht, ang huy ng vn th vic bn c th tip cn
50

c vn vay ca ngn hng hay cc cng ty bo him hay khng tu thuc vo

vic bn c "in" trong ngn hng hay cng ty khng?. Nhng th ch ny thng
c ban qun l chm chp v nhng u ban quyt nh, nhng ngi phng nga
ri ro v phn ng khng nhanh nhy vi nhng thay i ca c ch th trng.
Thc cht dn ch ho trong ti chnh bt u t cui thp nin 60 vi s xut hin
ca th trng chng t c gi. y l nhng c phiu m cc cng ty pht hnh
trc tip ra th trng nhm huy ng vn. Vic hnh thnh th trng chng khon
gii thiu mt s chc nng ca th gii ti chnh v ph v s c quyn ca cc
ngn hng. Qu trnh ny c tip tc trong thp nin 70 vi vic bo m ho cc
ti sn th chp. Cc ngn hng u t bt u xch li gn cc ngn hng, cc cng
ty cm c, mua ton b ti sn cm c v sau nhanh chng chuyn thnh c
phiu mnh gi 1.000 USD m bn, ti v ch Bev ca ti u c th mua c.
Chng ta c c hi kim cht t li nhun t li tc chng khon v li tc cng
nh gi tr gc ca nhng c phiu ny s c tr ht t ngun tin mt hng thng
t nhng ngi tr cho cc ti sn cm c. Chng khon m ca cho tt c cc loi
hnh cng ty v cc nh u t nhng ngi cha bao gi c th tip cn c
ngun tin mt huy ng vn trc y.
Thp nin 80, dn ch ho trong lnh vc ti chnh thc s bng n, v ngi
ph v nhng ro cn, mt ngi rt thng minh v hot bt nhng cui cng li
khng gi c v tr "vua c phiu junk bond", l Michael Milken. Milken tt
nghip khoa qun tr kinh doanh v ti chnh trng i hc Pennsylvania bt
u s nghip ca mnh vi cng ty mi gii Drexel Philadelphia nm 1970. Vo
thi im , khng mt ngn hng ln hay cng ty u t no quan tm nhiu ti
vic kinh doanh bn chng khon mc t l thp "junk bond"-loi chng khon
c cc cng ty c an ton cao pht hnh. Vn ca cc cng ty ny gim v
mc ban u v khng gy c ting vang g. Milken ngh cc ngn hng ln tht
ngu xun. T tnh ton, tham kho mt s l thuyt nghin cu v junk bond v i
n kt lun: Cc cng ty khng quan tm ti mc u t phi tr li sut cao hn
5-10% mc thng thng nu h mun c bt k mt khon vay no. Nhng thc
t, cc cng ty ny t ph sn hn nhng cng ty thuc tp cao, cho bn chng
khon c li tc thp hn. V th ci gi l junk bond thc cht l mt c hi kim
nhiu tin nhng t ri ro. V nu bn u t vo nhiu loi junk bond khc nhau v
cho d mt vi trong s khng em li hiu qu th tng s tin li tc m bn
thu v bnh qun vn cao hn 3-4% im so vi loi chng khon m bo chc

51

chn m khng my ri ro. Nh tp ch Business Week thng 3/1995 : Milken, vi

s sng sut ca mnh, ang b t vo cho mt nhim v v cng kh khn l
thuyt phc c th gii vn ang rt hoi nghi rng anh ta khm ph ra cch u
t gn nh mt ba n tra min ph".
Do cc ngn hng v cc cng ty u t vn cn nhiu hoi nghi v tip tc lng
trnh cch kinh doanh ny, Milken nhanh chng chuyn t cc loi chng khon
junk-bond hin c t cc cng ty loi A sang bo him ton b th trng mi ch
c nhng thng nhn junk-nhng cng ty u ri ro, nhng cng ty thua l, nhng
cng ty mi, nhng doanh nghip mi bc i vo hot ng cha c c khon
tn dng t cc ngn hng truyn thng, thm ch l cc cng ty ti chnh t nhn,
nhng ngi mun thn tnh cc cng ty khc nhng cha huy ng c vn
lm vic . Nh cc mi quan h, Milken bn chng khon junk bonds cng ty
mnh pht hnh cho cc qu tng h, cc nh u t t nhn, cc qu tr cp
lng hu, nhng ngi nhn thy rng Milken ng khi tr cho h phn nhiu hn
m ri ro khng ln hn. To cho ti, cho bn, cho ch Bev ca ti c hi c c
mt phn nhng thng v ny kim li nhun. S thng minh ca Milken
khng c ph bin su rng trong thi gian di. Ngay sau , xut hin loi
chng khon cho li tc cao c cho bn cng khai nh c phiu ca cc cng ty.
S dn ch ho trong ti chnh cng din ra tng t trn quy m ton th gii.
Trong nhiu thp k, cc ngn hng ln cho cc chnh ph nc ngoi, cc quc
gia, cc tp on vay mt lng tin ln v sau ghi s cc khon n ny tng
ng vi gi tr cho vay. iu c ngha l nu ngn hng ca bn cho mt quc
gia hay mt cng ty vay mt khon tin tr gi 10 triu USD, khon tin ghi trn s
s l 10 triu USD s c tr sau, d quc gia hay cng ty c hay khng c
ti sn tr gi 10 triu USD vo mt thi im c th. V nhng khon vay ny do
cc ngn hng thc hin v ghi s, khi mt nc nh Mhic gp vn v ti
chnh, chng hn nh tng xy ra nm 1982, do vay ca nc ngoi tiu dng
trong nc, cc ngn hng s phi gnh chu vn ny. Tng thng Mhic c th
s bay n NewYork v gi in cho 20 ngn hng ln nm gi khon n nc
ngoi ca Mehic v ni vi h: "Tha cc ngi, chng ti khnh kit. V ngi
bit y ngi ta thng ni l nu mt ngi n ng l ch s hu khon n
1.000 USD ca bn th l vn ca anh ta. V nu ngi s hu khon n
10 triu USD th li l vn ca bn. V th, chng ti l vn ca cc ngi.
Chng ti khng th tr n. Do cc ngi cn phi ct gim bt mt s gnh nng
cho chng ti, m phn li cc khon n v gia hn thanh ton cho chng ti". Cc

52

ngn hng ng v thc hin mt s vic trong c vic gia hn n (thng th

vi li sut cao hn). H c s la chn no? Mhic l vn ca h v cc ngn
hng M khng mun triu tp cc c ng ca mnh v thng bo rng khon n
ca Mhic trong s sch hin nay l 10 triu USD v ti sn hin ti ca h chng
ng gi tr g. Tt hn l cng bt tay vi ngi Mhic. V v c ti 20 ngn hng
s hu phn ln khon n nn h c th cng phi hp gii quyt ton b vn
trong mt phng hp.
John Page, ngi sau ny tr thnh nh kinh t lm vic Vn phng M Latinh
ca Ngn hng th gii gii thch cho ti chnh xc s vic ra sao. Page, ngi
ni ting Ty Ban Nha b h gc Mehic nm 1982 khi tham gia vo cuc hp
vi Jose Angel Gurria, ngi sau ny l tng gim c ca V tn dng B ti chnh
Mhic. Gurria c kh nng k diu thuyt phc cc ch ngn hng nc ngoi t
cc ngn hng ln t NewYork ti nhng ngn hng nh Ty Texas cc ngn
hng ny gin n cho chnh ph Mhic.
"Mt ngy, ti ang vn phng ca Gurria v chng ti ni chuyn vi nhau bng
ting Ty Ban Nha th in thoi chung. Page cho bit: " l in thoi ca
ca ch tch mt ngn hng nh Texas ngi m Gurria thuyt phc gin mt s
khon n cho Mhic v ng ny rt lo lng khi cc bo co cho bit nn kinh t
Mhic ang gp vn . Gurria chuyn t cuc ni chuyn bng ting Ty Ban
Nha vi ti sang ni chuyn vi ch tch ngn hng bng ting Anh rt tri chy.
Anh ta ni: "Xin cho Joe, rt vui v anh gi in. Khng, khng, ng lo g c.
Mi iu y vn tt p. Tin ca anh an ton tuyt i. Gia nh anh th no?
. Tt qu. Th con gi nh ca anh th sao? Chu vn ang i hc phi khng?.
Tht vui c ni chuyn vi anh. Hy gi in cho ti vo bt c lc no. Gi lin
lc nh". V sau khng qun mt ci bng tay, anh ta t my v lp tc quay
sang tip tc cu chuyn vi ti bng ting Ty Ban Nha. Ch trong vng 30 giy,
anh ta gii quyt c mt vn kh khn vi mt nh u t ln".
Nhng sau xy ra mt cu chuyn khi hi v ng tin ln ton cu ho.
l th trng n quc t c chng khon ho, ging nh cc cng ty ca
Milken v bn b. iu c ngha l khi M Latinh lm vo mt cuc khng
hong n vo cui thp nin 80, B trng ti chnh M Nicholas Brady c gii
quyt bng gii php Milkenesque. Nm 1989, cc khon n ca M Latinh ti cc
ngn hng thng mi ln c chuyn thnh cc tri phiu v nhng chng khon

53

ny c cc ngn hng nm gi hoc bn ra th trng t do, cho cc qu tng

h, cc qu phc li vi li sut cao hn li sut thng thng. Bng nhin, bn, ti
v ch Bev ca ti c th mua c mt phn khon n ca Mhic, ca Braxin
hay ca Argentina mt cch trc tip hay thng qua cc qu tng h hoc cc qy
bo tr. V nhng tri phiu ny c giao dch hng ngy, gi tr tng ln gim
xung tu thuc vo tnh hnh kinh t ca mi nc. Chng khng ch nm trong s
sch ca cc ngn hng vi gi tr tng ng. Ni nh Joel Korn, ngi ng u
ngn hng M Braxin ti thi im th "Vic m Brady lm thc s l mt cuc
cch mng. Trc Brady, B Ti chnh M n gin ch gy sc p ln cc ngn
hng M v Qu tin t th gii nhm bo ton s tin ca mnh sau din bin ti t
cc nc M Latinh. iu m Brady lm thc s l mt gii php da trn c ch
th trng, Cc ngn hng c chnh ph M bo m m rng cc khon vay
mi cho M latinh vi iu kin cc nc ny phi ci t nn kinh t. Sau khi m
rng cc khon vay, thay v ghi s, cc ngn hng chuyn nhng khon vay ny
thnh tri phiu chnh ph v bn ra th trng. Hng nghn ngi tham gia vo
cuc chi. V th mt quc gia thay v ch gii quyt cam kt vi 20 ngn hng
thng mi ln th nay phi gii quyt vn vi hng nghn c nhn u t v cc
qu tng h. iu ny gip m rng th trng chng khon, khin n tr nn d
thay i nhng to ra mt sc p mi i vi cc nc. Mi ngi mua, bn chng
khon hng ngy tu thuc vo tnh hnh kinh t. C ngh l h phi nh gi tnh
hnh hng ngy. V rt nhiu ngi nc ngoi tham gia mua v nh gi tnh hnh
kinh t ca Braxin, Mhic v Argentina: "Nhng ngi nm c phiu khng ch l
cc ngn hng v v b t vo trong tnh th ph thuc vo cc quc gia ny nn h
cm thy rng h phi cho vay nhiu tin hn bo ton cc khon cho vay trc
kia. Nu nn kinh t ca mt quc gia khng tt, nhng c ng s bn ngay tri
phiu ca quc gia , tm bit v chuyn sang mua tri phiu ca quc gia khc
hot ng hiu qu hn".
Do khi Mhic ri vo tnh cnh kh khn mt ln na do chi tiu qu nhiu vo
nm 1995 th tt c cc c ng ln, nh bn tri phiu Mhic, khin chng rt
gi v Gurria khng th ch gi in cho 20 ngn hng nh h gia hn v gim bt
chi tiu. Khon n ca Mhic ny thuc s hu ca nhiu ngi. V vo thi
im Mhic phi gi in cho B ti chnh M nh gip v M s cho Mhic
vay thm tin vi nhng iu khon rt kht khe, Mhic cn phi dng lng du
d tr lm ti sn th chp. Cch duy nht m chnh ph M cu vn Mhic bng
tin ngn sch vi iu kin nn kinh t nc ny tt nh New Mhic. Ngay sau

54

, nhiu nn kinh t ang ni bt u bn tri phiu theo cch ca Brady sau khi
ng la thng tr. Ngy nay, c 16 quc gia pht hnh tri phiu Brady tr gi gn
150 t USD. Chuyn cc chnh ph pht hnh tri phiu khng cn l mi i vi
cc c ng nc ngoi v din ra nhiu nm nay. iu mi m y l mc
m cc tri phiu ny phn tn ri rc trong tay cc c nhn, cc qu tng h. u
th k, nhng ngi tham gia vo bun bn tri phiu quc t u giu c. Hin
nay, vi qu lng hu Orange County, mt nhn vin bo v trng trung hc,
khng ch ring bn, ti v ch Bev u c th tham gia vo.
l v c s dn ch ho trong cho vay, M vi dn ch ho trong u t nh
cuc ci cch lng hu v vic to ra ti khon lng hu c nhn 401 (k). M
ang dn chuyn t mt nc m cc cng ty bo m lng hu cho nhn vin
thng qua vic t ra mt qu phc li sang mt t nc m trong nhiu cng
ty hin ch m bo bng khi nim "phn phi" v mi c nhn c quyn t qun
l s tin ca mnh, cho n quay vng v thu v mt khon tin ln hn. V vi
nhng ngi sng th hn v hoi nghi liu an ninh x hi s ra sao khi h mun
ngh hu, h khng ch s dng qu tng h v lng hu ny theo cch hiu qu
nht m cn c th qun l chng c th thu c phn li tc ln hn. Cha m
bn c th cn do d i cht liu nn u t lng hu ca mnh vo u, bng
cch no. Hin nay, nhiu cng nhn c a cho mt danh sch cc qu vi
nhiu loi li tc v ri ro khc nhau v h quay vng tin ca mnh nh nhng con
chp hay c quay, vui mng v thnh cng hoc kit sc v khng c nh .
Dn ch ho trong u t cng din ra mnh m trn quy m ton cu, khi m h
thng t gi hi oi c nh v nhng kim sot cht i vi cc dng chy ca
vn c dng nn t chin tranh th gii th 2 ti Bretton Woods dn d b u
thp k 70. Hin ti chng ta c th qun mt n nhng mt nh u t Nht,
Mhic hay chu u vo thi im trc nhng nm 70 kh c th mua c
chng khon hay tri phiu ca M v ngc li. Nhng khi nhng ro cn ny
c tho d, cc nc pht trin dn t do ho th trng vn ca mnh, m ca
cho bt k nh u t nc ngoi no mun tham gia v cc nc ang pht trin
cng dn dn i theo xu hng .
Chng bao lu trn th trng xut hin rt nhiu loi chng khon khc nhau: tri
phiu Mhic, tri phiu Lebanese, Th Nh K, Nga, c hay tri phiu Php. Bn
c th t do la chn v mi ngi cng vy. Ngy cng nhiu nh u t t nhn

55

u t tin ca vo nhng qu hot ng c hiu qu, nhng ng ch ca nhng

qu ny u t tin vo cc cng ty, cc quc gia, nhu cu cng cao li tc cng
nhiu. Mi mt qu u mun tri hn nhng qu khc thu ht c nhiu vn
hn. Theo nh kinh t th trng Henry Kaufman, nm 1985, tng s vn ca cc
qu tri phiu v c phiu ca M ch mi t mc 100 t USD, cha y 2% tng
gi tr ti chnh thun ca cc h gia nh. Vy m hin nay s vn ca h ln ti
hn 3 t t USD so vi 2 t t ca cc h gia nh, tng 10% v gi tr v mc .
iu quan trng l mt lng ln tin c dng chm ngi lm bng n vic
tip qun cc cng ty M. Ti y, mt ln na, mt thng nhn nh cha bao
gi tham gia vo nhng thng v c li ngu nhin gin tip u t ca mnh vo
vic tip qun cc cng ty thng qua vic qu lng hu v qu tng h. Thng
qua vic tip qun (mua mt cng ty bng vic mua lng ln c phn ca n) gip
gim c cc cng ty c m bo hn c bit l trong trng hp hot ng ca
cng ty khng c hiu qu. Qu trnh ny cng gip cho nn kinh t M t hiu
qu cao hn vo thp nin 80 v to tin cho nc ny bc vo k nguyn ton
cu ho tt hn v sm hn cc nc ln khc. Hiu qu hot ng ca nhiu cng
ty tng ln r rt mc d mt s nhn thy rng cuc sng ang dn bp nght h.
Mt trong nhng l do chnh khin Nht bn cn qu nhiu cc cng ty chm pht
trin l v th trng ti chnh cha thc s t do ho mi cho ti cui thp nin 90.
Cc ngn hng ln ca Nht thng tr nn ti chnh v th nhng cng ty mi ni
cha c tn tui kh c th tng lng tin mt v vn, vic tip qun mt cng ty
cng khng d dng. Thm ch nu c din ra, nhng hnh ng nh vy cng
khng nhn c s ng tnh v nhng l do lin quan ti vn ho v v rt nhiu
ch tch ngn hng v tng cng ty lin h mt thit vi nhau. Hn na, cng nhn
Nht bn c rt t la chn trong hay qun l tin lng ca mnh. H khng th ch
loanh quanh vi s tin ca mnh, v th sc p i vi cc cng ty Nht, cc qu
tng h v cc qu lng hu hot ng theo nhng chun mc quc t cao hn
khng ln. l l do ti sao Nht bn c mt nn kinh t thng lu hn nhng t
hiu qu vi s trit tiu sng to ca Schumpeter.
Nh t do ho trong ti chnh, chng ta tin t mt th gii m trong ch mt
s ngn hng nm gi cc khon n khng gii hn ca mt vi quc gia sang mt
th gii trong c rt nhiu ch ngn hng cho vay nhng khon tin ln cho
nhiu quc gia, mt th gii m mt s nh u t, ngn hng giu c cho nhiu

56

nc vay v n nay l mt th gii nhiu c nhn, thng qua cc qu lng hu,

tng h cho nhiu quc gia vay mt lng tin ln.

Dn ch ho thng tin
John Burns l ch bt ca thi bo New York New Delhi cui thp nin 90. Ti
c cuc gp vi ng vo ma h 1998 khi m cc trn u tranh World Cup ang
din ra v Burns ang theo di cc trn u trn TV. Mt bui sng, Burns ni vi
ti: Chng ta c bn cho v tinh trn mi nh ( New Delhi), tiu tn hng nghn
la mi nm. l v chng ta ang duy tr mt to son y. Nhng ti vn rt
bun v d c nhng v tinh ny song ti khng th bt c mt knh truyn hnh
no ca n , nhng knh ang pht cc trn bng World Cup. C th l do nh
hng ca thi tit v nhng cho v tinh ny cn phi iu chnh li v c mt
ngi c th lm c vic . Ti phn nn v iu ny vo mi ba ng v
u bp ca chng ta Abdul Toheedm 71 tui trc y l th nh giy ca mt
vin tng ngi Anh n , ni vi ti rng Ti khng bit ng bun v iu
g. Ti c th xem tt c cc knh TV nh ti. ng tht phung ph thi gian v
tin ca vo my chic cho v tinh. Hy n nh chng ti. Abdul Toheedm v
v sng trong mt khu nh nh ng sau to nh ca chng ta. Khi ti ti , v
anh ta ang nghe i BBC. Ti ni vi anh ta C y ang lm g th? C y khng
ni c ting Anh c m. Anh ta tr li ti C y ang hc. Sau anh ta a
cho ti chic iu khin v khin ti rt ngc nhin khi chuyn dn t knh 1 ti
knh 27. Anh ta c th bt sng c i Trung Quc, Pakistan, -xtry-lia, Italy,
Php - tt c cc knh ny u c th t do la chn m ch phi tr 150 rupee mt
thng (khong 3,75USD). Trong khi , vi tt c cc ng ten cho ca chng ta, ti
ch xem c 14 knh. Mt s ngi bn ca anh ta c h thng cp ring chy
song song vi cp in thoi v chy qua nh anh ta, ng sau to nh ca chng ta.
Nhng ng cp ny u khng ph bin v khng hp php nhng anh ta hin
ang c sng trong mt th gii cp quang v v anh ta ang hc ting Anh.
Trong khi , ti li khng th xem c mt knh truyn hnh no ca n .
Cu chuyn ca Burns l minh chng cho s thay i th ba trong thi i ton cu
ho-mt s thay i m chng ta c th nhn thy trong th gii ngy nay. Ti gi
s thay i ny l dn ch ho thng tin. Nh nhng chic ng ten cho, Internet
v tivi, ngy nay, chng ta c th xem, nghe, quan st hu nh tt c mi th.

57

Bc t ph ny bt u t ton cu ho v tuyn. Hu nh trong sut thi k

chin tranh lnh, truyn hnh v i pht thanh cha pht trin v quang ph v cng
ngh truyn pht thi k cn hn ch. Chnh ph cc quc gia hoc trc tip nm
hu ht vic truyn pht tin hoc qun l rt cht. Chuyn bin mi bt u M
vi pht minh truyn hnh cp, mt cng ngh c th truyn pht nhiu knh hn
cng ngh pht sng trn khng. Sau ny, nh The Economist tng vit thp
nin 80, truyn hnh a knh bt u lan rng ra ton th gii. Nh cung cp chnh
c th gim chi ph cung cp bng v tinh - mt cng ngh tng gip Lin bang
X vit v M tin hnh trinh thm theo cch t tn km chi ph, truyn qua tn hiu
v tuyn.
Ban u, ch c nhng h thng cp quang ln mi c th xy dng ng ten v
chuyn thnh nhng tn hiu v tinh, nhng nh s dn ch ho trong cng ngh v
c bit l nh k thut thu nh, hng triu ngi trn ton th gii c th ko
nhng tn hiu ny vo mt chic v tinh nh kch thc nh chic bnh piza. t
nhin, nhng ro cn trong lnh vc truyn pht thanh c d b v rt nhiu c
gi c th tip cn c vi thng tin. Khi truyn hnh k thut s xut hin v pht
trin, cc hng thng tn c th cung cp cho khn gi khng ch l 5 hay 50 knh
m l 500 knh. V vi s pht trin mnh m ca truyn hnh v Internet, ngy
cng c nhiu ngi c th k chuyn ca mnh qua truyn hnh v ngc li, ng
thi truyn nhn thng tin qua my tnh c nhn nh.
Cui cng, nh nhng pht minh cng ngh tin tin, bn s c trong tay nhng
chic a DVDs, nhng chic a video k thut s thay v bng hnh. DVDs l
nhng chic a CDs nh, c kch c nh chic bnh, rng khong 5 inches nhng
c th cha ng c mt b phim di vi cht lng m thanh ni bng nhiu th
ngn ng. Bn c th xem trn chic my tnh xch tay hoc u video h palm. Ti
nh ln quay tr li thm vnh Ba T cui thp nin 70. Hi quan s dng
sng trng c ng rnh nh kim tra hnh l ca hnh khch, m bo rng
h khng mang theo bt k bng hnh i try hay phn ng no. Ti cng mun
th xem h c tm ra chic DVD no trong cp xch ca mnh khng.
Nhng ngy m cc chnh ph c th hon ton c lp ngi dn nc mnh khi
thng tin v cuc sng bn ngoi bin gii quc gia mnh hoc ngoi ngi lng nh
b ca mnh qua. Cuc sng bn ngoi c th khng v gi tr v ti t nhiu nh
ngi ta ngh. V bn trong cuc sng c th khng th tuyn truyn rng v tt

58

p hn (Even Truman cui cng cng khm ph ra th gii tht bn ngoi, trn
The Truman Show). Thp nin 80, c mt cu chuyn v vic mt ln Lin X cho
ng ti bc tranh Pravda v ngi ngho ch cu t M. Bc tranh m t mt
nhm ngi Manhattan ang xp hng ch cu t ca tim bnh v cc mn n
Zabar m ca vo sng th 7. ng ngh l ngy nay khng c nhng cnh nh
vy, thm ch ngay c Trung Quc.
Ngy 4/12/1998, Trung Quc kin mt thng nhn my tnh vi ti danh phn
t chng i v a cc a ch e-mail ca Trung Quc ln mt t bo in t
bng ting Trung ng h dn ch. To n trung thm Thng Hi th l v
vic kin Lin Hai vi ti ph hoi khi a 30.000 a ch ca nhng ngi s dng
my tnh ln t VIP Reference, mt t bo m cc phn t chng i Trung Quc
pht hnh M. Ch bin t VIP Reference pht biu trn thi bo Los Angeles
(4/1/1999) nh sau : Chng ti d nh s ph hu h thng kim sot ca Trung
Quc qua Internet. Chng ti tin rng nhng ngi Trung Quc cng ging nh
ngi dn cc quc gia khc, xng ng c quyn hiu v t do by t thi .
Bi bo trn t tp ch in t vi 250.000 a ch th in t ca nhng ngi
Trung Quc lc a nh mt li ch nho i vi cc nh lnh o Trung Quc. Cc
quan chc cp cao ca ng Cng sn Trung Hoa c mt bn tng hp tin hng
ngy, c chun b h ch c lt qua v t lp ghp vi tin tc thc t. N
c gi l Tin tham kho. Theo The L.A Times, cc ch bt ca VIP Reference
coi tp ch in t ca h l ci em li nhng thng tin xc thc cho cc nh lnh
o cp cao thc s ca Trung Quc nhng ngi bnh thng. Chuyn tng
t cng xy ra trong lnh vc ti chnh. Mt cng ty Internet thnh lp Chicago
nm 1998 c tn China Online s dng nhng thng tin ni b Trung Quc
tm hiu th trng v nhiu thng tin khc. H chuyn nhng thng tin ny ti
Chicago qua Internet v sau China Online pht nhng thng tin ngc tr li
Trung Quc cng qua Internet. Trong s nhng thng tin m China Online a ra
c thng tin hng ngy v t gi hi oi gia ng nhn dn t vi ng la trao
i trn ch en ti cc thnh ph ln. Cc phng vin ca t bo hng ngy ti th
trng kim tra t gi qua cc thng nhn bun bn ngm v chuyn tin sang
Chicago. y l nhng d liu rt hu ch cho bt k ngi no mun lm n kinh
doanh Trung Quc, c bit l lm n vi ngi Trung Quc. l nhng thng
tin m chnh ph Trung Quc khng bao gi cung cp cho ngi dn nc mnh
cng nh cho th gii nhng n gi pht ny h khng th ngn chn c s
vic.

59

 Nam Teheran, mt vng ln cn th Iranian rt ngho, mt s gia nh c TV

v mt s khng c. Khi ti ti Teheran nm 1997, ti nhn thy rng mt s trong
nhng ngi c TV Nam Teheran thng t mt vi ci gh v bn v vo mi
tun khi xut hin chng trnh v tuyn ca M c nhiu ngi a thch (thu
qua v tinh). Chng trnh a thch ny l Baywatch, mt chng trnh ca min
Nam California, trong tt c ph n u mc bikini v c s o 36-24-36. Chnh
ph Iran cm lp cho v tinh v v th nhng ngi bn Iran ca ti phi du
di nhng chic dy phi qun o hay ngy trang nh nhng bi cy ngoi ban
cng.
Ti m bo rng Tng thng ca mt nc ang pht trin nh Malaysia c th
ng trc ngi dn v ni Tha ng bo, chng ta ang dng vn ng theo h
thng ton cu ho. Chng ta ang to ra nhng bc tng mi v li t ra nhng
kim sot vn. Nn kinh t ca chng ta s t b tn thng, dao ng nhng s tng
trng chm hn v chng ta khng quan h vi cc quc gia khc. V th, nu bn
khng thuc tng lp trung lu, bn c th s phi ch i mt php mu. Nhng
khi tng thng ni vi mt vi ngi ti mt ngi lng bn ngoi th h s phn
i Nhng, tha Tng thng, ti xem Baywatch t nm nm nay. Theo ng
th ti s khng c xem n na phi khng? Khng th gii Disney? Khng
bikini?. Chnh ph cc nc mun n trnh ton cu ho khng ch phi chng
minh ng li ca h vn c th ci thin i sng ca dn chng m iu quan
trng hn l phi thc hin n trong mt mi trng m chng ta u bit
ngi khc sng nh th no?
Chng ta c th nhn vo ca s nh ngi khc. V mi ngi u khng hi lng
chp nhn mt cuc sng thua km hn hng xm ca mnh. Vi vic thu hp mt
th gii, ton cu ho ch cho mi ngi bit ng trc v ng sau h ra sao?
Mt ngi bn ca ti Laura Blumenfeld, cy vit chnh ca The Washington,
ngi Trung ng trong thi gian nghin cu mt cun sch v th hn ti
Syria cng vi m mnh vo ma xun 1998. C y k cho ti cu chuyn sau : M
ti v ti thu mt ngi hng dn, dn chng ti i vng quanh Damasecus. Tn
anh ta l Walid. Sau mt hi chng ti ni vi anh ta l chng ti n t Isarel. Anh
ta ni rng anh ta thch ngi vn phng vo bui ti, c lp mt cho ngten
v anh ta c th xem c i truyn hnh Isarel. Theo nh li anh ta m t, ti hnh
dung ngi n ng ny ngi trong cn phng ti, mt m to nhn nh thi min
xem nhng hnh nh v nhng con ngi m anh ta ght nhng li mun xem v

60

ghen t. Tuy nhin anh ta cho bit trong tt c nhng g m anh ta xem c i
Isarel th iu thc s lm anh ta bc mnh l nhng hp sa chua. Thc t l
Isarel sa chua c ng trong nhng chic hp c nhiu mu sc - hng v cam
ging nh M trong khi Syria chng ch c ng trong nhng chic hp mu
en hoc trng. Thm ch trng rt chn nn, mt ngy khi ang i trn ng ph,
Walid ch cho chng ti thy nhng hp sa chua Syria. Anh ta ni vi chng ti
"Nhng chic bnh bt ng nng nc ti khi cho vo sa s mm ra trong khi
ti thy (trn cc chng trnh tivi ca Isarel), bnh ca h vn cng v gin, khng
h b mm nhn". Khng nhc ti Gold Heights, iu thc s khin Walid bn tm
l nhng chic bnh bt ng nng v hp sa chua ca Isarel. Mt ngy anh ta ni
vi chng ti "Tht khng cng bng, chng ti tt hu hn ngi Isarel ti mt
trm nm v gn y h mi tin b".
Dn ch ho thng tin cng lm thay i th trng ti chnh. Ngy nay, cc nh
u t khng ch mua v bn chng khon, tri phiu ra ton th gii m cn c th
thc hin vic mua v bn ny thng qua my tnh nh. Nhng trang web mi
gii trn Internet c th cung cp cho h thng tin v cc cng c phn tch thc
hin cc giao dch m khng cn phi tr ph hay gi in cho mt nh mi gii
no. Ch tch ca NASDAQ International, John T.Wall c tnh trong vng 10 nm
70% giao dch chng khon ca cng ty s c thc hin bng my tnh nh c
ni mng Internet. Cng nhiu ngi lm nh vy, h cng cn nhiu thng tin v
cng c phn tch v cc nn kinh t v cc cng ty khc nhau v cng d kim tin,
thua l thuc v nhng ngi km v phn thng ginh cho nhng ngi ti gii.
Wall ni vi ti :"Chng ti m mt vn phng Lun n tin hnh kinh
doanh quc t t nm 1985 v mi ngi ni vi chng ti rng "Chng ti
thch nhng chng khon ca ng nhng chng ti khng c c thng tin no v
n'. V th nm 1986, chng ti m mt trang web. iu u tin chng ti t trn
Website ny l mt hp thoi, bn c th kch chut vo bit v cng vic u
thc giao dch, cc loi chng khon. Bt k ai d bt c ni u cng c th truy
cp vo nhng thng tin mi nht ca cng ty m bn mun u t. Sau chng
ti c mt hp thoi khc bn vo, trong c danh sch 3.500 cng ty vi y
bo co ti chnh mi nht ca h. Bn khng cn phi ph thuc vo nh mi
gii no".
Charles Schwab, mt cng ty mi gii chit khu bt u mt chng trnh qung
co vo cui nm 1998 vi hnh nh mt b ni tr ang rt t ho v vic mua bn

61

trn mng v lm cch no c th ly c ht tt c cc thng tin c ta cn t trang

Web ca Schwab. Trong chng trnh qung co, ngi ph n c tn l Holly
ni rng "Cch y vi nm, ti c mi tham d mt hi u t ca ph n c
tn l "Grow Now". Thc s l chng ti phi lm vic vt v vi nhng con s.
Sau chng ti bn bc, nht tr v tin hnh trao i. ng l mi th ti cn u
c Trung tm phn tch trn Schwab.com. Cc bo co ngnh, thng tin v qun
l, d bo s gip bn cch nh gi cc loi chng khon".
Chng my chc, tt c mi ngi u c th c v tr trn Sn giao dch chng
khon New York. V n nm 2001, thm ch bn khng cn ngi xung v bc
tin trin tip theo s gii phng mi ngi khi my tnh bn, chng ta c th
ni mng bng nhng chic my in thoi di ng thng minh khng dy v
nhng chic my tnh cm tay.
Nhng trang Web ca Schwab, NASDAQ v nhng trang khc ging nh vy thc
s gip cho dn ch ho ti chnh, cng ngh v thng tin gn kt vi nhau, th hin
mc ton cu ho trong lnh vc ti chnh. Ma thu nm 1997, Thi bo New
York qung co v E*Trade-mt trang Web kinh doanh. Mc qung co di hai
trang c mt thng ip ni bt "Gic m ca nh u t, c mng ca nh mi
gii, gii thiu trang web mi E*Trade, mt trung tm ti chnh vi hn 10X
nghin cu, nhiu cng c, nhiu sc mnh. Bn c th u t vo chng khon,
vo cc hp ng quyn la chn v hn 4.000 qu tng h. Thit lp v lu li
danh mc u t. Tin hnh giao dch ngy m - trc tuyn hoc qua in thoivi chi ph thp 14,95 USD. Tr gip u t t do v o to, nh cc cng ty hin
th qu tng h. Nim yt t do thi gian thc t v thng tin c l thng tin ti.
Cung cp thng tin. th. Phn tch t cc ngun tin hng u. V cch thc gi
an ton, bo mt, s dng cng ngh mt m Internet .... Hin nay ang m t do
cho tt c mi ngi, 24/24 gi, ng k, tin hnh nhanh, ngay lp tc, mt ngy
no tt c mi ngi s u t theo cch ny".
Ti on nu qung co trn TV chng trnh qung co s l "E*Trade, sc mnh
nm trong tay bn".

62

Hi chng thiu kh nng min dch vi mch MIDS

"Sm mun g th mi chuyn ch s khng cn tn ti"
Nhng ngi kh kh p t cho khch hng ca mnh s sm tht bi.
- qung co trn T Bu in Washington v Star Power, nh cung cp dch v
Internet, cp v in thoi mi, cnh tranh vi Bell Atlantic.
n y mt s ngi s ni: "Ny, Friedman, nhng thay i trong cch m mi
ngi lin lc, u t v nhn nhn th gii m anh ni l to nn ton cu ho c
th s tt v tt cho cc nc pht trin, th phn cn li ca th gii ny th sao?
Anh ni th no v vic ton cu ho din ra trn quy m ton cu trong khi mt b
phn ln dn chng vn phi sng nhng ngi lng khng h c in thoi, v
cha bao gi chm tay vo my tnh hay gi mt bc th in t?
ng l hin nay ton cu ho khng phi l qu trnh din ra trn quy m ton cu
bi chng ta vn cn rt rt xa vi th gii m trong mi ngi u trn mng
(mc d mi tun c thm khong 300.000 ngi s dng Internet mi). Nhng v
cn bn ton cu ho vn l s kin c tnh ton cu khi m hin nay mi ngi d
trc tip hay gin tip u cm nhn c sc p, p lc v nhng c hi buc phi
thch nghi vi s dn ch ho trong cng ngh, ti chnh v thng tin-phn ch cht
ca h thng ton cu ho. Nh Chen Yuan, ph thng c Ngn hng trung ng
Trung Quc tng ni vi ti: "Mi quc gia u c phn km pht trin. Thm
ch ngay c M bn c th li xe v pha Nam t Washington ti Virginia v vn
tm thy mt vi ngi lng nm su bn trong, vng su v min ni. Nhng bn
khng th ni rng ti y khng din ra qu trnh ton cu ho. Trung Quc cng
vy.
Qu th tht. Nu mt ni no nm ngoi bin gii ca ton cu ho th l
ngi lng Gujialingzi, mt thn nh vng ng Bc Trung Quc, pha Bc ca
Bc Triu Tin. Ti n thn ny vo ma ng nm 1998 cng vi mt i thanh
tra quc t ti n gim st cc cuc bu c nng thn Trung Quc. Nhng
thc s ti c mt l do khng ni ra. Ti mun xem ton cu ho din ra nh th
no bn ngoi bin gii, bn ngoi h thng v ti khm ph ra mt vi iu
cn bn trong chuyn i. Ti khng th , khng th vt ra khi bin gii v
khng th ng bn ngoi h thng - mt h thng m ngy nay cng lan rng
ti nhng ngi lng vng ng Bc Trung Quc. Khi i gim st ca chng ti ti
63

Gujialingzi, hu nh tt c cc c tri u t hp ng trong sn. H t hp

ti lng nghe hai ng c vin chc trng thn pht biu. l mt ni rt
ngho v nhng phng hc rt bn. Tnh ny nm Ct Lm-trung tm ca vnh
ai cng nghip Trung Quc trc y gi ch cn l mt vnh ai m yu v cc
doanh nghip nh nc khng sc cnh tranh ton cu v chnh ph Bc Kinh
khng th tr cp cho nhng nh my ny hay tr cp x hi nh trc y vn
thng lm. C l l l do ti sao khi hai ng c vin pht biu vn ng h by
t quan im nh th ang l th trng ca mt th trn thp min Trung Ohio.
Ngi u tin pht biu tng gi chc v trng thn trc y, Li Hongling.
y l mt vi trch dn bi pht biu ca ng: "Cho b con, b con c khe
khng? ti nhc li cho mi ngi nh ti nm nay 47 tui, l mt ng vin
ng Cng sn tt nghip ph thng trung hc. Ti mun lm mt vic g tt
p cho lng ta. Nh mi ngi bit y, ti gip lng vt qua kh khn ca
cuc Cch mng Vn ho. Bt k ch no mi ngi cng c th nhn thy cng
sc ca ti. Ti n thm tng nh. Ti lng nghe kin ca tng ngi. Ti khng
bao gi dng tin ca dn lng vo cc ba tic. Ti c gng gii quyt mi vic
ng theo php lut. Ti ha l s ci thin c s vt cht ca trng hc v tng
thu nhp cho mi ngi. Nu c bu, ti s mang rau ca chng ta ti th trn
mt cch nhanh nht. Ti s ci thin tnh hnh on kt trong ni b lng ta. Chng
ta cn nhiu cy, v cng cn cp quang mi ngi c th c in thoi. Di s
lnh o ca ng, ti s gng sa cha nhng sai lm ca chng ta. y l cam
kt ca ti vi cc bn.
Sau trng v tay lch s, i th ca ng ta, LinFu, bc ln bc v pht biu: "Li
u tin ti mun ni vi cc bn l ngy mai s l ngy Quc t ph n v ti
mun by t li chc mng ti tt c cc ph n. Ti nm nay 51 tui tt nghip
ph thng trung hc. Ti l ch mt quy sa u v ti yu lng ca chng ta. Ti
yu tt c cc bn. S ngho i ca cc bn l ni h thn ca ti. Di s dn dt
ca ng, ti s to nn mt trang s mi cho ni y. Ti ha s gim bt tnh
trng c bc, mi dm lng ta v to ra nhiu cch kim tin mi. Ti s khng
kiu ngo. Ti s ct gim ngn sch lng tit kim tin ca dn lng. Ti s
khng nhn hi l thm ch nu cp trn t thnh ph ti y, ti s khng i tic
linh nh. Chng ta t chc qu nhiu tic tng, ti khng tham d mt ba tic
hay ung mt git ru no trong 10 nm qua. Ti s bo v tin ca mi ngi.
Khng mt quan chc no ca lng c php dng tin ca lng i ra thnh ph.

64

Ti s mang cng ngh ti y. Ti ha s em cng ngh lm sa u ti cho tt

c m ngi. Ti s cho khoan nhiu ging nc. Cch mng vn ho lm cuc
sng ca chng ta mt i 10 nm. Chng ta cn phi suy ngh tm ta cch lm
giu. Ti s khng l ngi t tng h. Nh ng Tiu Bnh ni: "Mo en hay
mo trng iu khng quan trng min l bt c chut. Nu bn ngu dt bn
s khng th xy dng c mt nn kinh t x hi. V ti s quan tm ti tt c
cc c nhn nhng ngi khng c tin ci v. Ti s gip cc bn tr nn
giu c. Chng ta hy cng st cnh bn nhau".
Trong khi dn lng b phiu v ch i cng b kt qu, ti i ti mt vi im bu
c v hi ngu nhin mt s ngi xem h thch bi pht biu no nht. Mt ngi
m tht i chic m mu xanh bc ra khi m ng v by t ni nim: "Khi
mt ng c vin ni l anh ta cha ti mt nh hng no. Ti tin anh ta. Khng
c t chc tic tng khi cp trn t thnh ph ti. Chng ti phi chm dt vic
.
Mt ngi dn khc ph ho theo: "H ang to ra mt chnh ph nh Bc Kinh.
H cng phi lm vic ti y... V ng ta ni ng, chng ti cn phi c cp
quang, chng ti khng c in thoi.
Th anh bit g v cp quang? Ti hi anh ta.
Anh ta tr li Ti khng bit m ch nghe ni v n.
Ti ngi lng bn cnh, HengDao ti cng nhn c nhng phn ng tng t sau
khi nghe cc bi pht biu vn ng tranh c. Ngi ang gi chc v trng thn,
Jiang Ying ni vi dn lng :"Ti c gng ht sc trong qu trnh lnh o
a lng ta ngy mt giu c. Thu nhp hng nm ca chng ta hin nay t 2.300
t mt nm. Ngn sch nh i rt nhiu v trong nhim k ca ti chng ta
cch chc nhiu cn b. Nu c bu, chng ta cn phi ch trng vo khoa hc
v cng ngh mi p dng vo sn xut nng nghip, cn c nhiu doanh nghip v
y mnh cng cuc lm giu v ton th gii ang tr thnh mt th trng ln cho
tt c mi ngi.
Ti hi anh ta ly thng tin u khi c lng ch c mt ci in thoi. Anh ta
tr li:Ti c bo. Ti nghe i... Chng ti c mt nh my sn xut khung ca
s. Hin ti sn phm ch c bn trong ni b lng nh nhiu ngi bo rng nu

65

chng ti ci tin cht lng, chng ti c th bn c ra nc ngoi, kim c

nhiu tin hn.
Vy, ton cu ho c phi l mt qu trnh khng c tnh ton cu?.
ng tin trong mt giy. Tip ONeill sai. Tt c cc hot ng chnh tr u
khng phi l hot ng ni b m c tnh ton cu. Khng phi tt c cc quc gia
u cm thy mnh l mt phn ca h thng ton cu nhng tt c cc quc gia d
trc tip hay gin tip u ang tin hnh ton cu ho v hnh thnh nn h thng
ny. V l l do ti sao khng phi l mt s kin lch s nh ng c,
Lin X c, ch ngha t bn chu , cc ngnh s hu quc doanh Braxin, ch
ngha cng sn Trung Quc, General Motor v IBM, tt c hoc sp hoc buc
phi ti c cu trong cng mt thi im. l v cng chu p lc cn bn do s
sp ca bc tng Berlin v nhng bc tng khc c dng nn trong thi k
chin tranh lnh. Tt c u mc phi mt chng bnh v ti gi l Hi chng thiu
kh nng min dch vi mch hay MIDS. Thiu kh nng min dch vi mch l mt
loi bnh chnh tr ca k nguyn ton cu ho. N c th tn cng bt k mt cng
ty hay mt quc gia no, ln hay nh, ng hay Ty, Nam hay Bc. Nu vit vo t
in y hc, th MIDS c m t nh sau:
MIDS: mt loi bnh dch c th lm au bt k mt h thng x cng, bo ph,
tha cn no trong thi k hu chin tranh lnh. Thng xut hin cc quc gia
v cc cng ty, c chng nhng khng phn ng vi nhng thay i lin quan ti
vi mch v dn ch ha trong cng ngh, ti chnh v thng tin - nhng th s gip
cho quc gia, cng ty to nn s pht trin nhanh nhy hn, th trng linh hot
hn, thng thong hn, t hiu qu cao hn". Hi chng thiu kh nng min dch
vi mch xy ra khi quc gia hay cng ty bn khng c kh nng tng nng sut,
lng, i sng, tri thc v kh nng cnh tranh, phn ng chm chp trc nhng
thay i ca mt th gii khng ngng bin ng. Cc quc gia, cc cng ty nhim
MIDS c xu hng i theo nhng m hnh ca thi k chin tranh lnh-theo mt
hay vi ngi ng u nm ton b thng tin, a ra mi quyt nh v tt c mi
ngi cp thp hn n gin ch thi hnh theo cc quyt nh , ch bit n nhng
thng tin cn cho cng vic ca mnh. Phng thc cha tr duy nht cho loi bnh
ny l dn ch ho th 4. l dn ch ho trong hoch nh chnh sch v dng
chy thng tin, dn ch ho quyn lc theo cho php nhiu ngi quc gia,
cng ty bn c chia s kin thc, kinh nghim v sng kin mt cch nhanh hn.

66

iu gip h theo kp vi mt th trng trong khch hng lun i hi sn

phm v dch v c gi r hn phc v li ch ca ring h. MIDS c th gy tai
ho cho nhng cng ty, quc gia khng c cha tr kp thi (nh trng hp Lin
bang X vit, ng c v hng hng khng Pan Am).
mc no , khi nim MIDS khng c g mi. Kinh t th trng pht trin
mnh t nhiu th k nay, tiu dit hng lot cng ty lm n km hiu qu, khng
c kh nng thch nghi vi nhng cng ngh mi, khng theo kp vi s thay i v
nhu cu ca khch hng v khng th p ng c nhng yu cu ny vi mc s
dng lao ng v vn ti thiu. Nhng dn ch ha trong cng ngh, ti chnh v
thng tin c thi phng t thp nin 80, buc cc cng ty, cc quc gia phi thay
i mnh trnh nhim phi MIDS l g? Hy ngh n nh mt tin trnh gm c 3
giai on:
N bt u trc khi cc b vi x l v mch vi x l c th to nn my tnh c
nhn v trc khi my tnh c nhn c th to ra s dn ch ho trong cng ngh,
ti chnh v thng tin. y l mt k nguyn bt u cng vi s kt thc ca th
chin I v ko di ti cui thp nin 70. l khong thi gian m cc chnh ph,
cc cng ty u tr nn chm chp v km hiu qu v tt c mi ngi u tin
hnh mt tr chi c bo m. Nh Alans Greenspan tng m t v h thng
chin tranh lnh nhiu hn ch trong mt bi pht biu: "Mi iu chnh u rt
chm chp. Thng mi quc t bao gm mt phn rt nh kinh t ca mi quc
gia. Thu quan km hm cnh tranh, v nhng kim sot v vn gy cn tr cho
dng tin t chy gia bin gii cc quc gia. Nhn li, mi trng kinh t hi rt
km cnh tranh, rt yn bnh v hin nhin l khng e do bt k ai d nhiu hay t
k nng. Qu tht, trc khi cng ngh my tnh t ng ho nhiu chc nng,
nhng ngi khng c k nng vn c th gp phdn to ra gi tr gia tng v kim
c mc lng tng i cao so vi nhng ngi c o to. Trong mt th
gii t c nhu cu nh vy, cc chnh ph c th xy dng nhng mng li an ninh
x hi v lm chnh tr vi mong mun phn b li thu nhp".
Theo Greenspan, chc chn mc sng bnh qun thi k cng thp hn trong h
thng chin tranh lnh v vic la chn cc sn phm trn th trng khng chu
nh hng nhiu t thay i trong th hiu ca ngi tiu dng so vi mi trng
c to lp da vo nhng b vi x l nh hin nay. Tuy nhin, l mt th gii
tin trin chm chp v nhiu ngi khng nhn thy c bt k thay i no.

67

Nhiu ro cn c dng nn m bo rng thay i c lin quan din ra chm

hn, v phi mt mt thi gian lu hn cc quc gia, cc cng ty mi gp phi vn
. Mc d chi ph lao ng v gi thnh vo thi im cao hn v t linh hot
hn so vi chi ph cn phi c, mt b phn ln x hi tr tr v km cnh tranh nh
thi .
Mt v d in hnh ca mt mi trng kinh t kim sot cht l nn kinh t k
hoch ho tp trung, qun l tp trung v can thip trc tip ca Lin bang X Vit.
Kt qu l khng p ng c nhu cu ca ngi tiu dng nhng vn c chnh
ph trung ng h tr. Tt c thng tin chy ngc ln trn cn mnh lnh c
truyn t trn xung di. Ti thi im , cc cn b lnh o ca mt cng ty
sn xut khung ging ca Lin X c chnh ph tr lng khng phi da vo
h bn c bao nhiu ci khung ging m da vo bao nhiu thp c s dng.
S lng thp sn xut v c s dng l thc o sc mnh ca quc gia. Thi
k chin tranh lnh, lin bang X Vit ch ch trng ti v sau v chin tranh lnh
cng ko di th dng chy thng tin v mc thay i cng b kim sot lu. Lin
X vn c th thnh cng vi mt h thng qu l v l.
Ti s khng bao gi qun chuyn i vi B trng Ngoi giao M, Baker nm
1992 ti Chelvabinsk-70, ni sn xut bom nguyn t tinh vi nm pha ng ca
Urals-mt a im b mt, khng c trn bn ca Lin X. y l Los Alamos
ca Nga, ni ca cc nh khoa hc nguyn t hng u. Tuy nhin iu m ti
nh nht l khi chng ti ngh qua m ti khch sn thng 10 (Octorber Hotel) gn
Sverdlovsk v khi ti ng trong cu thang my ti nhn ra rng cc nt bm chy
t 1,3,4,5,6,7,8,9 v 2. Ai qun bm nt tng 2 th n s i ng i. Khi bn
n nt 2 bn s ln c tng 2 cho d n nm v tr th 10. l mt khch sn
qun s lin hon sang nht Lin X. Ch trong h thng chin tranh lnh phn lp,
chia nh v chm chp, Nga vn c th duy tr chic cu thang my vi nhng nt
bm chy vng quanh.
IBM thp nin 70 v 80 cng gn ging nh Gosplan, c ch k hoch ho tp
trung ca Lin X vi mnh lnh t trn xung di u l sn phm ng v u
l ci m ngi tiu dng cn. Mt ln ti hi John Chamber, ch h thng Cisco
sn xut nhng hp en ni my tnh vi Internet trn phm vi ton th gii v
hin l mt trong nhng cng ty quan trng nht ca M rng IBM hot ng ra
sao trong nhng ngy Gosplan. Chamber tr li khi anh ta IBM u thp nin 80,

68

IBM c mt chnh sch "m ca" ngha l mi nhn vin c th nu thc mc vi

bt k cp trn no v nu cp trn khng tr li c cu hi , anh ta c th
chuyn cu hi ln cp cao hn. "Ti th lm iu mt ln", Chamber cho
bit "v mt trong nhng ngi bn cng lm trong cng ty vi ti ko ti ra mt
gc v ni "Ln ny, anh c th thnh cng nhng ng di m lp li iu ". C
mt iu m ti mun ni vi mt trong cp trn ca ti l dy sn phm m chng
ti ang y mnh sn xut s khng c khch hng chp nhn v cn phi dng
ti mt ngun lc khng l thay i iu nhng anh ta khng mun nghe iu
. Anh ta ni vi ti:"Ti c thng lm vic , v th hy i ra ngoi v
bn cng nhiu cng tt".
IBM c an ton, nhng ro chn cng ko di th mc tinh vi trong kinh
doanh my tnh cng cao, cc cng ty ln, chm chp vn c bo v d phm
phi sai lm thm ch tht bi trong mt thi gian di. V cc nc nh Lin X c
cng an ton nh nhng ro cn lng chy thng tin v nhn thc c iu
khng phi nhanh. Do Kremlin ln v chm chp vn c th duy tr quyn lc v
sc mnh kh lu d phm phi sai lm thm ch tht bi.
V mi chuyn kt thc vo thp nin 80.
Giai on th hai trong tin trnh pht trin ca MIDS l xut hin cng vi qu
trnh xy dng mt th gii vn ng chm chp. Dn ch ho trong cng ngh,
thng tin v ti chnh bt u c xu hng quy v mt mi cui thp nin 80 v to
nn nhng hiu qu mi ng kinh ngc c trong quy m kinh t cng nh mt
khng gian mi tin hnh kinh doanh c gi l khng gian iu khin hc. S
thay i ny l nh cuc cch mng thng tin v xut hin vo ng thi im m
mt trong s nhng quc gia, cng ty ln t ph v cng ngh, nhng th c th
xut hin mi ni t 100 nm trc, ging nh vic khm ph ra in - bc
t ph cn bn ca k nguyn trc.
C nhiu cch tng kt cch mng cng ngh l g v 3 qu trnh dn ch ho din
ra th no trong c ch th trng. Nhng i vi ti c th gi gn trong hai khi
nim n gin: Gim ng k ro cn cho bt k i tng no mun thm nhp
vo th trng v cng t tng mc cnh tranh, v tc ca mt sn phm
bt u t giai on pht minh ti khi tr thnh mt hng ho.

69

Ti s gii thch. Cc ro cn gim bt v vi mt my tnh c nhn, mt th tn

dng, mt ng dy in thoi, mt my in mu, ni Internet, Website v ti
khon giao Federal Express, bt k mt ai ngi tng hm v bt u nh mt ca
hng bn l, cng ty thit k, t vn, bo ch, qung co, phn phi, mi gii, chi
bc, mua bn bng hnh, sch, ch t ng hay ca hng gii thiu sn phm may
mc. V nu c th lm qua m vi chi ph thp, cng ty s tr thnh mt i th
cnh tranh ton cu vo sng ngy hm sau. Bn c th sng trong mt khng gian
c ti 3 hiu sch-Barnes&Noble, Grown Books v Border Books- v c bit qua
mt m bn c th to ra mt hnh trnh ngn tr tin bng cch to ra mt
"Borderless Books" trn khng gian iu khin hc ca Amazon.com. Amazon.com
c to nn nh dn ch ho trong cng ngh (ngi nh my tnh cho tt c mi
ngi), dn ch ho trong ti chnh (th tn dng cho tt c mi ngi) v dn ch
ho trong thng tin (Internet cho tt c) v khng ch tr thnh mt gian sch mua
bn theo phng thc c bit m cn l mt hiu sch m ca ngy m, bn c
th vo bt c lc no v ton gian hng ch phc v bn.
Khi nhng s kin trn bt u din trn khp nc M v ton th gii, th iu
c ngha l bt k sn phm hay dch v no cng c th hnh thnh rt nhanh
chng t mt pht minh hay mt sng kin- giai on m ch mt ti hai ngi c
th to ra v c thm vo cc thnh t gi tr gia tng, tng thm ch li- tr thnh
mt hng ho. Hng ho l bt k mt sn phm, mt dch v hay mt quy trnh no
m mt s cng ty sn xut hay cung cp v c trng phn bit duy nht gia
cc cng ty ny l ai c th sn xut n vi gi r nht. Vic sn phm hay dch v
tr thnh hng ho khng phi l iu g ng vui mng bi iu c ngha l li
nhun cn bin ca bn ngy cng nh dn, bn s phi i mt vi nhiu i th
cnh tranh v tt c th m bn cn phi lm l sn xut sn phm hay dch v
vi gi r hn, bn c nhiu hn nu khng sn phm hay dch v ca bn s
khng th tn ti.
Trong thi k chin tranh lnh, qu trnh t lc pht minh ti khi thng mi ho
mt sn phm hay dch v din ra vi tc 10 dm/h v cc ro cn th trng ln
hn v nhng hng ro m cc chnh ph dng nn xung quanh nn kinh t nc h
nhiu hn. Song, trong th gii ton cu ho, nhng ro cn ny t hn hoc c
d b, v th qu trnh trn din ra vi tc 110 dm/h. V v chng ta u lin
quan ti mt nn kinh t c hnh thnh bi Internet, nn tc pht trin mt sn
phm l 220 dm/h.

70

Nh Edward Yardeni, trng kinh t gia ca ngn hng Deutsche ni, Internet l
th hin i nht trong th gii ngy nay to nn hnh mu cnh tranh l tng.
Trong hnh mu cnh tranh l tng, "khng c nhng ro cn, khng c bo h,
khng c s nng cho nhng sai lm, nhng hng lm n khng hiu qu v tt
c mi ngi (ngi tiu dng v ngi sn xut) d dng v t do tip cn tt c
thng tin. iu ch c th xy ra khi thng mi Internet c 3 c trng
ring. Internet h thp chi ph so snh xung mc 0. Ngi tiu dng c th tm
thy nhng sn phm v dch v gi r nht mt cch d dng v nhanh chng.
Trong nn kinh t iu khin hc, cc nh sn xut chi ph thp s cho bn vi gi
thp nht v cung cp thng tin min ph cho bt k v ton b khch hng tim
nng bt c ni no trn hnh tinh". Theo Yardeni, trong mt nn kinh t cng
ngh thp, chi ph tm kim sn phm gi r tng i cao. Bn phi vt qua tt c
cc bc tng v do trn nhiu xa l c v c thng v tt nht v iu ny
s to nn mt li th gn lin vi nhng cng ty hot ng hiu qu. Hin nay, cc
nh sn xut, cc nh cung cp dch v v cc nh bn l bt c ni no trn th
gii c th tin hnh cng vic kinh doanh bt c ni u. l l do ti sao s
tt hn khi l mt ngi tiu dng trong thi i Internet ng thi cng l thch
thc ln nu l mt nh kinh doanh. n y c l bn hiu ti sao ch tch Intel,
Anday Grove, li t tiu cho cun sch vit v phng thc kinh doanh trong
thi i ton cu ho l "Ch hoang tng mi tn ti".
Hy nhn vo lnh vc mi gii. Bn c th ngh tr thnh mt nh mi gii chng
khon l tham gia vo dch v gia tng gi tr cao, em li cho bn mc lng ng
k. Nhng khi 50 a im mi gii trn mng t nhin xut hin trong khng gian
iu khin hc v tt c cc khch hng ca bn c th mua v bn chng khon vi
mt phn nh ph Merill Lynch v h c c nhng thng tin phn tch min ph
trn mng, cng vic mi gii chng khon ca bn c th chuyn thnh mt hng
ho. Khi nhng ro cn gia nhp cng vic kinh doanh gim mnh v khi tc
thng mi ho ca cc sn phm v dch v tr nn nhanh hn t khi pht minh ti
khi tr thnh hng ho th c ngha l cng ty ca bn vn c th tip tc duy tr
mc li nhun cn bin nu nng ng hn, thch ng nhanh hn hoc ln mnh
hn hoc t c c 3. V nu bn ch thay i mt cch chm chp hoc tn km
nhiu tin ca th c ngha bn s d dng b tt hu, thm ch khng cn sng st
trc khi bn nhn ra rng mnh ang b ci g tn cng trong mt th gii m

71

nhng bc tng ro xung quanh c d b v cnh tranh xut hin mi ni, mi

lc.
Ti s dn chng bng mt v d thc t trong th gii mi ny: Mt ngy, ti c
lt qua mt t tp ch v nhn thy mt trang qung co my nh k thut s th h
mi ca Sony. iu u tin ti t nh l: "i cht, trang qung co c phi ni
v Sony sao? Sony cha bao gi kinh doanh my nh hay my quay phim. Ti ngh
l h ch sn xut nhng dn m thanh ni, Walkmen v CDs". "ng l h ch sn
xut nhng ci . Nhng CD l ci g? ch l mt ming nha nh c m
ho bng nhng con s 1's v 0's-nhng con s ny s c c bng tn hiu radio
v chuyn thnh m thanh. Khi bn nhn nhn theo phng din ny, Sony kinh
doanh sn phm k thut s v vi b quyt s ho, Sony c th tin hnh bt k
cng vic kinh doanh no c th chuyn ho thnh s ho. Ci m ti nhn thy trn
t qung co l my nh k thut s Mavica ca Sony. Trang qung co c 3 bc
nh: Bc nh u tin l chic my nh Sony mi c th chp nh nhanh ging nh
chic Instamatic c ca bn, ch c iu n ghi li bng con s. Pha trn chic my
l dng ch "y l chic my nh ca bn". Bc nh k tip l mt chic a mm
Sony 3,5 inch km theo dng ch qung co pha trn "y l cun phim ca bn".
V tip theo chic a mm l mt chic my tnh mn hnh l bc nh ca mt em
b. Pha trn my tnh l dng ch :" y l bu in ca bn". V vi chic my
nh k thut s ny bn c th chp cc bc nh ghi li bng nhng con s 1's v
0's, lu trong chic a v sau vi my tnh v modem e-mai hon ho, cc mc
nh ny s c sao chp gi i bt c ni u vo bt c lc no. Ti t hi khng
hiu nhng ngi vn quen vi Kodak cm thy th no khi h c trang qung
co ny ca Sony. Nhng sau nghe i ti cng nghe c phn qung co
ca Kodak, h ang chuyn tt c sang cng ngh chp nh my tnh ho hu tuyn
mi v nghe c v nh Kodak l mt cng ty my tnh c nhn. V iu ny li
khin ti bn khon liu nhng ngi quen vi Compaq v Dell cm thy th
no khi Kodak ni nh th h l mt cng ty my tnh. Nhng khi ti c mt vi
qung co ca Compaq v Dell, h u ni rng h khng ch bn my tnh - mt
loi hng ho, hin ti h cn bn "nhng gii php kinh doanh" qua my tnh khi
cng ty ca bn hay quc gia bn cn gii quyt kh khn. V iu khin ti li
bn khon khng hiu nhng ngi quen vi Pricewaterhouse Coopers cm gic ra
sao khi h ni rng h hin ang cung cp cc gii php kinh doanh khng ch l
chun b thng k thu. Mt ngi bn ca ti lm vic PWC cho ti bit h
khng lo ngi cc cng ty my tnh, nhng h thc s lo ngi Goldman Sachs, mt

72

ngn hng u t, hin ang a ra nhng gii php tit kim thu, mt loi sn
phm ti chnh mi m. V th hin nay PWC ang lo lng cc ngn hng u t s
chuyn sang kinh doanh lnh vc t vn thu. Bn ti ngh ti nn tham kho
thng tin v lnh vc ny v th ti ngh mnh nn i ra ngoi v ti Border Books
mua mt s quyn sch. Nhng v ti cho rng c y khng bao gi ti hiu
sch na v chng ti c "Borderless Books:, a.k.a Amazon.com ngay ti ngi
nh ca chng ti. Do , ti nhy chut vo a ch Internet Amazon.com v nhn
ra rng khng ch l mt hiu sch m cn bn c a CDs. Ti t nh ", c
ng khng phi l lnh vc kinh doanh ring ca Sony?"
iu ny li khin ti bt u bn khon tt c nhng ci ny c ngha g i vi
vic bn cun sch m bn ang c. Ti ti NewYork v nh Farr, Straus and
Giroux-nhng nh xut bn ra cun sch ny. V ti ngi cnh Mark Gates-mt
trong s nhng nhn vin c doanh s bn hng u ca cng ty. Chng ti bt u
ni v vic bn sch v Gates t ra lng tng. Ti sao? Anh ta ni vi ti "Ti va
n Brooks Brothes tm mt b compl. V th ti i ti gian hng bn compl
v nhn vo mt trong s nhng ci bn c gi sch t cun sch mi nht ca
Michael Jordan, V tnh yu i vi tr chi. y l cun sch ang c Brooks
Brothes by bn, bn cnh mt ng compl. Ti ti ch ngi bn hng v ni
"y khng phi l hiu sch. ng cm thy th no nu ti ni vi cc hiu sch
ca ti l h nn bn compl". Anh ta ci v hi bi ri nhng sau anh ta bo
ti "ng c nhn ho n tin in ca mnh khng. Commonwealth Edison c mn
qu c bit dnh cho l Ging sinh. H gim gi sch ca Jordan 40% v bn c
th tr tin mua sch qua ho n tin in v h s gi n cho bn". Ti tht s
bun phin. Ti 46 tui. Ti vch ra k hoch ngh hu 19 nm nay. Nhng ti
t hi liu ti c tnh ton ln k hoch c th g trong 19 nm. Trong thm tm, ti
khng ngh vy. Mi th hin ti u tr nn m nht".
Vi s chng li ca thi gian v khng gian v vi s gim dn ca nhng ro cn,
ni nh John Chamber ca Cisco : "nu bn khng quan tm ti khch hng ca
mnh mt cch lin tc, khch hng ca bn s chuyn sang mt ni khc ch bng
ci nhp chut. Hoc nu bn b st th trng ca mt sn phm, ch trong vng 2
nm ton b cng ty ca bn s lm vic hoc cng vic kinh doanh ca bn s
tr thnh mt dng hng ho. V thm ch nu bn c quan tm ti vic nhng
khng a ra cc quyt nh mt cch nhanh chng bn cng d b gt ra ngoi".

73

Khng cn nghi ng g khi cho rng giai on nhim MIDS u tin trong k
nguyn ny l cc h thng chm chp, qu ti, nng n, cng knh nh lin bang
X vit v IBM. Giai on nhim bnh tip theo l nhng th gn vi nn kinh t
k hoch ho tp trung ca Lin X c - cc nn kinh t chu s chi phi ln ca
nh nc nh cc nn kinh t M Latinh, nhng h thng phc li th ni ca
Canada v ng u v nhng tng cng ty hot ng ch, tp trung ho ca Bc
M. n cui thp nin 90, virus ca cn bnh MIDS lan rng sang chu v
tc ng trc tip vo cc nn kinh t nng u, nh nc can thip trc tip nh
Indonesia, Thi Lan, Malaysia, Trung Quc v thm ch l Hn quc v Nht bn.
Th trng B ti chnh M Larry Summer tng ni vi ti:"Ti thng xuyn cm
thy rng r rng l khng c ri ro g khi cc nn kinh t ch ngha cng sn, k
hoch ho v cc tp on cng gp kh khn vo cng mt thi im, v vi my
tnh v vi mch, iu em li mnh cho tng c nhn, nhng ngi c kh nng
tip cn thng tin nhiu hn v a ra cc quyt nh sng sut hn mt c nhn
ng trn v c gng can thip trc tip vo mi th".

"Chu trch nhim trc kt qu"

Giai on cui cng ca qu trnh ny chnh l giai on hin nay m chng ta ang
sng. l k nguyn ton cu ho, trong cc chnh ph v cc cng ty nu
khng ti c cu li chnh mnh tn dng li th ca 3 hnh thc dn ch ho th
s tht bi v khng th chng ni cn bnh MIDS. Trong giai on ny chng
ta thy c hnh thc dn ch th 4- dn ch ho trong vic quyt nh, phn
quyn cng nh thng tin- c s dng nh l k thut chnh chng li hay phc
hi t Hi chng thiu kh nng min dch vi mch.
hiu c ngha dn ch trong vic ra quyt nh, phn quyn v chia s thng
tin, chng ta quay li trng hp Lin bang X Vit, mt trng hp in hnh
nht. Do h thng Lin x c xy dng vi mc tiu duy nht l kim sot, h
thng ny tp trung tt c cc chc nng lnh o. T vic ra quyt nh- tt c cc
quyt nh c thc hin t trung ng, cp trn; cp trn s ra lnh cho bn ngh
g, lm g, mong c g v ci ra sao. Tip n l tp trung ho thng tin- tt c
thng tin quy v cp trn v ch c cp trn vi mt s t ngi hon thin bc tranh
tng th v mi hot ng din ra trong nn kinh t. V cui cng l tp trung ho
chin lc- mi quyt nh chin lc v ng hng pht trin kinh t chnh tr
u do trung ng a ra.
74

Nh vy, dn ch ho trong vic ra quyt nh v phn quyn trong qun l l duy

tr mt h thng kim sot tp trung tng t nhng ni lng s can thip v quy
nh vai tr ca chnh quyn trung ng i vi vic ra quyt nh, dng chy
thng tin phi i t trn xung v t di ln. Do , mi quc gia hay mt cng ty
thnh cng s xc nh khu vc trung tm ca mnh vi mt cht khc bit, ph
thuc vo v th, a l, dn s v mc pht trin ca mnh. Hng cng ty my
tnh Dell hin ang tp trung ho vic qun l kho hng, ho n v phn phi my
tnh cho ton b th trng ti Chu u ch bng mt n v trung tm nm ti
Ireland. Ni y tp trung mt s chc nng nht nh ch khng ring mc ch
kim sot nhng c li th l em li hiu qu nh tit kim chi ph trong qun l
lu kho v phn phi. Cng vi , Dell cho cc n v bn hng, cc trung tm
dch v ti mi quc gia t ra quyt nh v h gn gi v hiu khch hng hn, h
c thay i cc dch v nhm p ng nhu cu, th hiu c th ca cc khch hng
khc nhau.
Ngy nay, vi tc pht trin siu tc, h thng ton cu ho rng khp song phn
ln thng tin cn thit ra cc quyt nh quan trng li khng nm khu vc
lnh o cao nht m thuc v nhng ngi nm ngoi l. V nu quc gia hay
cng ty ca bn khng phn quyn trong vic ra quyt nh v quyn lc phi tp
trung cho php nhng ngi ny s dng v chia s kin thc th chc chn y s
l mt bt li thc s.
Nh trong cun Thin ti t chc, Warren Bennis vit "Khng ai trong chng ta
c thng minh bng tt c gp li". John Chambers cng miu t tnh dn ch
trong vic ra quyt nh ti cng ty Cisco ca ng nh vy. ng cho rng "Ti ch
c th a ra mt s quyt nh v tp trung c nhiu thng tin trong nn kinh t
hin nay. Ti mun a ra cc quyt nh mang tnh chin lc ln, nhng sau
nu ti chia s vic ny vi nhn vin cp thp hn, nhng ngi trc tip lin quan
ti nhng cng vic c th v nu ti chia s c nhng thng tin mnh c cho h th
ti s c hng nghn quyt nh v y chnh l mt c hi tt hn trnh l th
trng. C hi s kh thi hn nu h tri qua thc t v c nhng gii php ng
n cho cc tnh hung phc tp. Cch thc quyt nh t trn xung ny ch hiu
qu khi m th trng chuyn ng chm hoc ngi lnh o cao nht lun kim
sot c cc hot ng ca doanh nghip mnh v ngy nay th iu tht l kh.
Xin ng cho rng ti sai. Ti vn l ngi chu trch nhim. Ti vn c gii
php cui cng. Nhng trong sut qu trnh a ra quyt nh ti phi suy ngh v

75

nhng quyt nh mang tnh chin lc tng th, v nh hng pht trin, doanh
nghip s i v u v u l bn sc vn ho v chin lc chnh ca chng ti.
Tip theo, ti buc nhn vin ca mnh i ra ngoi thc t v thc hin theo chin
lc . Nu bn trao quyn cho nhn vin ca bn v h khng bit g v chin
lc pht trin cn bn th chc chn s dn n sai phm v h s lm theo nhng
nh hng khc nhau".
Chng ta tri qua t mt m hnh lnh o tp trung v mnh lnh trong chin
tranh lnh ti ci m tp ch Lin kt th gii (World Link) gi l m hnh lnh o
lin kt v mnh lnh trong k nguyn ton cu ho. C mt cch tm tt s
chuyn i ny l lin tng ti mt hiu m cc nh lnh o s dng trn bn
m phn trong thi k chin tranh lnh. N hm rng Nhn trch nhim trc
nhng sai lm, l mt phng chm ng tin cy trong thi k chin tranh lnh
do tt c cc dng thng tin u tp trung v trung ng, cc quyt nh t trung
ng chuyn xung v th trng bin ng chm mt c nhn a ra cc
quyt nh. Tuy nhin, cc gim c iu hnh gii nht ngy nay s l nhng
ngi hiu rng: cng vic ca h ch l phc tho cc chin lc phi hp chung,
thnh lp vn ho lin kt rng nhm iu kin qu bng ln ng ng v cho
php nhng ai gn khch hng nht t qun l qu bng ca chnh h. Bi vy, du
hiu trn bn ca cc gim c iu hnh thnh cng trong thi i ton cu ho s
khng l Nhn trch nhim trc nhng sai lm m s l Chu trch nhim
trc kt qu. Cho nn i vi ti, v tr mt ng ch, ti cn c nhng chin
lc tng th, gi sao cho mi ngi i chung mt con ng. Mc d ti ln qu
bng nhng bn vi cc nhn vin nhanh chng thu thp c thng tin, chia s
thng tin v a ra quyt nh sm bn c th v tin gn st th trng hn.
B v ti, Mathew Bucksbaum, ch tch hi ng qun tr mt cng ty pht trin
siu th trung tm ln, General Growth Propertics, quyt nh th nghim
tng ny. Tr s cng ty ca ng t ti Chicago nhng kim sot 130 ca hng
ln nh cc thnh ph trn ton nc M, mi mt trung tm c c mt gim c
tip iu hnh, sng ti thnh ph v vn hnh trung tm . Mi nm mt ln, cc
gim c chi nhnh hp li vi nhau, trao i cch thc kinh doanh. V ti cuc
hp nm 1999, Mathew eo mt chic khuy o vi khu hiu Chu trch nhim
trc kt qu v a cho 130 v lnh o chi nhnh mi ngi mt chic ging
vy.

76

 l cch ca Mathew c gng chng cho cng ty ca mnh trnh nhim phi
MIDS, bi vy bc tng Berlin khng cng ty ng. Mi cng ty phi lm
theo cch ring ca mnh v ti thu thp c mt s cu chuyn v cc chin
lc pht trin khc nhau. Ti s a ra 3 cu chuyn- th nht l v mt nng dn
vng Minnesota, mt thng gia ln Chicago v mt n t mt doanh nghip
nh Balimore.
Cu chuyn th nht v Gary, mt nng dn tui 40 cng vi 2 ngi anh ca mnh
s hu mt trang tri rng 4.200 ha nm gia thung lng River Red Minnesota,
ngoi Crookston, gip vi bc Dakota. Vo nhng nm 1990, Gary nhn thy c
s thay i ln trong kinh doanh nng sn: hoc l bn kim c mi li rt ln,
tn dng li th v quy m kinh t v tham gia vo th trng nng sn ton cu
hoc bn s b mt ngi khc mnh hn nut chng. Wagner v nhng ngi anh
em ca mnh khng mun ri vo trng hp th 2, bi vy h bt u tm kim li
thot. C l v hon cnh b mt sm nn 24 tui Magner phi ng ra lo vic
iu hnh nng tri, v th Magner kh hng th vi nhng tng mi, chng hn
nh vo nm 1993, cng ty nghin cu nng nghip AgLeader gii thiu cho
Wagner th p dng mt cng ngh rt mi l. l my cm bin vi mch c th
gn vi my thu hoch la m. Khi Wagner thu hoch la m, chic my ny s
m chnh xc tng lung trn cnh ng. Trong lc , chic my ko c ni
vi mt h thng v tinh nh v ton cu (GPS) bn ngoi tri t nn Warger c
th theo di v tr chnh xc v tr ca mnh trn cnh ng. Khi kt ni s liu t
my cm bin o lng thu hoch thc t t mi lung cy vi s liu t v tinh ti
mi v tr ng, Warger c th bit rt chnh xc mi mu thu hoch c bao nhiu
la m.
Tuy nhin, cn mt khong thi gian kt ni ton b h thng ny hot ng.
Ngi vit chng trnh phn mm ngi pha sau Wagner v cho Wargner bit anh
c th vit chng trnh ny trn my tnh trong lc i ra ngoi sau quay tr li
khch sn v iu chnh mt s th. Tip n l dng chic my ko th li n mt
ln na". Khi h thng hot ng, nhng thng tin m n cung cp s c gi tr hn.
Wargner cho bit: "Ti pht hin ra mt vi iu ngc nhin". l khng c s
khc bit nhiu v sn lng gia cc cnh ng. Khi bn nhn c cnh ng bn s
thy chng c g khc bit. Tuy nhin, mt khi chng ta xy dng c mt bn
chnh xc v cnh ng bng chng trnh ny, chng ta s pht hin ra c khc
nhau kh ln v sn lng gia cc mu rung, c th ln ti 150 USD, dn ti s

77

khc nhau v li nhun v thit hi. Khi c c thng tin , i vi ti n v

cng gi tr v ti c th la chn cc ging cy trng thch hp vi tng ma. Bng
cch s dng my kim tra sn lng, chng ta s bit nn trng loi cy no ng
vi mi loi t. Trc y, Wagner phi l thuc vo c ch k hoch tp trung
thng mi nng sn. Cc thng tin c a t trn xung. ng xem xt, th
nghim cc loi cy trng khc nhau mua t cc cng ty ging theo ngh t pha
h. Nhng cng ty ny s quyt nh nn trng loi cy ging no l tt nht cho
mi trang tri. Khng c s khc bit v cc loi cy trng gia cc mu rung. R
rng khi c trang b vi cc thng tin c th hn v cnh ng ca mnh, Wagner
khng cn phi qu tp trung v dn ch ho cnh ng ca mnh. ng c th
thay i quyt nh v vi thng tin t mi khu vc ng vi cht t, m v
dc nht nh, ng s iu chnh lng nc ti, phn bn sao cho t sn lng
cao nht.
ng cng c th lp chng trnh (tp trung tt c cc thng tin vo mt my bn
phn), sau my ny c ni vi v tinh GPS. Mt khi ni kt h thng ny
vi nhau, ng c th iu chnh sn lng c ci ng v h thng GPS s cho bit
cch ng no ph hp hn. Ngoi ra, phn mm my tnh s cho bit nn bn bao
nhiu phn bn l va i vi tng khu vc v my bn phn s t ng bn chnh
xc lng nitrt-ni nhiu, ni t tu theo nhu cu ca tng loi t. Nh vy s
tit kim phn ng thi li tt cho mi trng cng nh ti a ho nng sut ma
v em li hiu qu kinh t cao.
Thay cho vic lm vic vi thng tin t thu thp c da trn mc tnh trung bnh
i vi mi khu vc phn theo tng nng dn, chng ta c th iu chnh mi th
theo mun Wagner cho bit Chi ph nh vy l kh cao v y cng l mt s
u t rt ln ca chng ti. Tuy nhin gi th n em li hiu qu. Thnh tht
m ni, chng ti c sc cnh tranh ln hn so vi cc trang tri ln cn v chng
ti cn li th ny. Tt c chng ta u c cng cng c, thit b v t ai, nc
ti canh tc tc song c mt th chng ta khc nhau l tri thc trong vic p
dng chng vo cc hot ng kinh doanh".
Nh c trang b nhiu kin thc hn, Wagner by gi c th kt hp nhiu yu t
sn xut hn i vi cc cng vic v tp trung hn vo chin lc kinh doanh cn
bn ca mnh, l lm sao trang tri ln hn v khng b thn tnh bi cc
trang tri khc.

78

Chng hn, ng cho bit chng ti thu cc mu t cc ni khc ly thng

tin cho vo c s d liu. Trc kia, h ch ly ngu nhin cc mu t trong khu
vc trang tri v ni cho bn bit bn c thng tin g. Gi th mi th khc, do
ti bit r hn mi ngi v mnh t ca ti nn ti c th ni vi bn chnh xc
mu t ni ti ly v cc mu t ny c s dng h thng nh v GPS thay
i cy trng. Bi vy, nu ti p dng chm sc v canh tc mt cch ng b mt
loi ging cy trng trn ton trang tri th r rng hiu qu s thp hn. iu
ngha l nu ti cng c nhiu t th ti cng c nhiu thng tin hu ch cho chnh
mnh. iu ny cho php ti tp trung nhiu hn vo vic m rng trang tri. Tuy
nhin, cch duy nht m rng trang tri v thu c li nhun cao l cn phi
thng thi hn. Nu ti c th ch cho cc ch ngn hng ca ti bit v hiu qu
ca nhng ci tin ny, h s sn sng cho ti vay, lng cn thit".
Wagner vn l mt ngi tin phong trong lnh vc canh tc nng nghip chnh
xc. Phn ln cc nng tri xung quanh vn rt hoi nghi v cch lm ca ng.
ng ni Ti ngh l nu cha ca ti vn cn sng, ng s ng h vi nhng g ti
lm nhng ng s khng bao gi tn thnh vic chng ti gp tht bi. Nhng v ch
my anh em, khng c ai nng pha trn nn chng ti cha thc s dm mo
him vi nhng tng mi. S ngi lm lm nng nghip theo cch ny hin
nay vn cn kh khim tn, nhng chng ti thng xuyn lin lc vi nhau thng
qua Internet. Hin ti chng ti c mt chat room mi ngi cng tr chuyn,
chia s cc vn gp phi v tm ra bin php gii quyt".
Cu chuyn th 2 v Robert Shapiro, ch tch cng ty Monsanto nm trung tm
bun bn Chicago- kh xa nng tri Gary Wagner v bc tng Berlin nhng
Shapiro cng phi ng trc vn tng t nh Wagner- l liu ng phi
khng thay i vic ra quyt nh v x l thng tin nh th no trong thi i c
tc pht trin nhanh, nu khng, cng ty ng s b cc i th cnh tranh khc
thn tnh hoc lm n thua l. Do vy, sau mt thi gian, Shapiro iu chnh cu
trc ca cng ty ph hp v thch nghi vi 3 hnh thc dn ch ho.
Ngy trc, mt s kin c th xy ra mt ni no trn th gii". ng gii
thch vi ti, khng xa phng ni ng lm vic l mt cn phng c din tch tng
t ca th k "Mt s ngi cp thp trong cng ty ca bn c th quan st c
n v tt nhin phn ln l nhng ngi cp thp nn thc t l h ng ngoi s
vic. Vi s quan st , nhng nhn vin ny s c mt vi iu g lm vi

79

khch hng hoc i th cnh tranh ca bn. Do vy, thng tin t h sau s chy
theo tng nc thang. iu quan trng l nhng ngi mi nc thang nhn ra
c tm quan trng ca s kin v khng b hong s. V th ng c gng th
tiu n. Tuy nhin, chng ta gi nh rng dn dn cc thng tin ny cng n c
ai gn cc v tr lnh o cao nht, nhng ngi c quyn lc ra quyt nh. May
ri l trong h thng ton cu ho ngy nay khng c c kp thi nhng nhng
mu tin ny. Thng tin cng c th b bp mo v l thng tin xu, theo gi nh,
ngi c quyn ra quyt nh v thng tin ny s da vo kinh nghim c khi
cn nc thang di 15 nm trc y. "Ah, ng, anh ta ni. "Ti tng i
mt vi vn ging nh vy. By gi tt c u O.K v mi ngi lm theo ng
k nng c bn v khng c bt li no ng k nu lm vic chm hn mt cht, t
hn mt cht, lch mt cht so vi nhu cu khch hng. Tuy nhin, th gii khc
nhiu v thi k qua.
Nhng g chng ti ang thc hin cng ty Mosanto hin nay l c gng nh
ngha li khu vc trung tm" Shapiro tip, "Chng ti khng ch dn ch ho mi
th m cn mi ngi ra i v t lm mi th. Chng ti khng c l tr s
cng ty khng gp vn . Nhng chng ti ang nh ngha li th no l khu vc
trung tm, bt k theo cch no c th pht trin nhanh hn v chu trnh nhim
nhiu hn vi nhng thay i ca th trng. Trc y, ti c th bin minh cch
qun l ca ti thc t thu tm mi thng tin nn ti c th mnh hn bt k ai
trong cng ty. V th, ti cng c tm quan trng trong vic ra quyt nh. Th
nhng ngy nay, vi email, intranets v internet, mi ngi u c th c c tt
c cc thng tin ti c, thm ch cn nhiu hn. Ngay c khi mun, ti cng khng
th ngn cn iu . Bt c h thng th bc no khng tip nhn thng tin t cc
thnh vin v nhn vin ca h hin nay u khng tn ti. Hin ti, h thng
hot ng tt cn c n lc ca c tp th. Ti cng khng cho rng, trong cng thi
im ti c th lng nghe tt hn c tp th bi v ti bit rng h c nhiu thng tin
v tng hay hn ti. Ti c th lin h ngay lp tc vi nhng nhn vin cp
thp nht c c nhng kinh nghim v tng vi khch hng m theo cch
thng thng phi lm vic tun t t thp ln cao.
Trong cng mt thi im, ti c th tho lun vi rt nhiu ngi trn khp th
gii v ni vi h "Ny, c ai trong cc bn thy iu ny trong th gii ca cc
bn? C ai khc ang c c cch phn ng ny i vi sn phm mi hoc cc
i th cnh tranh ca chng ta?" Do ci m bn kt lun l ni v lm s c

80

tn trng hn, c s h tr theo nhm nhiu hn, qua trnh quyt nh tng qut
hn so vi cch m cng ty lm trc y".
Mt khi bn bt u dn ch ho quyt nh theo cch ny, s c mt s iu xy
ra, theo Shapiro " Trc ht bn phi thu ngi vi cc lnh vc o to khc
nhau. Bn khng nn thu ngi m ch c th thc hin mnh lnh t trn bi v
iu ny s tr nh hng n ngi khc v lm thu hp phm vi cng vic ca
ngi khc. Bn mun mi ngi thay cho vic c th thy c ton cc tr thnh
nh qun l cng vic ca h xung tn di cng. Vi t cch l nh lnh o ca
cng ty, ti phi m bo l cc nh qun l ca ti cn c o to v vn ho,
gi tr, v chin lc ca cng ty bi vy khi h thu thp thng tin th h c mt
nhn thc tng i tip cn thng tin v bit nn lm g v chng ta ang u.
Tuy nhin, lm c iu h phi bit con ng chng ta ang i v h phi
lun c thng tin v n. Cng vic ca ti l m bo iu ny xy ra".
Nhng g ng vi 1 cng ty a quc gia c doanh s hng t USD nh Monsanto
th cng ng vi cng ty Valley Lighting 35 ngi ca Jery Bortnoy, Baltimore.
Theo Portnoy, "chng ti c bn l cc nh phn phi nh. Chng ti cung cp
nguyn vt liu v thit b cho cc ch thu in lc v cc cng ty bt ng sn
thc hin cc d n thng mi ln, trn c s u thu cnh tranh v thng
lng. Chng ti t gi, thit k v lm k hoch chi ph- lm bt c vic g cn cc cng ty bt ng sn v cc ch thu c sn phm tt nht. Chng ti ch c
th thnh cng khi lm tng thm gi tr cho cng vic kinh doanh ca khch hng.
Bn c th ni cho ti hay 1 cng ty cung cp thit b chiu sng s tng gi tr nh
th no ? Chng ti thc hin vic bng cch cung cp cho bn gii php c chi
ph thp nht vi cc dch v gi r p ng mi nhu cu ca bn.
Vo u thp nin 90, khi bc tng Berlin sp , Pornoy nhn ra rng v th trn
th trng ca cng ty ng cng t nhin thay i.
ng cho bit "iu ny c v ging nh ai va ko dm ca xung v mt k
nguyn i qua. Cc khch hng ca chng ti thay i th hiu, ngy cng nhiu
i hi nhiu hn; nhng ngi trc y thng t hng giao ngay vi chng ti
gi khng t hng na cn nhng ngi k hp ng thng qua m phn thng
lng gi bt u m thu cho tt c mi ngi v ai cng c th tham gia. Cc
nhn vin kinh doanh ca ti bt u phn nn vi ti "chng ti khng th c c

81

hp ng, mi th gi rt kh cnh tranh v khi chng ti c c hp ng th li

khng c li nhun. Ti bt u cm thy rng cng ty ca chng ti ang ng
trc nhiu ri ro nhng chng ti khng tht s hiu ci g ang din ra. V ri
bn ni, bc tng Berlin ang cng ty chng ti v chng ti khng h bit.
i ph vi tnh hung ny, Portnoy v i tc ca mnh quyt nh sa cha.
H to lp mt qu c s tin 100.000 USD- cho php cc nhn vin kt thc hp
ng vi mc li nhun thu c bng mt na li nhun cn bin thng thng.
Chng hn, khi mt nhn vin kinh doanh kt thc mt hp ng c mc li nhun
thp hn li nhun cn bin truyn thng th anh ta c th nhn c mt khon
khc t qu 100.000 USD ny.
Pornoy cho bit, nhng g ng ang c gng lm l thy c cng vic kinh
doanh ca ng s hiu qu v nhanh hn ra sao, ng thi c hiu th trng th
gii ang i v u. "Bng cch c c cc hp ng ny ti bit c nu ti
mua nguyn liu th sau sn xut hiu qu v tip tc p ng nhu cu khch
hng vi chi ph thp hn i th cnh tranh th vn kim c li nhun. V c
mt iu th v xy ra. Cc nh sn xut chnh ca ti c th c c rt nhiu
tin nh trc kia m khng cn phi lm vo khon tin 100.000 USD. y chnh
l lng t trng ca h v khng ai mun phi dng vo s tin . H phi lm
vic chm ch hn c ch ng v rt nhiu ngi lm c iu ny, t nht
l trong mt thi gian. Tuy nhin ti cng phi ni rng, vn c rt nhiu tht bi
trong cch i x ca khch hng. Tr li cui nhng nm 80, mc d chng ti
ngh chng ti l nh cung cp hon ho nhng t nhin, mi khch hng u cho
rng chng ti ch l mt nh cung cp hng ha thng thng. Chng ti tip tc
gia tng gi tr hng ho nhng khch hng li khng h thc c iu ny. H
ni "ng , bn s cung cp dch v tt nhng lm g? Chng tn km tin bc
v v th tt c nhng g h c th ngh n l tm n ngi c chi ph thp nht.
Ton ngnh cng nghip xy dng ngy cng tr nn thng mi ho, bi th
khng ai cn c bt k s nng no na. n gia nhng nm 90, cc nhn vin
bn hng ca chng ti ngh cho php h t b dn cc mi quan h lm n c.
H phn nn l h khng th c c gi tr cao, mt phn l v mun to ra lng
li nhun tng ng, h phi c c nhiu vic hn do h c rt t thi gian
nghin cu chi tit mi cng vic v hiu chnh xc ng tin v c hi h c.
Bn nn nh rng, b quyt cho hng thnh cng l thng tin v tri thc. Khi bn
cng hiu r cng vic v ni dung cng vic bao nhiu th bn cng d dng cho

82

bn by nhiu v d ch bn c mt lng thp nhng vn c th to ra mc li

nhun bin cn thit tn ti".
Nm 1994, Cng ty Valley Lingting vn thua l nhng khng nhiu nh trc.
MIDS bt u xm nhp. R rng l s dn ch ho ti chnh, cng ngh v thng
tin v c bn thay i mi trng kinh doanh ca Portnoy v thng mi ho rt
nhiu th m trc kia cha tng xy ra.
"Do vy ti bt u quan st k cng vic kinh doanh ca ti v ti nhn ra rng
nhng g chng ti b l nhiu nht chnh l thng tin. Chng ti khng c
thng tin v tr thc tn ti trong th trng ngy nay. Nhng li ha vi khch
hng ca chng ti thng l hy cho chng ti p ng mi nhu cu ca h,
chng ti lun to ra nhiu gi tr hn cho cc d n ca h so vi chi ph tr cho
cc dch v ca chng ti. Nu bn gp kh khn v ngn sch, chng ti c th tm
ra cch tho mn 90% yu cu ca bn vi 70% chi ph trong khi vi i th cnh
tranh ca chng ti v vi tng y chi ph yu cu ca bn ch c tho mn 70%.
Ti bit l ti phi tr li chin lc tng gi tr trong mt mi trng mi",
Portnoy cho bit.
R rng, Portnoy tm ra c gc r ca vn . ng thu mt c vn phn mm
v u t 20.000 USD xy dng mt phn mm c th gip cng ty hot ng
hiu qu hn, thng minh hn, t cng ty c kh nng tip tc cung cp dch v
vi gi tr gia tng cao hn trn th trng mi v trnh tr thnh mt nh cung cp
hng ho n thun.
Tuy nhin, theo li Portnoy "Sau hn mt nm nghin cu, chng ti khng th vit
c mt phn mm trn gi p ng hn 50% yu cu. Do vy chng ti quyt
nh t vit phn mm ly. Ti chng bit t g v phn mm c. Nhng hai nhn
vin ch cht ca ti t my m hc hi v h thc s yu thch cng vic
nghin cu ny. Ngoi ra ti thu mt chuyn gia lp trnh, ngi ny cng lm
vic vi cc nhn vin ca ti v thit k ra mt h thng c th ng dng chnh xc
cch thc kinh doanh ca cng ty. Ti cng khng bit h lm nh th no.
Cng vic ca ti n gin ch l duyt ngn sch nhng y li l mt trch nhim
khng n gin. Cui cng, tng chi ph ln ti 350.000 USD nhng chng ti cng
tit kim c kh nhiu chi ph. Nhm lp trnh pht trin mt chng trnh phn
mm cho php mi nhn vin kinh doanh v cc nh d bo ca cng ty hiu r hn

83

v mi cng vic v sau l ra cc gi cho bn nhanh, c c phng trnh cn

bng n gin bng vic in vo nhng ch trng cc bin ti hn. Quan trng hn
l c h thng hot ng lin tc, cc phng trnh mu t ng chuyn thnh cc
n t mua, sau cc n t mua ny li t ng chuyn thnh cc thng tin
giao hng, ho n thanh ton v thng tin v qun l bo hnh. Tt c cc thng
tin ny s hin th trn mn hnh nn mi ngi khng phi dng li v thc hin
tng bc mt. Vi cng ni dung thng tin, nhp vo h thng, s thy chng
trnh lp i lp li. Khi bt u thc hin chng trnh ny, chng ti ch c mt
chic my tnh. Cn by gi chng ti c c mt h thng my tnh c nhn c
kt ni vi nhau. Trong 6 thng u nm 1998, doanh thu v li nhun ca chng
ti tng 33% vi s lng nhn vin khng thay i. Cng vic kinh doanh ca
bn tng thm 1/3 vi cng s nhn vin. iu c ngha l nu bn thu thm
nhn vin chc chn bn s pht trin hot ng kinh doanh. V trong mt mi
trng "tt c thuc v ngi chin thng", bn phi pht trin rng hn, ln mnh
hn, thng minh hn, nhanh nhy hn so vi vi cc i th cnh tranh, nu khng
bn s b loi ra khi ng ua. Ti khng bit liu iu ny c m bo tnh bn
vng hay khng nhng ti bit ch c nh vy mi cho php ti tn ti trong giai
on mi - cho n khi xut hin i th no hot ng hiu qu hn".
"Th cng vic ca bn vi t cch l gim c iu hnh thay i nh
th no? ". Ti hi Pornoy
"Ni tht, ti khng bit nhiu v nhng g ang din ra, ngay c by gi
nhng iu ny khng lm ti bn khon. Ti u thc cho mt nhm nhn vin
quyn quyt nh vi nhiu thng tin hn. Nhn vin bn hng khng c tr hoa
hng na. H lm vic theo nhm nn h tr ln nhau v khng h cnh tranh vi
nhau. H bit rng, nu cng ty lm n pht t th h cng kim c nhiu tin.
Th nn iu ny tht s khuyn khch h chia s thng tin h c. Gi y, tt c h
u c rt nhiu thng tin nn sc mnh ca h cng ln hn. H c th t quyt
nh la chn cng vic no mnh c li th, kh nng, lnh vc no em li li
nhun cao nht v d cung cp dch v nht. V quan trng hn c, vi phn mm
mi, h c nhiu thi gian hn suy ngm. R rng l iu ny rt quan trng
thay v phi ngi c vi nhng con tnh. H c th ch ng trong cng vic thay v
ph thuc vo cng vic. Hin nay tt c h u l nhng trung tm kinh doanh mi ngi t ra cc quyt nh ring- v cng vic ca ti l ni kt h li vi nhau
v cung cp cho h nhng cng c v lm sao h lm vic hiu qu nht.

84

"Chu trch nhim trc kt qu"

Vi khu hiu , Jerry Portnoy cng vi Robert Shapiro, John Chambers, Dell
Computer v Gary Wagner l nhng ngi sng st trong thi im bc tng
Berlin .
y cng chnh l nhng g chnh ph Trung quc ang c gng lm bng cch
khuyn khch cc cuc bu c chnh quyn a phng, thm ch l d mt na
trong s ch mang tnh hnh thc. H c gng to ra tnh dn ch xung mc a
phng bi v Bc King cho rng cch duy nht c th gii quyt cc vn
kinh t nng thn l cho php cc lng t bu ln ngi ng u. Cc nh lnh o
Trung Quc hy vng cch bu c ny s chn c cc nh lnh o a phng
ph hp - nhng ngi hiu r nhu cu v tnh hnh c th tng vng. T h c
th kim sot v t thit lp b my qun l ph hp. Trung quc xy dng cch
qun l phn quyn v dn ch ho khng phi trong bi cnh chnh tr m l bi
cnh kinh t vi mong mun khng xy ra tnh hung nh bc tng Berlin .
Tuy nhin, theo ti, vi cch bu c nh vy vn cha Trung Quc duy tr v
bo m nn kinh t tng trng vi tc cao. Cn phi phn quyn quyn lc
nhiu hn na. Song ti tin rng y l bc khi u cn thit v nhng ngi dn
Trung Quc m ti gp cng c suy ngh nh vy.
M ti cha ni cho bn bit ai l ngi chin thng trong cuc bu c ti lng
Gujialingzi. Chng ti ngi rt lu ch h kim phiu bng cch m phiu
bu v ghi ln bng en trong mt phng hc. Ti s khng bao gi qun c cnh
tng tt c ngi dn ni y ngi cht nch li ra vo, xm tm bn ngoi ca s,
theo di vic kim tng l phiu v nh du bng mt vch phn. Mc d nhn
c s ng h ca n gii nhng Liu Fu khng ginh c chin thng. V sau
mt s ngi trong chng ti ni chuyn phim vi Liu. ng cho bit, ng rt
tic v khng trng c nhng trng ng rt bun. Trong thi k Cch mng vn
ho, ng b trc xut v by gi sau 20 nm, ng tht bi trong vic ng c chc
trng thn (mt cuc bu c din ra di s gim st ca mt nhm thanh tra
ngi M).
Khi c hi rng liu ng c mt nim tin trong thi k cch mng vn ho, ng
tr li bng mt cu thnh ng Trung quc Mt tay khng th che c bu tri.

85

Phn II: GN VO H THNG

Chic o khoc vng
Khi ti cng cu thanh nin phin dch ang th b trn con ng lng Heng Dao
nhn dp chuyn i kho st cc cuc tuyn c ti Trung Quc, chng ti tt vo
thm gia nh mt dn lng. Trc y, ngi ch nh tng l nng dn nhng
hin nay ng l 1 cng nhn c kh. sn trc ca ngi nh, chng ti vn thy
ng tng gia ngng v n ln, nhng trong nh gch c mt chic ti vi mu m
thanh ni. Cu thanh nin phin dch, mt sinh vin ngi Trung Quc ang theo
hc ti M kh nhc mt iu m bn thn ti s khng bao gi ch n. l
dng nh khng c mt chic loa phng thanh no quanh y. Trong sut thi k
ca Ch tch Mao, ng Cng sn t rt nhiu loa phng thanh v s dng
chng tuyn truyn v c v, thc y cng nhn. Chng ti lin hi bc ch nh
v iu g xy ra vi nhng chic loa .
Mt ngi dn trong lng tr li: Nm ngoi, chng ti tho n xung. Khng
ai cn mun nghe na. By gi, chng ti c my thu pht v tivi ri. Nhng
iu m ngi dn lng khng nhc ti l h khng mun nghe thng ip t Bc
Kinh v ng Cng Sn na. Bi v, h phn bit c u l nhng bi hc ca
ch tch Mao. Thng ip ca h gi y n gin hn rt nhiu: Anh lm ch
s phn ca anh. Hy kim vic i. V hy gi tin.
Mt vi thng trc, ti n Thi Lan v chng kin nn kinh t thn t bn ch
ngha Thi Lan sp . Ti sp xp phng vn Sirivit Voravetvuthikun, mt
nhn vt kinh doanh bt ng sn kht ting b ph sn sau cuc khng hong
kinh t. Gi y, cp v chng ny chuyn sang kinh doanh bnh kp tht tip
tc duy tr cuc sng. i v chng mt thi giu c ny thu li mt s gian
hng trng ti trung tm Bangkok kinh doanh bnh kp tht. H vn thu nhng
ngi cng nhn c v bn cc loi tht hun khi, b trn ng ph Bangkok.
Sirivat tham gia cuc phng vn ca chng ti vi mt chic hp mu vng loi
hp dnh cho nhng chuyn i picnic - c dy vng quanh c nh ngi bn
sandwich cc trn u bng chy M. Nhng iu lm ti nh nht l cuc i
thoi ca chng ti d rng trong ging ni ca anh ta khng h mang v cay ng.

86

Anh ta ni vi chng ti l mi th trn t nc ny ang ri tung ln. V mi

ngi dn u bit iu . Gi y, h s phi tht cht dy an ton hn v bm
ly cc chng trnh. M cng chng cn iu g khc bn. Ti hi, Anh khng
b in ch.
Khng. Sirivat gii thch vi ti. Cng sn tht bi, ch ngha x hi cng sp
. V th cn tn ti duy nht l ch ngha t bn. Chng ti khng mun quay tr
li sng trong rng rm na. Tt c chng ti u mun mc sng cao hn. V vy,
buc phi cho ng vn t bn hot ng, bi v khng cn s la chn no
khc. Chng ti s phi t nng cao kh nng ca chng ti v p ng nhng quy
lut ca th gii V k no cnh tranh c, k s tn ti. thc hin iu
ny chc chn s phi c mt chnh ph hp nht bi v gnh nng l qu ln.
Ti Washinton mt vi thng sau, ti tham d mt bui ging bi ca Anatoly
Chubais, ngi kin trc s tht bi ca cuc ci cch kinh t v t nhn ho Nga.
ng Chubais n Washinton vi mc ch ku gi n cng khon cu tr ca IMF
dnh cho Nga, nhng li vo thi im ch ngha cng sn vn cn nm quyn
Vin u-ma, do , Quc hi lun khng c li nhng iu khon ca IMF. Vin
u-ma Lin bang Nga lc cng ch trch ng Chubais l k phn bi, l gin
ip cho ngoi quc v ng ny trnh ln IMF rng, Nga ang ci cch trit
nn kinh t theo hng th trng t do. Ti hi ng Chubais: ng phn ng vi
nhng li ch trch th no? V ng ta ni vi ti: Ti ni vi h. c.
Chubais l gin ip ca IMF v CIA. Th ci g s thay th c y? Liu cc
anh c tng no c th thc hin c khng? ng Chubais ni rng ng cha
nhn c cu tr li c th no bi v ch ngha cng sn khng c s la chn
no khc
Mt vi thng sau , ti n Brazil v phng vn Fabio Feldmann, cu th k
mi trng ca bang Sao Paulo ng thi l ngh s lin bang ca Quc hi, ngi
vn ng bu c li Sao Paulo. Feldmann l ng vin ng t do v ti hi
ng ta v bn cht ca cc cuc tranh lun chnh tr Brazil ngy nay. ng ta tr
li: Cnh t Brazil nh mt th thng phong. Thch thc i vi chnh ph
lin bang hin nay l vn vic lm. Anh phi to ra v phn phi thu nhp. Cn
cc chng trnh ca cnh t? H khng xut gii php to ra thu nhp, m
ch ngh phn phi n.

87

Nhng cu chuyn ni ln iu g? Vo cui nhng nm 80, ba ng t do dn

ch ln u tin thng nht r b cc bc tng ngn cch. Hnh ng ny ng
thi xo i s la chn cc thc h m nhng ch cho cho ch ngha t bn - th
trng t do. Ngi dn bn tn v th trng t do, v hi nhp ton cu v h yu
cu phi c s thay i theo Con ng th ba.
iu ny cng hon ton khc so vi k nguyn u tin ca ton cu ho. Trong
sut th k 19 v u th k 20, khi m cuc cch mng cng nghip v ch ngha
t bn ti chnh pht trin trn ton chu u v nc M, rt nhiu ngi b sc
bi hc thuyt Darwin v cc nh my en ti ca qu Sa tng. Chng ph b
mi qui tc c h nhng li sinh ra khong cch thu nhp, t mi ngi di sc
p ln nhng ng thi cng lm mc sng tng ln nhanh chng cho nhng ngi
dm chp nhn v tin ln. Kinh nghim ny gy ra hng lot tranh ci v cc l
thuyt cch mng, khi mi ngi tm cch vi dp cng nhn t kha cnh tn bo
nht ca ch ngha t bn th trng t do vo thi im . Ging nh Karl Marx
v Friedrich Engels m t k nguyn ny trong cun Tuyn ngn cng sn:
Cch mng ho sn xut lin tip, nhng xo trn khng ngng v iu kin x
hi, bt n ko di v khch ng ca qun chng phn bit k nguyn ca giai cp
t sn vi tt c nhng k nguyn trc . Tt c nhng mi quan h c nh, vi
chui thnh kin v quan im ng tn th bin mt, tt c nhng quan h mi tr
nn khng hp thi trc khi chng c th tr thnh cng nhc. Tt c chng tan
chy vo khng kh, v tt c u rt linh thing n ni khng th xc phm, v
cui cng con ngi buc phi i mt vi nhng thc ng n , vi nhng
iu kin sng thc t ca mnh, v quan h ca mnh vi nhn loi.
Cui cng, ngi dn cng theo chn nhng ngi tuyn b rng h c th a s
mt n nh ra khi th trng t do v xy dng mt th gii khng ph thuc vo
cc nh t bn. H xy dng chnh ph k hoch ha tp trung, tin hnh tr cp v
cp pht da theo nhu cu v mong mun s ng gp tng ng ca tng ngi
dn theo kh nng ca anh ta. Nhng nh t tng cch mng nh vy l Engels,
Marx, Lenin v Mussolini. Nhng la chn kinh t phi dn ch, k hoch ho tp
trung m h a ra - ch ngha cng sn, ch ngha x hi v ch ngha pht xt -
loi b k nguyn ton cu ho u tin ngay khi thc hin trn th gii t nm
1917 n nm 1989.

88

Ch c mt iu bn v nhng la chn . l chng khng h c hiu qu.

V ngi phn x chnh l nhng ngi sng di ch . V th, khi ch ngha
cng sn sp chu u, Lin bang X vit v Trung Quc cng vi mi bc
tng bo v nhng h thng - nhng ngi khng tn thnh s khc nghit ca
hc thuyt Darwin v th trng t do, vn cha sn sng c bt k mt s thay th
v thc h no. Mt cu hi t ra l, vy th ngy nay, h thng no l hiu qa
nht nng cao mc sng. Lch s cho thy, cu tr li l ch ngha t bn th
trng t do. Cc h thng khc c th phn phi v chia thu nhp hiu qu v cng
bng hn, nhng khng h thng no c th to ra thu nhp v phn phi chng mt
cch hiu qu nh ch ngha t bn th trng t do. V ngy cng c nhiu ngi
hiu iu . V th, ni theo quan im thc h, ngy nay khng cn nhng
thanh scla bc h, khng cn nhng vng xoy du, hay nhng qu chanh vng.
Ngy nay ch c duy nht sn phm vani trn th trng t do v Cng ho dn ch
nhn dn Triu Tin. C th c nhng nhn hiu vani khc nhau v bn c th iu
chnh x hi ca bn theo th trng ny vi tc nhanh hay chm hn. Nhng
cui cng, nu anh thc s mun c mc sng cao hn mt th gii khng cn
tng ro, ch cn s la chn duy nht l th trng t do. Mt con ng. D vi
tc khc nhau. Nhng duy nht ch c mt con ng.
Khi t nc ca anh nhn thc c thc t ny, nhn thc c quy lut ca th
trng t do trong bi cnh nn kinh t ton cu ngy nay, v quyt nh theo ui
n cng, khi t nc anh khoc Chic o khoc vng. Thut ng ny m
t s kt hp gia kinh t v chnh tr. Cuc chin tranh lnh c chic o ca Mao,
o jacket ca Nehru, v b lng da th ca ngi Nga. Cn ton cu ha ch c
Chic o khoc vng. Nu t nc ca bn cha va vn vi chic o no, sm
hay mun g iu cng s xy ra.
Ngi bit n Chic o khoc vng u tin l Th tng Anh Margaret Thatcher,
vo nm 1979. Sau , n nhng nm 80, n nhanh chng c Tng thng M
Ronald Reagan cng c, khoc cho chic o mt s quy lut v hnh th. N tr
thnh thi trang ton cu vi s kt thc chin tranh lnh khi ba ng dn ch d b
cc bc tng c dng ln bo v chng.
Cuc cch mng ca Thatcher v Reagan bt ng xoay chuyn cc din bi v s
ng dn chng hai cng quc kinh t phng Ty ln ny pht hin ra rng,
cc cch tip cn kinh t do chnh ph vn hnh khng em n mc tng trng

89

nh mong i. Thatcher v Reagan kt hp ph b i nhng kh khn chng

cht ca nng lc ra quyt nh kinh t t nh nc, t nhng ngi ng h cho X
Hi ln v t quan im kinh t hc truyn thng ca Keynes, v a vo th
trng t do.
mc va vn chic o khoc vng, mi mt quc gia va phi thch ng, va
phi thay i pht trin i ln. Do vy, mi quc gia phi tun theo nhng quy
tc vng sau y: ly khu vc kinh t t nhn lm mi nhn chnh ca tng trng
kinh t, duy tr t l lm pht thp v gi cho gi c n nh, thu hp bt b my
hnh chnh, gi cho ngn sch cn bng mc c th, nu khng c thng d, d
b bt mc thu quan nhp khu, tho g tr ngi cho mi trng u t, b hn
ngch v c quyn i vi hng ho trong nc, tng cng xut khu, t nhn
ho cc doanh nghip cng nghip v ng dng ca Nh nc, bi b cc quy nh
v cc th trng vn, to mi trng cho th trng tin t linh hot, m ca ngnh
cng nghip, th trng c phiu v chng khon cho u t trc tip ca nc
ngoi, bi b cc quy nh thc y nn kinh t trong nc cnh tranh mc cao
nht, trit tiu t tham nhng, tr cp cng nh cc khon li qu, m ca h
thng ngn hng v vin thng cho khu vc t nhn t do cnh tranh, cho php
ngi dn t do la chn .Khi mt quc gia thc hin c cc tiu ch ny
vi nhau, quc gia s c chic o khoc vng.
Tuy nhin, chic o khoc ny ch va xinh mt c nhng va cho tt c.
iu c ngha l n b cht nhm ny mt t, p nhm khc mt t v t x hi
trong mt th ch thng nht v ci tin x hi . N s nhanh chng b dn chng
li nu h ci phng n ra, nhng ng thi s bt h nu h mc chng ng cch.
N khng phi lun lun p , lch thip hay tin nghi. Nhng n ang tn ti
y v n l m hnh duy nht ..
Khi quc gia ca bn mc chic o khoc vng, c 2 vic s c kh nng xy ra: nn
kinh t th tng trng cn chnh tr b trit tiu. l, v pha kinh t, chic o
khoc vng lun khuyn khch v nui dng thu nhp trung bnh cao hn v
tng trng hn thng qua thng mi, u t nc ngoi, t nhn ho v s
dng hiu qu cc ngun lc do c s cnh tranh ton cu. Nhng ng trn kha
cnh chnh tr, chic o khoc vng thu hp cc s la chn gia chnh sch chnh
tr v chnh sch kinh t. iu gii thch l do ti sao ngy nay, rt kh tm
nhng im thc s khc bit gia ng cm quyn v ng i lp mt quc gia

90

khoc chic o khoc vng. Khi quc gia bn mc chic o khoc vng, s la chn
chnh tr s b gim i nh s gim st v sc thi mi v ca Coke hay Pepsi,
l s gim st v sc thi ca chnh tr, l s gim st cc thay i sinh ra cc truyn
thng a phng, mt s s ni lng ni ny hoc ni khc, nhng khng bao
gi xy ra s chch hng khi cc nguyn tc vng ct li. Cc chnh ph d
c lnh o bi nn dn ch hay cng ho, bo th hay cng ng, vn ng
chnh tr hay ch ngha x hi, dn ch C c gio hay dn ch X hi nu chch
hng qu xa vi cc nguyn tc ct li, th cc nh u t s t b, t l li sut s
tng v gi tr trn th trng chng khon b gim st. Cch thc duy nht c
thm khng gian dn ti Chic o khoc vng l bng cch lm cho n ln hn,
v cch duy nht lm n ln ln l mc n tht cht. l mt iu thc t: bn
cng mc n tht chc th n cng to ra nhiu vng v bn cng c th b thm
nhiu m lng vo chic o khoc cho x hi ca bn.
Chng c nhiu thc mc v vic cc tranh lun chnh tr cc nc pht trin hin
nay ch gim xung xoay quanh cc ch thay i cht t thit k ca Chic o
khoc vng, m khng phi l thay i trit n. Trong cuc bu c tng thng
M nm 1996, Tng thng M Bil Clinton pht biu mt cc c bn: iu chc
chn, chng ta ang mc Chic o khoc vng, nhng ti c mt cch chng ta
c th b thm mt cht m lng vo khuu tay v lm rng tht lng ra mt
cht. V lnh o ng Cng ho i th Bob Dole ni: Khng, khng, ng
khng th lm nh phn tht lng c. Mc n tht cht v chng ta s b thm
mt cht m lng vo tht lng. V trong chin dch tranh c Anh nm 1997,
Tony Blair c tuyn th nh sau nu ng ta ginh thng li: Chng ti s mc tht
cht nh ng Bo th, nhng chng ti s cho thm mt s m lng vo phn
cu vai v ngc, trong khi i th ca ng ta, John Maijor ca ng Bo th,
th tr ming nh sau: ng ng c ng d mt si ch vo ci o khoc y,
Margaret Thatcher lm ra n rt xinh xn v n nn c tn ti theo Cha.
Khng ngc nhin khi Paddy Ashdown, lnh o ng T do Anh, trng vo Tony
Blair v John Maijor trong cuc bu c nm 1997 v tuyn b rng Blair v Maijor
bt tay tham gia chng trnh Bi ngh thut theo nhc iu.
Vi s sp ca cc bc tng ca Cuc Chin Tranh Lnh, v s pht trin ca
Chic o khoc vng, ti thy c rt nhiu cuc Bi ngh thut theo nhc iu khi
ti i khp th gii trong sut thi gian qua. Trc cuc bu c nm 1998 c,
m Gerhard Schroeder ca ng Dn ch x hi c thng Helmut Kohl ca

91

ng Dn ch C c gio, Hip hi Bo ch trch dn li ni ca Ngoi Trng

c Karl-Josef Meiers v hai ng c vin: Bn c th qun i cc mi cho bn
tri v bn phi. Ci chnh l chng vn trn mt con thuyn. Lee Hong Koo hc
c nhng bi hc u tin v cuc sng trong chic o khoc vng khi ng l
ng nhim th tng Hn Quc gia nhng nm 1990. Trong nhng ngy
chng ti thng ni l Lch s quyt nh iu ny hay iu kia, mt hm Lee
nhn mnh vi ti, By gi chng ti ni l cc lc lng th trng quyt nh
iu ny v bn phi sng trong chng (cc lc lng ). N cho ta thi gian
hiu iu g xy ra. Chng ta khng nhn ra rng chin thng ca Chin Tranh
Lnh l chin thng ca cc lc lng th trng i vi chnh tr. Cc quyt nh
ln ngy nay l bn c dn ch hay khng, v bn c mt nn kinh t m hay
khng. Tt c u l cc la chn ln. Nhng mt khi m bn thc hin cc la
chn ln ri, chnh tr tr thnh th ch chnh tr thc thi cc quyt nh trong
mt khng gian hp cho php ca bn trong h thng Lee ln ln trong thi
thng tr lu di ca ng Ton Dn tc Hn Quc. Nhng sau cuc khng hong
kinh t Hn Quc nm 1997-1998, khi nc ny nhn ra rng h phi mc Chic o
khoc vng cht hn nu nh h vn tip tc tin ln v thu ht u t nc ngoi,
chnh ph Hn Quc phi t b cc nh chnh tr k cu, kiu c v bu c di
hn Kim Dae Jung lm tng thng ngi ch trng t do ho quyn con ngi,
t pha i lp Cng ng Dn tc Chnh tr mi. Nhng Kim yu cu Lee n
Washington lm i s Hn Quc. Nh Lee ni vi ti: Trc y th khng
bao gi c th ngh rng mt ngi nh ti y, l ng c vin tng thng v l
Cu th tng, ch tch ng, phi n Washington vi t cch l i s cho chnh
quyn ca mt ng khc, nh thi Tng thng Kim. Nhng by gi, vi nhng g
Hn Quc lm c thot khi khng hong kinh t, s phn bit gia ti v
ng Kim l khng c ngha. Chng ti khng c nhiu s la chn. Lm sao ng
c th ni l cng thuyn hay Bi ngh thut nhp iu Hn Quc?.
Manmohan Singh lm B Trng Ti chnh n khi t nc ca ng nm
1991 quyt nh t b hng thp k nn kinh t thng k v mang tnh x hi
mc vo Chic o khoc vng. Ngi trong vn phng ca mnh Chnh ph n
gia ma h nm 1998, ng ni vi ti v cm gic mt s iu khin m ng gp
phi khi n bt tay theo hng ny: Chng ti hiu c rng c c li th
khi tham gia vo th trng vn quc t, nhng kh nng cung cp v iu khin
ca chnh ph b yu i khi t nc m rng ra th gii. Nu nh bn hot ng
trong nn kinh t ton cu ho, nhn thc ca cc nc bn nh hng ln cho d

92

ng hay sai. Sau bn phi ly ra cc nhn thc v bin chng tr thnh u

vo quan trng cho vic ra quyt nh ca bn Chng ta c mt th gii trong
s mng ca chng ta c lin h mt thit vi nhau, nhng (ring n ) mu toan
v tham vng th khng c em ra tnh ton. N to ra nhiu s lo u. Nu bn
ang hot ng mt chnh sch t gi hi oi, hay chnh sch tin t, cc chnh sch
ca bn tr thnh b phn ca nhng g Alan Greenspan lm. N lm gim mc
t do ca bn, thm ch l vi cc chnh sch ti kho. Trong mt th gii m ngun
vn chu chuyn quc t, bn khng th p dng mc thu sut qu xa so vi cc
mc thu ang thnh hnh cc nc khc v khi lao ng chuyn dch bn cng
khng th trt ra khi dng vn ng ny. N lm gim i cc quyt nh chnh
xc.Ti c mt ngi bn mt nc lng ging cng tr thnh b trng ti
chnh.Vo hm ng ta nhn vic ti gi in chc mng ng ta. ng ta ni.ng
chc mng ti, ti ch l mt na ca mt b trng. Na kia nm Washington
ri.
Khng phi tt c cc nc u mc o khoc vng theo mt cch mt s nc
ch c mc vo mt chc lt trong mt thi gian (n , Aicp). Mt s th mc vo
ri li b ra (Malaysia, Nga). Mt s nc th thit k n sao cho ph hp vi c
th vn ho ca mnh v mc vi mt s cc o c ni ra (c, Nht v Php).
Mt s nc th ngh rng h c th chng li c s li ko ca n bi v h c
mt ngun ti nguyn thin nhin sn c (Iran, Arap Saudi ). V mt s nc qu
ngho v c lp, chnh ph c th cho ngi dn chp nhn ngho kh, v h
cho ngi dn ca h khng phi l c mc Chic o khoc vng, m l chic o
khoc th c k (Bc Triu tin, Sudan, Apganixtan ).
Tuy nhin theo thi gian, cc nc ngy cng tr nn kh trnh khi Chic o
khoc vng. Khi ti a lun im ny ra trn din vn ca mnh, c bit l vi
nhng ngi khng phi l ngi M, ti gp mt lot cc phn ng nh sau:
ng ni vi chng ti l chng ti phi mc o khoc vng vo v tham gia vo
th trng ton cu. Chng ti c nn vn ho ca mnh, gi tr ring ca mnh, v
chng ti s t kt qu theo con ng i v cc bc i ca ring chng ti. Lun
im ca ng cng nhc lm. Ti sao chng ti li khng th tho thun vi nhau v
nht tr theo mt cch khc, theo hng t cng nhc hn?.
Vi nhng trng hp nh th, ti tr li nh sau: Ti khng ni rng cc bn phi
mc chic o khoc vng vo. V nu vn ho v cc truyn thng x hi ca cc

93

bn tri ngc vi cc gi tr th hin trong chic o khoc vng. Ti hon ton

thng cm vi iu . Nhng ti ang ni rng: Ngy hm nay l h thng th
trng ton cu Th gii tc v Chic o khoc vng c to ra bi cc th
lc c b dy lch s, c th v c bn l ti to c cch thc lin kt ca chng
ta, cch thc u t ca chng ta v ci nhn ca chng ta v th gii. Nu nh bn
mun chng li s thay i ny, l vic ca bn. V n nn l vic ca bn.
Nhng nu nh bn ngh l bn c th chng li c s thay i ny m khng
phi tr mt ci gi ngy cng cao, hay khng phi xy nn mt bc tng ngy
cng cao, th chnh l bn ang t la di mnh.
y l l do ti sao: S dn ch ho v ti chnh, cng ngh v thng tin khng ch
ph v cc bc tng bo v cc h thng c t Mao ch tch n Tuyn ngn
Cng sn, cc nc giu c Ty u cho n ch thun T bn ng nam .
C ba nn dn ch u lm sinh ra ngun sc mnh mi trn th gii gi l
Mng in.
Mng in c to ra t tt c cc c phiu v danh, tri phiu v cc nh kinh
doanh tin t, ngi sau mn hnh vi tnh trn khp th gii, chuyn tin bc ca h
vng quanh vi mt c click chut, chuyn t vn t c sang vn tr cp to ra
th trng vn, hoc bun bn t trang ch ca mnh trn Internet. V bao gm
cc tp on a quc gia khng l, m hin nay c th t cc nh my ca mnh
trn khp th gii, tng bc chuyn mnh thnh cc nh sn xut hiu qu nht v
chi ph thp nht.
Mng ny pht trin theo cp s m l nh vo s dn ch ho ca ti chnh, cng
ngh v thng tin nhiu n mc m ngy nay n bt u thay th cc chnh ph
nh mt ngun lc cn bn v vn cho c cc cng ty v cc quc gia pht trin.
Ngy nay, c th tham gia vo h thng ton cu ho mt quc gia khng ch
phi mc o khoc vng, m n cn phi tham gia vo mng in. Mng in thch
o khoc vng, bi v n th hin tt c s t do, cc nguyn tc ca th trng t
do m mng in mun thy mt nc. Cc nc mc Chic o khoc vng v
gi c n c phn thng t mng in vi cc khon vn u t pht trin.
Cc nc khng c o khoc vng b mng in c lp cng nh b s xa lnh ca
Mng in hoc s rt vn ca Mng in ra khi nc .
Moodys Investors Service v Standard & Poors l bn ch thit vi Mng in

94

Cc hng nh gi tn dng ny lng vng khp th gii, khng ngng nh hi tt

c cc nc. H c php ln ting khi thy mt nc no nh chun khi
Chic o khoc vng (mc du thnh thong Moodys v S&P cng mt du hay tr
nn , nh ng nam , v khng ku c ting no n tn khi qu tr)
S nh hng tng h gia Mng in, cc quc gia, v Chic o khoc vng
chnh l trung tm ca h thng ton cu ho ngy nay. Ti nhn ra iu ny u
tin l vo thng Hai nm 1995, theo cch nhn ca Cuc ving thm Canada ca
tng thng Clinton. Ti lm vic cho Nh trng trong thi gian , v trong khi
chun b cho chuyn i ca Tng thng ti ch n cc bi bo ti T
Financial Times v cc t bo khc xem xem nhng g ngi Canada c th ni
c v cuc thm ving u tin cho h ca Qu ng ca Hy vng. Ti ngc
nhin khi pht hin ra rng h chng c ni cht g v tng thng Clinton. Thay vo
, h ni chuyn v chuyn ving thm Canada va xy ra ca Qu ng ca
Moodys, Chnh ph Canada lc ang tranh lun v ngn sch quc gia. Mt
nhm t Moodys n Ottawa v theo di s ln xn ca B Ti chnh Canada
v cc nh hnh php. Nhm Moodys cnh bo vi h rng nu h khng lm
hn ch s st gim GDP ln cho bng vi mc trung bnh ca th gii v nh mc
d tnh th Moodys s gim cp t sut tn dng b ba A, v do Canada v mi
cng ty ca Canada c th phi tr mc t sut li tc cao hn khi vay vn t nc
ngoi. nh du im ny, B Ti Chnh Canada pht ra mt vn kin din
gii nh sau: Tm quan trng tuyt i ca n nc ngoi trong mi lin quan vi
quy m ca nn kinh t c ngha l Canada tr nn qu nguy him i vi cc
quan im khng n nh ca h thng ti chnh ton cu. Chng ta phi tri qua
s mt mt ln v ch quyn kinh t. i vi nhng ngi Canada khng hiu r v
quan im, B Trng Ti Chnh Canada - ng Paul Martin ni mt cch thng
thng hn: Chng ta em con ngi ca mnh i m cm c.
Ngi Canada khng h c mt cht ch no i vi Qu ng ca Hy vng,
m chnh l Qu ng ca Moodys, v Mng in, chnh l nhng k tp trung hon
ton s ch ca h.
Mng ny c c t u v lm sao m n tr thnh mt lc lng gh gm nh
vy v n c th e do cng nh lm giu cho cc quc gia-dn tc nh mt siu
nng lc nh vy?

Mng in
95

Vo thng 9 nm 1997, th tng Malaysia, Dr.Mahathir Mohamad, trong cuc hp

ca World Bank ln n tc hi ca ton cu ho, sau khi c phiu v tin t ca
Malaysia b tn ph bi cc nh u t khp th gii v trong khu vc. ng
Mahathir nguyn ra morons nh kinh doanh tin t, v ng t co Sc
mnh khng l v cc nh ti phit nh George Soros v vic iu khin Chu
m th trng ring cho mnh cho nhng k u c tm c th gii v thao tng
tin t ca h nhm hu dit h nh hu dit i th cnh tranh. ng so snh th
trng vn ton cu ngy nay nh mt khu rng rm ca nhng con th hoang tn
bo, v nhn mnh rng h b sai khin bi b l Do thi. Lng nghe ng Mahathir
nguyn ra, ti th tng tng rng Th k Ngn kh M Robert Rubin, cng
l mt khn gi trong m, s ni vi v lnh o Malaysia rng ng ta thc s c
th ni ra quan im ca mnh. Ti ngh l quan im l nhng iu sau y:
Ah, xin li, Mahathir, nhng ng ang sng trn hnh tinh no? ng ni v
tham gia ton cu ho nh th l s la chn ca ng. Ton cu ho khng phi
l mt s la chn. M l mt thc t. Ngy hm nay ch c mt th trng th
gii m thi, v cch duy nht ng c th pht trin theo tc m ngi dn nc
ng mun l bt r vo chng khon ton cu v th trng tri phiu, bng cch c
tm cho ra cc t chc a quc gia u t vo nc ca ng v theo cch bn ra
h thng th trng ton cu nhng g m nh my ca ng sn xut ra. V s thc
c bn nht v ton cu ho l nh sau: Khng ai thay i n khng phi l
George Soros, khng phi l Sc mnh to ln v khng phi ti. Ti khng phi
l ngi khi ng ton cu ho. Ti khng th ngn n li v ng cng vy
ngoi tr mt chi ph khng l cho x hi ca ng v tim nng pht trin. ng hy
nhn vo ai ch trch, ly hi nng ra khi th trng ca ng, khin
trch. Ny, on xem ti sao, Mahathir, l khng c ai u dy bn kia! Ti bit l
tht kh c th chp nhn. iu cng nh l ni vi tt c mi ngi l khng c
cha. Tt c chng ta u mun tin rng c ai phi ng u v chu trch
nhim. Nhng th trng ton cu ngy nay l mt mng in vi cc tri phiu,
tin t v cc nh u t a quc gia du mt, lin kt bng mn hnh v mng. V,
Mahathir , ng ng t v ng ngn vi ti. C hai chng ta u bit rng Ngn
hng Trung ng ca ng mt 3 t USD vo u c ng Bng Anh vo u
nhng nm 1990 v th ng ni vi ti nhng iu to lao c v trong sng .
Mng in khng chi b c nhng ai chm chp nht. Khng mt ai. N khng
chp nhn bt k tnh hung c bit ca mt ai. Mng in ch bit n cc nguyn

96

tc ca n. Th nhng cc nguyn tc ca Mng in th rt chc chn - l cc

nguyn tc ca Chic o khoc vng. Ngy nay, Mng in coi sc ti 180 quc
gia. Mahathir, v vy n khng c thi gian u m quan tm ti trng hp ca
ng lin tc c. N to ra cc hnh pht bt thn cho d bn ang u bng cc
nguyn tc ca n, v n p tr li mt cch rng ri nht i vi cc quc gia c
hnh ng minh bch. Mng in ght s bt ng. Trong nhiu nm, Malaysia c
v nh sng trong cc nguyn tc ny, v nc ny thu ht mt khi lng ln
cc khon u t trc tip v cc danh mc u t, cho php ng tng thu nhp u
ngi t 350 USD ln 5000 USD mt nm ch trong vng hai thp k. Nhng khi
cc ng bt u ph v nguyn tc bng s vay n qu mc v xy dng qu mc,
cho nn, Mng thi loi nc ng ra. Liu ng c cn thit phi xy hai to thp
vn phng cao nht th gii khng? Cc ng c dng c n mt na s phng
trong khng? Ti nghe thy ni l khng. V vy Mng in lm cho cc
ng ri tung ln v cc ng t gnh gia ng. Ch s KLCI ca cc ng, ch
s Down Jones ca nc ng gim 48% trong nm 1997, v ng tin ca nc ng
gim gi thp nht trong vng 26 nm. Nhng khi m nhng iu ny xy ra,
ng khng h i hi s nhn t ca Mng in, ng khng h t co vi Mng
in v m mu ca Dothi, ng ch c gng, phi ht bi bm, ci cht hn cc
cc ca o khoc vng v quay tr li vi vng xoy ca Mng in. iu chc
chn, l khng cng bng. Ni theo mt cch khc, l Mng in quyn r
ng vo s rc ri: N cho mi ng tt c cc loi tin t r mt v ng cm ly
chng xy p qu mc, xy nh my v cc khu vn phng mt cch qu
mc. Th nhng iu chnh l s li tn. Mahathir , Mng in khng h sai
lm. N ch to ra sai lm thi. N phn ng qu mc v tn cng qu mc thi.
Nhng nu nh nn tng ca ng v c bn m tt, th thc t Mng in s cng
nhn v tr li vi ng. Mng in khng h ng ngn qu lu. Cui cng, n lun
c trch nhim i vi s iu hnh tt t nc v qun l tt kinh t. Ny, Nc
M c s bin ng nh th khi th trng ca n ang pht trin, vi s tng
vt nhanh chng. ng phi qun l tt c v xy dng nn tt c cc phng tin
gim chn nu c th. Ti theo di s vn ng ca Mng in hng ngy trn mn
hnh Bloomberg bn cnh bn lm vic. S bu c dn ch i vi cc chnh sch
ca chnh ph xy ra c hai hoc bn nm mt ln. Nhng Mng in bu c tng
pht, tng gi v tng ngy. Khi no ng mun bit, Mng in s cho ng bit
chnh xc l trng ng ra sao trong b o khoc vng v mc n va vn hay khng.
Ti bit l ng ngh rng ti l Tng th k kho bc Hoa K y quyn lc. Nhng,
Mahathir , ti ch sng nh ng m thi trong s e do ca Mng in. Mt s

97

k ngu ngc trn cc phng tin thng tin i chng lun a ti ln u trang
nht, c nh th ti l k ng mi chu so, v ti ang ngi y lo s rng nu
Ngh vin ca chng ti t chi ng h quyn lc ca Tng thng v m rng t do
thng mi, hay ct gim ngn sch, th Mng in s chng li ti v gy tn hi
i vi ng Dollar v ch s DowJones. Vy nn hy ti ni ra mt cht b mt,
Mahathir v ng ni cho mt ai khc. Ti thm ch khng mt ng dy
in thoi no trn bn lm vic c, bi v ti bit iu ny tt hn bt k ai: Khng
c ai m cu cu u.
D c nh vy hay khng, v Tng th k Kho bc ca ti v c bn cng l ni ln
s tht. Cc quc gia khng th hng cng trong th gii ngy nay nu khng
tham gia vo Mng in, v h khng th sinh tn tr phi h hc cch lm sao c
c nhng iu kin tt nht phn ngoi ca Mng in m khng b y nght
hoc b sc bi s tng vt bt kh khng. Mng in ch nh mt ng dy in
cao th, chy vo trong nh ca bn. Thng thng ti c th cnh bo vi bn, bt
sng nh ln v dng cng nhiu thit b tiu th nng lng bn cn cng tt.
Nhng nu bn khng c b iu chnh in nng v cu ch, v khi xy ra in p
tng vt, n c th lm bn bt ng, xon bn li nh mt ci l xo v git cht bn.
Ngy nay, Mng in n nh vi hai nhm c bn sau. Mt nhm ti xin gi l b
sng ngn. Nhm ny bao gm nhng ngi mua v bn chng khon, tri khon
v tin t khp th gii, v nhng ngi c kh nng v thng xuyn lu thng
tin t ca h trong mt c s thi gian ngn hn. B sng ngn cn l cc nh kinh
doanh tin t, ch yu l vn t c v vn tr cp, vn vay, cc cng ty ti chnh,
cc phng thng mi ca ngn hng v cc nh u t c bit. H bao gm nhng
k nh Merrill Lynch, Crdit Suisse, cho n FujiBank ri Charles Schwab
Website, ni m tt c mi ngi vi my vi tnh c nhn, v mt modem kt ni c
th bun bn trn mng ngay ti phng khch ca mnh.
Mt nhm khc ti xin gi l b sng di. l cc cng ty a quc gia
General Electrics, General Motors, IBM, Intel hay Siemens vi nh hng ngy
cng tng v u t trc tip ra nc ngoi, xy dng nh my khp ni trn th
gii, hay thc y cc hot ng sn xut di hn hoc lin minh vi cc nh my
khp th gii to ra hoc tng hp cc sn phm ca h. Ti gi h l b sng
di l bi v h phi c nhng cam kt di hn hn khi h u t vo mt quc gia.
Nhng hin nay thm ch h tham gia hay rt khi, cng nh mt tp hp, vi mt
tc ng ngc nhin.

98

mc du Mng in c sinh ra v chm sc trong thi k Chin tranh lnh, cc

thnh vin ca n cng khng bao gi tp hp thnh qun th u tranh ng o,
tc hay vt qua cc nguyn tc, xy thnh h thng. Hu ht cc nc duy tr
s iu khin v vn (t ra l cho n nhng nm 1970), v th t bn khng th
dch chuyn ra khi bin gii quc gia theo cch nh ca h thng ton cu hin
nay. iu lm cho vic to ra mt qun th ton cu tr nn kh khn hn rt
nhiu. Trong nhng nn kinh t tng i ng ca h thng Chin tranh lnh trc
1970, mt chnh sch tin t ca mt chnh ph hon ton l khng ch bi s sp
xp ca t sut li nhun v chnh sch ti kho ca chnh ph, xa ri vi cc cng
c ca kch thch tng trng. Cng trong thi k Chin tranh lnh, chnh ph M,
Nga Xvit d dng bin minh v mc thu cao trong chnh sch ti kho bng vic
vin dn bi Chin tranh lnh: Chng ti cn cc khon thu ca cc bn chng
li k th, a ngi ln mt trng, v xy h thng ng cao tc mi chng ti
c th chuyn lc lng qun s nhanh hn. V cng thi k , nhiu nc ang
pht trin gy ln xn bng cch bn rt mt trong cc siu cng c th l M,
Nga X vit hay Trung quc hay cc c quan ng u th gii - c vn xy
p, cung cp cho qun i hay xy ng cao tc. V bi v c dn ca cc
nc ang pht trin ny dng nh khng nhn thc c v cuc sng ca nhng
ngi khc trn th gii, nn h sn sng chu ng mt mc sng thp hn to ra
bi nn kinh t ng ca.
Nhng do s chuyn dch dn dn ca vic kim sot vn vo nhng nm 1970, s
dn ch ho v ti chnh, cng ngh v thng tin, s kt thc ca h thng chin
tranh lnh v s sp ca cc bc tng khp ni trn th gii, din ra s pht
trin t ngt ca ton b h thng ton cu ni cc nhm u t t nhiu nc
khc nhau c th lang thang mt cch t do. N l s m rng, sau l s bnh
trng ti khng gian iu khin, ni m Mng in c th tng i tng trng,
vt ln, a dng ho v thm ch l tham gia vo cc Siu th trng y quyn
lc.
Cc Siu th trng l cc th trng ln Tokyo, Frankfurt, Sydney, Singapore,
Thng hi, Hongkong, Bombay, Sao Paolo, Paris, Zurich, Chicago, London, v
Wall Street. l ni cc thnh vin ln nht ca Mng in n vi nhau, trao i
thng tin, x l cng vic thng mi, v pht hnh chng khon, tri phiu cho cc

99

nc khc nhau trao i trong Mng in. Theo chuyn gia v ton cu ho ca
trng i hc Chicago Saskia Sassen, cui nm 1997 c 25 Siu th trng iu
khin 83% tr gi cc c phn trn th gii bng s qun l c ch v k ton cho
mt na th trng vn ton cu khong 20,9 nghn t USD. (B Ngoi giao,
Thng Ging nm 1999 ).
Mng in ny v cc Siu th trng hp li vi nhau nui sng v sn sinh tr nn ng mt vai tr quc t quan trng trong h thng ton cu ho.
Trong khi khng th to ra chin tranh hay v hiu ho mt quc gia no, chng c
th nh hnh c hnh vi ca cc quc gia trn nhiu khu vc. V l l do ti
sao ti phi ni rng trong khi Chin tranh lnh l mt h thng da trn s cn
bng ca hai dn tc, th h thng ton cu da trn s cn bng ca cc nhm quc
gia v nhm quc gia, v gia cc dn tc vi Mng in v Siu th trng.
K t khi pht minh ra ng cp xuyn i Ty Dng, trong thi k ton cu
ho, tin Chin tranh th gii th nht, mt s th loi ca Mng in hot ng,
nhng trong h thng chin tranh lnh, n cha bao gi quan trng c nh ngy
hm nay. Nhng g mi ca Mng ngy hm nay khng khc g nhiu v chng loi
so vi cc loi khc v mc . Do s ton cu ho, Mng in ngy hm nay c
b sng ngn v b sng di ca n c s phi hp v quy m, tc v s a
dng theo mt mc cha tng thy trc trong lch s. Con chut cng c
ui v Khng long bo cha cng c ui. Tt c u c gi l ui, nhng
khi vy ui th mi loi li gy nh hng i vi th gii xung quanh n khc
loi kia. Mng in trong k nguyn u tin ca ton cu ho nh l ci ui ca
mt con chut. Mng in ngy hm nay nh l ci ui ca mt con Khng long
bo cha, v khi n vy, n nh hnh li th gii xung quanh theo mt s cch v
c bn. Chng trn gii thch Mng in tr nn lc lng hp dn mnh m
nh th no i vi tng trng kinh t ngy nay, v cng l lc lng ng s
dng no khi n c th thm ch lm lung lay c cc chnh ph khi n vng vy.

B sng ngn
iu u tin m b sng ngn tc ng n ngy hm nay l s a dng n khng
ng ca cc sn phm ti chnh m chng chm sc. S phong ph ca chng
khon v tri phiu, hng ho v cc hp ng trong tng lai, nhng s la chn
100

v c hi c to ra t cc li th ca cc quc gia v cc th trng khp th gii

c ngha l bn c th t tin vo hu nh mi th. Qu vy, khi ti nhn vo gi
ng thc n do Mng in em n, ti lun nh li mt cnh trong v Guys and
Dolls, khi Nathan Detroit mun t tin cho Sky Masterson v vic Mindys c bn
c nhiu bnh phmai hn bnh ngt lm bng tri cy tm ng hay khng.
on kch din ra nh sau:
Nathan Detroit: Ti ang ch lng nghe ng y. Ngay tc khc, ng th ni
xem Mindys bn nhiu bnh phmai hn hay bnh ngt lm bng tri cy tm
ng hn?.
Sky ni rng theo thch ch quan ca mnh, th ng ta on rng Mindys bn
nhiu bnh phmai hn bnh ngt lm bng tri cy tm ng. Sau y mi l s
trao i th v ca vic Sky t bao nhiu cho bnh phmai vi Nathan, k
kim tra trong bp v bit chc rng bnh ngt lm bng tri cy tm ng c
bn tt hn bnh phmai, v ang tm cch d d Sky a tin cho mnh. y, Sky
Masterson l mt ngi thch c cc. Thng thng, anh ta s t cc vo bnh
phmai nhanh chng nh mt nh bun chng khon anh em ca Salomon t cc.
Nhng Sky cm thy c mt s sp t. Nathan hng mu n mc anh ta t ngay
1000 USD. V th Sky cha vi ly tin t, m a ra cho Nathan mt s cu chm
ngn. Nathan, ti k cho anh mt cu chuyn. ng ni Ci hm m ti ri
khi nh sng t lp, cha ti a ti ra mt gc v ni. Con trai, cha xin li con
l cha khng th cho con c nhiu tin. Nhng v khng c cht nh cho con
lm l ph i ng, nn cha nh cho con mt vi li khuyn. Mt ngy no
trn hnh trnh ca con, mt g no s a cho con xem mt c bi mi cn gn
xi. Sau g ny s r con c xem hn ta c th lm cho con bi J bch nhy ra khi
c bi v bn lng vt vo xe hi ca con. Tuy nhin, con trai , con ng c ng
c , bi v khi con ng th chc chn con sp sa thy mt chic xe y lng
vt. By gi th, Nathan, ti khng cho rng ng theo di nhng chic bnh
phmai ca Mindy.
Nathan: Sao ti c th lm c iu ?
Sky: Du sao (khum khum tay che c vt ca Nathan), nu ng tht s mong ch
hnh ng, ti s c vi ng 1000 USD rng ng khng th no on c mu ca
chic cavat ng ang eo u. ng c mun c khng?.

101

Nathan: Khng c.
Sau , nhn vo c vt ca mnh, Nathan ku ln: Chm trn! C th gii ny
chng c ai ngoi Nathan Detroit c th vt i mt nghn v ci mu chm trn
ny!
Vy y, nu Nathan v Sky sng trong thi bui ny c th h mua c tri
phiu da trn vic bn bnh phmai v bnh ngt lm bng tri cy tm ng ti
ca hng ca Mindy. V c th c mt s phng tin ti chnh nhn to h
mua thay v c , d cho l h b tin vo bnh ph mai hay bnh lm bng tri
cy tm ng hoc l chm trn trn c vt. Bi s dn ch ho v ti chnh, v s
bng n ca chng khon, hu nh mi th ngy nay u c th chng khon ho.
Thm ch bn c th pht hnh chng khon cho chnh mnh v cho nhng ti nng
m ch bn c, nh ca s David Bowie tng lm. ng ta nng ti 55 triu USD
tin c phiu Bowie nm 1997, da trn c quyn cc d n ca mnh. T New
York Times a tin ny ln u trang. Bn cng c th c xp hng AAA.
Bn ca ti l Lesley Goldwasser, mt nh kinh doanh chng khon hng u ti
Ph Wall, l mt chuyn gia v vic chng khon ho cc b phim cha hon
thnh. C ta gii thch v hot ng ny nh sau:Gi nh bn l mt cng ty th
chp nh Minneapolis v bn c 100 nh th chp th trng a phng. V
cc nh th chp ny c cp kinh ph bi mt cng ty th chp tr gi 100 triu
USD v h c 1 triu USD tin li hng thng ngoi tin gc. Cng ty th chp
ny c th gi ghm tt c cc giy t th chp li vi nhau v pht hnh n di
dng c phiu di mnh gi 1000 USD mi c phiu. Li th ca cng ty th chp
ny l h c th c ngay 100 triu USD ngay lp tc m khng phi i n khi
nhng ngi th chp nh tr cho tin th chp ca h sau 30 nm. iu thun
li ca nhng ngi gi c phiu l h c tr c gc v li bng tin mt hng
thng, v mc li s cao hn my phn trm so vi li sut tit kim m th trng
tin t c th em li cho h. Thm vo , c phiu c m bo bng nh, v
nh th c ti vi trm c phiu mi nhm, thm ch c c mt s c phiu trng
mc nh m tt c mi ngi phi chi tr cho nhng c phiu ny lun.Vy th,
ngi ta tnh rng nu c th gi c c nh th chp, th sao khng th gi ghm
c phim Hollywood thm ch c phim cha lm xong. Cho rng bn l mt
hng phim v bn khng c khon tn dng no. Ngn hng u t ca ti s nhm

102

khong 10 tp phim ca bn li. Thm ch chng cn cha c din. Sau chng

ti s phn tch s liu v mc thc hin ca 10 b phim ny, da trn c s tin
l lch s. Mt phim s cc k c a chung, mt phim khc s rt c a
chung, 2 phim s c a chung t, hai phim s tht bi v 4 phim khc s thm
ch t nhiu b v. Trn c s ca s phn tch kh nng , chng ti s tnh ra
xem bn s kim ra c bao nhiu tin qua mi thi k 5 nm. Hy ni rng cc
b phim s mt 500 triu $ kinh ph thc hin v s kim c 600 triu $ doanh
thu. Sau chng ti s cho hng phim ca bn 400 triu $ vi mc li sut tng
ng vi n bng dng tri phiu kho bc 3 nm, cng thm 1 vi phn trm na.
Hng phim ca bn ch phi kim thm 100 triu $ chi ph sn xut. Sau chng
ti s ly 400 triu $ tin vay cho cng ty bn bin chng thnh c phiu, vi
mnh gi mi c phiu l 1000 $, m ti hay bn u c th mua. Li tc v tin
vn ca cc c phiu ny s c chi tr bi ho n mua phim khi b phim c
trnh chiu. Presto, hng phim ca bn, khng c ng vn tn dng no v ch c
mt lng vn nh, c tin lm phim vi s vn m khng th no c c t
ngn hng, v bn nh u t mua mt phn ca n v kim c mt cht li tc
cao hn bn c t li sut ngn hng. chnh l cch thc hot ng ca n. Khi
no bn lm vic, sn xut hay thc hin sn xut, dng chy tin t s c d bo
bng thng k hc trong mt giai on, sau chng ti c th bin nhng vic
thnh chng khon.
Khng c vn g cho d l bn bnh phmai ca Mindy, th chp nh, kh nng
nhn th tn dng, n kh i, vn vay t ng, vn vay thng mi, s kin
Titanic, n tp on ca ngi Brazil, ho n ca chnh ph Leban, ti chnh xe
hi ca General Motors hay dng thu nhp ca ngi sao nhc rc David Bowie. S
iu phi vn cng chy nhiu gia cc quc gia, th ngi ta cng a ra nhiu th
bn di dng c phiu, tri phiu hay nhng pht sinh khc.Xu hng chng
khon ho mi th v c bn lm thay i c im ca th trng tn
dng,nh kinh t k cu ca Ph Wall l Henry Kanfman ni. D dng thy c
l ti sao. Trong qu kh, th chp nh ca cha m bn, vay xe hi, n th tn dng,
bo him nhn th hay thm ch l vn vay cho chnh ph Brazil t ngn hng ca
cha m bn khng bao gi c mua bn trn mt th trng m. Chng c a
vo cc s sch ca ngn hng ca cha m bn hay c cng ty bo him vi gi tr
gc, v chng thng khng c lu tr trong cc t chc no khc di dng ti
sn cho n khi chng o hn thanh ton. Nhng n nhng nm 1980, mi s
xoay chuyn v tt c chng u c chng khon ho, gi ghm li vi nhau v

103

c bn di dng c phiu cho bn , cho ti v cho b d Bev ca ti, chng c

th c bun bn, v gi c ca chng bin ng hng ngy trn th trng tu
thuc vo cch thc th hin ca cc chng khon, vo cc iu kin chung ca th
trng v tu thuc vo t gi ca li sut so snh vi cc ti sn khc. Hiu qu
rng, theo Kaufman, l s chng khon ho m ra ngun ti sn thc s ti
hng ngn t la th m trc cha bao gi c mua bn hoc trc c
m cng khng ai ngh l c th bin c thnh chng khon- l s thay i
mnh m gh gm ca trng thi th trng. Tt c nhng iu c b sung
mt cch hp l v a dng vo th trng to cho Mng in thm rt nhiu th
hn trc y v b sung vo mt yu t bin ng v cc ti sn cha tng
c em ra trao i bun bn trc y.
Nhng ngi c th din t tt nht cho bn v iu ny chnh l mt s ngi ng
u trong Mng in. H nh r v nhng g din ra trong thi k ca nhng
ngy b quan to cng ca thi Chin tranh lnh. Leon Cooperman, cu gim c
iu nghin ca Goldman Sachs, v nay l mt nh qun l bo v vn cho chnh
hng ca ng ta, Omega Advisors, nhn mnh vi ti nm 1998 rng:Trong sut
c s nghip ca ti ti Goldman Sachs t 1967 n 1991 ti chng bao gi c
mt chng khong nc ngoi hay th trng pht trin nc ngoi. By gi ti
c hng trm triu la ri rc khp Nga, Braxin, Argentina v Chile, v ti lun
lun phi lo lng v t gi gia ng yen nht v dolla M. Hng m, trc khi ln
ging i ng ti lun hi t gi gia dolla v yen, v theo di hot ng ca ch s
Nikkei, Hangseng. Chng ti t tin trn tt c cc th trng . Ngay lc ny ng
Paul ang ng ng kia, theo di ng dollar Canada ( ng ta ch vo mt
trong cc thng gia ca ng ta , ngi ang chm ch vo my tnh cm tay
theo di cc mc gi thc ca tt c cc chng khon ch yu v ch s chng
khon),Chng ti t tin khp ni. Ti chng phi lo lng v bt c iu g nu
l hai mi nm trc y. By gi ti phi lo lng v tt c nhng iu .
Sau Cooperman ly ra mt bn ca tp ch Ph Wall ngy hm v bt u c
ra cc khon t khc nhau m ng ta c th lm: Hy xem y ny Dollar Chu
u, tri phiu kho bc M, Bng Anh, u tng, du la, tri khon cng ty, tri
khon trc tip Khi ti ng ln ra ngoi lc sau, ng ta vn ang chm ch
c danh sch.
S a dng ca cc cng c u t v cc c hi l th tri cho i vi cc nc
ang pht trin, cc nc pht trin v cc cng ty ang pht trin.N cho php mt

104

s nc hay cng ty trong tng trng vi tc cha tng tng tng c

trc y. T The Economist mt ln quan st: Cc nc ngho, vi nhu cu
vn u t ln, khng cn b thui cht v thiu vn na. Nhng ngi tit kim
khng cn hn ch trong th trng ca h na, m gi y h c th tm kim c
hi u t c th em li li sut cao trn khp th gii (25, thng 10 nm 1997).
Ngy nay, mi gia nh c tin d M u i hi c t nht mt la chn u t
th trng mi bn ngoi.
Khi bn c rt nhiu sn phm, vi rt nhiu thng tin lun c sn vi mt tc
cao nh vy, kh nng c c mt cht cnh tranh v nm bt c hi trc nhng
ngi khc ca bn tr nn ngy cng nh hn. Bi th cc nh u t phi lm tt
c nhm tm ra mt cht li th c th tin qun trn khp th trng.
Khi ti gia nhp Goldman Sachs nm 1997, Cooperman nhc li. Ti ng u
vic nghin cu v ti mn nh phn tch. Nhng ngy , mt nh phn tch in
hnh c th theo di 75 cng ty v c th ti su nn cng nghip khc nhau. Gn
y ti c dp ni chuyn vi mt nh phn tch m ti thu li t hi v ng
ta ni vi ti rng by gi ng ta lm vic qu sc bi ng ta phi theo di 12
cng ty. Ti ch ci. Ch c 12 cng ty thi ? Nhng by gi vic phi nhn vo
12 cng ty ny mt cch su sc hn nhiu nhm c c cht u th chim
trn thi gian lm vic ca ng ta. Vi s liu v kinh t cng tng t. (Trong qu
kh) khi chnh ph a ra con s nhng ngi tht nghip bt k ai u ch xem
t l tht nghip l bao nhiu. Sau h bt u nhn xung bn di con s chung
chung nhng con s v bng lng xem tng lng tng hay gim? bi v
iu c th biu th iu g (chc chn vi bn l nh vy). Sau h bt u
nhn vo cu thnh ca nhng s liu bng lng. Ngi no tng lng, ngi no
gim lng v iu ni ln ci g i vi bn? Tng khi lng cng vic m
bn phi lm c cht c hi kim ra tin hin nay ln hn rt nhiu so vi mt
lot nhng cng vic k trn.
Ti c bit mt nh thng mi v bo bc vn , ng ta b ra hng gi nghin
ngm v d bo thi tit. D bo thi tit ! ng ta gii thch vi ti: nh l
tm ra nhng xu hng bt thng v cch thc chng nh hng n cc s liu
kinh t. Chng hn, c mt s thc hin nhin l vic chng ta khng c ma ng
trong nm 1998 c th cho chng ta mt nn kinh t c v mnh m hn l bnh
thng, v th ti c th tm cch s dng kin thc ny hon ton c cc i

105

vi nhng iu xy ra vi t sut li nhun. Hoc da trn s thc l chng ta gp

phi mt trn ma lt khng khip B bin Pha ty trong vng chnh xc l mt
tun khi chnh ph thu thp cc s liu kinh t trn nhng thng k chnh, t d nh
ch s gi c tiu dng. Khi cc s liu kinh t ny tng i , mt vi trn ma
ln ng lc ti mt bang chnh, nh Caliphornia, c th lm cho cc s liu thng
k khc nhau.Nh vy ti c th ni:Ny, c phiu ca Home Depot, t chc bn
tt c cc sn phm dng sa cha nh, c th kim li nh ma to v bo tp
y. Hay ti c th thy l khi xy ra bo tuyt ln , ng lc chnh ph a ra con
s tht nghip. V iu c th dn ti ti kt lun rng thc s c mt tia sng
lo ln gia cc con s . C th mi ngi ang mong i c thm 250.000 vic
lm phi nng nghip, nhng do l do thi tit, con s ny thc s ch l 150.000
vic lm mi, t c kin cho rng nn kinh t c th ang chm li v yu hn
so vi nhng g ngi ta ngh, nhng trn thc t khng phi nh vy, bi v con
s b nh hng bi s bt thng ca thi tit. Nhng bi v cc con s c
a ra theo cch thc m bn bit rng mi ngi c th kt lun rng nn kinh t
c th chm li v mc li sut c th thp xung, v nh vy u t chng khon
l tt. V th bn c th tng s c phiu tu theo con s tht nghip bng cch
da vo d bo thi tit-tng lng c phiu ln khi con s tht nghip cao hn d
kin, v bn c phiu ra nhanh chng sau trc khi con s phc hi vo thng
sau, bi v iu s ch ra rng con s ca thng trc ch l do s bt thng ca
thi tit. chnh l mt c hi kim vi la t vic ch da trn d bo thi
tit. Bn c th dng thi tit theo cch u c vo tng lai ca du, kh t
hay li sut, in nng, kh ga t nhin, ch s gi tiu dng, u, ga, ng, vng,
bc,
Nhiu th trng, nhiu thng tin, th c t li th. V th khi tt c mi vic khc
u tht bi, ng c gi ngi mi gii chng khon vi, m hy ho nh d bo
thi tit.
kim tin trong nhng loi th trng ny, nhng con b sng ngn khng ch
cn cht u th ; m h cng cn t c ln hn ln nh u. Tng tng xem
mt t la cht ng ln u v bn c kin ng. Cc nh qun l vn thng
lm iu bng cch thu cc sn phm k l ca thng mi - i chc,d
bo,xc tin, la chn, pht sinh v ch s v sau by chng ln bng cch vay
thm s tin thm ch cn cao hn s tin m cc nh u t a cho h nhm m
rng mi khon m h t cc. iu gp phn vo s tng vt ca khi

106

lng giao dch to ra mi ngy trn ton th gii. cng v l nh qun l vn,
khi bn thng, bn thng rt ln, v khi bn thua, bn cng thua rt ln. chnh l
l do ti sao nhng nm gn y chng ta thy cc nh mi gii (Ngn hng
Barings l v d in hnh nht) b h b bi vic t c ca mt nh mi gii chng
khon s dng n by. cng l s phng i ca c quy ui ca con Khng
long bo cha. Mt ngi bn ca ti mt Ngn hng u t chnh ca M ni
vi ti rng mt khch hng ca ngn hng c vn trong tay 200 triu la vn c
bn. Bng php mu ca n by, vn ny tng ln 900 triu la bng c phiu
Nga v 5 t la c phiu Sallie Mae (L nhng c phiu to ra bng cch nhm li
cc khon vay ca sinh vin M). Khi Nga khng hong vo thng 8 nm 1998,
ngun vn ny mt i tt c Nga. Vy iu g din ra ? H t nhin bn i
mt t l rt ln ca c phiu vay sinh vin M b p thua l Nga, lm cho
th trng c phiu vn vay sinh vin M lp tc nho v lm ph hu mt vi v
tr ca bn ti trong th trng , trong khi chng lm c iu g Nga.
Gi ng thc n ca by khng ch a dng hn, m bn thn by n cng vy,
c bit l vi b sng ngn. Nh Kaufman ch r: Sc nng tng i ca cc
ngn hng thng mi truyn thng, tit kim v vn vay, v cc cng ty bo him
b mt tn nhim. Thay vo , mt loi thnh vin tham gia mi mang tnh t
chc dnh ly v tr ng u. Cc t chc ny khc bit bi tm quan trng ca
n trong hot ng u t ngn hn, vic s dng mnh n by, v kh nng tham
gia v rt khi th trng, d l c phn khng c li c nh, tri khon, tin t hay
hng ho, bt c ni u m h cho rng li sut l cao nht. in hnh nht cho
nhm tham gia mi ny l th c gi l s bo bc vn, n c th tp hp c
lng vn tin mt ln t cc c nhn v cc t chc giu c, sau khuch i
khon vn chung ny bng cch vay ngn hng t vo nhng ni ri ro cao v
li nhun cao v tin t, chng khon v tri khon khp trn th gii. Nhng theo
nhng g xy ra trong nhng nm gn y, Kaufman nhn mnh, l nhiu ngn hng
ln, hng mi gii chng khon, ngn hng u t, cng ty bo him, phng ngn
kh tp on ca cc cng ty a quc gia ch yu v thm ch l phng thng mi
ca cc ngn hng trung ng ch yu trn th gii cm th s cn thit phi
thit lp cc hot ng thng mi mang tnh cht bo bc vn cho ring mnh.
Khng him cc ngn hng u t ln tr thnh nhng ngi bun chng khon
bng cc hot ng thng mi v bo bc vn hay bt chc cc hot ng bo
bc vn vi cc hot ng thng mi ring ca h.

107

D nhin, s ngn chn cng gim xung, th cng c thm nhiu ngi bt u
lang thang vo cc khu vc m h khng bit cht g v khu vc . Tng tng
rng n hot ng nh sau: Ngn hng cho vay v tit kim Nng dn Thi nhn
c li ku gi t vn phng Bangkok ca Ngn hng u t First Global, c tr
s ti o Cayman, v h ni: Ny, cc anh rt nn lm tri khon Nga. H ang
tr 20% y, v thm ch nu ng rp gim gi nhiu, th cc anh vn c th gp
may. Bt thnh lnh, ngn hng Tit kim v cho vay ca Nng dn Thi tham gia
ti 20 triu USD vo tri khon Nga, v khi nhng tri khon ny c mua , th
mt ngn hng c thu to vn vay cho nhng ngi nng dn Thi b ph
sn. C th gii bt ng v ngc nhin vi vic c rt nhiu ngn hng ca Hn
quc gi tri khon Nga khi Nga bt u suy sp kinh t nm 1998. Khi tn dng
tr nn d c xu hng tt yu xy ra s l: g kh bn ra, l ngi khng bao
gi c tin trong nhng khi suy thoi hay thn trng, v c th kim tin t cc nh
u t v cc ngn hng, v t tin theo cc tay chi ln. Nhng g kh ngoi l
ny tht s c th phng i s nh hng trong th trng th gii.
Thm vo , vi vic Siu th trng khin cho u t ton cu nhanh v d nh
th, ngy nay bn c th lm cc cng vic t my vi tnh nh, s dng mt s
min mi gii k diu trn Internet. Bi v vic u t ton cu tr nn d dng v
kh thi hn, n khin ngi ta b ru ng vi ngh rng tt c cc th trng trn th
gii u hot ng nh Ph Wall. Nh Ph tng th k Kho bc Hoak, ng Larry
Summers ni: N cng nh l khi bn xy xong cc ng xa l tt hn, th
ngi ta s c xu hng chy xe nhanh hn. V thc s c thm nhiu ngi hn
gp tai nn xe hi trn cc con ng xa l mi ny, bi v h mc li khi nhn
nh tc li xe ca h l bao nhiu, v h gp tai nn cng nhanh hn.
V vy Ngn hng u t First Global ku gi ngn hng Cho vay v Tit kim ca
Nng dn Thi: ng thc s nn u t vo tri khon Th nh k. ng c th
pht ti ngay by gi y. Ngn hng Thi tr li, Tri khon Th nh k tr ti
25%, phi khng? Ti khng bit l Th nh k c th trng chng khon. Chc
chn. Ti s lm vi triu, nu ng ni nh vy. Nhng y mi l kh khn. Khi
ngi ta nghe th trng chng khon Th nh k, h ngh , Ph Wall c th
trng chng khon, Frankfurt c th trng chng khon, Tokyo c th trng
chng khon v by gi Th nh k c th trng chng khon. Tuyt vi qu.
Nhng trong khi th trng chng khon Th nh k c th ch qung quc nh
mt th trng, hot ng v ng trng ging mt th trng, n chng c g ging

108

c nh th trng chng khon Ph Wall. V bn pht hin ra iu khi tri

khon Th nh k ca bn xung gi v bn mun bn i. cng l khi bn pht
hin ra rng th trng Th nh k rt nh n mc khi ch c mt vi ngi tham
gia mun bn chng khon, chng c ngi mua, nn khng c kh nng thanh ton
v do khng c li thot. Nh Kaufman ni, ton cu ho cc th trng to ra
o gic l tt c cc th trng u hiu qu, c kh nng thanh ton, v cn i,
l mi th trng u c thng tin hon ho v minh bch. Cn khuya mi th. Hy
ngh v iu ny: Tng gi tr ca cc c phiu Microsoft ngy nay l 380 t USD.
Nh th ring chng khon ca M gi tr hn tt c cc chng khon ca cc th
trng chng khon ang pht trin trn khp th gii tp hp li vi nhau.
Ngy nay, khng ch c nhiu cc ng ln tham gia vo cuc chi, m nhiu ng
nh cng tham gia. Nm 1980, 4,6 triu h gia nh M gi c phn vn gp.
Ngy nay, theo Vin u t Cng ty, trn 60 triu ngi M trong 37 triu h gia
nh u t vo vn gp, k c trc tip hay qua chng trnh tr cp lng hu.
Ti sn vn gp ca chng trnh hu tr, nh IRA, tng t 412 t la nm 1992 ti
1.600 t la nm 1997. Vi cc ti sn vn gp ny, khong 10% c u t vo
chng khon ton cu. Ln u tin trong lch s M c Joe Six-pack v t ph Bob
cng theo di CNBC xem c phn ca h trn th trng. Qu vy, trong mt
bui qung co ca Charles Schwab nm 1998, hng mi gii chng khon chit
khu, c chiu mt cp v chng trung lu, Marion v Rick, ang ngi trn ivng
v ni v k ngh h.
Marion: Khi chng ti i du lch dc trn t nc v dng chn ti mt ni,
c Knh giao dch. Chng ti bt u theo di th trng ang st gim v chng
ti ni rng chng ti mun mua mt t chng khon, v ngay trn ng, chng ti
gi cho
Rick tip li: Gi cho Schwab bi v chng ti khng c modem kt ni trong xe,
nn chng ti khng giao dch qua mng c. Chng ti u?
Marion: Utah.
Rick: Utah?
Marion: Chng ti Utah
Rick: Ni chuyn vi Schwab bng in thoi di ng
Marion: Th xem xem c c khng
Rick: Mua chng khon. V tht l vui v. Chng ti mua c v sau
chng ti chui vo xe, phng i tip.

109

Marion: V nhng thng v c kt qu tt.

Rich v Marion, hoan ngnh Mng in. Ti rt hi lng vi kt qu ca h, nhng
s tht l s gia tng ca cc cng c u t ru ng rt nhiu ngi nh Rick v
Marion vo cc th trng m h khng h c kinh nghim. Ti khng th chng
minh, nhng ti c th on c rng trc y trong lch s cha bao gi c
nhiu ngi u t nhiu tin vo nhiu ni m h khng bit c c v tr trn
bn . Nh Leon Cooperman ch r: Nm nm trc, ngi ta thng dng
tin tit kim ca mnh mua Tri phiu kho bc, chc chn rng khng b mt
thu nhp h ra mua tri khon. V vi ngi mua tri khon, bi v h sn sng
nhn thm cht ri ro c thm cht li nhun, nn h ra nc ngoi mua tri
khon ca cc th trng ang pht trin, t nhng ni nh Nga hay Brazil, v
ngi thng mua tri khon ca cc th trng ang pht trin by gi i mua
chng khon ca cc th trng ang pht trin. iu xy ra v tip tc xy ra, l
mt s ngi bc chn ln bc thang ri ro s mt rt nhiu tin v sau h s
chn li.
S ho nhp ton cu nhm vo gio dc. Nh c ton cu ho, tt c chng ta
u bit v nhau hn trc, nhng chng ta vn cha bit nhiu v nhau. iu ng
lo ngi l s a dng ca nhng ngi tham gia Mng in rng ln n mc khng
ch c ng nha s New Jersey khng bit g v nhng g ang din ra, m c mt
s ngi hot ng th trng vn ang pht trin quy m ln cng th. Trch dn
th v ca ti ni v mt nh qun l bo bc vn khng bit r danh tinh , thng
c gi l Moises Naim, ch bt ca tp ch Chnh sch i ngoi, sau cuc
khng hong n nm 1995 Mehico: Chng ta n M Latin m khng h bit
g v ni ny. Gi y khi chng ta ri khi n chng ta cng khng bit g v n.
Trong khi chng ta vn ang tip tc ch v s a dng ca Mng in, c mt
iu quan trng chng ta cn tm nim Mng in khng phi l mt lc lng
ngoi sinh. N khng ch hp thnh bi cc ngun vn tin t t bn ngoi, cc nh
u t Internet t nc ngoi v cc Siu th trng xa xi. N cn c to ra do
chnh a phng ca cc nc m ca tham gia mng in. iu to ra sc
mnh cho Mng in thc s khng phi l khi s iu khin vn mt nc khin
cho ngi nc ngoi c th d dng thm nhp vo v mua bn tin t, chng
khon v tri phiu. S tht l pha a phng d dng c th ra ngoi. Mt b mt
ln nht cha c ni n ca Mng in l tt c s ri lon khng bt u do s
bo bc vn ca Ph Wall hay ngn hng ln Frankfurt. M chng bt u bi
nh ngn hng a phng, nh ti chnh a phng hay nh qun l tin t a

110

phng di chuyn tin ca h ra khi t nc bng cch chuyn i tin ni t ra

ng la hay t c (trong thi gian ngn) chnh ng tin ca nc mnh ti th
trng nc ngoi. Nghin cu nm 1998 ca IMF Bo bc vn v S vn ng
ca th trng ti chnh a ra cc phn tch thn trng v cuc khng hong ng
Peso nm 1994-95 cho thy rngcc c dn a phng v cc nh u t
khng t quc t ng vai tr quan trng trong cuc khng hong. Trong mt
th gii ca th trng ti chnh, IMF kt lun nh sau: Cc nh u t nc ngoi
qun l nhiu chng trnh quc t a dng khc nhau c th thy l rt kh gi
c s bnh ng gia hng trm quc gia. Th trng pht trin cng nh, cng t
li ch cho cc nh u t ln tham gia. Bi vy, cc c dn trong nc vi li th
tng i v thm nhp v x l cc thng tin lin quan vi th trng thng l l
ngi u tin to lp v tr chng li ng tin c nh. V s ti iu chnh ca th
trng ti chnh trong nc v cc giao dch ti chnh quc t, b ngn cm hot
ng trong mt thi gian di bi cc c dn a phng, cng to iu kin d dng
hn cho h.Ni mt cch khc, l cc nh ti chnh Mehico, cc nh u c a
phng Indonesia, cc nh ngn hng Thi chnh l nhng ngi khi u cho s
ri lon ca ng ni t ca h, cc chng khon v tri khon ca h cng vi
ton b Mng in c lin quan. V d nhin iu l c ngha, bi v ngi a
phng hu ht lun c thng bo tt hn thng qua gia nh, bn b v cc quan
h kinh doanh v nhng g thc s sp din ra trong nc ca h v do h l
nhng ngi u tin di chuyn n nhng ni an ton. V ngy nay h c th lm
c iu mt cch d dng khng cn phi bun lu tin ra nc ngoi hay
nh bn b m ti khon ngn hng nc ngoi cho h, nh cc trng hp lin
quan n s iu khin vn xy ra trong qu kh.
Richard Medley, nh chnh tr v l nh phn tch ri ro kinh doanh cho nhiu ngn
hng quc t v bo tr vn, ni cho ti rng ng ta bt u cnh bo cho khch
hng ca mnh v kh nng su thoi th trng v tin t Chu khong 5 thng
trc khi n thc s din ra trong nm 1997, khng phi bi v ng l mt thin ti
m bi v ng nghe ngng din bin ca mng a phng:iu u tin ti
kim, ng gii thchl khi cc t chc ti chnh a phng cn vn vay nc
ngoi thay v tin a phng ca h. Nu mt ngn hng Thi khng cho nh kinh
doanh Thi vay ng Baht, m thay vo li cho vay bng ng dola hoc ng
yn, iu c ngha l ng ta bit c vn xy ra vi ng tin ca Thi v n c
th s khng cn gi c gi tr. Bn phi da vo loi bng chng mang tnh giai
thoi ny, bi v nhiu nc cc s liu kinh t u chm pha.Trong cc nn kinh

111

t c th ho cao, nh cc nc Chu , ti lun cho rng ngi a phng bit r

hn ti.
Chnh ph Trung quc khng t sn sng hon ton bin ng tin ca h
thnh tin t 100% chuyn i, nh nhng nc lng ging ca h tng lm,
khng ch l bi v h s rng h khng th kim sot c u t t nc ngoi
vo, m cn l v h lo s khng th kim sot c tin chuyn ra nc ngoi ca
cng dn Trung quc. H c l do ng: c s tn ti ca mt ch en u c
nhn dn t ti Trung quc. Mt phng vin in bo ti chnh M Thng hi
k cho ti nghe v mt cuc m thoi gia ng v mt ngi bn Trung quc, ng
ny phn nn v m mu ca cc ch ngn hng Phng Ty v cc nh bo
h vn v vic bn tin ra Thi Lan, Malaysia, Nam Triu Tin v Indonesia trong
cuc khng hong kinh t 1997-1998 ng nam .
Sao h li lm vy vi chng ti? nh kinh doanh Trung Quc hi nh bo M.
Hy ni cho ti xem nh bo M tr li,Cc ng c bn Nhn dn t mua
la M sau khng?
ng, ti c, nh kinh doanh Trung quc tha nhn. Ti c mt cht
lo ngi v tnh hnh lc .
Hy nh: Khi Mng in bt u ri lon, k ni lon u tin lun lun l
nhng ngi a phng.
Mng in khng ch to ln v a dng hn nhiu so vi trc y m n cn
nhanh hn rt nhiu. Joseph Sassoon, mt i tc ca vn phng Goldman Sachss
London, tham gia tr li vo Mng in nm 1982. London nm 1982, bi v
chng ti sm hn New York 5 hay 6 ting theo mi gi, nn chng ti thng
khng th bit c bao gi th trng DowJohn ng ca New York cho n tn
sng hm sau mt ln ng ta ni vi ti nh vy. Mt s ngi c my
Quotron, nhng ch c vy. Khi , cc nhn vin ca Goldman Sachs qu l thng
minh bi v mt s k Vn phng New York mt hm nhn ra rng, h c th
thu mt thng nh n vn phng vo 3 gi 30 sng (gi New York). a tr c
th ly 1 bn sao ca 2 ct ch cht ca tp ch Ph Wall l Lng nghe trn ph v
Theo st th trng - cc ct hng dn kinh doanh chng khon thng xuyn thay
i th trng sau , gi ngay thng tin n London. iu khin chng ti c
4 gi lm vic nhanh trc tt c cc hng mi gii chng khon London. V th,

112

chng ti c th chuyn cc c phiu cho khch hng ca chng ti m c

cho hng New York trc khi cc i th cnh tranh ca chng ti nm c
thng tin, bi v h vn ang i cho n khi cc vn phng New York m ca
trc khi c t tp ch. iu khin h mt mt khong thi gian lc ra nhng
g h nh lm. y l nm 1982 ch by gi m ti ni vi mi ngi quanh vn
phng v iu , h s nhn ti nh th ti ang k chuyn v B gi cho h.
Khng c g kh hiu. Tn b quanh 1 vn phng tn dng New York ngy hm
nay, bn s they ngi ta tay mang nhng mn hnh theo di th trng theo khi i
bt k u, chic my c th kim tra mi th trng, mi c phiu hay tri phiu
vo thi gian thc t, nn h c th kt ni, thm ch khi h ang trong bn tm
hay nh mt mnh. Cc vng quay ngy nay trn tru n mc m cc s lng
khng l ca ci m nh kinh t hc David Halle gi l vn gipsy c th di
chuyn vng quanh th gii khai thc c hi mua bn bt k ni no, vi chi
ph giao dch thc t gn nh bng khng, chi ph dch chuyn gn nh bng khng
cn tc l gn nh ngay lp tc. Trng thi ca hot ng ny c th c tng
kt bng mt dng qung co m Credit Sussie/ First Boston bt u cho hot ng
nm 1998 gii thiu v dch v ca h, gi l dch v siu cp, cung cp kh
nng x l nhanh nht cho bt c thng v no ti cc c quan hi oi trn khp
th gii. Qung co ni: Giao dch siu cp: Mi th trng, mi lc, mi ni.
Nhn t tc ny c th tt v cng c th l khng tt. Nu nh Mng in xm
nhp vo con ng ca bn, n c th ch trong chc lt trot hng t, hng t la
vo th trng c phiu v tri phiu ca t nc bn cng nh rt trc tip vo
cc cng xng v nh my. l l do ti sao cng ngy cng c nhiu quc gia
quan tm n bt k bc i no ni vo Mng in. Nhng khi v l do kinh t,
chnh tr hay x hi m th trng mt nc tr nn khng n nh hay l yu i,
Mng in c th bin i nhng th khng tt nhng ng nh ra c gii hn ca
th trng thnh ra ti t v cng iu hn, v n cng c th lan truyn s bt n
nh nhanh hn gia cc th trng, v t th trng ti t sang th trng tt.
Nh Alan Greenspan tng pht biu trong bi din vn, vic ton cu ho ti
chnh rt ging nhau (n thc y s pht trin mnh m ca dng chy vn khu
vc t nhn, n cng chng t rng nhng ci tin y ngha v vn tr thnh
nhng mn u t ng ngn). Ch tch Qu d tr Lin bang b sung thm: Ai
m c th tng tng rng mc thua l (1 t ) ca ch mt thng nhn s

113

dng cc cng ngh hin i m c th dn n s dit vong ca Baring nm 1995

kt thc trn giy t mi trng thng mi ca cc thp nin trc y. R
rng, nng sut ca chng ta trong vic to ra thua l ci tin v lng trong
nhng nm gn y. Hay nh B trng B Kinh t Ai Cp, ng Yousef BoutrosGhali tng ni, Ngy xa, anh hong lon v xung quanh anh c mt trm nh
bng, cn ngy nay, anh hong lon bt k u. s hong lon tr thnh dn
ch ho.
Ch c mt iu tuyt vi ng li. Ci g n nhanh th i cng nhanh. Khi cc
iu rc ri c th n nhanh hn th cc gii php cho chng cng nhanh chng cho t nc bn lm nhng iu ng. Khi mi th tng tc, th gii s c mt k
c ngn hn. Nm 1995 l nhng ngi ch n kh tnh Mexico nhng nm 1998
li l ngi tnh ca cc nh u t quc t. Ai cn nh nm 1995?

B sng di.
Trong khi thng thng th nhng b sng ngn ln ca Mng in, nh George
Soros, to ra nhng bin c ln trong thi gian gn y, th cc b sng di cng
ng vai tr ngy cng quan trng. ng vt sng di l cc cng ty a quc gia
ang tham gia vo nhng vic c mi ngi u bit n l u t trc tip t
nc ngoi c ngha l h khng ch u t vo c phiu v tri phiu m cn
u t trc tip vo cc nh my, im cung cp, trm nng lng v ton b mu
cht ca nhng d n khc, nhng d n cn thi gian lp k hoch v xy dung
v khng th hon tt ch trong 1 m. b sng di l cc cng ty nh: Ford, Intel,
Compaq, Enron v Toyota. Nh c ton cu ho m h u t c nhiu tin hn
ra nc ngoi theo nhiu cch hn v ti nhiu quc gia hn trc y.
Di thi chin tranh lnh, cc nc thng bo v th trng a phng bng
hng ro thu quan, th cc cng ty a quc gia thng u t di hn hng triu
la vo cc nc c th trng ln n gin vi mc ch vt qua cc hng ro .
Ni mt cc khc, Toyota vt qua hn ngch nhp khu t Nht Bn ca ngi
M bng cch xy dng mt nh my M, khin cho Toyota bn c hu ht
trn th trng nc M, v Ford cng lm iu tng t Nht Bn. tn ti
trong mt th gii ca cc bc tng ro, cc cng ty a quc gia phi xy dung
nh my cc th trng trng im tr thnh ngi sn xut v ngi bn hng
u vit hn ti chnh th trng .
114

Khi c s dn ch ho v cng ngh, ti chnh, thng tin chuyn i qua khi cc

bc tng chin tranh lnh, b sng di tr nn to ln hn v phn no khc hn,
khuyn khch cho vic xy dng nh my ti nc ngoi. Cng ngy cng xut hin
mt th trng ton cu n gin v m rng, v khng gian iu khin, l ni m
mt cng ty a quc gia c th bn mi th ti bt k ni no hay c th lm ra mi
th ti bt k ni no. iu lm tng tnh cnh tranh v ti a ho li nhun i
vi nhiu ngnh cng nghip. Kt qu l mi hng a quc gia ln cn c gng bn
mc ton cu xy dng li ch ti a v cn c gng sn xut mc ton
cu bng cch tri rng chui sn xut v gia cng ti cc nc m c th ch to
c sn phm r v hiu qu hn- nhm gi mc chi ph sn xut thp v duy tr
cnh tranh. iu dn n nhiu mn u t t cc cng ty a quc gia ti nhiu
phng din sn xut, lm gim chi ph, ti nhiu nc ngoi, hay dn ti to ra lin
minh vi cc nh thu r hn ti nc ngoi- khng phi ch tn ti trong mt
th gii ca cc bc tng ro, m tn ti trong mt th gii khng c cc bc
tng ro. Trong k nguyn ca ton cu ho, cc cng ty a quc gia ngy cng
cn m rng ra nc ngoi, khng ch bi v l cch duy nht tr thnh nh
sn xut a phng hiu qu ti cc nc m cn bi v by gi l cch duy
nht tr thnh nh sn xut ton cu, hiu qu.
Trn t nc M ngy nay, Kevin Maney ngy 24/4/1997 c mt cu chuyn din
gii l do ti sao m IBM ngy nay kt hp c tt c cc i tc t nc ngoi v
cc nhn t ph tr tr thnh mt nh sn xut ton cu u vit hn, thng minh
hn trong mt th gii khng c cc bc tng. Maney vit nhh sau: mt nhm
cc lp trnh vin trng i hc Tsinghua Bc Kinh ang vit phn mm bng
cng ngh Java. H lm vic cho IBM. Vo cui mi ngy, h gi kt qu lm vic
qua Internet ti mt c s ca IBM Seatle. , cc lp trnh vin xy dng n v
s dng Internet gi n qua 5222 dm n Vin Khoa hc My tnh Belarut
v nhm cc nh phn mm Lt vi a. T cng vic c gi cho pha ng
cho nhm Tata ca n , nhm ny gi phn mm tr li Tsinghua vo u gi
sng Bc Kinh, quay v Seatle v tip tc chuyn i vi mc ton cu khng
bao gi ngng ngh cho n khi d n c hon thnh. John Patrick, Ph Ch tch
Cng ngh Internet ca IBM ni, chng ti gi l Java xoay quanh ng h. N
cng nh l chng ti to ra mt ngy lm vic 48 ting qua Internet.
Nhng nm 1970, Cng ty giy Bata ca Canada phi c ti hng t nh my giy
khp cc th trng trng im trn th gii nhng mi nh my ch nhm vo th

115

trng ca mnh, p ng th hiu v kiu dng v nhu cu ca a phng v bn

gn nh 100% sn phm u ra cho th trng a phng. Ngy nay, thng qua
hp ng, Nike c th thit k giy Oregon v chuyn fax hoc email bn iu
chnh thit k sau cng trong m ti cc nh my v cc nh thu ca mnh khp
Chu c th bt u to ra mt mu giy mi cho nhu cu tiu ding ca ton
cu va ngy hm sau.
C mt s tht rng Ford, Nike v Toyota- l cc b sng di khng chuyn vn
nhanh nh cc ng vt sng ngn, h chuyn vn t nc ny sang nc khc
nhanh hn nhiu ngi ngh. Nhiu khon u t nc ngoi m cc b sng di
thc hin thi gian qua khng phi xy dng nh my m mc ch l pht trin
lin minh vi cc nh my a phng s hu, h l cc chi nhnh, nh thu ph v
i tc ca cc hng a quc gia, v cc mi quan h sn xut ny c th dch
chuyn t nc ny sang nc khc, t nh sn xut ny sang nh sn xut khc,
vi tc ngy cng tng trong vic tm ra cch x l vi thu u vit nht, hiu
qu ti u v lc lng lao ng vi chi ph thp. ng vt sng di tham gia cuc
u tranh sinh tn ca cc nc ang pht trin i vi cc quc gia khc. Mi
nc ny ch cn trng ch vo cc khon u t ca cc cng ty a quc gia, bi
v chnh l con ng nhanh nht cho h to ra cc c nhy v cng ngh. u
tin, Nike thnh lp c s sn xut ti chu ca mnh Nht Bn, nhng khi c s
tr nn qu tn km, hng ny chuyn sang Hn Quc v sau sang c Thi
Lan, Trung Quc, Philippin, Indonesia v Vit Nam.
Joel Korn, c vn qun l Brazil ni v cc cng ty a quc gia: iu thc s l
tt, M Latinh vn ph thuc rt ln vo ngun vn bn ngoi, bi v n gin l
tit kim trong nc khng cho tng trng kinh t mc cao. V th chng ti
cn u t trc tip t nc ngoi. ng vt sng di cng mang n tiu chun v
cng ngh quc t v gip chng ti tr thnh b phn ca cc th trng khc
nhau, v chng cng mang n cc mi quan h hp tc t nc ngoi, t c th
chuyn giao cng ngh v th trng mi cho chnh h. Nu ngy nay bn khng
cho b sng di n vi bn, th khc g vi vic bn sng n c trn mt hnh
tinh khc.
Mc d s ton cu ho sn xut bt u ny sinh t h thng ca thi Chin tranh
Lnh, n gn nh m rng thnh k nguyn ca ton cu ho, khi cc b sng
di v ang bn rn trong vic sinh sn. Theo Ngn hng Th gii, s phn chia

116

Tng sn phm u ra ca th gii ca cc nh my trc thuc a phng ca

cc tp on a quc gia trn tng sn phm Quc ni ca ton th gii nhng nm
1970 chim ti 4.5% ln gp i vo thi im hin nay. V phn trm t l th
nh b nh vy thi, ch tnh theo dollars th con s ng sau qu l khng l, bi
v chng ta ang ni v tng u ra ca ton th gii. Nm 1987, u t trc tip t
bn ngoi ca cc nc ang pht trin chim 0.4% tng GDP ca h. Ngy nay n
chim ti trn 2% v n c m rng ra, ch khng phi ch tp trung vo khong
10 th trng ln, m l trn ton th gii. Nu nh bn nhn vo tt c cc chi
nhnh nc ngoi c s hu ca M- mt cng ty nh Ford Motor Mexico, chng
hn v hi mc doanh thu xut khu nm 1966 v mc doanh thu trn th trng
ni a nm 1966 l bao nhiu, th cu tr li l 20% cho xut khu v80% cho ni
a. Ngy nay, cho xut khu l 40% v ch c 60% cho tiu th ni a. Chng ly
lm ngc nhin khi Craig Barrett, ch tch Intel, ni vi ti rng ng ta c hng
ng i s v chnh khch trn khp th gii lin tc gi n cho ng thung lng
Silicon v vi ch mt li thng ip Hy n y cng vi nh my ca mnh.
Geogre St. Laurent l ch tch ca Vitech, mt x nghip my tnh ca Braxin
do ng lp ra Bang Bahia, min ng Bc Braxin, v ng ta qu l mt thnh
vin sng di in hnh ca Mng in. ng ta bit rng trn con ng ca mnh,
ngy hm nay ng ta c nhiu sc mnh. Mt bui chiu n, Braxin, ng ta
gii thch vi ti rng ng ta chng h ngi khi cho nh cm quyn Braxin bit
chnh xc nhng g mnh cn khi ng nh iu hnh cng ty my tnh y, vi tt
c nhn vin v cng vi n l cng ngh chuyn giao. ng ni, ti phi c mt
ng tin n nh tip tc hp dn u t nc ngoi, h h c ngun thu cn
bng, lm pht c th kim sot c, v b my ca chnh ph c gim bt. Mt
trong nhng mc tiu chnh ca chng ti l em vn u t n y, v ngun vn
s khng c rt vo nu n khng c m bo chc chn v gi tr khi ngi ta
mun rt n ra. Hn na, ti phi thuyt phc c rng cc nh chnh tr c cng
mt gic quan v quan h gia khch hng v nh cung cp nh ti. Nu bn l
khch hng ca ti, lm cho bn mua my tnh xch tay ca ti, ti s qu gi
mi bn. Cc chnh khch y li khng mun nh vy bi v h cha tng ng
trong vai tr mt ngi bn hng. H quen c mi ngi n ngi di chn ngai
vng ca h, v h tun ra nhng li hng bin v quyn uy khi h thy cn.
Qu thc, nh St Larent ch ra, vic tng sc mnh ca Mng in ch l nhng
g m cc nh lnh o truyn thng bt u hiu v iu chnh theo. Ln u tin

117

ti khm ph ra iu nay khi n thm Mehico vo ng nh im ca cuc khng

hong ng Peso nm 1995. Ti c hc hi ngay t trn chuyn bay vo
Mexico.Khi ti in vo t khai hi quan h a trn my bay, ti ngc nhin sng
st khi trngn dng 3. Ni dung ca n l bn phi tm ra v nh du vng trn
vo ngh nghip ca bn, v c 9 la chn khc nhau.Trong khng c mc ngh
nghip ph trch chuyn mc ca to bo, m ch c nng dn, li xe,Trng
trt v k l mt mc lm ti kinh ngc. l mc:ngi gi tri phiu. T
ni cho ti tt c v tnh th ca Mexico thi gian . Mexico qu ph thuc
v tng trng kinh t vo nhng nh u t nc ngoi mua tri phiu v tri
khon chnh ph, khin cho t ngoi laingi gi tri phiu cng c c mt
mc trn t khai hi quan.
Khng may cho Mexico, hu ht nhng ngi c th in vo ci mc li ra
khi t nc h cng vi tin bc m khng h quay li.Khi ti n phng vn mt
quan chc ca ngn hng trung ng Mexico va tri qua s khng hong, ng ta
hi ti v cc nh kinh doanh tri khon ton cu b Mexico.ng hi: Ti sao
h in khng nh vy ? Ti sao li nh th?.Ti khng bit phi ni vi ng ta
th no v tnh trng khng c g in khng hn khi ch v mt nh u t vn M
va s dng in thoi di ng thng bo v s mt gi u t ca mnh.Sau ti
n thm enrique del Val Blanco, mt quan chc ca b trng b Dn sinh
Mexico, v ng ta ni vi ti nh th mt ngi ang sng trong thi k Xm lc
ca nhng k cp xc.ng ni vi ti:Mi ngi cm thy cuc sng ca h b
nh ot bi ai bn ngoi, v mi ngi mun bit ai l k ?Ai l lc lng
?.Chng ti tng ngh rng chng ti ang trn ng n Th gii th nht v
t nhin mi th o ln tt c. Mt pht trc Ngn hng th gii v IMF va ni
Mexico l v d tt. By gi chng ti l in hnh ti t nht. Chng ti lm
g?Chng ti khng cn iu khin c na. Nu chng ti khng tm ra cch pht
trin khc, chng ti s kt thc.Chng ti b t b ri.
Cng ngy hm ti n thm dinh th tng thng Los Pinos gp tng thng
Emesto Zedillo, ng vn quay cung trong cuc khng hong ng Peso. Ti khng
nh nhiu lm nhng g ng ni, nhng ti khng h qun cnh tng lc . Ti
v ng nghip t Times ca mnh c mt bo v dn vo lu i v c ch
ng ln xung vi tng gc th n vn phng ca Tng thng. C v nh khng
c bng ngi xung quanh. Chng ti i qua mt tng ca, li mt tng ca v mt
tng ca na, n khi chng ti n c mt ci bn nh ca c th k v c ta ch

118

cho chng ti bit phng ca tng thng. Chng ti bc vo phng v ti , ngi

mt mnh ti mt ci bn trong gc, l tng thng Zedillo, ang nghe bn
Tchaikovsky khc do u 1812 t my nghe nhc trong vn phng, v nhn xa
xm ht nh Napoleon sau trn Waterloo.
Mt thp k trc y c mt th h ca cc nh lnh o thuc a kiu mi- nh
Zedillo, Mahathir, Suharto, thm ch l Boris Yeltsin - nhn ra cm gic b p
bi Mng in. Chng c g p . Mng in chng t rng khng nh nhng k
th m dn tc h tng bit. Ln ny h khng th bt c n, kim duyt n, hn
ch n, mua chuc c n v thm ch cng khng th thy c n. Chng hn,
nh Zedillo, ch c th ci u trc mnh lnh ca n. Mahathir v Suharto, phi
chp nhn mt chnh sch khc. H gi tn mng in, ti cho nhng m mu,
th bo th tr c, v nh trng hp ca Mahathir, thm ch cn cm trit vic
iu khin vn. Mahathir v Suharto ln ln trong thi k Chin tranh lnh, l thi
k m cc siu cng gy c ch ln cc nh lnh o ca Th gii th ba, nhng
ngi lun kht khao s h tr t chng trnh tr chi Chin tranh Lnh. Nhng
khi m Chin tranh lnh kt thc, cc cn tr ny b vt b. V ngy nay, mng
in l sc mnh hng u, h khng nh Vn phng Chnh ph, lin hp quc hay
Phong tro khng lin kt.H khng n cho bn v ni au bn gp phi, hay h
cngkhng hiu c s than phin ca bn bi v l vic ca khu vc bn.H
khng ni vi bn l bn qu n c, qu cn thit phi n nh trong khu vc, h
khng h m xa cht g n bn. H ch c con ng ca h i vi bn v h c
tin ln trn con ng . Mng in a ton th gii vo trong mt h thng
chnh quyn, trong mi chnh ph sng di s lo s khng c tn nhim ca
mng in.
Ti ni chuyn vi Ph th tng Malaysia, Anwar Ibrahim, ti Kuala Lumpur
ti nh im ca cuc khng hong kinh t chu nm 1997, trc khi ng b
Mahathir cch chc.Anwart ni vi ti rng khi Mahathir ang thi hnh co buc
ngi Dothi, Soros v nhng k m mu khc ch tm li ng tin Malaysia
gim gi xung, Anwar v mt s ng nghip ca ng n gp Mahathir vi
mt bn th v ni vi ng ta mt vi iu sau: Hy nhn y, ng ni iu
v Soros vo bui sng, v ng ringgit ca Malaysia gim gi xung y ny.
ng ni iu v ngi Dotha vo Th ba, v ng ringgit gim gi xung
y ny. ng ni v iu vi cc nh u t ton cu vo th T, v ng
Ringgit gim gi xung y ny. Thi ng ni na! trng hp ca Suharto,

119

Mng in thc t chm ngi cho cuc ni dy cch chc ng ra khi quyn lc
vo u nm 1998, bi dn chng v qun i Indonesia trc s gim gi v th
trng trm trng nh vy mt ht nim tin vo s lnh o ca Suharto.
Supachai Panitchpakidi, Ph th tng kim b trng b Thng mi Thi lan,
ngy hm nay vn cn mang trn mnh nhng nhc nhi ca cuc chin tranh v
mt mt khi chng la mng in:Chng ti mc mt sai lm- cho ng tin ca
chng ti tri ni ( ng baht) theo ng dollars trong sut su thng, qu lu m
khng c s gim gi.N ng ra khng tr thnh thm ho, nu nh khng c hiu
ng phong tro ( t mng in ), tt c mi ngi cng tng tho khi ng tin ca
chng ti.V th thay v ch gim gi 15 hoc 20 phn trm, n gim gi ti 50
phn trm. Bi v th trng l ton cu, nn mng in hiu s thiu thn ca
chng ti v d tr .Ln u tin n tn cng ng tin ca chng ti l thng hai,
ln sau l thng Ba, v sau na l thng T. v mi ln ngn hng Trung ng
Thi lan chin u li vi ng tin bng d tr ngoi t ca mnh li ni :Chng
ta thng ri!.Nhng thc t Ngn hng sau mi ln li l thua.Bi v thc t d tr
b gim i. Chng ti ngh rng th gii khng bit v mc d tr ca chng
ti, nhng th trng th bit nhng ngi ca chng ti khng h bit nhng th
trng th li bit.Nhng ngi bn ca ti Singapore v Hongkong bit, v h
tnh ton v s lng d tr cn li ca Chnh ph Thi sau mi ln chng ti bo
v ng Baht ch nhy vo gia kim li. Khi ng hi cu th tng ca chng
ti ng ta s ni vi ng rng ng ta khng a ra bt k mt thng tin no. Nhng
th trng c phn tch ca n v h bit c khi no l im cui cng, khi no
chng ti khng th bo v c ng tin ca chng ti c na.V tht s khi
h i ngay ng sau chng ti.
Vic iu chnh sc mnh ca Siu th trng v Mng in cn c s tp trung t
tng cao ca tt c cc nh lnh o, c bit l ti cc th trng ang ln
mnh. Nn a n thnh mt khu hiu: Tt c cc nh lnh o trn th gii by
gi cn c cch ngh nh l mt nguyn th.Cc nguyn th cc lnh th thuc
M cn phi ra nhng quyt nh, ch cn l Tng thng hay Th tng cng c.
Thm ch h i khi phi iu ng ti An ninh Quc gia. Nhng cng vic chnh
ca h l li cun Mng in v Siu th trng u t vo lnh th ca h, lm
tt c nhng g c th gi bng c h li mc cho h sng vi ni khip s.
l l do ti sao th gii ngy nay cng ngy cng c iu khin bi cc
nguyn th, bt k m hnh th ch ca t nc ra sao. V l l do ti sao nh

120

lnh o chnh tr cp cao nht ca k nguyn ton cu ho l nguyn th ca tt

c cc nguyn th, l nguyn th ca Hp chng quc Hoa k, l William Jefferson
Clinton.
Hong , dictators,emirs, sultans, Tng thng theo truyn thng hay Th tng
tt c h ngy nay u xung v tr thnh nguyn th.Trong cuc khng hong nm
1997. ti n thm Quatar, vng t du la nh b nm b bin pha ng
Saudi Arabia, v mt bui chiu c mi n dng ba vi emir, Sheikh Hamad
bin Khalifa al-Thani. ng ta l mt ngi delightful, v khn nh mt con co,
nhng ng ta l mt ngi quen ra lnh, ch khng quen nhn yu cu. ng ta hi
ti v cuc khng hong kinh t Malaysia v ng nam v ti k cho ng ta
rng Mng in v Siu th trng trng pht Malaysia i vi s qu mc ca
Mahathir, k c vic xy hai to thp ln nht th gii ca ng ta. Sheikh Hamad
lng nghe, v sau ni mt vi iu nh th mt nguyn th, ch khng phi nh
mt tiu vng x rp. ng ni: Ny, ti ngh rng tt hn l ti khng nn xy
to nh cao tng no y c nh? Th trng hn l khng thch nh th.
Con ng m cc nh lnh o, cc c nhn, nh u t v cc cng ty ang hc
hi iu chnh ti h thng ton cu ho mi thc s l mt s xc nhn m
bo ca th k 20 va qua. Ch c mt iu na ti phi ni v iu ny, l : Bn
vn cha thy iu g c.
Nh ti c gng gii thch, s dn ch ho cng ngh, ti chnh v thng tin -
lm thay i cch thc giao tip, cch thc u t v cch thc nhn nhn th gii
ca chng ta- em n s sng cho tt c cc nhn t c bn ca h thng ton
cu ho ngy nay. l nhng nhn t lm tan bin mi bc tng. l nhng
nhn t to ra cc mng li cho php mi chng ta chm ti khp th gii v tr
thnh cc c th siu sc mnh. l nhng g sng to ra cc mi lin kt v
khng gian Mng in v Siu th trng sn sng pht trin. l nhng yu t
xua i tt c cc quan im li thi, cc quan im khc ca ch ngha t bn th
trng t do. l nhng nhn t to ra nhng hiu qu mi khng ng m mi
nh kinh doanh phi chp nhn hoc l cht. l nhng nhn t lm gim thiu
cc ngn cn xm nhp vo gn nh mi hot ng kinh doanh. l nhng g
khin cho mi ngi thay i np ngh u tin a phng hn ton cu sang np
ngh u tin ton cu hn a phng.

121

Ci ti ni bn vn cha thy g c chnh l Internet. S pht trin ca Internet,

mang n mt cp mi nht cho s dn ch ho cng ngh, ti chnh v thng
tin, sn sng phc v cho k nguyn mi ca ton cu ho. Nhng cng nh
Internet ang sinh si, pht trin, n ang tr thnh ng c (turrbocharged engine)
a ton cu ho ln pha trc. Internet s m bo s ton cu ho ngy cng tng
cho cch thc giao tip, u t v nhn nhn th gii ca chng ta. Bi v t thi
im bn ng nhp Internet bn c th giao tip vi bt k ai trn th gii ny
min ph, t lc bn ng nhp Internet bn c th u t vo bt k th trng no
trn ton cu min ph v k t khi bn bt u mt vic kinh doanh c mt trang
Web trn Internet, th d bn bt k u trn th gii ny, bn s c ngh mang
tnh ton cu c trn phng din i th cnh tranh cng nh phng din khch
hng ca bn.
Vo u nm 1998 ti n thung lng Silicon ni chuyn v mt s iu nh
trn vi John Chambers, ch tch ca Cisco Systems, l c quan xy dng cc
ng truyn v hp en kt ni internet khp th gii. Khi ng ta ni vi ti:
Internet s thay i mi th. Cch mng cng nghip mang my mc trong cc nh
my n vi mi ngi, v cch mng Internet s mang hiu bit v thng tin hu
ht cc cng ty n cho mi ngi. V c mi bit thng tin, n s gy nh hng
ln x hi ht nh Cch mng cng nghip. N s thc y ton cu ho vi mt
mc khng th tin c. Thay v phi mt ti trm nm nh Cch mng cng
nghip, th n ch mt c by nm.
Nh Chambers ni, ti vit ra nhng g ng ta ni v thm ch l nhp n vo
mt ct, nhng thc s chng cha bao gi ngm c vo trong ti. Ti cp nht
chng nh kiu nht nhng li khuch i in hnh m bn hay nghe t cc chuyn
gia cng ngh. Vng, vng, vng, ti ngh, Internet s thay i mi th. l
nhng g h lun ni. Nhng ti cng vit thm cun sch ny, ti cng nhn ra
c rng nhng g Chambers ni khng ch c chng thc, m cn c
thu hiu.
Vi thng sau chuyn thm Chambers, vn phng ca ng gi cho ti mt hp cc,
chn, bt v o s mi c dn logo ca chin dch qung co mi ca Cisco, m bn
c th thy trn tivi. Tht l n gin. Qung co trn tivi ca Cisco quay cnh
mi ngi, t gi n tr, t khp ni trn th gii, nhn thng vo my camera v
hi: Bn sn sng cha?. Li na, khi ti cm ci hp qu vi hnh lo go trn

122

 vo ma xun nm 1998, ti nhn vo v t nh: Nhng th ny l g nh?

Tht l mt chin lc qung co k l. ca ti l : Bn sn sng cho ci g?
Nhng thi gian 1998 1999 tr thnh nm ca Internet, trong mt nm, Internet
t c mc ph cp ln v phc v cho c thng mi v giao tip, ti mi
bt u hiu c chnh xc ngha ca Cisco bng li ni: Bn sn sng
cha?. Internet ang tr thnh mt cng c thay th khng l, thc hin h thng
ton cu ho nh ti miu t trong chng ny ca cun sch Mt th gii Tc
, mt Mng in, Mt Siu th trng, mt Chic o khoc vng v gi ngy
cng cht hn h thng xung quanh tt c mi ngi, theo mt cch thc ch
khin cho th gii ny nh hn v nhanh hn theo tng ngy tri qua.
Ngh v iu : cm n Internet, gi y chng ta c mt h thng lin lc ton
cu chung, qua chng ta c th email cho nhau. Chng ta gi y c mt
trung tm mua bn chung, trong chng ta c th mua bn tt c mi th. Gi y
chng ta c mt th vin chung ton cu, ni tt c chng ta u c th n
nghin cu, v gi y chng ta c mt trng i hc chung ton cu, ni tt c
chng ta u c th n nhn lp. Internet khng cn l nhng tr chi Nintendo
cao cp na. N tr thnh mt cng c thit yu cho cuc sng. Vo thng
Ging nm 1999, Delta Airlines quyt nh bt u a khch hng ca mnh vo
k nguyn Internet bng cch tr thnh hng hng khng u tin thu dch v ph
cho tt c cc v my bay khng mua qua Website ca h. Delta ni rng nu bn
gi in t ch mua v Delta bn s phi tr 2 USD ph b sung cho mi v kh
hi bay ni a. Cng t ch tng t nh trn qua Website, bn s khng phi tr
ph b sung ny. Khi mt quan chc ca Delta Airlines tr li phng vn ca t
Bu in Washington, rng i vi nhng ngi khng c my vi tnh nh hoc
khng c kt ni Internet th sao, h s phi lm g? th ng ta tr li rng: n th
vin m s dng my vi tnh ca h. Sau mt s cuc kim nghim khch hng,
Delta phi b chnh sch thu 2 USD ph b sung. Nhng ti chc chn rng vic ny
s c p dng li. Ch t th s tht v Delta air dm i mt vi khch hng v
hng h s dng Internet ni vi bn mi vic s i v u. V khng ch l
nc M. Hy nhn vo n . mt vng dn c ngho gn Delhi, mt cng ty
in thoi di ng mi m, gi l Usha Group, b tr cc nhn vin mc b Avon
kiu n i n tng nh ti cc lng ngho nht, mang theo cc my in thoi di
ng cho nhng ngi khng c in thoi bn nh. Vi mt mc ph ti thiu,
dn lng c th s dng in thoi trong vi pht thc hin tt c cc cuc m

123

thoi. By gi Usha ci t trung tm in thoi cng cng ti rt nhiu lng

trong s , vi mc ph Internet rt thp.
Ph tng th k kho bc Larry Summers thng k cu chuyn ny: Vi dp trc
y, ti n thm Mozambique- trn mt vi phng din th l nc ngho nht
th gii - m phn v mt s vn lin quan n gii quyt cng n. Ngi d
ba tra vi cng ng cc doanh nghip a phng, ti hi thm nh doanh
nghip bn cnh v cng vic ca ng ta. ng ta tr li: Tt lm, nhng ti ang lo
lng v tng lai. Khi ti hi l do ti sao, ng ta gii thch rng ng ta ang l
nh cung cp c quyn dch v Internet Mozambique, nhng ng lo ngi l i
th cnh tranh s vo v c th lm gim li nhun ca ng ta.
V nhng g ng ta lo lng l ng. Theo ti ca vic Internet iu khin vic
ton cu ho, vi th gii cng ngy cng tr nn nh b v tc hn, nhng c
hi khng l ang ng trc tt c chng ta cc c nhn, cc quc gia v cc
cng ty. Hai chng tip theo ca cun sch ny ng nhp vo h thng v
Bng ti ng sau h thng s gii thch nhng g ti ni.
Bn sn sng cha?

Dos Capital 6.0

Moscow (AP) - Hm nay, cng t vin tra hi mt ch nhn bo tng ngh thut
ti Moscow sau v nh chn chic bnh hnh nhn Vladimir Lenin ca cc thc
khch l khch mi v cc nh ph bnh ngh thut ti mt trin lm gn y. Th
ba va ri, Thi bo Moscow cng b rng chnh Sergei Taraborov l ngi b
iu tra sau khi cc thnh vin ngh vin th 20 ca ng Cng Sn ku ca rng
chic bnh xm phm lut chng ph bng cc gi tr tiu biu ca dn tc
-

AP Moscow, 8 thng 9 nm 1998.

"Anh mang theo bao nhiu tin?"

Cu hi bt ng nhm vo ti bi mt nhn vin hi quan Albania ti sn bay
Tirana khi ti ang chun b ra khi t nc ny. Ngay khi cu ni va but ra
khi ming c ta, ti c cm tng nh sp ri xa s tin ca mnh.
"Ti c 3,500 USD" - Ti ni, tay v nh vo v tin.
124

"3,500USD", c ta nhc li, i mt nhng ln."Anh ta c 3,500 USD ", c ta ni

vi ngi ng nghip nam ng ngay bn cnh, gn my kim tra chiu tia Xquang.
" Anh t u n?" anh ta hi ti, v nh ang nh gi mc cm gic b xc
phm ca ti v d xem liu ti c phi l mt nh ngoi giao hay khng. Ti ni
vi anh ta rng ti l phng vin ca t New York Times. "The New York Times?"
anh chng hi quan nhc li, v kim tra ti mt cch s si. " anh ta qua".
Ai m ngh rng The New York Times li chng l ci inh r g Tirana.Ti ch
mun chy ra my bay. Ti c l lo ngi. Ti tng trong hon cnh ny
trc y-ti mt t nc ni m lut php khng phi l ng thng tr, l
Iran. V , mn kt din ra khng thc s tt p. Mi th bt u ht nh ti
sn bay Quc t Teheran, khi ti lm th tc hi quan lc 4h sng. Ti b mt nhn
vin hi quan yu cu m vali v giao np cho anh ta t khai hi quan. Trn t khai
c dng hi v s tin bn mang theo v ti in vo chnh xc s tin ti c, l
3,300 USD. V th tn dng M khng c chp nhn Iran nn ti phi mang
theo rt nhiu tin mt. G nhn vin hi quan nh con v c hm ru quai nn
ngi Iran xem k t khai v sau ni vi ti, km theo mt ci lic nhn thm
kht: "Tha ngi, ngi ch c th mang 500 USD ra khi t nc ny thi".
"i khng!". Ti ni "Ti phi lm sao by gi?"
Nhn vin hi quan Iran nhn quanh v th thm vo tai ti "Ti c th lo cho, ch
cn 300 USD ". C mt hng di ngi Iran ng sau ti thy ht nhng cnh
ny - tt c, khng h nghi g na, bit chnh xc iu g ang xy ra. Ti th tay
vo ti tin v ly ra ba t bc 100 USD v vo trn li trong lng bn tay.
"Cn thn" G nhn vin hi quan rt ln vi ti - phng ai hng ngi
pha sau chng ti c th t co v nhng g ang xy ra. Sau c hai chng ti
gi v lc li chic vali ang m ca ti, v vi mt c chp nhanh, anh ta ly 300
USD ra khi cc ngn tay ca ti. Vic xy ra qu nhanh - nh mt ch c hi
bay ln trong thong chc - khin bn mun quay chm li ngay lp tc cnh
thng thc. Sau , vi bn tay cn li, anh ta a ti t khai hi quan mi khc
v bo ti in vo, khai bo rng ti ch mang theo 500USD ra khi t nc.
Nhng cha phi l ht. Khi ti leo ln pha cng sot v, ti nhn ra rng c
mt t kim tra thn th sau khi ti i qua my d kim loi.Ti i vo phng xp
ng sau bc rm v vin lnh Iran ti yu cu ti m v tin.Ti hong s t

125

nh: "Mnh lm sao gii thch 3,000 USD by gi? Hay ni th ny: Ny, ti hi
l cho ng nghip ca anh tng di ri y, cho qua i?" May thay, anh ta ch
nhn qua s tin, lin thong mt hi bng ting Farsi v ri ti i.
Nhng nh du lch th gii dy dn s cho rng cuc phiu lu ca ti Iran v
Albania kh m thot khi thng l: Nhng cuc ng v hin tng ny trong
nhng ngy c th miu t tt nht bng t "Ri lon x hi". Ri lon x hi l
t nn hi l, tham nhng m bt c ai cng c th thy cc nc ang pht trin,
v c cc nc pht trin d vi mc thp hn. Ri lon x hi l khi phn
nhiu hoc ton b cc chc nng then cht ca h thng nh nc - t thu thu n
hi quan, t nhn ho hay thng l - u b thoi ho bi t tham nhng. iu ny
khin cho cc hot ng php l d dng b b qua hn l quy c. Quy c, va d
tha th va d chp nhn, l khi cc quan chc mi cp tn dng quyn lc ca
mnh moi bt c khon tin no c th c t dn chng, cc nh u t hay
bn thn nh nc. V ngc li, dn chng cng nh cc nh u t s cho rng
cch duy nht c c quyt nh hay dch v l tr tin cho cho ngi c thm
quyn.
Ri lon x hi bt ngun t nh nc - ni m nh nc c xy dng t nhng
hnh vi trm cp, nh Nigeria ri lon x hi bt u ny n - ni nn tham
nhng lan trn, c dung tng v c mong ch, nhng mt vi quy c php l
v dn ch vn tn ti bn cnh, nh l n . S khc nhau gia ri lon x hi y
v ri lon x hi ang xy dng c miu t c sc qua mt chuyn tiu lm
c khi ngi ta k nhng mu chuyn v World Bank, khi cc B trng C s H
tng Chu v Chu Phi n thm nhau. u tin, ng B trng Chu Phi n
thm nc ca ng B trng Chu , v cui ngy ng Chu a ng Chu Phi
v nh d ba ti. ng nguyn th chu sng trong mt ngi nh nguy nga trng
l. Do , ng nguyn th Chu Phi hi ng s Chu ca mnh rng: "Tri, sao
m ng c th xy c mt ngi nh nh vy ch bng ng lng ca mnh?".
ng Nguyn th Chu a ng Chu Phi ra mt khung ca ln v ch ra mt cy
cu pha xa xa. "ng thy cy cu ng ch?". ng Chu hi ng Chu
Phi. "C, ti c thy", ng Chu Phi tr li. Sau ng Chu ch mt ngn tay
vo mnh v th thm: "10 phn trm", ra du rng 10 % gi tr ca cy cu chy
vo ti ng ta.V ri, mt nm sau, ng Chu i thm ng Chu Phi v thy ng
ny sng trong mt ngi nh cn trng l hn nh ca ng ta. "Tri, sao m ng c
th xy c mt ngi nh nh vy ch bng ng lng ca mnh?" ng Chu

126

hi ng Chu Phi. ng Chu Phi ko ng ng s Chu qua mt khung ca ln

phng khch v ch ra ng chn tri: "ng c thy cy cu ng kia khng?" ng
Chu Phi hi ng Chu . "Khng, lm g c cy cu no !", ng Chu tr
li. ng ri, ng Chu Phi ni, v ri ch vo mnh: "100%".
Nhng du hiu c th no m bn c th thy ri lon x hi hon ton v ang
trong thi k pht trin? y l cc dn chng m ti thu thp c trong mt vi
nm qua:
Ri lon x hi l Moscow nm 1995 (v 1996, 1997, 1998, 1999). Thi gian ,
ng ph trn ngp ti c theo gt s sp ca Ch X vit. Khi ti lm th
tc nhn phng ti khch sn Penta ti trung tm Moscow, ti b v tin ra mt bn
trc mt v ku ngi nhn vin lm phng cho thu mt ngn ko an ton.Ti
khng mun i li trong Moscow vi mt v y dollars.
Xin li, tha ngi, chng c s dng ht ri. C c mt danh sch xp hng i
y ny. ng c mun ti ghi thm ng vo khng?
Ti ci gng go. Mt danh sch i mn hp bo v an ton trong khch
sn ? N y ht mt li dn trong mt cu chuyn a nht nho: "Lm sao anh c
th bit c khi no thnh ph anh ang trong tnh trng nguy him?" Cu tr li
l: l khi m tt c cc hp bo v an ton ti cc khch sn u c s
dng ht. Chng c g ng ngc nhin khi mt nh u t m ti bit, khi mua c
phn ca mt Ngn hng Nga pht hin ra rng s nhn vin an ninh nhiu hn c
s nhn vin ngn hng. ng ta ni vi ti rng mt h thng nh hng Phng
Ty c mt on kim ton sang Moscow iu tra xem ti sao Moscow vic
lm n rt vt v m thu li c tin chng l bao. H pht hin ra rng hu ht cc
nhn vin y u lin quan n mt vi hnh thc trm cp - t vic ngi u
bp n cp hamburgers n vic nhng ngi qun tr n tin hoa hng.
S tht v ri lon x hi Albania l nn trn lu thu trn ngp n ni m nm
1997, cng ty tr thu cao th 35 ti Albania li l mt ca hng bnh pizza ca
M, v nn n cp xe hi trn ngp n ni m cc quan chc M c tnh khong
80% s xe hi trn ng ph Albania b ly cp t u Chu u.
Ri lon x hi l t tham nhng Nga, pht trin rt cao trong hng ng nhng
nh lnh o in Kremli, n c hn mt cu chuyn vui l mt ngi n
ng li xe t nng thn ra Moscow v chic xe mi tu ngay bn ngoi cng

127

in Kremli, ti Qung trng . Mt cnh st i n v ni vi anh ta: "Ny, anh

khng u xe y c u. y l cng i ca cc nh lnh o y." Anh ta tr
li: "ng lo, Ti kho ca xe ri".
Ri lon x hi l mt cu chuyn do bn ti k trong thi gian anh ta sng
Indonesia di triu i tham nhng lan trn ca gia nh Suharto. Anh ta l mt
phng vin lu nm ti Jakarta cho mt t bo ca Singapore v thng phi lm
mi giy cn cc. Tham nhng Indonesia trm trng n mc l cc quan chc
hon ton c th gi anh mt phiu yu cu thanh ton cho s tin t lt ca anh,
anh ta gii thch vi ti. Tht y, mi nm ti u phi lm li giy xut nhp cnh
ca mnh. Ti tr tin t lt v c nhng g ti cn. Nhn vin k ton vn phng
ti cn cc chng nhn v v cng chc ti mua cung cp y . Khng ly lm
ngc nhin khi di thi Suharto, ngi Indonesia c mt cu ni: Nu hng xm
nh anh n cp d ca anh, d th no cng ng c kin anh ta ra to, bi v
c vic, theo thi gian anh phi tr tin cho cnh st v thm phn, anh s mt
lun c con b ca mnh.
Ri lon x hi l khi cc quan chc v nhng ngi cm cn ny mc, nhng
ngi c trch nhim gim th cc nguyn tc tin rng cc nguyn tc khng p
dng cho h. Nayan Chanda, tc gi cun Ci nhn v kinh t Vin ng, mt ln
ch cho ti mt kinh nghim ng c khi i thm Trung Quc: "Ti Bc kinh v
chng ti phng xe trn ph Second Ring vi mt phin dch vin B Ngoi giao,
nhn vin li xe v tr l vn phng ca chng ti. Khi chng ti i xung xa l,
ngi ti x ca B Ngoi giao t nhin li vng li thnh hnh ch U v i thng
ln on dc ln ng xa l, bm ci inh i. Chic xe tri xung li vo xa l v
chng ti quay vng quanh n. Ti chong vng v s hi. Ti ni vi ngi phin
dch: "Anh ta lm g th?". Anh ta ni rng ngi ti x thy mt v tc nghn
ng pha trc v quyt nh quay li bng li ln xa l.Ti nhm nghin mt
li v cu cha mong sao ti ra khi con ng ny m cn sng st. Ti sng
st, nhng sau mt ngh m nh ti tr li: Ti sao ngi nh nc Trung
Quc t ra cc quy tc ngi dn chp hnh, m chnh h li khng tun theo,
li c bt ngi dn v nhng ngi khch phi tun theo cc quy tc ca h.
Cc quy tc khng ch b vi phm trong ni b ca Trung Quc. Nm 1997,
Trng i din chi nhnh mt trong nhng ngn hng ln nht Canada Trung
Quc ni vi ti l mt ln ngn hng ng chuyn vi nghn la t chi nhnh

128

Hng Kng ti chi nhnh Thng Hi mt ng 18 ngy. Chng ti ngh l chng

ti bit r iu g din ra, ng ta ni vi ti trong mt ba n tra Thng
Hi. "Mt ai Ngn Hng Trung ng ly i khon tin, u c vo th
trng chng khon Thng Hi trong 17 ngy ri tr li vo ngy th 18, lc
khon tin mi hin ln trong ti khon ca chng ti.
Ri lon x hi l chuyn kim c hng t la t vic tham nhng cc chng
trnh t nhn ho trn khp ng U v nc Nga, ti tp trung nhng k chp
bu, thng l mafia a phng v quan chc nh nc cu kt vi nhau, ginh
ly kim sot cc nh my v ngun ti nguyn ca ch s hu nh nc c vi
t gi th trng thp, lm cho h ch qua mt m tr thnh t ph cc k nhanh
chng. Gi bt ng sn t Paris n Tel Aviv ri London u b tng ln bi cc
ng trm Nga v cc nh ngh thut bn rt tin, nhng k sn sng tun ti sn ra
nc ngoi vi mt mc ng kinh ngc. Nc M l mt th trng tiu biu,
ni nhng nh t bn l k cp, v Nga, x hi cng cng tng t nh vy.
Nhng t bn k cp M u t tin ca h vo th trng chng khon v bt
ng sn M, ngc li, nh s ton cu ho vo s t do chu chuyn vn, cc nh
t bn k cp Nga cng u t tin vo th trng chng khon v bt ng sn
M, nhng li lm giu cho t nc ca h.
i khi, ri lon x hi khng ch l nhng k chp bu ni ln ca cc nc, m ch
n gin l mt s t ngi c gng tn ti trong mt t nc c an ninh x hi
km. Mt ln ti thay i k hoch Sn bay Jakarta v phi di chuyn t cng ra
ni a ti cng ra Quc t. Ti i khi va h, tay xch ti v ng i ni pha sau
c dng ch: "Tuyn giao thng min ph gia cng ra Ni a v Quc t". Khi c
mt xe buyt ti, ti mang ti ln xe, trn ch c mnh ti l khch. Khi ti i
ngang qua ngi ti x ra cng Quc t, ng ta chn ti li. "Tha ngi", ng ta
ni, vit nguch ngoc ln t giy mu . Trn vit cc ph chuyn i l 4900
rupiah ( khong 2 USD). Ti nhn vai v a tin cho anh ta.
Ri lon x hi cn tip tc, vo ma h nm 1998, ti cng John Burns, trng
vn phng i din Bo New York Times ti New Delhi, ti thm To nh Quc
hi n , ni lut php n c ban b v thc thi. Trong khi chng ti ang
i phng snh c xt cho vo, Burns ch n mt cun sch bn gi
sch chnh ph: Chnh ph n l ai v ca ai? - vi tiu s v hnh nh ca tt c cc
chnh khch n. Burns quyt nh mua mt quyn. Burns hi ngi nhn vin ng

129

gn gi sch: "Ti phi gp ai mua cun sch ?"." y , tha ng, 700 rupi". Sau
anh ta i ly sch. Khi anh ta quay li, Burns hi anh ta v ho n. "Bui chiu
chng ti ng ca, y l vic bn hng ngoi gi hnh chnh" anh ta ni - c
ngha l khng cn ho n. Sau anh ta trao cho John cun sch v t tin vo
ti. Ti nhn ra mt iu kh th v- phi hi l cho ai phng snh ca c quan
hnh php n bi mt cun sch v cc nh lp php n .
Ti on rng iu gii thch ti sao Thi bo n xut bn ngy 16 thng 12
nm 1998, k v mt chng trnh iu tra ko di 18 thng mt v tham nhng b
n bang Punjab b nh ch li. Cuc iu tra mt quan chc, ngi c hi l
khon tin 2380 USD v cung cp cc dch v "tt" ca chnh ph, ti mt bang
m mi vic t vic cung cp in ti xin hc cho tr con cng cn phi a tin
hi l cho mt ai . Nhng khng mt quan chc no c tm thy vi ti danh l
ngi ang gi s tin . Thay v ch ra k nhn s tin t lt, t thi bo New
Delhi ni rng cuc iu tra a ra bng chng c th truy t 300 quan chc
tham nhng.
ton cu ho, tt c phi lm l g? Hy ti tr li bng cch s dng vi v d
tng ng t th gii vi tnh. Ti mun so snh cc nc vi ba b phn ca mt
my vi tnh. u tin, l ton b h thng my mc, gi l phn cng. y l
ton b v ngoi ca nn kinh t. V qua cuc chin tranh Lnh, bn c ba loi
"phn cng" trn th gii- phn cng th trng t do, phn cng ch ngha cng
sn, v phn cng pha trn thnh phn ca c hai.
B phn th hai l "H thng hot ng" cho phn cng ca bn. Ti so snh n vi
cc chnh sch kinh t v m ca mt nc no . Trong cc nc ch ngha cng
sn, h thng hot ng kinh t c bn l k hoch tp trung. Khng c th trng
t do y. Chnh ph quyt nh s phn b ngun vn ra sao. Ti gi h thng
kinh t cng sn ny l DOScapital 0.0.
Ti cc nc pha trn gia hai loi, cc h thng hot ng rt nhiu dng khc
nhau tu thuc mc pha trn gia ch ngha x hi, th trng t do, kinh t do
nh nc ch o v gn ch ngha t bn. Trong , s quan liu cu chnh ph,
kinh doanh v ngn hng l tt c mi dy lin h gia cc b phn vi nhau. Ti
gi chng l DOScapital 1.0 ti 4.0 tu thuc vo mc nh hng ca chnh ph
v x hi ho ca nn kinh t. Hungary, chng hn, l DOScapital 1.0, Trung quc

130

l DOScapital 1.0 ni a v 4.0 Thng hi, Thi lan l 3.0, Indonesia l 3.0,
v Hn Quc l 4.0.
Cui cng l cc h thng T bn ch ngha cng nghip ln. Mt s hot ng h
thng da trn th trng t do, nhng vn c cc b phn phc li quan trng ca
nh nc. Nhm ny bao gm Php, c v Nht Bn. Cc nc khc, nh M,
Hongkong, i loan v Anh, t do ho kinh t v mc hon ton va vn Chic o
khoc vng. Ti gi hin tng ny l DOScapital 6.0.
Cng vi loi phn cng cha ng nn kinh t v h thng hot ng c bn ca
n, cn phi c "phn mm" tn dng c hai iu trn. Phn mm, theo ti, nhn
chung l tt c cc nguyn tc ca lut php. Phn mm l thc o cht lng h
thng lut v quy phm quc gia, v cp am hiu lut php ca cc quan chc,
quan li v c dn, chi phi h v hiu cch lm vic ca h. Phn mm tt bao
gm lut ngn hng, lut thng mi, quy ch ph sn, lut hp ng, lut x s
kinh doanh, mt ngn hng trung ng trung thc c lp, quyn thch ng
khuyn khch nm c hi, quy trnh x l hnh php, tiu chun k ton quc t, cc
to n thng mi, cc thiu st c b sung bi mt c quan hnh php cng
bng, lut chng tranh chp li nhun v chng hot ng thng mi bn trong ni
b chnh quyn chnh ph, v cc quan chc cng nh c dn sn sng thc hin
nhng quy nh ny vi mt np vn ho vng vng hp l.
Trong thi k chin tranh lnh, cuc u tranh ln v ai s hu phn cng thuc v
ngi thng tr ton th gii. Cc nc Lin bang Soviet v M khng ch
nhiu n vic phn cng ca h hot ng ra sao trong cc nc lin minh. H ch
mun chc chn rng cc nc ny s dng nhn hiu Soviet v M ra sao. Qu
vy, mt nc c th tn ti trong mt thi gian di vi mt h thng hot ng ti
t bn trong v phn mm tham nhng, bi v c Soviet v M u lo ngi khi c
n trong b my ca mnh, h s tr cp hoc sa cha t nguyn ngay khi t
nc b sa ly vi nhn hiu siu cng. C hai th lc siu cng sng trong
ni lo s ca "hc thuyt thng tr", ny sinh khi mt nc no thay i phn
cng, th tt c cc nc ln bang ca h cng thay i theo.
Cuc u tranh ny kt thc vi s sp ca cuc chin tranh Lnh. Mt cch
bt ng, ch ngha x hi, cng sn v thm ch cc hnh thc lai to ca n u b
mt ht uy tn. Bng nhin, chng ta tm ra mt khonh khc ngha trong lch s:

131

Ln u tin, mt cch chnh thc, tt c cc nc trn th gii c chung mt c s

phn cng - ch ngha t bn th trng t do. Khi iu din ra, ton b cuc
chi thay i. Cc nc khng cn phi quyt nh phi chn phn cng no, m
ch phi chn lm sao cho phn cng duy nht ca mnh lm vic tt - ch t
bn th trng t do.
Nhng c mt cu ni trong th gii cng ngh thng tin: "phn cng lun chy
trc phn mm v vn hnh cc h thng hot ng". Nh th, cc k s sng to
ra chip ngy cng nhanh hn v ch vi iu kin , cc h thng v phn mm
phc tp hn c pht trin tn dng li th phn cng mi ny v c c
ton b mi th t . Cu chm ngn ny cng p dng trong th gii ton cu
ho. Th gii chng kin nhng g k t khi ch ngha cng sn v x hi b
sp Nga, ng u v Th gii th ba l mt s ln cc nc tip nhn phn
cng c s ca th trng t do, v cm in cho phn cng ca h hot ng,
nhng thng l thiu h thng hot ng, phn mm v cc th ch cn thit
qun l hiu qu v phn b hp l ngun vn v nng lng hin c vo v ra khi
mt nc bt u hot ng phn cng mi.
Mt iu chng ta ang khm ph, l mt trong nhng vn trung tm ca vic
dch chuyn t h thng chin tranh lnh ti h thng ton cu ho: vn ca
"ton cu ho vi vng". Ti nhc li mt ln na nhng g ni: Bn khng th
pht trin mnh ngy hm nay nu khng khi ng in phn cng v gia nhp th
trng, v ngy hm nay bn khng th tn ti nu bn khng c mt h thng
hot ng v phn mm c th cho php bn t c hu ht mi mc ch v bo
v bn t s hot ng ti t khng th kim sot c ca chng.
Th gii mt mt thp k u tin ca k nguyn ton cu ho mi hc c
bi hc . Mt iu thng thy l mi ngi chuyn sang nhn hiu tng ng
ca phn cng- th trng t do- c th c s tr khi mt nc kh khn th no
pht trin h thng hot ng v phn mm theo kp cc nc khc. Mua mt
my tnh th d, c bit khi ch c mt nhn hiu. Thng kh no cng c th n
Thnh ph my tnh v ly mt chic. V trong cuc dch chuyn t h thng Chin
tranh lnh ti h thng ton cu ho nhiu nc ch c lm m thm ch khng
h ngh v liu h c h thng hot ng v phn mm hot ng hiu qu ci
my tnh khng. Cc nc ny ch ni: "Ha, tht d dng. Ti s cm ci phch
ca phn cng mi vo in by gi..."

132

Nhng iu thc s kh hn l mi nhn. Khi xng mt th trng t do ti

t nc ca bn th d. Nhng tht l kh m c th thit lp cch thc thc hin
cng bng, v t cc iu lut v lut thng mi, vi cc to n c th bo v mi
ngi khi ch ngha t bn khng b rng buc. Tht d dng m mt th
trng chng khon. Ngy hm nay thm ch Mng C cng c th trng
chng khon. Nhng tht kh c th xy dng mt U ban Trao i Chng khon
(SEC) c th hot ng thng mi. t ngt tht cht p lc v cho php t do
di chuyn thng tin th trng th d. Nhng thnh lp v bo v mt th lc t
do thc s c lp c th phi by c s tham nhng trong chnh ph v vch
mt cc cng ty lm n xo tr ang la di c ng ca mnh th rt kh.
Trong h thng Chin tranh lnh, s phn chia ln trn th gii l gia nn kinh t
Cng sn v T bn, vi mt s nc lai tp gia. Ngy nay, thc t tt c cc
nc c cng mt phn cng, s phn chia ln nht trn th gii l s tng ln gia
th trng t do dn ch v th trng t do kiu trm cp. Cc nc c th pht
trin h thng hot ng v phn mm theo hng th trng t do s dch chuyn
theo nh hng th trng t do trm cp, khi chnh ph v cn bn b iu khin
bi cc ng trm k cp v cc nhn t ti c, khng c ai c cht quan tm ti
cc nguyn tc ng n ca lut php.
Tm bit, cng sn u vi t bn. Xin cho, th trng t do dn ch u vi th
trng t do trm cp.
Khi hu ht mi ngi quen vi nhng iu tt p nht m kinh t th trng t
do mang li, hy ti miu t nhng iu ti t nht m kinh t th trng trm
cp. Sau bn c th xp t v tr ca bt k nc no vo trong mt chui th
t.
Hnh thc trong sng nht ca th trng t do trm cp m ti tng thy l
Albania nhng nm 1990. Albania l mt trong nhng nc x hi ch ngha c lp
nht trong sut 50 nm, l con nui ca ch ngha Mao, theo xu hng thn Trung
Quc trong sut Chin tranh Lnh. Theo sau s sp ca bc tng Berlin, ch
Cng sn Albania cng b sp nm 1991. Cuc bu c s b c t chc,
v mt chnh quyn tng i dn ch c thit lp Tirana. Cui cng, ngi
Albania ngh rng h ang c nhng g m ai cng c: c ch th trng t do.

133

Khng may, l tt c nhng g h c c. Albania c phn cng, nhng khng

h c phn mm v cc h thng hot ng.
Khi ti thm th Tirana ca Albania nm 1998, Fatos Lubonja, mt nh vn v
ch bt 47 tui ca t tp ch vn hc Albania Endeavor, miu t vi ti v cuc
sng trong thi k trm cp Albania. "Sau ch cng sn" ng ni "chng ti c
cng bng y. Tt c chng ti l con s khng. Mt vi ngi c ti sn v c
hi. V th mt h thng phn cp ny sinh sau thi gian . V c bn, mi
ngi coi chnh tr nh vic kinh doanh, bi v lm mt nh chnh tr c ngha l
bn c th m c mt cnh ca ng. Bn c th a hoc khng a con du
cho ti. Th trng t do c coi nh thoi mi cho mi vic. Do nhng k bo
gan nht bt u lm tt c mi th, v gii ti c pht hin ra rng, chng cn
chnh tr v ci g v cc nh chnh tr cng pht hin ra rng h cn tin duy
tr sc mnh. Ngi dn khng ai c kinh nghim. H khng c gio dc (trong
mi cng vic ca mt chnh ph). H khng nhn ra rng nu khng c phn mm,
Albania s sm tr thnh khu rng nhit i, v nh vy nhiu ngi b x t,
nhiu ngi b bn gngxt bt cc hay phi ri b t nc. (Mi ngi sm nhn
ra iu ny) Albania khng th cnh tranh trn th trng t do vi mt nn kinh t
bt hp php. V chng ta to ra bn t bn ti phm. Chng khng np thu,
khng h c trch nhim i vi cuc sng ca ngi dn hay c s h tng. Chng
ch c ly v cp. Nu bn khng th cnh tranh v b vi x l bn s phi cnh
tranh vi Mafia. Khi xy dng mt th trng t do dn ch thc s, chng ti s
0. Trong 5 nm u tin, tnh hnh ch l mt s bin d cui cng ca ch ngha
cng sn. Thay v xy dng mt nn kinh t th trng t do, mi th quay tr li t
u y ri ro, chng ti to ra mt nn kinh t ti phm lin kt vi c ch kim
t thp. Mi ngi b tin vo nhng kim t thp . V thay v u t, h ch
ung c ph v i tin n vi h, nh nhng g m cc ng ch kim t thp
ha. iu nhc ti v vic chng ta thng i vin tr t Trung Quc nh th
no, v sng v iu (trong Chin tranh Lnh). Ni g th ni, khng phi l
mt nn kinh t tht s".
Qu vy, nhng g xy ra Albania l v khng c mt h thng ngn hng tt, mt
chnh ph khoan dung v mt mc no l c gio dc. C ch Ponzi mt trong nhng hnh thc la o c xa nht. S thit lp cc c ch Ponzi lc
Albania l mt trong nhng vic lm tr trn nht ca h, thm ch l do n mc
l ti tr cho mt gii ua xe hi Italia. Dng nh khi u l Master Card

134

International. Nh t chc ca mt c ch Ponzi in hnh n gp mi ngi v

ni, nu ai b tin vo qu, th h s nhn c 20, 30 thm ch l 50 phn trm s
tin h t vo ch sau 6 thng. Bi v qu Ponzi c rt t ngun em li li
nhun cao nh vy, nn cch thc h tr li sut cao nh vy l ln lt mi chi
ngi mi u t tin vo tr tin cho ngi u t c - v ngi qun l qu
lun trch mt t trong qu tiu. Qu s vn tt cho n khi no khng c
ngi u t mi.
C ch Ponzi bt u t n lc tp trung ti chnh u t vo mua du la, nhm
bun lu vi gi cao sang cc nc lng ging Serbi v Montenegro, l cc nc
nm di lnh cm vn quc t trong cuc chin vng Balcan. Carlos Elrbirt,
Trng i din vn phng ca World Bank Tirana gii thch vi ti: "Tuy vy
sau khi d b lnh cm vn Serbia, khng cn ngun kinh doanh thc s no
cho c ch Penzi, nn n nh phi hng vic kinh doanh vo tm ngun u t
mi chi tr li cho cc ngun u t c. Khi ngi ta in cung chy ua tm
kim ngun tin mi, h mi cho li nhun 50% cho s tin ca bn. Ti khng
th thuyt phc ni, thm ch l cc nhn vin ngi Albania ca ti, rng c ch
Ponzi s b suy tn. Nhn vin ca ti gt gt u vi bi ging v biu ca ti,
sau h li b thm tin vo cho c ch Ponzi. H qu say m, v tt c u
lm nh vy. Tht nh mt cn st. Mi ngi thc tho bn nh i b tin vo
qu Ponzi vi mong i sau hai ba thng ly li cn nh c v c thm mt cn nh
mi. Qu tin t th gii IMF v ngn hng trung ng cnh bo chnh ph Albania
:"Tin khng phi mc ra t trn cy u". Nhng chnh ph vn khng dng li.
Mt phn l v Chnh ph Albania khng c nhng con ngi c hiu bit, v
mt phn na l v c qu nhiu quan chc ca h chy ua trong cn st Ponzi ri.
"Nu bn ti thm dinh c ca ng i s vo ngy quc khnh ca nc ng ta,
bn s thy mt ngi ch ca ci c ch kim t thp Penzi " - Elbirt ni "H
hon ton chp nhn v hp php ho iu , v l nguyn nhn dn ti nhiu
ngi dn lm theo h ".
Cui cng, qu tit kim kim t thp ca ngi Albania cng sp vo nm 1997,
nh n vn xy ra, dn n s sp hon ton ca h thng lut php v mnh
lnh, vi nhng cuc ni dy in lon ca ngi Albania tn cng vo th ph cc
bang ca h nhm vt vt li s tin mt i. Ebert v cc nh ngoi giao khc
phi rt khi vi l do an ton. H c mt nhm v trang ca Anh dn thot khi
Tirana ra cng Durres. Khi h n Durres, cc my bay trc thng c lnh n

135

ch h i khng th h cnh c do n bn qu nhiu. Do ton v trang phi

di n mt khu vc khc trn cng, ni c kim sot bi ngi Italia. Tt c cc
quan chc ngoi giao u c ch n cng bng xe hi nh nc do nhn vin li
xe ca chnh ph li, v tt c li xe u xe trong khu vc cng, ch i sau
li xe tr li Tirana. Nhng tnh trng hn lon li ni ln, v mt nhm k trm
say ru Albania t nhp vo cng v cp cc xe hi. Ebert ni rng khonh
khc bt ng nht l khi mt tn trm ng dy, tay cm khu sng "rt rt l to",
yu cu mt ngi trong nhm o thot phi a cc cha kho xe hi, sau , y
li xe chy tr li thnh ph. Mi vic din ra ch cha y mt pht. Mi pht
sau, y quay tr li, i a tt c cc giy t ng k xe ca chic xe hn va ly
cp. C l l tn trm e rng mt ngy no Albania s c mt vi "phn mm', v
c th n lc hn cn c giy t xe.
Elbirt ni: " Hn qu l lch s, khi v cp xong ri, c cm gic nh l tn trm
va lm mt cuc trao i chnh thc ".
Cu chuyn Albania nhng nm 1990 l mt v d c bit minh chng mt im
rt n gin: Nhng ngi tng lo ngi hoc d on rng, do ton cu ho v
s lng lo v bin gii gia cc nc tng ln, m chnh quyn ca cc nc s tr
nn thu nh v mt dn tm quan trng l hon ton sai. Thc t, h ni ht sc
l xng by. Bi v nu s ton cu ho lm cho bin gii m rng, th cht lng
ca cc vn chnh quyn s tng ln ch khng bt i. Bi v cht lng ca
chnh ph thc s c ngha l cht lng ca phn mm v h thng hot ng m
bn c lm vic vi in. Kh nng ca mt nn kinh t tr vng vng i
vi s tng gim thng thng ca ngun in ph thuc mt phn ln vo cht
lng ca h thng lut php, h thng ti chnh v qun l kinh t- tt c cc vn
ny vn phi nm di s iu khin ca chnh ph v b my quan liu. Chile,
i loan, Hongkong, v Singapore tt c u tn ti trong cuc khng hong kinh t
nhng nm 1990 tt hn cc nc lng ging ca h bi v h c mt chnh ph c
cht lng tt hn v phn mm cng nh h thng hot ng c cht lng tt
hn.
Th tng Thi Lan Chuan Leekpai ni vi ti u nm 1998 , sau khi cuc khng
hong kinh t lm t nc ca ng ta kit qu, rng: " Nu bn nh tham gia vo
h thng th trng ton cu, tt hn ht l bn phi bo v c chnh mnh i vi
nhng him ho ca n...Mt trong nhng bi hc m cuc khng hong ny dy

136

chng ti l nhiu c cu v c quan ca chng ti cha sn sng cho mt k

nguyn mi. By gi chng ti phi t thch nghi vi tiu chun quc t. C x hi
u nhn ra iu . H mong i mt chnh ph tt hn v sng sut hn.
Tuy nhin, trong khi cc vn ca nh nc tng ln ch khng gim i, ci g
thay i nhng g chng ta ngh v nh nc. Trong Chin Tranh Lnh, quy m ca
nh nc mi l vn . Bn cn mt chnh quyn ln chin u vi ch ngha
cng sn, duy tr bc tng bo v xung quanh t nc ca bn v m bo mt h
thng phc li x hi ho phng gi cho nhng ngi cng nhn lm vic khng
ni ln theo ch ngha Cng sn. Trong k nguyn ton cu ho th cht lng ca
nh nc mi l vn . Bn cn mt chnh quyn nh hn, bi v bn cn phi c
th trng t do phn b vn, v chnh ph khng phi l mt chnh ph chm
chp, c ch, m l mt chnh ph tt hn, khn ngoan hn v nhan nhn hn, vi
ch quan liu c th iu chnh c th trng t do, khng bp nght cng nh
n pht trin vt qu tm kim sot. B quyt ca chnh ph ngy nay l cng
lc ng thi tng cht lng ca chnh quyn v gim quy m ca chnh quyn
xung.
Vn ln i vi nhiu nc Cng sn v cc nc lai cng sn l chnh ph
thng tr nn kinh t, v khi h bt u gim quy m ca chnh ph xung (t do
ho, ti iu chnh v t nhn ho nn cng nghip s hu nh nc ca h), h
cng ng thi phi tng cht lng hot ng ca chnh quyn. Bi v mt chnh
quyn gim i m khng c mt chnh ph tt ln th tht l nguy him. Nu th
trng t do ca bn lun lun l ng thng m khng c n bo dng , th
n s tr nn khng hong.V l nhng g m qu trnh ton cu ho nng vi
cc nc nh Nga v Albania gp phi. Nga cm tip xc vo ngun in m thc
t khng c mt phn mm cng nh h thng hot ng. Kt qu l, Nga
c nhng ngi tn dng li th ca vic khuyn khch th trng t do- ly vn
u t nc ngoi, pht hnh tri phiu v chng khon, thc hin vn vay quc t m khng c s gim st thch ng, hay ch thu kho y thu nhp tr li
cho nh u t chng khon. Cui cng, nc ny ch tr thnh mt phin bn to
hn ca c ch Penzi ca Albania. V cui cng khi m ngun in nhn ra rng
Nga khng c g hn l mt mu ca th trng t do khng c h thng hot ng
cng nh phn mm bn trong, ngun in tng ln v lm nng chy ng dy
lng nhng rc ri trn nn kinh t Nga.

137

Nhng g xy ra ng Nam l mt hnh thc khc ca vic ton cu ho mt

cch vi v. Thi lan, Malaysia, Hn Quc v Indonesia khc vi Nga. H c sn
phn cng t lu. V h thm ch c nhng phin bn u tin ca h thng hot
ng - t DOS 3.0 ti 4.0. nhng phin bn ny ca DOSCapital rt tt t c
thu nhp bnh qun t 500 USD - 5000 USD. Bi v , nh tt c chng ta u bit,
u tin khi ta c my vi tnh, bt k h thng no ca n cng s hot ng v cho
ta hiu sut lm vic hn ta tng lm nh my vn bn. Nhng nhng phin bn
u tin ny ca DOSCapital tng i chm v tr nn ging ging vi ch ngha
t bn. Indonesia chng hn, vic qun l cc ngn hng nh nc thuc v B
Ti Chnh.
"Khi cc nh chnh tr l thnh vin ca gia nh tng thng, hoc B Ti Chnh ku
gi, cc ngn hng phi xut vn cho vay, thm ch c khi d n l khng mang
li li nhun, hay vic thanh ton khon vay l kh khn, h khng cn quan tm
vn ti sao." Shirashi Takashi, mt chuyn gia v ti chnh Chu ca trng
i hc Kyoto vit.: "Cc ngn hng t nhn cng tch t cc khon n kh i.
Chc nng ca h l tr gip cc nhm kinh doanh thnh lp nn cc ngn hng
ny, v khi mt thnh vin trong nhm kinh doanh c chuyn, th ngn hng s vay
vn t nc ngoi vi li sut cao vc ln.
Khi ngun in vn ln mc cao vo nhng nm 1990, v tng ln v sc mnh t
chip 286 ti Pentium II, n buc cc nc ng Nam Chu phi c thm nhiu
tin. Cc ngn hng a phng, hu ht l mi c iu chnh, bt u mua qu
nhiu dolla, i chng ra ng a phng v xc nh t gi, khng h t ra mt
hng ro bo v cho chng theo mt cch no c, m em chng cho cc bn hng
thn tn vay pht trin nhng u t khng hiu qu: xy qu nhiu sn golf, qu
nhiu cc to thp cao nht th gii hay m rng mt cch cc b cc tp on Hn
Quc. Cc nc ng v Nam cn cp nht phn DOScapital 3.0 v 4.0 c k ca
h nhanh chng tin ti DOSCapital 6.0. H cn nhiu h thng hot ng t do
hn gim vai tr ca chnh ph, cho th trng phn b cc ngun mt cch t
do hn cho cc nhu cu ca h, thc y cnh tranh trong nc nhiu hn v loi b
nhng ngi tht bi thng qua vic ph sn hiu qu. V h cn mt phn mm
phc tp hn ci tin cht lng ca quyn chnh, iu chnh nhanh hn, m
rng hn nn kinh t, c cc nh qun l c hc vn cao siu, m mang h c s
kim sot c ng cht ch v mnh v linh hot x l bt k nhng s vic
rt vn trn din rng ca ngun in.

138

Khng may, cc nc ng Nam b tc li vi DOSCapital 3.0. Mt sai lm

ln, DOSCapital 3.0 c th tt t mc thu nhp bnh qun u ngi hng nm
t 500 - 5000 USD, khi ngun hot ng vi tc ca mt chip 286. Nhng khi
bn mun tng t 5000 USD n 15000 USD thu nhp bnh qun, v b x l nng
t chip 286 ln Pentium II, v bn vn s dng DOSCapital 3.0 , th phn cng ca
bn c v nh n. Bn bao gi thy iu g xy ra cha khi bn s dng mt
phin bn chm chp ca h thng hot ng DOS v phn mm Window trong
mt my Pentium II? iu xy ra l bn s gp li nhc nh trn mn hnh, t d
nh: "You have performed an illegal function", "Out of memory" v "Can not save
item". iu ny, trong thi gian ngn, l nhng iu xy n vi ng Nam
nm 1997 - 1998, cc dng nhn trn mn hnh ca h ch bo rng : "Bn thc
hin mt lot u t v ch", "Khng th ghi li", "Xo b nh ca tt c cc ngnh
cng nghip khng hiu qu". Lin lc vi nh cung cp dch v v ti xung phn
mm v h thng hot ng mi". V chnh l nhng iu m h ang c gng
lm k t .
Cu th tng Hn Quc Lee Hong Koo ni vi ti rng phi mt vi nm chnh
ph ca ng mi hiu c iu ny: "Ti l th tng ca nm 1995 khi Hn Quc
c tha nhn l nc OECD v t 10000 USD thu nhp bnh qun u ngi
nm" ng ni "Chng ti ngh l chng ti hon ton n ch. Chng ti ngh
chng ti tt nghip trung hc vi kt qu kh quan, th chng ti c th tr
thnh sinh vin trng i hc ln. Nhng cht lng mt cp hc th khc xa vi
yu cu cht lng bc k tip. Chng ti khng nhn ra chnh quyn quan liu
to ln ca mnh, m chng ti hng t ho, tr nn vp vp ch khng h l mt
lc lng tch cc. Chng ti sng vi cng thc l: sn xut + xut khu = tng
trng kinh t v thnh cng. Trong cuc khng hong nhng nm 1990, chng ti
thy nhng iu l sai lm, tuy nhin hc ph qu cao. Chng ti hc c rng
tht bi ca ch ngha cng sn cng chnh l tht bi ca ch ngha t bn v nu
ch ngha t bn chin thng tht bi ny th c ngha l ch ngha t bn c
kim sot. c s ton cu ho tng bc ca Ch ngha t bn nhng nm 1990,
nhng chng ti khng c s chun b cn thit v mt th ch i ph vi th
trng t bn ton cu. Chng ti khng c c ch lm vic vi n. Chng ti
bo v km. Chng ti coi cc ngn hng nh th h l cc t chc dch v ca
t nc, nh l h l mt phn m rng ca chnh ph vy. Chng ti ngh l
khng nn kim tin bc t tin bc. Chng ti ngh l phi kim tin t lm vic
ra ca ci. Do vy, cng vic ca cc ngn hng l thc y tng trng. Nhng cc

139

ngn hng li l mt phn ca mt chnh ph quan liu. Chng ti khng hiu

rng cc ngn hng v dng chy t bn l tri tim ca nn kinh t mi, k c l bn
thay i n bng hnh thc khc.
Nh nh kinh t hc Dni Rodrik ca trng i hc Harvard miu t trong
nghin cu ca mnh: "bn ton cu ho hay khng khng thnh vn , m l bn
ton cu ho nh th no "Cc nc xy dng c mt cu trc h tng php l
v ti chnh phc tp, trung thc v ng tin cy - v iu i hi thi gian c mt v tr tt hn chng li cuc tn cng v u c tin t ca h, v c
kh nng tt hn chng li dng chy di ca vn do B x l, v tng bc lm
gim thiu tc ng rt nhanh. Vng, cng c mt vi trng hp ngoi l. Thm
ch mt nc vi mt h thng hot ng v phn mm tt cng c th gp vn v d: Thu in v M nm 1992, v s tan r tit kim v vn vay ca h. Nh
Alan Greenspan ch r trong cc din vn ca ng, cc nc ny vi h thng
hot ng v phn mm tin tin "ni chung c th hn ch cuc tn cng v u c
i vi mt ng tin c phng th tt, bi h thng hot ng ca h khe v
c th chng chu c dng chy nhanh v ln ca vn (v di chuyn), cc
chnh sch ln thng xuyn i hi phi ngn chn c cc cuc tn cng .
D vi bt k l do no, hin nay c mt s tng ln v nhn thc gia cc nh lnh
o cc nc ang pht trin l nhng g h cn c thnh cng trong h thng
ton cu ho khng ch l mt th trng ang ln m l nhng g i S M ti
Hungary trc y ni n: "mt x hi ang pht trin". Trong mt mi trng
x hi v hnh php rng tuch, nn kinh t ca bn s khng th t nhn ho c.
Blinken ni "a th trng ln trc x hi chnh l li mi cho s phin toi v
tht vng".
Do vy, mt iu c bit quan trng l c cc nh u t v cc nh chnh khch
u bt u ni lng quan nim v cu thnh ca mt th trng ang pht trin
lnh mnh, bng cch nhn vo nhng g cu thnh nn mt x hi ang pht trin
lnh mnh.Do , li lm ln nht ca th gii i vi Nga, khi Nga thay th Lin
bang Soviet, l a s qu ca Nga vo h thng ton cu nh mt "vn ti
chnh" cn bn, v mc n cho IMF phn loi. Khi bn mt vn cho cc
nh ngn hng gii quyt n h s chin u vi n trn quan im hn hp ca
ngnh ngn hng. H s xem xt trn h thng hot ng nhng khng xem xt trn
phn mm v cc thnh phn chnh tr x hi khc m nht thit cn phi xt n.

140

Gim c Ngn hng Th Gii James Wolfensohn qu l ng khi ng ngh

chng ta thay i phng php lun trong cch nh gi cc nc t bng kim tra
hin ti, m hin nay hon ton l xc nh thng qua cc s liu ti chnh - GDP,
GNP , thu nhp bnh qun u ngi - c " mt cch nh gi mi" c th nh
gi c s lnh mnh ca mt t nc nh mt x hi ang pht trin v khng
ch l mt th trng ang pht trin. Cc nc cn phi c xp hng da trn
cht lng ca phn mm cai tr, h thng lut php, quy trnh x l khiu kin
tranh chp, mng li an ton x hi, nguyn tc ca lut php, v cc h thng
hot ng kinh t.
Trong khi tt c cc nh a l- kin trc tng lai ni chuyn vi nhau v vic thit
k mt ngn hng trung ng ca a cu v cc vin qun tr cp a cu mi
iu khin Mch in, cc nh lnh o ca nhiu nc ang pht trin bt u
nhn ra rng khng c ai c th bo v c h tr phi h c mt chnh ph tt hn
cho mnh.
"C mt s k rt cao ging, ni rng c th s hi nhp i qu nhanh v qu xa
- c bit trong th trng ti chnh", Tng thng Mexico Emesto Zedillo ni vi ti
trong ma ng 1997 l "Ny, ti phi tin vo quan im tri ngc thi. Ton cu
ho t ra thch thc, nhng n a ra nhng c hi rt ln. S tht l vn ti chnh
c th di chuyn ngay lp tc v t ra ri ro, nhng b qua n ni rng chng
ti cn iu khin s di chuyn vn l hon ton sai." Vng, ng ta b sung, chng
ta cn mt t chc IMF mnh m gip trong nhng trng hp khn cp v
bo ng chng ta i vi s bp mo cc nc hay cc ngn hng t nhn.
Nhng cui ngy, Tng thng Zedillo ni: "tt c cc dng chy ti chnh (ton cu)
ch gii hn trong h thng ti chnh a phng, hoc tr thnh ngun vay ca cc
ngn hng a phng" Vy vn l g, ng tip, l bn c hay khng mt th ch
ti chnh v chnh tr a phng hon ton iu chnh c qu trnh.
Trong thi Chin Tranh lnh, cc nc khng my quan tm n h thng hot
ng v phn mm m cc nc lng ging ca h c, khi h khng c s hi nhp
cao. Nhng ngy nay, trong k nguyn ton cu ho, kh nng ca mch in truyn
tnh khng n nh t nc yu km n nc tt tng ln r rt. Hc thuyt
Domino ngy nay ph thuc vo th gii ti chnh ch khng phi l chnh tr na.
Nhng trong khi chng ta nhm nhm ch xem lm sao cc nc lng ging v

141

cc i tc thng mi ca ta lm sao qun l cc s v kinh t ni b tt hn

trc, th kh nng ca Chnh ph M, hay mt chnh ph no khc, hon
ton gip h xy dng phn mm l c hn. Thng c lin bang M th xem
nh phi lm vic trn cc tuyn bay, nhng xy dng phn mm th bn phi
chy trn mt tuyn xe taxi - t B T Php n th trng chng khon, ri B
Thng Mi, v tr s ca cc tp on. y l tinh tu ca cc tiu tit v chnh tr
v dn ch, m thc t cn xa l vi nn dn ch hin nay.
Vy th lm sao t c n? Tht l tuyt vi nu tt c cc x hi u c th c
tt c cc h thng hot ng v phn mm thay th v cm vo mng in.
Nhng iu l phi thc t. Qu trnh thc t l bin ng hn rt nhiu- ln hai
bc li tht li mt bc. Ngy nay chng ta u bit l s c mt qu trnh din
ra cc nc, nh Nga, Brazil hay Thi lan, cm in mt lc, b mng in lm
chy n, v sau mng in cng b n lm cho chy n, c hai u c nhng bi
hc tt, li thc hin ci cch, v mt qu trnh mi li tip din, vi trn tr hy
vng vo mt cch thc khn ngoan hn. iu ang tr nn l mt qu trnh hc
hi vng vo, n s thng tr nn chnh tr ni a v cc quan h quc t trong k
nguyn mi ca ton cu ho.
Trong qu trnh mang tnh bin chng ny, Siu th v Mng in cui cng c th
ng vai tr quan trng hn Nc M siu cng trong vic lo li cuc ci cch
chnh tr. Tht l v i nu tt c cc cuc ci cch dn ch u c v trang v
khch ng bi mt anh hng nh Andrei Sakharov. Tht tuyt vi nu tt c cc
nc u nhn c c huch bng cc nguyn l ca lut nh tc phm ca James
Madison. Nhng trong k nguyn m chng ta ang ng u, b my ch yu ca
s thay i tt hn l Merrill Lynch. Chng sau s gii thch ti sao.

Gii php Ton cu ho - Globalution

Cu chuyn th nht: Ma ng nm 1998, ti c mt cuc phng vn vi Th
tng Thi Lan Chuan Leekpai. Na a na tht, ti bt u phng vn ng ta,
nhn ng ta qua mt bn v ni : "ng Th tng, ti phi th tht mt iu. Ti
gip ng h b ngi tin nhim ca ng - nhng ti thm ch khng bit tn ng
ta. ng thy y, ti ngi nh v quan st ng Baht chm ni (v cng xem
ngi tin nhim ca ng cai qun tht bi nn kinh t nc ng). V th ti gi
cho ngi kinh doanh c phiu ca ti v bo ng ta a ti ra khi th trng
142

ng ang i ln. Ti c th cho ng mt tn nhim, qua vic mua bn trn

Internet, nhng ti quyt nh hi kin nh kinh doanh chng khon ca ti. Mt
la l mt phiu bu, tha ngi. Ngi ngh th no khi c Tom Friedman l c tri
cho ngi?
ng th tng ci, nhng ng hiu ca ti: tham gia vo ton cu ho kinh t
v cm in vo mng in ng ngha vi vic a t nc thnh khu vc cng
cng. N cng ng ngha vi vic a t nc tr thnh mt cng ty ca cng
cng, ch c iu c ng khng cn l cng dn ca t nc bn na. H l thnh
vin ca Mng in, h c th bt k u. V, nh ti ni t trc, h khng
ch b phiu bu c bn nm mt ln. M h bu c theo tng gi, tng ngy thng
qua vn t c, tin tr cp v c phiu, v nhiu th khc trn c s ti sn ca h,
thng qua mng internet.
Cu chuyn th hai: Trong cuc khng hong nm 1997, ti n Moscow theo
phi on ca cc hc gi v chuyn vin kinh doanh M. Nhm gm c Donald
Rice, Cu ch tch tp on cng ngh khng l Teledyne, by gi l Lnh o ca
mt hng cng ngh sinh hc. Trong chuyn thm, mt hm Donald cp vi ti
rng ng ang m phn v cc c hi kinh doanh vi mt ch hng bun ngi
Nga, ng ta ang quan tm n vic hp tc vi mt cng ty M. Rice l mt
chuyn gia kinh doanh nghip d, v trc khi ng hp tc vi doanh nhn ngi
Nga, ng hi ng ny mt cu hi rt n gin: "ng c np thu khng?". ng
nh bun ngi Nga ni: ", khng hon ton". Rt tic, Rice ni, nu ng khng
np thu th khng c cch no hp tc c, bi v cng ty ca ti l mt cng ty
ca cng v nu ai tr thnh nh phn phi ca chng ti ti nc ngoi m
khng np thu th n s b phui ra khi chng trnh kim ton nh k hng nm
c thc hin. V th by gi nh kinh doanh Nga phi la chn. ng ta c th l
mt cng dn Nga ti, tip tc khng np thu cho t nc v tip tc hon ton
c c, hoc ng ta c th tr thnh mt cng dn Nga tt, v c th tr thnh bn
hng thn thit ca mt cng ty M.
Cng nhiu nc tham gia vo Mng in, cng nhiu nh kinh doanh ca h phi
ng trc s la chn ging nh ng doanh nhn Nga ca Donald Rice- hoc l
tham gia vo Mng in v phi tn ti theo nguyn tc ca n hoc l n c vi
nguyn tc ca mnh nhng phi chp nhn mt s tht rng c hi c thm vn

143

u t l t i, pht trin cng ngh chm, v cui cng l cng dn ca t nc

phi chu mc sng thp.
Hai cu chuyn trn y miu t mt cch sng ng cc kt qu i lp m ton
cu ho gp phi trong qu trnh dn ch ho. Mng in s - ni mt cch cng
bng - t sc p cho cc nc phi thay th phn mm v h thng hot ng tt
hn thnh lp khi dn ch vng chc. Cng lc, Mng in v cc Siu th
nhanh chng tr thnh hai lc lng ng s, mang tnh cng bc v xm lc bt
k s dn ch m h c hin nay, hay bt k s la chn no h ngh ang thc hin
a phng hay bu c quc gia, bt k ai m h bu c iu hnh x hi ca
h, tt c u l h o - bi v c mt th trng hon ton rng ln, xa xi, nhiu
mt v cc mng ang p t ln i sng chnh tr ca h.
Nghch l ca ton cu ho l mt vi ln mng x l dm chn vo thnh ph nh
Lone Ranger, sng ng sng lo, i hi quyn lm lut, v ngy hm sau ra khi
thnh ph li di nhng du chn khng l nh Kinhkong l s nt, bp
mi th. Mt ngy mng x l xy ra hin tng l nm 1776, v ngy khc
l nm 1984. Hy ti ch cho cc bn lm th no m n c th xy ra c hai
vic.
Ti gi qu trnh m mng in gip cho vic xy dng nhng mc c bn ca dn
ch l "Cch mng t bn trn" hay "gii php ton cu". Trc ht, ti khm ph
ra gii php ton cu l Indonesia trong chuyn thm nm 1997, trong nhng
thng suy tn ca triu i Suharto. Ti dng ba ti vi Wimar Witoclar, mt
nh din thuyt cng chng ca Indonesia, lc ng ta m t vi ti v th h
tr ca tng lp trung lu Indonesia. ng ta nhn mnh vi ti rng ni chung
nhng thanh nin c hc thc tm tui 20 n 30 ngh l h mun tr nn giu c,
khng mun b ph sn, v h mun c dn ch, nhng h khng mun xung
ng u tranh v s dn ch . Th h ngi Indonesia ny hiu rng di ch
ca Suharto, khng th c mt cuc cch mng cho dn ch t bn trn, nhng
h s hi cho vic phi lm cch mng dn ch t bn di, bi v nu nhng ngi
ngho thnh th lm cch mng, th tt c cuc sng s tr nn rt nguy him. V
th, chin lc ca h l lm cch mng dn ch t bn trn, hay cn gi l gii
php ton cu. Ton b chin lc ca h l lm mi iu c th, i khi c ch ,
v i khi khng c ch , a Indonesia gia nhp h thng ton cu. H hi vng
rng bng cch tht cht quan h ca Indonesia vo cc th ch v th trng ton

144

cu - d cho l WTO, Pizza Hut, APEC, ASEAN, Merrill Lynch,

Pricewaterhouse Coopers hay cc t chc phi chnh ph v quyn con ngi - h c
th du nhp t cht lng v h thng nguyn tc m h bit rng chnh ph
Indonesia khng bao gi cho h v h cng khng bao gi c th to ra t bn di.
Chng hn, cng chng Indonesia khng bao gi trc tip phn khng ch
Suharto v vic gia nh tr trn lan, nhng thay v h a ln bo nhng dng tt
rt ln v vic M, Nht a Indonesia ra to n ca WTO khng ngh rng mt
hng xe hi ca Indonesia do con trai Tng thng lnh o - c lut thu bo
h ngoi cc quy nh tiu chun ca WTO. Chin lc gii php ton cu ca
Indonesia, v ngn hn, l phiu lu ho chnh quyn ca Suharto bng vic ton
cu ho x hi ca Indonesia. Nh phn tch qun s Indonesia, ng Juwono
Sudarsono miu t v gii php ton cu vi ti theo ngha "mt th trng ton cu
s iu khin chng ta v hot ng v k cong kinh doanh m chng ta khng th
thc y t bn trong". Mt nh ci cch Indonesia khc ch ra iu n gin
hn. ng ta ni vi ti rng ng ta v con trai ng ta s tr th Suharto bng cch
trong mt tun lin "n bnh McDonald's".
Vic thit lp chnh sch i ngoi theo truyn thng, c th th d ng hay sai,
u c nh gi bi quyn lc ca Mng in v ton cu ho phn b s dn
ch ho. Nh chuyn gia chnh sch i ngoi ca trng i hc John Hopkins
ni:" Chng ta vn sng vi tng nim v cc cuc cch mng ca nhng nm
1776, 1789, 1917 v 1939, vi n tng l dn ch ch c to ra bi nhng ngi
ni dy v lt mt chnh ph tham nhng thi nt. N cng nh nhng ngi dn
qun ca Cng x Lexington, hay m ng ni dy Paris trong bin lon Bastile,
hay tinh thn on kt ni dy Balan, hoc Sc mnh con ngi ni dy
Philippine. Nh vy, hnh nh ca chng ti v s dn ch ho din ra biu l rng
mt nh kinh doanh nc ngoi ng ln v ni vi chnh ph ca bn rng ng ta
khng th kim tin thu ngi ca nc bn tr phi th ch chnh ph ca
bn c s bo m tt hn v php l, c tiu chun k ton quc t v hon ton
trong sng.
Nu ch bi v M hng ngy hng gi khng yu cu dn ch ho Trung Quc,
v cng ch bi v ngi dn Trung Quc hng ngy hng gi khng ng ln, i
quyn dn ch, th khng c ngha l qu trnh dn ch ho khng c ln ln
Trung Quc. Chng ta hy gi cch nhn v dn ch ho nh mt s kin - nh s

145

kin sp ca Bc tng Berlin - tuy vy iu khng hon ton xy ra nh mt

qu trnh.
ng nhin, qu trnh dn ch ho ny kt thc trong s t do dn ch ho
thnh cng, cn phi c thc y khng ch bi cc lc lng th trng, nh
Larry Diamond - ng ch s ca tp ch Dn ch, v l mt trong nhng hc gi
thng sut nht ca xu hng dn ch ho rng ri - ni. Mng in l cn thit
nhng cha . Mt iu quan trng na l M phi a ra ting ni, c quyn lc
v ch , v s dn ch ho, ng gii thch "V iu quan trng na l Cng ng
Chu u v Chng trnh pht trin Lin Hp Quc, v c mng li cc t chc
phi chnh ph c kh nng quan st v thc y quyn con ngi phi thc y dn
ch ho cc th trng ang pht trin ny. Mt iu quan trng na l qu trnh
ton cu ho thng tin lin tc cung cp cho ngy cng nhiu ngi v cuc sng
ca nhng ngi khc. S pht trin kinh t trong cc nc to ra tng lp trung lu
mi trn th gii, vi nhng nhu cu t nhin i hi s tham gia nhiu hn trong
vic ra quyt nh v a nguyn chnh tr cng ng vai tr quan trng. Khng phi
ngu nhin m tt c cc nc c thu nhp u ngi trn 15000 u c t do dn
ch, ngoi tr Singapore, mt t nc - th ph v s hon ton c s t do dn
ch khi th h mi to ra s thay i. S kt thc ca Chin tranh Lnh v s sp
ca ch ngha cng sn xo s tt c cc th ch phi t do dn ch cng ng
vai tr quan trng.
Tt c cc nhn t trn y cn c kt hp vi nhau.
iu n gin m ti mun ch ra l khng ch Mng in v cc Siu th s tin
hnh cng vi cc lc lng khc - nh Diamond gii thch - vic ph phn
thc y dn ch ho, m trong k nguyn ton cu ho ny mng in v cc Siu
th c th bt ra tr thnh cc nhn t quan trng nht trong s cc lc lng.
bi v kh nng ca Mng in trong vic thm nhp su vo dy dn ca cc nc,
theo cch m cc chnh ph v thm ch l cc t chc Quyn con ngi khng lm
c. Mng in c th gy p lc khin nhiu chnh ph c th chu c. N c
tnh t li trong vic thc hin v n thc y tnh t li cc nhn t khc phi
tun theo.
lm cho chc chn, Mng in c a vo cc dy dn khng ch bi gi tr
dn ch m n to ra trong tng giy. Hon ton khng. Gi tr ca n l s n

146

nh, ng tin cy, s trong sng v kh nng chu chuyn v bo v ti sn t nhn

khi s chuyn quyn v s sung cng c . Nhng, m bo nhng iu ,
mng in cn cc nc ang pht trin a vo cc phn mm, h thng hot
ng v cch qun tr tt hn - l nhng th xy dng nn tng ca dn ch. Trong
th gii ngy nay, bn khng th t Mao nhy sang Merrill Lynch m khng c mt
vi Madison c.
Hy nhn vo cch thc hin ca Mng in i vi cc nn tng c bn ca nn
dn ch.
S minh bch: Tp ch WallStreet cng b rng khi cc chuyn gia ti chnh cp
chnh ph ca M, Nht, Trung Quc v 11 nc Asian hp li vi nhau trong mt
cuc hp Malaysia thng 11 nm 1997, h pht hin rng Ngn hng Trung ng
Malaysia dng ln mt bng im in t, th m bn thng thy bt k trn
u bng r nh ngh M NBA no, bng th hin mc tng gim d tr ca
ng tin Malaysia nhm bo m vi khch n thm v s lnh mnh ca nn
kinh t nc ny.
Khng phi tt c cc nc u i qu xa n mc phi dng ln mt bng im
in t sn bay ca h - hay c th h s phi lm th. Trong nhng nm gn y,
Mng in hc c, thng l mt cch kh khn, yu cu s minh bch
hn ca cc bo co ti chnh. Cc nc tham gia vo mng in cng lin tc hc
thm c rng, cng vi mt cch kh khn, rng h cng minh bch trong cc s
liu ti chnh v cc giao dch, th kh nng mng in gy ra cc s c chm mch
cho h cng t.
ngh v Mng in thc nh l ngh v mt by th hoang lt trn vng t
hoang rng ln Chu Phi. Khi mt con th hoang ra by nhn thy mt ci g
ang di chuyn trong bi cy, cnh ni n ang n c, con th khng bao gi
ni vi con th hoang bn cnh mt cu i loi nh " b, tao khng bit l c
phi c mt con s t ang rnh m trong bi hay khng?" Khng bao gi. Con th
s bt u chy tn lon, v cc con th hoang khc s khng ch chy lon ln
c vi trm mt. Chng s chy tn lon ti mt ng c khc v bp mi th
trn ng chng i qua.Vy lm sao bn c th bo v c ng c ca mnh?
Cu tr li: Bn ct c i, v lm cho bi rm tr nn quang ng, ln sau c con
th hoang no nhn thy ci g st sot trong c n s ngh: "Khng sao, ta thy

147

ri, th ra ch l mt con th nhc" Hoc gi nu c mt con s t hin ra, con th

s c th gi thy t xa, v lp tc di chuyn m khng gy nn mt s xo
ng ln. Nu khng, t nht n s c thi gi a c by ra khi khu vc ca
con s t. Nhng g m s minh bch lm c l cho thm thng tin cho by
th hoang chy nhanh hn, hoc l cho d chng mun bo v th chng s tm
c cch thc ph hp. Trong th gii ti chnh, iu c th c ngha l s khc
nhau gia vic th trng b i xung mt cht v th trng b ri vo khng hong
trong nh tr v tn tht m phi mt hng thng hoc hng nm phc hi.
Khi nn kinh t Hn Quc b khng hong thng 12 nm 1997, nc ny ni
rng d tr ngoi t ca h l 30 t USD, trong khi trn thc t h ch cn 10 t. V
khi Mng in pht hin ra iu , nc ny b ct ngun. Cng lc , chnh
ph Seoul ni vi IMF rng tng s vay ngn hn t nc ngoi ca h l 50 t
USD. Mt tun sau h cng b rng con s l 100 t. Tht gh gm!
Ci kiu thiu minh bch ny, Richard Medley - nh phn tch nguy c chnh tr cho
cc nh ti chnh - nhn mnh: l nguyn nhn ca nhng s c chp mch ti t
nht. Thiu minh bch th - ng ch r - chnh xc l i theo s t do lang thang ca
cc nh hoang tng lc quan v mt tr. Li ngh v Thi lan, Nga v Hn Quc
u nhng nm 1990. Trong nhng dp tt, s thiu minh bch trong nn kinh t
khuyn khch cc nh hoang tng lc quan to ra cc bong bng o tng, bng
cch bm thm ngy cng nhiu tin vo cc nc ny, t tin rng h c th to ra
mc u ra cao nh nm trc, thm ch u tin tin c th i vo cc nh my
hiu qu ri sau tin ny li chy sang cc chn xa x hoc cc nh my m nhu
cu sn phm ca n lm ra khng c. "Bn khng th nh gi mt cch thc s
ti i vi mt h thng m mt" Medley ch r. "Bn a in li vo trong cc
o tng lc quan ca t nc mnh v n s t gi t trn nc. Cc nh o
tng lc quan thng ni rng: "Nhm mt li m nhy, v chc chn khi bn h
cnh th trong b bi c nc ri. Nhng lm th th rt nguy him. Bi v s
khng r rng nh vy s dn cc nh o tng lc quan n ch t gi thi phng
ln v cng trao quyn cho cc nh o tng hoang tng t gi h xp xung khi
cm tnh thay i. Bi khi i xung ri tt c cc cu chuyn m bn huyn hoc
mnh khi hoang tng, tt c cc tnh ton ca bn v d tr ngoi t ca t nc
hay n phi tr trc, u b sp hon ton."

148

T ch tin tng vo mi th, bn s khng cn tin iu g. Thc t, k hoang

tng thng tin l khng phi khng c g - hn tin rng c nhng khon n ngm.
Trong my nm gn y, mt s nc c Mng in dy cho bi hc ny.
Hng ngy, B Ti Chnh Hn Quc phi gi email cho cc nh u t khp th
gii cc chi tit v tn qu tin t, trong , vi mc tt nht c th c, l cc
s liu v cc dng chu chuyn vn t nhn. Mt ln,nh qun l ngun vn ca
Ph Wall ni vi ti: Ngi Hn Quc chuyn t np ngh khng c s minh
bch sang np ngh tt c mi th u minh bch. Rick Johnston, ngi ng u
khu vc u t M Latinh ca Ngn Hng Offitbank mt ngn hng t nhn
New York, ni vi ti rng: Khi ti n Brazil ti ni chuyn vi h. Mt
cch rt thng thn, ti bo: Ti cn bit tt c mi th. Khng phi l cho ti, v ti
l ngi bn ca cc ng. Ti tin cc ng. Nhng lm sao cc ng c th gip ti
thuyt phc c nhng ngi khng tin tng? V nhng k khng tin s ni vi
chng ti: Tr khi ng m ht ra cho ti thy tt c mi th, khng th chng ti s
khng a tin cho ng, bi v ng c tin s v lm mt lng tin ri. Khng r
rng th khng c tin. Ti mun xem tt c cc s sch ca cc ng di thanh
thin bch nht. n by gi mi ngy ti c s liu v tt c mi mt ca nn
kinh t Brazil, cui mi ngy ti u nhn c mt bn fax bo co v tt c cc
dng chu chuyn vn ca nn kinh t Brazil. Ti bit chnh xc dng ra ca ti
khon thng mi, ci g din ra ti cc ti khon ca Ngn hng Trung ng v
cc mc ca nhng g din ra ti th trng tng ng ca cc hot ng giao
dch du lch. Ct s liu ny th n t cc hng t nhn a phng, do Ngn hng
Trung ng cung cp. Ti s tng vn u t nu ti bit c chnh xc nhng g
ang din ra ti cc chi nhnh ca Ngn hng Trung ng bt k lc no thm ch
k c khi chng ang gp ri ro. Bi v vi nhng s liu thc, ti c kh nng
nh gi ng c hi v c th thay i quyt nh ca mnh nu nhng dng
chu chuyn tr nn v ch, nu khng th ti s phi on nh qua cc li n,
v l l do lm cho ph sn.
V mt khi m anh trao gi bn thn mnh vo mc an ninh nh vy trong
mng in, th chng thu c g, ngoi ci gi t phi tr.
Tiu chun: ng Larry Summers, ph tng Th k Kho bc mt ln ni: Nu bn
c vit v lch s th trng vn nc M, ti xin ch ra cho bn bit rng s i
mi n gin v quan trng nht m th trng vn t c l quan im tha
nhn chung v nguyn tc k ton. Chng ti cn c n trn cp quc t. Xin

149

n c mt trng hp c bit, nhng rt c ngha, thnh tu ca IMF t c

ch ti Hn Quc, mt ngi dy lp k ton bui ti ni vi ti rng vo cc hc
k ma ng ng ta thng c khong 22 sinh vin theo hc, nhng trong nm nay
(1998) ng c 385 sinh vin. Hn Quc cn c h c cp tp on v cp
quc gia.
Mt l do ti sao m lp hc k ton ca Hn Quc bng n v quy m c th
bi v mng in, trong s thc tnh t cuc khng hong 1997-1998 ti ng v
Nam , cn thit phi c tiu chun k ton tt v ng b hn khp mi ni.
Khi mng in c mt cch nhn cht ch hn vi nhiu cng ty Hn Quc, Thi
lan v Indonesia, n thy rng n c th chng trng cy g c vo cc cng ty
ny, bi v khng h c mt bng cn i ng b chung cho cc n v v cc n
v trc thuc ca cc cng ty , nn mng in khng th no thy c cc ti sn
v cc s n, y l cha ni n cc ti sn v khon n khng cng khai.
Mng in cng u t nhiu vo cc nh my v cc th trng trong cc quc gia
khc nhau, cc nc cng tranh th nhiu vn u t t Mng in, cc cng ty t
cc nc cng mun c nm trong danh sch trn cc th trng chng khon
chnh, th p lc t ra cho h v tiu chun bo co ti chnh quc t cng tng.
Hy xem mt v d m ti thy trong thng 12 nm 1997 t bi bo ca tp ch Bn
Cu ca United Airlines, k mt cu chuyn v mt trong cc cng ty thuc loi
pht trin nhanh nht th gii, l cng ty ca n Infosys. Bi bo c mt cu
sau: Cha kho thnh cng ca h l t b cc chnh sch ca Th gii Th ba v
thc hin lin kt cc cng ty ca tiu lc, ri thc hin ni kt vi Th gii Th
nht c th ti a ho s hi lng ca khch hng. Narayana Murthy, ch tch v
l ngi tm ra cch nhn ca cng ty, ni: Chng ti quyt nh ngay t u
rng s khng c s mp m v cc ngun vn tp on v t nhn.iu c
ngha l khng ai c s dng xe ca cng ty cho vic vt c nhn Mt ci cch
cn bn ca truyn thng vn ho kinh doanh n . Thng thng, n cc
nhn vin vn phng ca cc tp on thng dng ti sn ca cng cho vic t.
Th in cng ty th i sa in cho cc nh. Cc cng nhn a n tr con cho
cc nh qun c v trng gi chng. Cc ti khon ti chnh ca tp on th dng
mua nh. Cc nhn cng phi lm theo l thi ny v h khng c s la chn
no khc. Tuy vy, h vn dn ti b ght b v b tc dn sc sng to. Nhng ti
Infosys, iu khng xy ra . . .

150

Infosys l cng ty u tin ca n a ra bo co ti chnh hng nm trong

khong mt tun cui cng ca nm ti chnh, l cng ty u tin xut bn cc cng
b kim ton ti chnh hng qu, v l cng ty u tin xut bn cc cng b ti
chnh theo yu cu ca Cc nguyn tc K ton chung c tha nhn ca M v
cc yu cu phi vch r ca U ban chng khon Hoa K. Mt nh phn tch bo
co ni: Cc quy phm r rng ca h v cc nguyn tc k ton t ra tiu
chun cnh tranh cho cc cng ty khc.
Khi chng ta cng tham gia vo th gii ca Internet xc nh cc hot ng
thng mi, cc tiu chun thng thng ton cu c y cao mc ti a, bi
mt l do ht sc n gin: t giy pht bn quyt nh kinh doanh trn Internet
nh mt nh bn l hay nh cung cp dch v, t khonh khc u tin bn m
trang web ca mnh, bn l mt cng ty a cu cho d bn ang n , Italia
hay Indianapolis. Tham gia kinh doanh trn Internet chnh l xc nh tnh ton
cu. Do , bn phi c ngh mang tnh ton cu v bn phi ngh v nhng g a
ra v thu ht nhng ngi mua ton cu i vi nhng g bn bn ra. V tt hn l
bn c th m bo vi khch hng rng bn c th giao hng ca bn ng thi
hn v m bo v mu mt, rng s th tn dng ca khch s c bo m an
ton ti trang web ca bn, rng tin c lun chuyn theo cc tiu chun quc t,
lut php v cc tp qun tt nht v rng l tt c cc vn k ton v thng mi
s c thc hin theo tiu chun quc t. Bob Hormats, ph ch tch ca t chc
Goldman Sachs Quc t pht biu: Cc hot ng kinh doanh cng thc hin nhiu
qua Internet bi nhiu ngi t nhiu ni khc nhau trn tri t, th cng phi dung
ho nhiu hn cc hot ng kinh doanh mi ni trn tri t.
Bn c th thy iu ny ang xy ra trong lnh vc mi gii qua Internet. John
T.Wall, ch tch ca t chc NASDAQ Quc t ni Khi lm thng mi qua
mng, th cc chnh ph v cc cng ty cn c s xem xt k cng qun l tt
hn. Khi m ngi ta c th u t ra nc ngoi hoc t nc ngoi vo v c th
thc hin thng v thng qua thng mi trn mng, h mun bit r rng hn v
cc cng ty. Cc s liu ti chnh c c c bin son da theo cc tiu chun
k ton quc t khng? Cht lng ca qun l tp on ra sao? iu s dn ti
s dung ho ca thu v cc h thng php lut.
Qu vy, mt trong nhng iu bc l ra t cuc khng hong kinh t Chu 19971998 l hu nh c 5 hng k ton ln nht ca M thc hin kim ton cho cc nh

151

ti chnh ln ca Chu u tht bi trong cuc khng hong Theo mt nghin

cu ca Din n Thng mi v Pht trin Lin hp quc, h kim ton m
khng h ging mt l c no cnh bo v cc vn xu. L do chnh ca
sai st ny, theo mt bi vit trn t New York Times ngy 17 /11/1998, chnh l
cc Hng k ton khng l khng p dng cng mt nguyn tc v tiu chun k
ton chi tit i vi Chu nh h p dng M. V l do chnh ca n l hu
ht cc hng k ton ln nh PricewaterhouseCoopers hay Ernst&Young - n
Chu bng cch tip qun cc cng ty k ton a phng, l nhng cng ty m
cc khch hng a phng ca h ang b chm trong cc nguyn tc k ton a
phng yu km.
Khng bao gi na. Ngn hng th gii gi y yu cu 5 hng k ton khng l
khng c k tn vo bt k chng t kim ton no khng c hon thnh theo
tiu chun k ton quc t ca 5 hng ln . Nu n c hon tt bi mt trong
cc chi nhnh a phng ca h, bi cc nguyn tc ca a phng n s ch c
php k bi hng a phng v cc nh u t phi cn thn. Nghin cu ca
Lin Hp Quc ni rng kim ton yu km khng phi l nguyn nhn ca khng
hong ti chnh Chu , nhng kim ton tt hn c th xc nh c nhng
vn pht sinh sm hn v gip cho cuc khng hong bt ti t. Robert A.
Campbell, i tc qun l vng ca khu vc Chu - Thi Bnh Dng cho
Deloitte Touche Tohmatsu, c mt cu ni c trch dn Nh ngun in u
ra mi nc u khc nhau, cc nguyn tc k ton cng vy. Nm hng Ln
ngy nay ang hng hi p dng cc tiu chun ph hp trn khp th gii.
C th v d ln nht th gii ngy nay v vic gii php ton cu t tiu chun t
trn, khi khng th thc y c t bn di, l vic Lin Minh Chu u quyt
nh p t mt ng tin v tiu chun ti chnh duy nht cho tt c cc thnh vin
ca mnh, di mt ngn hng trung ng duy nht, t nm 1999. Vi mt t nc
nh Italia, mt nc c ni danh vi tham nhng v c chnh ph khng hot
ng hiu qu, Lin Minh Tin T Chu u l mt vic may mn bt ng. iu ny
s cho nc Italia c li trong Chic o khoc Vng bng vic hp tc gia
hot ng ca chnh ph Italia vi Ngn Hng Trung ng Chu u ti Frankfurt.
i pht thanh Quc gia c mt bi v Italy nm 1997 rng Ngi Italia sau
mt thi k ca s tht bi m chnh ph gy ra khi khng qun l c tin t,
gy ra c quyn tin t - hng hi cho EU iu hnh nc mnh. Mt lut s
tp on ca Italia, Mario Abate, ni Mt trong nhng hiu qu ngay lp tc

152

ca vic gia nhp Chu u l vic m ti xin c gi l lm sch s trong nhn cho chnh ph gip mt vi s thm ht khng l, vi lm pht v chi tiu.
Chnh ph b bt buc phi nh vy. V trong khi nh vy,mt cch t nhin, nn
kinh t s c li v ti rt thch iu . Abate cn b sung rng hu nh tt c
nhng ngi Italia u c th s rt hi lng khi t nc ca h c iu hnh
bi cc quan chc Lin Minh Chu u. Ch c mt cht on gin nho nh ca
ngi i vi trung tm quyn lc ca Chu u Brussels, Frankfurt v
Strasbourgh. Abate kt lun C nhiu s th ch hn v pha Rome, bi v Rome
tng l trung tm phm php ca chng ti. H tng ly cp tin ca chng
ti. Chng ti thy s n cp ca h, bi v h ly i v chng bao gi tr li. B
trng ti chnh , ng Vincenzo Visco, pht biu trn t bo Italia La
Repubblica, trong ngy m ng tin chung Chu u c thc hin vo u nm
1999, rng ng Euro s c ngha l tr h t gy nh hng xu ln mt nhm
ca cc nh Chnh tr v Kinh t nc Italia, nhng ngi m trong qu kh
c trng ra vi tiu mt s lng ln d thng ca cc hnh vi bt hp
php. ng b sung: Lin minh Tin t, ngha l chng ta s khng bao gi cn c
th t ra mt tiu chun thp hn, n gin l v lin minh ny lm hi lng
chng ta.
By gi ta li tr v vi ch Gii php ton cu.
Tham nhng: Gii php ton cu khin cho cc nc dung tng tham nhng phi tr
gi t hn rt nhiu, nu nh khng c mt l do no khc hn l trong mt th
gii m ngi ta c nhiu la chn u t, ti sao li phi u t vo nc X, l
nc m bn phi chi tr cho c bn v c ch ca n na, trong khi bn c th n
nc Y, mt nc c cng mt gi lao ng v bn khng phi tr tin cho ai c?
i vi Mng in, tham nhng ch l mt tn gi khc ca s khng th d on
trc c, bi v mi giao dch u khng thc hin c nu khng c vic
ngi ny hi l cho ngi kia, v Mng in khng cm ght iu g hn iu .
Derek Sheare, i s M ti Phn Lan trong nhng nm 1990, thy iu u tin
m gii php ton cu ang ngy cng t ra cho ngi Nga phi la chn gia vic
kim sot tham nhng hoc l tip tc ngho kh v di mc pht trin mi
mi. Khi cn lm i s M ti Phn lan, ti gp cc nh kinh doanh hng u
Phn lan v khuyn khch h u t vo th trng Nga vi l l rng y l cch
tt nht to ra s n nh bin gii vi h. ng i s Sheare ni Nhng
nhng ngi Phn lan ny ni li vi ti: Chc chn khng, chng ti s kinh

153

doanh vi ngi Nga. H c th mang xe ti y v y xe nhng g h mun,

vi iu kin l h phi mang mt ti tin n tr. Ch chng ti khng bao gi
n kinh doanh. qu tham nhng v nguy him. V ti sao chng ti phi
lm vy? Chng ti c th n Hungary, hoc Estonia, hay Cng ho Sc v kim
tin, v m bo rng c th ly v c li nhun. Ti sao chng ti li phi bc
mnh vi Nga v nhng iu kin nh vy ca h. Ti ni Vng, vng, nhng cc
ng nn ngh v vic u t vo l n nh khu vc. V h chm chm nhn
vo ti. Th y, by gi ti khng cn trong chnh ph v ti ang t vn cho vi
hng u t vo th trng ph Wall. H hi ti v vic u t Nga v ti ch
ni vi h: Khng u, nu anh ng nhn vo n t quan im ca nh hoch
nh chnh sch v nhn theo quan im kinh doanh, anh qu tht l in r khi u
t vo Nga by gi. Ngi Phn lan c ci ng ca h.
Samir Hulaileh l ngi tr gip hot ng cho mt trong cc cng ty hng u ca
Palestin B Ty, cng ty u t Nassar. Mt bui chiu ti tr chuyn vi ng
trong vn phng ca ng v vic kinh doanh Trung ng v, khng mang mt
ngha no, ng miu t s tt p m gii php ton cu lm i vi s tham
nhng, thm ch ti nc lng ging kht ting tham nhng. By gi bn phi cnh
tranh khc lit ti khu vc m s pht trin tng lai khng bit l cho ai Hulailch
ni: Ti ch n Marc mua mt t t, nhng ti khng th lm c vic ny
bi v hi l v quan liu. Tham nhng cp cao nht ca Maroc l mt phn
ca h thng ny. Su mi mt hng xut nhp khu b lu gi nh l th hng
c quyn ca Hong v gia nh ng ta. Chng ti mun u t vo mt m
Maroc v h ni khng, ci l ca Vua. Bn khng c an ton v t do
Maroc nh mt nh u t bi nhng nh hoch nh chnh sch thng chng
li bn v thm ch c th tr thnh i th cnh tranh ca bn. chnh l h
thng ca Maroc v khng ai xu h v vic . V th chng ti tm n mt s
hng khc. Gn y ti n Dubai v m vn phng khu vc ti . Dubai
cho ti ci ny (ng ta cho ti xem mt ci chng minh th c bit ). N cho php
ti vo v ra khi Dubai vi t cch ca mt nh u t quc t v khng cn phi
lm visa. H mun lm cho mi th d dng nht. Aicp cng ang thay i. H
thc y mt h thng mi v nhit huyt mi v mt mi trng iu chnh mi
rng m hn trong qu kh. Aicp c tham nhng, nhng hu ht xy ra do ngi
ngho v nhng ngi khng chi tr nhiu. (Hu ht cc quan chc Aicp) lm vic
vi bn mt cch ng n khng c tham nhng. Nh mt nh u t (quc t), ti
c th bo m rng khng h c s cm on rng s cnh tranh l hon ho. Ti

154

c th li nc , i vo v i ra m khng gp nhng k n ca t hay nhng

k c th lc, nhng ngi c th bt ti tr thnh i tc ca h. Ti c th ng
ph vi quan liu, nhng ti cn bit rng cui cng ti c th t c nhng g ti
cn hay khng. Nu ti chi theo nguyn l c bn, ti phi bit c rng cui
cng ti c th t c nhng g mnh mun. Ti gp vn rc ri Aicp vi
tin qu (hi l cho dch v), nhng ti bit rng ti ch tr tin qu thc y vic
kinh doanh ca ti c nhanh hn, v cui cng ti s t c nhng g mnh
mun. Ti Maroc, l a tin ngay hoc a tin sau, v thm ch bn khng bit
c l bn c t c nhng g mnh mun hay khng.
Vi vic Maroc tng cng m ca kinh t i vi EU, h cn vn u t v cng
ngh t nc ngoi cnh tranh, v ngi nc ngoi chng c con ng no
khc l lm phi tnh trng nh trng hp ca Hulailch gp phi.
i khi, i hi qu ng ca Mng in v mt tiu chun cao hn c th gy ra
mt c sc ln, thm ch i vi c nhng nn kinh t cp tin nht. Hy xem, ngy
20 thng 2 nm 1998, t Washington Post t Tokyo ln trang nht dng tt Nh
lm lut Nht bn treo c trong khch sn. Ni dung ca cu chuyn gii thch
rng Shokei Arai, nh hoch nh lut php ngi Nht b ri vo trung tm ca
mt v x cng an tham nhng, phi t vn trong phng ca mnh khch sn
ti Tokyo, ch trong vi gi trc khi ng b bt. Su thm trong cu chuyn, ni ln
hai im rt ng ni: C mi lin quan vi mt s chnh tr gia m Arai c th
li bng chng buc ti Khng h c du hiu cho rng Arai li cc ti liu
, nhng ti mt cuc hp bo din ra vo ti th T, ng phn nn rng ng
b chn ra mt cch bt cng bi bn nguyn. Arai ni vi cc nh bo rng Hip
hi chng khon Nikko chc chn vi ng l h em li li nhun theo cch
cho hng trm khch hng khc. Cc doanh nhn Nht kho nhau rng h b
chong vng bi v c mt con ng tt m ti nhng g chp nhn c trong
vn ho kinh doanh Nht Bn thay i.
Khi m cc quan chc Nht b cho l n chi phung ph, v cc cng ty tham ra m
rng vo cc hot ng n chi, th nh th c th ni rng cc quan chc v cc
doanh nhn c th trao i nhng thng tin cn thit bng cch thn mt. 'Cc ti
khon VIP' v cc khon chi tr cho gangxt du cn vn hon ton l b mt, v
nhng ngi bn nguyn chi v cc hot ng cho n tn gn y. Nh
phn tch chnh tr Minoru Morita nhn nh rng thi nng n l t nhm ca

155

nhng ngi tr tui bn nguyn, c o to ti nc ngoi, v h l nhng

ngi a gy s hn c.'H bt u c cch ngh nh nhng ngi phng Ty, v
xem truyn thng gii tr xa hoa ca cc quan chc chnh ph Nht theo ng
hng ca tiu chun c th gii tha nhn.'- Morita ni.
Robert Shapiro, ch tch ca Monsanto, mt ln lu vi ti rng cng ty ca
ng khng h c nhng hot ng tham gia chin dch chng tham nhng. Nhng
hot ng kinh doanh ca Monsanto khng h c s t lt hi l, v ng cc lc
cho rng vi cch lm nh vy, Monsanto ang gip cho vic to ra mt th gii
gm nhng con ngi bit chia s cc gi tr.''Hin nay chng ti cn du rt nhiu
ngi nhiu quc gia khc nhau bn ngoi, v chng ti nh l mt trng hc
cui cng dnh cho h'' - Shapiro trnh by: ''Nhiu ngi ca chng ti nc
ngoi c mt nim tin rt t rng chng ti ang b b tc trong vn chng tham
nhng, v rng chng ti khng nh ng gp cht cng sc g cho cc nh cm
quyn a phng''.
chc chn, s c v lun c s ngoi l, c bit l khi cnh tranh ton cu tr
nn khc lit hn v do sc hp dn ca vic tm hiu iu tra cc v kinh doanh
c vn s tng ln.
Theo mt nghin cu cp hi ngh M, ngn hng Citibank rt st sng trong
vic lm n vi Raul Salinas de Gortari, anh trai ca cu tng thng Mexico, c th
l ngn hng ny b qua s bo m an ton ca mnh gip ng ta a khong
100 triu la vn tri php ra khi Mexico, theo mt cch thc du c ht
ngun gc v ni n ca ngun vn. n nay, nhng trng hp nh vy vn cn
nh nhng ngoi l. o lut Chng tham nhng nc ngoi, c thng qua
nm 1977, ph lut cho cc cng ty M chi tr tin hi l ra nc ngoi nhm
pht trin cc hot ng kinh doanh nc ngoi. Vo ngy 20-11-1997, 29 nc
ca t chc OECD, tp hp gm nhng nn dn ch cng nghip hng u th gii,
ng vi Php ch Chng tham nhng ca M. Di d lut mi ca OECD, cc
hng ca Chu u v Nht s b hn ch a hi l cho cc quan chc nc ngoi
nhm t hp ng, v cc hng ny cng b gy kh khn hn trong vic gii trnh
hon thu i vi khon chi hi l, trong khi ti Php v c, iu l hon ton
hp php. Trong khi vn cn c mt vi k h ti d lut mi, ngi M nh
du chin thng ca mnh ti Mng in khi khiu ni rng h ang b mt hng t
la hp ng do vic chi tr hoa hng ca ngi u v ngi Nht.

156

T do bo ch: Trung quc ang trong tin trnh c s t do bo ch.Gii php ton
cu ang em n iu .Cc nh lnh o Trung quc d khng bit iu ny,
nhng h vn b y ti nh hng .
Hy xem nhng g xy ra vo hai tun cui cng ca thng 12 nm 1996. Trong
nm 1996 hai th trng nng bng nht ca Chu l Trung Quc - l cc th
trng chng khon Thng hi v Shenzhen. Khong gia 1 thng 4 v 9 thng 12
, ch s tng hp ca Thng Hi tng ln 120%, trong khi con s ny ca
Shenzhen l 315%. Mt trong nhng l do lm cho cc th trng chng khon ny
nng bng nh vy l do trn thc t cc th trng ny khng c s iu chnh, v
mt l do ca s khng c iu chnh ny l Trung quc ch c nhng h thng
trao i chng khon s si, v ti trn thc t khng h c cc bo ch c lp,
hu trch, v chng c tham nhng v ti chnh c th a ra mt cch tin cy
v cht lng ca chng khon v ln n mnh m c i vi cc cng ty la o
ca Trung quc m khng c cc bo co ng lc, chnh xc hay cc s liu ti
chnh minh bch. T Barron's, Foturne, Business Week, Far Eastern Economic
Review, The New York Times v Tp ch Wallstreet gi vai tr gim st lin
tc.Thng 12 nm 1996, chnh ph Trung quc nhn ra rng th trng Thng hi
v Shenzhen khng cn kim sot c na - bi v tt c cc th loi u c
tch tr bn thu v cc hot ng thng mi xu xa - nhng cng c ca h x
l vi vic ch c mt c quan ngn lun mnh: l c quan ngn lun ca
chnh ph. V th, ngy 16 thng 12 nm 1996, t Nhn dn Hng ngy - t bo
chnh thc ca Trung quc - xut bn mt ph trng thng bo rng gi c
phiu b y vo tnh trng ''khng cn l tr'' v '' khng cn bnh thng''.
Hy on xem iu g xy ra?T t c mi ngi u c bn ra cng lc, c hai th
trng u b t lit v nhiu nh u t nh b tn tht - v th rt nhiu cnh st
phi n nh trt t cho dm ng nhng nh u t ang gin d biu tnh phn
i bn ngoi cc to nh mi gii ti my thnh ph ln ca Trung quc. T tp
ch Wallstreet Chu vit:''bn ngoi mt to nh mi gii Bc kinh, mt cng
nhn cn nhn rng anh ta mt 20.000 t ( khong 2400 USD ) trong tun ny.
Trc khi t Nhn dn Hng ngy ca Trung quc m li thng bo,vic mua bn
vn ang cn bng' mt ngi n ng mc o jacket da ni, ming ln ting trong
nhm hng chc ngi u t khc. 'Sau , khng cn ai dm mua. Th trng
ang chm ni ri'.

157

Nhng ngi gin d nht th gii ny khng phi l nhng ngi tht nghip m
l nhng ngi b la mt nhng ng tin tit kim t cng vic ca h.Vi thi
gian tri i, nhng ngi lnh o Trung Quc n gin l khng th iu khin v
quan st c th trng t do y ri lon ca h, hay l ngn chn c nhng
nhm la o v gy ri chnh quyn, nu khng c cc t chc st sao vi th
trng t do - t vic c ch mt c quan ngn lun trung ng hiu qu n vic
c c ngn lun t do v trch nhim cn c s ch o ca lut php.V mt
ngn t, chnh l gii php ton cu.Khng phi ngu nhin m quc gia ng
v Nam c nn bo ch t do nht,l i Loan, l nc phi chu t nht s suy
thoi kinh t trong qu trnh st gim nm 1997-1998 ca Chu .
c ti 30 triu ngi Trung quc c s hu chng khon.Vi qu nhiu c ng
mi, cn phi c nhiu bo v tp ch v chng khon, bi v cc nh u t ang
cn nhng thng tin kinh t thc s,Seth Faison gii thch''H bt u vi tt c cc
ct s liu ly ra t cc c quan nghin cu ca hng lot cc trung tm mi gii
chng khon, hoc c th theo kiu m mt c quan b Bc Kinh ang lm''.i
b phn trong s l tin n, ch mt s t thng tin l xc thc.Thng tin
cho ngi ang thm d th trng, nhng thng tin t cc bo ch hng ngy
khng i vi nhng ngi tham gia th trng.''. Th nhng iu g s xy ra
nu nh chnh ph Trung Quc ni vi cc bo ch rng cho php h t do vit v
kinh doanh, nhng t bo nh Nam Trung Quc Cui tun s s dng c ch
nhi nht tt c cc thng tin mang tnh chnh tr v bnh lun v tham nhng v lm
dng quyn chnh ca cc quan chc trn trang v kinh doanh. chnh l cch m
cc c quan ngn lun t do c sinh ra Trung quc.
Mt th trng c phiu:Bn cnh dng phn mm qun l , Mng in a n
mt b phn quan trng ca h thng hot ng c th thc y c dn ch - la
th trng c phiu v vn t b sung, vn tr cp mang tnh cnh tranh.Hy xem
cc nc ng - Hn quc, Thi lan, Malaysia v Indonesia.Tt c nhng g h c
c khi c khng hong kinh t xy ra thng l mi nc u tit kim ti a v
chi tiu chnh ph ti thiu.Ngi dn ngng chi tiu v chnh ph ngng i vay.
c phi l tn hiu tt khng? Thc ra l khng cn.Trong khi cc nc ny c
nhng con ngi mun tit kim, ni duy nht h b tin vo, i vi i a s ,
l vo cc ngn hng, bi v vn tng h, vn tr cp v th trng c phiu a
phng l khng c hoc mc thp.Vy th iu xy ra l cc ngn hng a
phng lm cho cn cn tin mt tng vt. iu duy nht h c th lm i vi cc

158

khon tit kim ny l cho vay li cho cc cng ty trong a bn. iu dn ti s

cnh tranh khc lit gia cc ngn hng a phng, v gp phn lm cho cc ngn
hng nm tin i cho cc cng ty km phm cht hay cc d n km tiu chun.
Hn na, khi m cc cng ty ph thuc hon ton vo vn vay t ngn hng- c
bit l trong cc h thng hot ng t bn thun tu, cc ngn hng tht cht mi
lin h vi cc cng ty v c quan nh nc- h n trnh c rt nhiu s thm
nh m h phi vt qua khi h mun pht hnh tri phiu cho ngi dn, v h
bn v kinh doanh tng vt theo tng ngy.
Mng in t lu khuyn khch i vi th trng chng khon, phn l v nhng
kht khao v phn v nhng g mt th trng chng khon c iu chnh tt
ng gp.Singapore v Hongkong l cc th trng chng khon c to ra c s
chun b tt- ngay c khi c rt nhiu vn a phng trong tit kim ca ngn hng
- bi v h mun th trng chng khon a phng c th cung cp c '' vn
thm nin'': u t ti chnh di hn cho nhng cng ty vay h khng phi tr
thnh i tng ca s thay i vn vay ngn hn do ngn hng. N cng to ra c
hi cho nhng ngi cho vay Singapore v Hongkong mua c nhng khon tin
tr cp v ti hon vn mc li cao, coi nh mt cch u t khc ca cc ti
khon tit kim ca ngn hng.V, iu quan trng nht l, mt th trng chng
khon c iu chnh hp l s thc y s r rng v minh bch, bi v cch duy
nht tri phiu tp on c nh gi hoc c nim yt chng khon,trong
mt th trng c iu chnh ph hp, l thng qua s r rng nh vy.V nu nh
bn l nh u t quc t, v mun c nh gi bi Moody's hay Standard &
Poor's, s r rng ny phi c t trn c s ca tiu chun quc t.
Hy xem vo 15 thng 11 nm 1998, Bo Washington Post ng tin t Paris: Cu
chuyn bt u vi Serge Tehuruk, mt trong nhng chuyn gia v kinh doanh lng
danh nht Php, ni v mt cuc hp mt lc sng sm ca cc nh u t quc t
rng li nhun cho cng ty ng-Alcatel, tp on vin thng khng l ca Php, c
th l thp hn so vi mc cng ty d bo vi tun trc .Mng in khng a
nhng iu bt ng ny. Gia khong thi gian t khi kt thc ba sng cho n khi
ht ngy kinh doanh, c phiu ca Alcatel tt xung 38% - mc gim ln nht cha
tng c ca th trng c phiu Php - c bn, cc nh u t vn v hng c tc
ca M v Anh mc cho Alcatel cht.Phng vin ca t The Post, Anne
Swardson, khi vit v s ti thit ca Mng in i vi cc li lm c ca cng ty
Chu u ny, vit:'' Trong my nm trc y, nhng ngi nc ngoi khin

159

cho nhiu cng ty thay i qun l, i mi h thng k ton, trin khai lin kt
quc t, nhi nht Ting Anh - ngn ng ca thng mi quc t - vo tn phng
hp. Ni chung, cch qun l ca Chu u, vi b dy lch s ca s t quan tm
n nhu cu ca cc c ng, nay tr nn trch nhim v quan tm hn.
Nhng iu lm ti th v hn c, l mt ngy sau khi Mng in lm cho c phiu
ca Alcatel ri lon, Tehuruk p my bay i Lonon, sau li p my bay
Concorde n New York gp cc nh u t v c ng ca mnh, nhm gii
thch cho h v nguyn nhn tht bi v ly li cho h nim tin.
''ng ta qu l ngi bit li, nhng ti khng h g" - mt thnh vin M ni vi t
bo. ''Sau chng ti bn i tt c c phiu''.
Dn ch: nhn chung Mng in s gy p lc mnh m i vi nn dn ch, bi 3
l o rt thi thc sau: tnh linh hot, tnh hp php v tnh chng chu.
Mng in cng nhanh v ln hn, nn kinh t ton cu cng m rng v --- , bn
cng cn phi c thm nhiu s linh hot khi tham gia mng in v c th bo v
c mnh.Trong khi ch lun lun tm ra nhng ngoi l, ti vn tin rng nh mt
nguyn tc chung, bn cng c s dn ch v k ton v m rng v s qun l, h
thng ti chnh ca bn cng t phi ri vo trng thi gy git mnh. V khi xy ra
s c gy kinh ngc, s iu chnh nhanh hn thay i tnh hung v nhu cu.
Cng nh vy, x hi ca bn cng rng m v dn ch, bn cng nhn c nhiu
thng tin phn hi, bn cng c thm c hi tt sa sai trong qu trnh trc khi
bn i qu, v cng d dng hn cho bn khi thay th k qun l ti bng ngi
qun l mi.
Hn na , khi t nc ca bn phi thc hin thng xuyn nhng vic sa sai
gia chng nhc nhi ny, th cng dn ch, chnh ph ca bn s cng c nhiu s
hp php trong vic chia s thit hi ca i mi vi tt c nhn dn.'' Hy ngh v
nhng g m cc nh lnh o ng Nam chu ni vi ngi dn ca h trong
sut thi gian sau Chin tranh th gii th II", nh hc gi v dn ch hc Larry
Diamond ni "Bn hy cho ti t do ca bn v gi im lng, v ti s cho bn c
hi giu c. Tht l d dng khi ngi ta th vi chnh tr khi tnh hinh kinh t
ang lnh nh, v ngi dn thy rng h c th b mc quyn chnh tr cho mt
ngi no min l ng lm hi n mu sinh ca h. Th y, iu ch din
ra tt p trong khong 30 nm, nhng ri sau tng trng b sp xung v s
phn chia s giu c, d dt v li tc cng suy sp theo. V ngi ta nhn ra rng
h khng nn chnh tr cho mt ai khc. V vy giao ko tht bi. Kt qu l,

160

nhng g ngi ta ni vi chnh ph ca h Thi lan, Indonesia, Hn quc v sp

ti s l Trung quc,l nu nh khng c s tng trng, nu nh chnh ph khng
th cung ng theo iu kin ca tho c trc y, th chng ti s phi mun c
giaoko mi, v trong giao ko ny chng ti mun c ting ni ln hn i vi
vic h thng hot ng ra sao. Nhng bi v chng ti c ting ni ln hn, nn
chng ti sn sng hi sinh ln hn nhng khi c i mi v tng tc h thng hot
ng.V cng l l do ti sao h sn sng th hin s nhn ni trn bnh din
chng chi v kinh t hn nhiu ngi tng.Bi v chnh tr ca h l m rng v
dn ch, t nht h c thm cm gic ang i mt i vi cc vn vi mc
bnh ng. H mt phn tr thnh nhng ngi ch ca cuc chi.''
Vi nhng quc gia hon ton tham gia vo Mng in (Trung quc, khng c tin
t c th chuyn i quc t v th trng vn m, vn cha th hon ton tham gia
vo mng in), cc nc c h thng khng tham nhng nht, dn ch nht v c
tnh trch nhim nht nh i loan, Hng kng, Singapore - chu tn hi t nht
trong cuc suy thoi nm 1997. Cc nc c dn ch nhng h thng c tham
nhng - l Thi lan v Hn quc - th ng th hai v s tn hi, nhng bi v h c
dn ch nn h nhanh chng i ph c vi khng hong, m khng c s ni
dy ca ngi dn, bng cch bu c mt phn mm v h thng qun l tt
hn.Sau khi va b thit hi do Mng in gy ra trong cuc suy thoi 1997, Thi
lan bu c c mt ng trong sch nht, dn ch nht v thng qua mt c
quan chng tham nhng cn bn mi. C quan mi ny ca Thi lan ln u tin
khi xng rng cc nh chnh tr Thi lan phi k khai ti sn trc khi nhm chc
v sau khi min chc, v c kh nng tr thnh i tng b buc ti nu c hn
50,000 l phiu k kin ngh iu tra tham nhng i vi cng vic ca ngi .
C quan ny nhm vo l thi ca Thi lan l mua phiu bu c thng c, sau
s dng chc quyn kim tin tra cho s phiu bu mua.N cng bo v t
do v ngn lun i vi yu cu ca to n bng biu quyt.Mt quan chc ca
World Bank phn trn vi ti:''C quan mi ny s khng bao gi c chnh
ph thng qua nu khng c cuc khng hong. Khng bao gi. Cuc khng hong
ngn hng buc Hong v qun i phi thc y vic ny, sau mt thi gian
lng l (trc ).
Phn ng ca Hn quc th th no? Bng cch bu c ra mt nh dn ch t do
nht t nc, l Kim Dae Jung, mt ngi c th khng bao gi c c nu khng
c cuc khng hong ti chnh ti Hn quc.

161

Nc ng nam c chnh quyn c ti v tham nhng nht - nc Inonesia

di thi Suharto, l nc c t s linh hot nht, t kh nng nht chp nhn
phn mm mi, v l nc thc t b xo trn hon ton - bi v cng chng
Indonesia khng h sn sng chia s tn tht ca s i mi, bi v h khng
cm thy chnh ph l ca h. Khi tin t Indonesia b khng hong nm 1998, v
IMF ch chi cho vay cu h nu Indonesia ngng chi tiu. Tng thng Suharto
phi ni vi dn chng: "Cc bn, chng ta phi tht lng buc bng thi. Tt c
chng ta phi cng hp li''. V khi ng ta th lm nh vy, cu tr li bng ra vi
mt s phn i "ng tng thng i, tt c chng ti u u c hng thu
ng, khch sn, hng khng, cc cng tcxi ca ng v con ci nh ng. ng tht
l bn xn ''.
Cui cng, c mt iu i vi cc chnh quyn ci tin h thng hot ng v phn
mm ca n trn vn bn, nhng cch duy nht chc chn rng nhng ci tin
l y chnh l nh v chc chn chng trong s dn ch hoc h thng dn ch.
Nh Diamond ch r: "Cc nc mun tham gia vo Mng in vi phn mm
tt, c nguyn tc lut php, v c tnh trch nhim - nhng khng c nguyn tc
bu c t do - th khng th no theo kp bm st Mng in trong thi gian di.Bi
v anh khng th t c mt phn mm tt vi mt c ch c ti bn thn n
khng c tnh trch nhim, khng cho php dng lu chuyn thng tin t do, khng
cho c tnh php l c lp xua ui tham nhng, v khng cho php bu c t
do qun l v chnh tr c th thay i.
Cch tt nht bo v phn mm l cc nh chnh tr quan st thy rng c
ngi lun theo di h v ngha l h lun lun c th b loi b.
Hy nhn vo lch s ca Bulgaria gn y, c tng kt bi bo The Economist
(19 thng 1 nm 1999):nh nhiu nc c thin hng x hi ch ngha khc, cc
ch nh my Bulgaria thy s tin ti th trng t do nh mt c hi c
khot.H tr rt nhiu chi ph vo nguyn liu, v tr rt t cho thnh phm. b
p thit hi , h vay ca cc ngn hng. Chnh ph th va mi ci cch sau ch
ngha x hi, bn thn ang sa ly trong cng vic kinh doanh s khai, rt lui nhanh
chng khi ngn hng. Tuy nhin, ngi dn Bulgaria bnh thng nht cng c th
thy iu g s xy ra, nn h bt u rt ht tin ra khi ngn hng.... Thm ho ch
ngn chn c khi chnh ph ku gi mt cuc bu c thng 4 nm 1997, v b
mt chnh quyn; nhng nh ci cch mi c bu lm mt cuc thanh trng
tham nhng thng tay vo mt trong s nhng lnh o chp bu tin nhim."
Bn thn cuc bu c khng bao gi m bo cho vic c mt chnh quyn tt, v
mt h thng hot ng cng nh phn mm nu khng c bu c c th loi b

162

nhng lnh o tham nhng th khng th no hot ng hiu qu. l l do ti

sao nhng nh lnh o khn ngoan nht ca cc nc ang pht trin tr thnh
nhng ngi hiu r nhanh chng nht mt iu rng nu khng c Mng in s
khng c s tng trng, v nu nh khng c phn mm v h thng hot ng tt
hn th s khng c c Mng in, v nu khng c nguyn tc bu c th s
khng th c chnh quyn tt c lu di.
Trong khi lgc v gii php ton cu a ti n mt cch nhn rng Mng in s
ng gp phn ngy cng quan trng i vi dn ch ho, s tht v nhng g n
bc l ra s khin bn cn trng. Bn khng ch tham gia vo Mng in v c phn
mm tt hn, h thng hot ng tt hn v nn dn ch theo mt cch no khc.
Bn phi lm vic vi chnh n. Xy dng phn mm l mt qu trnh vn d mang
tnh chnh tr, bao gm tnh nhn bn, thng dn n xung khc v chnh tr, kinh
t, lch s v vn ho. Khng c con ng khc i nhanh hn v hu ht mi
ngi lun phi hc theo cch thc kh khn. Nc M c nhng g hm nay l
nh hn hai trm nm ln bng xung trm trong kinh doanh ng st, tht bi
lin tc ca ngn hng, ph sn kinh khng, to ra v loi b c quyn, sp th
trng chng khon nm 1929 v khng hong tch lu v cho vay nhng nm
1980. Chng ta khng i theo cch nh vy.
R rng, khng phi tt c cc nc u phn ng vi nhu cu ca Mng in vi
cng mt tc , v i vi nhiu nc, nh mt iu nhy "tin mt bc , li
hai bc" trong nhiu nm tri. Cc nc nh Balan, Hungary, v Cng ho Sc c
li th rt ln so vi nc Nga thi k hu ch ngha cng sn, chng hn, bi cc
nc ng u ny vn c nhiu c dn c kinh nghim v t bn trc khi c s
h ca Soviet, v thm ch di ch cng sn nhng nng dn v ch hiu
nh ca h vn c php gi t ai v ti sn t. Nga khng c nhng di sn lch
s ny. Nga l mt nc m s giu c theo lch s to ra bng cch ly th g
ln t t hoc t mt k khc, khng qua ch ngha t bn v u t. Trong sut
by mi nm ca ch ngha cng sn, nhiu ca hng ca ch Xvit ch c
gi n gin vi ci tn: "Bnh m", "Tht '' hay ''Sa''. iu khng thc s tr
thnh c s khi ng h thng th trng t do. Mt ln ti hi Anatoly
Chubais, kin trc s ca nhiu chng trnh ci cch kinh t d dang ca Nga, v
s kh khn ra sao khi Nga chuyn sang h thng th trng t do.
''Chng ti khng c nhng ngi c kinh nghim v qun l hin i hay cng
ngh, th trng, bi v chng ti khng h c th trng'' ng tr li. T ng 'th
trng' b cm s dng lin bang Soviet. Ti khng phi l mt ng gi, nhng
ti nh rng mt ngi bn ca ti, mt nh kinh t hc, nm 1982 ng mt vic

163

ch v vit mt bi bo trn tp ch khoa hc, trong ng c s dng t ''th

trng''.
V y l nhng g kinh khng nht. K c khi bn tm hiu c th trng l g
ri, thm ch c khi bn xy dng c phn mm tt hn, th bn thn s ci tin l
mt ch khng bao gi c kt thc. iu g s xy ra khi bn c Dos capital 6.0?
Bn s bt u lm vic vi Dos capital 7.0
Julia Preston, mt phng vin t New York Times Mexico City, mt ln ni
chuyn vi ti v mt cuc hp bt thng ca nhm du kch Zapatisla, l nhm
nng dn phn i cc kt qu ca t do thng mi v ton cu ho Mexico.
Nhm Zapatisla trng mt khu hiu su trong rng rm nhit i pha nam
Mexico nh sau: ''Din n quc t v ng h quyn con ngi v chng ch ngha
t do mi". Cuc hp do ph lnh o Marcos - ngi Mehico pha trn gia c
im ca Robin Hood v Ralph Nader - ch to. Trong ting hoan h, nhm
Zapatisla ch r k th ln nht ca loi ngi l WTO - chnh l T chc thng
mi th gii Geneva, l t chc ang thc y t do thng mi v lm kt thc
ch ngha bo h cng nghip ni a.
Cu chuyn ny nhc nh ti v mt s tht l trong khi Mng in v Siu th
ng gp quan trng vo nn dn ch, chng cng to ra cc hu qu i lp.
Chng s ng gp mt cch rng ri, c bit l i vi dn ch, thm ch c khi
ngi ta c nn dn ch ngi ta cng mt kim sot cuc sng ca mnh, bi v
thm ch i din bu c ca h phi xin t by gi khng cho c ti th trng
chng c.
Khi Mng in tr nn nhanh hn, ln hn v gy nh hng hn, chuyn gia v
ton cu ho ca trng Wharion Stephen J. Kobrin ni: ''Cng c thm nhiu
ngi dn cm thy rng im iu khin kinh t v quyt nh chnh tr i vi vn
kinh t chuyn t mc a phng, ni n c th kim sot c, ti mc
ton cu,ni khng ai chuyn trch v khng ai ch . Khi chnh tr cn cp
a phng, bu c ca bn ra vn . Nhng khi quyn lc chuyn ti mc lin
minh quc gia, th s khng c bu c v cng khng c ai m bu cho.
Khng c cu hi no rng trong h thng ton cu ho, ni m quyn lc hin nay
thm ch c s phn chia nhiu hn gia cc nh nc v Cc siu th trng, mt
mc no ca vic ra quyt nh c dch chuyn ra khi khun kh
chnh tr mi nc ti khun kh th trng ton cu, ni m khng c ai, quc
gia hay t chc no c th c quyn ra sc mnh iu khin chnh tr - t nht l
vn cha c. Ngh xem bao ln bn nghe cu ni: ''Th trng ni..., ". '' Th
trng i hi...,''. "Th trng khng hi lng. . .''?

164

Nh hc gi chnh tr Israel Yaron Ezrahi ch r: Sc mnh ln nht ca lch s

lun lun n ng sau nhng logic nm ngoi tm nhn nh Cha tri, quy lut
ca t nhin, quy lut ca th trng.
Ngi dn cng cm thy rng trong h thng ton cu ho mi ny mi th cng
c iu khin t xa, m khng c iu khin t nh, th nhng ngi tham gia
ton cu ho cc nc cng cm thy nguy c b tn cng. B trng b kinh t
Ai Cp, Yousef Boutros-Ghali, mt ln nhn nhn: Ton b qu trnh ton cu
ho tht d dng lm m dn. Nhng ngi mun chng li s thay i quan im
ca nhng ngi mun m nn kinh t cho u t nc ngoi thng ni: Ny,
y l k ti phm gy ra cc vn rc ri ca chng ta, v hn mun m h thng
cho nhng ngi nc ngoi V ri bn ni. vng, nhng s hiu qu hn nu
th trng quyt nh gi c, v h quay tr li ni vi bn Anh in ? Th
trng c quyt nh bi ngi nc ngoi m. Lm sao chng ta c th th
trng quyt nh gi c khi m th trng b iu khin bi ngi nc ngoi?.
R rng, mt trong nhng thch thc ln nht ca hc thuyt chnh tr trong k
nguyn ton cu ho ny l lm sao khin cho ngi dn cm nhn rng h c th
lm ch c vn mnh, khng ch thng qua chnh ph ca h m t nht l qua
mt s lc lng ton cu c th nh hng ln cuc sng ca h. Bi v cc lc
lng th trng v th ch khng quan tm n o l, chng ch cn s tho
lun,s hiu bit chung trnh s bt cng qu ng" - Ezrahi ni." Vai tr ca
tho lun rt cn thit cho quyn cng dn v cai qun dn ch - bo v v nh
hnh khng gian chung v cuc sng chung. V bn thc s c vn nu khng
gian cng cng v cuc sng chung b nh hnh bi cc lc lng tm xa vi
nn chnh tr ca bn".Lp cng dn tr tui ca chng ta phi tin xa hn tm hiu
bit mc a phng, lnh th v t nc, tin n hc hi nhng g c
chp nhn v quy tc ng x gia lnh th v siu th trng, gia lnh th v cc
c nhn Siu quyn lc, v gia cc c nhn siu quyn lc v siu th trng.Lm
sao chng ta c th i ph vi mt th gii m Mng in hng ngy tn
nhim tt c cc quc gia, tr nhng nc khng tn nhim Mng in bng nhng
ng thi trc tip v ngay tc th ?Ai c th cai qun c mi quan h gia ti v
mng Internet ca ti, v gia Siu th trng vi ti, v gia Chnh ph ca ti vi
Siu th trng? din gii cho Larry Summers, chnh l t :" S ton cu ho
trilemma ".
C mt iu m bn c th ni ng h h thng ton cu ho l n khng c s
phn bit - n cho c s yu ui v mnh m u cm thy s mt iu khin
v phi chu s bt tn nhim khi cc lc lng khng th iu khin.Ti n gp

165

B trng Ti chnh Mexico, Guillermo ortiz, ngay sau cuc khng hong nm
1995 ca ng Peso Mexico. ng ngi bn bn, ch mc vo mn hnh my tnh,
trn c bn th biu th s tt xung ca ng Peso tng giy tng giy mt
ht nh dng in tm ca mt ca tru tim.
" Hy cho chng ti s ngh ngi", O rtiz ni, m ch th trng ton cu. "Ngi
dn chng ta vo ch cht ri. ng bn na." Khi ti hi ng ta rng ci g b bp
nght trong lng ca th trng ton cu, ci g ui bt ng vi mt Chic o
khoc vng, th ng lm iu b ch tay vo 3 mn hnh my tnh cnh bn ang
theo di ng peso, tng giy tng giy:" Ti phi tri qua nhng ngy kit lc. i
khi ti phi lm vic ti mt phng khc c th gim s tp trung vo cc mn
hnh".

Mua i Loan, gi li , bn Php

Redmond, Wash, ngy 21 thng 10 nm 1997 - Trong vn bn phn hi trc tip li
buc ti ca B T php, Tp on Microsoft thng bo s i chnh quyn lin
bang nc M bi thng mt khon tin b mt. "y thc t l s gia hn hp l
cho tc tng trng ca chng ti", ch tch Microsoft Bill Gates tuyn b, "V
y thc s ang tr thnh mt iu c li cho tt c mi ngi".
Cc i din Microsoft c li gii thch vi Tng thng M Bill Clinton ti Cn
phng bu dc ca Nh trng v qu quyt vi cc thnh vin t bo rng s thay
i s khng ng k. M s c qun l nh mt b phn hon ton thuc s hu
ca Microsoft.
Tng gim c Microsoft Steve Ballner cho bit, tuyn b cng khai u tin d
nh s a ra vo thng 7 nm sau v Chnh quyn lin bang s c hng li lc
mun nht l vo qu 4/1999.
Trong mt thng bo c lin quan t nhiu n vn ny, Bill Clinton cho Bill
Gates hay rng ng sn sng v rt thit tha nhn v tr ph tng thng M cng
vi Microsoft v s tip tc iu hnh Quc hi M. Khi c hi lm th no r
b quyn hnh hin nay cho Gates, Clinton mm ci v ni rng n gin
ch l thay th. ng cn nhn mnh, Gates l "mt bn ghi tt" v yu cu ngi
dn M phi ng h v tin tng vo ng ta. Vi cng v mi Microsoft, ng
Clinton s kim c mt khon tin cao hn vi ln so vi 200.000 USD mi nm
kim c khi lm tng thng M.

166

Gates ph nhn li ngh di di Tr s Quc hi Hoa K sang Redmond, mc

d ni rng s a ra quyt nh cho Quc hi Hoa K t vn phng ca ng
hin nay ti tng hnh dinh ca Microsoft v qu quyt rng c Thng vin v H
vin s u b xo b. ng nhn mnh : "Microsoft khng phi l mt ng dn
ch. Khi c hi v qu trnh thu ht s quan tm ca Canada, Gate ni, "Chng
ti khng ph nhn rng chng ti vn cn ang tho lun". i din ca Microsoft
kt thc hi ngh vi li khng nh ngi dn nc M s c th hy vng gim
thu, tng cng cc dch v ca chnh ph v gim gi tt c cc sn phm ca
Microsoft.
V Microsoft :
Thnh lp nm 1978, Microsoft dn u th gii trong lnh vc phn mm dnh cho
my tnh c nhn v chnh quyn dn ch. Cng ty ny tung ra th trng rt
nhiu sn phm v dch v, cc phn mm phc v doanh nghip v c nhn, mi
thit k l mt nhim v lm cho ngi s dng khai thc c nhng tnh nng ti
u ca chic my tnh c nhn v x hi hin i mi ngy.
V Hoa K :
Thnh lp nm 1789, Hoa K l quc gia hng mnh nht trong lch s th gii v
l mt im sng ca nn dn ch v c hi trong hn 200 nm qua. Th t ti
Washington D.C, M s hu chnh ca Tp on Microsoft ni ting.
Mt ngy ma thu nm 1995, khi ang c t Thi bo ti chnh (Financial Times),
ti b thu ht bi mt bc nh c ng trang trng ngay trang nht. Bc nh l
tm hnh Bill Gates, ch tch Tp on Microsoft ang to m vi Giang Trch
Dn, Ch tch nc CHDCND Trung Hoa. Li ch thch c ghi l hi ngh
thng nh gia hai nh lnh o th gii. T bo vit, hai nh lnh o ny c
cuc tr chuyn rt thn mt, tri ngc vi khng kh lnh lo 18 thng trc. Ti
t ngh, Bill Gate gp ng Giang Trch Dn hai ln trong thi gian 18 thng,
nhiu hn mt ln so vi Bill Clinton. iu ny khng phi ngu nhin. Ngi
Trung Quc c v nh tin rng h cn Bill Gates hn l Bill Clinton. Ai chu trch
nhim trong chuyn ny ? Ngi Trung Quc khng hi lng v vic dch ra ngn
ng Trung Quc trong phin bn Windows 3.1 li c thc hin bi cc nh ngn
ng hc ngi i Loan, s dng k t v m my tnh Trung Quc theo kiu i
Loan. Do , cc quan chc Trung Quc ban hnh lnh cm tip cn phin bn

167

Windows 95 cho ti khi Microsoft ng sn xut phin bn ting Trung trong

phn mm ny cng vi cng ty Trung Quc i lc.
Khi c cu chuyn v nghin ngm li ch thch ny, ti bt u thc mc rng ti
sao c im ca cc nc v cc cng ty ng nht. Sau cng, nu ti cho rng khi
bn quyt nh kt ni t nc ca bn vi nn kinh t ton cu l ng, th cng
c ngha l bn ang m ca t nc bn, ging nh bn c phn ho t nc vo
mt cng ty vi cc c ng c mt khp ni trn th gii. Ngi dn c i
x ging nh cc c ng, lnh o th ging nh qun l hn v vic phn tch
chnh sch nc ngoi cng ging cc cng ty tn dng hn.
Tuy nhin, cc nc ny cng ngy cng ging cc cng ty trong h thng ton cu
ho v mt l do khc l : cc nc ny, ging nh cc cng ty c th tha h la
chn cch pht trin. H khng phi l n l ca cc ngun ti nguyn thin nhin,
a hnh a l hoc lch s. Trong mt th gii m mt nc c th kt ni vi
mng thng tin ton cu Internet bt c lc no b sung kin thc, trong mt th
gii mt nc c th tm thy i tc t bt c quc gia no khc u t c
s h tng v trong mt th gii m vi quyn lnh o, mt nc c th vn
hnh DOS 6.0 trong mt thi gian ngn ; trong mt th gii m mt nc c
th nhp khu cng ngh t sn xut my tnh, thm ch khng h c nguyn liu
th, mt nc c th la chn s giu c hay ngho kh, tu thuc vo chnh sch
m n theo ui. Gio s Michael Porter, trng Kinh doanh, i hc Harvard
ni : S giu c ca mt nc c th hon ton ph thuc vo s la chn ca n.
a th, ngun ti nguyn thin nhin v thm ch c lc lng qun i cng
khng th quyt nh c. M thay vo l, cch thc mt nc v ngi dn
trong nc la chn t chc v qun l nn kinh t, th ch m n p dng v
loi hnh u t quyt nh em li s thnh vng.
Nu cc nc trn th gii c th t mnh la chn s giu c ging nh cc cng
ty, vy cc nc ny cn phi la chn nhng g trong k nguyn ca ton cu ho
? Cu tr li tht d khi hi cc cng ty ton cu tt nht. Khi cc nc hot ng
ging nh cc cng ty trn nhiu phng din, nu bn mun bit iu g khin
nc ny tr nn hng mnh trong k nguyn ton cu ho hin nay, hy bt u
bng cu hi iu g khin cng ty tr nn hng mnh nh vy ?
Nhng g di y u l do ti lit k, la chn t cuc phng vn cc quan chc
cp cao ca Tp on my tnh Compaq v nhng ngi dn n t Chevron,
Monsanto v Cisco. Ti mun m ch iu ny nh 8 thi quen ca cc nc c
sc nh hng ln nht. Ti khng cho rng nhng iu ny c suy ngh thu
o. n gin ch l mt ni thch hp bt u khi c gng xc nh nhng g

168

cc nc ny cn thnh cng trong h thng hot ng mi m ny. Di y l

8 cu hi ti hi ngay ln tin khi c gn tip cn quyn nng v trin vng
kinh t ca mt nc trong k nguyn ton cu ho.
Mc ni mng ca quc gia ?
Thng 10/1995, ti bay sang Redmond, Washington phng vn ngi n ng
ni ting th hai ca Microsoft, Steve Ballmer vi nh hi ng mt cu hi n
gin : Ngy nay, Microsoft l tp on quan trng nht ti M, vy Microsoft lm
th no o lng sc mnh ca mnh ? Khi nhn ra th gii, nc no c quyn
lc cao nht v ti sao li c n ? Ballmer gin d tr li rng Chng ti o
lng quyn lc bng mt t l - s lng PC trn mt h gia nh. Ti ng v
hi tip ng hy cho ti xem bn quyn lc ca th gii. Ballmer tip Khu
vc pht trin nhanh nht ca Microsoft l chu , trong , Hn Quc c t l PC
trn mt h gia nh cao nht, Nht Bn cng ang tng nhanh t l ny, song
Microsoft ngc nhin nht i vi trng hp ca Trung Quc.
Ti hi Ti sao li l Trung Quc, ngi dn thu nhp c mi 50 USD/thng
Ballmer tr li Anh khng hiu ri v i v pha bng en, v hai ng thng
ngn trn cng mt mt, hai ng thng trn mt cn li, hai ng thng ngn
ngay di chng v mt ng thng di cng, hi ti l ci g ? Sau , ng
khoanh trn mi cp ng thng trn, cp ng thng di chng, ng
thng cui cng di gc v ni : l cch ng b ngoi, ng b ni v b m
Trung Quc dnh dm tin mua my tnh ci t Windows 95 cho con. Vng,
thm ch vic kim sot sinh Trung Quc c thc hin vi Microsoft.
Tip tc vng quanh th gii no, ti tip. T l PC bnh qun h gia nh
Braxin v n cng ang tng nhanh, Ballmer ni. Tuy nhin, Trung ng mi
ng ch , t Marc ti bin gii Pakistan, ngoi tr Israel c trung tm pht
trin Microsoft ring - mt mc quyn lc khc nhau hon ton v Arp Xut
nc s dng Microsoft nh mt phng tin quc t. Microsoft cng pht trin
mnh m chu u, tr Php. Ballmer ni Ti khng c mun ni rng Php
tt hu, nhng s thm nhp ca my tnh c nhn PC Php rt cao. iu ny
khng ng.
Ti gi bn quyn lc ca Ballmer l Chnh sch quc t 3.1. Ba nm sau,
vo nm 1998, ti quyt nh nng cp n. Lc , ti quyt nh n Silicon
Valley v hi cc cng ty phn cng v phn mm hng u Intel, Sun v
Cisco cng nh c gio s ca Trng K s thuc i hc Stanford rng lm th
no h tnh c quyn lc ca mnh. Ti khm ph ra nhng thay i ng k.

169

Nm 1998, Silicon Valley tnh ton quyn lc ca mnh khng ch bng t l PC

trn mt h gia nh m bng cp kt ni Internet. iu quan trng hin nay l
t nc ca bn tip cn PC su v rng n c no v kt ni chng ra sao trong
mng ca cc cng ty, cc trng hc v cc ni vui chi gii tr khc, v sau na l
kt ni cc mng ni b ny vi mng thng tin ton cu Internet, sau cng l vi
World Wide Web.
Mc ni mng thng c tnh bng nng lc truyn thng trn mng ca mt
nc : nng sut cp, ng in thoi v si quang hc chuyn ti cc thng tin
bng s - tt c cc packet ny l ls v 0s. Nu cu thn ch ca PC trong thp k
80 l Bn khng bao gi c nhiu b nh trong my tnh, th cu thn ch ca th
h PC k nguyn thng tin s l Bn khng bao gi c nhiu nng lc truyn thng
trn mng.
Nu t nc ca bn ci t cng nhiu di bng tn, th mc ni mng cng
ln. Nu bn mun bit nc bn ni mng mc no, bn ch cn tnh t l
megabit bnh qun u ngi chnh l rng di bng tn chia cho s ngi s
dng tim nng. Hin nay, t l megabit trn u ngi kt hp vi PC bnh qun
u ngi tr thnh mt cng c chun o quyn lc trong th gii silicon. N s
cho bit t l ph bin ca thng tin trong phm vi mt nc v ti, t cc nh sn
xut. Vic lm, vn dng kin thc v s tng trng kinh t s b ht v nhng
nc c rng bng tn ln nht, vi nhiu h thng mng nht bi cc nc ny
s d dng tch lu, vn dng v chia s kin thc thit k, pht minh, sn xut,
bn, cung cp dch v, giao tip, gio dc v gii tr. Brian Reid, gim c iu
hnh mt Cng ty thit b s, ngi c nhng bc u tin vo lnh vc Internet
c ln ni vi t Thi bo New York (ngy 8/12/1997) : rng bng tn l h
thng a thng tin qua cc cng ty bn hng ho ca mnh trong thi i thng
tin hin nay. rng bng tn trong cui thp nin 90 rt quan trng i vi thng
mi cng ging nh tm quan trng ca ng st trong thp k 80 v cng bin
trong thp nin 70. l cch bn sn phm.
John Chambers ca Cisco li cho rng cc cng ty v cc nc s pht trin mnh
trong k nguyn Internet l nhng ngi c tm quan trng cao nht v c kt
ni vi mng thng tin ton cu trc khi tt c cc phn cn li ca th gii nhn
ra rng cn phi thay i. Nu bn thc hin iu ny nhanh hn cc i th, bn s
phi ni vi h rng Cuc chi chm dt.
Do chng ta nhanh chng bc vo k nguyn m trong Internet nh hng n
c thng mi v giao tip, s xut hin 2 loi hnh doanh nghip : doanh nghip
Internet v doanh nghip chng Internet. Cc doanh nghip Internet l nhng doanh

170

nghip c th thc hnh Internet mt cch tri chy, tt c mi th t vic cho bn

cho mi gii ti vic nh bc hoc c th nh Internet m thc y c cng vic
kinh doanh do p dng trong tt c cc hot ng t t vn qun l ti kim sot
lng d tr. Cc doanh nghip chng Internet l nhng doanh nghip khng th
vn hnh tt trong k nguyn Internet t vic ch bin thc phm, ct tc cho n
sn xut thp, ni mt cch khc l t chi nhng g Internet mang li. iu ny
bao gm c nhng th nh trung tm mua bn v cc ca hng c ph Starbuck. Ti
gi Starbuck v trung tm mua bn l nhng doanh nghip chng Internet bi
chng lm li t s tht l cng nhiu ngi nh mt mnh vi Internet m khng
bit lm g vi chng th h cng mun ra khi nh i do hoc ti Starbuck hoc i
ra ph v gp g mi ngi, ngi mt th g , n mt ci g hoc n gin ch
l cm nhn nhng vt v tri no . Cc sn phm c thc cn c khm ph ;
mi ngi s phi vn ra cng ng. H cng i xe Lexus nhiu th h cng mun
dnh thi gian hc hi nhng iu cao siu, khng n gin ch l cy liu.
Do Internet tr thnh xng sng ca giao tip v thng mi ton cu, cht lng
v phm vi ph mng trong nc s ng vai tr quan trng khi quyt nh sc
mnh ca nn kinh t nc . Bi th, nc no tt v nc no khng tt theo
tiu chun quyn lc hin nay ? i Loan b e do trong th gii Silicon v lng
dng cm n ngy th ca mnh cng vi s pht trin nhanh v thng tin mng,
cng nh vn ho kinh doanh t bn nng ng trong vic kho lo khai thc tt c
mi cng ngh mi. Nu i Loan l mt kho hng, ti s mua n. M, Anh,
Canada, xtrylia v nhiu vng Israel, , Singapo v n cng s nm trong
lnh vc ny. Thng tin mng Trung Quc ang pht trin vi tc chng mt,
v Scandinavi, c bit Phn Lan (song li thiu i mt vn ho thu khon
c th khai thc trit n). Nht Bn v Hn Quc b tt li pha sau trong u
t cng ngh mng bi nn kinh t suy thoi trong nhng nm cui thp k 90,
trong khi c ui kp v Php cng va bng tnh, Nga vn ang tng bc
pht trin.
Ci g s xy ra tip theo, sau php tnh t l PC v mng thng tin bnh qun u
ngi quyt nh quyn lc ca mt nn kinh t ? tr li cu hi ny, bn cn
bit rng chng ta ang chuyn ng rt nhanh t mt th gii PC c quyn sang
mt th gii m cng ngh mng ang tr nn ngy cng quan trng hn mt
thit b c bit kt ni. V th, nu bn hi nhng ngi Silicon Valley l ci
g s n sau PC, mng ni b v mng ton cu Internet, h s tr li bn l
Evernet. Bn s lun lun online v bn d dng c th truy cp mng qua TV,
my nhn tin, in thoi di ng, my tnh c nhn hoc bt c thit b thng tin no

171

khc cha tng c trc y. Mi thit b nh vy s l mt kt hp ca in thoi,

my nhn v my fax, th in t v thit b kt ni Internet. IBM ang lm vic
trn mt sn phm c kt hp bi nhiu c tnh nh vy v s d dng gn vi
mt cc nam chm vo t lnh ca bn. Bn s c th bn hng dn s dng vo
n v n s c phn hi ngay tc khc. Sn phm tiu dng ln tip theo ca Sony
s c tn gi Netman, khc vi Walkman v n s l mt thit b gip bn mang
Internet n bt c u bn mun.
l l do ti sao cch tnh t l PC bnh qun u ngi ngy cng tr nn t i v
km quan trng hn, v cng ngh mng s tr nn nhiu hn v quan trng hn.
Nh cp n trong Silicon Valley, Internet chnh l my tnh ca bn. Bn s
dng n nh th no, n s l cch thc kinh doanh ca bn.
Khi chng ta i xung con ng ny, cc nn kinh t s cng c tnh quyn lc
kinh t bng cch o kt ni vi ton cu ni cch khc l c bao nhiu ngi
dn lun lun online bt c ni no h n v c bao nhiu loi hnh dch v h
c th tip cn c trn Evernet.
Chng hn nh, c bao nhiu h gia nh c s dng dch v sao chp speech-totext thng qua Evernet h c th c chnh t bt c vn bn no cho bt c ai
ngay ti my tnh trong nh ? Dch v cung cp qua Evernet c th tt n c no
mi ngi c th truyn hnh nh v ni chuyn trc tip qua Evernet khng mt
ph ? Evernet c th m ho hiu qu mi ngi c th ct gi thng tin mt
cch an ton v tt c hot ng kinh doanh u c th tin hnh m khng h b lo
lng n s b nh cp ? Cc thit b thng tin s tin ch v a chng loi n mc
no mi ngi c th online bt c lc no ? Ni cch khc, mt khi tt c chng
ta c th truy cp mng bt c lc no, cch o quyn lc s l nhng nn kinh t
bit cch khai thc v lm giu mt cch sng to nht.
Ai bit, c th sau Singapo khng cn l nc duy nht trn th gii t chc
cuc thi Hoa hu Internet. Li ch thch di bc nh mt ngi ph n Singapo
tr ang c trao vng min trn t Nc M hm nay (USA Today) (19/1/1999)
vit : Singapo l quc gia ng gm trong k nguyn k thut s bi c cuc thi
Hoa hu Internet. Stella Tan ginh c vng min hi thng 8. Trong cc phn
thi c c phn trnh din trang phc doanh nhn v thit k trang web.
T thi Bert Parks ti Bill Gates, c th kt lun rng, di bng tn xut hin l
mt s thay i ln.
Tc ca mt quc gia?

172

Ti Din n kinh t th gii Davos, Klaus Schwab mt ln nhn ra Chng ta

chuyn t mt th gii m c ln nut c b sang mt th gii m tru
chm ung nc c.
ng ni ng. Nh cp n phn trc, nh c ba thi k dn ch ho,
nhng ro cn trong vic thc hin cc giao dch thc hin nay gim i ng k.
iu ny c ngha l tc mt sn phm chuyn t ang l mt pht minh tr
thnh mt hng ho c th trao i trn th trng tr thnh turbocharged. Nu
cng ty hoc t nc bn, v mt x hi, vn ho hoc chnh tr khng sn sng
chp nhn s pht trin nhanh chng ca cng trnh hu dit sng to ca
Schumpeter, chc chn cng ty hoc t nc bn s tt hu. cng ging nh
nhng g Bill Gates ni vi cc nhn vin ca mnh Microsoft rng : Trong 4 nm
na, tt c cc sn phm h sn xut u s li thi. Cu hi duy nht l liu
Microsoft c cho chng li thi hay cc i th cnh tranh lm iu ny. Nu
Microsoft lm sn phm li thi, chc chn n s gp rc ri. Bill Gates s lm
Microsoft tr nn li thi bng cch gi rng Internet khng phi l tng lai ca
my tnh. Tht may mn cho ng ta bi ng ta kp thay i trc khi bn nm p
ti.
Khng ai phi gii thch v s thay i chng mt ny vi gim c ca Cng ty
my tnh Compaq - h pht trin nhanh chng nh chng v cng cht v chng.
Compaq khi s bng s hu dit sng to nhanh hn IBM. N gn nh hu
dit hon ton IBM trong qu trnh ny. Nm 1985, Intel tr thnh mt ngoi l
vi vic tung ra th trng th h my tnh 386 vi tc nhanh hn nhiu chip
286. Trong khi , lc ny, IBM vn ang h hi vi m hnh kinh doanh Chin
tranh lnh. Kh c th tin rng, hin nay IBM tip tc ha vi khch hng rng nu
h mua my tnh th h mi nht vo thi im l th h AT (Cng ngh tin
tin) IBM vn s m bo rng n s khng h lc hu sau 5 nm na. (Ngy nay,
nhng nh sn xut khoe rng, c 5 thng mt ln, h s cho ra mt th h mi vi
tc nhanh hn).
Eckhard Pfeiffer, Ch tch ca Compaq t nm 1991 n tn u nm 1999 cho ti
hay IBM ang lm vic vi th h my tnh c. H khng hiu rng h ang lm
sai lut. Bi th, Intel ni ting vi th h chip 386 v ngh IBM sn xut th
h ny, song IBM t chi. Sau , Intel n vi Compaq.
Cuc chi kt thc. Compaq cui cng chim lnh mt phn ln hn c IBM.
Ti nh cch y 10 n 15 nm, bn s b ch trch nu bn ng ngoi vch xut
pht ti thi im Intel tung ra th trng b vi x l mi, bi ngi tiu dng lc
khng c khi nim khn cp. H s ni Cng tt, ti s ch thm 1 hoc 2

173

thng na. Tuy nhin, ngy nay, y li l mt iu tuyt i phi sn sng n

nhn b vi x l th h mi v vn hnh n k t ngy hm . Chng ti s tin
hnh 3 chu trnh sn phm mi nm vi mi my tnh chng ti ch to ra. S c
hai thit k mi mi nm t m tp nham v sau mt s bin i gia chng s
c thc hin da trn cng ngh hin c.
15 nm trc, khi mt th h my tnh c nhn ra i, n s c th nghim u
tin M v vi thng sau chu u, cui cng mi ti n v Trung ng.
Gi thuyt rng th trng chu u v chu bng cch ny hay cch khc c
bo h khi nhng g ang xy ra chu M. Hy qun iu ny i. By gi, mt
sn phm mi s cng c tung ra th trng trong cng mt thi im. V nu
Intel thng bo v mt b vi x l mi v mi ngi c th c tin ny trn cc t
bo hoc trn Internet, h hy vng rng n s c ci t y trong cc my
tnh hoc laptop h s mua trong ngy hm sau.
Khng th ph nhn c rng Compaq tr thnh mt cng ty pht trin kh
nhanh v cng l nguyn nhn khin cng ty tr nn giu c. Compaq c th
thit k sn phm nhanh hn cc i th, do s a ra nhng gii php cho
khch hng ca mnh nhanh hn i th, nh cng thu c li nhun nhanh
hn i th. y c gi l chu k pht trin sn xut mt sn phm t nghin
cu, thit k, pht trin n sn xut ri bn ra v cui cng l thu li v lp li chu
k ny. Trong chu k khng c im kt thc ny, Compaq rt ngn li thnh
chu k t tin n tin qung thi gian ngh trung bnh gia giai on tr cho
nh cung cp v giai on thu tin t khch hng - t 121 ngy n 72 ngy. Earl
Mason, gim c ti chnh ca Compaq cho ti bit : Nu bn c th gim lin tc
thi gian k t khi phi tr 1 la cho nh cung cp n lc bn thu 1 la t khch
hng, tng doanh thu ca bn s bt u tng nhanh ti mt im m bn c
th thu bn tin
T cui nm 1985 ti u qu 1/1998, s tng nhanh ca chu k t tin n tin
ca chng ti cho php chng ti thit lp ti khon tin mt t 900 triu USD
n 7 t USD. Nu bn thnh cng trong qu trnh ny, bn s tr nn ln mnh.
Song nu bn ch ln mnh thi m khng nhanh nhy, bn s tht bi.
Trong mt th gii nh vy, ngy nay, cng vic l trao quyn cho cng dn v
cc nh bun thc y nn kinh t. V vy, khi ti n thm mt nc, cu hi u
tin ti s hi l Bn ti c cu nn kinh t nh th no nhanh chng c
chnh ph chp thun, m rng cc hot ng kinh doanh, tng cng u t v sn
xut ? Mt ngi cng dn nc bn c th chuyn nhng tng nh b thnh
nhng tng ln nhanh nh th no ? Lm th no nhanh chng tm c u

174

t cho nhng tng in r ca bn ? Lm th no bn c th nhanh chng bt kp

cc tng mi ? v Lm th no bn c th nhanh chng ph hu nn kinh t
thng qua ph sn, cc cng ty hot ng khng hiu qu ?
Mt l do khin nn kinh t Nht Bn ri vo khng hong k t khi bc tng
Beclin sp l do nhng nguyn nhn chnh tr v vn ho, n khng th iu
chnh ni trong h thng ton cu ho hon ton mi m ny, mt h thng i hi
ch ngha t bn i u mnh m hn l nhng g Nht Bn tng lm. N yu
cu Ngn hng A ca Nht Bn phi ni vi Ngn hng B l : Anh cht. Anh
lm n khng c hiu qu v thua l, ti s khng cp tn dng cho anh na bi v
ti mun trao vn ny cho cng ty khc hot ng hiu qu hn. ng thi, h
thng ny cng yu cu chnh ph Nht Bn ni vi Ngn hng A rng Anh cng
cht. Chng ti ang thanh l anh, bn ti sn ca anh hoc buc anh phi sp
nhp vi Ngn hng B. Chng ti s khng tip tc tr cp cho anh na nh nhng
g lm trong thi k chin tranh lnh bi th gii lc rt yn bnh v c bo
v nhiu hn.
Mt s nc hoc khu vc kh nhanh nhy trong cch thc sng to t bn bi v
chnh ph ca h bit cch y nhanh qu trnh ny. Pesatori ni : Trc y,
khng ai l mt ngi sn xut thc s Scotland. Ngy nay, bn s khng th
quay lng li vi n. Ti sao ? Bi v chnh ph Scotland xy dng mt c s h
tng vng mnh. Nu bn n thm Scotland, mi th u sn sng, t h thng
iu tit, mi trng thu, giao thng n vin thng bn c th bt tay vo xy
dng cc nh my sn xut mt cch nhanh chng.
Mt s nc khc cng pht trin kh nhanh bi ngi dn nc ny v l do vn
ho, lch s hay l DNA u nng ng v h c chnh ph cung cp nhng nn
tng cn thit lm kinh t. Nhng khu vc nh pha bc Italy, Tel Aviv, Thng
Hi, Hn Quc, Beirut v Bangalore, n v bn cht nhanh nhy v h
vt qua nhng ngy ny, phn thn trn nhiu vng ca t nc. Nhng khu vc
ny c coi l nhng vng nng v h s tr thnh nhng c my vn hnh vi
tc chng mt. Khi bn n mt trong nhng vng nng ny, trang b cho n
Internet v kt ni n vi mt cng ng ngi Do thi trn ton th gii, nh l
ngi Trung Quc sng nc ngoi, ngi Do thi, ngi , ngi Li Bng,
ngi n hoc Hn Quc, bn s hiu c ti sao ti li ni l b lc mi.
Nhng b lc mi ny cng kt hp tc , tnh sng to, kh nng thu khon v
mng lm vic ton cu c th to ra sc mnh cho chnh mnh.
Trn thc t, khu vc bc Italy ngy nay l vng giu c nht chu u. Reginald
Bartholomew, cu i s M ti Italy cho ti bit l do, Bn hy sang Php,

175

c v v ni vi h rng bn mun mua mt t pho mt tm. iu g s xy ra ?

Ngi Php s tr li Tha ngi, pho mt khng bao gi c mu tm, cn ngi
c s ni Pho mt tm cha c trong cataloge nm nay, song ngi s hi Bn
thch mu tm kiu no ? Hng tm ?
Nu bc l mt nh kho. Ti s mua n.
Quc gia c thu li c t kin thc ca mnh?
Chng ta chuyn t mt th gii m cha kho ca s giu c l cch nm
bt thng tin, s dng n v khai thc lnh th sang mt th gii m cha kho
ca s giu c l cch nc bn hay cng ty bn tch lu, chia s v thu hoch kin
thc. Ging nh quan im ca Cu ch tch Citibank, Walter Wriston trong x
lun Foreign Affairs (thng 9/1997): Vic theo ui s giu c ngy nay phn ln
ph thuc vo vic tip cn thng tin v p dng n trong phng thc sn xut.
Cc lut l, phong tc, k nng v kh nng cn thit khm ph, nm bt, x l,
bo qun v khai thc thng tin ngy nay l nhng ti sn quan trng nht i vi
mi dn tc. Cnh tranh c c ngun thng tin tt nht thay th cnh tranh
c c mnh t hay m than tt nht. Trn thc t, s khao kht thn tnh
thm mt lnh th c la chn, v sc mnh ch yu rt khi nhng lnh
th b chim ng trc y Trong qu kh, khi cch thc lm giu thay i,
th ch c khng cn sc nh hng, cc th ch mi ln v mi x hi nh vy
u b nh hng. Do chng ta c th nhn thy im bt u ca cuc cch mng
ny, mt ngi c th hiu rng trong vi thp k sau, s thu ht v qun l ngun
ti nguyn tr tu s quyt nh s sng st v pht trin ca mt c quan, thm ch
mt nc cng nh vi dp mt nn kinh t.
Nc bn kt ni thng tin nh th no ? l cch o rng v su ca mt
mng li thng tin. Cn C phi nc bn ang thu hoch kin thc khng ? li
l cch o s giu c ca mt nc v cc cng ty ca n ang s dng mt cch
hiu qu thng tin ny hay khng. Ni mng l cn thit, song khng . Mt nc
c th cn thu thp kin thc mt cch hiu qu v khai thc n mt cch trit .
N cn phi c kt ni nhiu nht, nh cha bao gi tng c v cng phi c
gio dc mt cch tt nht. l l do ti sao ti thch nhn vo hai ci bn khi ti
n thm mt nc. Mt l bn m Hewlett Packard t ln v ch ra nc no
c kt ni nhiu nht trn th gii ngy nay. Ci cn li l chic bn din ra
OECD hng nm vi danh sch gm 29 nc giu nht trn th gii ang cho ra i
s hc sinh tt nghip trung hc cao nht v tiu nhiu tin nht tr lng cho
gio vin. Nu bn nhn thy nc no ng u trong danh sch ny - t l megabit

176

bnh qun u ngi v t l hc sinh tt nghip trung hc bnh qun u ngi bn s c nhn ra ngay nc no ang i ng hng v nc no khng. iu ny
khng phi ngu nhin, m Phn Lan, nc hin nay l mt trong nhng nc c
mc sng cao nht th gii, ang dn u c hai danh sch.
i vi cc cng ty kinh doanh cng vy. Hng in t khng l ca c Siemens
l mt tp on c kt ni rt rng, song n li c ngi ta nh n nhiu hn
bi s yu km trong s dng kin thc ca chnh mnh. Mt ln, ti nghe mt
tr l gim c, ngi lm vic cho Siemens than th : Nu Siemens ch bit
nhng g Siemens bit th n s l mt cng ty giu c. Cc quc gia cng vy.
Nu Php ch bit nhng g Php bit Nu Trung Quc ch bit nhng g Trung
Quc bit
Cc cng ty v cc quc gia hc cch s dng h thng mng mt cch hiu qu
nht l nhng ngi giu c. Bn c th hiu nguyn tc ny r rng nht khi bn
p dng vo mt cng ty m bnh thng bn s khng kt hp vi ang trong
mi trng kinh doanh. V d nh, cng ty du kh Chevron. Ti C ot nm
1997 v ni chuyn vi H.F.Iskander, tng gim c vn phng Chevron C ot
v mt trong nhng ng vua du kh vng Vnh. Chng ti ni chuyn v vic
Chevron c gng quay tr li khai thc du C oet bng cch no. Iskander ghi
nh nhng thi im hng mnh ca Chevron v hi ti sao h b li cun sang C
oet, nhn mnh Chevron khng phi l mt cng ty du la m l mt cng ty hc
hi.
Ti hi Cng ty hc hi, anh l th no ?. Cc cng ty du la ang khai thc
cc cng ty ny. H l nhng ngi n ng i m cng, vi khun mt v cnh
tay nhum y du m. nh ngha cng ty hc hi ?
Iskander gii thch : Trong nhng nm 1970, gn nh tt c cc nc xut khu du
la Trung ng nh bt cc cng ty du la a quc gia ln trn th gii
mt mnh khai thc du. y gn nh l mt quyt nh na kinh t na chnh tr,
phn nh li khng nh ch quyn ca cc nc sau thuc a trong cuc Chin
tranh lnh. Tuy nhin, 20 nm sau, nhiu trong s cc nc xut khu du la ny
phi xem xt li nhng g lm v ang tm cch mi cc cng ty du la a quc
gia quay tr li. Nguyn nhn mt phn l do nhng m du cn kit dn v h cn
phi tm nhng m du kh khai thc hn, chi ph khai thc du tr nn t hn
v i hi nhiu vn hn. Tuy nhin, mt phn na l do cc m du khng cn
nhiu, h phi bt tay tm kim nhng m du khc, vic khai thc i hi nhiu
kin thc hn.

177

Iskander gii thch : Chevron ang khai thc du nhiu vng khc nhau trn khp
th gii. Khng c vn no chng ta khng phi i mt v phi tm cch gii
quyt vo mt lc no . Khng c mt tr ngi no chng ta khng phi vt
qua. Tt c chng ta u tp trung vo nhng kin thc thu thp c t cc c
quan u no, phn tch chng, phn loi chng v chng li gip chng ta gii
quyt nhng kh khn khi khai thc du u . mt nc ang pht trin, bn
c th c mt cng ty du quc gia c lp khai thc ngun du la ca mnh trong
20 nm. Song, chng ti s ni rng, nhn xem, bn c 20 nm kinh nghim, song
khng h c mt s a dng ho no. Ch cn 1 nm hc hi kin thc, 20 nm kinh
nghim cng tr thnh v ch. Khi bn ang hot ng trong rt nhiu nc khc,
nh Chevron, bn s thy mun vn kh khn khc nhau v bn s phi vt qua
chng bng v vn cch. Bn s chn mt l lm hoc khng lm kinh doanh na.
Tt c cc gii php ny sau u c lu gi trong bo tng kinh nghim ca
Chevron. Cha kho ca thnh cng hin nay l s dng cc kinh nghim v p
dng gii php s dng gii quyt kh khn Nigiria sang Trung Quc v
C ot. Trong qu kh, c th phi mt ti 2 nm tm ra mt ngi thc s nhn
ra rng gii php Nigiria v mang anh ta sang Trung Quc. Hin nay, vi th in
t email v h thng thng tin ton cu ho, ni con ngi c th i vng quanh th
gii mt cch thng xuyn th chng ta c th vn dng kinh nghim ca Chevron
mt cch nhanh chng.
iu ny gii thch l do ti sao cc cng ty ngy nay c th bo v mng thng tin
ni b, cch cc vng quc c i tng s dng xy tng v ho bao quanh
lnh th v cc trang tri. Ti n thm tr s chnh ca Sun Microsystems bn
ngoi Palo Alto. Trc khi ti vo bn trong gp g ban gim c, ti d nh
lm mt cuc phng vn, ngi l tn a cho ti mt t giy c tn Tho
thun khng tit l b mt k nhn. gc trn vn bn ny c 2 kim tra
Tham quan c bit hay Tham quan khng mc ch. Trong s nhng iu
khon ti phi chp thun trc khi ti c vo c quan ny l Ngi k kt cam
kt khng tit l cc Thng tin c quyn cho bt c mt t chc no. Ngi k kt
ng ch s dng Thng tin c quyn cho mc ch do Sun ch nh v khng
c s dng v mc ch ring. Ngy nay, bn c th vo tr s ca CIA m
khng cn phi cam kt nhiu.
iu ny cng l l do gii thch ti sao ngy nay tt c cc cng ty ln v nh u
b sung thm ngh CIO Gim c ph trch thng tin. Cc cng ty nhn ra
rng r rng c li ch vt cht v nhiu hiu qu t vic m bo h ang s dng
kin thc v thng tin thu thp c nhun nhuyn ti tng cng on sn xut v

178

pht trin. Phi mt bao lu mi mt nc c mt B Thng tin, m cng vic

chnh khng phi l thng bo nhng g ang xy ra trong nc nh tng lm
trong thi Chin tranh lnh, m phi l gip nc hiu c cc kin thc ang
c v m bo rng n ang thu hoch chnh kin thc ca mnh kha cnh hiu
qu nht.
T.J. Rodgers, ngi sng lp Cng ty cht bn dn Cypress cho bit : Ngi thng
v k thua trong k nguyn cng ngh thng tin ny s c phn bit bi nng lc
tr tu. Tt c cc th khc s l dch v v cng ngh thng tin v trong th
gii , con ngi v tr c s l nhn t quan trng nht.
Trng lng sn phm ca mt quc gia?
Chng ta ang chuyn t mt th gii m k mnh nut chng k yu sang
mt th gii m k yu c th ln t k mnh. Do , khi ti n mt nc,
mt trong nhng iu u tin ti mun bit l Sc mnh ca nc hay n
gin l Khi lng trung bnh mi container hng xut khu ca nc ?
Alan Greenspan cho ti bit tt c nhng iu lin quan n cu hi ny. iu
ph hp vi nhng g cc nh kinh t gi l hiu ng thay th, m theo cc
tng, kin thc v cc cng ngh thng tin lin tc c thay th cho nh hng
ca s sng to cc gi tr kinh t. Bn p dng cng nhiu kin thc v cc cng
ngh thng tin, nh cc vi mch c thu nh, vo sn phm ca mnh, cc sn
phm s cng nh, kh nng bn chy cng cao v do lm tng kh nng giu ln
nhanh chng ca cng ty hoc quc gia . Vi vic thay th bng bn dn bng
cc ng chn khng, chng ta sn xut c nhng chic radio vi kch thc
nh gn hn rt nhiu. Cp si nh thay th cho nhng si thp bc ng nng.
My ghi bng k thut s hin nay c th cho cht lng m thanh tuyt ho m
khng cn bng, ch cn cc vi mch v cc con s. Chic bn c k c lp thm
ng c ca cha bn nay c thay th bng my tnh cm tay. Nhng tin b
trong kin trc v sn xut, cng nh s pht trin ca cc vt liu xy dng nh
hn nhng kho hn ngy nay c th cho chng ta khong khng gian lm vic nh
c, song cc to nh c xy dng vi t b tng, thu tinh v thp hn li thuc
v k nguyn trc. Ngi l tn nng 125 pound ng sau mt chic bn nng 200
pound c thay th bng mt thit b gi th bng ging ni siu nh trong
in thoi m trng lng ca n c th cn nh hn mt ci lng chim.
V th, mt cch o sc mnh, sc bn v quyn lc ca mt nc hin nay l
da vo nng nh ca GDP. Ngy nay GDP tnh theo USD rt nh. Greenspan
gii thch, biu tng ca sc mnh kinh t M vn l nhng sn phm u ra c

179

nng cao nh thp, cc loi xe c ng c, my mc cng nghip nng - nhng sn

phm m lng chi ph sn xut c th phn nh gi tr ca sn phm v nng
ca nguyn vt liu v lao ng th cng yu cu sn xut ra sn phm. Do ,
thao tc nhum chnh l khi nim gi tr cn bng nng c truyn thuyt rng
khi My tnh qu to b nh bt bi th h Qu to II, th h my tnh gia nh thc
s u tin, vo nm 1977, th h my Qu to c trn thc t b sung thm mt
vi sc nng nhn to bi n qu nh, c th ngi tiu dng s khng thn trng
khi cm. Mc d vy, k t , cc nh sn xut c xu hng ch trng hn vo
vic lm gim kch thc ca sn phm. Ngy nay, mt nc xut khu cc nguyn
vt liu th hng ho, qung st, du th ngy cng c xu hng nng hn. Mt
nc c th mnh v cng ngh thng tin v cc dch v s c xu hng nh hn v
chc chn sn xut cung ng ra th trng cc sn phm c tiu chun cht lng
cao hn phc v i sng ca con ngi.
iu ny cng ng vi cc cng ty. Nm 1983, Compaq tung ra cc t qung
co vi ni dung nh sau : Th h my tnh xch tay Compaq l mt my tnh
c nhn tc 16 bit, mn hnh rng 20 inch, cao 8,5 inch v su 16 inch. Thng s
tiu chun ch xp x 28 pound v nh bn c th mang n n vn phng ri
li mang v nh vo cui tun hoc i cng tc.
Th h laptop nng 28 pound ni ting ca Compaq chnh nh cn nng ca n bi
cch duy nht mang i xa l phi cho c d dng vo mt ci ti. Gi bn l
ca chic laptop ny l 2.995 USD. Nm 1999, th h laptop mi nht ca Compaq,
chic Compaq Armada 3500 ch nng c 4,4 pound, b nh ln gp 500 ln, gi bn
t 3.299 4.399 USD, tu thuc vo thng s k thut. T nm 1983, tng li
nhun ca c cng ty l 27,6%, nm 1997 l 27,5%, hin ti, cng ty ngy cng
kim c nhiu tin hn thng qua vic hc cch a ngy cng nhiu nng lc tr
tu vo sn phm m trng lng ca n ch bng 1/7 sn phm sn xut nm 1983.
Compaq tr nn giu c bng cch sn xut ra cc sn phm c trng lng siu
nh vi s nhanh nhy ca mnh.
Mc ci m ca mt quc gia?
Chng ta tip tc chuyn t mt th gii m chnh sch ng ca ngh rng h
c th sng tt hn chnh sch m ca sang mt th gii m s thnh vng
chnh l nh chnh sch m ca ngy cng rng ri.
Mt ln na, chng ta hy nhn vo th gii my tnh. Nhng nh sn xut my tnh
c gng u tranh bng cc tiu chun c quyn ca hng mnh gp kh
nhiu kh khn tn ti, trong khi cc nh sn xut khc la chn cch cnh tranh

180

trn nn tng m ca ngnh sn xut phn cng cng ngh do IBM dn u, vi

s tr gip ca Intel - li thnh cng. Th h my tnh c nhn IBM Compaq,
Dell, Gateway, HP, Micron, Acer s dng tiu chun do IBM thit lp v sau
li tm cch loi tr IBM v ln lt cc cng ty khc bng cch sn xut ra cc
my tnh c th hot ng vi cc tiu chun m tt hn, r hn v c h tr k
thut nhiu hn. Cng ty my tnh Data Central, Commodore, Wang, Prime v
Apple tt c u c gng xy dng nn cc tiu chun c quyn ca mnh. Ging
nh nhng g Nicholas Negroponte khng nh trong cun sch Trong k nguyn
k thut s (Being Digital), h cho rng nu h c th theo ui mt h thng va
ph bin va c bit, h c th thng tr v nh bi tt c cc i th cnh tranh.
Cng ty duy nht tr nn giu c l Apple v ch l duy nht bi v cng ty ny
xy dng c mt mng li khch hng trung thnh tuyt i hn l i theo
hng ch o nh.
Trong mt th trng m, chng ta cnh tranh bng kh nng sng to, khng phi
bng kho v cha kho, Negroponte khng nh, Kt qu khng ch l s thnh
cng ca hng lot cc cng ty ln m cn a ra hng lot la chn cho khch
hng v thm ch cho c mt ngnh kinh t, mt kh nng thay i v pht trin
nhanh chng.
Chc chn chin lc ny gip Compaq pht trin mnh t mt cng ty nh
khng tn tui. Earl Mason gii thch : Chin lc ca Compaq v ang chng
t rng chng ta duy tr c v tr dn du trong th h my tnh tiu chun m bi
v nu cng c nhiu ngi vit chng trnh phn mm ng dng cho phn cng
ca chng ti th chng ti cng c th tng doanh s bn ra cc phn cng, cc
dch v v bn cc gii php. Trong m hnh c, li suy ngh ca mt ngnh sn
xut my tnh l nu ti c mt h thng vn hnh ring, ti s c th kim sot
c ton b mi hot ng. Ti s c lp, khng ph thuc v c mt s th m
ngi khc khng c. Chng trnh khng lm vic bi ngi vit phn mm mun
vit cho nhng khn gi ln hn v ln hn na, v th, l mt nh sn xut my
tnh, nu bn ng dng tiu chun m th bn c th bn sn phm cho nhng khch
hng ln hn. Chng hn trong trng hp ca cng ty my tnh Apple, trong thi
k u hot ng, n s khng p dng tiu chun m. Khi , chuyn gia vit phn
mm s ni iu ny khng ng ci cht no. Nu ti lm vic b phn phm
mm ca Apple, ti s ch c kh nng vit nhiu phn mm ng dng v s ch c
kh nng bn nhiu phn mm v ti s phi ph thuc vo quyt nh ca Apple v
s lng cng vic ca mnh. Tuy nhin, nu ti lm vic cho cc cng ty khc hot
ng theo chnh sch m, ti s khng b ph thuc vo nhiu cng ty khc nhau,

181

nh Compaq, IBM v Dell v iu ny thc s s cho php ti tng doanh s bn ra

sn phm ca mnh.
Do Compaq chn cch cnh tranh bng chnh sch m ca, con ng duy nht
tin ln pha trc l phi lm tt ti tt c cc cng on, t khu nh nht n
khu ln nht, phi hc cch lm th no nhanh chn hn, lm th no thng
minh hn, lm th no tip cn khch hng tt hn, qun l kin thc tt hn,
kim sot chi ph sn xut hiu qu hn v lm th no sn phm c a
chung hn. Nu bn chn t liu sn xut ng, bn s lun lun sn sng cnh
tranh vi bt c ai v bt c tiu chun no. Thm ch, kin thc duy nht m bn
mun bo v v gi kn l cc cng ngh do bn sng to lm vic tt hn nhng
g m bt c ai cng bit. Mason gii thch : y l nhng th khng th chia s.
L do chng ti khng mun bn nhn thy mt s th chng ti sn xut l bi v
c nhng th chng ti lm ra to nn tn tui v nu bn l mt i th cnh
tranh ca chng ti, bn nhn thy n v em n ra ngoi, bn c th d dng lm ra
mt th tng t.
Mt l do Internet pht trin mt cch chng mt chnh l chnh sch m ca.
Gii php tt nht s chin thng nhanh chng v k thua cuc b loi ra khi trn
chin mt cch nhanh chng. Khng c ai thng xt cho k thua cuc. Cc cng ty
dnh mt khong thi gian khng nhiu cho vic gn gi ti nng, phn nhiu c
dnh cho chin thng trong trn chin m ca.
Robert Shapiro, Ch tch tp on Monsanto cho rng lun lun c mt vi th m
gi b mt nh sn xut phi tr mt s tin nht nh. Tuy nhin, vn ho bn
to ra xung quanh b mt l vn ho chm hn ph hp vi mt th gii khng
my pht trin. Vi mt cng ty bn lun lun nh gi cao nhng g bn bit v
thng c xu hng nh gi thp nhng g n cha bn trong. Sharipo ni : Ti
thc s mun ni rng Nhn xem, ti s ni vi bn mi iu ti bit v hot ng
ca h thng ny v thm ch c th p v no bn ra m nhi nht vo. Bi v s
tht l bn khng th da vo nhng thng tin c quyn trong thi gian di. Cui
cng, iu t c l nhng g khin bn tr thnh mt i th cnh tranh mnh
hn trong mt cuc ua lnh mnh. Cch bn qun l v trao i thng tin v cch
bn hc hi nh cng ty n ch l nhng li th vnh cu ca ring bn.
i vi phm vi quc gia cng vy. Mason ni Tt c nhng g ti c th ni l
hy m ca th trng, c hi bn tr thnh nn nhn ca nhng g bn ngh bn
bit khng t hn nu bn lun ngn cn n. Hy nhn vo ngnh ngn hng Nht
Bn. Ti sao Nht Bn b ph sn v mt k thut ? Bi v chnh sch ca h khng
thng thong. H tr thnh nn nhn bi chnh nhng g h ngh h bit.

182

Tht vy, c mt s tng quan trc tip gia chnh sch m ca nn kinh t ca
mt nc v mc sng ca ngi dn nc . Mt nghin cu c thc hin bi
nh kinh t Jeffrey Sachs v Vin pht trin quc t Harvard cho thy chnh sch
m ca l la chn s mt pht trin. Sachs cho bit, cc nn kinh t m tng
trng vi tc nhanh hn 1,2%/nm so vi cc nn kinh t ng, v c th kim
sot c tt c mi th bi chnh sch kinh t cng thng thong bao nhiu th
mc hi nhp cao by nhiu trong th gii ca nhng tng, th trng, cng
ngh v ci cch qun l ngy nay.
Khi ti n thm tnh Ct Lm pha bc Trung Quc, ni ang din ra bu c hi
ng nhn dn cp a phng, mt trong nhng ngi lng ti n thm l Khai An,
chng ti c th quan st nhiu ngi dn trong lng sng trong cc cn nh
ca h. Phn ln chng u l nhng mi nh ba gian. Gian th nht l mt tp lu
xy bng gch bn, ngi dn sng trong nhng cn nh kiu ny di thi Mao
ch tch. Gian th hai c cu trc kh hn, c xy bng gch v l di
thi ng Tiu Bnh. V gian th ba lun lun l gian mi nht, c xy bng
gch trng, ca trc c sn mu rc r, n c xy di thi Giang Trch
Dn. Bn c th d dng nhn thy, Trung Quc cng m ca bao nhiu th di
mi cn nh ca ngi dn li ln thm by nhiu.
Trong tng lai, li ch ca mt nn kinh t m s tng ln gp bi, bi v trong k
nguyn ca ton cu ho, kin thc l cha kha tng trng kinh t v nu bn c
kh kh mt nn kinh t ng, t chi nhng b no thng minh nht th gii v
nhng cng ngh tt nht th gii, bn s b tt hu mt cch nhanh chng.
chnh l l do ti sao nhng x hi cng thng thong, lng, sng to v d
thch ng s d dng tin ti ton cu ho, trong khi mt x hi c h, cng nhc,
my mc, ch k, khng thch ng vi chnh sch m ca s ri vo b tc.
Chuyn gia AnnaLee Saxenian, trng i hc California Berkeley tin hnh
mt nghin cu nhan Li th khu vc. Nghin cu ny gii thch ti sao
Silicon Valey tr nn rt c bit. B kt lun, nhng iu lm cho Silicon
Valley tr nn c nht v nh chnh l nhng bin gii m ca mt cch tuyt i
bn cnh cc cng ty cng ngh v cng ng cc nh u t cho vay vn, cng
ng ngn hng, cng ng cc trng i hc nghin cu v chnh quyn a
phng. B ch ra rng, Silicon Valley bn b bin ng, tuyn ng 128
Boston lun lun i sau Silicon Valley thc s bi v tuyn ng 128 c u th
bi s b n v nn vn ho v kh nng t cung t cp ca cc cng ty v s c
cm ri ro gia c doanh nghip v cc cng ng ti chnh.

183

Mt vi quc gia nh cng ang nhn ra nhng li ch ca vic m ca. T Bu

in Washington ngy 17/10/1997 a tin, trong khi hin tng di c ang tr nn
nng bng gia hai phi bo th v t do M, cc nc khc quyt nh
khng i theo vt xe ca M v vic ny. i s Singapo ti Washington, Heng
Chee Chan tit l mt chnh sch nhm thu ht dn nhp c sang Singapo, hi
thc h i v pha Ty, i cng xa cng tt, cho n khi gp chu . V i s
ni Chng ti nhn ra rng chng ti cn nhiu ngi hn ng gp vo hnh
nh ca mt thnh ph thng minh, mt thnh ph ca tng lai. tng thu ht
dn nhp c xut pht t mt cuc iu tra cc x hi thnh vng, nh M v Anh,
nhng nc giu c nh chnh sch m ca v a dng ca mnh.
Chng ti nhn ra rng cc x hi m ca vn duy tr c s sng to v pht
trin. Do , Singapo ang nghin cu phng php th tinh cho trong lnh vc
cng ngh thng tin, c kh, y t, nghin cu v pht trin cng nh lnh vc ngn
hng.
B cho bit Bn s lun thy s tng trng n nh cc nc ny. cng
chnh l l do khin Singapo lun t tin trong lnh vc tuyn dng. Chng trnh
tuyn dng lao ng ca Singapo, vi tn gi l Hy n vi Singapo thu ht
c rt nhiu thanh nin tr t chu u v xtrylia. i s Singapo cn cho bit,
hin nay, lng tr cho lao ng ti Singapo kh cao v tng i cnh tranh vi
Silicon Valley, v vng, Singapo c Brooklyn Bagels (Tuy nhin, Singapo vn
cn chm, trong bi cnh t do chnh tr nht nh cn c gn gi chnh sch m
ca tr tu m n khao kht. Song, iu s thay i khi th h lnh o ny v
vn).
Bn s khng nhng thu ht c nhiu ngi ti gii khi bn m ca, m cn
chuyn giao c nhiu cng ngh mi hin i t qun th in t. Khi mt nc
p dng mc thu thp v cc ro cn thng mi, y s l mt du hiu rt quan
trng i vi qun th in t, c bit i vi cc cng ty a quc gia. Hy ni bn
l Xerox v bn quyt nh xy dng mt nh my Braxin sn xut my
photocopy. Nu Braxin m ca th trng my photocopy v khng c gng bo h
cc nh my sn xut ca mnh, Xerox s c c hi ln trong vic chuyn giao cng
ngh sn xut my photocopy hng u th gii sang nh my mi xy dng bi v
n c th b cnh tranh trn th trng Braxin t bt c ni no trn th gii, trong
bao gm cng ngh sn xut my photocopy tt nht ca Nht Bn v chu u.
Tuy vy, Xerox hiu rng Braxin c nh duy tr mc thu cao bo h ngnh
cng nghip sn xut my photocopy trong nc, song s khng phi chu p lc
no khi lp t phn ln cng ngh ca mnh. Ti sao li th, khi n ch phi cnh

184

tranh vi nhng ch chim non mi ra rng, nhng cng ty c bo h ca Braxin ?

Nh , Braxin chm dt c nhng thng ngy lm n thua l.
Cu chuyn ny hon ton tht. Braxin v i Loan c cng mc thu nhp bnh
qun u ngi vo u thp nin 1980, vi rt nhiu cng ty ni a, vn u t
di do, cng nhn lnh ngh v qun l khu trung gian c o to tt. Bn thn
mi ngi u quyt nh gia nhp gii kinh doanh in t quc t trong mt con
ng ln v c bit l th trng ch to my fax. Kh khn ch ngun ca
cng ngh my fax tt nht i vi c hai nc ny nh nhau, cng ty Fujitsu Nht
Bn. bo h ngnh sn xut my fax cn non tr trong nc, Hi ngh Braxin
nm 1988 a ra mt mc thu phm vi rng i vi cc sn phm in t, bao
gm my fax. Nh , khng ai c hng u tin trong vic chuyn giao sang th
trng Braxin vi cng ngh ch to my fax tt nht. i Loan th li p dng mc
thu bng 0 v m ca chp nhn cnh tranh i vi nhng i th c th sn xut
my fax tt nht. Theo mt nghin cu ca Ngn hng th gii, nm 1994, i
Loan l nh sn xut my fax hng u trn th gii, trong khi chi ph sn xut my
fax ca Braxin cao hn nhiu so vi mc bnh qun ca th gii v thm ch cn
ng trn b vc ph sn. Vo nm 1995, Hi ngh Braxin chnh thc bi b
thu i vi my fax v quyt nh cnh tranh trn th trng m.
Quc gia kt bn nh th no?
By gi, chng ta chuyn t mt th gii m tt c mi ngi u mun i
mt mnh ni m ch ngha c nhn l hnh mu vai tr iu hnh v cc cng ty
hi nhp theo ngnh dc hot ng theo m hnh t tr, sang mt th gii m
bn khng th tn ti nu nh bn khng c ng minh, ni m ngi sng lp lin
minh Churchillian ng vai tr iu hnh v ch c cc cng ty lin minh theo chiu
ngang mi hot ng theo m hnh t tr.
Trong mt nn kinh t ton cu, bn khng th tn ti trong mt ngnh sn xut
nht nh tr khi bn c th cnh tranh vi ton th gii v bn khng th lm c
iu ny m khng c ng minh. iu ny c th d dng nhn thy. Trong mt
s ngnh sn xut, nh cht bn dn, v tr, vin thng v thuc tn dc, quy m
cng ngh pht trin mnh ti mc m ngay c cc v lnh o ngnh sn
xut ny khng th huy ng ngun lc bng n lc ch ca ring R&D do chi ph
qu ln m kt qu li khng chc chn v quan trng l sc sng ca sn phm
ngn, Stephen J.Kobrin, chuyn gia ton cu ho trng Wharton khng nh.
Thm vo , lng kin thc khoa hc v k thut i hi lm ra nhng sn
phm phc tp trong th gii ngy nay yu cu cc hng ch to cn phi gp chung

185

ngun lc. Cui cng, cch duy nht cc hng ny c th khi phc ngun u t
khng l trong vic nghin cu v pht trin l thng qua bn hng khng ch trn
th trng ni a qu nh hp m phi vn ra ton cu v iu ny cng i hi
s lin kt.
Lin minh khng phi l st nhp. Bn thn chng vn l hai cng ty ring bit,
song nht tr cng lm vic theo mt th thc v cng thn mt. iu ny s lm
tng sc p i vi lin minh. Kobrin kt lun y l mt trong nhng c im
ca k nguyn ton cu ho , y khng ch l mt iu mi m v mc m cng
mi m v th loi. y l mt trong nhng c im kt ni th gii v thc y
qu trnh ton cu ho m theo cch ngh ca nhiu ngi qu trnh ny khng phi
lc no cng r rng.
C mt ni m hiu qu ca lin minh c th nhn thy d dng nht l trong ngnh
hng khng. Hy ch ti qung co ca Lin minh ngi sao Star Alliance y
l mt lin minh gm 6 hng hng khng, t ch trn chuyn bay ca mt hng
khc, thng qua vic chia s m t trc v u tin cho chng trnh bay ca mt
hng khc. iu ny gip cho cc hng thnh vin, bng cch tham gia, c th gii
thiu cho khch hng ca mnh i du lch bt c u trn th gii. H hiu rng
trong th gii ngy nay h hon ton c kh nng yu cu nhng dch v kiu
nh th, song h ch c th lm c iu ny thng qua mt lin minh, bi v
khng ai trong s h c th i khp th gii mt mnh. Qung co ny cho thy hnh
nh mt chic my bay di, phn u ca n l M, khoang trc l Canada,
khoang gia l SAS, Varig v Thai Airway v phn ui l Lufthansa bn cnh
dng ch Star Alliance : Mng li hng khng ton cu.
Compaq, thng qua vic gi mo mt cng ty chin lc vi Intel tr thnh cc nh
sn xut nh v vi Microsoft cung cp h thng iu hnh Windows v phn mm,
c th ngay lp tc tip cn c vi nhng cng ngh tin tin mi nht trong c
hai lnh vc bn dn v h thng iu hnh ca mi th h my tnh mi. Theo bo
co thng nin nm 1997 ca Compaq, ngy cng c nhiu khch hng nhn ra
rng my tnh tt nht c sn xut bi cng ty c nhng i tc tt nht. Cng ty
l Compaq. Forbes c ln dn li mt nh t vn m t mi quan h gia
Andy Grove ca Intel v Eckhard Pfeiffer ca Compaq nh th ny T ming ca
Andy ti tai ca Eckhard. y gn nh l mt cuc hn phi.

186

Khng ai thc mc g v thng tin t Nh kinh t (The Economist) ra ngy 4/4/1998

cho rng, khong 32.000 lin minh kinh donah mi c thnh lp trn ton th
gii trong vng 3 nm qua, 3/4 trong s ny tp trung khu vc bin gii.
Cng ty nh th no, t nc nh th . V mt an ninh kinh t, M lun lun
cn cc lin minh trong vng quc kinh t quc t ca mnh. Chng ta cha tng
sng trn hoang o mt mnh. Chng ta ch cn c thm nhiu lin minh di
nhiu cch v nhiu thi gian. Ti khng th tng tng c rng cch y 20
hay 25 nm, nhng ngi tin nhim ca ti chc hn phi lo lng lm v s khng
hong kinh t Thi Lan hay Innxia, thm ch l Hn Quc. Bn lo cho Anh, lo
cho Nht, song ng lo cho Thi Lan. Tuy nhin, ngy cng c nhiu nc tr
thnh mt phn ca nhng g v mc ch xem xt nn kinh t ton cu. Hot ng
ca h c th nh hng ti nc chng ta v c th lm mt nhiu thi gian v
nng lng ca ti gii quyt hng lot vn ny. B trng Ti chnh M
Robert Rubin cho hay.
V mt an ninh quc gia, chng ta c th nhn thy cc p lc tng t khi tm
kim i tc v lin minh. i vi mt th, vi s vng mt ca mt cuc Chin
tranh lnh chim lnh tt c, vi mt k th e do tt c, khng mt nc no
mun tr mt gi qu t bng mu hoc l bng . nh tr li bn u gi mc cho chng thc s nguy him. Thm ch khi mt Saddam Hussein ln ngi, e
do cc nc du m v tung ra v kh hu dit hng lot, chnh quyn ca ng
Bush phi mt 6 thng tm kim lin minh chng li vic ny, n gin khng
ch i ph vi Saddam m quan trng hn l tr gi.
Tuy nhin, bn cnh vic cn c thm nhiu lin minh i ph vi nhng k xu,
vn c rt nhiu vn xung quanh vic vt phm vi quc gia ang e do mt th
gii khng c bin gii. Chng ch c th c nhc n mt cch hiu qu bng
cc nhm bang cng lm vic vi nhau chng li k th ngoi bang, bt k chng l
k chng khng b, Mafia, nhng k ch to v kh hay l thin tai nh El Nino.
Chng hn, t vi nm nay, M c gng mua chuc mt chnh quyn non tr ca
Nga hn ch doanh s bn ra v kh ht nhn v cng ngh ch to tn la sang
Iran ca cc cng ty t nhn Nga. Trong h thng Chin tranh lnh, M khng lo
lng mt cht no v cc cng ty t nhn hot ng trn lnh vc ca h. Tuy nhin,
khng c iu g tng t nh vy. Ch c nhng cnh tay chnh thc ca Nga c
th b cn tr bi nhng cnh tay chnh thc ca M chuyn giao hoc cc phng
tin lin bang khc. Song, iu ny cng khng n gin cht no. Cc nh sn xut
cnh tay ca Nga hin ang chng t mnh s thng tr ca mnh ch v tin. Bn
thn M th khng th p dng bt c hn ch no i vi cc cng ty t nhn ca

187

Nga. Thay vo , M phi s dng tt c cc loi c rt v gy m phi c kt

hp bi Washington, v ln chu u, Israel v cc cng ty t nhn. Tht vy,
trong trng hp nhng cnh tay ca Nga chuyn giao cho Iran, chnh quyn ca
ng Clinton phi i rt xa p lnh trng pht kinh t i vi s vt tuyn ca
Nga v hai vin k thut v c li ko chu u lm theo mnh bi v cc chuyn gia
Nga ti hai vin k thut ny u b nghi ng c cu kt vi Iran v chnh ph Nga
s khng hoc khng th lm g c. Trong thi k Chin tranh lnh, M c th
cho dng ngay nhng hnh thc chuyn giao tng t nh vy do ch c ring M
l ngi solo. Ngy nay, M ch c th cho dng vic chuyn giao bng cch lm
mt nhc trng ca dn nhc.
chnh l l do ti sao trong h thng ton cu ho, th thch ln nht i vi cc
v lnh o M l phi bit la chn nhng vn no n c th t gii quyt vi
s tr gip ca lc lng quc phng lin bang v vn no ch c th gii quyt
c nu c lin minh.
Ch tch Monsanto, Robert Shapiro c ln ni vi ti v cch thc cng ty ca ng
vt qua th thch nh th no. y l mt vn ln i vi Monsanto bi cng
ty ny chuyn pht trin cc ht ging mi tinh vi m th trng chnh l nng dn,
song cng cn phi lin h cht ch vi cc cng ty ln hot ng trong lnh vc
nng nghip nh l Cargill m bo rng Cargill s gip xc nh s c o ca
cc sn phm ca Monsanto v sau ch nh ra mt loi cy gi tr cao hn
trng vi cc ging mi ny. Cargill v Monsanto phi bit ch xc loi ht ging
no c gi tr cao trn th trng th gii gip Monsanto nhn c gii thng tin
b khoa hc. Trong vic m t loi lin minh ny, bc l ca Shapiro cng ging
nh Tng thng M khi ng c gng tm hiu xem chu M bng cch no c th
vt qua kh khn hoc liu c s tr gip ca lin minh no khng khi i ph vi
Irc. Shapiro ni: Th gii lin minh mi ny term incognita. Tt c mi ngi u
c mt hnh mu trong u song khng ai bit lm th no cho n hot ng:
Lm th no cn bng gia quyn li v tnh t li, nhng thnh cng trc mt
v lu di ?. Bn c nhng im chung ch no v ch no bn thc s mun bo
v c tnh ring bit ? Chng ti bit cch lin kt trong kinh doanh, song lin minh
gia cc i tc ngang bng nhau th li khc. Ti phi hiu r kh nng ca bn
cn nhc bn tr thnh mt i tc quan trng trong cuc i ti. V th thch thc
s l bn khng ch ang c mt lin minh duy nht. Bn ang c v s ci tng t
nu bn ang cnh tranh trn th trng th gii. V khi n s cho bn bit lm
th no ti cn bng c cc yu t gia bn v ti, gia bn v Fred, gia Fred v
ti ? iu ny qu thc rt phc tp.

188

Cc nh lnh o c nm bt c tnh th?

Vi nm trc, ti c dp phng vn v lnh o ca mt cng ty Arp, v trong
bui phng vn, ti c li khen ngi ng ta v vic cng ty nh gi tn dng ca
Moody nh gi li nc ca ng v nng cng vic nh gi tn dng t di
mc u t ln n mc u t. V lnh o Arp ny cm n ti v li chc
mng v sau quay sang mt ngi t vn ngi bn cnh ng ta v hi bng ting
Arp: Moody l ci g th ?
Qun l lun lun l mt vn ln, song trong hon cnh phc tp hn v mt h
thng nhanh nhy hn, qun l v lnh o ch quan trng hn cht xu. Khi ti
nhn vo mt t nc hoc mt cng ty, ti s hi, ng ch c bit x l thng tin
chng khon khng, Anh ta hay c ta c th tng hp su iu cn thit thnh mt
khng, Anh ta hay c ta c hiu ba iu dn ch ho khng v cui cng l Lm th
no tn dng li th ca chng ? Bi v nu bn khng th nhn ra th gii v
bn khng th nhn thy s tc ng ln nhau ang hnh thnh nn th gii, chc
chn bn s khng th chin lc ho th gii.
Craig Barrell, Ch tch tp on Intel c ln ni vi ti: Chng ti l nh u t
ln nht ti Ireland v ti tin chc cng l ng ch ln nht. Chng ti quyt nh
u t vo y bi v Ireland l mt t nc ng h vic kinh doanh, vi mt c s
h tng gio dc tt, c th d dng di chuyn mi th vo hoc ra khi t nc v
c th d dng lm vic vi chnh ph. Ti s u t v Ireland trc c hay
Php. Php l quc gia trn th gii cm s dng mt m i vi thng mi
Internet. Barrell cho bit Cng ngh mt m, cng ngh m Intel hin ang a
vo b vi x l ca mnh b ph phn l ngn khng cho ti phm n cp s th tn
dng v cc d liu c nhn khc. Php l quc gia duy nht trn th gii m
chng ta khng th tip nhn n hng t pha khch hng qua Internet bi chng ta
khng c php s dng cng ngh mt m. Ti tng n Paris gii thiu
mt s sn phm mi ca Intel v chng ti gp mt iu c bit, l chnh
ph Php ra lnh khng tip khch trong vng 24 gi n gin ch tp trung
vo s kin marketing cng ngh mt m ca chng ti.
Phn ln cc nc trn th gii s s hi khi bit rng ngi ng u Intel ang
ngh rng h ang lch hng kinh doanh. Php cho rng Intel ang lch hng.
Barrell ni: Bn t mnh vo mt lut l ngc nghch l cm s dng mt m mt m l th bn c th ti v trn Internet, nh vy v hnh chung bn cn tr
s tng trng ca ngnh thng mi v ca chnh nn kinh t nc bn. Hoc l
bn cho php ti s dng cng ngh mt m hoc l ti s ra i.

189

Cui thp nin 80, Intel ang ch tr mt cuc hp nhm qung b sn phm ca
mnh trn ton chu u, cng ty ny quyt nh b vn u t vo u v tm
hiu xem nc no thch hp v nc no khng. Ngi ng u c quan
marketing cho Intel ti chu u xut hin ti cuc hp vi bn chu u trn
tay - ch c ng ny mi c th ct Php ra khi bn marketing vi mt chic
dao co.
Nu Php l mt ci kho, ti s bn n.
Tn hiu ca mt quc gia?
Trong th gii ton cu ho hin nay, mt cng ty ton cu ln mnh v mt t
nc hng mnh u cn phi c nhng nhn hiu tt c th thu ht v gi
khch cng nh cc nh u t. Th no l mt nhn hiu ?. Nm 1997, mt nhm
thuc cng ty t vn MeKinsey nh ngha trong t bo ca cng ty nh sau:
Mt ci tn s tr thnh mt nhn hiu khi ngi tiu dng kt hp n vi nhng
li nhun c th hoc khng th s m c hay l ngi tiu dng c c mt
ci g t sn phm hoc dch v. Do s kt hp ny ngy cng tng, s trung
thnh v s sn sng ca ngi tiu dng i vi vic tr gi cao hn cho chnh sn
phm v dch v cng tng ln xy dng s hp l ca nhn hiu, mt
cng ty cn phi lm 2 iu, th nht l phn bit sn phm ca mnh vi cc sn
phm khc trn th trng, th hai l sp xp nhng iu cn cp n trong phn
qung co sn phm v marketing chng theo ng bn cht. Sau , mt mi lin
h c thit lp gia nhn hiu ca khch hng Khi vic nhn bit ngy cng r
rt, s tr thnh mt nhn hiu.
Hay ni cch khc, xy dng mt nhn hiu tt, mt cng ty phi tp trung vo
vic xem xt xem sc mnh c bit ca sn phm thch hp n mc no v chng
c khc bit nhiu khng so vi cc sn phm cng loi khc. Compaq b mc
vo mt vn chy ua nhn hiu nghim trng vo gia thp nin 90 khi khng
to lp c thng hiu cho sn phm ca mnh v b nh bi bi i tc trong
cng lin minh l Intel v Microsoft. Ngi tiu dng s khng quan tm nhiu na
n ci hp, mc cho n mang nhn hiu Dell, Gateway, HP, IBM hay l Compaq.
Tt c nhng iu khch hng quan tm l liu my tnh ca h c b vi x l ca
Intel khng v c hot ng theo h iu hnh v phn mm Windows khng.
Khng ai thc mc g khi cc nh iu hnh Compaq bt u phn nn: Chng ti
mt mi khi lm nh phn phi cho Andy Grove.
Mt l do khin Compaq tht bi trong vic thit lp thng hiu do tc ng ca
Intel v Microsoft l cng ty ny ch nh gi mnh trn mt phng din nh hp

190

v cc chng trnh qung co ca Compaq u chng t iu ny. Theo cch nhn

nhn ca mnh, Compaq n thun l mt cng ty ch to, mt nh sn xut v mt
nh marketing my tnh. Cng ty ny sn xut ra nhiu th h my tnh c cht
lng v cc chng trnh qung co ch hn cht t so vi hnh nh ca nhng
chic mn hnh, my tnh xch tay v my ch. Thng 6/1998, sau khi Compaq
ginh c Tng cng ty thit b k thut s, n bt u thc hin mt chin dch
ton cu mi nhm lm mi thng hiu. Chin lc ny l to dng mt mi lin
h rng buc thc s gia Compaq v khch hng, t nhng khch hng mua mn
hnh nh nht ti nhng tp on ln nht, thm ch mang tm c chnh ph.
Compaq thc hin chin lc ny theo ba cch. Mt l, bng cch thay i
phng thc giao hng. Cng ty ny lun lun bn hng thng qua cc i l bn l
v nhng ngi bn li cp ba. Do , cng ty khng c mi lin h trc tip vi
phn ln nhng khch hng ca mnh. Cng ty quyt nh thay i bng mt
chin lc phn phi nhiu cp cho php cng ty bn hng qua in thoi v qua
Internet nhm xy dng mi lin h trc tip vi khch hng. Hai l, cng ty cho
xy dng phng h tr dch v k thut cho khch hng bt c ai s dng my
tnh Compaq u c th gi n bt c lc no, t bt c ni u v vi bt c vn
g, ch cn lin quan n my tnh, phn mm hoc ch trong t New York
Times Ch nht.
Cui cng, Compaq thit k li cc chng trnh qung co nhm qung b hnh
nh mi thng qua vic pht hnh cc t ri gi nn cm gic ca mt i tc hn
l n thun trng by sn phm. Compaq mua hn mt ch di 12 trang trn t
The Wall Street Journal gii thiu thng hiu mi v phn gii thiu ny khng
bao gm hnh nh ca mt chic my tnh. Thay vo , phn gii thiu c nhng
hnh nh, ging nh trn trang cui vi hai em b i do trong rng, tay trong tay,
pha trn l dng ch: Compaq. Cu tr li tt nht.
Ta hy cng ngh v hnh nh ny: khng phi my tnh tt nht, song l cu tr li
tt nht. Earl Mason ni: Chng ti to lp c hnh nh ca mnh di nhn
hiu Compaq nhm lm mnh ln nhn hiu Compaq.
Ngy nay, cc quc gia u phi i mt vi nhng th thch tng t i vi
khch hng ca mnh trn th trng chung th gii nhng thnh vin ca qun
th in t. Cc nc ch s dng thng hiu trong lnh vc du lch. Tuy nhin,
iu ny khng . V chng ta ang sng trong mt th gii m tt c mi
ngi u c chung mt phn cng v mi ngi ang buc phi tm kim mt
phn mm chung lm vic vi chng, nhn hiu ca mt nc v mi lin h
rng buc duy nht c th xy dng vi cc nh u t nc ngoi s tr thnh v

191

cng quan trng. Hy ngh v chu u sau khi Lin minh tin t chu u mi c
thnh lp. Ti sao bn s la chn xy dng nh my hn l Scotland ? N c
th sp v thi tit hoc v thc n hoc v s tht l nhn hiu ca dng nh
gi ln mt cht g bun ci, phong cch v pizza chng hn.
Warren Hoge, bn ng nghip ca ti v cng l tng bin tp t New York Times
tr s ti London ghi li c nhng n lc ca Anh trong vic lm mi thng
hiu New Britain. Trong nhn hiu mi Britain, vo ngy 12/11/1997, Hoge
vit: bn ngoi l cnh chi criket lng, ung tr v n bnh nng, lu i ca
nhng nam tc, nhng ngi thch n tht b, cuc i sn g g trng trn nhng
cnh ng ph y cy thch nam, nhng ngi tham gia l k nim no vi b
tc gi, b qun o b v trn tay hn hoan l c t quc. Bn trong l hnh nh ca
cng ngh vin thng, giao thng ton cu, cng ngh thng tin, nhng doanh
nghip kinh doanh c lp, nhng kin trc m nt, nhng qung co to bo, thi
trang kinh d, m nhc thi thng, nhng hp m, ni mt cch ngn gn, l
tui tr, l sng to v theo mt ngn ng ca cc v lnh o ca t nc ny,
l hin i Phong cch hiu chin ang c ng lao ng mi ng dng di
s t vn ca Demos, mt trung tm nghin cu chnh sch x hi thn cn vi ng
Blair, chnh trung tm ny thng trc gi v vic nn lm mi nhn hiu
Britain nh mt trong nhng ngi tin phong hn l mt trong nhng vin bo
tng. ng Tony Blair ni: Ti t ho v qu kh t nc ti nhng cng khng
mun sng . Vn phng du lch ca Chnh ph Anh ly cu ni ny lm logo
khi quyt nh thay i logo cho t nc vo nm 1997, t Hy lm theo lut,
Britannia thnh Britannia lnh lng
Khng ch lm mi thng hiu, mt t nc cng c th lm lu m chnh thng
hiu ca mnh. Vo thp nin 90, Malaysia pht trin mt hnh nh thng hiu
tuyt vi v mt bang Hi gio a chng tc vi hnh nh cuc cch mng cng
ngh v lm cho tn gi ng ngha vi cng ngh thng tin, thm ch c xy dng
mt ci g gi l thng tin Hnh lang siu cng ngh (Technology Super
Corridor), mt cng vin cng nghip k thut cao gn Kuala Lumpur. Tuy nhin,
khi ng tin chu b mt gi vo ma h nm 1997 v Th tng Malaysia
Mahathir c bi din vn buc ti Jews, George Soros v c Ph th tng
Anwar Ibrahim v m mu ph hoi nn kinh t, ng ta lm vy bn nhn hiu
ca Cng ty Malaysia v lm suy yu s tin tng ca th gii vo nc mnh.
Ngy nay, mi nc u c cch quan tm n thng hiu ca ring mnh v ngay
c mt tn trm tm thng nht cng hiu iu , John Bussey, mt phng vin
ca t The Wall Street Journal vit mt cu chuyn rt hay v nhng chuyn h

192

b bt cc khi ang ngi trn xe tc xi vo mt m thnh ph Mhic. G cm

sng cha vo u ti vo mt m th by Mhic city pht hin ra ti lm
vic cho mt t bo. Chng ti chy vng quanh chic tc xi trong mt gi ng
h lin, mt ti p xung sn xe, anh ta ngi ln u ti. Mt k ng lo ngi
xen vo gia ti v anh ta v cng ngi mt na mng trn u ti.
My lm vic cho mt t bo ca M phi khng? g cm sng hi ti mt ln
na.
Vng, ti ang i cng tc Malaysia, ti tr li v t hi khng bit iu ny l
tin tt hay tin xu. C l g ta khng thch nh bo. C l g ta ght ngi da trng.
c ri, g ni tip, my khng c vit bt c iu g v chuyn xy ra m
nay y nh bi n s lm nh hng n nc tao.
Khng, ng lo, ti khng nh vi tn cp ch l mt t bo kinh doanh,
chuyn v chng khon v chc chn s khng th c mt cu chuyn tng t nh
th ny trn bo - ch n gin l mt v cp Mhic
Nu Mhic l mt th trng chng khon, th.
Do ngy cng c nhiu ngi dn bt u nhn ra rng t nc ca h chc chn
s la chn s thnh vng, nu chnh ph bit a ra cc chnh sch ng n v
ngy cng c nhiu ngi mun tm hiu xem nhng ngi khc sng th no, nht
l nhng nc giu c, h s bt u hi ti sao h thng qun l chnh tr khng
la chn s thnh vng. Di thi Chin tranh lnh, nhiu quc gia c th sng
c bt k h ang u v bt k h l ai. Ai Cp l nc c nh gi cao
trong thi k Chin tranh lnh bi t nc ny l lc lng then cht Trung
ng, gia M v Lin bang X vit c v sau ny l gia cc nc Arp v Israel.
Khng nhng th, Ai Cp cn gn lin vi mt lch s v i v nhng Kim t thp
b n. Php cng c nh gi cao bi kh nng v s sn sng tham chin vo
cuc chin gia M v Lin bang x vit v Php c mt lch s rng r ng nh.
Trong thi k ton cu ho, vic bn l ngi nc no khng phi l mt vn
ln. V bn l ai cng khng c g quan trng. Trong khi cc nc cn c khuyn
khch trong vic bo tn vn ho v cc di sn vn ho, cc nc ny li khng lm
c iu . iu quan trng by gi l bn lm c g v iu ph thuc vo
vic bn la chn s thnh cng v kinh t lun c sn trong thi k ny.
Derek Shearer k cho ti nghe mt cu chuyn rt hay v nhng la chn ny.
Hi gia thp nin 1990, khi ng lm i s M ti Phn Lan, ng mang v cng
i. Tn b l Ruth Goldway, b tng l th trng ca Santa Monica vo nhng

193

nm 80 v chu trch nhim v vic hi sinh th trn nh b ny. Mt ngy n, v

i s Shearer v v ca ng i t Helsinki ti St. Petersburg, thnh ph ln nht
nc Nga gp nhng ngi xy dng v pht trin thnh ph ny cng vi
tng lnh s M . Shearer ni: y l cuc hp mt gia ph tr trng thnh
ph St. Petersburg v ngi xy dng nn thnh ph ny cng mt s v quan chc
ca thnh ph, cng tham d ba tic ca tng lnh s. V cc v quan chc thnh
ph c thao thao bt tuyt v v th ca St. Petersburg v l do ti sao thnh ph
ny li c tt c nhng u i vn ho v i n th. Tuy nhin, hm , chng ti
phi vo thnh ph t sn bay qua con ng y nhng g. Khi chng ti n
thm Bo tng Di sn, ng bun thay, chng ti ch nhn thy mt ng nt,
khng mt tc phm ngh thut no cn nguyn vn. Thnh ph ny khng c ly
mt nh hng hay mt ca hiu bn tng phm. C thnh ph trng nh mt
ng rc. Thnh ph ny c th c mt lch s v i, song s khng bao gi c th
cnh tranh c vi cc thnh ph khc v cc vin bo tng ln. Trong khi , cc
quan chc Nga li c mi m tranh ci xem nn t tn li cho cc con ng nh
th no. (St. Petersburg tng l Leningrad trong nhng ngy Lin bang X Vit
cn tn ti v tn ca nhng con ng l tt c nhng g cn li ca k nguyn
Cng sn). Khi , Ruth ni vi h Ti c mt gi nho nh cho cc v. Thay
v tranh ci nhau v vic t tn mi cho nhng con ph, ti sao cc v khng cho
sa cha li chng. V h tr li: , b bit y, l mt kin hay!

L thuyt Golden Arches trong gii quyt xung t

Trong mt dp i du lch nc ngoi, ti phi c nut ht mt mn n v cng ti
t mt nh hng McDonalds. Trong ngh nng cn ca ti, ti bit ti n
mn burger v mt t tht nng ca McDonalds ging nh rt nhiu cc nh hng
McDonalds thng ch bin trn ton th gii, v ti c th khng nh rng hng
v v khu v ca chng hon ton ging nhau. Tuy nhin, trong vi nm tr li y,
khi ti thng thc bnh hamburger ti cc nh hng McDonalds khp ni nn
th gii, ti bt u nhn ra s hp dn ca n. Ti khng bit khi no chic bnh
thc s cun ht ti. C th l t mt ni no gia ca hng McDonalds
qung trng Thin An Mn Bc Kinh, ca hng MrDonalds qung trng
Tahrir Cair v qung trng Zion Jerusalem. V chnh l:
Khng c hai nc no cng c dy ca hng McDonalds xy ra chin tranh chng
li nhau t khi mt nc c ca hng McDonalds.

194

Ti khng a. iu ny qu thc rt k l. Hy nhn vo Trung ng: Israel by

gi c mt h thng McDonalds ng hong, Arp xut c McDonalds thng
ng ca 5 ting/ngy cu nguyn cho ngi Hi gio, Ai Cp c McDonalds
v c Li bng v Jordan cng c cc ca hng McDonalds. Khng c nc no
trong s ny xy ra chin tranh k t khi cc ca hng McDonalds ra i. Vy, e
do chin tranh ln nht hin nay Trung ng l ch no? Israel-Syria, IsraelIran hay l Israel-Irc. Ba nc no Trung ng khng c cc ca hng
McDonalds? Chnh l Syria, Iran v Irc. n -Pakistan th sao? Ti ng rng hai
nc ny vn c th nh nhau bi v c hai nc u c v kh ht nhn, song ch
c mt nc l n c th lm chuyn ny. n , nc c ti 40% dn s
l ngi n king, l nc u tin trn th gii cho ra i ca hng McDonalds
khng tht b, song Pakistan vn cn l mt nc khng McDonalds nguy him.
Ti b thu ht bi chnh lun vn ca mnh v tr s chnh ca McDonald Oak
Brook, Illinois v gi lun vn n cho h. H cng b thu ht bi bi lun
vn ca ti v mi ti n p dng cho mt s i din quc t ti trng i
hc Hamburger, McDonald trong khu nghin cu v o to. Cc ca hng
McDonald ny truyn li m hnh ca ti cho tt c cc chuyn gia quc t ca
h v khng nh rng h khng vp phi bt c s phn i no. Ti s phn i s
l chin tranh Falklands, song Achentina khng thnh lp ca hng McDonald
cho n tn nm 1986, 4 nm sau cuc chin tranh vi Anh. (Cc cuc ni chin v
cc cuc ng nh bin gii khng m: McDonalds Matxcva, El
Salvador v Nicaragoa phc v mn burger cho c hai bn).
Vi s liu ny, ti a ra L thuyt Golden Arches (biu tng ca cc ca
hng McDonalds) trong gii quyt xung t, l thuyt c nh khi mt nc t
c mc tng trng kinh t nht nh, mt nn kinh t m c tng lp
trung lu ng h mt mng li McDonalds v tr thnh mt t nc
McDonalds. V ngi dn nhng t nc Mc Donalds ny khng thch chin
tranh mt cht no, h thch ngi ch c thng thc mn burger hn. Khi ti
ni iu ny vi James Cantalupo, khi l Ch tch tp on McDonalds quc t,
ng ta ni vi ti rng: Ti khng ngh l c mt nc m chng ta khng
c nhng cu hi m hi.
Khng cn nghi ng g na, cui cng th hu nh nc no cng c ca hng
McDonalds, v cng khng cn nghi ng g na, mt vi t nc McDonalds s
gy chin vi nhau. Tht vy, ngay sau khi cun sch ny pht hnh, 19 nc
NATO vi y ry nhng ca hng McDonalds t chc cc cuc nh cng
chng li Yugoslavia vi 14 ca hng McDonalds ca mnh. n nay, l ngoi

195

l duy nht. V cng chnh l l do gii thch ti sao l thuyt Golden Arches
ca ti lm dy ln mt cu hi kch thch s t m: Mt t nc c th tin xa
n u khi c np mnh trong qun th in t ngy nay v khoc ln mnh chic
o khoc bng vng cn cc nh lnh o th li c km hm kh nng tuyn chin ?
Nhiu nc t hi cu hi ny trong nhiu qu trnh u tranh di v ho bnh v
thng mi. Th k 18, trit gia ngi Php Montesquieu vit rng thng mi
th gii to ln mt xu th pht trin rng khp Grand Republic trn ton th
gii, xu th ny ang lin kt tt c ngi bn v cc nc bun bn dc bin gii,
nhng nc chc chn s nht mnh trong mt th gii ho bnh hn. Trong cun
The Spirit of the Laws, ng vit hai nc bun bn vi nhau s tr thnh ph
thuc ln nhau; nu mt nc c nhu cu mua vo, nc khi s c nhu cu bn ra
v do lin kt gia hai nc ny c thit lp trn c s i bn cng c li.
V trong chng c tiu Lm th no thng mi ph v c hnh ng d
man ca chu u, Montesquieu bo v lun im Big Mac ca mnh: Hnh
phc i vi con ngi l c sng trong mt bi cnh m trong con ngi
c cng hin s am m ca mnh, mc d l tnh nhn vn v o c vn c
ca con ngi.
Trong k nguyn ton cu ho trc cuc Chin tranh th gii th nht, nh vn
ngi Anh Norman Angell vit trong cun sch o tng ln (The Great
Illusion) xut bn nm 1910 ca ng rng, sc mnh cng nghip phng Ty,
l M, Anh, c v Php ang mt dn khu v tuyn chin: Lm sao c th sng
mt cuc sng hin i vi vic cc nc lun lun mun tranh quyn ca nhau
trong cc hot ng cng nghip trong khi li khng ch tm n qun i, sng
ch yu bng bn nng kt hp vi chin tranh chng li cc nc yu chung ho
bnh? Vi tt c mi lin kt t do thng mi cng vi sc mnh chu u, Angell
kt lun, tht in r nu nh cc nc ny nh nhau bi v chin tranh s ph hu
c ngi thng v ngi thua.
Montesquieu v Angell hon ton ng. Hi nhp kinh t ang lm cho ci gi phi
tr cho chin tranh cao hn i vi c k thng ln ngi thua v bt c quc gia
no la chn cch tng l s tht cng s b hu dit. Tuy nhin, h vn hy vng
rng ci l lun cho rng s tht ny d sao s chm dt cc cuc u tranh chnh tr
a l l sai. Montesquieu v Angell, mt ngi c th ni, hy qun ci ng
Thucydides ca cc bn i. Thucydides vit trong cun lch s Chin tranh
Peloponnesian rng nhng nc i n chin tranh v mt trong 3 l do danh d,
s s hi v quyn li v ton cu ho, ng thi cng tng ci gi phi tr cho
cuc chin v nhng l do ny s khng v khng th lm theo bn nng c xa

196

 khng phi ngay sau khi th gii c hnh thnh bi con ngi v cng khng
phi bi my mc. u tranh tranh ginh quyn lc, mu cu pht trin v nhng
quyn li chin lc v c nhng cm xc mnh cha tng xut hin ca cy liu
ngay ti mt nc no s cn tip din ngay c trong mt th gii ca nhng b
vi x l, ca nhng chic in thoi v tinh v ca Internet. Ton cu ho khng
chm dt cc cuc u tranh chnh tr a l. Hy cho php ti nhc li vi tt c
cc c gi ca cun sch ny rng: Ton cu ho khng chm dt cc cuc xung
t chnh tr a l.
iu ti mun nhn mnh thng qua Thuyt Golden Arches trong gii quyt xung
t l h thng ton cu ho ca ngy nay lm tng ng k ci gi ca mt nc
coi chin tranh nh mt phng tin mu cu danh d, i ph vi nhng ni
s hi hay l nng cao quyn li ca mnh. Vy ci g l mi trong x hi ngy
nay so vi thi Montesquieu v thm ch l c Angel ? chnh l s khc bit v
ng cp. Phin bn ton cu ho ngy nay - vi qu trnh hi nhp kinh t, hi
nhp k thut s, s lin kt lun c m rng gia c nhn v quc gia, nh
hng rng khp ca gi tr ch ngha t bn v mng li thng tin ti nhng ngc
ngch xa xi nht trn th gii v c s ph thuc ngy cng cao vo chic o khoc
vng, v Qun th in t - to nn mt chui nhng sc p ngy cng ln ln
chnh sch i x nc ngoi ca nhng nc gia nhp h thng ton cu ho. Vic
gia nhp s lm tng nhng khuyn khch khng gy chin v lm tng ci gi phi
tr cho chin tranh bng nhiu cch hn bt c k nguyn no trong lch s hin
i.
Tuy nhin, iu ny cng khng m bo chc chn rng s khng xy ra chin
tranh. Th gii ny s lun lun c ngi ng u v nhng nc, v l do xu hay
tt, u s khc t chin tranh v mt s nc, nh Triu Tin, Irc hay Iran s
la chn sng bnh yn. Ni tm li, Nu trong k nguyn ton cu ho trc,
nhng nc trong h thng ny phi suy ngh hai ln trc khi la chn gii quyt
xung t bng chin tranh th trong k nguyn ton cu ho hin nay, cc nc ny
s ngh ba ln v iu ny.
Bn hon ton c th hiu thu c tt c mi iu bn cn bit v s khc nhau
gia cch thi k Chin tranh lnh hnh thnh nn nhng mi xung t chnh tr a
l nh th no v cch ton cu ho hnh thnh nhng mi xung t ny nh th
no thng qua nhng g xy ra vi Albania.
Khi Albania xy ra ni chin vo u nm 1997, ti theo di knh truyn hnh
CNN m t cu chuyn ny. CNN khng thu c hnh nh sng t Albania, do

197

 hng truyn hnh ny show mt ci bn ca vng bin Adriatic, cch xa

Abania. Trn bn c nhng chic tu nh, mi ci th hin mt vng chu M,
chu u v cc tu hi qun ca mt s nc khc, nhng nc c yu cu phi
rt qun ra khi Albania. Khi ti nhn ln bn ny, ngh u tin ny ra trong
u ti l nu nh by gi l thi k Chin tranh lnh, nhng chic tu trn bn
chc chn s phi l i din ca M v Nga ang tranh ginh nhau quyn chim
ng Albania, mi tu nh nhau xem ai c th h tr i qun i din
Albania mt cch hiu qu nht v ai c th ko c nhng qun c Albania mt
cch nhanh nht v pha mnh trn bn c Chin tranh lnh. Tm li, hai cng
quc ny s nh nhau quyt nh nc no c th vo Albania nhanh nht, xa
nht v su nht. Song, hon ton khng phi l nhng g c th thy c qua
cu chuyn ca CNN ngy . By gi l k nguyn ton cu ho v trong k
nguyn ny, cc cng quc khc nhau ang nh nhau xem ai c th a qun
ra khi Albania trc nht, nhiu nht v nhanh nht. Nc em qun ra khi
Albania u tin, nhiu nht v nhanh nht s l ngi chin thng Albania v k
thua l nc ng ngoi v b chm ngp trong m trch nhim qun l Albania nc ny ho ra li l .
iu ny ni vi chng ta iu g? iu ny ni ln rng thi k Chin tranh lnh
bao gm hai yu t c bn chnh: bn c v s sch k ton. Hay ni cch khc, thi
k Chin tranh lnh b thng tr bi hai cng quc l M v Lin bang X vit.
Hai cng quc ny cng tham gia mt cuc cnh tranh tranh ginh li th chin
lc, ti nguyn v danh d, trong , chin thng ca nc ny s l tht bi ca
nc kia v mi ngc nghch trn th gii u thua cuc. Michael Mandelbaun
ni: Thi k Chin tranh lnh, th gii ging nh mt ci bn c n gin. Tt c
mi s thay i ca X vit u nh hng n chng ta v ngc li, tt c mi s
thay i ca chng ta cng nh hng n h. Chng ta l nhng con tt trng v
Lin bang X vit l nhng con tt en. Nu X vit i vo trng, chng ta s i
vo en. Nu X vit di chuyn nhng con tt en n Albania, chng ta cng s
cho nhng con tt en vo Albania. Mi con tt u quan trng nh nhau bi v
chng cng lm nhim v bo v Vua. Do nu X vit c mt con tt trong tay,
h s tin gn hn ti Vua v v th bn s c kh nng thua nhiu hn. V chnh
l l do ti sao bn phi bo v tt c con tt ca mnh. Nhng con tt phng ng l
mt la chn tt bo v Vua. V cng chnh l l do ti sao chng ta phi
chm dt ngay vic tham chin vo nhng ni khng thc s quan trng nh l
Vit Nam, Angola v El Salvador.

198

Ni cch khc, thi k Chin tranh lnh chc chn c mt ng c t bn trong

khuyn khch cc cuc xung t khu vc v a h vo ton b mt phn ca
cuc cnh tranh gia cc cng quc trn th gii v thm ch li ko h vo nhng
vn th gii quan tm. Do c mt cuc cnh tranh mang tnh ton cu trn bn
c ny, khng mt Cng quc no mun tha nhn tht bi trn bt k en hay
trng v s rng tht bi ny s dn ti mt tht bi khc v cui cng th gii s b
thng tr bi mt nc khc. Ni lo s ny c bit n nh thuyt domino
trong lnh vc chnh tr a l.
Bn cnh bn c, thi k Chin tranh lnh cng c nh ngha bi s sch k
ton. Nh phn tch trn, trong thi k Chin tranh lnh, mi iu kin u d
dng hn nhiu i vi mt nc ang pht trin khi lm kinh t, mc d vi mt
h thng vn hnh c k v mt phn mm lc hu. Mt vi nc ang pht trin c
th ri vo tnh trng tr tr trong mt thi gian di bi v h c th tip nhn qu h
tr t cc cng quc cnh tranh n gin ch bng cch th hin s trung thnh ca
mnh vi pha bn kia hoc vi mt nc khc. Chnh ph M v Lin bang X vit
v vi mt chnh ph c t sc nh hng hn l Trung Quc v Lin minh chu u
u sn sng tip cn vi ngi ng thu, ly tin ca h v sau s vit mt tm
sc ln cho ngi nc ngoi mua sc nh hng i vi nhng c khc nhau
ca bn c. Thut ngoi giao ny c gi l vin tr nc ngoi. M yu cu
nhng ngi ng thu tr lng cho Contras Nicaragoa hoc Mujahideen
Afganistan, Lin bang X vit cng yu cu tng t i vi Sandinistas
Nicaragoa v Vit cng Vit Nam. M yu cu nhng ngi ng thu tr cp
cho qun i Israel v X vit yu cu nhng ngi ng thu xy dng li lc
lng khng qun ca Syria sau khi Israel bn ri 97 my bay chin u ca Syria
ngay trong ngy u ca cuc chin tranh Li bng nm 1982. Cng quc ny
mua chuc lng trung thnh khng ch bng v kh m cn bng c b. Lin bang
X vit m s sch k ton tr cp ti chnh lm ng x, cu cng, nh vn
ha, nhp khu - bt c th g tri buc mt nc th gii th ba v pha mnh
trong cuc u tranh mang tnh ton cu. Trong nhiu trng hp, Moscow v
Washington vit s sch k ton m khng cn bit nn kinh t ca nhng nc ny
vn hnh ra sao bi v c Moscow v Washington u lo rng nu h p buc cc
qun c qu cht trong vic ci t ni b, c khi n li b sang bn khc. Do , n
hi l, khng hiu qu, tham nhng nh nhng g Ferdinand Marcos lm
Philippin hay Anastasio Somoza Nicaragoa.
Cc cng quc ny khng ch n gin l mun thng lnh nn kinh t ca cc
nc ny m bi v lc no chng cng mun mua chuc lng trung thnh, khng

199

phi l cc cng ty in thoi. Ngay c i vi Nht Bn, M u hng trc mc

bo h th trng n ngu xun ca Tokyo bi v M cn s ng h ca Nht
trong Chin tranh lnh v Lu nm gc cng nh B Ngoi giao M s khng bao
gi cho php B thng mi hay vn phng i din thng mi tht cht Nht mt
cch qu ng trong lnh vc thng mi ch v M s mt s ng h v lnh vc an
ninh. Tht vy, bi v cc cng quc ny sn sng trng s sch k ton, nhiu
cuc xung t khu vc thi chin tranh lnh m t rt lu, ch ch c hi
bng ln. PLO c iu g khch l nhn ra Israel trong sut thp k 1960 v
1970, khi Lin bang X vit trao hc bng cho thanh nin v cp sng cho
qun du kch Palestine, c l cng khng cn bit PLO lm th no?
Tm li, khng ch h thng chin tranh lnh to iu kin cho cc cuc xung t
khu vc pht trin v ton cu ho, n cn cung cp ti nguyn cho cc cuc
xung t khu vc ny pht trin v tr nn ton cu ho vi Ivan v ch Sam
c hai u say sa vit s sch k ton.

By gi, chng ta s ra khi th gii ny.

Bc vo k nguyn ton cu ho. Mt khi ton cu ho tr thnh h thng quc t
c nh hng ln vi s chm dt ca h thng chin tranh lnh, ton cu ho a
ra mt khung hnh tng i khc bit xung quanh chnh tr b phi khu vc. Trong
khi ton cu ho khng kt thc chnh tr b phi khu vc, song nu ngh rng n
khng tc ng n chnh tr b phi khu vc theo mt vi cch c bn th cng tht
l ngc nghch.
bt u lm quen vi ton cu ho, trong k nguyn ton cu ho s khng c
bn c, m trn ton th th gii s c chia thnh cc en v trng. T khi
Lin bang X vit tan r, bn c khng cn en na, v th cng khng cn
trng. V cng khng cn b phi ny b phi n. Do , ng lc sn c trong thi
chin tranh lnh i vi mi cuc xung t khu vc tin ln mt cuc xung t
ton cu bin mt. Ti nguyn thc y cc cuc xung t cng bin mt. Trong
k nguyn ton cu ho, mt th lc mi no ang nm gi s sch k ton.
Qun th in t l thc th duy nht hin nay c tin mt nm qua ca s.
Lin bang X vit khng tn ti vit nhng tm sc ln v M quyt nh
khoc ln mnh chic o khoc vng v cng s khng vit nhng tm sc vin tr
nc ngoi ln na.
Ni duy nht mt nc c th ti c c nhng tm sc ln l Qun th in t
v qun th in khng chi c. N gi vai tr c quyn. Intel, Cisco hay

200

Microsoft s xy dng nh my mi u, hay qu tng tr ton cu s u t

tin mt vo u chnh l vic quyt nh ai s c u t cn ai khng. V thnh
vin ca Qun th in t cng khng bit nhng t sc trng chim tnh yu v
lng trung thnh ca mt nc; nhng thnh vin ny vit nhng tm sc u t
nhm thu li. V c cc siu th v qun th in t ny thc s khng quan tm
n mu sc bn ngoi ca mt nc. Tt c nhng g m cc i tng ny quan
tm l mc ni mng ca mt quc gia, h thng iu hnh v phn mm ca
mt cng ty vn hnh ra sao v chnh ph mt quc gia c th bo v ti sn t
nhn nh th no?
V vy, qun th in t s khng nhng khng u t cho mt cuc chin tranh
ca mt nc hay xy dng li lc lng v trang ca mt nc sau mt cuc chin
tranh phi ngha cch m cc siu th s lm, ch chin thng lng trung thnh
ca mnh qun th in t s pht nng mt nc nu gy ra chin tranh vi nc
lng ging bng cch rt ngun u t pht trin duy nht. Do , cc quc gia
khng c s la chn no khc ngoi vic i x theo mt cch c th thu ht qun
th in t hoc l l i nh khng c qun th ny v t tr gi cho cuc sng
khng c n.
R rng l, mt s nc la chn cch sng khng c qun th in t c th t
do theo ui cc vn chnh tr v mt s nc lun lun lm nh vy. Tng
thng Irc Saddam Hussein th la chn cch theo ui tham vng hoang tng ca
mnh, la bp v cp bc cc nc lng ging hn l rn luyn bn thn vo k
lut ca qun th v buc ngi dn phi tun theo nhng c ch ngt ngt, ng
ngn do chnh mnh ngh ra. Nhng c ch kiu nh vy c y ry Bc Triu
Tin, Afganistan, Sudan v Iran. Thuyt Golden Arches khng p dng nhng c
ch ny bi v chng la chn khng kt ni vi qun th v siu th, v cc nc
ny s hoc l c du hoc l h t tng tn ti trong mt thi gian m
khng cn n qun th. Tuy nhin, ngy nay, iu ny ch cn ng vi mt s t
quc gia.
Hy nhn vo Trung Quc, nm 1979, Trung Quc khng h c ly mt ca hng
McDonaldss no. ng Tiu Bnh ch m rng Trung Quc ra th gii. Khi ng
ng sang M d mt hi ngh thng nh vi Tng thng Carter, ng k li,
nhn tin khi tr v Trung Quc, ng d nh s xm lc Vit Nam bi v ngi
Vit Nam c v ngo mn. Carter c gng ni cho ng ng hiu rng iu
ch lm hng hnh nh Trung Quc m thi (khng phi l nn kinh t), song ng
ng khng c thuyt phc v ng ta vn quyt nh xm lc Vit Nam.

201

By gi, chng ta s ni v nm 1996. Trung Quc c 207 hi vin ca

McDonalds. Ti ang c mt ti Bc Kinh quan st mi quan h cng thng gia
Trung Quc v i Loan. Ti ang phng vn mt nh kinh t ca Hc vin Khoa
hc Trung Quc ngay trc cuc bu c dn ch u tin ca i Loan, cuc bu
c m nhiu quan chc Bc Kinh s rng s tr thnh mt s kin m u i
Loan tuyn b c lp, tch hon ton ra khi Trung Quc. Trung Quc ang e
do xm lc i Loan nu nc ny khng khng mun tuyn b c lp. Nu
nh chng ta ang ngi n m trong mt nh hng sang trng Bc Kinh, ti s t
ra mt cu hi n gin cho nh kinh t ny l: Liu Trung Quc c th kh
nng tn cng i Loan khng ? V cu tr li khng cht do d ca ng ny l:
Khng n s chm dt u t vo Trung Quc, kt thc tng trng, kt thc c
hi cui cng ca chng ti ui kp phn cn li ca th gii.
Ging nh tt c mi ngi, lc , ti ni vi Chnh ph Trung Quc, nh kinh
t ny cm thy Trung Quc s hon ton c kh nng lm tiu tan mng c lp
ca i Loan. Tuy nhin, cng khng ging nhng ngi khc, ng ny cng sn
sng by t nhng g m tt c cc v lnh o Trung Quc u bit, song khng
dm ni to - rng Trung Quc c th khng tn cng i Loan m khng lm tn
hi n nn kinh t t nc.
Trong k nguyn ton cu ho, Trung Quc v i Loan u b khng hong kinh
t, c hai u bit. Nhn t pha Bc Kinh, Trung Quc s khng b c lp, nn kinh
t da trn nhng ngi nng dn ca Mao ch tch v u thi ng Tiu Bnh.
Ngy nay Trung Quc phn no kt ni vi qun th in t v h t tng duy
nht ca cc nh lnh o Trung Quc l: Giu c ngha l thnh vng. Cc nh
lnh o ca Trung Quc khng th thc hin t tng ny nu khng c khon u
t nc ngoi xp x 40 t USD mi nm vo Trung Quc, chim ti 20% tng
u t hng nm vo nc ny. Nu nh tn cng i Loan, mt lng tin ln
trong 40 t USD s nhanh chng tiu tan. Quc hi M chc chn s tr a bng
cch cm vn nhiu mt hng nhp khu ca Trung Quc vo M, hin chim 40%
tng lng hng ho xut khu ca Trung Quc. Hin ti, c 40.600 cng ty v cc
nh my sn xut ca i Loan hot ng Trung Quc, thu hng triu lao ng
ca Trung Quc. Lng lao ng hng hu ny chc chn s khng cn nu Trung
Quc tn cng i Loan. Wang Shougerg, gim c U ban u t nc ngoi ca
Thng Hi tng kt nhng im yu ca Trung Quc nu chin tranh vi i
Loan xy ra khi ng cng b ti thi k nh im ca cuc khng hong Trung
Quc i Loan rng thm ch nu Trung Quc buc phi tn cng i Loan, s
khng c thay i ln trong thi ca chng ti vi cc nh u t i Loan. Ti

202

thch cu ni : Ngay c khi chng ti xm lc nc bn, chng ti hy vng cc

nh u t ca nc bn s khng chim ly n v lm ca ring mnh ! (y
khng phi l mt ri ro khi Trung Quc theo ui mt chin lc xung t khng
mu mi, chin lc bao gm nhiu hnh thc chin tranh in t cng ngh
cao c thit k ph hu tm thi mt nn kinh t pht trin. Mc ch r rng
l mt ngy no s chp ly qu trng vng i Loan m khng cn phi tn
cng n.
Tuy nhin, s hu dit kinh t c bo m ln nhau ny thc s l ln nhau. i
Loan c kh nng nh mt lng tin ca cc nh u t quc t thm ch l t hn
Trung Quc v l mt l do gii thch ti sao ng i lp i Loan, DPP mi
y khng tha nhn cam kt tuyn b c lp ca i Loan. Saber-rattling ca
Trung Quc c th quyt nh nn kinh t i Loan. Vo thng 7/1995, khi Trung
Quc ln u tin phng 4 chic tn la M-9 by t s phn n v chuyn ving
thm ca Tng thng i Loan Lee Teng-hui ti trng i hc Cornell, ngay lp
tc, th trng c phiu i Loan tt 33% gi tr v d tr ngoi t ca i Loan
ch cn mc 500 triu USD/ngy.
Ti hon ton khng nghi ng g v iu ny nu i Loan c tip tc theo ui
mng c lp. Trung Quc s huy ng n qun i ngn chn ngay nh ny
- bt lun hu qu kinh t sau ny s ra sao. Khng mt v lnh o Trung Quc no
c th tn ti nu ng ta i Loan t do tuyn b c lp. S ng n trong
ng li ca b my lnh o Trung Quc s c quyt nh. Tuy nhin, khng
mt v lnh o Trung Quc no c th tn ti n ngy nay nu thiu i ngun u
t nc ngoi lin tc cng nh thng mi. S ng n trong ng li ch o
by gi thm ch cn ph thuc nhiu hn vo iu ny. Do vy, b my lnh o
ca Trung Quc lm mt s tnh ton rt khc nhau, gi y, h quyt nh mt
mt kt ni vi qun th in t ging nh lm trong qu kh.
Cui cng, vo nm 1996, khng hong gia Trung Quc v i Loan c gii
quyt bi mt lin minh gia cng quc ny v cc Siu th. M cho mt hng
vn ti hng khng ra khi hi vn i Loan v cc Siu th gi mt thng ip
thng qua khng hong ti chnh i Loan v th trng chng khon Hng
Kng. C hai vic lm ny u cn thit, c hai u c mt nh hng nht nh n
vic ngn cn Trung Quc a ra bt c e do no vi i Loan song ch c
cng quc ny c c khon vay.
Nhng cuc chin tranh ln xy ra ch khi cc nc ln mun nh nhau v bn
cht ca cc nc ln trong h thng ton cu ho ngy nay khng ch n gin l
nhy vo la. Thay v b thu ht vo cc cuc xung t khu vc nh Bosnia,

203

Rwanda, Liberia, Algeria v Kosovo, cc th lc mnh ngy nay thch xy dng

nhng thnh tr bng st xung quanh cc cuc ni chin ny v ln l xung quanh
chng mc cho chng ch l nhng ngi lng ging km ci. l l do ti sao
nhiu cuc xung t qun i khu vc ngy nay, thay v tr nn ton cu ho mt
cch t nhin nh thi chin tranh lnh, li c xu hng tr nn thp km. iu
ny c th l mt iu khng may bi trong bi cnh nh vy, cc nc s d dng
b qua, song l thc t. Trong khi nhiu cuc khng hong qun s khu vc tr
nn v ch, iu g khin cc cuc xung t ny theo hng ton cu ho nh
Mhic hi gia thp nin 90, ng Nam nhng nm cui thp nin 90 v Nga
cui thp nin 90. chnh l cc cuc khng hong kinh t khu vc v tim nng
ly lan sang cc th trng khc, nhng th trng quyt nh ton cu ho ngay
t nhng nm u. Thuyt domino, thuyt tng thuc v th gii ca chnh tr,
gi y li thuc v th gii ca ti chnh.
Thuyt Golden Arches nu bt mt con ng m theo ton cu ho nh hng
ti chnh tr b phi khu vc bng cch tng ci gi phi tr cho cc cuc xung t
thng qua hi nhp kinh t. V d, thuyt ny to ra cc ngun lc mi, bn cnh
cc bin php qun s c in nh xe tng, my bay v tn la, n cng to ra cc
p lc mi cho cc nc ny khi thay i cch thc t chc, nhng p lc khng
n t cc cuc tn cng qun s bt ng ca mt nc ny vo mt nc khc m
n t cc cuc xm lc v hnh ca cc Siu th v nhng c nhn c th lc phi
thng.
Cch tt nht nhn ra iu ny l phi thm nhp vo mt vng, nh Trung ng
chng hn v nh gi n t mt quan im ca ngi theo ch trng ton cu ho
a phng din. Bn hy bt u nhn t nhng th tht s hp dn.
Vo ma thu nm 1997, ti ang thm Israel. Tin trnh ho bnh ang thi
im c bit thp, song ti tnh c bit mt cu chuyn v gii kinh doanh trn
mt t bo. Cu chuyn ny cho bit, u t nc ngoi vo Israel lc rt ln.
iu ny cun ht ti, v vy, ti n gp Jacob Frenkel, thng c Ngn
hng trung ng Israel v hi ng ta nh sau: Lm th no m trong khi tin
trnh ho bnh Trung ng ang mc thp m u t nc ngoi vo khu vc
ny li tng ln?
Cu tr li ti nhn c t Frenkel l, ngy nay Israel thay i rt nhanh, t mt
nn kinh t c k lc hu ca nhng qu cam, nhng vin kim cng v ngnh dt
may sang mt nn kinh t cng ngh cao. V iu ny, theo nhng cch no ,
to cho Israel mt sc khng trc nhng sc p chnh tr ca khi Arp nh

204

khng b, ty chay v c nhng bt n ca tin trnh ho bnh, ng thi cn lm

cho Israel d b tn thng trc mt cuc chin tranh bnh thng. y l l do:
Trc y, Israel trng rt nhiu cam, Ma rc cng trng cam, Ty Ban Nha cng
trng cam. Do , nu mt nc nh Nht Bn hay Php khng thch mt chnh
sch no ca Israel v khu b Ty, nc c th d dng trng pht Israel bng
cch mua cam ca mt nc khc. Tuy nhin, iu g s xy ra khi mt cng ty ca
Israel, Galilco Technology Ltd l nh sng ch ra cng tc mt chiu Ethernet c
s dng trong nhiu h thng truyn thng d liu ni b ? Bn khng th thy iu
ny Ma rc. iu g s xy ra khi cc cng ty ca Israel bt u chim lnh mt
ngnh cng ngh cao mi nhn nh cng c to mt m trc tuyn phc v cho bo
mt Internet, cng c c xy dng xung quanh nhng thut ton phc tp c
pht trin trong Technion v Qun i Israel ? Bn cng khng th thy iu ny
Ty Ban Nha. Do , kt qu l tt c mi ngi u cm thy Israel tht d gn,
bt lun tnh hnh tin trnh ho bnh lc by gi. Mi cng ty cng ngh cao ca
M u c chi nhnh Israel Intel va xy dng mt nh my ch to con chip tr
gi 1,5 t USD - hoc s hu mt phn ca mt cng ty my tnh Israel. Nht Bn,
mt nc lun lun n trnh Israel v s hi nhng ming n ca Arp by gi l
nh u t vn ln th hai ti Israel sau M. Nht Bn khng gii trong lnh vc
thit k phn mm v hin ang c gng thu nhn cc cng ty phn mm ca Israel.
Ti pht hin ra iu nc ci ny khi cn l phng vin ca t Thi bo New
York (New York Times) ti Jerusalem hi gia thp nin 80, chic t duy nht ca
Nht Bn bn c th mua Israel thi by gi ch l mt chic Daihatsu hoc mt
chic Subaru. Cng ty Japan Inc. by gi ch bn nhng chic t thc s tt cho
Arp. Khng c g hn. Ngy nay, bn c th mua bt c chic Lexus no bn thch
ti Israel bi v v lnh vc kinh t, Israel ngy nay l mt nh xut khu nng
lng ln hn Arp Xut. l, thng qua xut khu phn mm, con chip v cc
cng ngh cao mi khc, Israel ang xut khu cc ngun lc ca nn kinh t thng
tin ngy nay v tt c cc nc u mun c quyn lc , bt k Israel thuc
Palestine, ch v h mun c du la trong nhng nm 1970 bt lun cc nc Arp
c phi Do thi hay khng. iu ny thc s c ngha chnh tr a l. Mt thng
gia ngi Israel c ln ni vi ti Nu bn c cng ngh nhn loi mun, khng
ai quan tm n vic bn c chng i ngi Palestine hay khng. Hy nhn vo
nhng con s. Nm 1998, Trung Quc c 52 nh khoa hc lm cng tc nghin cu
ti Vin Weizmann c ting ca Israel. n cng c 52 nh khoa hc. Hai nc
ny, trc y khng h dnh dng g n Israel trong nhng nm 70 th hin nay li
ang c gng a cc nh khoa hc ca mnh n y.

205

Mt l do khc lm cho Israel min nhim vi cc p lc thp l vic truyn b kin

thc cng ngh cao gn nh khp kn v khng d g ph v c. Mt vi ngi
truyn b qua modem. u t cng ngh cao Israel cng phn ln l u t vo
con ngi v nng lc tr c, khng phi u t cho cc nh my m c th d dng
b ph hu. Bn cnh , vic xut khu kin thc cng ngh cao s khng phi
sang cc nc lng ging, cho nhng nc ang c xung t m phi l nhng th
trng xa xi chu , chu u v Bc M. Trn thc t, phn ln cc cng ty
cng ngh cao ca Israel chng bn g c trn th trng ni a v th trng Trung
ng, bi th h khng tn hi g n nn chnh tr ca khu vc. khng phi l
mt s tnh c khi Tel Aviv Hilton quyt nh t mt nh hng sushi vo nhng
nm 1990, ch khng phi l mt nh hng Arp. Cc cng ty cng ngh cao ca
Israel cng u t phn ln vn ling ca mnh vo Wall Street hoc t cc cng ty
vn kinh doanh Silicon Valley v khng ph thuc vo S giao dch chng khon
Tel Aviv. V xu hng cui cng by gi l v cc cng ty cng ngh cao ca Israel
t c s hot ng vi mt chi nhnh Silicon Valley v mt chi nhnh
Israel. Check Point, mt cng ty ca Israel kim sot gn 50% th trng an ninh
mng Internet v bc tng la bo v thng tin, c mt vn phng v mt tr s
nghin cu Israel v tr mt s khon thu y, song gi y cng t mt
vn phng Silicon Valley tip cn gn hn vi th trng. Mt nh phn tch
ca Wall Street m ti bit, ngi c hiu bit kh r v ngnh cng nghip cng
ngh cao ca Israel ni vi ti l hin gi b ang dnh nhiu thi gian hn
sang California tm hiu cc cng ty ca Israel hn l cc cng ty ca Tel Aviv.
Mc d vy, vi tt c cc l do trn, Israel vn d b tn thng v nhiu mt.
Trong khi Israel ang pht trin mt nn kinh t kin thc, nhng cng nhn kin
thc v cng nng ng v thch sng nhng ni tuyt vi. Nu cc cng nhn
kin thc quan trng ny thy rng tnh hnh t ti mt im khng th chu
ng ni - do mt cuc xung t khng bao gi chm dt hoc mt mi bt ho tn
gio - h s quyt nh ra i hoc h s t thm ngy cng nhiu cc tr s ngoi
Israel. Tuy rng mt tnh hnh ti t nh vy ch l tng tng, song y khng
phi l mt iu khng ng phi suy ngh. Vi mc thu nhp 17.000 USD/nm
bnh qun u ngi, Israel ngy nay c mt mc sng tng ng Anh. Israel
l mt t nc ca McDonald. Nu mt v Th tng Israel tng ku gi cc
thiu nin Israel tr v v ginh li khu b Ty hoc di Gaza, ging nh mt cuc
chin ca la chn, ch khng phi v s sng cn, rt nhiu cng nhn kin thc
ngi Israel s b ui.

206

ng nhin l nh vy, nu mt ai khng kt ni vi qun th in t, nh

Saddam Hussein hay mt s k khng b chng hn, c v kh ht nhn v tn cng
Israel, n s khng quan tm n nn kinh t l cng ngh cao hay thp. Sc
mnh qun s vn l vn chnh. Nhng, ti tin vo khong cch sc mnh phi
qun s gia Israel v cc nc Arp s rng hn v nhanh hn trong thp k ti,
nu Israel c th b cuc xung t Israel-Palestine li pha sau. Khi tt c nhng th
m bn cho bn ra th gii ch l lao ng v du la loi r tin, gn ging nh
trng hp ca hu ht cc nc Arp, bn b hn ch bi s lng lao ng m
bn c v gi c du la m bn cho bn. Song, khi bn c mt nn kinh t m
bn la chn s thnh vng v c kh nng thu thp kin thc, vn v cc ti
nguyn t khp ni trn th gii, bn s khng h b ph thuc vo s lng lao
ng cng nh gi c du la, v Israel cng vy. Ngy xa, c hai cng quc trn
sng Trung ng l: Ai cp trn sng Nile v Irc trn sng Tigris v Euphrates.
Trong th k 21, ti tin rng s c mt th lc mi xut hin, l Israel trn sng
Jordan. Israel s l mt nc i u trong lnh vc cng ngh cao v s ko theo
Jordan v Palestine. Siemens xy dng nh my Israel, Siemens Data
Communications, gn Haifa v mt nhm cng nhn Palestine ca Siemens th
trn khu b Ty Ramallah, vi tr s chnh ca Siemens t ti c. mi ch l
bt u.
Ngy nay, trin vng ton cu ho tng t rt c ch cho vic gii thch th gii
Hi gio Arp. Thng 11/1997, ti c chuyn thm vnh Persian. Ti s k cho
cc bn nghe 4 cu chuyn v chuyn i ny.
Cu chuyn th nht: Trong chuyn dng chn ln u tin ti C ot, lc
khong 10h m, ti chun b i ngh ti khch sn Sheraton, in thoi ku vang.
Ngi gi cho ti l mt ngi ph n tr ngi C ot. C ta ni vi ti rng c ta
ang lm vic cho Thng tn x C ot (KUNA), rt thng xuyn dch cc bi bo
ca ti v ng mun phng vn ti. Ti v cng ngc nhin bi c in thoi ny
- mt ph n nh bo C ot gi in cho mt nh bo phng Ty ti khch sn
lc 10h m. Ti ni vi c ta rng ti s i thm cc m du vo ngy mai v
nu mun c ta c th i cng ti, nhng c ny n gp ti ngay 7h sng hm
nay ti hnh lang khch sn. Lc 7h sng, c ta ang i ti vi mng che kn
mt. Sau ny, ti mi pht hin ra c ta rt tr. Lc , ti hi c ta xem c c
anh ch em rut khng. C ta tr li: Ti c mt anh trai. Anh y mi lp gia nh
vi mt ph n C ot anh y quen trn mng trong mt phng chat dnh cho ngi

207

C ot. Nhng g c ta khng ni vi ti, sau ny ti mi pht hin ra, l l mt

cuc hn nhn a chng tc. Mt gia nh ngi Hi gio Sunni cn gia nh kia l
ngi Shiites. Tuy nhin, cp v chng ny gp nhau trn mng, ni khng h
ngn cn nhng l thi c v nhng hn ch ca x hi C ot, v khi h gp nhau,
tnh yu chm n ngay t ci nhn u tin (hay tnh yu t byte u tin nh
ai ni). Cha m c gi rt bun v iu ny. Song c gi ni vi h rng c
s ly chng, d cha m c mun hay khng v cui cng h phi mi lng.
Chic bnh ci ca h l mt ci my tnh v mt bn phm, n nh bo tr
ngi C ot ni vi ti.
Cu chuyn th hai: Vn l C ot, ti i thm Ibrahim S.Dabdoud, tng gim
c Ngn hng trung ng C ot v mt trong cc ch ngn hng c knh trng
nht nc ny. Khi ti n vn phng ca ng thnh ph C ot, ng thc s
xc ng. C chuyn g vy?, ti hi. Dabdoub gii thch rng Hng hng khng
C ot, mt hng vn ti quc gia va mi tung ra hai chic Boeing mi mua
u thu. y l mt loi hnh kinh doanh Ngn hng trung ng tng p dng
trong qu kh rt thnh cng. ng tip tc gii thch, lc , ngn hng ca ng
mt quyn u thu vo tay mt ngn hng gi l Ngn hng quc gia Maryland
vi gi tr a ra ch cao hn 1/4 im so vi mc ban u, y thc s l mt mc
gi thp. l bn ph gi, ging nh kiu ph gi ti chnh, Dabdoub go ln.
Ti bit ng mun ni n nhng nc xut khu hng ho ca mnh vi gi thp
hn chi ph sn xut thc t nhm thng lnh th trng. khng phi l mt
cuc chi cng bng. Mt ngn hng khu vc ln ca M, thm ch khng phi l
mt ngn hng chuyn kinh doanh tin t, khng c nhiu ngi bit n, cnh
tranh vi cc ngn hng a phng ca C ot v thng thu.
Cu chuyn th ba: Mt ngy, ti i t C ot n Qatar d mt cuc hi tho.
Khi ti ang sa son c trong phng ring ti khch sn Sheraton, in thoi
li reo. l mt nh bo n 21 tui ngi Qatar. C ta c sch ca ti v ng
mun gp ti. (Ti khng h dng ln chuyn ny, song v ti khng tin iu
ny). Ti ni vi c ta rng ti phi ra sn bay ngay, nhng nu mun, c ta c th
i cng ti, chng ti c th ni chuyn trn t. C ta chp nhn li ngh ca
ti. C y l mt ph n tr rt p, rt thng minh v ni ting Anh rt tt. Trn
thc t, vn ting Anh ca c y tt n ni m ti ni vi c y l c bao gi
vit bo bng ting Anh cha, bi v nu tng lm nh vy, c y c th lm vic
cho t Thi bo New York vi t cch cng tc vin trong sut thi gian din ra

208

Hi ngh thng nh kinh t Trung ng sp ti. V c y ni, th tht vi anh,

ti vit bi cho mt t bo in t ca vng Vnh v chnh ph ca ti khng bit
chuyn ny.
Ti cm thy rt hng th v cht ngh, mt ngi ph n tr Arp phi can m
lm mi dm ni vi c th gii v t nc ca mnh qua Internet v chnh ph
ca c ta thm ch khng h bit c c ta trn i. hn l chuyn khng th
tng tng c trong 10 nm trc. Song, by gi l tng lai. Ngy nay, mt
s chng trnh truyn hnh ph bin bng ting Arp v mt s t bo c nh
hng rng ri bng ting Arp u c pht v in ra chu u bi cc cng ty t
nhn v nm ngoi quyn kim sot ca bt c mt chnh quyn a phng no.
Cu chuyn th t: Arp Xut ang xem xt vic cho php ph n li xe, mt iu
lun b cm. Vn ny b phn i kch lit ngay trong ni b nc Arp Xut
t nhiu nm nay, song cui cng c xem xt. Ti sao li nh vy ? Bi v vi
vic gi du la gim, Anh cng khng th kh nng chi tr cho 500 ngn ngi
nc ngoi n Arp Xut lm li xe. Hy xem bi phng vn in trn t bo
bng ting Arp Al-Quds al-Arabi v c dch bi Mideast Mirror ngy
17/4/1998. Bi phng vn c thc hin vi Hong t Talal bin Abdelaziz, thnh
vin t do nht ca gia nh Xut. Talal l anh em cng cha khc m ca c nh vua
Fahd v B trng B quc phng Sultan, v l cha ca Hong t al-Waleed bin
Talal, nh t bn nng ng nht ca nc Arp Xut. Khi c hi liu ng ta c
ng h vic cho php ph n li xe hay khng, Talat ng h hon ton v thm:
Ph n Xut thng ci lc v i gia nhng ngi n ng vo ban m. C
g khc gia mt con lc v mt ci t no?... Ph n li xe tr thnh mt
iu cn thit ca x hi. Chng ta chuyn giao hng triu la thnh ng tin
mnh ti qu hng ca nhng ngi li xe xa x. Chng ta c th cu gip chnh
mnh.
Hong t Talal tip: Ci cch chnh tr ang dn tr thnh mt phn ca ton cu
ho v chng ta phi t chun b k cng cho s thay i mi m ny v tt c mi
mt Ton cu ho hin da trn nn dn ch, quyn con ngi v kinh t th
trng. c ln mt ai gi a ton cu ho l thi trang ca la tui. Nu
ng cng sn Trung Quc ang mc thi trang ny, vy nhng nc bang nh
trong th gii Arp ny th sao? Chc chn h s phi nhn ra rng s thay i ny
l khng th n trnh.
Nhng cu chuyn ny ni ln iu g? Chng ni vi chng ta rng nhng g
Saddam Hussein lm hoc khng lm, nc lng ging no ng ta xm lc hoc

209

khng xm lc s c mt tc ng to ln ti s n nh ca Trung ng. V hnh

ng ny ca ng c th s lm bng n nhiu hn cc cuc chin tranh v ngng
bn trc khi ng ta thc hin xong nh ca mnh.
Tuy nhin cng lc , li xut hin mt cuc chin tranh khc, thm lng hn
Trung ng - cuc chin tranh ca thng tin v vn u t t nhn thng qua h
thng ton cu ho mi. T nhiu nm nay, th gii Arp b ngn bi mt bc
tng vi cc cuc cch mng trn th trng thng tin v ti chnh, cc cuc cch
mng lm thay i c chu v nhiu phn khc trn th gii. Du la cho php
dn Arp v Iran thot khi nhiu sc p v vic c cu li, nh hng v t nhn
ho nn kinh t. N cho php h xy dng hng ro bo v t nc trc nhng
sc p v gi cho cc hng ro ny ngy cng vng chc hn ngay c khi bc tng
Beclin sp . Tuy nhin, tt c ch dng li . Mc cc x hi Arp phn
ng li trc s xm lc ca thng tin v u t c nhn - liu s chp nhn n,
lm theo n, cng li n hoc chng i n - s c mi tc ng i vi chnh tr
b phi khu vc ca khu vc ny ging nh Saddam Hussein. V nu bn khng
nhn thy cuc chin thm lng ny, bn cng s khng thy Trung ng ca ngy
nay v nu bn khng quan tm g n cuc chin ny bn cng khng th vch
chin lc chc chn cho Trung ng ngy nay. Bn s c khuyn rng: Vi
cuc chin tranh thm lng ny, s khng cn c lnh ngng bn.
Mt ln, ti i do ph cng vi mt cng tc vin t Thi bo New York (New
York Times) , mt ngi ph n Iran 21 tui c phong cch Ty. Chng ti
cng tr chuyn v nh hng ca du la i vi nn chnh tr Iran, c bit l du
la cho php cc v th lnh Hi gio cao tui ca Iran gi chic gh ca mnh
lu hn l h c th lm, bi chnh doanh thu t du la vc dy nn kinh t yu
km ca Iran di ch Hi gio. Du la, khng ch l s nhit tnh mang tnh
cht tn gio, l v kh b mt thc s ca cc v th lnh Hi gio cao tui. Nu
khng c s bo m ti chnh m du la cung cp, cc v th lnh ny c khi
phi m ca th trng Iran v khoc trn mnh chic o khoc vng, bi v nn
kinh t ca n n gin l khng th chng c gia tng dn s nu khng c
khon u t nc ngoi khng l. Khi chng ti tho lun v vn ny, ngi
ph n tr Iran ni mt vi iu m ti khng th no qun. C y ni v Iran:
Chng ti khng ch c du la m chng ti cn c nt g ging Nht Bn.
V ti ha vi c y mt iu. Ngy no , nhng m du ca Iran cn kit
hoc th gii s c mt la chn khc v nu iu xy ra, cc v th lnh Hi
gio cao tui s phi la chn hoc l khoc ln mnh chic o khoc vng hoc l
b nh bt ra ngoi. Hy thng bo cho ti bit ngy cc m du ca Iran cn kit

210

v ti s ni vi c v ngy m v th lnh Hi gio Gorbachev s xut hin trn

mn nh, ti ni vi c y.
V Ronald McDonald cng vy.
Trao tng, khng phi tt c mi ngi u nhn th gii qua lng knh ton cu ho
ny. Nm 1996, ti n thm Ma rc v dng ba ti vi mt ngi bn l
nh ngoi giao ngi M. Ti gp anh bn ny ln u tin Moscow hi nhng
nm 80. Anh y gii thch cho ti hiu s khc bit gia ngh nghip ca anh y
so vi hi cn chin tranh lnh, nhng th lc hnh thnh nn t nc anh ang
lm vic v c nhng tnh hnh th gii ni chung, by gi rt u m so vi xung t
quyn lc gia M v Nga. Anh tm s: Khi t mi vo ngnh ngoi giao, lc
mi ch l mt vin nh, ni m cu c th bit ch no l khung thnh. Cu
c th c o to ngoi ng, c gi i tham gia cuc mt chi v c th c
c n lm vic ti mt i s qun nc ngoi. Lc cng nh l ngi chi
c ra ngoi th ngi chi mi c vo v cu c th nm r quy lut ca tt c
cc tr chi. Nhng by gi, chng ta ang trong mt m bng bong v ang ni
chuyn vi nhau. Chng ta ang i u v chng ta ang s dng loi bng no v
c ai xem chng ta chi bng khng ? Ngi i s n gn bn v hi Anh lm
c g cho ti? V cu thc s khng chc v cu tr li. Do , cu bt u t hi
mnh Ti sao ti li y? [S tht l] chnh ph c th sp [vo nm 1996] v
dng nh iu ny vn khng l ting gi cnh tnh i vi nhiu ngi Nu ti
li y cng lu, ti s cng cm thy mnh ang trong tnh cnh trong The
Grapes of Wrath khi ch ngn hng n ly i nh ca ca nng dn v nng
dn e do bn cht ch ngn hng, nhng ch ngn hng li ni rng khng phi l
li ca anh ta, anh ta ch lm vic cho mt tng cng ty ln. V khi nng dn hi,
khi no tt c nhng iu ny s chm dt ? Chng ti c th git ai ? Ch ngn
hng tr li: Ti khng bit, c th s chng c ai cho cc ngi bn c !
Tm s ca bn ti l mt trong nhiu iu phn nn ti thng thy trong cng
ng chnh sch ngoi giao lc by gi. Ti sao anh y li qu lng tng nh vy ?
Bi v h thng chin tranh lnh l mt th gii b chia nh v tt c mi ngi u
bit lm th no o c sc mnh, nh gi nhng mi e do, nhng cn tr
v nhng khuyn khch, chin lc thit k trong th gii . Trong khi c rt nhiu
s phn i xung quanh vic quyt nh chin lc chnh sch ngn chn cht
ch, bt cng thng hay kim sot cnh tay - tt c mi ngi dng nh mun chia
s mt vn t vng chung v lng trung thnh i vi nhng g chin lc ang
thc hin. C mt s nht tr cao rng chin tranh lnh l h thng cn bng sc

211

mnh thng thng c xy dng xung quanh cc bang, qun i v v kh ht

nhn. L mt nh chin lc c ngha l iu khin cc yu t ny xung quanh cc
hnh thc khc nhau qun l, n nh hoc xo b s phn chia ca th gii.
Song, chnh tr a l ton cu ho phc tp hn th nhiu. Bn vn phi lo lng v
nhng mi e do n t cc quc gia m bn tch ra t n nh Irc, Iran, Bc
Triu Tin. Nhng, ngy nay, iu bn lo lng hn c l bn phi quan tm n
nhng mi e do n t quc gia m bn kt ni bao gm c Internet, thng qua
cc th trng v t nhng c nhn c th lc, ngi c th qua li ngay ca chnh
nh bn. Nhng mi e do ny khng phi lc no cng d dng nhn thy, cc
tng ro bo v khng n gin c th xy dng c, ti nguyn cng khng
sn c, song tim nng ti n nh hoc tc ng ln cch c x ca cc bang li
rt di do.
Qu trnh cng ng chnh sch ngoi giao chuyn dn sang h thng ny tng i
chm v nhiu l do. Mt phn l do h thng ton cu ho cn qu mi v kinh
nghim ca chng ta vn cn qu hn ch. Phn na l do nhng ngi c kinh
nghim rt lu v mt lnh vc - chin tranh lnh chng hn - li khng mun b ni
rng s thnh tho trong cng vic ca h s khng a h ln cao trong vic phn
tch cc vn chnh tr a l trong h thng mi ny, v bi v h c gng sa thi
n. Mt l do na c th l do bn cht hn nht ca nhiu chnh sch ngoi giao
c lp trong h thng ny. Chng thiu hn i vn ca th k ca th k 19 v
u th k 20 v am m xy dng t nc, quyt nh ci g l bin gii ca mi
nc v ai l ngi nn sng trong bin gii . Nhng vn nhn thc chnh tr
to ln ny v s t quyt ang ngy cng him i. Chc chn nh vy, hin nay vn
cn tn ti vn quyn con ngi Trung Quc. V c s nhn thc chnh tr
Bosnia, Rwanda, Kosovo v tin trnh ho bnh Israel Palestine, song so vi thi
k hu thc dn v chin tranh lnh, nhng vn nh th ny hon ton b xo b.
Vn quan trng trong h thng ton cu ho ngy nay c xu hng xoay quanh
lnh vc php lut i c c nhng g trong phm vi bin gii ca cc bang trong
mt nc chng ta u c.
(K nguyn ton cu ho c th li ho ra l giai on trng thnh ca cc cuc
ni chin, khng phi l cc cuc chin tranh gia cc bang. Trong cc cuc ni
chin mi ny, chin tuyn s khng nm gia nhng ngi ng h M v nhng
ngi ng h Nga, hay thm ch l gia phe ng h truyn thng v phe chng i
truyn thng. Khng, cc cuc ni chin ny s xy ra gia nhng ngi ng h
ton cu ho v chng ton cu ho, gia nhng ngi ch trng ton cu ho
trong mi x hi v ngi dn bn a, gia nhng ngi hng li t s thay i

212

v t h thng mi ny v nhng ngi cm thy b b ri sau n. Nu bn nhn

vo Iran ca ngy hm nay, Trung Quc, Innxia, Braxin, n , Nga, nhng g
bn thy l s cng thng trm trng gia nhng ngi c k nng, kh nng, ti
nguyn v bit ci u tn dng li th ca h thng ton cu ho v nhng
ngi khng h bit g. l l do ti sao khi nhng ngi hi ti lm g sng,
i khi ti tr li h rng Ti l ngi ph trch trang ngoi giao ca t Thi bo
New York v ti theo di nhng cuc chin gia ngi thng v k thua trong
phm vi mt t nc. Bi v nhng cuc chin v hu qu ca n - nu xy ra
Innxia, Nga hay Braxin ngy nay dng nh c hnh thnh t cc mi
quan h ngoi giao nhiu hn bt c cuc chin tranh no gia cc quc gia.)
Cui cng, vic tin ti ton cu ho din ra chm trong qu kh l do c mt s d
ng nht nh ngay trong khi xy dng cc chnh sch ngoi giao khi phn tch kha
cnh th trng v ti chnh. l do nu ni v vn tin v th trng khi phn
tch cc vn a l chnh tr th khng ph hp cht no. Nm 1998, ti khm
ph ra nhiu iu chnh mnh khi tho lun vi cc nh phn tch chnh sch ngoi
giao quan trng, nhng ngi phn nn rng th gii l mt chui ri rc v t
nht m suy ngh v vn chin lc thc s l bt kh thi. Cu tr li ca ti
lun lun l mt cu i loi nh th ny: Bn ang ni v thi im ny nh th
l thi im t nht no i vi ngi lm chin lc. Nhng, gia thi im
gia thng 8 v by gi, ton b h thng kinh t ton cu nh chng ta bit gn
nh sp , bt u l li ca Nga. l mt iu g tim n c th lm mt n
nh tt c th lc ln nh trn th gii. V vn nhng chin lc v s phi hp
c tng cng ngn chn n. S khc bit duy nht l chin lc ny c
thc hin bi nhng ngi m bn thng khng ngh n vi chin lc ln. Tn
ca nhng ngi ny l Greenspan, Rubin v Summer. Song bn ng ngh rng
ch bi v h vch ra chin lc v khng phi l B trng Ngoi giao hay B
trng quc phng, iu ny khng i hi mt ci nhn ton cu v khng t
trong cu trc ton cu s c hnh thnh mt cch c bn, n nh mt cch l
tng, mi quan h gia cc bang. Nu khng phi l mt chin lc ln, ti s
khng bit g. Nu khong phi chnh sch ngoi giao, ti cng khng bit g.
Con ng duy nht c hiu qu, hoc nh cch mt nh bo c gng gii thch th
gii hoc nh mt nh chin lc c gng thit k li th gii, l bng cch nhn
nhn n di con mt ca mt nh ch trng ton cu ho. iu c ngha l
lun lun di chuyn v pha sau v trc nn kinh t, nhng vn an ninh quc
gia, chnh tr, vn ho, mi trng v cp k thut - chp nhn trng lng khc
nhau trong cc hon cnh khc nhau.

213

Danh d, s s hi v quyn li vn thc y th gii ny pht trin. Do nhiu nc

cng theo ui nhng th ny nn mt s nc s phi khut phc trc nhng th
thch mi, sc p mi v nhng ng lc ca h thng ton cu ho, mt s nc
s thch thc th thch v rt lui trong khi mt s s la chn nh khng c nhng
th thch ny v c gng lm n tung phe ng h. Ti khng a ra d on no
v kt qu cui cng ca ton cu ho; tt c nhng g ti d on ch l mi quan
h tng tc gia ng lc ca chnh sch ngoi giao thi k c v h thng ton
cu ho mi m m mi quan h ny s l hnh nh mi quan h quc t trong k
nguyn ton cu ho.
lm r quan im ny, ti vit mt bi bo, c gng tng tng ra chiu
hng ca mt cuc tho lun nu ngi B trng Ngoi giao ng knh c gng
gii thch v h thng ton cu ho v nhng nh hng ca n i vi cc vn
a l chnh tr vi mt v lnh o cng ng n khng km, nh Tng thng Syria
Hafez el-Assad, ngi ca thi k chin tranh lnh v cy liu. K t , ti
lun theo st cp nht cuc i thoi ny v y l nhng iu ti ngh cuc tho
lun vo ngy hm nay s din ra theo chiu hng ny:
Warren Christopher: Hafez ng khng ngi nu ti gi ng l Hafez ch? ng l
ngi ca ngy hm qua. ng vn sng trong thi k chin tranh lnh. Ti bit ng
ch ra khi Trung ng c vi ln, v th hy cho php ti ni mt cht v th gii
mi. Hafez, Syria u tranh trong nhiu nm ngi dn c php s dng
my fax. Sau , ng li tip tc u tranh cho php h c s dng Internet.
Tht ng bun. l l do ti sao thu nhp bnh qun u ngi Syria ch mi
t 1.200 USD/nm. Vi mc thu nhp nh vy, ng ch c th mua c mt chic
bng n. T nm 1994, ton b khu vc kinh t t nhn ca ng ch t mc kim
ngch xut khu 1 t USD/nm. Chng ta c hng chc cng ty m chng c ci no
tng nghe n xut khu t 1 t USD/nm. No Hafez, by gi, l do khin ti ni
vi ng tt c iu ny l bi v trong thi k chin tranh lnh, s khng c vn
g khi Syria sn xut con chip my tnh hay lm mn khoai ty chin, mt chic
Lexus hay mt chic bng n, bi v ng c th c c mt cuc sng y ch
bng cch rt rut ca nhng nc ln xin vin tr v hm do tng tin cc nc
lng ging. Vng, ti thy ng ang mm ci, Hafez . ng bit hon ton l s
tht. ng rt rut hng t USD ca nhng nc Arp bng cch cho h bit l
l c th l nh vy, nh Mafia s ni mt tai nn khng may trong cc m du
ca Arp nu h khng tr gi cao ln. ng cng rt rut ca Nga vo ngy th hai,
th t v th su, chu u vo ngy th ba, th nm v Trung Quc vo ngy ch

214

nht. Lin bang X vit thm ch cng mua c nhng ph phm m cc nh my

ca ng sn xut ra v ra tay gip ng v vin tr ng ch v l bn b. l mt
cch sng tt, Hafez , mt cch sng tt v ng kch h chng li ln nhau.
Song, Hafez , nhng ngy s kt thc. Cc nc Arp s n lc khng th chu
ng mi s tng tin ca ng, cc m du ca ng cng s cn kit, ng s phi
nhp khu du trong vng 10 nm na v Syria s c t l sinh cao nht Trung
ng. hon ton khng phi l mt vin cnh p. iu ti t nht i vi ng
l s c mt kin trc ton cu mi. Khng bao lu na, hai cng quc s khng
hu hoi ln nhau. Lin bang X vit s tan r v chng ta ang s dng ngun
ngn sch cng bng. Thay v cc cng quc, Hafez , s l cc Siu th. V cho
php ti ni rng, ng s khng kch th trng chng khon Tokyo chng li th
trng chng khon Frankfurt, chng li Singapo v chng li Wall Street. Khng,
khng, khng Hafez. H s chi li ng y. H s kch Syria chng li Mhic
chng li Braxin v Thi Lan. Nhng ngi dm lm s c u t vn t cc
Siu th. Nhng k nht gan s rt li pha sau nh nhng con ng cht trn xa l
u t ton cu. V Hafez , ng l i tng tr thnh con ng cht.
Nhn y, ti mun lu rng ng v Th Nh K c ng nh dc khu vc
bin gii, song ti cng lu vi ng rng ng kh lng trnh c mt cuc chin
tranh thc s vi Th Nh K. Chng ta u bit ti sao, phi khng Hafez ? l
bi v Lin bang X vit khng cn na v ng cng bit rng th v kh bt k ng
c th mt trong mt chin vi Th Nh K, hay vi Israel thm ch vi bt c nc
no khc l mt th v kh m ng s phi thay th n bng tin ca chnh mnh tin mt trn bn. Hy cho ti xem tin ca ng no, Hafez ! Cho ti xem tin ! S
khng cn c Lin bang X vit mang cho ng nhng v kh mi hoc i chng
cho bn ly nhng th rc ri m ng sn xut ra. V cng khng cn c nh
sn xut du Arp no mua v kh cho ng bi v chng cng tan r nt. Do , ng
b la, Hafez . Ti lun lun ni s khng c s cng p no tt hn i vi v
lnh o ca mt nc pht trin l ni vi ng ta rng ng ta phi tr tin mua
v kh, c bit trong thi i ngy nay, khi ch mt chic my bay chin u gi
ti 50 triu USD. Ni g vi ng nh, Hafez, ti sp b chic in thoi v tinh.
l mu mi nht ca Motorola c kt ni vi h thng v tinh Iridi mi. ng c
th gp ti Washington ch trong vi giy. Bi v, ti khng nh i u na ngoi
ni y. Nhng bi hc lch s 9 gi v cc cuc thp t chinh m ng dy ti qua
mi chuyn thm khng phi l s s dng hiu qu thi gian ca ti. Ti sao ng
khng s ho chng, thu chng vo mt ci a compact v ch s dng chng mi
ln thm B Ngoi giao, hoc a chng ln mt trang web nhn vin ca ti c

215

th ti chng xung mt cch d dng. ng thy y, Hafez, ti c rt nhiu ni

quan trng khc phi n nh Mhic, Thi Lan, Trung Quc. Ngi no s cai tr
Golan Heights l mt cu hi hp dn, song n hon ton khng ph hp vi quyn
li ca M ngy nay. Song, ny, chng ti vn rt vui khi nghe ng ni. Khi ng
sn sng lm kinh doanh, ch cn quay s 001-202-647.4910, n GI v xin gp
Chris. Hoc, Hafez , mi ng ra khi cuc i ti.
V y l nhng g ti ngh Assad s tr li:
Assad: Chris anh khng ngi nu ti gi anh l Chris ch ? Ti hy vng anh s
cm thy thoi mi trong chic gh m dy ny. c nhiu v B trng Ngoi
giao M b lt thm trong chic gh ny trc anh. Kissinger thng thit i ti
bng rt nhiu cu chuyn v cc cuc hn ca ng ta vi Jill St.John nh l
Henry. Ch ngn hng chng bao gi ghi chp mt ci g trong s tay v hi ti nu
ti khng chp nhn cc iu khon mi nht ca anh ta th anh ta s ri khi
Damascus v khng bao gi quay tr li. Ah, nhng h lun lun quay tr li, ng
khng no Chris ? V anh cng s nh vy. Anh n y 21 ln ri v anh cng
n Mhic mt ln. Ti rt vui khi nhn thy anh c c li th ny. No,
Chris, anh ni vi ti rt nhiu v mt th gii bn ngoi Syria. Nhng hy ti
ni vi anh v ngi bn lng ging ca ti. Chnh tr v s am m c th lm
li ng k cho th trng chng khon M, song khng phi l bn tay b mt
ca th trng m vn ln t chnh tr. Chng ta ang sng di cy liu, Chris ,
ch khng phi l trong xe Lexus. Bn thn ti vn l ngi ca mt dn tc thiu
s Syria, dn tc Alawites. iu c ngha l nu ti t ra mt cht yu km,
phn ng ngi Hi gio y s lt da ti v thn th ti nh mt con ng
cht. Ti khng thm xng mt cht no, Chris . Anh bao gi nhn thy mt
ngi b lt da cha ? Ti thng ngh v n mi bui sng thc gic, Chris hon ton khng phi ngh n Amazon.com. Ti sng trong mt khu rng thc s,
khng phi l di thi i in t. l l do ti sao ti c th ngho, nhng ti
yu. Ti khng th chu ng ni s yu km v nhng ngi dn ca ti khng
mun nhn thy ti yu km. H nh gi kh nng qu m st ca ti em li.
Chng ti c mt cu ngn ng Arp nh th ny: Th chu hng trm nm chuyn
ch cn hn mt ngy hn lon. l s tht m chng ti khng c, lm th no
anh gi c n y, McDonald. V thu nhp bnh qun u ngi ca chng ti
khng cao bng Israel. Nhng, ng tin ca chng ti n nh, khng ai cht i
hay ng bn v ng, mi quan h rng buc mang tn gia nh vn cn mnh v
chng ti khng b tra tn bi qun th in t tham lam ca anh. Chng ti ang
sng trong mt th gii chm chp, khng phi l mt th gii nhanh. Ti c th

216

kin nhn. C phi i vi anh, ngi dn ca ti khng kin nhn ? Hon ton
khng. Ti chin thng cuc bu c cui cng vi 99,7% phiu bu, Chris .
Nhng ngi ng h n vi ti tuy rng mun mn v ni, Tha ngi Tng
thng, ngi thng vi 99,7% s phiu bu. Nh vy c ngha l ch c 0,3%
ngi dn khng b phiu cho ngi. Ngi mun g h ? V ti tr li, Tn ca
h.
Ha, ha, ha !
Khng, Chris, ti c kin nhn. Ti s lm ho vi ngi Do thi ch bng mt
cch l coi ti l mt nh lnh o Arp bit cch lm ho vi phm cch - ngi
khng bit qu gi nh cch m Arafat v Sadat lm. Ti s khng tr thnh mt
Sadat na. Ti d dnh lm tt hn Sadat. Ti d nh s cho Israel t i v s nhn
nhiu hn. l cch duy nht ti c th bo v bn thn trnh khi chnh
nhng ngi bu c ti v nhng phe chng i trong nc v gi gn v tr lnh
o Arp m s lun lun mang tin v cho Syria t mt nc no . V nu iu
ny c ngha l ti phi s dng ngi i din Li bng ly mu ca Israel
cng khng sao c. l mt ngi lng ging ti, Chris v Israel ra i. Israel
c qu nhiu kosher Big Macs. Tt c nhng thiu nin Israel i nh nhau Li
bng u mang theo in thoi di ng h c th gi in v cho cc b m Do
thi ca mnh mi m. Tht l nhng cu b ngoan. Anh ngh l chng ti khng
bit iu ny ?
V th, Chris , nu anh mun t c mt tho thun gia ti v ngi Do thi
v vn Golan, anh s phi tr bng tin ca chng ti. Ti s khng ch ng vo
lng anh. Nhng ti lo lng, Chris . Khi ti nhn ln lt cc B trng Ngoi giao
M ngi lt thm trong chic gh m qu dy ti nhn ra rng khng ch l s
chm dt ca thi k chin tranh lnh, m cn l s chm dt ca mt cng quc
ln mnh l M. T ni ti ngi c v nh chng ta ra khi mt th gii ca hai
cng quc bc vo mt th gii ch c mt cng quc v sang mt th gii
khng c cng quc no. Anh n y vi ci ti rng v mt qu cao su, Chris .
Ti s ngng m phn vi Merrill Lynch. t nht l h giao hng bng cch e do.
Anh cng n y m khng d nh p t bt c sc p no ln Israel, bi v
chnh ph ca anh qu yu km v mt chnh tr v anh s s xc phm ngay c mt
c tri ngi Do thi. Hy nhn nhng ngi Israel. H vn ang xy dng nh ca
nh in trn di b Ty v anh khng h ngc nhin g c, Chris . iu m mt v
Tng thng Syria hc cch cm nhn chnh l s yu km v ti cm nhn thy iu
ny trn khp chu M.

217

Anh c bit iu g thc s khin ti lo lng v ngi M khng lc no anh

cng mun c n theo c hai cch. Anh mun ni cho tt c mi ngi v gi tr ca
anh, v s t do v quyn t do tn ngng, nhng khi tt c nhng gi tr ny i
vo c nhng quyn li chnh tr v kinh t ca anh, anh s qun n ngay. V th,
hy min cho ti phn ging gii v cc gi tr, Chris . Anh l ngi cn phi quyt
nh hoc l tr thnh mt siu cng th hin nhng gi tr siu vit ca anh hoc
l mt nhn vin bn tour du lch th hin Siu th ca mnh. Hy t quyt nh.
Cho n lc , ng lm g n cuc sng ca ti na nh. V y na, ti tr
li anh chic in thoi di ng tng tng. Ti chng c ai ngoi Syria ti
gi c.
Tin y, ti cng mun nhc nh anh phi cn thn khi n nt GI nh. Anh
khng bao gi bit iu g c th xy ra u

Demolition Man
7. Khu hiu ca Pepsi Hy sng vi th h Pepsi c dch ra ting Trung Quc
l Pepsi a t tin tr v t nhng nm m.
8. Khu hiu ca Frank Perdue Chng ti s em n mt ngi n ng kho
mnh lm mt con g t c dch sang ting Ty Ban Nha l Chng ti s
mang n mt ngi n ng gi tnh lm mt con g hin lnh.
9. Ci tn Coca-cola Trung Quc ban u c c l Ke-kou-ke-la, c ngha l
Hy cn con nng nc bng sp hoc l con nga ci stuffed with wax tu
thuc vo ngn ng ca tng a phng. Sau , Coke nghin cu 40.000 k t
tm ra mt t thch hp nht v mt ng m, ko-kou-ko-le dch thnh v ngt
ngo n tn ming.
10. Khi Parker Pen tip th mt sn phm bt bi ti Mhic, dng qung co ng l
ra c c l Bt bi s khng dy mc ra ti bn v lm bn bc mnh, song do
dch sai li c hiu l Bt bi s khng dy mc ra ti bn v khng lm bn c
thai.
- Trch t cun Mi li marketing trm trng nht th gii

218

pht hnh ti Sarasota Herald Tribune,

Ngy 19/1/1198
Nm 1993, Sylvester Stallone v Wesley Snipes cng ng b phim t ni ting,
c t ngi nh n, song li l mt b phim hay v lut php c ta
Demolition Man. B phim m t bi cnh vo nm 2032, khi ton cu ho hon
ton chim lnh ton b i sng ca ngi dn M v tt c nhng hnh ng nh
chi tc, ht thuc, s dng mui, ngho kh, trao i cht d chy n, c hnh vi
xc phm ngi khc, ung ru hay c con ngoi gi th u b coi l phm php.
Archcriminal Simon Phoenix (Snipes) ra t sau khi b tng giam hn 30 nm ti
mt nh t v cng khng khip vi vic s dng cng ngh lm ng lnh lm
ng bng tt c cc t nhn. Khi ra t, anh ta nhn thy mt khng gian tnh lng,
thanh bnh v khng c nhng ngi phm ti min Nam California, mt khng
gian l tng cho nhng k gngxt nh anh ta. Nhng cnh st a phng hin
lnh, cha tng i din vi ti phm nhanh chng pht hin ra rng h cn mt
cnh st kiu c chng li loi ti phm c ny. Do , h th John Spartan
(Stallone th vai), k cng ang b lm mt vin trong nh t ny ra ngoi cng
vi ngi bn t Phoenix, trong rt nhiu ngi dn v ti b git. Nhng, k
hoch ny khng thnh. iu ng nh nht v b phim ni v thi tng lai vin
tng, mt x hi hon ho ca ton cu ho min Nam California l g, l mt
nh hng c tn Taco Bell.
Stallone pht hin s tht khi, sau khi c r ng, mt cnh st a phng
mi anh ta n dng ba ti cm n Stallone cu mnh. Stallone cm thy rt
ngc nhin khi pht hin ra rng ba ti s c t chc ti nh hng Taco Bell.
Anh ta c cuc trao i sau y vi v cnh st (do Sandra Bullock th vai) khi
h trn ng ti nh hng:
Stallone: Anh ta ni rng ti cu anh ta v ti thm ch khng bit rng ti
lm iu , phn thng ca ti v mt ba ti v i nhy ti nh hng Taco Bell?
Ny, ti l, ti thch mn n Mhic, nhng nhanh ln no.
Bullock: Anh ni c nh a vy, nhng anh khng bit l Taco Bell l nh hng
duy nht cn tn ti cc cuc xung t tranh ginh quyn bu c.
Stallone: Th ?
Bullock: Do by gi tt c cc nh hng u l Taco Bells
Stallone: Khng cn cch no khc

219

Sau , hai ngi h cng bc vo nh hng Taco Bell, ni ngi chi piano c
m thanh ging nh Barry Manilow ang ngm nhng vn th qung co cho sn
phm rau ng hp Green Giant:
Sn phm tt ca vn
Khu vn gia thung lng
Thung lng Jolly Green Giant
S d c vn th nh vy l bi vo nm 2032 nhng bi ht duy nht cn li u l
xut pht t nhng vn th qung co. Khi c nhm ngi xung cng n ti,
Stallone nh mt ai a cho l mui.
Bullock lin ni: Mui khng tt cho anh u, v th vic s dng mui b coi l
phm php
Theo Hollywood, y chnh l hnh nh nc M khi s ch ng ca ton cu ho
lan rng, v tt c nhng vn nh vn ho v mi trng u c ng nht,
c tiu chun ho v c v sinh cn thn. l mt hnh nh khoa hc vin
tng ca tng lai, song iu khin ti lo lng nht l c th cn c nhiu hn mt
cht s tht, v mui v n.

Khi ti n Doha, Qatar vo ma thu nm 1997, ti cng ngh li khch sn

Sheraton, mt khch sn p nm ngay trn con ng ven bin Doha nhn ra vnh
Arp. Con ng ven bin Doha l mt con ng dnh cho ngi i b trc bin
di 10 dm, c lt bng nhng vin gch trng v c phn cch bng nhng
khu vn v nhng cy c th mng. Nhng ngi ph n mc vy truyn thng
ca Qatar, mt s ngi che mng en v ch l ra mt cht i mt, i do
dc con ng. Nhng ngi n ng Qatar lic nhn h v go tht mt th m
thanh k quc, trong khi nhng ngi m tr y chic xe ni bc i tht nh
nhng thong th, tt c u c bao bc trong mt khng kh trong lnh vi nhng
cn gi nh t vnh thi vo. Bui sng u tin ca ti Doha, ti ra ngoi i
do dc con ng lng mn ven bin v ti thc s b chong ngp bi v vn
mu sc cu vng ca ngi dn v ton b khung cnh ni y, ti t nh: Ni
ny qu l l tng. Nu c mt khung cnh v vn ho vnh Arp thc s nh th
ny th y hn s l n. V khi ti i cng xa ti cng cm thy thch th cho
n khi ti dng li mt gc ng v bng nhin xut hin trc mt ti ging
nh mt vt mc khng l cui chn tri:
Taco Bell

220

Vng, chnh l ch , gia con ng ven bin xinh p l Taco Bell vi mt

bc hnh Tiu vng quc Qatar cao 20 feet nh ra t mi ca nh hng ny. Ti
chm ch nhn vo bc hnh v thm ngh: khng, chuyn g th ny? Ti sao h
li phi t mt Taco Bell ngay ga mt con ng p nh th ny? y, ti
ang c giy pht thc s l Qatar, y ti ang cm thy xa l trn mt gc ph
c nht v nh trn th gii v ti phi nhn thy Taco Bell. V iu ti t nht l:
Gc ph qu ng c!
Nh vn Thomas Wolfe ni Bn khng th quay v nh c na, nhng ti e
rng ng y sai. Trong th gii ca ton cu ho, bn s khng th ri nh m i
mt ln na. Bi v ton cu ho ang to ra mt thng trng n c - vi
nhng nn kinh t khng l nhng c cng mt hnh thc kinh doanh v cng bn
mt sn phm cng lc ra th trng th gii n c th ng nht nhu cu cng
mt lc trn ton th gii. V bi v ton cu ho nh mt nh hng ng nht v
mt vn ho v tn ph mi trng ang pht trin mt cch chng mt, ch vi thp
k na thi s xut hin mi e do thc s xo i s a dng sinh hc v vn ho
m chnh s a dng ny a hng triu nm tin ho loi ngi v sinh vt i
ln.
Ch c duy nht mt tia hy vng cho vic dng li qu trnh ton cu ho hoc ch t
l lm chm tc pht trin ca n. l cc quc gia cn phi pht trin nhng
c quan bo quc thc s v nhng phn mm nu nh mun kt ni vi qun th
in t vi mc ch ti chnh m khng lo b ln t bi n. V mt vn ho v mi
trng cng vy. Cc quc gia cn phi pht trin nhng c quan thanh lc mi
trng v vn ho c hiu qu h c th c nhng tc ng qua li vi qun th
m khng b p o bi n, m biu hin l qun th in t s ko nn vn ho v
mi trng ca nc bn vo mt ng ln xn cc nn vn ho v mi trng trn
ton cu. Nu cc quc gia khng th lm c iu ny, nht l cc nc ang
pht trin, chng ta s tr thnh cc nc ngho. Ni no cng ging ni no, vi
cng nhng Taco Bell, KFCs v Marriot, vi nhng dy ph bun bn ging nhau,
chng trnh MVT ging nhau v nhng nhn vt hot hnh Disney ging nhau, vi
nhng b phim, m nhc v Musak nh nhau, vi nhng khu rng tr tri v nhng
thung lng bng btng. Nhng chuyn du lch th gii s ch ging nh thm s
th v ngm nhng con th ging ht nhau mi hang th nhi bng.
Khi ti sang Thi Lan vo thng 3/1996, ngi dn vn cn ang bn tn xn
xao v ton cu ho. H gi qu trnh ny l M ca nhng v ch tc giao
thng.

221

Cu chuyn l mt k ngh l 4 ngy nh du thi im bt u ma ma Thi

Lan thng 4 nm trc. Richard Frankel, mt k s mi trng Bng cc k li
cho ti nghe: Vo bui ti ngy th t, chng ti quyt nh s c gng vt qua
nhng on ng ch tc i ra vng ngoi . Chng ti nh li xe ti Ching
Mai cch th Bng cc 200 dm v pha Bc v s ngh . Bi vy, chng ti
chun b t, n ung cho tt c mi ngi v n h t nh. K hoch ca
chng ti l li xe trn ng cao tc vng quanh Bng cc, tip n l i qua sn
bay v sau s thng hng bc. Chng ti ri nh lc 10h m. Bn tr ng ln
lc trn bng gh sau, mi th u hon ho cho n khi chng ti bt u i vo
ng cao tc. Giao thng b nghn li thnh hng di ti khong 60 dm. Cho n
10 sng hm sau, chng ti mi ch n c sn bay, ch cch nh chng ti c vi
dm. Mt s ngi b xe li. Cui cng, chng ti tm cch quay tr li v
hng ngy ngh nh.
Bng cc l mt v d in hnh v nhng g c th xy ra khi mt nc ang pht
trin m ca n nhn t u t nc ngoi m khng qua thanh lc cn thit v
nhng c quan bo an iu tit s tng trng. Hy nhn nhn vn ny theo
hng sau: Cui thp nin 1990, dn s ca hnh tinh vo khong 5,8 t dn. Hy
ni 1,5 t ngi trong s h ngy nay ang sng mt cuc sng c th gi l theo
cch ton cu ho. l, h thuc tng lp h lu, trung lu hoc thng lu trong
x hi, vi mt chic tivi, c th l mt chic in thoi, mt loi xe c no i
li vi v mt cn nh c mt chic t lnh v mt chic my git hoc mt chic
my sy qun o. Hay mt cuc sng khc, h ang sng mt cuc sng ph thuc
rt nhiu vo cc sn phm ho du (t nha n phn bn), hydrocacbon (than, ga
v du ho) v cc sn phm lm t kim loi (t, t lnh, my bay). Trong thp k
sau, nu ton cu ho tip tc ko theo ngy cng nhiu ngi sng theo cch ny,
v nu nh chng ta khng th hc cch lm c nhiu th hn m li s dng t
nguyn nhin liu hn, chng ta s lm nng ln, t chy, lt gch, chia nh, v
hun khi nhng vng t mi, nhng cnh rng, nhng dng sng v vng m ly
vi mt tc cha tng thy trong lch s loi ngi.
n thm Bng cc bn s nhn thy cuc sng tng lai: thnh ph giu c, cuc
sng ngho kh. Bi v nhng nn tc ng, mt vi ngi li xe ca Bng cc
khng th ri nh nu thiu in thoi di ng v mt ci b di dng trong xe.
Bng cc l mt thnh ph 10 triu dn vi rt t nh hng ca nn kinh t tp
trung m cho n tn cui nhng nm 90 thnh ph ny khng nhng khng c h
thng xe in ngm no, m cng chng c ly mt ng hm dnh cho xe t.
Nhiu ngi dn Bng cc thi khng vui chi gii tr ti cc cu lc b m bi

222

v khng bit chc khch s n thm vo lc no. Tt c spontancity ca cuc

sng i qua, nh bo mi trng tn James Fahn phn nn vi ti vo mt
bui chiu chng ti ngi trong mt cng vin xp x trung tm thnh ph. Anh
khng th gi in cho anh bn thn v ni, Gp nhau mt nh hng trong 15
pht na nh.
L l thng thng ca cc nc ang pht trin l: By gi, chng ti s mi
th ba bn v s dn dp khi no c th. L do Bng cc bin minh cho iu ny
l khi mt thnh ph pht trin qu nhanh v trong mt c ch khng c kim sot
nh n vn c, c th l s khng c t sau. Nhiu va h bin mt. V cng
chng cn mnh t trng no xy cng vin. Cc knh o cng c lp i
xy nh cao tng. C trong sng cng cht ro. Mt na s cnh st giao thng u
mc bnh lin quan n ng h hp. Bng cc, th trng t do v qun th
in t u do nh nc qun l hoc pht trin hn nhiu chnh ph bi cc nh
u t c th c th gian ln tt c cc quy nh v mi trng thng qua tham
nhng. Mt nh ngoi giao M c ln ni vi ti khi ti sang M nm 1996:
Chng ta mi ch m ca hn mt chc i s qun mi Lin bang X vit c v
cng vic ca chng ta l gii thch cho ngi dn hiu th trng l g. Cng
vic ca chng ta Thi Lan l gii thch cho ngi dn Thi hiu c mt ci g
ang tn ti hn c th trng.
Mt ln, ti gp Agus Purnomo, ngi ng u Qu v thin nhin th gii
Innxia, ti hi anh ta: Mt nh mi trng s phi nh th no trn mt th
trng mi ni? Liu c ging nh mt ngi th sa cha my mc Maytag,
ngi c n nht trong th trn?
Chng ta chy ua mit mi vi s pht trin. Anh ta nhn nh. Trc khi
chng ta c mt c hi thuyt phc lng khn gi ng hn y rng s pht
trin mang ngha mi trng l mt cch kh thi lm nhng vic nh xy dng
ng x, nh my hay cc nh my nng lng. Chng ta gp mt vn l
nn tht nghip, do bt c developer no c th bn li ha s to cng n vic
lm cho ai s c ng h nhit tnh. Trong trng hp ny, chng ta s b xem
nh l chng li vic lm v s b i x nh nhng k ngoi cuc.
Tuy nhin, hnh ng ph hoi ngy nay din ra rt nhanh v thng l khng th
ngn cn c, anh ni tip. Anh s mt mt ngn ni, s mt n - mt th anh
khng th ti to li c. Nu anh cht ph rng, anh cn c th trng mi, nhng
nu anh mt i s a dng sinh hc - thc vt, ng vt. Ti e rng trong mt
thp k na, tt c chng ta u nhn ra s quan trng ca mi trng, song lc
s chng cn li g bo v.

223

Lm g by gi? Liu chng ta c th pht trin mt phng php tin ti ton

cu ho bn vng mi trng? Hy vng lo ln rng cng ngh s pht trin v s
gip chng ta bo tn nhng vng xanh nhanh hn qun th in t c th lm
c. Nh Robert Shapiro ca Monsanto thch ni: Dn s loi ngi tng do
chnh kht vng ca con ngi i vi mt tng lp trung lu, s tn ti c chia
bi b cng c cng ngh hin ti ang t ra nhng th thch khng bn vng cho
h thng sinh hc c ch cho cuc sng ca tt c mi ngi trn hnh tinh ny. Khi
ba ngi sng trong mt ci h y rc thi, y khng phi l mt thng v ln.
Nhng khi 30.000 ngi lm nh vy, tt nht bn khng nn x rc thm na,
hoc bn nn tm cch x l rc hoc phi lm gim s ngi ang x rc - nu
khng ci h ny s khng cn na.
iu ny s i hi mt s t ph thc s trong lnh vc cng ngh thng tin, cng
ngh sinh hc v cng ngh k thut cao (cng ngh thu nh ti mc phn t v
nguyn t, cho php ngun nng lng siu nh c th vn hnh c nhng h thng
khng l) chng ta c th to ra gi tr trn mt quy m nh v rt nh, trong khi
li khng cn nhiu n nguyn liu. V d, y l mt du hiu c tnh khch l,
nh c cng ngh sinh hc, ngy nay chng ta c th i vo mt ci cy v thay i
cc cp ADN ca n, gip n chng li su b mt cch t nhin m khng cn
phi s dng ti phn bn hay thuc tr su. V y cng l mt du hiu tch cc,
nh c cng ngh thng tin, nhng vic nh l ghi bng v lm phim ngy nay
c thc hin bng k thut s khng h gy nguy him, khng gy ra rc thi v
hon ton c th ti s dng.
Song, ch c s t ph trong lnh vc cng ngh khng thi s khng hn
ch tc ng ca qun th v mt mi trng, bi v s i mi n gin ang
khng xy ra nhanh so vi tc thay i, pht trin v tn ph ca qun th.
Bn c th thy n ch trong s liu thng k v s ph hoi mi trng. Theo tp
ch Time nm 1998, c ti 50% trong s 233 loi ng vt linh trng trn th gii
hin ang b e do tuyt chng v mi pht c 52 mu rng trn th gii b ph
hu.
Bi v tt c nhng iu ny, nhng ngi c ti ni chuyn cng phi hc cch i
nhanh hn. H cn phi pht trin mt cch nhanh chng phn mm iu tit v
nhng th tc bt buc m thoi m bo mt s pht trin bn vng v bo
tn nhng khu vc hoang s nht. H cn phi lm vic chuyn cn hn vi nhng
ngi nng dn a phng v nhng ngi dn bn a, nhng ngi sng da vo
nhng khu rng trong lnh v nhng h thng t nhin khc. H cn phi nhanh

224

chng trng elites a phng sn sng xy dng v bo v cc cng vin v cc

khu bo tn thin nhin m giai cp t sn mi v giai cp di thnh th khng c
thi gian, ti nguyn hay thm ch l kin nhn quan tm n n. V tt nhin,
h cng cn phi thc y qu trnh kim sot sinh ngay lp tc bi v vic tng
trng dn s v ti v s p tan bt c c quan bo v mi trng no. Howard
Youth, c bi bo trong t Tp ch World Watch v vic quc gia Carib Honduras
d pht trin thc bo v mi trng xanh nh th no, lu rng ton b n
lc ny ang b hu hoi bi tnh trng thiu bao cao su. ng vit: i thm
khp vng ngoi Honduras, bn c th thy mt vng nhng xung t, nhng
th trn mi, nhng con ng mi, nhng khu rng l ra bn nhng trin ni to
nn mt hnh nh chp v nhng hot ng ri rc ca con ngi. Tc tng
trng dn s nhanh nht ang xy ra khu vc nng thn trong nhng ngi lng
tha tht trn nhng a hnh lm chm v nhiu vng, cc bin php trnh thai
khng h c tuyn truyn mt cch rng ri.
Nhng, trong khi s l rt tuyt vi nu nhng ngi c ti n ni c th i nhanh
hn tt c cc vng ny th tht khng tng khi tin h s lm tht. Bi vy, iu
ny li cho chng ta ci g? Chng ta ch cn li: By gi, cch duy nht ui
kp qun th l bng cch t vn hnh qun th v c gng thc hin li n. Chng
ta cn phi chng minh vi qun th l gi gn mi trng xanh, thc hin ton cu
ho v lun lun c kht vng c th i cng vi nhau. Nu bn mun cu rng
Amazon, hy i n trng v hc cch tin hnh mt giao dch.

Tht khng d tm nhng ngi c kh nng kt hp bit ti nhn bit th xanh

v Ho bnh xanh, song ngi gn nht ti c gp l Keith Alger.
Ti gp Alger, mt ngi n ng 44 tui nhn chuyn du lch rng nhit i
Atlantic ca Braxin. ng l mt trong nhng ngi lnh o mt lin minh c
thnh tch trong vic cu sng nhng g cn li trong khu rng nhit i thuc bang
pha bc Braxin, Bahia, ng thi cng to ra nhiu vic lm cho mt s ngi khai
thc g . Mt nh khoa hc chnh tr ngi M kt hn vi mt chuyn gia
nghin cu v kh ngi Braxin, Alger n Braxin vi nh cu vn rng nhit
i thng qua gio dc ngi dn Braxin v ngha ca h sinh thi. Song, ng
nhanh chng nhn ra rng ng khng th to cng n vic lm cho nhng ngi
khai thc g y, nhng ngi cho rng h s khng kim c g nu quay sang
cu rng. Nh nhng g Alger m t vi ti: Tht kh i vi nhng ngi dn
ngho v cng rt kh nu anh khng th quan tm ti th gii xung quanh mnh.

225

Nhng ngi nng dn y s ni vi ti rng h rt mun cu khu rng nhit

i, nhng cng vic ca h cng e do nhng loi ng thc vt. Nu h cn phi
mua mt chic t mi hoc cho mt cu con trai i hc i hc h cn phi khai
thc mt vi ha rng c, cng ging nh gi tin vo ngn hng vy. Nu ti
mun cu khu rng nhit i, ti phi to cng n vic lm cho h.
Do , Alger, ngi iu hnh Vin nghin cu x hi v mi trng min Nam
Bahia, cng hp tc vi C quan bo tn quc t ti Washington v mt nhm
cc nh nghin cu mi trng a phng tr thnh nhng ngi bo v mi
trng cu rng nhit i. Mt mt, Alger v cc cng s ngi Braxin
chng li nhng ngi khai thc g trong mt trn chin chnh sch ko di ti 7
nm v kt thc vo nm 1998, cng vi chnh ph Braxin cui cng nghim
cm c tt c cc hot ng khai thc g ba bi trong rng nhit i Atlantic.
Mt khc, nhm hnh ng ca Alger v C quan bo tn quc t xy dng mt
cng vin sinh thi xuyn qua mt thm c dy ca khu rng nhit i tng t. H
thu mt nhm ngi leo ni chuyn nghip, nhng ngi s dng cung v
tn bn dy cp ln nhng ngn cy cao khong 100 feet v sau an cc si
dy cp li vi nhau v che ph chng li bng li to thnh mt ng i trn
mi ca nhng ngn cy, to thnh nhng ngi nh cho cy. Con ng ny nm
bn ngoi th trn Una, rng khong 1 foot v hi lc l khi bn i trn t ngn
cy ny sang ngn cy khc. Hin nay ch c khong 7% din tch cn tip tc tn
ti vi nhng ngi khai thc g v nhng ngi nng dn sinh sng bng cch
cht cy, t ly t canh tc.
Con ng mi che ny qu l hng v. Khng phi khu rng ni m c mt ha t
rng c cha ti 420 loi cy khc nhau u phi u tranh ginh ly nh nng mt
tri. Bc i qua nhng ngn cy trn ng mi che ny, bn c th nhn thy mt
trong nhng ch kh him nht trn tri t, ch s t u vng v chng ang nhy
nht t cy ny sang cy khc ngay trc mt bn. V bn cng c th tn mt nhn
thy nhng t mi to bng qu b treo l lng trn cc cy cao su trn tr nha.
i dc theo nhng con ng bn thu di nn khu rng ma nhit i, v cng
l mt phn ca khu cng vin sinh thi Una ny, bn c th do bc ngay bn
cnh cuc din hnh ca nhng n kin mang nhng mnh l v t.
Vi s tr gip ca C quan bo tn quc t, nhm hnh ng ca Alger huy
ng c ngun ti chnh xy dng Cng vin sinh thi t Cng ty t Ford v
Anheuser-Busch (Budweiser), hai cng ty ny c nhng thnh cng nht nh
trong kinh doanh Braxin cng nh USAID (C quan pht trin quc t ca chnh
ph M) v Banco Real, ngn hng Braxin s hu khch sn Transamerica v thng

226

ng ngn hng ni vi cc nhn vin ca mnh nh sau: Ti mun khch du

lch c th tn mt nhn thy cy trn mt t khi h nhn ra ca s, ch khng phi
l quang cnh cung trng no b khai thc. Anheuser-Busch trn thc t
gi mt trong s nhng ngi thit k gii nht ca mnh, t vn Busch Florida
gip thit k Cng vin sinh thi.
Cng vi cng vin ny, Alger cng lm vic vi th trng tnh Una m bn
thn ng ny cng l mt ngi khai thc g v vic to cng n vic lm cho
nhng ngi khai thc g ang sinh sng bng khu rng ma nhit i. Nh l,
khch sn Transamerica thu 600 ngi vo lm vic v hin nay c thm dch
v du lch rng nhit i. Lin minh ca Alger khuyn khch ngi dn tng
cng cng tc trng trt ngay trong rng vi nhng cy nh c ph, v ca cao, hai
loi cy c th thu hoch di bng mt. Nhm hnh ng ca Alger cng vit
mt bn xut ti tr chnh thc cho chnh quyn tnh Una gi ln chnh ph lin
bang Braxin v cui cng ginh c ti tr ca B Gio dc cho chng trnh
o to gio vin cao cp cho cc trng hc trong tnh. Alger ni: Ti t ngi
th trng, vn d l mt ngi khai thc g ra khi mc ch kinh doanh. Ti bit
ti phi gip ng ny bng khng h s ui chng ti ra khi Braxin.
Mt lnh vc khc m Alger cng mt ti l cng ng cng ngh cao, lnh
vc ngy nay gy c nhiu nim tin cc nc ang pht trin, ni m tt c
cc v thng c v th trng u m c c mt nh my sn xut con chip ngay
trong Intel, bng cch hi thc mt trong nhng ngi thnh lp, Gordon Moore,
ngi ang c mt trong hi ng bo tn quc t, phi rt vn ti tr v phn cng
my tnh cho nhm hnh ng ca Alger lp bn chnh thc cho rng nhit
i v tp trung vo nhng vic cn lm cu vn khu rng ny. Bng cch s
dng mt phn mm gi l H thng thng tin a l (GIS), nhm hnh ng ca
Alger c th lp bn trn my tnh v sau hi n bng cc cu hi chnh.
iu quan trng nht chng ti hi my tnh l u l im hn ch ch yu v
hnh lang gia cc phn khc nhau ca khu rng nhit i Atlantic, Alger ni.
GIS s ch ra cho chng ti thy. l im then cht bi v nhng hnh lang ny
ni hai c quan ln hn ca khu rng v nu thiu chng khu rng s ch tr thnh
mt ng cc on l t ring bit, khng th h tr nhiu loi sinh ng vt v v
th nhiu loi s i n tuyt chng nu cc hnh lang ny khng c bo tn.
Chng ti xy dng Cng vin sinh thi Una trn mt trong cc hnh lang m
ngi th trng cho php khai thc g.
Bn cnh , Alger cng cp n s tr gip ca George St.Laurent, mt ngi
a phiu lu mo him ng thi cng l mt ngi bo v mi trng lp d ngi

227

M, ngi m mt nh my ch to my tnh cho th trng Braxin trn nn mt

nh my ch bin ca cao b i gn Una. St.Laurent c c nhng u tin v
thu t chnh ph bang m nh my cng ngh cao , nhng ng ni vi
ch tch tnh rng ng ta cn c u tin thu nhiu hn na nu mun ng thuyt
phc nhng k s my tnh t Sao Paolo v Silicon Valley n lm vic ti Braxin.
ng ta cn mt mi trng xanh tht s, ch khng phi l tin. Bo tn mt mi
trng trong sch c th c sc li cun ln trong vic thu ht nhng cng nhn c
kin thc cng ngh cao, nhng ngi thng c rt nhiu la chn cho cuc sng
ca mnh. St. Laurent ni. Ti ni vi ng ta rng cc k s my tnh c th
sng c tt c mi ni trn th gii. H mun c mt cuc sng cht lng cao
v c ch i ngh cui tun. Nu h sng bn cnh mt trong nhng h thng a
dng sinh hc tuyt vi nht th gii, h s thc s l mt phn ca h thng ny
hn l ng nhn n b hu hoi. gip Alger ginh c h tr ca chnh
quyn a phng, St. Laurent ha s ti tr mt s my vi tnh cho trng hc
trong vng.
Cui cng, sc p t chnh ph Braxin v lin minh ca Alger cng lm cho ngi
th trng tnh Una, Dejair Birschner chp nhn mt cch min cng. Ngi th
trng ni vi ti:
Ln u tin ti bit n nhng ngi lm cng tc bo v mi trng ny, ti
ngh rng h sp sa quy ry chng ti. Khong 2 nm trc, ti mi bt u nhn
ra rng h thc s mun gip chng ti pht trin. Una l mt tnh c 32.000 ngi
dn sinh sng trn din tch 1.700 km2. Ba ch s dng lao ng ln nht trong
vng l khch sn Transamerica, Unacaw (mt nng trng trng ca cao ln) v
chnh quyn thnh ph t tr. Cuc sng y thc s rt kh s. Khong 40%
ngi dn y sinh sng bng ngh khai thc g, v k t khi ngnh cng nghip
sn xut ca cao sp , mi th u tr nn thc s ti t Ti khng li cho
Keith ni vi chng ti s tht - rng khai thc g l mt ngh khng th lm
mi. Chng ti s phi t sn xut. Nhng, Keith s hng dn chng ti lm nh
th no.
Bi hc m Alger rt ra c t tt c nhng iu ny l ch c mt cch duy nht
cu rng nhit i l lm ging nh ang cu vn h thng ti chnh ca mt
nc - bng cch i x vi n khng phi nh i vi mt th trng mi ni m
phi l nh i vi mt x hi mi ni. Cu vn x hi bn s cu c h sinh
thi.
Alger ni: Chng ti bt tay vo cng vic bng cch lm vic vi mt s sinh
vin gii tt nghip trong vng t nhng vn xung quanh n vic thnh lp

228

mt Vin nghin cu x hi v mi trng min Nam Bahia. Sau , chng ti

bt u o to nhng ngi dn y v trang b cho h nhng k nng tr
thnh nhng nh bo tn thin nhin hin i. iu ny c ngha l dy cho cc nh
sinh vt hc cch lm kinh doanh v dy cho nhng nh kinh t cc k thut lp bn
a l hin i nht. Cho n tn mi y, khng mt trng i hc no
Braxin dy sinh vin th loi tip cn hi nhp ny, phng php cn thit bn
c th tr thnh nhng nh bo v mi trng thnh cng trong x hi ngy nay.
Hin nay, chng ti ang o to mt th h mi v cch nghe thy ting ku ln
nht ca con hong, v ting ku ti ang ni ti cp n trn c hai mt bo tn
cc loi sinh ng vt v kinh t v nhng c hi x hi ca con ngi ang sng
xung quanh cc loi sinh vt ny. Nu khng hc c hai iu ny, chng ta s khng
th cu ni mt ci cy.
Mt phng php khc tin ti ton cu ho mi trng xanh l tp trung vo
hp tc v nhng c ng m li nhun ca h v gi c phiu s tng nu p dng
phng php sn xut mi trng.
Jim Levine, mt k s mi trng ang lm vic cho U ban pht trin v bo tn
thin nhin vnh San Francisco v ging dy cho cc cng ty hot ng trong lnh
vc mi trng v tin t, gii thch vi ti v phng thc lm vic ca c quan
ny: Nhng g bn cn phi lm l bt cc cng ty, cc n v hp tc v cc nh
phn tch ca Wall Street nhn ra rng vic bo v mi trng km tc l lng ph
li nhun. Cho n tn mi nm trc, cng tc bo v mi trng ti cc nh
my sn xut khng phi l mt i tng thit k. Nhng ngy nay, vi vic chnh
ph nh gi hot ng ca mt cng ty thng qua c cc quy nh mi v nhng
chnh sch khuyn khch thu c ngha v mt mi trng nh th no, v vi cc
cng ty SEC, h phi bt u th hin tin cy v mi trng mt cch chnh xc
i vi cc n v hp tc nh l h ang b kin bn ph gi u v chi ph cho
cng tc mi trng l bao nhiu th xut hin mt s thay i v c ch. Cc
cng ty bt u nhn ra rng nu h n Bng cc v xy dng mt nh my gy
nhim mi trng, chnh ph Thi s c mt ngay lp tc lm lut v dng mt
phn mm iu tit lm sch tt c vi chi ph cao hn nhiu ln so vi xy dng
nh my vi y trang thit b khng gy nhim ngay t u.
Mt trong nhng cng ty hng u trong vic p dng m hnh mi ny l Chicago,
vi tr s chnh l cng ty sn xut thit b y t Baxter International, Inc. Nm
1997, doanh s bn ra ca Baxter t 6,1 t USD, vi sn phm ca 60 nh my sn
xut trn ton th gii. Theo bo co hng nm ca cng ty vi cc c ng, Baxter

229

u c mt Bo co ti chnh mi trng i vi tt c mi hot ng ca cng ty.

Bo co ti chnh mi trng nm 1997 cho bit, cng tc bo v mi trng thc
hin trong nm tit kim cho cng ty 14 triu USD, cao hn chi ph thc hin
chng trnh. Bn cnh , chi ph sn xut ca cng ty tit kim c t sn xut
xanh t nm 1990 tng thm 86 triu USD. iu ny c ngha l Baxter s phi
chi nhiu hn 100 triu USD vo nm 1997 cho nguyn liu th phc v sn xut,
chi ph cht thi v bao b ng gi nu khng thc hin phng thc sn xut xanh
c cng ty p dng t nm 1990.
Hu ht cc nc ngy nay u khng c b lut x l vn nhim hiu qu,
song chc rng mt ngy no s c. l l do Baxter bo co trong bn bo
co nm 1997 rng tht tt bit my nu tt c rc thi ca th gii u i vo cc
khu x l rc thi ng tin cy. Do , chng ti c th c iu kin tt hn
trnh c nhng tim nng hu hoi ln trong tng lai. Cc nh iu hnh
khng ngh v vn ny tc l khng quan tm n cc c ng ca mnh v ang
t ly i nhng phn thng ln.
Tuy nhin, i khi thm ch ng c li nhun ca vic lm ny khng th thc
hin c. i khi vic khai thc ba bi t ai li em li nhiu li nhun hn v
bn ra ch v ham li. iu thc y mt chin lc cui cng, v cng l mt
chin lc li hi nht l hc cch s dng ton cu ho chng li chnh n.
Ti cng pht hin ra iu ny chnh ti Braxin, khng phi trong rng ma
nhit i m l vng m ly Pantanal, ni ti tng n thm cng vi mt
nhm cc nh bo tn ca C quan bo tn quc t. Chng ti n Fazenda Rio
Negro trn mt chic my bay trc thng chuyn dng nh. l mt trang tri
chn nui gia sc v mt tp lu t nhin trn sng Rio Negro, vi mt thm c
dnh cho my bay h cnh. K hoch ca chng ti l bt u chuyn du lch bng
vic phng vn Nilson de Barros, ngi trng nom trang tri cho C quan mi
trng bang Mato Crosso do Sul, Braxin. Ti bit chc y s l mt cuc ni
chuyn th v khi de Barros khng khng cho rng chng ti n kim tra.
Chng ti p mt chic phi c xung Fazenda v chn thi im gp g ti mt
khc sng cn trn sng Rio Negro. , de Barros v cng s ca ng ang i
chng ti, ng trong mt vng nc su. Bn cnh h l mt chic thuyn vi mt
thng y bia lnh.
u tin l ung bia, sau l tm sng, cui cng chng ta mi ni chuyn, ng
vui v ni, tay nhanh nhn m mt can Skol, bia chy o ra ngoi ging nh dng
sng ang chy vy.
Lc ti ngh mnh lm mt cng vic th v nht trn th gii.

230

De Barros gii thch rng vng m ly Pantanal, nm dc khu vc bin gii gia
Braxin, Bolivia v Paragoay, l vng m ly nc sch ln nht trn th gii (vi
din tch bng Wisconsin) v l ni sinh sng ca bo m M v mt s loi vt
n tht khc. Khu bo tn thin nhin Pantanal, ni chng ti ang ng gia
sng, l mt kiu Cng vin Jurassic, ch thiu mi khng long. Dc b sng chng
ti i qua l ni sinh sng ca nhiu loi c su, nhng con ri c khng l nhy ln
nhy xung, vi nhng con dic bch, cy d lan hng, nhng con hu, nhng
con c tha, c nhit i, mo rng Nam M v nhng con iu chn ba ngn, tt
c u ln lt xut hin nhng thi im khc nhau. Khng ging rng Amazon,
de Barros gii thch, m ly Pantanal khng b e do bi nhng ngi dn ngho,
nhng ngi lc no cng ch mun ph hoi mi trng sng lm ca ci. Tht
vy, vn ho Pantanal l mt v d him hoi v con ngi v thin nhin cng
pht trin hi ho vi mt nn kinh t trang tri, nh bt c v by gi l du lch
sinh thi. Mi nguy him e do khu vc ny li n t ton cu ho: C nhng
ngi nng dn trng u tng trn tho nguyn pha trn lu vc m ly
Pantanal, nhng ngi ang tm cch p ng mt th trng u tng th gii
ang pht trin. Thuc tr su v bn t t cc cnh ng u tng ca nhng
ngi ny ang trn ngp lng sng v cuc sng hoang d ca nhng loi ng
vt. Trong khi , Braxin, Achentina, Urugoay, Paragoay v Bolivia lp thnh
mt khi thng mi cng to dng th cnh tranh trn ton cu. V a sn
phm ca mnh ra th trng nhanh hn, h mun no vt v san phng dng sng
lm ng - nh cc x lan c th i li d dng hn v nhanh chng hn
song vi cch ny h sinh thi b tn thng nghim trng. Cui cng, mt t chc
cc cng ty nng lng quc t dn u l Enron, ang dng ln mt ng ng
dn ga c tim nng nguy hi ti mi trng dc khu Pantanal t Bolivia, nc c
ngun kh ga di do ti mt vng i km nng lng l Sao Paulo.
Tuy nhin, mc d ton cu ho l mi e do ln nht i vi khu vc m ly
Pantanal, n cng vn l nim hy vng ln cho cng tc bo v. Mt mt, nhng
ngi dn sng vng m ly ny c c hi m bo cch sng truyn thng, da
vo duy tr t mt cch t nhin bng cch bn cc tour du lch sinh thi v cung
cp tht b mt cch t nhin cho th trng th gii, th trng sn sng tr mt
mc gi cao hn mua c sn phm ca vng sinh thi. Hn th na, nh c
cutting-edge, cc cng ty ton cu kinh doanh ti y c th tr thnh mt ti sn.
Bun bn u tng thu ht nhiu cng ty ton cu ln, cc cng ty ny khng
ging cc cng ty a phng c kh nng s dng cc cng ngh k thut phc tp
khng tn hi ti mi trng nh l cc x lan hin i c th qua li c trn

231

nhng khu vc nc nng vi h thng chn vt cng ngh cao m khng cn phi
san phng lng sng.
Mc d vy, ni ton cu ho thc s l mt ti sn chnh l ang to ra nhng nh
bo v mi trng c sc mnh phi thng, nhng hot ng theo chnh quan
im ca mnh, hin nay c th chng tr hn l chng li c qun th in t v
chnh ph. Nh c Internet, cc nh bo v mi trng ca mt nc c th nm bt
mt cch nhanh chng mc i x ca mt cng ty a quc gia ngay trong t
nc h i vi cc nh bo v mi trng cc nc khc. V th, ngy cng
nhiu cng ty a quc gia nhn ra rng bo m danh ting v nhn hiu ca
mnh trn ton cu trong bi cnh Internet ang pht trin mnh, h cn phi c
trch nhim cao hn i vi mi trng. Trn thc t, nhng g xy ra
Pantanal l cc nh bo v mi trng a phng hp tc vi nhng ngi bo
v mi trng Bc M gy sc p ln Ngn hng pht trin lin M, ngn hng
ang c k hoch u t vo vic no vt v san phng dng sng. Ngn hng pht
trin, kh nhy cm vi danh ting ton cu, p li bng cch gy sc p ln
chnh quyn a phng phi ti tr cho d n bo tn dng sng v lm mt nh
gi mi trng ton din. Cui cng, chnh quyn a phng phi ra bin
php nhm ci thin s i li trn sng Pantanal m khng lm thay i a hnh
ca chng.
y thc s l mt iu tri ngc so vi 15 nm trc, Glenn Prickelt, ph ch
tch C quan bo tn quc t ni. Th ngh v mt nc nh Braxin. 15 nm
trc, cc v tng cn ng chc v khi cc nh bo v mi trng nc ngoi
ch trch s pht trin sinh thi Amazon, cc v tng ni vi h rng: Ct i.
y l lnh th ton quyn ca chng ti. Khng phi ni kinh doanh ca cc v.
Nhng sau , ton cu ho v Internet xm nhp v chnh ph Braxin bt u
du nhp nhng th ny, trn thc t mi tt c cc cng ty ton cu ln ny vo
u t. iu ny to ra mt xu th mi. Quyn lc quyt nh s pht trin
chuyn sang cc cng ty ton cu v cc vin nghin cu, nhng ngi m ch bng
nh ngha kinh doanh trn ton cu, cn tip cn ton cu v nh cn c
quan tm v danh ting mi trng to dng trn ton cu. Nu cc nh bo v
mi trng Braxin chp nhn Internet v ni vi cc cng s ca h M v chu
u rng cng ty ton cu ny ang ph hoi mi trng Braxin, cc nh bo v
mi trng cc nc khc ny s phn ng. Ngay lp tc, cng ty ton cu ny c
th s phi i mt vi mt chin dch ton cu s nh hng ti hot ng kinh
doanh ca mnh, khng ch trong phm vi Braxin m c th trn ton th gii.

232

Ngy nay, vi rt nhiu ng dn ch, i khi ton cu ho ch cn mt nh bo v

mi trng gi mt bc th in t (email) ngay trn sn nh quc hi a ra
mt d n xy dng nh my nng lng hoc mt giao dch nhy cm v mt mi
trng no . Mt khc, cc cng ty ton cu ang nhn ra rng vi vic ng h
cc chng trnh bo tn thin nhin h c th ci thin ng k hnh nh nhn hiu
ca mnh trong mt khch hng, nhng ngi ang nh gi rt cao gi tr ca mi
trng.
Prickett ni: Khng c ni n nu no cho nhng hnh vi i x xu trong hp tc
trong mt th gii ca ch ngha tch cc c lin kt trn ton th gii. Khch
hng, ngi iu hnh v cc c ng khp mi ni c th thng hoc pht
nhng cng ty v nhng g lm nhng ni rt xa. i vi nhng ngi i x
tt, h c th m ca v i vi nhng k c x ti h c th ng cht ca.
iu ny gip gii thch ti sao Cng ty t Ford hin vn ang ti tr cho cc
chng trnh nghin cu ca C quan bo tn quc t m ly Pantanal, chng
trnh qun l cuc sng hoang d v cng tc bo tn cc trang tri chn nui
gia sc Pantanal nhm a chng vo khu bo tn v thm ch c vic vn ng
hnh lang Braxin ng h cng tc bo tn m ly Pantanal. Chc chn l nh
vy, Ford ang cu m ly Pantanal bi v cng ty ny cm thy thng xt cc
loi ng thc vt qu him, ch khng phi l bi v cng ty ny tin rng c th
bn nhiu xe Jaguar nu n c th cu nhng con bo m M ca vng Pantanal.
V nu l nhng g cng ty ny c th lm cu ly h sinh thi ti p ng
kinh ngc ny, xin cha hy ph h cho Henry Ford v Internet.

Nu vic cu rng ma nhit i bng qun th in t l kh khn, vic cu nn

vn ho pht trin xung quanh khu rng cn l mt nhim v kh khn v phc
tp hn nhiu.
Trong thi k chin tranh lnh khng c nhc n t nhng giai on u lch s,
nhng nc v nn vn ho n gin khng gp nhau mt cch thng xuyn, trc
tip v ci m nh ngy nay. Du lch ti nhiu khu vc thc s rt kh khn v c
v s nhng bc tng, hng ro, rm st, thung lng v knh mng cn tr n
nu ng sau mi nn vn ho t bo v mnh. Tuy nhin ngy nay, cc nn vn
ho c cho bn rng ri trn ton cu v c kim tra kh nng chng li mt
nn vn ho khc trn Internet v thng qua truyn hnh v tinh v cc bin gii m
ca trong mt mu thi trang Darwin kinh d. Ti i thm cc lng pha ng bc
Trung Quc xem th gii ra sao bn di nhng ranh gii ca ton cu ho v

233

ti nhn thy nhng c b tui thiu nin i nhng i boot cao gt. Kt ni vi
ton cu ho m khng c phn mm v h iu hnh bn quyn, nn kinh t ca
bn s sp ch trong nhy mt. Kt ni vi ton cu ho m khng c c quan
bo v mi trng, cc khu rng ca bn s b san phng cng ch trong nhy mt.
Hy m ca bin gii n nhn s tn cng v bo ca ton cu ho, khng cn cc
b lc bo v, bn vn c th i ng vi ngh bn v mt ngi n , ngi Ai
cp, ngi Israel, ngi Trung Quc hoc l ngi Braxin v thc dy vo sng
hm sau nhn ra rng bn tr con bn trng rt ging c nng Ginger trong ban
nhc Spice Girls nc Anh.
Mt thng sau ti li c mt Qatar, ni ti n thm Taco Bell, ti n
Kuala Lumpur, Malaysia, ni ti ngh ti khch sn Shangri-La, mt trong
nhng khch sn c nht khu vc ng Nam . Ti yu ci tn Shangri-La. Nghe
rt l ty. Ti n Kuala Lumpur vo mt m rt mun v thc s l khng th
nhn thy nhiu khi ti li xe i lng vng quanh ph, v th sng hm sau, ngay sau
khi thc dy, ti m rm ca v th u tin ti thy trn to nh bn cnh l
mt bc tranh cao 2 tng ca i t Sanders t gian hng G quay Kentucky.
Oh jeez, ti t nh, bc tranh lm g y th nh? Ti i 15.000 dm toi
Kuala Lumpur ti khch sn ny v ngi u tin ti gp li l i t Sanders.
Vo mt ln khc, khi ti ang thm mt doanh nhn ti khu bun bn th
Jakarta v ti hi ng ta ng i ti cuc hn tip theo ca ti. Li ch dn
chnh xc m ng ta a cho ti nh sau: i n to nh c cc bc thang Armani
Emporium anh bit khng, ch trn qun c ph Hard Rock sau r phi ch
nh hng McDonalds. Ti cht nhn ng ta, ci v hi: Th ti ang u?
n l mt t nc c gng cng li s ng ho vn ho ton cu. Nhng
thm ch , trong s nhng elites ca n , qun th in t rt nhanh nhn
trong cng vic. Vo mt bui chiu nng nc n ngt th New Delhi vo ma
h nm 1998, ti c phng vn cu Th tng n lc 78 tui, ngi
I.K.Gujral, mt trong nhng nh chnh tr li lc nht n . ng bt u bng
cch gi li mt s cu chuyn m mt i din ngi Canada ti d hi ngh
Unesco ni vi ng sau khi ngi i din ca n gii thiu mt gii php
nhm m bo rng th t thng tin mi ang c ng dng trn ton cu s tr
thnh mt phng tin trao i vn ho v thng tin 2 chiu khng ch cc nc
pht trin rt nn vn ho ca mnh xung c hng ca cc nc ang pht trin.
i din ngi Canada lm Gujral sng s v s ng h gii php ca ng. Ti
hi anh ta l ti sao Canada li ng h iu ny, Gujral k li. Anh ta ni, Bi

234

v chng ti ang tri qua nhng g ng ang lo s. S khng cn m nhc, nh ht,

phim, vn ho hay ngn ng Canada. Tt c u b M ho.
Khi ti hi ng ti sao vn ny li qu quan trng i vi ng ta nh vy, Gujral,
ngi trong b trang phc truyn thng n , ni rng tr khi anh bo v t
nht mt vi cy liu ca chnh mnh, anh s khng bao gi cm thy t nhin ngay
c khi ang trong chnh ngi nh ca mnh. Ci ngun ca ti l g? ng ln
ting hi. Ci ngun ca ti khng nhng l s tht rng ti sng y, n .
Ci ngun ca ti cn l s tht rng ti nghe thy mt ai ang ngm nga mt
vi cu th bng ting bn a ca mnh. Ti nghe thy mt ai ang ht mt bi
ht bng ngn ng m khi ti i do trn ph. Ci ngun ca ti l khi ti ngi
trong nh mnh tip chuyn anh trong b qun o truyn thng. Truyn thng ca
chng ti c 1000 nm tui ri. Anh khng th chng i nh th. Th gii
s phi giu c thnh vng hn nu mu sc v s a dng c bo tn v khuyn
khch pht trin vi cc nn vn ho khc nhau.
Ti cm nhn c hon ton nhng g Gujral ni, c l bi v ti sinh ra v ln ln
trong mt cng ng tng i nh Minnesota. Ton cu ho c th b chch
hng su sc. c nn vn ho ca chnh mnh, cy liu b bt r hoc b ng
ho vo mt ci li ton cu no tc l nh mt thi ca mnh trong th gii.
Ti ang suy ngm v iu ny Jerusalem mt bui chiu vi bn ti, Yaron
Ezrahi, mt nh l lun chnh tr, khi anh ta c mt quan st kh sc so. Anh
ta ni: Cu bit khng, Tom, c hai cch lm cho mt ngi cm thy nh nh mt l ph hng nh ca anh ta v hai l lm cho ngi nh ca anh ta trng ging v
cm thy ging nh ca mi ngi khc.

Lm sao chng ta ngn chn c s nh nh kiu ny? iu u tin cn lm l

phi hiu r ton cu ho - M ho khng ch l ng tc y, m cn l ng tc
ko. Tt c mi ngi trn ton th gii u mun ton cu ho v nhiu l do.
Ngi Qatar, nhng ngi ang tp hp trong Taco Bell dc con ng c xy
ven bin Doha, s khng n t mt qun ru hp dn hay hp m nh ca vng
ln cn no y nhng c bng ng v bng g si sng bng. Trc khi
Taco Bell c xy dng trn con ng ven bin , c l c mt con ng i b
, mt ngi no ang nng ch bng than ci trong iu kin km v sinh,
khng c nh sng v khng c phng tm. ni ny, ngi Qatar ang c mi
nm th mt mn m h cha tng c n, mn n Mhic vi mt phng tm

235

sch s, tiu chun v sinh quc t, dch v v kim sot cht lng hon ho - tt
c u vi gi r. Khng ai thc mc g.
V c mt iu hn th h ang c cho mi, mt th khng th nhn thy nhng
li ng gi hn nhiu i vi phn ln nhng con ngi ny. Ti ln u tin pht
hin ra n Malaysia. Ti n gp B trng Ti chnh v khi ti ch i ng
trong phng ch, ph t ca ng gii thiu vi ti mt doanh nhn Malaysia
cng ang i gp B trng. Anh ta gii thiu doanh nhn ny bng cu ni:
y l ng Ishak Ismail, ngi s hu tt c cc ca hng G rn Kentucky
Malaysia. Ngay lp tc, ti ly ra chic ThinkPad hiu IBM ca mnh v yu
cu c phng vn anh ta.
Ti hi: Anh c th cho ti bit u l thu ht ln nht ca ca hng G rn
Kentucky i vi ngi dn Malaysia? Anh ta tr li: Ngi dn Malaysia
khng ch l hng v ca n, m cn thch c biu tng ca mn g rn: s hin
i, s M ho v hp thi. Bt c mn n u no, c bit l M, ngi dn
y u thch, Ismail gii thch. H mun n n v tr thnh n. Ti c rt nhiu
khch hng sng cc th trn nh, cc vng nng thn quanh Malaysia cng ang
ng xp hng ch mua mn g rn Kentucky - h n t khp ni ch thng
thc mn n ny. H mun c lin kt vi M. Ngi dn y thch mi th
hin i. N lm cho h cm thy hin i khi h n n. Tht vy, bc vo nhng
nh hng bn g rn Kentucky vng nng thn Malaysia l chuyn i r nht sang
M m nhiu ngi Malaysia c th khng bao gi c tham gia.
Ngi Malaysia n nh hng G rn Kentucky v ngi Qatar th n Taco Bell
vi cng mt l do m ngi M i n cc Studio hon v tn mt thy ngun
gc ca nhng ngh k quc. Ngy nay, d tt hn hay xu i, ton cu ho l
mt phng tin truyn b phong cch M ra ton th gii. Trong th gii ngy
nay, ngi dn lng bit c mt cch sng, h bit n li sng kiu M v
nhiu ngi trong s h mun sng theo phong cch ny nhiu nht c th - vi tt
c nhng g ni bt nht. Mt s ngi i n Th gii Disney c n v mt s
ngi li n cc ca hng bn g rn Kentucky min Bc Malaysia. Ivy Josiah,
mt nh hot ng nhn quyn tr tui ngi Malaysia, mt ln by t vi ti
nhng cm xc ln ln m th h ca c ngh v hin tng ny. Ti cm thy c
rt nhiu cm xc khi ti ngh v vic nhng nh hng truyn thng chng ti b
nut gn bi mn g rn Kentucky, McDonalds hay Chilis, c y ni. Chng ti
ang mt c tnh ca mnh. Chng ti ln ln cng vi nhng nh hng ny.
Nhng, bn tr ngy nay th khng nh vy. Gi y, khi bn i vo nhng nh
hng ny, bn s ch nhn thy y nhng chut v rc ri. i vi mt a tr

236

Malaysia ngy nay, iu thch th nht l vo nh hng Pizza Hut. Ton cu ho l

M ho. y, Elites ni, Bn khng nn m McDonalds, nhng i vi bn tr,
nhng ngi khng th sang M du lch th chng c M phc v ngay tn nh.
i vi tt c cc l do ny, s tht l ngy th nu ngh rng bng cch no
chng ta c th ngn chn nhng tc ng khng khip m do vic khuych trng
cc nh hng McDonalds hay Taco Bells em li trn ton th gii. Chng khng
ngng sinh si ny n bi v chng cho mi mi ngi nhng th m h cn, v
ni vi ngi dn cc nc ang pht trin rng h khng th c n bi v n
s lm hu hoi hnh nh v kinh nghim ca nhng ngi n thm nhng nc
pht trin s u chng t s ngo mn mt cch qu ng v v ch.
Nhng, ni v kha cnh vn ho, mt iu g s mt i - i vi h v i vi
chng ti cc ca hng ton cu kiu nh th ny s ngy cng nhiu, v chng
cho n chng ta mi con i, trong mi sn bay v khp cc gc ng.
Nim hy vng duy nht v ch c duy nht mt hy vng l nhng nc
cng s hc cc pht trin cc b lc phc tp ngn chn cc nn vn ho b
ng nht gia ko v y ca ch ngha t bn ton cu. Do lc lng v tc
ton cu ho ngy nay, nhng nn vn ho khng ng lc thc hin ton cu
ho s b o thi ging nh nhng loi vt khng thch nghi vi s thay i ca
mi trng th s cht.
Ti tin rng b lc quan trng nht chnh l kh nng sng lc (glocalize) . Ti
nh ngha s sng lc tt l kh nng ca mt nn vn ho, khi n chm trn vi
cc nn vn ho mnh m khc, trong vic hp thu nh hng c th ph hp mt
cch t nhin v c th lm giu thm nn vn ho ca mnh, kh nng bit chng
li nhng iu tri ngc v bit phn chia nhng iu , nu c khc bit vn c
th tip thu v ca tng nh mt nt vn ho khc. Mc ch ln nht ca vic sng
lc l kh nng ng ho cc kha cnh ca ton cu ho vo t nc v nn vn
ho ca bn trn c s thc y s tng trng v a dng m khng b ln t bi
nn vn ho du nhp.
Ch ngha sng lc thc s l mt qu trnh c t rt lu. n c nh l, tr v
thi tin s, khi cc nn vn ho a phng trc s xm nhp ca vn ho c Hy
Lp v c gng tip thu nhng nt ni bt nht m khng b ln t bi n. o Do
thi l mt v d in hnh v mt nn vn ho tn gio tip thu nh hng t
nhiu nc khc nhau qua nhiu th h m vn khng h mt i bn sc ca mnh.
Thy gio ca ti Tzvi Marx, mt hc gi ging dy lut php Do thi lu rng,
khi ngi Do thi ln u tin ng vi ngi Hy Lp trong th k th 4 trc
cng nguyn, mt nt vn ho c tip thu hon ton vo nn vn ho Do thi

237

l logic Hy Lp v c vn dng trong phng php hc kinh thnh v lut

php Do thi ngy nay.
S tip thu logic Hy Lp ny c thc hin tng i d dng bi v n c lin
quan v mt t chc vi nhng hc gi ging dy lut php Do thi v kinh thnh.
Marx cho bit. Du hiu ca mt s tip thu tt l khi mt x hi c th ly mt
th g t bn ngoi, p dng n theo cch ca mnh, lm ph hp n trong khun
kh ca mnh v qun rng n c c du nhp t bn ngoi vo. iu ny xy ra
khi nn vn ho bn ngoi c tip thu c mt nt g tng ng vi nn vn
ho ca nc bn, nhng c th khng c pht trin mt cch y v vic
ng vi tc nhn kch thch t bn ngoi thc s lm giu thm nt vn ho
v gip cho n pht trin. chnh l s tin ho ca cc loi v cc nn vn ho.
Cng lc vi ngi Do thi tip thu logic Hy Lp, h cng tip thu c cch tn
dng con ngi ca Hy Lp. y khng cp n s xm nhp trc ca Hy
Lp vi Eros v thuyt a thn gio. Ngi Do thi khng tip thu nhng nh
hng ny. Chng c nhn nhn di gc tri ngc v duy tr s tri ngc
ny. Ngi Hy Lp thch nhn thy vn ng vin th dc trn trung. Cn ngi
Do thi th khng v khng bao gi tip thu nt ny ca vn ho Hy Lp. Nhng
ngi lm iu ny th c mi ngi em ra so snh v ch bai rng nh
mt l tr. Cui cng, c nhng th m ngi Hy Lp n v phong cch n mc
c ngi Do thi tip thu mt cch c chn lc v t ra rt thch th bi v s
khc bit, nhng khng bao gi t lm n. dng mt thut ng ng ngn th
l: H khng t b bt sp matzo n souvlaki, nhng h s n souvlaki v
thng thc n nh mt mn mi.
Ch ngha sng lc c li lun lun l mt qu trnh th v mc li, nhng l
mt iu cn thit. Trong mt th gii m c qu nhiu bc tng, hng ro v
hm ho bo v c g b v s tip tc b xo b, nhng nn vn ho c kh
nng sng lc tt s c mt li th thc s v nhng nn vn ho khng c kh
nng ny cn phi hc cch lm iu . Mt vi nn vn ho r rng khng phi l
nhng nh sng lc tt v iu ny lm cho ton cu ho tr nn v cng nguy
him i vi h. Khi cc nc hay cc nn vn ho khng c kh nng sng lc,
bn s chn cch i ph ca nhng ngi theo tro lu chnh thng Hi gio
Taliban Afganistan: H s chm trn vi ton cu ho bi v h s rng tt c mi
th s chm ht do li lm mc phi v nn vn ho ca h s b chn vi, do h
ch ko mng che mt xung trong phm vi nc mnh, hoc c gng xy ln nhng
bc tng ngy mt cao hn. Tuy nhin, nhng bc tng ny chc chn s b chc
thng bi qun th in t v khi iu xy ra, ngi dn bt u mt i bn sc

238

ca chnh mnh, h s khng b em ra so snh ngay trong nc h. t nc ca

ring h s ch tr thnh mt ni m cho cc nc khc v cc nn vn ho khc i
qua.
C mt mi e do khc. l, mt vi nn vn ho c th ngh rng h ang ton
cu ho trn phng din tt nht, song trn thc t, h ang b so snh v nh mt
bn sc trn mt kha cnh o v chm. Mt v d c mm v nhm chn song l
hin nhin l cch cc ca hng McDonalds Nht Bn c tip thu bi nn
vn ho v kin trc Nht Bn nh th no. Vi 2.000 nh hng Nht Bn,
McDonalds Nht Bn, theo ting Nht gi l Makadonaldo l t cch hi vin
McDonalds ln nht bn cnh M. McDonalds Nht Bn rt thnh cng trong
vic hi nhp vo Nht Bn m cu chuyn c k li l mt c b Nht Bn,
ngi n Los Angeles, ng nghing v nhn thy mt vi ca hng McDonalds,
c b lin ko tay m v ni: M i, nhn ka, y c cng c McDonalds. Bn
c th cho rng c b ang rt ngc nhin khi thy McDonalds l mt cng ty ca
M, thc s khng phi l mt cng ty ca Nht. (Ngi cao tui Nht Bn t
li tn Ronald McDonald Donald McDonald lm cho ngi Nht Bn d pht
m hn). James Cantalupo, ch tch tp on McDonalds quc t cho ti bit Anh
khng c 2000 cu chuyn Nht bng cch nhn nhn nh mt cng ty M. Hy
nhn xem, McDonalds phc v tht, bnh m v khoai ty. H n tht, bnh m v
khoai ty khp ni trn th gii. chnh l cch anh trnh by n v kinh
nghim anh thu c.
S tht l c b Nht Bn trong cu chuyn ny khng bit rng McDonalds n t
Chicago v c sng lp bi mt ngi c tn l Ray Kroc, mt ngi khng
c t g l Nht Bn, i vi ti l du hiu ca mt s sng lc khng lnh mnh.
Mt nt g cn c xem nh mt iu khc bit Big Mac v thm ch cn
c thng thc bi v n c khc bit, th li khng c thc hin nh vy. Mt
s sng lc khng chun xy ra khi bn tip thu mt iu g khng thuc vn ho
ca mnh m n khng tng ng vi bt c mt nt no trong nn vn ho ca
bn, nhng bn mt i qu nhiu cm gic v nn vn ho ca mnh v bn ngh
rng n ph hp. Tzvi Marx ni: Trong y hc c ni rng mt con ng vi rt
ung th xm nhp vo t bo l bng cch ci trang chnh n t bo khng bit
v ngh rng ung th l mt phn ca mnh cho n khi qu mun v t bo ung
th lan ra khp cc phn t t bo v tt c cc t bo b ph hu. iu ny
c th xy ra - vi ch ngha sng lc hot ng nh mt vi rt ung th, la gt bn
theo li suy ngh l n thuc v bn, nhng hon ton khng phi vy. Ti rt vui
khi bit c McDonalds Nht Bn v ti cng rt vui khi bit c sushi bar gn

239

nh ti Bethesda. Ti vui v c b Nht Bn kia thch McDonalds cng ging

nh thch mn sushi. Nhng iu quan trng l c b Nht Bn ny thch n bi v
c s khc bit, khng phi bi v c b b la phnh vo suy ngh rng n thc s
l ca Nht Bn. Khi iu xy ra, s ng nht ch xung quanh lun im ny.
Khi iu xy ra, s c mi c hi m c b Nht Bn ny cui cng s mt cm
gic vi nhng g thc s l Nht Bn v mt ngy no c b s thc dy ging
nh t bo kia v pht hin ra rng c b xm chim v khng cn g l ca bn
thn c v nn vn ho ca c li.

K thng dnh c c
Ti l mt ngi hm m i bng r Washington Wizards NBA. Ma h
nm 1996 l thi im m m nht cho gii hm m i bng. Tin o ca i,
Juwan Howard l mt cu th t do. Vo ma h nm , i bng Miami Heat
giu c c gng mua chuc cu th ny bng mc th lao hp dn 120 triu USD
trong 7 nm lin. Trong khi , mc thu nhp c ca anh ta ch l 75-80 triu USD.
Vo thi im m cu th Howard ang phn vn gia hai hp ng ca hai i, ti
v tnh gp mt nh bnh lun chnh tr Norman Ornstein ca Vin kinh doanh M,
mt ngi hm m ca i Wizard. Chng ti chia s quan im lo lng v vic cu
th Howard ri i bng sang i Miami.
Anh thy y Orstein ni Tt c u do NAFTA.
Chng ti ci, v u hiu r mi th pha sau iu Ostein ni. n gin l
ton cu ha to ra mt th trng hng ha v dch v va thong va thng nht.
Do , khi tn ti th trng , bt k ngi no c ti nng cng u c th kim
tin c bng cch kinh doanh ti nng ca mnh trn th trng ton cu. y
cng l c hi tt cu th Howard nng cao ti nng ca mnh. ng lc , din
ra tnh trng sp ca thnh Berlin, NAFTA, lin minh tin t Chu u, GATT,
s sp ca khi ch ngha x hi v th trng khc. Tt c hin tng ny
gip cho mn bng r tr thnh mn th thao ton cu v cng c th khin cho
gii hm m mn th thao ny t Maxcva, Mehic c th n Miami ng gp
tin chi tr lng cho cu th Howard. Nm 1998, i bng NBA kim c 500
triu USD t vic bn bng r c ghi tn i, vn g bng, o phng, ng phc v
m ngoi nc M, cha k n hng triu la t vic bn bn quyn xem v tinh
v cp.

240

Trn thc t, i bng r NBA tr thnh i bng sng cn ca M v l

mn th thao quan trng nht. Mn th thao ny c tnh ton cu nh th no? Nh
c bit n, bp b Matrushka l loi bp b bng g kh ph bin Nga. y l
loi bp b c bit mt con bp b to cha con bp b nh hn. Vo nm 1989 khi
ti n thm Maxcva, hnh bp b c gi Matruska khng cn ph bin na, m
thay vo l hnh ca cc v lnh o thi X vit v Nga hong. Ngi ta c th
thy bp b hnh Lnin bng g nm bn trong hnh Stalin, Stalin nm trong
Khrushehev, Khrushehev nm bn trong Brehnev, Brehnev nm bn trong
Gorbachev. Nhng nm 1996 khi ti n Maxcva chng kin cuc tranh c
tng thng Nga, loi bp b c bn pha ngoi cung in Kremlin l Denish
Rodnan nm trong Scottle Pippen, Scottle Pippen nm trong Toni Kukoe, Toni
Kukoe nm trong Lue Longley, Lue Longley nm trong Steve Kerr, v Steve Kerr
nm trong Michael Jordan. Ngi ta khng thch i bng r Chicago Bulls?
Khng sao, vo nm ngi bn rong li bn bp b i bng NBA.
Ton cu ho c th gii thch c c hi may mn ca cu th Howard, do
n c th gii thch hin tng xm nhp th trng ca sn phm. Vo thp k
80 v 90 khi ton cu ha thay th h thng chin tranh lnh, khong cch thu nhp
ti cc nc cng nghip cng ngy cng ln, v sau vi thp k khong cch ny
vn cn c duy tr.
Theo cc nh kinh t, c rt nhiu l do gii thch hin tng ny, a phn
u lin xoanh quanh vn ton cu ho, bao gm s chuyn di chuyn dn c
nng thn ra thnh th; thay i v cng ngh gip nng cao k nng ca cng
nhn; s gia tng dn nhp c vo cc nc pht trin, iu m khin cho thu nhp
gim v ngoi thng pht trin.
Tt c yu t ny c cn nhc gii thch hin tng khong cch chnh
lch giu ngho. Trong chng ny, ti mun gii thch tc ng quan trng nht
n hin tng ny m ti c th nhn nhn c trong chuyn i ca ti. Theo ti,
nguyn nhn chung u l do k thng c tt- ngha l d trong bt k lnh vc
no, ngi ta c ti nng vn c th kim tin v h c th bn ti nng ca mnh
trn th trng ton cu, trong khi nhng ngi km hn s b hn ch v lnh
vc ny. Theo t USA Today, mc lng 98 triu USD m Miami Heat tr cho cu
th Howard c th tng ng vi mc lng trung bnh ca mt gio vin tiu
hc trong vng 3267 nm (mi nm l 30.000 USD).
Trong cun sch ca mnh X hi k thng c tt, hai nh kinh t hc
Robert II. Frank and Philip.J.Cook pht biu rng ton cu ho ng mt vai tr
quan trng trong vic pht trin s bt bnh ng do to ra mt th trng k thng

241

dnh c tt c. Hai ng cn cho bit do ro cn thng mi, ct gim thu, gim

chi ph du lch, lut bi b th trng ni a v chi ph thng tin r mt, nn nhiu
ni hnh thnh nhiu th trng ton cu thng nht n thun. Cc thng li
trc y ch bit mi hnh thc kinh doanh ca mnh vn vn trong khu vc th gi
y h bit s dng my fax, in thoi v tinh, v Internet tm khch hng
trn khp ton cu. Bc s m trc y ch bit n vic cha tr ti bnh vin th
gi y c th chn on bnh v k n thuc qua mng thng tin bng cch s
dng c s d liu ph bin trn ton th gii. Trc y bi ht ca cc ca s ch c
th c bit n trong ni b quc gia nhng gi y vi cng ngh CD v h
thng cp chi tr phn b u ngi, ton b khn gi ton cu c th bit n bi
ht ni ting ca Beatles. Ngoi ra, y cng l hnh thc gip cc ca s kim li.
Frank v Cook cng cho bit, vic loi b mt s quy nh hnh thc v khng
chnh thc m chng c th hn ch u thu cnh tranh trong bt k lnh vc nov d iu l d b trong mt th thao chuyn nghip, iu l ny khng cho php
cc ng vin u thu nng lc ca mnh, hay mt s iu l c p dng trong
mt s ngnh cng nghip, tt c gip cho vic to ra th trng u thu. Ngi
tiu dng c th c li trong lnh vc ny. Nu nh bn b mc mt cn bnh him
ngho, bn c th tm trn mng Internet cc chuyn gia trn th gii. Nu nh bn
l mt c ng ca mt cng ty ang sp ph sn, bn s vui lng khi bn c th
ku gi s gip ca i tc tn chu c, ch khng nht thit phi ch i t
pha cc c ng ni b.
Nu tp hp cc yu t trn, ngi ta c th thy ton cu ho cung cp
bt k mi hnh thc hng ho hay dch v no cho mi i tng nh ca s, nh
son nhc, din vin in nh, o din, bc s, lut s, vn ng vin hay hc gi.
Xu hng ny c th gip cho cc cng ty, cc ngnh ngh cng nh cc c nhn
lun tm mi cch p ng th trng rng ln vi nhiu i tng khc nhau
nh vy. Bt k ai trong d l mt nh ti chnh hay bc s hay din vin hay lut
s, hay ca s, hay thng nhn, hay mt cu th bng, n ng hay n b m c
th tr thnh mt nhn vt ni ting trong bt k lnh vc no, th ngi khng
ch dnh c nc M hay Chu u, m cn c Nht Bn hay Trung quc. Ngay
lp tc ngi c th thu c khon li nhun kch x hay mt mt c quyn.
V th, hng t Ford thc hin theo mt phng chm: Trinh phc ton th
gii.
Trong ci lng ton cu ny Frank v Cook vit ch nhng cu th ni
ting mi c c hi th hin mnh v c thu nhp cao. V d, Aeme Radials l mt
cng ty sn xut lp t Akron, thuc bang Ohio. Nu Aeme c gng tr thnh

242

cng ty hng u min bc Ohio, th vic kinh doanh ca cng ty s kh tm tt.

Gi y a phn cc khch hng u tp trung mua sn phm cc cng ty c ting
trn th gii. Do vy, nu Aeme l mt trong s cc cng ty ni ting , th cng ty
ny s c th kim li nu khng th s ngc li.
Theo Frank v Cook, trong khi cc cu th gii c kh nng th hin nng
lc ca mnh trn th trng ton cu th cc cu th c nng lc km hn hay
khng c nng lc s khng c c hi th hin mnh. Do , cng ngy khong cch
gia ngi gii v ngi km tr nn su sc hn. Tt nhin, trong nhiu lnh vc
khng lc no cng ch c duy nht mt ngi chin thng. Nu cng xut hin
nhiu th trng c quyn theo kiu ny th s khc bit gia cc khu vc trong
nc cng nh gia cc nc vi nhau cng r rng.
Tt c mi khc bit ny ang tr thnh mt trong nhng iu m x hi
ang quan tm. Theo mt bn bo co ca tp ch quc gia, thu nhp ca 1/5 h gia
nh ngho nht M gim 21% trong khi thu nhp ca 1/5 h gia nh giu
nht li tng 30%. Theo s liu ca tp ch Economist ra ngy 30/5/1988, s lng
t ph M tng ln 170 ngi, trong khi nm 1982 con s ny ch l 13
ngi. Trong t Economist c mt on trch Nn kinh t pht trin ci thin rt
nhiu cuc sng ca con ngi. Tuy nhin, song song vi iu ny l s bt bnh
ng tng nhanh n chng mt trong vng 30 nm qua. Mc truyn tranh ca
t bo m t hnh nh ngi Bill Gate t mt cu b nht nht sut ngy ch bit
n my tnh tr thnh mt nh c quyn chuyn ch. Song, b phim Titanic li
phn nh r quan im ca ch ngha Mc , ngi giu tr nn ngho i trong khi
ngi ngho li giu hn. Sadrudin Aga Khan, ch tch tp on Bellerive
Foundation - mt tp on c chc nng theo di nh hng ton cu ha, cho bit
ti sn ca Bill Gate tng ng vi ti sn ca tng cng 106 triu ngi ngho
nht M.
C rt nhiu v d khc v tc ng ca ton cu ha n thu nhp ca c
nhn. Tuy nhin nh ti cp trn, cc bn c th tm hiu nhng iu m
bn mun bng cch nghin cu mt nhm ngi, c th y l mt nhm vn
ng vin bng r thuc i bng r quc gia (NBA) tng ot chc v ch th
gii.
Cc thnh vin bng r cng vi cc ng bu u l nhng ngi thu li
nhun nhiu nht trong h thng ton cu ho. Ta c th thy r hn iu ny thng
qua cuc phng vn vi David Stern thnh vin hip hi bng r quc gia (NBA).
Stern cho bit, nh tnh dn ch ho trong cng ngh trong th gii cng sn trc
y, i bng r thy rng cn phi qung b i bng ca mnh trn nhiu phng

243

tin thng tin nh trn cp, a v tinh, Internet, tivi Theo Stern, NBA c quan
h vi hn 90 i truyn hnh trn ton th gii, v i bng tr nn quen thuc
vi hn 190 quc gia v c dch sang 41 ngoi ng khc nhau. Thm ch i
truyn hnh Trung Quc cng pht trn thi u ca NBA vo sng cc ngy Ch
Nht. Nh c dn ch ho ti chnh v chm dt ro cn thng mi, m xut hin
mt th trng qu dnh cho hng ha tiu dng. Mc ch ca cc cng ty tham
gia th trng ny l mong mun sn phm ca mnh c th xut hin trn khp ton
cu v c nhiu ni bit n. Logo ca NBA cng nh cc thnh vin ca NBA
tr nn ni ting n ni hnh ca cc cu th v logo ca i bng xut hin
trn nhiu sn phm nh kem nh rng, giy v cht kh mi. Nhng hnh nh ny
gip lm tng s tn nhim cho sn phm t Buenos Aires n Bc Kinh. Nh c
dn ch ho thng tin, m khi Micheal Jordan xut hin vi t cch l mt pht
ngn vin m c gii hm m trn khp ton cu bit n.
Nh sn xut Sprite s dng logo NBA lm vt tn nhim cho sn
phm ca mnh khi xm nhp vo th trng an Mch v Ba Lan, Stern cho
bit. NBA hin nay c c vn phng qung co Paris, Barcelona, London, i
Loan, Tokyo, Hng Cng, Melbour, Toronto, New Jersey, Miami dnh cho ngi
Chu M Latinh v Mexico City v by gi chng ti chi tm trn Tokyo v hai
trn Mexico City, ng cho bit thm.
Trong nm 1990, trn u NBA c pht ti 200 triu h gia nh trn 77
quc gia. n nm 1998 c ti 600 triu h gia nh trn 190 quc gia bit n i
bng NBA. Hn 35% ngi hm m ngoi nc truy cp trang website ca
NBA: www.nba.com, ngoi ra nhng ngi bit s dng my tnh trn 50 nc u
truy cp vo trang web ny. K t nm 1994, s lng cu th quc t tham gia vo
NBA tng ln gp 4.
hiu r thm v vn ny ti phng vn Steve Kerr, mt cu th
chuyn nghip chi cho i Chicago Bulls cng vi Micheal Jordan trong nhiu
nm. S nghip ca Steve Kerr bt u ngay trc khi Berlin Wall sp , khi m
bng r ch l mn th thao dnh ring cho ngi dn M. Gi y, mn chi ny
tr nn ni ting khp ton cu. Cch y vi nm ti n Tokyo tham gia
vo dp cm tri i bng r, ti mt cu th ngi sao ca NBA, Scan Ellio cng
tham gia v ti khng th tin rng cuc cm tri ny li c t chc thng xuyn
n nh vy. Mt hm, ti thc dy vo lc 5 gi sng xung tham quan mt cuc
u bn u gi c ti mt phin ch Tokyo. Nu bn c dp n , bn c th thy
rt nhiu loi c ng c by bn vi gi 50.000$ mt ming. Ton b s cc ny
u c by trn cc pallet xp y sn. Ti i quanh ch tham quan cc loi c.

244

Ng dn y giao bn c ca mnh bng ting Nht. Nhng khp mi ni cc

ng dn ny u giao bn sn phm ca mnh bng cu: Ah, Steve Kerr- Chicago
Bulls l ton b din bin ca phin ch bn cc ti Tokyo.
Trn u ca i bng r Chicago Bulls ti Pari vo thng 10/1997 ly tn
l V ch McDonald. Khong 1000 phng vin c php tham gia trn u ,
nhiu hn so vi trn chung kt ca NBA. Kerr cho bit, ti y rt l l mi ngi
ai ny u bit nhau.
Bn ti, Allen Alter, mt bin tp vin nc ngoi cho t bo CBS, n lc
thu xp visa cho mt nhm cc nh bo sang Bc Triu Tin vo ma ng nm
1997. ng lm bt c iu g m mt nh bin tp c th lm, ng n gp 2
nh ngoi giao cao cp Bc Triu Tin ph trch v cp visa. Trong sut c ba n
ti , c hai nh ngoi giao ny u cho bit rt hm m i bng r NBA, v vy
Alter gi cho h cun bng v trn u bng r gia i NBA v Ultah Jazz.
Ngay lp tc sng hm sau, hai nh ngoi giao Bc Triu Tin ny vn khng bao
gi tr li nhn tin v fax, vy m gi cho ng bn ca ti li cm n v cun
bng . Vi ngy sau , mt on ngoi giao n thm New York v mt ngi
trong s on ngoi giao ni vi Alter: "Chng ti rt quan tm n nhn ti, h
rt c ch cho t nc chng ti". Thc t, ngi lnh t Kim Jong II rt b li cun
bi Godzilla v nhng tr o thut ca David Copperfield, hoan nghnh nhng
fan hm m i bng NBA.
Nahum Barnea, mt nh bnh lun chnh tr ngi Isaren ca t bo Yediot
Aharohot, l mt fan hm m cung nhit i bng NBA. Gi y, trn i truyn
hnh Isaren truyn hnh trc tip rt nhiu trn u ca NBA bt chp 7 ting
ng h chnh lch v mi gi. Barnea cho ti bit, anh i thm m anh tri
dng lo vo hm m din ra trn u th su ca trn chung kt gia NBA v
Chicago Bull nm 1998. Hm , anh va ni chuyn hi thm m, va bt TV
xem trn u. Lc ny, b m gi ca anh chng kin nim say m bng r ca
con mnh nh th no. B hi a con trai ca minh: "i bng no l i
Isaren?" B khng bit rng con trai b ham m xem trn bng r m khng h
c i bng Isaren no c.
Nh c ton cu ho, NBA c nh hng n x hi. C th thy mt
ngi sao ca i bng r Chicago Bull, Michael Jordan l mt trng hp in
hnh. Theo tp ch Forbes, thu nhp ngoi bng r ca ngi sao ny l 47 triu la
M, v mc lng t bng r l 31,3 triu trong nm 1997. Nh vy, tng thu
nhp c nm ca cu th ny t mc gn 80 triu la M. Nm 1998, ngay
trc khi t gi sn bng, tp ch tin on mc thu nhp m Jordan c th kim

245

c k t khi gia nhp i bng NBA l 10 t la. Thu nhp ca Jordan c th t

doanh thu bn v xem trn u, t s ln xut hin trn tivi, hay t lm ngi mu
qung co c quyn cho hng trang ph th thao Nike v mt s chng trnh
khc. Theo tp ch Tin tc Th thao, gi tr ca Jordan cng c th hin r khi
anh quay tr v vo thng 3/1995 sau 18 thng ngng tham gia u bng chy. Lp
tc ch trong 2 tun, gi c phiu ca 5 n v bao gm Mc Donald's, Sara Lee,
Nike, General Mills v Quarker Oats tng ln mc 3,8 t . Tht n tng khi
cng ty Upper Deck thit k mt tranh qung co trn t Tin tc Th thao vi
hnh nh Micheal Jordan nm c th gii hnh qu bng r trong tay. Qu bng
c khc dng ch :"Kch c tht?".
Micheal Jordan thc s l mt ngi chin thng c tt c. i bng NBA
bao gm 12 cu th. Joe Klein, mt cu th khc ca i bng NBA c k nng
km Jordan: c nhy khng chnh xc, ng nm khng nht qun, k nng phng
ng khng mnh m. Song, anh ta cng l ngi chi cho i NBA, ng gp cho
chc v ch Chicago Bulls. Lng ca anh nm 1997 ch t mc ti thiu l
272.250 la, t hn tng mc lng ca Jordan l 79.727.750 . L do duy nht
cho s khc bit ny l Jordan c c th trng ton cu cho dch v v hot ng
ca mnh trong khi Joe Kleine li khng.
Sau trn u Chicago Bulls-Orlando Magie vo 11/4/1998, ti n thm
phng tp ca i Bulls ni chuyn vi Joe. Klein. Trc khi i bng Bulls m
ca phng tp, hn 30 phng vin ng ngoi xp hng. Khi phng tp c m,
cc phng vin a vo vy quanh Michael Jordan. Trong m ng c mt
nhm phng vin i truyn hnh Nht do mt n phng vin dn u. C ta ngi
mt khi chng kin cc cu th Bull cao gn 7 b bc ra t phng tm ch vi
mt chic khn bng qun quanh tht lng. S kin ny chng bao gi c th thy
trn t nc Nht Bn.
Nhng hy tng tng cnh ny: trong s 12 ngn t gi ca cc cu th
ch c ch ca cu th Micheal Jordan cc phng vin n t tp. H vc theo
nhng chic micro, my chp nh sn sng i Micheal Jordan thay phng
vn vi hi vng s truyn hnh trc tip c cuc phng vn ny. Trong khi d cc
cu th khc mc d sn sng c th phng vn th khng mt phng vin no t
ra quan tm.
Ti tin n ch Joe Klein phng vn anh. Ti t gii thiu v mnh v
hi anh ta v suy ngh trc s khc bt gia thu nhp ca anh vi Jordan. Anh ta
cho bit, anh hiu r nguyn l :"ngi chin thng dnh c tt c". Anh ni:
"hu ht cc cu th trong i u c mc lng nh nhau tr cc siu sao. H c

246

mc lng khc bit. Nhng ti la chn n y nhn mt mc lng thp,

n gin y l s la chn ca ti. V vy ti khng c kin g c."
Ngay c trong i bng NBA cng phn nh phn no s thc ca x hi.
Cc cu th c mc lng thp khng nhn c s bi thng v mt tm l khi
chi cng vi Micheal Jordan v phi dnh c chin thng. Khi cc siwu sao
cng nh c mc lng cao hn, th iu cng c ngha l mc lng ca
nhng cu th cn li phi t i. y chnh l vn chnh ny sinh trong giai on
1989-1999 trong i bng NBA. Trong nm 1998, s lng cu th c mc lng
thp t gn 25%. Tp ch Petersen's Pro Basketball cho bit, i bng NBA
phn nh ng hin tng x hi ang din ra lc by gi ti M. Ngi giu li
cng giu hn, trong khi s lng ngi ngho cng gia tng, v tng lp trung
lu c nguy c khng cn tn ti. "Nm ngoi (1996-1997), khong 1/3 i bng 110 trong s 348 cu th c mc lng thp"
Khong cch gia cc hng gh trong Gii bng r Nh ngh M NBA cng
c phn nh trong khong cch ngy cng tng trong l ca cc ng bu. Trc
y, nhng ng bu NBA thng l cc thng gia a phng ca tng i bng.
Ngy nay, phn ln h l nhng tp on vi ngun thu nhp quc t cn thit
chi tr cho khon lng quc t xng ng vi mt mn th thao quc t. Ai s hu
i New York Knieks? Tp on Cablevision System. Ai s hu i Atlanta
Hawks? Time Warner. Ai s hu i Portland Trail Blazers? Paul Allen, ng sng
lp Microsoft. Ai s hu i Philadelphia 76ers? Comcast Cable. Ai s hu i
Seattle Supersonics? Tp on truyn thng Ackerly Group. Ai s hu i Miami
Heat? Micky Arison ca Carnival Cruise. Abe Pollin, ng bu ca Washington
Wizards l mt trong s nhng ng bu a phng him hoi cn li. L tr ct ca
cng ng bang Washington v l mt nh ho tm c ln, Pollin u t tin ca
vo bt ng sn ca bang v cam kt vi Juwan Howard mt khon lng gn nh
ngang vi ton b gi tr ti sn rng ca mnh anh ta li i bng trong vng 7
nm v khng chy sang Miami. Nhng nhng ng ch nh Pollin, nhng ngi l
mt phn ca cng ng a phng, ang dn dn tuyt chng, v iu ang
thu nh cc cng ng ni chung.
Charles Dolan, ch tch tp on Cablevision ang s hu i New York
Knieks, him khi, hay ni ng hn l cha bao gi, t chn vo trong phng thay
ca i sn Qung trng Madison, theo t Thi bo New York s ra ngy
10/1/1999. Trong nhng thp k 60, 70, trong mt bu khng kh gn nh gia
nh, cc ng bu thng xuyn mi cu th i ngh h vi h. Ngy nay cc cu
th c i cha gp mt ng bu ca i. Thc t, khi cu th bt bng Mike

247

Plazza c chuyn nhng t Los Angeles Dodgers ti Florida Marlins ri New

York Mets thng 5 nm 1998, anh ta phn nn rng nhng ng ch ca Dodgers xa
cch n ni khng th tr chuyn vi h. Ai vy? quc truyn thng Newscorp
ca nh t ph ngi c Rupert Murdoch, m Plazza miu t lnh lng, xa cch
nh m ph thy x Oz vy.
Cui cng, khong cch gia cc hng gh trn sn, cng nh trong l ca
ng bu c phn nh trong khong cch ca trn khn i. Cc fan ca Michael
Jordan khng bao gi phn nn v mc lng ca anh ta, chng no anh ta cn em
li chc v ch. Nhng khong cch thu nhp ngy cng tng gia k thng v
ngi thua trong nn kinh t ton cu m mc lng ny phn nh cng em li
nhng hu qu v mt x hi. Ngi giu v ngi ngho ngy cng sng xa cch,
gi con ci ti nhng trng khc nhau, sng nhng khu khc nhau, mua sm
nhng ca hiu khc nhau, v i xem nhng trn u khc nhau hay t hn na,
khng h i xem g c. c thi th thao gn kt c cng ng vi nhau. Nhng
ngy nay nhng ngi hm m ngy cng t c c hi lm nh vy do phi tr
nhng khon lng khng l, gi v vt qu tm tay ca cng ng, tr nhng
ngi giu, v sn vn ng c phn l theo thang bc x hi, trong ngi
ngho mua v gi 75 la phi ngi chen chc trong nhng dy gh khu vc khng
c mi che v n lc rang, trong khi ngi giu ngi trong cc l ring, tha h dui
chn dui cng v n bnh to do ngi phc v mang ti. Thm ch cc cu th,
rt nhiu ngi trong s xut thn ngho kh, ni v khong cch x hi gia h
v m ng giu c phn ln l da trng tr tin xem h chi bng. Mt cu
th da en du tn ni vi bo Sport Illustrated: Bn lao theo bng v m vo
khn i, v bn ng ln chic in thoi di ng ca mt ng ch ngn hng u t
no . Trong khi nhng ngi bn c ca bn khng bao gi c tin mua v
vo xem. Vy y, hy th suy ngm v chuyn . tr mc lng 121 triu
la trong 7 nm cho Shaqyulle ONeal, i Los Angeles Lakers phi tng mc gi
ch ngi hng bt t 9,5 la ln 21 la, v l hng nht t 500 ln 600 la 1
trn. Hu qu l, theo li Michael J. Sandel, l thuyt gia mn chnh tr hc trng
Havard, sn vn ng, ni tng l trung tm gn kt mt cng ng, khng cn l
ni cng cng t hi mi ngi t mun no cuc i.
Trong thc t, khong cch gia cc ngi sao th thao v ngi hm m
ang tr nn gn nh m dng cch tr. Steve Kerr ni vi ti: Mt hm ti
c mt bi bo v u th quyn Anh Evander Holyfield, ngi va mi cho xy
mt ngi nh rng 17000 mt vung. V ti tin chc anh y xut pht t thin ,
nhng bi bo dn li Holyfield ni rng anh ta mun mi nhng tr em bt hnh

248

ti thm ngi nh chng thy rng vi s sing nng chng c th t c

nhng g. Mt ngi nh rng 17000 mt vung! Cch duy nht bn c th xy c
mt ngi nh nh th l tr thnh v ch quyn Anh hng nng th gii, nhng th
gii ch c mi mt nh v ch m thi. Tt c u tp trung vo vic bn c th
mua c nhng g. C nhng vn ng vin n thm trng hc v ni vi bn
tr: Hy hc hnh v cc em c th mua c tt c nhng g ti ang c. Ti
khng tin rng y l mt thng ip tt. L ra thng ip cn phi l: hy hc hnh
v cc em c th thc hin c nhng g cc em c m trong i.
Khi no ti bn vic khng th xem nhng trn u ca i Washington
Wizard, ti thng a v cho mt ngi bn ca ti ang lm ngh gc dan. Anh
ta rt bit n v iu lm ti bun gh lm. Ti bun khi thy anh ta hnh phc
khi lm ci vic m cha ti v ti tng lm xa kia, ngha l ho hc i xem cc
trn ca i Minneapolis Laker vo ci hi cha ti kim 13000 la 1 nm.
S l khng tt khi m qu nhiu ngi li c cch nhn nhn n gin , c
thc cng ng b xi mn. Do , bn s khng h ngc nhin khi t Washington
Posts ngy 12/11/1997 loan tin: Hai ngi b git Philadelphia sau mt cuc
tranh ci v vic ngi no chi v tr bt bng cn gn (point-guard) gii hn,
Allen Iverson ca Philadelphia 76ers hay Gary Payton ca Seatter Supersonics.
Derrick Washington 21 tui v em h Jameka Wright 22 tui b st hi trong mt
cuc chm sng khu Southwark Plaza.
Ti bit rng xt trn nhiu kha cnh, nn kinh t hai lp thc s tr
thnh tiu chun trong lch s nc M v s thnh vng ca tng lp trung lu
thc s l mt hin tng hi gia th k 20. Cha ti khng bao gi hnh dung c
vic khng c tin i xem mt trn bng chy, nhng ti tin rng ng ni ti
th c. Khng may thay, ti tin rng con chu ti s li phi i mt vi iu y.
Ti a ra v d v NBA khng phi v thng hi nhng cu th ch kim
c 272.250 la mt nm, m v qua d dng gii thch chnh lch giu ngho
ngy cng ln ang l nn tng cho s phn i gay gt ton cu ha ang din ra
khp ni trn th gii (ti s bn lun chi tit vn ny chng sau). Khong
cch ny cng d nhn thy hn bn ngoi nc M, ni m tng lp trung lu
thng t hn v lut chng c quyn cng nh cc o lut khc nhm cn bng
chnh lch giu ngho thng t nghim ngt. V lu v di, khong cch ny, nu
tip tc m rng, s tr thnh gt chn Asin ca ton cu ha. i vi ti, dng
nh th gii vn bt n ngy cng gn kt v mt cng ngh, th trng v vin
thng, trong khi ngy cng tch bit v mt x hi v kinh t.

249

Cu chuyn tip theo ti tnh c c c qua in tn: Port au prince, Haiti

(Reuters) - Haiti, quc gia ngho nht Ty bn cu, s trin khai dch v in thoi
di ng ln u tin cui thng 5 nm 1998, nhng ngi cung cp dch v cho bit
hm th 6. Ch c mt thiu s nhng gia nh giu c, cc nh u t nc ngoi
v cc nh bun mi c kh nng chi tr. Thu nhp bnh qun hng nm Haiti
khong 250 la. in thoi gi 450 la v ph ha mng l 100 la, cng vi ph
thu bao l 20 la 1 thng. Ni theo cch khc, in thoi di ng ch l mt cng
c thng nht i vi tng lp tinh hoa ca Haiti v l 2 nm lng i vi phn
cn li.
iu ny khng bn, nhng tic thay li khng phi l khng him gp. Theo
Bo co Pht trin Con ngi ca Lin hp quc nm 1998, nm 1960, 20% nhn
loi sng nhng nc giu nht c thu nhp gp 30 ln s 20% nhn loi ngho
nht. n nm 1995, con s ny l 82 ln. V d, nm 1960 Braxin, 50% dn
c ngho nht chim 18% thu nhp quc dn. Nm 1995 con s ny l 11,6% trong
khi 10% nhng ngi giu nht chim ti 63% thu nhp quc dn. Nga, 20% dn
c giu nht c thu nhp gp 11 ln 20% dn c ngho nht.
Ngy nay 1/5 dn c giu nht th gii dng ti 58% tng nng lng tiu
th, trong khi 1/5 ngho nht s dng di 4%. Con s ny i vi in thoi l
74% v 1,5%. M v Thy in c 600 thu bao in thoi trn 1000 u ngi,
trong khi Cng ha St ch c 1/1000. 1/5 dn c giu nht tiu th 45% tng lng
tht v c, trong khi 1/5 ngho nht l di 5%. Bo co Pht trin Con ngi ca
Lin hp quc ghi nhn rng, do ton cu ha, nhng ngi tm kim th trng
ngy nay lun hng mc tiu vo cc thnh ph ton cu, tng lp trung lu
ton cu, v thanh thiu nin ton cu, bi v d sng u chng na, bn h
cng lun tun theo nhng khun mu tiu dng c bn, yu thch nhng nhn
hiu ton cu v m nhc, video v o phng. Cu hi m bn bo co t ra: Hu
qu l g? Th nht, v vn nhng la chn tiu dng c m ra i vi nhiu
khch hng, nhng rt nhiu ngi khc li b b ri do khng c tin. V sc p
cho chi tiu cnh tranh ngy cng tng ln. ua i cho bng ch bng em
chuyn t vic c gng t mc chi tiu ca nh bn sang vic theo ui li sng
ca nhng ngi giu c v ni ting c m t trn tivi v phim nh.
Ti thm bt c quc gia ang pht trin no ngy nay v bn s bt gp
chnh lch giu ngho ngy cng tng ang din ra bt c u. Trong mt chuyn
i Rio de Janeiro, ti i phng vn vi ngi trong favela (khu) Rocinha, mt khu
dn c ng nght nhng lu ln v nh tm b, c coi l khu chut ln nht
Nam M. Ti thy trn ng ti favela, chng ti qua 1 ng ba. Nu r phi,

250

bn s ra xa l, i qua nhng khu vn xn ta p , ti Trng Hoa K Rio, l

mt trong nhng ngi trng t nht nc, vi chi ph khong 2000 la mt nm.
Trng ta lc trung tm Gaeva, khu ngoi vi sang trng nht Rio, v vic gia
nhp rt kh khn. Nu r tri ch giao im bn s tin vo favela Rocinha, ni
rt nhiu ngi khng kim ni 2000 la mt nm v vic gia nhp, ta c th ni,
l khng hn ch. C ti 100.000 ngi chen chc nhau trong favela. Chng no
nn kinh t Braxin cn tng trng, giao im trn s cn tng i bnh n. Nhng
nu tng trng chng li th chnh ci ng ba s l ci xng n chia c th
t nc lm i.
tht cht chnh sch tht lng buc bng nhm tha mn i hi ca tng
cng ty Qun th in t, tng thng Braxin Fernando Henrique Cardose buc phi
ct gim chi tiu an sinh x hi ngay sau cuc bu c thng 10 nm 1998. Diana
Jean Sehemo, phng vin thng tr Braxin ca t Thi bo New York, vit mt
bi bo v nhng ngi lm vo cnh cng qun do hu qu ca chnh sch ny.
Cardose v ngi ca ng ta ri vo nhng rc ri chnh tr khi m t nhng
ngi mun ngh hu v sng da vo phc li x hi l bn n bm. Sehemo k
li cu chuyn ca Nilton Tambara, mt cng nhn ngnh luyn kim 54 tui. ng
bt u lm vic lc 11 tui v ng gp vo qy an sinh x hi Braxin 33 trong
tng s 41 nm cng tc trc khi v hu.
Liu c cch no gi bnh tnh t nc ny? Tambara hi, khi ng
bn ngoi mt ca hiu ca Wal-Mart Sao Paolo, phn nn v vic khng tin
mua 1 ci thang bng nhm gi 16 la. Nhng nhm ngi m chnh ph ni
ti ngi giu, ngi ngho, v tng lp trung lu khng tn ti. y ch c 2
loi ngi: ngi giu v ngi khn cng.
Cairo, Ai Cp, c khong 500.000 ngi sng bn trong nhng ngi m
trong Thnh ph ca ngi cht mt qun th ngha trang 5 dm vung nm
trung tm th ca Ai Cp. Nhng Thnh ph ca ngi cht ch cch Katamya
Heights, mt qun th sn gn bit lp hin i nht Ai Cp, c 10 cy s. y l
mt trong nhng khu lin hp vi hng trm gia nh trong mt c o gm nhng
bit th, vn tc, h nhn to, vi phun nc v khch sn. Qung co v khu
ny, thng gp trn Internet, ni rng: Katamya Heights l mt qun th du lch
cho nhng ai yu thch nhng thch thc ca gn hay tennis v th vui ca cuc
sng gia nh trong mt khung cnh sa mc trong lnh. Khu du lch ny c 27 l
gn tiu chun quc t, khu tp v trng dy nh gn, mt cu lc b sang trng
rng 15000 mt vung, vi tim n v phng ngh, b bi, phng tp th hnh v
phng tin gii tr. Gi mi ngi, bao gm c ph chuyn ch t/n sn gn

251

Katamya Heights: 165 dla. Thu nhp bnh qun u ngi ca Ai Cp nm 1998
l 1410 la/nm va chi 9 l gn.
Thi Lan l mt quc gia c s khc bit ln gia nhng ngi sinh sng
khu vc th ti cc trung tm ti chnh v cng nghip vi nhng c dn sng
khu vc nng thn, km hiu bit v ton cu ho. Nm 1997, ng Bath Thi gim
mnh. nhng ngi dn sng khu vc nng thn khng my thng cm cho
nhng ngi dn thnh th b nh hng ng k ca ton cu ho do chnh ph
buc cho ng Baht gim xung.
Trong thi k , mt ca s Ploen Promdan vit mt bi ht c tn l
"ng Baht th ni". Trong bi ht a ra mt cuc i thoi gia mt ngi
nng dn v mt thng c ngn hng. Ti xin trch on i thoi ny cc bn
c th thy r c s khc bit gia tng lp b nh hng ca ton cu ho vi
tng lp khng b nh hng.
y l on dch th: Bi ht bt u bng on ip khc: "ng Baht ca
chng ta ang th ni...tnh trng ny ko di bao lu ph thuc vo tnh trng ny"
Ngi thng c ngn hng ni
- Mi ngi hy nhn y, hm nay ng baht ang th ni
- Hm qua c mt cu b 2 tui b ri xung sng nhng khng cht" Bc
nng dn phn ng.
- Sao vy? Ci g khin cho cu b khng cht ui?
- Vng, a b ri xung nc, v mi ngi nhn thy n ln ngm v pht
hin ra n ang c gng chp ly ng baht ang tri ni.
- Bc khng hiu ? Ti ang ni n ng tin ang th ni.
- Vng, nu khng v ng baht tri ni, th a tr khng sut cht ui.
- Ti ang cp n tin t ang th ni, ngu.
- Ti sao anh li cp chuyn vi chng ti? iu chng h quan
trng g c.
- Ti cp n chuyn ny bi v ti mun cc bc nn quan tm v vn
ny, v ti e rng cc bc khng hiu v iu ny.
- Ti sao chng ti phi bn tm n vn ny nh?
- iu ny mang tnh cht trit hc ti mun cc bc hiu thm.
- Ti sao chng ti phi suy ngh vn ny ch? Chng ti u c phi l
nh trit gia.
- ng l con la.

252

- Thc s nu chng ti khng phi l con la th chng ti l thng c

ca mt ngn hng ri. (Hu ht cc ngn hng Thi Lan u ph sn khi ng
baht b mt gi)
on ip khc: "ng baht ca chng ta ang tri ni. Khi ng baht th
ni, gi c hng ho s tng".
Thng c ngn hng ni vi ging ging gii:
- Khi ng baht tri ni, gi c hng ho s thay i trong vng 1 n 2
ngy. Mi th u tng gi.
- Ti sao anh li than vn cng nh ging gii iu vi chng ti.
- Chng ti than phin, ging gii, ku go n gin v chng ti mong mun
mi ngi dn hy thng cm cho chng ti v gip chng ti vt qua kh khn
ny.
- Ti sao cc anh li mong mun chuyn c gii quyt?
- Mi chuyn s tt p hn.
- Trng nhn anh ka, tht l ging mt a tr.
- Cc bc chng bit g c
ip khc: " ng baht hin gi ang rt yu, gy ra mt s kh khn cho
chng ti. Mi th chng ti cn mua gi c u tng ln".
Thng c ngn hng tip tc ging gii:
- Dng tin ni t ang chy ra ngoi, cn ng ngoi t li khng chy vo.
Ngi dn Thi thch i du lch nc ngoi co cc k ngh. H mua hng ho
khi h i du lch.
- Ngi ta thch lm nh vy v ngi ta c tin. l tin ca ngi ta.
Nh vy th c vn g c ch?
- y l vn tin t Thi Lan. Khi tin ca mt quc gia b chy ra nc
ngoi, c ngha l ng tin ca nc ang gim gi tr, v ng thi ngun vn
u t ca nc cng gim st.
- Lm th no m ng c th bit c iu ?
- Bo ch ngy no cng a tin v chuyn ny m. Anh khng chu theo di
tin tc a?
- Ti chng bao gi nghe i cng nh c bo c. Ti chng thch th g
nhng chuyn . Ti ch xem "boxing" v bng trn i truyn hnh thi.
- Bc cn quan tm n tnh hnh kinh t ca t nc ang din ra hn.
- Ti ch s v s quyn anh Thi lan s thua trong trn u ny. iu mi
lm ti ng quan tm.

253

- Th cc bc c bit rng t nc ca chng ta vay mt lng tin

khng l t cc nc ngoi khng?
- Khng l n c no?
- Bc tht l ngc, bc chng hiu ti mun ni y l g c. Ti tht l
ph li gii thch cho bc. Khi bc vay tin ai, th bc phi tr cho ngi ta ch.
- Nhng nh vy ti s c quyn tiu s tin .
- Nhng ngi nh bc th s lm cho t nc cng tr nn sa st. Bc l
mt thnh vin ca mt gia nh, t bo ca x hi. Nh vy tt c chng ta phi c
trch nhim v vic chi tiu ca chng ta.
- , nhng ti l ngi cha c gia nh.

PHN III: S TT HU CA H THNG

S tt hu

Din n kinh t th gii Davos (DWEF) hng nm c xem l ni c th

gip bn tm hiu v vn ton cu. C thng hai hng nm, cc quan chc t
nhiu nc t tp ti vng ni Thy in t chc v bn lun v vn ton cu
ha. Cuc hp mt ch yu bao gm cc nh t bn cng nghip, nh hoch nh
chnh sch, chuyn gia kinh t, cng ngh v nhng nh khoa hc x hi hng u
th gii t khp ni trn th gii. Mi nm li c mt hoc hai nhn vt in hnh
thc hin khi mo ch mi, lc th l vua kinh t Trung Quc, Chu Dung C,
lc th l Yasser Arafat, Yitzhak Rabin v Shimon Peres; hoc c lc l cc nh ci
t ngi Nga, cng c khi l cc nh lnh o kinh t khu vc Chu . Nm 1995,
ngi sao ca din n ny l Soros, mt nh t ph t bn ti chnh. Ti bit c
iu ny bi ti c mi ti tham d mt cuc hp bo. Ti cuc hp bo ny,
nhiu i din thuc cc t chc th gii phng vn Soros c nh th ng l mt
v tng thng ca mt siu cng quc. V dng nh Soros cng ngh nh vy.
Nhiu phng vin ca Reuters, Bloomberg, AP Dow Jones, hay cc thi bo nh
New York Times, Washington Post, Times of London v thi bo Ti chnh,
phng vn Soros v cch nhn nhn i vi nhng vn kinh t ca Mehico, Nga,
Nht Bn v ca ton b th gii. Lp tc ngay sau , cc nh bo chy nhanh ra
khi phng v truyn mi thng tin thu nhn c qua in thoi. Sau , nhng

254

 kin ca ng u c a ln trang nht ca t bo Din n thng tin th gii

v ngy hm sau xut hin trn rt nhiu tp ch khc.
Khi c chng kin cnh , ti cm thy nh ang chng kin mt thi k
chuyn tip quan trng. Soros chnh l hin thn ca Qun th in t. ng thc s
l mt con b u n. V n lc ny mi ngi thc s nhn ra Qun th in t
ang thay th Lin Bang Nga v ng vai tr nh mt siu cng quc trong khi
trn th gii ch tn ti hai siu cng quc. Vi nm trc , Soros a ra mt bi
kinh t gy sng st vi th tng Anh John Major. John Major ngh rng ng
bng Anh thc s c gi tr trong khi Soros th khng ngh vy. Thng 9 nm 1992,
Soros lnh o Qun th in t, p ng bng Anh gim xung mc hp l.
John Major ch giu, phn i Soros nhng cui cng vn phi u hng bng
vic gim 12% gi tr ng bng Anh. Soros chin thng d dng vi li nhun 1
t USD trong vng hai thng lm vic. n lc tm bit Lin Bang X vit
cho n Qun th in t.
Chng kin thnh qu ca Soros u tin qu l tuyt vi, ti quay tr li
Davos ho hc xem ai l ngi sao nm 1996. Mt iu ngc nhin l trong nm nay
khng cn ai quan tm n Soros. Dng nh ng b lng qun. iu g khin
nh vy v ai l ngi sao ca nm 1996? Ngi khng ai khc chnh l Gennadi
A. Zyuganov, b th ng cng sn Nga.
Din n Davos l hi ngh t bn ti cao. Lm sao Gennadi A. Zyuganov,
con khng long k Jura ca cuc chin tranh lnh, li c th tr thnh ngi sao
y c. Mt l do n gin l bi nhng tinh tu thng mi v chnh tr gi y
c thm nhun trong Davos v nhng ngi c sc mnh phi thng nh vy
c th to ra mt th lc phn i y uy quyn mt s gii. Nh trong thi im
ny, Gennadi A. Zyuganov thc s nh bi Boris Yeltsin tr thnh tng
thng Nga, v nh vy sc mnh ca phe i lp thc s c th lc mt quc
gia ln. Do tt c nhng u vin ban qun tr ti Davos u mun ni chuyn vi
Gennadi A. Zyuganov con th ca phe i lp v tm hiu ng s lm g vi
t ai, ngn sch ca Nga v vic hon i ng Rp vi ng la M. Ti cng
l ngi phng vn ng lc by gi v thc s ng cha c nh hng g c.
Dng nh ng tn rt nhiu thi gian trong vic tm ti tinh hoa ca thng
mi min Ty. Ging nh thc h chng li ton cu ho, Gennadi A. Zyuganov
c nhiu quan im hn l nhng chng trnh c th hot ng, nhng tng
lm th no phn b li nhun hn l vic lm th no to ra li nhun.
K t n nay, th lc chng ton cu ho xut hin v lan rng. Phn
ng ca th lc ny nh th no khi n c t trong h thng ton cu ho, ni

255

m h b p buc trong mt chic o jacket vng cng nhc". Nhiu ngi khng
thch "chic o" ny v h cm thy kh chu, khng thoi mi. Ho lo lng s khng
c ti nguyn v k nng v tri thc pht trin "chic o" ny v thm ch h cn
mun "bn rt vng" ca n. Mt s ngi phn n bi n to ra khong cch v
thu nhp hay gy p lc cho mi cng vic bao gm c cng vic c mc lng cao
v cng vic cho thu nhp thp. Mt s khc cho rng, "chic o" ny lm cho lp
tr xa lnh vn ho truyn thng v nhng cy liu. Ngoi ra, n cn gy nhng tc
ng tiu cc n mi trng. H cho rng vic p dng tiu chun DOS capital 6.0
vi quc gia ca h qu l mt iu kh khn.
Tuy nhin, y l phn ng hay ni lo u khi xut hin mt h thng mi vi
nhng i hi chp nhn n. Mi quc gia c hnh thc v c tnh i lp ton cu
ho khc nhau. Trong chng ny, tc gi mun cp n nhng hnh thc, c
tnh khc nhau ca phe chng i ton cu ho. Ngoi ra, chng ny cn cp
n cch kt hp ca chng c th to ra mt cn lc chng thng ton cu ho,
vi hi vng mt ngy no , n mnh lm mt i s n nh ca h thng
ton cu ho.
Nh cp, ma h nm 1998, ti ti Brazil cng vi t chc bo tn th
gii (CI). T chc ny kt hp vi nhng ngi gn th trn ca Una xy dng
mt khu vc kinh t ti khu rng ma Atlantic (ARF) nhm to ra mt ngnh du
lch gii quyt vic lm cho ngi dn y h c th mu sinh m khng cht
ph rng na. CI mi Dejair Birsehner, th trng ca Una, 48 tui, tham gia
hng dn v gii thch vic cht ph rng ang tc ng n th trn ny ra sao.
Dejair Birsehner thuc dng h Paul Bunyan, cha v ng ni ca ng u l nhng
ngi tiu phu nhng gi y nh cc nh mi trng hc ng khng cn lm cng
vic k truyn ny na. Khi do qua khu rng ma, Dejair Birsehner v nh tng
thn cy mt. ng thng tho cc loi cy vi ci tng loi tn trong khu rng ny.
Sau khi i do, chng ti dng li bn chic bn c t gn cui khu rng v ni
chuyn v nhng thch thc sp ti. ng cho bit nhng ngi dn y ch yu
sng nh vo vic cht cy, n ci. Thnh ph ny cha chun b n nhn cuc
sng m khng n ci. Ni chuyn khong 30 pht, ti cm n ng v vic phng
vn v khi ti ct my tnh, ng cht ni:By gi ti mun hi anh mt s iu.
Rt sn lng, ti p, ng c th hi ti bt th iu g ng mun
Ngi th trng nhn thng vo mt ti v hi: "Liu chng ti c tng lai
khng?
Cu hi lm lng ti qun au. Nc mt ti trc tun tro bi nh mt ca
ng. Ti hiu r ngha iu : Ngi dn ca ti khng th sng ph thuc vo

256

rng thm mt pht no na v chng ti cng cha c trang b n nhn

cuc sng vi my tnh. ng v cha ti kim sng bng ngh n ci v con
chu ti phi to dng cuc sng vi Internet. Nhng c nh vy chng ti
phi lm g by gi?
Ti c gng gii thch rng ng v ngi dn ca ng s c tng lai tt p
nhng h cng cn chuyn t kinh t nng nghip sang nn kinh t da trn tri thc
nhiu hn, bt u vi vic tp trung o to tt lp tr. Ngi th trng lng nghe,
gt g, cm n ti v sau bc ln xe. Khi th trng ri i, ti lin li ngay
ngi phin dch v mt pha v hi xem ngi Th trng ngh g v cu tr li ca
mnh.
Bc ra xe mt lc v quay li, anh ta ni ngi th trng ch mun ti lu
mt s vn m ng m ch trong cuc phng vn. Khi n c quan vo mi
bui sng, c 200 ngi ch ng hi v cng vic, nh ca v lng thc khng
k nhng ngi cht ci ngoi khc ang e do cuc sng ca ng. Nu ng khng
cp cng vic, nh ca v lng thc, h s cht ph rng. Khng bit ng c
th duy tr c bao lu.
ng y ch mun anh hiu c iu . Ngi phin dch ni. Th
trng Birschner i din cho hu ht cc th h con ngi trn th gii ngy ny
cm thy s hi ton cu ho v ngh rng h khng k nng v nng lng
ph hp vi th gii nh vy. Ti gi h l nhng con ra. Ti sao ? Bi nhng
nh thu cng ngh cao Silicon Valley lun thch so snh thng mi siu cnh
tranh vi cu chuyn s t v linh dng. Hng m, khi ng trong rng s t bit
rng sng hm sau nu n khng th chy nhanh hn con linh dng chm nht th
n s b i. V ngc li, linh dng bit rng nu khng th chy nhanh hn con
s t nhanh nht, n c th tr thnh ba sng. Nhng y mt iu m c s t
v linh dng u phi thc hin l mi bui sng thc dy, chng u phi chy
nhanh hn. V iu ny cng ging nh vic ton cu ho.
Tuy nhin, khng phi ai cng u may mn c trang b chy nhanh
hn. Vn cn rt nhiu con ra , chng liu mng trnh b bp. Nhng
con ra ny l nhng ngi b thu ht bi h thng ton cu ho khi nhng bc
tng xung, v bi nhiu l do lm cho h cm thy s hi hay b b ri. iu
ny khng phi do h khng c vic lm m bi nhng cng vic bt h phi thay
i, thch hp v loi b nhng ci c nhanh chng thch nghi vi ton cu ho.
V bi cnh tranh cng s lm chnh ph ca h phi thch hp nh vy, c ngha l
nhng con ra s khng an ton sinh sng trong mi trng ny.

257

Trong m nhc, c mt on m Henry Ford th hin mt cch thng thi

trong qu trnh sp xp. Bi ht th hin mt cuc sng cng nghip bn rn. Ch
trong bi cnh ca mt nh my sn xut cng nghip, nhng cng tot ln nhp
iu ca cuc sng bn rn n chng mt.
Nhng chao i, ngy nay nhng ngi khng thng minh th khng bao gi
c th lm ra nhng con chp siu nh. Nhng cng vic tt i hi rt nhiu k
nng. Ti k mt cu chuyn v t chc pht trin quc t ca M chuyn cung
cp o to cng vic v h tr kinh t pht trin nhng nc Chu Phi ang
c gng s dng cng ngh nh th no trong vic khi phc nhng khu nh
chut trong thnh ph Balimore. Ngay khi , trn trang nht tp ch Baltimore
Sun xut hin :Baltimore c gng cu cha th gii th ba. Mt l do m
Baltimore dn sc cho AID v nhng con ra ca h dng nh khng th theo
ui c Th gii chng mt. Mt quan chc ca thnh ph din gii vn
ny mt cch ngn gn: Trong thp k 60, ng ch ln nht Baltimore l Sicel
Corp. Bn c th kim vic ti mt xng thp vi trnh trung hc hoc thp
hn, to dng mt cuc sng kha kh, mua nh, chm sc con ci v cho chng i
hc. iu c ngha rng gic m ca ngi M m ra i vi nhng con ra
ngay c khi tr thnh nhng ngi hng xm thit thi nht. Ngy nay, ng ch ca
Baltimore l trung tm y t John Hopkins. Tr phi mun tr thnh ngi trng nom
nh ca, cn bn khng th xin c vic lm m khng c bng i hc. Lc ny
nhng con ra khng c chp nhn. V chc chn khng th xin c vic nu
bn l mt trong s 150.000 ngi m ch. (Nhng quan chc Baltimore iu tra
ti sao nhng ngi ngho thnh ph khng tham gia y nhng chng trnh
x hi c ti tr hon ton ca thnh ph. Khi h thy rng, hu ht trong s
ny u khng bit ch. cng l mt l do ti sao h ku gi AID: t chc ny
s a ra nhng bc bim ho, nhng hnh v th hin nn m ch Chu Phi.
Anh c mun bit v nhng bc tranh chm bin khng? Tin s Peter
Beilenso, u vin hi ng sc kho Baltimore ni khi ti phng vn ng. Nhng
cng ty pht trin v nhng chng trnh thng tin ca AID u t Baltimore bao
gm ba khi vn phng).
Qu trnh ton cu ha thay th rt nhiu cng vic th cng lp i lp li
bng my mc v i hi rt nhiu k nng thc hin. Khi nhng cng vic
cn li cho nhng con ra tr nn cng ngy cng t. Mt cu chuyn hu
Washington t thng 6 nm 1998 v cuc nh cng General Motor Flint,
Michigan cho c gi thy mi th v hon cnh kh khn ca nhng con ra. Cu
chuyn c on vit: Trong vng 20 nm tr li y, GM d ct gim nhn cng

258

Flint t 76.000 xung cn 35.000 v hn 11.000 cng vic cng b loi i trong
nhng nm tip theo Vi lc lng lao ng Hoa k, GM ct gim 297.000 cng
vic hng gi trong vng 20 nm tr li y, gim ton b cng vic xung cn
223.000 Mt s cng vic c chuyn n Canada v Mexico, ni m my t
mc hiu qu hoc chi ph t hn. Nhng phn ln con ngi c thay th bi
my mc.
Mt bi bo tng t nu ra trng hp George Peterson, ch tch lin on
Autopacific ni rng vi nhng nh my M, nh Marisvilie, Ohio, chi nhnh tp
on Honda, nhng cng nhn phi c rt nhiu k nng v c th thc hin nhiu
cng vic. Tnh linh hot ny gip Honda gim chi ph sn xut. Vn c nhng
cng vic c ngy y nu bn sn sng lm hn mt cng vic. y bao hm
c vn an ton trong cng vic.
Nh vy ngy nay nu mun c vic th bn phi cn rt nhiu k nng,
nhng gi c vic bn cn c nhng k nng tinh xo. iu ny l rt kh i
vi nhng con ra.
Nhng nh phn tch ang lo lng nhng con ra s pht trin mt h t
tng khc thnh ch ngha t bn t do. Nh cp, trong thi k u ton cu
ho, khi th gii tri qua s ph hoi ca ch ngha t bn, Backlash thc s to ra
mt tp h t tng mi, cng ng, x hi, pht xt, l nhng th chm ngi cho
ch ngha t bn, c bit vi gii trung lu. Ti nghi ng liu chng ta c thy
c mt h t tng chung gn kt trong ton cu ho hay khng, v ti khng tin
c mt ch ngha t bn va c th lm gim s tn bo li va c th vn tng
trng mc sng.
iu ti ngh s xy ra thay th h t tng ca nhng ngi khng th theo
kp ton cu ho. Backlash s th hin nhiu hnh thc khc nhau. H s n rng
ma theo cch thc ca ring mnh m khng cn gii thch g hoc ch tho mn
h hay theo phong tro. Indonesia, h cp ph nhng kho hng ca nhng
thng gia Trung Quc. Nga, h bn v kh cho Iran v ti phm. Brazil, h
cht rng ma hay tham gia lc lng nng dn min qu Brazil gi l Sem
Telo (khng nh ca) i n cp nhng g h cn. Khong 3,5 triu ngi trong s
h, nhng ngi trng trt khng c t, sng trong 250 khu tri trn c nc. i
khi h sng trn hoc gn nhng con ng cho n khi b ui, c lc h li xm
ln nhng siu th, cp nh bng hay n cp xe ti. H khng c c, khng c
tuyn ngn. H ch c nhng kht vng v nhu cu khng tho mn. l l do ti
sao c ln sng ti phm trong qu trnh ton cu ho.

259

Ging nh nhng cuc cch mng, ton cu ho bao gm s chuyn dch

quyn lc t nhm ny sang nhm khc. hu ht cc nc, s chuyn dch quyn
lc t nh nc v h thng quan liu sang nhng ngnh ngh ring v nhng nh
thu khon. V khi iu ny xy ra, nhng ngi t c nhng v tr mi cng s
tr thnh nhng ngi mt nu h khng hi nhp c vi Fast Wold. N gm
nhng nh thu v nhng ngi bn ch ct c c quyn xut nhp khu, nhng
nh cng nghip ho c bo v thng qua mc thu nhp khu cao cho nhng sn
phm h lm ra, nhng lin minh lao ng ln i tng lng, gim gi lm, nhng
cng nhn doanh nghip t nhn c tr cng lm nh my hoc sinh li nhun
koc khng, nhng ngi tht nghip ph thuc vo bt c ci g mu sinh, v
tt c nhng ngi ph thuc vo chnh ph c che tr v gii quyt nhng
nhu cu ca h.
iu ny gii thch ti sao mt s nc, backlash mnh nht chng li ton
cu ho li n khng phi t tng lp ngho nht v nhng con ra m n t
used-to-bes tng lp trung lu v tng lp thp hn trung lu, nhng ngi tm
ra vn an ton bo v h thng cng ng, x hi v phc li. Khi nhng bc
tng bo v xung quanh h xung, h phi gp ngi v co li m bo an
ton. Rt nhiu ngi tr nn khn kh. V khng ging nh nhng con ra, nhng
nhm ny c mt nn mng chnh sch t chc chng li ton cu ho.
Mt trong nhng l do u tin m ti bit backlash tng lp trung lu bi
tnh c ni chuyn vi Wang Jisi Beiling, ngi ng u t c trch Bc M ti
Vin hn lm khoa hc x hi trung Quc. Chng ti ni v nc M v s chuyn
bin nhanh chng sang th trng t do Trung Quc ang c rt nhiu ngi
n nhn: C ch th trng ny ang hi nhp vo Trung Quc, nhng cu hi
t ra l lm sao ho nhp. ng Wang ni. . Nu xy ra, cn nh ny s tr
thnh h thng th trng t do, nh vy ti s mt cn nh. Ti khng bo th
nhng khi n tr thnh v thit thc th con ngi ta phi tr nn bo th khi b
nm vo th trng khi ang c chm sc k cng. Ti x ca ti phn nn anh ta
cng hin mi th cho Maoism v cho c s x hi khi cn tr. Nhng khi 45
hay 50 tui, bng nhin anh b y vo vo c ch th trng ny. Vy c cng
bng khng? anh ta hi v chnh ph rng ti cng hin bt c th g chnh ph
cn trong nhiu thp k qua v nay bng nhin ti b lng qun v b y vo c ch
th trng? iu tht khng cng bng. Ti khng lm g sai. Ti lun lm ng
theo hng i ca chnh ph. Ngi li xe ny thch lm ch chng ti. Anh
khng mun tr thnh ti x taxi v mt i tt c nhng li ch. Anh ta khng mun
tham gia vo th trng.

260

Bn khng phi tr thnh mt ngi cng sn bn rn c th cm nhn xu

hng ny, Peter Schwart, ch tch mng thng mi ton cu ni vi ti v mt
cuc tranh lun trc khi c phng vn London v nhng chng trnh kinh t
trn BBC: Mt phng vin ngi Anh trong khi i theo ti phng vn cp
n mt s vn chnh. Ti m ch rng ngi Anh l mt v d rt in hnh v
bc tranh kinh t thu khon, c bit c th so snh vi phn cn li ca Chu u,
v im khc bit chnh l lng tht nghip M v lc a Chu u. V im
ny, anh ta hi: N khng nghim trng ? Phc li tht nghip Anh gi y rt
thp v khng th pht chun thm na v mi ngi phi i lm kim sng.
Schwatz tip tc: C rt nhiu ngi xem s chuyn dch ton cu ho nh
l mt thit thi ln. H khng ch ang mt li ch m cn nhng th h nhn thy
nh l quyn li, nn nh rng x hi cng nghip hin i rt giu c v con ngi
c quyn nhn y tr cp tht nghip.
Nu mun chng kin cuc chin gia nhng ngi bo v v nhng ngi
ton cu ho, bn c th n th gii Ai cp. Nm 1996, Ai cp ng cai t chc
cuc hp thng nh kinh t Trung ng kt hp nhng hot ng thng mi
ca Phng ty, Chu , Ai cp v Isaren Mt s ngi chng li vic t chc
hi ngh ny. Mt phn v c mt nhm ngi iu tra chnh tr cho rng Isaren c
quan h khng bnh thng vi Palestin. Phn khc do quan chc Ai cp, nhng
ngi thng tr nn kinh t Ai cp k t khi Nasser quc hu ho tt c nhng
vin thng mi ln trong thp k 60. C th thy rng hi ngh ny l bc u
tin trong vic nh mt quyn lc i vi nhng ngnh ngh c s dng trao
i ly quyn s hu nhng x nghip v nhng phng tin truyn thng i chng
cho chnh ph. Tp ch al Shaab chng li o Hi phn i kch lit hi ngh ny
nh l hi ngh ca s nhc. Ban u nhng ngnh ngh ring ca Ai cp c
t chc theo mt hnh lang quyn lc- phng thng mi M- Ai cp, ch tch hi
ng nhng nh lnh o thng mi v hip hi Thng mi Ai cp- v li ko
ch tch Mubarak, ngi cho rng ng cai hi ngh s to ra nhiu cng n vic
lm cho ngi dn Ai cp v t khong 400.000 ngi mi nm. ng xem xt v
quyt nh ng cai hi ngh v cng b thng thng trn bi din thuyt :Nm nay
Ai cp s gia nhp t chc thng mi th gii v tun theo nhng lut l ca n.
Nhng nhng quan chc Ai cp khng mun nhng quyn lc vn chng li xu
hng ny, v mi ln kinh t ton cu suy sp nh Chu nm 1998, h li n
ni vi Mubarak Thy khng, chng ti ni vi anh ri. Chng ti cn t t xy
dng nhng bc tng mi, nu khng nhng g xy ra vi Brazil s xy ra vi
chng ta.

261

Cuc chin u gay go ny din ra gia nhng ngi rp trn khp th

gii, t Moroco n Kuwai. Mt quan chc ti chnh rp din t cuc u tranh
ton cu ho quc gia ca ng nh sau: i khi ti mun tr thnh mt phn ca
hi Tam in hay mt on th b mt no , bi ti ang chng kin mt th gii
vi qu nhiu kh khn t nhng ngi xung quanh. C mt hng ro ln trong
ngn t gia ti v h. Nhng khng phi l iu lm ti khng thuyt phc
c h. Ti thng khng th thng tin vi h, h qu xa vi vin cnh ton
cu. Vi ti khi a ra mt vn chnh sch lin quan n ton cu th lun phi
t ra s c bao nhiu ngi chp nhn v lm sao to ra s ng ph phn t
hiu qu trong qu trnh chuyn i. Nu bn c ngi nhng v tr quan trng,
bn c th o ngc mt h thng. Nhng iu l rt kh. Trong nhiu ngy
nh vy ti li mun c ngi n ni vi ti rng: Chng ti thc s cn sn li
cn phng v ti s p li Khng, thc s chng ti cn xy dng li hu ht
nhng cn phng trn mt nn tng mi. Nh vy nhng cuc i thoi ca h vi
bn ch l sn mu g v tt c nhng g bn thy trong u h l nhng kin trc
mi cn thc hin v nhng nn tng mi cn b tr. Chng ti c th quan tm n
mu sc sau cng. Ngy nay Brazil, Mexico, Argentina c mt s ng ngi v
quan chc ph phn v th gii ny. Nhng hu ht nhng nc ang pht trin
khng nh vy, chnh l l do ti sao qu trnh chuyn i ca h khng ng tin
cy.
Moroco, chnh ph ang t nhn ho bng vic bn rt nhiu x nghip
cho nhng tp on kinh t nh rng buc vi cung in hong gia c chi phi
bi nhng nh c quyn chnh ph. l l do ti sao 3% dn s Moroco nm gi
n 85% ca ci ca nc ny. Nhng trng i hc Moroco, ni kt hp nhng
thi xu ca x hi v s gio dc Anh Quc, hng nm cho tt nghip mt lng
ln sinh vin khng tm c vic lm. Nhng sinh vin ny khng c k nng
qun l v k thut ph hp vi nn kinh t thng tin ngy nay. Do gi y
Moroco c hip hi nhng ngi tt nghip i hc khng c vic lm.
hu ht cc quc gia theo Golden Straitjacket (GS), e c t nht mt
ng dn tu hay mt ng c chnh chng li ton cu ho. H c nhng
ngi bo v cng nghip trong nc, nhng gii php dn tu i hi mt mc
sng tng ng m khng cn chuyn i qu nhanh. H yu cu phi thit lp
nhng bc tng mi y v mi th phi tr nn tt p. H ku gi tt c
nhng ngi thch qu kh hn tng lai. Nga, Nhng thnh vin Cng sn ca
Vin u ma tip tc dn dt backlash chng li ton cu ho bng vic truyn t
vi tng lp cng nhn v nhng ngi hng tr cp rng di thi Lin bang X

262

vit, h c th c nhng cng vic ti t v tr thnh lc lng ch cu t nhng

l mt th gii c bnh m v c vic lm.
S vng mnh ca ng Dn tu v nhng ng c vin chng li ton cu
ho ch yu ph thuc vo nn kinh t quc gia. Thng thng i vi nhng nn
kinh t yu hn th nhng gii php cng n gin cng tt. Nhng s l iu ti t
ln nu c pht trin theo hng xu. Nm 1998, a s Quc hi M u phn i
Tng thng m rng Nafta n Chile v cho rng lm nh vy s mt rt nhiu cng
vic ca dn M. S ng ngnh em n cho nc M nh ngy hm nay vi
nhng th trng cung cp hng ho ln v mc tht nghip thp. iu ny cho
thy m rng Nafta l iu thnh cng to ln cho M, Canada v Mexico. Hy suy
ngh v iu ng ngn ny: Quc hi M dnh 18 t USD cho ngn sch quc t
cu tr nhng quc gia ang chin u vi ton cu ho nhng h khng chp nhn
m rng phm vi th trng t do Nafta ti Chile. Vy lgic l g? n gin l
:Chng ti ch h tr nhng vn khng phi l thng mi
iu chng c ngha g nhng tranh ci s lm vn tt ln hoc xu i
rt nhiu.. H thng ton cu ho vn cn qu mi v qu nhiu thay i vi
nhiu ngi, h tin rng s c nhiu vic tt. V iu ny to ra rt nhiu cn
phang cho nhng k m dn Backlash vi nhng gii php n gin, bt k h l
Pat Buchanan Chu phi hay Jean-Marie Le Pen Php.
Khi nhiu quc gia tham gia vo h thng ton cu ho v Th gii chng
mt, s c nhng nhm Backlash bt u hnh thnh l nhng con linh dng
b thng. Nhm ny bao gm c nhng ngi cun theo ton cu ho nhng ri
b bt ra, c nhng ngi thay v ng dy th h li ng vi trong bi bn v lm
moij iu li xa Th gii chng mt. H ang c gng loi b hoc thay i
nhng lut l ca h thng ny. Cu b i din cho nhm ny chnh l th tng
Ahathir ca Malaysia. a ngc cng khng c mt s vic gy phn n no ging
nh vic mt ngi ton cu ho b thiu sng. Ngy 25/11/1997, nn kinh t Trung
b tan r, Mahathir ni vi u ban sc khe cng ng Edinburgh rng nn kinh
t ton cu - lng ph hng t USD u t vo Malayxia m khng quan tm n
s tng trng - ang tr nn hn lon.
l mt th gii bt cng, Mahathir ni cu. Rt nhiu ngi trong s
chng ta ang vt ln gian kh, thm ch c mu c t do trong khi bin
gii ca nn vn minh ang sp xung v th gii tr thnh mt thc th n
lp, t do tr nn v ngha.
Khng ly g lm ngc nhin khi nm 1998 Mahathir tr thnh ngi ton cu
ho Chu u tin dng vn t bn khng ch th trng cung cp v ti chnh

263

ca nc ny. B trng B thng tin Singapore ni v Mahathir: Malaixia

rt lui v largoon v c gng nu ko chi thuyn ca h nhng chin lc ny l
khng phi khng c ri ro.
Thc t li khng c ri ro. Nu bn ngh c th rt vo khng gian ba tng
v hng th mc sng tng dn ca Th gii chng mt m khng phi chu p lc
g th qu tht l kh di.
Tuy nhin, s rt lui tm thi ca Mahathir li nhn c rt nhiu s cm
thng ca nhng nc ang pht trin mc d n khng phi bn sao ca bt k
nc no. Khi bc vo thp k ton cu ho th hai, s nhn thc tin b dn
nhng nc chng li Golden Straitjacket v Th gii chng mt. H khng th tip
tc chng i v h bit rng chin lc rt lui s khng th tng trng trong di
hn. V vy by gi h ni rng:V mc ch ca cha tri. Ti gp
Emad, bin tp vin tp ch Al Alam Al Youm ca Ai Cp, nhiu ln ti hi ngh
World Bank v nhiu hi ngh khc v ng gii thch cho ti nhng hn ch ni
bt ca Ai cp khi tham gia vo qu trnh ton cu ho. Trong ln gp nm 1999 ti
din n Davos, ng ni vi ti: c, ti hiu cn phi chun b nhng g cho
ton cu ho v l mt phn trch nhim ca chng ti. Chng ti hiu iu ny
nh mt con tu ang chuyn bnh v bit mnh phi lm g. Nhng anh cng nn
lm con tu chm li chng ti c c hi nhy ln c
Ti khng can m ni cho ng bit rng ti va tham d mt cuc hi
tho thng mi Internet cng vi mt s nh ci cch hng u v nhng kt
lun ca h cho rng th gii khng nhng s khng chm i m cn khuych tn
rng hn, thm ch nhanh hn. Hy vng chng ta c th lm con tu chm li, ti
ni vi Adeed, nhng khng c cch no iu khin c.
Mt ln ti dng c ph ti mt qun c ph Internet Aruman, Jordan, ni
cn c gi l qun c ph dnh cho nhng ngi c sch v n mang dng
dp ca mt ging ng thi La m c i. Ti n vo thng 9 nm 1997, ch
ca hng, Marianal-Jazzerah, ngi xung bn ti v gii thiu v bn thn. Anh
ta c ni ti dng bnh nng kem chui ca nh hng. Ti sao li l bnh nng
kem chui? Ti hi. , anh ta gii thch, v n c lm bi t tay ngi v ca i
s cng ho Israel.
ti th xem. Bnh nng kem chui mt tim c ph Internet do v
ca i s cng ho Israel lm. Tht l tuyt.
Nhng n khng tuyt vi tt c mi ngi u, anh ta gii thch. Nhng
ngi theo tro lu chnh thng Amman lun ty chay vic bnh chui nng
c lm t tay v ca mt i s cng ho Israel ra khi thc n v h gi l vic

264

ty chay Internet a phng. (R rng, vic ty chay tht bi v bnh nng

kem chui vn cn).
Qua vic bnh nng kem chui, r rng nhng ngi theo tro lu chnh
thng l i din cho mt backlash khc chng li ton cu ho. y l nhm ngi
ght cay ght ng nhng ngi ton cu ho, h coi bnh nng kem chui lm
bi ngi Israel chnh l th din ca Jordanian Muslim, h mang th k l vo
cn h ca bn theo cch thc k l, h sn sng xo ht nhng nt vn ho
ring v nh bt nhng cy liu ang nui sng bn. Rt nhiu ngi sn sng t
b vn ho ca mnh chy theo vn ho theo kiu M hoc la gt ln nhau
tn ti. V kh nng la gt ca con ngi th khng bao gi c th nh gi c
nu h khng phi l nhng k la gt tt. McDonal v Disney khng thch s ni
ting. Nhng my s ngi trong s th khng nh vy. Thc t, h vn sn sng
u tranh bo v vn ho ca h. Cuc chin tranh th hin nh sau: Ti
khng mun ho mnh vo th gii, ti mun chnh l ti. Vi nhng ngi ton
cu ho, h thng cp bc chnh nhng ngi lin kt vi nhau cn voi nhng ngi
theo tro lu chnh thng th ngc li i vi bt k th g nhng khi ngun
ca h chnh l chn l.
iu phc tp nht chnh l vic nhng ngi nh vy hai nn vn ho
khc nhau kt hp vi nhau hay khi ton cu ho s lm h phi ho mnh theo mt
nn vn ho bun t khc. Nhng iu nh vy rt hay xy ra Trung ng, ni
m nhng ngi theo tro lu chnh thng nhiu b tc vi nhiu vn ho khc
nhau phi ng tm di mt ngn c chng li ton cu ho. Ngn c u tin
ca phe i lp Angeri chnh l mt ci bao b trng rng cha bt m xay vi
nc tht, ng cc vng Bc Phi, iu ny tng trng cho s tht bi ca cng
nhn Angeri, c bit i vi lp tr khi khng c vic lm. Tuy vy nhng bao b
trng rng ny chnh l nguyn nhn gy ra s i lp gia o Hi v u ho,
nhng cch thc ca quan chc Angeri v khi kt hp vi nhau, h to ra mt
backlash mnh m di s dn dt cu o Hi chng li ngi mun ton cu ho
Angeri.
Benjamin Netanyabu (BN) c bu lm th tng Isarael nm 1996 tr
thnh mt backlash chnh tr phn i ho hp nn ho bnh Oslo, cng chnh l
phn i ton cu ho v s thng nht ho bnh Israel vi Rp. Mt ln nh tn
gio hc Israel Moshe Halbetal cho ti hay rng s khng ngoan v chnh tr ca
Shimon Peres chnh l nhng ngi chu ca ng v nhng ngi chu ca
Yasser Arafat ang e do cuc sng ca rt nhiu ngi Do Thi Israel. H s
rng khu ngi Do Thi.

265

Quan im ng h ton cu ho
Ma ng nm 1995, ti n thm H ni. Mi sng thc dy, ti thng tp
th dc bng vic i do quanh nhng ngi cha h Hon kim, ni y chnh l
tri tim ca th H ni. V c mi bui sng ti li dng chn ni mt ph n
Vit Nam nh b ngi khom mnh trn va h vi chic cn sc kho. C ngi y
cn sc kho cho mi ngi vi ph rt r. Nh th mi ln dng chn ti li tr
cho c ta 1 la v bc ln bn cn. Khng phi ti mun bit trng lng ca
mnh, trn thc t ti qu bit r trng lng ca mnh (thm ch ti nh l cn ca
ngi ph n khng chnh xc). M khng, kinh doanh m li v ngi ph n
lm ti ng gp cho ton cu ho Vit nam. Vi ti ngi ph n c mt
phng chm khng ni ra: Bt k th g bn c, d ln hay nh - hy bn, trao
i, hay bt c lm g min l c li nhun ci thin mc sng c bn ca mnh
v hy mnh dn tham gia vo cuc chi .
Ngi ph n v chic cn ny th hin r chn l c bn v ton cu ho
ni m ngi ta ch cp n nhng nh qun l tin t, nhng nh ti tr v
nhng nh sn xut chp siu tc. Cn y: ton cu ho th hin t mt ni rt
thp km, ch ngoi l ng, vi nhng con ngi kht khao chy bng. ng,
ton cu ho l dn ch ho ti chnh, cng ngh v thng tin nhng liu c ba vn
ny c th gip nhng con ngi bnh thng c cuc sng tt p hn, mt
cuc sng vi nhiu th n, mc hn, nhiu ni sng, du lch, lm
vic hn, nhiu ci c, vit v hc hn. Cuc sng bt u t hnh vi
ca ngi ph n y, ngi khom mnh trn va h vi chic cn sc kho v
ng gp vo ton cu ho.
Gia trung tm H Ni ngy nay, trn cc va h nhiu mt hng c by
bn la lit. Ngi bn hng ch cn dng mt ci chiu, hay ci rng hoc thm ch
mt ci gi sch min sao h thy ph hp l c th bn c hng. ng ph lc
no cng cht cng ngi. H trao i, bun bn mi th t nhng th rt nh nh
dp xng an cho n nhng vt c gi tr ln nh t Camry, thm ch c chic xe
ca hng ni ting Lexus. Bi chng ta ch ngh ti ton cu ho nh l nhng vic
phi thc hin gia cc quc gia hay ch din ra nhng ni cao sang v c tnh cht
v m, nn chng ta qun i chnh ngay ti y, gia trung tm b nh ny cng
din ra qu trnh ton cu ho.

266

y chnh l l do ti sao chng ta thng c ngh rng i bt k iu g

u c tnh hai mt, song song vi nhm ngi phn i ton cu ho bi tnh hung
tn, p bc v thch thc ca n, vn tn ti mt nhm ngi nhn thy li ch ca
ton cu ho. Nhm ngi ny thuc tng lp cng nhn lao ng. H chnh l
nhng ngi phi chu nhng mt tri ca ton cu ho. Nhng h mnh dn
ng ln, i mt vi ton cu ho v tham gia vo h thng ny. Bi rng d ch
cn mt na c hi, h cng khng mun tut mt. Bt k mt ngi km no cng
u khng mun mnh s thua km mi; hay bt k mt ai khng hiu bit cng
mun bit thm mt iu g mi l. H mun tr thnh s t hay linh dng,
trinh phc c h thng ny ch khng mun ph hu n i.
Ti tnh c sinh sng Rio de Janeiro v chng kin chnh ph Brazil t
nhn ho cng ty vin thng Telebras. c ng ngi biu tnh phn i quyt
nh ny. Nhng iu gy ngc nhin cho ti nht chnh l t bo O Globo ngy
hm sau a tin v cuc phng vn mt thanh nin biu tnh. Ti sao anh tham
gia cuc biu tnh? Anh ta tr li Ti ngh rng ti cn c vic lm. Chng trai
ngho ny khng phn i v quyt nh t nhn ho m n gin l anh ta mun
c chia phn.
Con ngi c th chp nhn nhiu vn cng thng ca ton cu ho hn l
h ngh - mt phn v nhng ngi th m Nga, nhng nng dn Mehico v
nhng ngi lao ng Indonesia hiu rng mt mc no h khng cn s
la chn no khc ngoi vic ng dy theo kp s ton cu ho, v mt phn v
rt nhiu trong s h khng mun tham gia thm mt t no na. Hin nhin l nu
nh hng th trng ly ht i ca h- tc l nu h cm thy y ch l mt h
thng phi l, mi n lc ca h khng th em li mc sng tt hn v nhng hi
sinh ca h cng khng em li cho h li ch no, th h thng s tr thnh mi e
do. Nhng trn thc t, chng ta vn cha ri vo tnh trn .
Mt anh bn ca ti, mt nh kinh t ngi Nga k cho ti mt cu chuyn
kh gy n tng. Cu chuyn k v mt ngi li xe tng mt th trn pha sau
Urals, Nga. Anh ta li xe tng n to th chnh thnh ph thanh ton khon sc
qu hn. Khi nhng ngi dn thnh ph vy quanh chic xe tng v hi anh ta
Anh c nh san lp c thnh ph ny chng? anh ta tr li Khng, l do
duy nht m ti li xe tng l v ti khng c mt phng tin no khc. Ti khng
c tin i taxi m ti li ang cn c thanh ton.
Trn thc t, ch ngha t bn nng cao i sng cho ngi dn hn bt
k ch no trong lch s. Nhng s ngi ngho nhng tng lp trung lu
cng tng nhanh, v khong cch giu ngho ngy cng r rt hn. S lng ngi

267

ngho khp mi ni cng gia tng. Ni mt cch khc l ngho i v ang tn

ti rt nhiu quc gia v c xu hng lan rng ra nhiu cc quc gia khc. Theo
bo co ca chng trnh Pht trin con ngi M, nm 1997, t l i ngho trong
50 nm qua tng nhanh hn so vi 500 nm trc . Hn 30 nm qua mt s
quc gia ang pht trin tin hnh cng nghip ho rt nhanh. T nm 1960, t l
tr em t vong, t l suy dinh dng v nn m ch gim nhng ng ngha vi
vn nc sch cng ang dn tr nn bc xc. Ch trong mt thi gian ngn, mt
s quc gia nh i Loan, Singapo, Ixaren, Chile v Thu in thc hin chnh
sch m ca theo hng ton cu ho, ng thi em li mc thu nhp cao c th
snh cng cc quc gia pht trin nh M v Nht Bn. Trong khi , tng lp
trung lu Thi Lan, Brazil, n v Hn Quc ang ngy mt tng ln cng bi
ton cu ho.
y l l do ti sao mc d vn cn tn ti mt s quan im chng li ton
cu ho nhng h vn phi theo nhng tng mi ton cu ho tt hn - iu
th chng minh s lng tham gia vo h thng ny cng gia tng. Khng nht
thit bn phi tr thnh mt nh chnh tr gia th bn mi hiu c vn ny. Bn
ch cn i do v quan st mi th ang din ra quanh ph phng ti cc nc
ang pht trin:
Bn s gp Chanokphat Phitakwannokoon, mt ph n 40 tui ngi Thi
Lan ng bn thuc l v bnh bao trn ng Wireless thuc trung tm bun bn
Bangkok. Vo thng 12 nm 1997, ti n y v ti mt khch sn gn . Lc
ny l tun l chnh ph yu cu ng ca tt c cc c quan ti chnh. Ti r mt
ngi phin dch cho tp ch New York Times i do cng ti v quan st mi hat
ng bun bn din ra trn ng ph. Ngi u tin m ti ni chuyn chnh l
Chanokphat. Ti bt u hi: Ch bn c nhiu khng?
Mi c 40 n 50%, Chanok ru r tr li.
Ti hi c y bao gi nghe ni n Soros, t ph qun l qu tng hp,
ngi b buc ti u c tin t Chu v dn n s ph gi.
Chanok lin lc u v tr li: Khng. C cha bao gi nghe n ci tn
Soros.
c, vy ch c bit g v th trng c phn khng. Ti hi.
Bit ch, c tr li khng mt cht do d. Ti s hu nhiu c phn ca
Ngn hng Chu v Ngn hng Bangkok
iu g khin ch mua c phn
Tt c h hng ca ti u mua, do vy ti cng mua. C tr li Ti gi
vo ngn hng v by gi th n chng ng l bao.

268

Lc ny ti cht nhn xung v v cng ngc nhin khi thy c i chn t.

C th c dp u , nhng ti sao c khng i. Ti khng th ngh tip c
:Mt ngi khng giy dp, bng cp mi ch ht lp nm m li s hu c phn
ngn hng Thi Lan. iu ny lm ti cht ngh: C y ang quan tm n ci
g?. Liu c phi c ta ang dn u mt cuc hnh qun nhm thiu hu khi vn
phng IMF ang li dng tt c nhng iu kin Thi Lan ci t nn kinh t.
Hay bi c ta chnh l mt phn no ca h thng v liu c ta c lm vic chm
ch hn, tit kim v hy sinh nhiu hn, thm ch c IMF nu nhng th lm vc
dy nn kinh t Thi Lan. V thi gian s tr li. l quan im ng h ton cu
ho.
Bn s gp Tecra, ngi ng u mt trong nhng qu chung ln nht ti
Thi Lan. Ti phng vn anh v liu c mt mt nhm ngi khng ng h
nhng ch ngn hng ti phng Ty v Chu M khng, v h ang c gng mua
li nhng doanh nghip v ngn hng ca Thi Lan. Gi y gi tr ng Bath ca
Thi Lan ang rt thp v mt s doanh nghip ang xung dc. Tecra ngh mt lc
ri tr li bng cch k mt cu chuyn: My tun trc mt anh bn ca ti b
mt v. Trong v c rt nhiu giy t bao gm c mt s th tn dng ca ngn hng
M v Thi Lan. Tt nhin sau anh ta gi in v thng bo mt th ti cc
ngn hng . Ngay lp tc, ngn hng M lin hi anh ta liu c mun h gi
lun th mi trong ngy. Trong khi , anh ta chng nhn c mt thng ip g t
phi cc ngn hng Thi Lan.
Vy anh ngh sao, Tacra ni tip. Liu bn ti c sn sng quan tm hn
nu nh ba ngn hng Thi Lan ny hon ton trc thuc ngn hng Citibank v c
nhng chun mc ging nhng ngn hng American Express khng? V liu
anh ta cm thy y l s xu h thay cho quc gia mnh khng? C l iu ny
khng th ko di nu nhng ngn hng Thi Lan bt u sp xp li t chc v
hot ng c hiu qu nh nhng ngn hnh M. y hon ton l nhng tng
ng h ton cu.
Bn s gp Lilian, mt cng nhn 32 tui, ngi Brazil sng ti Rocinha
favela, Rio v lm vic cho chnh quyn thnh ph. C ta va a ti i do quanh
trung tm favela va bn lun n vn c y phi tit kim nhiu nm tri
c th chuyn gia nh ra sinh sng bn ngoi. Gi y h ang sng ngoi
favela. iu cui cng c mun cho th gii l ho nhp vo ton cu ho. C
ni vi ti: Khi ti cn nh, mi ngi lng ti u tp trung xem ti vi trong mt
cn nh. Gi y ti chuyn n ti mt ch cch ch lm ca ti mt qung
ng 1h 20 pht, thay v trc y l 20 pht. Tuy nhin ni ny nm ngoi

269

favela, hu nh khng c t nn xy ra. Ti chuyn n y v l tr chng trnh

xa nhng k bun bn ma tu. Mi thng ti kim c 900 Real. Gi y ti c
th mua c in thoi, xy nh gch ch khng phi nh g nh trc y v
cui thng ti cn tit kim c mt khon tin. Khi lm pht xy ra, khng ai
mua th tn dng v ngi ta khng th p ng c t l li sut lm pht. Ngy
nay, nhng ngi ngho y u c in thoi, truyn hnh cp v in. Ti c tt
c nhng th c bn m nhng ngi giu c. Gi y chng ti c th phn nn v
dch v m trc y khng h c. chnh l nhng tng ng h ton cu.
Bn s gp Fatima, mt nh khoa hc v sc kho mi trng, c s hu hu
ht nhng qun c ph Internet thnh ph Kuwait, thung lng c ph. y bn
va c th nhm nhp tng ngm c ph va truy cp Internet. Tt nghip ti M,
Al-Abdali eo mng che mt, biu hin r ngi theo o Hi. Ti a cho c mt
bi ging v ton cu ho Kuwait v c ng vai tr nh mt khn gi. Sau c
mi ti n mt qun c ph v gp g mt s sinh vin . Qun c ph ny nm
gia mt khu bun bn sm ut ca thnh ph. Ti ngi xung bn v ni: Ti c
mt cht thc mc rng r rng c l mt ngi theo o Hi v c v tr tng i
cao trong x hi. Hn na, c li tu nghip M v gi y c ang mang Internet
n cho vng Kuwait. iu g khin c lm vy?
Cu tr li ca c n gin l Rp b tc ng bi th gii bn ngoi, c
bit l cng ngh mi l. y ch l hin tng xm nhp, nhng ti thi im ny
c mun l ngi kim sot s xm nhp , ch khng xy ra tnh trng ngc
li. V gi y c ang kim sot Internet v m bo cho lp tr, nhng ngi hay
lui ti qun c ph ca c. Ti thc s cm thy t ho v n lc ca mnh. ng
bao gi chng li m hy tm cch kim sot n bng kh nng ca mnh!
Ti c tng v c ph Internet t ba nm trc y. Fatima ni vi
ti vo nm 1997. Ti bit rng nu ti khng lm th ri mt ai cng lm. Ti
nhn ra rng chng ta c th kim sot c v hng mi ngi theo chiu hng
tt hn l c ngi yn mt ch n t xut hin. Ti chp nhn v p dng n. V
gi y chng ti ang dn gii thiu nhng vn v quyn li ca ph n trn
trang Web ca ring mnh.
Fatima mi mt s sinh vin ca trng i hc Kuwait tham d. Mt
trong s h ngu nhin cp n nhng cuc bu c sinh vin trng v nhng
ng c o Hi u b tiu dit bi cc bn c lp, T do v Th tc. Nhng cuc
bu c sinh vin l ht sc quan trng A Rp v hu ht u hng ti t do v
vn chung, c bit l i vi gii tr. Ti hi Sahli, mt sinh vin 21 tui, khoa
Thng tin lin lc ti sao nhng ngi theo o Hi o Hi thng tht bi. o

270

Hi khng gy c n tng tt mt cht no c. Anh ta tr li. Hn na ng

th tc ang gip sinh vin t nhng th nh nht m h quan tm nh sao chp,
Email, sch th vin, ni xe X hi gi y thc t hn v chng ti cn
phi kim vic lm. chnh l nhng tng dn n ng h ton cu.
Bn s gp hai ngi bn c ca ti, hai nh khoa hc x hi l Anne v
Henderson. Ti gp gia nh Henderson Washington. H ni vi ti v c con gi
ang hc i hc c: Mt hm, a con gi ti v c bn cng phng ca n
nhn c mt l th ca mt cng ty in thoi ca c, Telstra, thng bo v mt
phn ba cng ty s t nhn ho v mi mt c ng ca cng ty u c mua mt
t c phiu. N gi cho chng ti v hi liu c nn mua khng v chng ti
ng . Sau n ngh vi cng ty. N khng c nhiu tin m mnh gi ca
mi c phiu l 300 la c v n ch mua c ba trm c phiu. Gi n vn
cha c kh nng kim tin c. N c th tr thnh mt th th, hay mt gio
vin hoc mt v tr no c thu nhp cao. Nhng ch mnh n c th mua duy
nht c n c th ng ra mua c phiu ca Telstra. Thng thng nhng cng
nhn ca Telstra mua khong 90% s c phiu c th c mua v sau h s t
phi cnh tranh hn. Ngi ta ch bit rng y l mt th rt quan trng. Vo nm
1996 th vn ny lun b bp bi ng bo th v h hon ton i theo tng
y. Cch y 10 nm, con gi ti cng tham gia chng li ton cu ho nhng gi
y nhng c phn ca Telstra lm thay i quan im ca n. N phi quan
tm thng xuyn hn n Wall Street v nhng c phiu ny gi y nh hng
trc tip n li ch ca n. chnh l nhng tng dn n ng h ton cu.
Nhng tng mi trn khng ch ang pht trin rng hn m cng ngy
cng nhiu ngi mun tham gia vo h thng ny. N cng ngy cng ln mnh
hn bi tnh qun trit trong vic nng cao kh nng ca con ngi v ni r nhng
g c v mt khi lm nhng vic lin quan. Nh c Internet m mi ngi gi
y c th ni chuyn vi nhau mt cch d dng v nhanh gn.
Ti hc c iu ny t Chandra, ch tch T chc Nhn quyn Malayxia
hay cn gi l t chc hot ng quc t cho ton cu. Ti gp ng ti vn phng
mt vng ngoi ca Kula Lampura. Ti n nghe ng by t v quan im v
ton cu ho v tht bt ng ti nhn c rt nhiu quan im l th t ng.
Ti ngh ton cu ho khng phi cuc chy ua li ca ch ngha thc
dn. ng ni. Mi ngi ang tranh lun v tnh ng n ca vn ny. Nhng
chc chn, n s phc tp hn nhiu. Nh c ton cu ho, nhiu nt vn ho mi
thm nhp vo i sng ca ngi dn min Bc. Gi y mn n c a thch
khng ch cn dng li mn c v khoai ty m cn c thm mn c ri. Hn na,

271

cc mn n ny khng cn ch yu l nhp ngoi na. Nhng ti y khng

phi ch ni v c ri. Mi khu vc u c nhng tng v quan tm khc nhau.
Bt k ai c th lc thng tr ni ny th chc chn s phi chu ph thuc ni
khc... Ngy nay, nh c Internet, cc nc c th bit thng tin ca nhau. Iran l
mt trong s cc quc gia s dng Internet nhiu. Ngi dn nc ny coi Internet
nh mt cng c thc hin mc ch ca mnh. S kin b phim "Mi v ca tri
Sherry" (phim Iran) t gii trong lin hoan phim Cannes l mt v d in hnh.
Malaixia, Mahathir cp nht thng tin qua CNN. Nhiu cuc vn ng qua Internet
thnh cng. y l mt phn m ton cu ho em li. Nu cho rng ton cu
ho ch ging nh con ng mt chiu, th qu l khng ng m thc s n rt
phc tp. Mi ngi hot ng rt nhiu cp khc nhau. Ti mi cp li
xut hin s bt cng bng do M ho"
l quan im m phe ng h ton cu ho ng vi phe i lp.
iu ny hon ton ng thm ch ti cc quc gia pht trin. Tp ch Forbes
tin hnh mt chin dch thng minh vo thng 7 nm 1998 sau cuc tht bi ca
Time Warner- CNN vo 7/6/1998. Tp ch ny a ra thng tin v s kin Green
Berels c k phn bi Lo vo nm 1970. Lp tc ngay sau , cc cu chin binh
khng nh rng l thng tin hon ton sai lch. Tuy nhin, hng thng tin ni
ting ton cu CNN li khng chu nh chnh s kin (thm ch khng xin li
bt k khn thnh gi no, c bit l cc cu chin binh).
Time Warner chc hn pht in mt khi b tht bi trong chin ny. Cc
nh cu chin binh Vit Nam s dng Internet-phng tin hu hiu duy nht
tham gia cuc chin. Nu khng c Internet, xi tung s kin ln phi mt
hng thng. "N gip ti thc hin trong ba ngy trong khi (nh sn xut CNN)
April Oliver phi mt 8 thng. i tng khng qun ( v hu) Perry Smith, t
vn qun s ca CNN, ngi phn i h thng tin tranh lun ca cc nh cu
chin binh, sau ng chnh sa li thng tin. Smith cho bit, vo hm din ra
s kin , ng ghi chp nhanh ton b cu hi v mi vn thc s xy ra
nh th no Lo. Ch cn nhn vo mt nt, ng gi ton b s cu hi n
hn 800 ngun khc nhau, lp tc th in t n khp mi ni v Tailwind c
coi l c b mt cao, sau cc cu chin binh Vit Nam phi i quyt nh
t pha Lu Nm Gc v vic quyt nh liu h c nn l thng tin bc b pha
CNN hay khng. Bng cch s dng h thng mng th in t, gn nh khng mt
chi ph g, h c th xy dng ton b h thng thng tin m h c c t cc cu
chin binh m ang c mt trn mn hnh, sau mi a thng tin.

272

Cui cng, cc cu chin binh vi hm th in t ring m ch yu sng

nh vo tin tr cp, buc gim c CNN, Rick Kaplan, phi xin li cu gip
cng vic ca mnh v c gng khi phc danh ting ca mng thng tin. Cui cng
t s ca trn chin gia cc cu chin binh Vit Nam v hng thng tin ni ting
th gii CNN l 1-0.
Cc cu chuyn trn gi cho chng ta thy mt tng chung v ton cu
ho. Ton cu ho c th to ra s phn bit r rt gia cc tng lp trong x hi.
Song, n cng c th em n cho nhng ngi tng lp thp hn nhiu ca ci v
ti nguyn hn bao gi ht.
Tt cc cu chuyn cng gip cho chng ta hiu c ti sao cho n nay
vn tn ti mt phe phi chng ph ton cu ho v ti mun nhn mnh y l t
cho n nay, nhng khng c lun chng ph hu h thng mi ny. ng
Nam l mt trng hp in hnh. i khi tin tc c qung b khp ni trn
ng ph, trn cc bin qung coNhng cng c ni cn thiu thng tin. Mt
s kin quan trng Chu vo nm 1998 cho thy cc tng lp thp cc nc
nh Thi Lan, Triu Tin, Malaysia, v thm ch Indonesia chp nhn mt hnh
pht v by gi c gng sa i do thng tin khng c cp nht.
Kh c th bit c ton cu ho s ko di trong bao nhiu lu, song ngi
ta vn c gng tin on iu g s xy ra vi qu trnh ton cu ho. Sau mt s s
kin kinh t xy ra, hay cuc th nghim ht nhn ca n , mt nh hc gi cho
bit qu trnh ton cu kt thc, h thng ny ang n tung v khng lu s tr
thnh mt ng tn tro. i vi nhng ngi khng hiu bit v n, th h s cho
rng ton cu ho ang b chn vi. H l nhng ngi cha bao gi bit n Lilian
hay Tecra, Chandra hay Chanokphat, con gi ca Henderson hay nhng ngi th
m Nga, hung chi l mt ph n c tui vi ci cn sc kho sinh sng ti th
H Ni. Nu nh nhng ngi ny t b n lc ho nhp vo h thng ton cu
ho, v tuyn b rng quay tr li h thng ng ca, c in v t b c gng cho
mt cuc sng tt p hn, th ti s tha nhn rng ton cu ho kt thc.
Mi n sau ny, ti mi bit mt b mt t cc cu chuyn. Theo quan im
ca mt s cc nh l lun cch mng, nhng ngi bn cng mong mun c mt
Th gii Disney, ch khng cn mun cuc sng bn cng na. H mong mun
Vng quc Magie, ch khng phi Nhng ngi khn kh. Nu bn thc hin mt
h thng chnh tr v kinh t ng ngha vi chm ch hi sinh h s thm nhp vo
Th gii Disney v tham gia vo Magie Kingdom.

273

PHN IV: NC M V H THNG TON CU HO

S phn thnh hp l

Khi gim c Ngn hng D tr Lin bang Alan Greenspan a ra li bnh

lun ni ting vo u nm 1997 cnh bo cc nh u t vo th trng chng
khon M v s phn thnh bt hp l, theo ci cch m h ang y gi c phiu
vt qu ngng ca bt k s tnh ton t gi gia th gi v doanh li hp l no,
ti vit mt bi bo di dng 1 bc th cho Greenspan, nh th ng ta ph trch
mc t vn trn bo vy. Bi bo bt u nh sau: Tin s Greenspan thn mn, ti
ang gp kh khn nghim trng. Ti cm thy th trng chng khon Hoa K
ang phn thnh mt cch hp l v ti khng th r b ngh . Ti bit ngi ni
rng s phn thnh bt hp l khng tt cho sc kho ca ti, v ti th mi
phng php: thi min, Valium, bn khng chng khon, thm ch c li nhng
bi din vn ca ngi t nm 1987. Nhng chng ci no c hiu qu. C sau mi
ln sang chu u hoc n Nht Bn, ti v nc khao kht mun u t thm na
vo th trng chng khon M. Hy lm n gip ti. Ngi bn trung thnh ca
ngi. Full E.Invested.
Ti tip tc bng cch ni rng ti khng bit liu th trng chng khon
Hoa K nn mc no l va phi, v tin rng nu nc M khng tip tc hot
ng da trn nn tng tng nng sut v km li sut v mc lm pht xung, th
trng chng khon s xung dc nh khi n tng i ln. Nhng ci m ti
mun ni l nu trn th trng chng khon Hoa K c thm i cht ng lc, th
khng phi ch do v vn s phn thnh bt hp l trong nn kinh t Hoa K, m
cn do s phn thnh hp l gy nn.

274

Do nc ngoi nhiu nm v cch xa ph Wall, nhn nc M t bn

ngoi, ci m ti lun nhn thy l s phn thnh hp l ca nc M i vi phn
cn li ca th gii. S phn thnh hp l ny da trn logic sau: nu bn coi ton
cu ho nh l mt h thng k ton quc t ch o ngy nay, v bn xem xt cc
thuc tnh m cc cng ty v cc quc gia cn tr nn phn vinh trong h thng
ny, bn i n kt lun l nc M c nhiu ti khon c, v t ti khon n trong
mc ti khon hn bt k cng quc no khc. y l ci m ti gi l s phn
thnh hp l. Trc gic mch bo cc nh u t ton cu rng trong khi vn cn
nhiu nc chu u v Chu ang c thch nghi vi ton cu ho, v mt s mi
ch ang vch xut pht, th ch Sam chy ht vng ua u tin v ang bc
vo giai on nc rt.
Mt phng cch hu hiu phn tch s phn thnh hp l ny l t ra
cu hi sau: nu 100 nm trc y, bn n gp mt kin trc s a l nhn xa
trng rng v ni rng th gii nm 2000 s c nh ngha bi mt h thng k
ton c tn gi ton cu ho, vy ng ta cho rng quc gia no s cnh tranh v
chin thng trong th gii ? Cu tr li l m hnh ng ta vch ra ging Hp
chng quc Hoa K mt cch l lng. Ti s cho cc bn thy iu :
Th nht, quc gia s phi c v tr a l l tng. Vy l v kin trc s
s phi phc ho mt cng quc nm gia hai b i Ty Dng v Thi Bnh
Dng, ng thi ni Canada vi chu M Latinh bng mt di t rng ln, v do
c th d dng tng tc vi c ba th trng ch yu ca th gii: , u, M.
iu s rt hu dng.
ng ta s phi phc ha mt quc gia a dng, a sc tc, a vn ha, a
ngn ng, c mi lin h t nhin vi tt c cc chu lc, nhng cng chung mt
th ngn ng duy nht ting Anh cng l th ting ph bin trn Internet. Quc
gia ny cng cn c t nht 5 khu vc kinh t khc nhau vi mt ng tin chung,
ng la, cng l ng tin d tr i vi phn cn li ca th gii. Mt quc gia
vi nhiu khu vc kinh t l mt li th to ln bi v khi vng ny suy thoi th
vng khc li tng trng, v iu s lm bng phng nhng nh im cng nh
y ca chu k kinh doanh. Tt c nhng iu u c ch.
ng ta s phi phc ha mt quc gia vi nhng th trng ti chnh cc k
phn tn, sng to v hiu qu, ni u c ti chnh c coi l mt ngh thut can
m v cao qy, cho bt k ai sng ch ra mt th g hp l (hay thm ch l
bch) trong tng hm hay gara u c th tm c mt nh t bn u c u
ti tr cho pht minh ca mnh. Th cng tt. Bi v v mt tc , vic nm tin
vo nhng tng mi trn th trng vn Hoa K nhanh hn bt k ni u. Nu

275

bn so snh danh sch 25 cng ty ln nht chu u trong 25 nm trc y v 25

cng ty ln nht chu u ngy nay, c bn khng c s thay i. Trong khi , 25
cng ty ln nht ca M li gm ton nhng gng mt mi. ng vy, th trng
ti chnh nc M, vi nhng i hi khng ngng v li nhun ngn hn v thu
nhp tng qy, thng khng cho cc cc cng ty lng ph tin ca vo nhng
mc tiu tng trng di hn. iu l ng. Nhng chnh nhng th trng s
mua nhng tng cha chn vi gi 50.000 la vi hy vng bin n thnh mt
Apple th hai ch sau mt m. Ngnh u c ti chnh bang Massachusetts ln hn
tt c chu u gp li. Nhng nh u c ti chnh l nhng nhn vt cc k quan
trng trong thi i ny, v khng phi ch v chuyn tin bc. Nhng ngi gii
nht l ngun tri thc chuyn mn ca cc cng ty mng. C rt nhiu nhng cng
ty nh vy v h thu hiu nhng giai on m cc cng ty phi tri qua trong qu
trnh pht trin, v h c th gip cc cng ty vt qua nhng lc kh khn, thng
vic cng quan trng nh tin vy.
V kin trc s a l ny chc chn s phc ha mt quc gia c mi trng
php l trung thc nht th gii. Vi quc gia ny, cc nh u t c trong v ngoi
nc c th trng cy vo mt sn chi ngang ti ngang sc, vi mc tham
nhng tng i t, nhng ngi nc ngoi mun u t v em li nhun i u
c php lut che ch, lut php to iu kin thun li cho th trng hot ng
v cc giao ko c thc hin y , cng nh bo v v khuyn khch pht minh
sng ch thng qua lut bn quyn. Th trng vn nc M ngy nay khng nhng
hiu qu hn, m cn minh bch hn th trng vn ca bt k quc gia no khc.
n gin l th trng chng khon M khng chp nhn s che y, cho nn tt c
nhng cng ty c nim yt trn th trng u phi trnh bo co doanh li
ng k hn, km theo quyt ton ti chnh c kim ton thng nin, khin cho
vic qun l ti hay bin th cng qy rt d dng b pht hin v t c hnh thc
trng pht hp l.
ng ta s phc ha mt quc gia c h thng lut ph sn thc s khuyn
khch nhng ngi tht bi trong kinh doanh tuyn b ph sn v lm li t u, c
l ri li tht bi, li tuyn b ph sn, ri li lm li t u, cho n khi thnh
cng v dng ln mt Amazon.com th hai m khng h mang theo mnh trn i
vt nh ca ln ph sn u tin. Theo John Doerr, mt nh u c ti chnh ni
ting, thung lng Silicon, tht bi l bnh thng v thm ch tht bi cn l cn
thit nu nh bn tng tht bi vi tin u t ca ai . Ti thung lng Silicon,
ph sn c coi l cn thit v l chi ph khng th thiu cho i mi, v thi
ny khuyn khch ngi ta mo him. Khng tht bi c ngha l bn cha bt u.

276

Harry Saal, ngi sng lp ra mt trong nhng chng trnh chn on phn mm
thnh cng nht thung lng Silicon, sau khi vi ln ph sn khi u t vo cc
cng ty mng, tng tm s vi ti bn cc c ph Palo Aho: Quan nim y l
anh s tr nn khn ngoan hn sau mi ln tht bi. l l do ti sao nu ngi ta
tht bi nhng vn c gng lm li th ln sau h thng ku gi vn d dng hn.
Mi ngi ni: Anh ta ph sn trong v u tin ? Ti cuc rng anh ta hc
c nhiu t , cho nn ti s tip tc ti tr cho anh ta.
Chu u, ph sn c ngha l nhc trn i. D c lm bt c vic g
min sao ng c tuyn b ph sn c: bn, v con chu bn s vnh vin mang
theo du n ti li i vi cng ng ngi c. Nu bt buc phi tuyn b ph
sn, tt hn c l bn nn ra i (v s c ngi ta dang tay cho n Palo Alto).
V vn ny, nh a-kin trc s s phc ha mt quc gia lun sn sng
n nhn ngi nhp c, khin cho bt k ai cng c th cp bn ni y v tt c
c i x bnh ng v mt hin php, iu cho php quc gia ny khng
ngng thu ht nhng b c siu vit nht th gii v tp hp h li lm vic trong
nhng cng ty, bnh vin v trng i hc ca mnh. Gn 1/3 s khoa hc gia v
k s thung lng Silicon hin nay c sinh ra ngoi nc M, nhng ngi
ny n lt mnh li a nhng gi tr v sn phm ca thung lng Silicon ra khp
th gii. Theo Anna Lee Saxenian, mt chuyn gia vn th ca trng i hc
tng hp California Berkeley, nghin cu ca Hc vin Chnh sch cng
California ch ra rng nm 1996, 1786 cng ty tin hc thung lng Silicon, vi
tng doanh thu l 12,6 t la v c 46000 lao ng bin ch, c cc gim c iu
hnh ngi nhp c gc n hay Hoa. Donald Rice, cu ch tch tp on Teledyne,
thnh lp cng ty cng ngh sinh hc UroGenesys nm 1997 chuyn nghin cu
vic cha tr tuyn tin lit. Cng ty ny t tr s Santa Monica, California. Mt
hm, ng ta cho ti bit c cu nhn s ca cng ty: chng ti c 19 nhn vin. 2
nh khoa hc v 1 nh qun l ngi Vit, 2 nh khoa hc ngi Canada, 1 nh
khoa hc ngi c, 1 nh khoa hc ngi Pru, 1 nh khoa hc ngi Malaysia, 1
nh khoa hc gc Hoa, 1 nh khoa hc ngi Iran, 1 nh khoa hc gc n. S cn
li l ngi M bn a. Ti khng bit liu c quc gia no trn th gii c th lp
nn mt i ng nh th hay khng. Qu vy. Trong s cc bn y c ai
tng c xin quc tch Nht Bn cha? Hay Thy S? lm mt ngi Nht bn
phi sinh ra l mt ngi Nht. lm mt ngi Thy S bn phi sinh ra l mt
ngi Thy S. lm mt ngi M bn ch cn mun lm mt ngi M. iu
khng c ngha l bt k ai nu mun u c th tr thnh ngi M, nhng mt
khi chuyn quc tch ch l mt vn thun ty php l thay v sc tc, chng tc

277

hay dn tc, mt quc gia s thu ht ti nng mi d dng hn nhiu. Nh mt

ngi bn ca ti thung lng Silicon thng hay ni: Ti khng s Nht Bn hay
bt k quc gia Chu no khc. Chu ca ti s nh bi Chu ca h.
Cng thu ht c nhiu nhn ti th bn cng chng thnh cng. Ni v
nc M, ti bo: em h ti y, khng ch nhng doanh nhn nhiu tin, c hc.
Ti khng bao gi t chi bt k mt thuyn nhn Haiti no. Bt k ai c tr tu
v nng lc lm mt ci b t nhng thng cc tng ng sa v cho qua i Ty
Dng ti b bin nc M u c hoan nghnh. Nh T.J.Rodgers, tng gim
c iu hnh cng ty bn dn Cypress, nhn xt trong lc ang phn nn v hn
ngch th thc lao ng tm thi m Quc hi phn b cho cc k s nc ngoi:
trong k nguyn tin hc, thng hay thua khc nhau nng lc tr tu. Nhng cc
ng ngh khng nhn thy iu . Cc v mun tr li tr thc cho nc ngoi v
th l chng ti phi cnh tranh vi h ngay trn t nc h. Trong s 10 ph ch
tch ca chng ti th c 4 l ngi nhp c. Khong 35% k s l ngi nhp c.
Ph ch tch ph trch nghin cu -ngi thit k nhng con chp tin tin nhtl ngi Cuba. Bn mun cng vic ca nc bn ch ph thuc vo nhng k s
m nc bn to nn, hay l bn mun c trong tay 10% tinh hoa ca gii k s
trn th gii? Hoa K l quc gia duy nht hin nay lm c iu . Nht, c,
Thy S khng c truyn thng nhp c thc s, v y l mt bt li khng l ca
h.
Nh a l- kin trc ca chng ta hin nhin s vch ra mt quc gia vi h
thng chnh tr lin bang linh hot v dn ch, vi quyt nh chnh sch c phn
quyn mc cao , khin cho nhng khu vc v lnh th khc nhau c th t iu
chnh theo tro lu th gii m khng cn i trung ng bt n xanh. Trong thc
t, mt h thng lin bang vi 50 bang lun c ng c cnh tranh v c kinh
nghim trong vic tm kim gii php cho nhng vn nan gii nh gio dc, phc
li v y t- l mt ti sn ln trong k nguyn ton cu ha, khi m nhng vn
nh vy l rt phc tp v bn kh c th tm ra gii php ng n m khng phi
tri qua vi ba ln th nghim.
Nh a-kin trc ca chng ta chc chn s vch ra mt m hnh quc gia c
th trng lao ng linh hot nht th gii ni m cng nhn d dng di chuyn t
do t vng kinh t ny sang vng kinh t khc, v ngi ch c th d dng thu v
sa thi cng nhn. Cng d ui vic th th ch cng c nhiu ng c thu h.
So snh hng triu ngi mt vic v hng triu ngi tm c vic lm mi
nhng nm 1990 M vi tc thay th cng nhn gn nh bng 0 Ty u.
M, hm trc bn mt vic Maine, nu bn mun, hm sau bn s nhn vic mi

278

 San Diego. Hm trc bn mt vic Tokyo th ti khuyn bn hm sau ng

mt cng tm vic lm Seoul lm g. Hm trc bn mt vic Munich, v cho
d vi mt th trng chung v mt ng tin chung, khng d g bn c ngay vic
lm Milan vo hm sau.
Nh a-kin trc ca chng ta s vch ra mt t nc chp nhn s lp d,
mt anh chng tc ui nga hay mt c nng eo vng trn mi rt c th l mt
thin ti ton hc hay mt thn ng vi tnh. M l ni m khi mt ngi ng dy
v ni: iu l khng th, mt ngi khc s bc ra ca v tuyn b: Chng
ti lm c iu . Avram Miller, Ph ch tch hng Intel ni: Ngi Nht
khng hiu c iu ny, v h tp trung vo s thun nht. Khi sn xut hng t
ci g rp khun, h l nhng chuyn gia s mt, v chng ta lm tng rng y
l thin ti. Nhng ngy nay th gii khng cn cn nhng th ging ht nhau, v
trong mt th gii m ngi ta cn nhng th khc bit cng ngh s p ng nhu
cu v i hi ca tng c nhn mt cch hon ho- th M c li th thc s.
V a l kin trc s ni trn s vch ra mt t nc ni khu vc doanh
nghip, khc vi chu u v Nht Bn, hu ht tri qua vic tinh gin, t nhn
ha, ha mng Internet, bung ra t do, ti c cu, hp l ha, ti t chc ngay t
gia nhng nm 90 nhm hon ton thch nghi vi, v trit khai thc, s dn ch
ha v ti chnh, cng ngh, thng tin, v khc phc s lc hu v cng ngh thng
tin do t trong mi trng t cnh tranh. Nh tng chin thng trong cuc ua
vo v tr trc kia, nc M ngy nay ang chin thng trong cuc ua vo khng
gian mng. Cc cng ty M chi tiu cho cng ngh thng tin trn u ngi ln hn
bt c quc gia no trn th gii.
ng ta s vch ra mt t nc c nn vn ha kinh doanh n su vo trong
mu v mt h thng thu cho php nhng nh u t hay nh pht minh thnh t
gi li trong tay phn ln li nhun, do vy lm giu lun l ng lc ln. t
nc l tng ca chng ta, Horatio Alger khng phi l mt nhn vt thn thoi
m i khi chnh l ngi hng xm ca bn, tnh c c thu vo lm k s cho
Intel hay AOL khi n mi i vo hot ng v c hng phn chia bng c phiu
c tng tr gi 10 triu la vo thi im hin nay.
ng ta s vch ra mt t nc vn cn c nhng th trn nh, khong khng
gian rng ln, hp dn v mt mi trng, v do hp dn cc nhn ti. Bi v
ngy nay, nh c Internet, my fax, v chuyn pht nhanh, cc k thut vin cng
ngh cao c th trn khi thnh n o v thc s sng bt c u h mun. Do
vy vic c nhng thung lng xanh mt gn bin hay bn ni thc s l mt ti

279

sn. l l do ti sao cc bang Idaho, Washington, Oregon, Minesota v Bc

Carolina u c ngnh cng ngh cao pht trin nhanh chng.
ng ta s vch ra mt t nc nh gi cao gi tr ca t do thng tin, ni
sn sng cho php ca nhng k lm phim con heo bn thu nht cng nh nhng
tn phn bit chng tc cc oan nht lm bt c g h mun. l mt li th. Bi
l trong mt th gii m thng tin, tri thc, hng ha v dch v c truyn i vi
tc chng mt trn mng, nhng quc gia chp nhn s cng khai, thm ch vi
c nhng tp m i khi ln vo, nhng quc gia chp nhn cnh tranh da trn kh
nng sng to thay v n np ng sau bc tng bo v, s c li th thc s. Nc
M, vi Lut t do thng tin, him khi cho php chnh ph gi bi mt c lu,
nui dng nn vn ha ca s cng khai t nn mng.
V, quan trng nht, nh a-kin trc s ca chng ta s vch ra mt quc
gia ni cc cng ty a quc gia cng nh nhng doanh nhn b nh ang khng
ngng m c ln v suy ngh hng v ton cu, v thc s vt tri trong nhng
ngnh cn nhiu tri thc, hot ng trn mng, nhanh chng v gn nh. Nc M
hin nay vt tri trong thit k phn mm, my tnh, thit k mng, marketing
mng, ngn hng thng mi, th in t, bo him, cht dn xut, cng ngh bin
i gen, tr tu nhn to, ngn hng u t, dch v y t cng ngh cao, o to sau
i hc, chuyn pht nhanh, t vn, thc n nhanh, qung co, cng ngh sinh hc,
truyn thng i chng, gii tr, khch sn, qun l cht thi, dch v ti chnh, mi
trng, v vin thng. y l th gii hu cng nghip, v nc M ngy nay vt
tri trong tt c cc ngnh hu cng nghip.
Trong mt th gii ngi chin thng lun c c, nc M, t nht cho
ti hin gi, c mt h thng cho php ngi thng cuc n trn. iu ny a
nc M tr thnh siu cng duy nht. Nc M vt tri v nhng ngun lc
truyn thng. M c mt i qun thng trc ln, c trang b tu sn bay, my
bay tim kch ti tn, my bay chuyn qun, v v kh ht nhn nhiu hn bao gi
ht, cho nn M c th biu dng sc mnh ln hn v tinh nhu hnbt c quc
gia no trn th gii. Thc t M c c my bay nm bom tng hnh tm xa B2 v
chin u c tng hnh tm gn F22 ang c trin khai, iu c ngha l
Khng lc Hoa K c th xm nhp h thng phng khng ca bt c quc gia no
m khng b pht hin. Mt khc, nh trnh by bn trn, nc M vt tri
trong tt c nhng thc o sc mnh mi trong k nguyn ton cu ha.
Nhng hy nh rng ch 1 thp k trc y Chu v Chu u dng nh
ang thng tr, v ch ngha bi quan cho rng nc M ang trn xung dc. Gi
y, nh John Neuffer, nh phn tch ngi M ca Hc vin Nghin cu Hng hi

280

Mitsui Tokyo, pht biu trong Thi bo NewYork, mi th t ngt xoay chiu:
Ngi Nht khng thy c nh sng cui ng hm, v ngi M khng thy
vch ni h c th ng.
Nh vy khng c ngha l khng c vch no c. C ch. Cho d nc
M ang nm trong tay nhng li th so snh c h thng trong thi im hin ti
ca lch s, n vn phi bt u cnh tranh t nhng ci c bn. Nc M phi m
bo rng nng sut -kh nng sn xut hng ha v dch v vi chi ph ngy cng
h, khin cho lng c th tng m khng km lm pht- ngy cng c ci thin.
Hin ti, trong k nguyn ton cu ha, ti khon n ca Nht Bn c v ln hn ti
khon c, nhng trong nhiu ngnh cng nghip quan trng, Nht Bn vn l mt
nh sn xut v cng hiu qu, vi t l tit kim cao lun hu ch v mt lc lng
lao ng cn c. Nht vn l u tu pht minh trong cc lnh vc nh k thut cao,
qun l hng tn kho, v in t. C rt nhiu doanh nhn gii ngi Nht b h
thng ca chnh h ngn tr. Do vy s tt dc kinh t v m ca Nht nhng nm
90 khng phi l mt s v hon ton, n gin l h cn iu chnh li. Chng
no m ngi Nht v Ty u cn bm ly h thng phc li kh cng c Nh
nc bo h ca mnh, khin cho ch ngha t bn tr nn t tiu cc ng thi t
sng to v t phong ph, h s khng th l mi thch thc i vi nc M.
Nhng M cng tin su vo k nguyn ton cu ha, th ti cng hy vng cc nc
kia s theo gng v hc tp M. S iu chnh khng th trnh khi ny s rt au
n, nhng l iu cn thit duy tr mc sng nh hin ti.
Khng phi nhng quc gia khng to nn t tng kinh doanh no ph
hp vi thi i mi. Nhng b c Php hot ng y nh b c M vy. Cu hi
duy nht l, hon cnh x hi v kinh t no c th nui dng v pht huy nhng
b c . Nguyn nhn rt nhiu k s phn mm gii nht nc Php x v
thung lng Silicon n gin l do h cm thy khng th pht huy ht ti nng trong
h thng ca Php. Ngy 21/3/1998, t Bu in Washington ng bi t Paris v
s chy mu cht xm t Php ti thung lng Silicon do s linh hot ca h thng
M: Reza Malekzadeh, mt c nhn 24 tui tt nghip ti mt trong nhng trng
i hc kinh doanh danh gi nht nc Php, chuyn n sng M, trong 3 nm
i vic lm 3 ln, tr thnh gim c chi nhnh nc M ca tp on cng ty
mng Softway International, Inc. San Francisco. Nhng g lm y, ti khng
th thc hin ti Php, anh ni. Php, c khi anh ngoi 50, h ni v anh nh
th v mt sn phm ca ci trng o to ra anh. y ngi ta ch quan tm
n vic anh lm c g, ch khng phi anh bao nhiu tui hay 15 nm trc anh
hc u. Anh l mt trong s 40000 cng dn Php sng Bc California. Nu

281

tnh hnh Php thay i, chc chn rt nhiu ngi s quay v cng nh s ngi
x n thung lng Silicon s t hn.
Nc M cn tn dng thi khc ny, khi n c nhiu ti khon c hn,
i ph vi nhng ti khon n vn cn hin hu: ti c cc thnh ph ln, khng
c s kim sot sng, khong cch giu ngho ngy cng tng, cc trng cng lp
thiu tin ti tr, mt nn vn ha thch kin tng lm suy yu bt c ai t cc
doanh nhn nh cho n nhng tp on ln, h thng an sinh x hi qut quo, nn
vn ha th tn dng kch thch ngi ta mua sm qu mc cn thit v dng ln
mt qu ni n tiu dng m trong thi k suy thoi c th e da ton b c cu ti
chnh, v h thng chnh tr ngy cng i bi v thi nt do lut ti tr tranh c
khng nghim. Tp trung vo nhng vn ny cng s c ch trong k nguyn
ton cu ha.
D sao ti vn hy vng rng nc M s s dng ti khon c ca mnh mt
cch thng minh, v ti khng cho rng ti n c trong s phn thnh hp l ny.
Nhng nu chng ta tr nn t mn, suy thoi s theo sau tng trng chc chn
nh hong hn theo sau bnh minh vy. l l do ti sao ti lun ch n cu
ni ca Th trng b Ti chnh Larry Summers, v nc M nhng nm 90: Th
duy nht ng s i vi chng ta l vic chng ta khng bit s.

Cch mng l nc M
Khng sm th mun McDonald cng l ch trong mi cu chuyn:
Ti tin vo hc thuyt 5 trm xng ca th gii.
ng vy: Ti tin rng bn c th gim s lng cc nn kinh t th gii ca ngy
nay xung 5 trm xng c bn. Trc tin l trm xng Nht Bn. Mt gallon
xng hin nay c gi 5 USD. Bn ngi n ng mc ng phc v eo gng tay
trng, vi cc hp ng lao ng sut i, phc v bn. Nhng ngi ny bm
xng cho bn. H thay du cho bn. H lau ca s v vy tay cho bn bng mt n
ci thn thin khi bn li xe i. Th 2 l trm xng M. Gi xng ch c 1
USD/gallon, tuy nhin bn phi t bm ly xng cho mnh. Bn phi lau ca s,
phi t thay lp. V khi bn li xe quanh , s c 4 ngi v gia c tm cch ly
cp nhng np trn y trc bnh xe ca bn. Trm th 3 l trm xng Ty u.
Gi xng ti khu vc ny cng l 5 USD/gallon. Ch c mt ngi ang lm nhim

282

v. Anh ta min cng bm xng v thay du cho bn m khng n ly mt n

ci, nhc bn thy rng hp ng lao ng ca anh ta ch buc anh ta phi bm
xng v thay du. Anh ta khng phi lau ca s. Mi tun, anh ta ch lm vic 32
ting, mi ngy 90 pht ngh n tra, vo lc trm xng ng ca. Ngoi ra, vo
ma h, anh ta cng c mt k ngh ko di 6 tun ti min Nam nc Php. Trn
ng ph, 2 ngi anh trai v mt ng bc ca anh ta - nhng ngi ngh lm
trong 10 nm do s tin bo him tr cp tht nghip h nhn c cn cao hn so
vi tin lng ca cng vic cui cng h lm, ang chi tr bng g trn thm c.
Trm th 4 l trm xng ca cc nc ang pht trin. Mi lm ngi lm vic
v h u l anh em vi nhau. Khi bn li xe n ni, khng c ai ch ti bn
bi h ang bn tn gu vi nhau. Gi xng ch c 35 Uscent/gallon do c chnh
ph tr gi, song trn thc t ch c 1 trong 6 trm bn xng thc s hot ng.
Nhng trm khc b hng hc v ang ch i ph tng thay th t chu u. Trm
xng ny cn ti t hn bi ng ch ca n ang sng ti Zurich v c hng
ton b li nhun t bn ngoi t nc . ng ta khng bit rng mt na nhn
vin ca mnh ang ng trong khu sa cha vo bui m v s dng thit b ra xe
tm. Hu ht khch hng ti trm xng ca cc nc ang pht trin u i loi
xe Mercedes i mi nht hoc xe ga (scut). Trm xng ca cc nc ang pht
trin lun lun ng c, mc d c rt nhiu ngi dng li s dng bm
khng kh bm lp xe p ca mnh. Trm cui cng l trm bm ca cc nc
cng sn. y, gi xng ch c 50 Uscent/gallon, song khng c xng bn do 4
g nhn vin lm vic bn tt c ra ch en vi gi 5 USD/gallon. Ch c 1
trong s 4 g ny c thu lm vic ti trm xng thc s c mt . Ba g kia
ang lm nhng vic khc trong mt nn kinh t ngm v mi tun ch tr li mt
ln nhn lng.
Theo ngha rng nht, nhng iu ang xy ra trn th gii ngy nay l, thng qua
qu trnh ton cu ho, mi ngi ang buc phi hng ti trm xng ca M. Nu
bn khng phi ngi M v khng bit cch bm xng cho chnh mnh, th ti
khuyn bn nn hc cch lm vic . Vi s kt thc ca chin tranh lnh, ton
cu ho ang bin ch ngha t bn theo kiu Aglo-American v chic o khoc
vng tr nn ph bin trn ton th gii. Ton cu ho cng lm cho c th gii bit
ti nhng ci tt p nht v ti t nht ca M. N cng lm cho cho cch mng
M v l thuyt trm xng ca M c p dng cho c th gii.
Tuy nhin, khng phi tt c mi ngi u thch trm xng M v ci m trm
xng ny ng h. Gn vi cc trm xng ca Nht Bn, Ty u v cc nc cng
sn l cc hp ng x hi hon ton khc xa so vi trm xng M v c nhng thi

283

 khc xa nhau v cch thc cc th trng s hot ng v c kim sot ra sao.

Ngi chu u v Nht Bn tin vo nng lc thc hin ca nh nc i vi con
ngi v cc th trng, trong khi ngi M li c xu hng tin tng nhiu hn
vic trao quyn cho ngi dn v th trng pht trin t do nhm phn loi
ngi thng, k thua. Do Nht Bn, Ty u v cc nc cng sn khng thoi mi
vi cc th trng m hon ton cng nh nhng li ch v trng pht bt cng m
chng to ra, nn cc trm xng ca h c thit k hn ch nhng bt bnh
ng ny v bnh ng ho cc li ch. Cc trm xng cng ch nhiu hn ti
truyn thng phn bit v nhng u tin gi tr ca cng ng mnh. Ngi Ty u
thc hin vic ny bng cch thu t nhn vin hn, song li tr lng cao hn v
thu thu cao hn h tr cho nhng ngi tht nghip v cam kt ti tr mt
khon tin phc li x hi rt ho phng. Trong khi , ngi Nht Bn tr lng
cho nhn vin t hn i cht nhng m bo cho h mt ngh nghip lu di, v
sau em li nhng cng vic v li ch sut i bng cch hn ch cc i th
nc ngoi tham gia vo th trng Nht. Ngc li, trm xng M l ni hot ng
hiu qu hn nhiu: khch hng l thng , trm xng khng c chc nng x
hi, v mc ch duy nht ca n l cung cp mt lng xng ln nht c th vi
mt mc gi r nht. Nu vic ny c th thc hin c khng cn mt nhn vin
no, th l iu tt hn c. Mt th trng lao ng linh hot s tm cho h cng
vic ni khc. Bn cho rng, iu l qu khc nghit ng khng? Cng c th.
Tuy nhin, d mun hay khng, th y vn l mt m hnh m tt c cc nc khc
trn th gii ang hng ti.
Nc M ni ting v iu ny bi v trong nhiu cch, ton cu ho l chng ta.
Chng ta khng phi l con h. Ton cu ho l con h. Tuy nhin chng ta l
nhng ngi thng thi nht ci ln lng h v chnh chng ta hin gi ang bo
nhng ngi khc tip tc ci hay tt khi lng h. Nguyn nhn gip chng ta c
th rt thnh tho khi ci ln con h ny l v chng ta nui n t khi cn nh.
Ba vn dn ch ho phn ln c nui dng ti M. Chic o khoc vng
hu ht c to ra ti M. Qun th in t nm di quyn lnh o ca nhng
ngi u c gi ln trn th trng chng khon ph Wall, v con ngi c quyn
lc nht th gii ang gy p lc i cc nc khc m rng th trng cho thng
mi v u t t do vn l ch Sam. Bc qung co tuyn dng ca chng ti c
dng ch: Ch Sam mun c bn (cho Qun th in t).
Trn ht, ton cu ho c mt gng mt nc M khc bit. N c hnh dng ci
tai ca chut Mickey, n n Big Maes, ung Coca Cola hoc Pepsi v lm cng vic
lp trnh bng chic my tnh xch tay ca hng IBM hoc Apple, s dng h iu

284

hnh Windows 98 vi b x l Intel Pentium II v lin kt mng t Cisco Systems.

Do , mc d hu ht ngi M c th hiu c s khc bit gia ci gi l ton
cu ho v ci gi l M ho, song vn ny khng d dng i vi nhiu ngi
khc trn th gii. phn ln cc nc, mi ngi khng th phn bit gia quyn
lc M, xut khu ca M, cuc tn cng vn ha ca M, xut khu vn ho M
v ton cu c mi vani r rt. Tt c nhng th u c gi gn lm mt.
Martin Indyk - cu i s ca M ti Israel k cho ti mt cu chuyn m t
quan im ny rt r rng. Vi t cch l i s, ng c yu cu m mt ca
hng McDonald u tin ti Jerusalem. Ti hi ng v iu m ng ni nhn dp
khai trng ca hng McDonald ti thnh ph linh thing ny, v ng tr li Thc
n nhanh cho mt nc tin tin. Tuy nhin, phn th v nht m ng k vi ti sau
, l McDonald tng cho ng mt ci m bng chy mu sc vi lg ca
McDonald trn i vo khi ng c mi ti d bui l ln u tin Big Mac
ti nh hng McDonald u tin ca thnh ph Jerusalem - bui l ny c truyn
hnh Isarel pht sng trong chng trnh tin tc bui ti. Nh hng cht nch nhng
thanh nin tr Israel ho hng tham gia k nim s kin lch s ny. Trong khi
ngi i s Indyk ang chun b n chic bnh Big Mac chnh thc u tin ca
Jerusalem, th mt thiu nin Israel r m ng v bc ti ch ng. Anh ta ang
i chic m McDonald ca chnh mnh v a n cho ngi i s Indyk mt chic
bt v hi ng c phi l ngi i s khng? Ti c th xin ch k ca ng c
khng?
V ngng ngng, ngi i s Indyk tr li Chc chn ri, trc y ti cha bao
gi c yu cu xin ch k c.
Khi ng i s cm chic m v chun b k tn ln t giy, th anh ta ni vi ng
i chao, ging nh vic ngi i s t McDonald i khp th gii m nh hng
McDonald mi ni?
i cht ngc nhin, ngi i s Indyk nhn vo chng thiu nin Israel v ni
Khng, khng. Ti l i s ca M, khng phi l i s ca McDonald.
Chng thiu nin Israel nhn mi th bun b. Ngi i s m t iu xy ra tip
theo". Ti ni vi anh ta. iu ny chng t chu khng thch ch k ca ta ng
khng? V cu thiu nin tr li Khng, chu khng thch ch k ca ng v sau
ly li chic m v i khi .
Khng c g ngc nhin v mi quan h yu ght tng tn ti lu nay gia M
vi phn cn li ca th gii v ang ngy cng r nt hn trong nhng thi gian
ny. i vi mt s ngi, M ho ton cu ho cn hn c mt ci gi l mt
con ng nh y cm d, hp dn, quyn lc v kh tin i vi mc sng ngy

285

cng cao. Trong khi , i vi nhiu ngi khc, M ho ton cu ho c th

lm ny sinh mt tng su sa v lng k v iu on gin i vi nc M k v M dng nh ngy cng gii trong vic ci ln lng h, v on gin v
M ho ton cu ho ging nh th M ang thc cc nc khc tng tc, nng
cao kh nng lin kt mng, ct gim chi tiu, thc hin tiu chun ho v a nn
vn ho M vo mt Th Gii Nhanh. Mc d ti chc chn l vn c nhiu ngi
yu nc M hn l ngi ght nc M, nhng chng ny li ni v nhng
ngi ght nc M. Chng ny cp n phn ng d di khc i vi ton
cu ho - mt s on gin ngy cng tng i vi nc M ny sinh khi chng ta
bc vo h thng ton cu ho m hin nay ang chu qu nhiu nh hng ca
hnh tng, th trng v sc mnh M
Nh s hc Ronald Steel tng ch ra: Lin bang X Vit cha bao gi, m chnh
nc M mi l ni c sc mnh cch mng thc s. Chng ta tin tng rng, cc
th ch ca chng ta phi hn ch tt c th ch khc i vi ng tro tn lch s.
Chng ti dn u mt h thng kinh t chn vi mt cch c hiu qu mi m
hnh sn xut v phn phi khc, li nhiu ca ci v i lc l ng tro tn vo
lc bt u. Thng ip vn ho chng ti a ra thng qua Hollywood v
McDonald vi c th gii l thu ht v cng l hu hoi cc x hi khc.
Khng ging nh cc quc xm lc truyn thng hn, chng ti khng mun
n thun chinh phc cc nc khc: Chng ti lun mong mun h s ging
chng ti. V tt nhin v ch ca chnh h. Chng ti l nhng nh truyn o
nghim khc nht th gii. Th gii phi dn ch. Phi l ch ngha t bn. N phi
c gn cht vi nhng thng ip c tnh cht lt ca h thng mng th gii.
R rng l nhiu ngi ang cm thy b e do bi nhng hnh nh m chng ti
i din.
Bc chn dung t ho nc M c in l kiu kin trc Gothic M ca Grant
Wood, mt cp v chng gi nghim ngh, vi mt cy xa trong tay, mi biu hin
c kim sot, ng lnh lng nhn ra ngi nh th s. Tuy nhin, i vi phn
cn li ca th gii, kin trc Gothic M thc s ging nh 2 k s phn mm M
tui ch ngoi 20- nhng ngi bc vo nc bn vi b tc di, eo dy ht v
i xng an vi nhng chic nhn trn mi v thuc sn trn ngn chn. H vo
cnh ca trc, o ln mi th trong nh, dn bng dnh Big Mac vo mm bn,
lp y vo u con ci bn nhng tng m bn cha bao gi c hoc khng th
hiu, nm mt chic hp cp vo chic tivi ca bn, kho knh MTV, ngt ng
kt ni Internet vo my tnh ca bn v ni vi bn Ti xung hay l cht.

286

 l chng ti. Chng ti, nhng ngi M l nhng ngi xng ca th gii
nhanh, k th ca truyn thng, ngi xng ca th trng t do v nhng thy
tu cao c ca cng ngh cao. Chng ti mun m rng c gi tr v c ci bnh
Pizza ca chng ti. Chng ti mun th gii theo bc chng ti v tr nn dn
ch, t bn ch ngha vi mt website trong mi cng ty, mt chai Pepsi trn mi
ci mi, h iu hnh Microsoft Windows trong mi chic my vi tnh, v hu ht
trong mi th, vi mi ngi, mi ni u c xng cho chnh mnh.

Ti trng thy mt k hiu trn chic ca trc ngay khi ti bc vo hnh lang
ca khch sn Homa trn khu ph Teheran vo thng 9/1996. Trn c nhng
dng ch o nc M. y khng ch l mt biu ng. Khng phi l hnh
v grafito. N c lt dnh vo tng
Ti t nh Biu ng ny c gn ln tng sao! Nhng ngi ny chc phi c
vn g vi nc M.
Mt thi gian ngn sau ti nhn ra rng nhng gio s hi gio Iran, nhng ngi
lun nhy cm vi s thng trm ca quyn lc vn ho v qun s M hn bt k
mt ngi no khc, bt u gi nc M l khng g khc hn ngoi mt con
qu sa tng khng l v pho i ca ch ngha quc v ch ngha do thi.
Nhng ngi Iran ny bt u gi nc M l th ph ca s ngo mn ton
cu. Ti nhn thy l mt s t nh song bc l mt s chuyn i. Nhng nh
lnh o ca ngi Iran dng nh hiu rng tnh kiu ngo ton cu khc xa vi
ch ngha quc. Ch ngha quc l khi bn chim ng ngi khc v buc
h phi ph thuc vo cch ca bn. Trong khi , tnh kiu ngo ton cu l khi
nn vn ho v ci tt kinh t qu ln mnh, lan trn rng ri n ni m bn bit
rng khng cn chim gi nhng ngi khc tc ng ti cuc sng ca h. Nh
li ca b trng ti chnh n Shri Yashwant Sinha tng ni vi ti v mi
quan h ca nc M vi phn cn li ca th gii ngy nay: Khng cn bng,
khng i trng. Bt k iu g bn ni u l lut.
V l iu lm cho s kt hp ca M ho v ton cu ho ngy nay tr nn qu
mnh m. iu lm rt nhiu ngi t ra kh chu v nc M ngy nay khng phi
l chng ti a lnh n mi ni, m v chng ti a c nn vn ho, gi tr, kinh
t hc, cng ngh v phong cch sng ti khp mi ni cho d chng ti hay
nhng ngi khc c mun nhng th hay khng. Nc M hon ton khc.
Chuyn gia v chnh sch ngoi giao ca c Josef Joffe gy ch trong mt
bi lun vit thng 9/1997 v vn Ngoi giao. Ngoi giao gy kh chu v

287

gy p ch, nhng khng ch ng. N c gng iu khin v un cong cc lut l,

song khng tham chin v t ai v danh ting Nc M c lc lng qun i
tinh nhu nht, nhng khng phi l ln nht trn th gii. Tuy nhin, r rng n
nm trong mt mc ca chnh mnh trong tr chi quyn lc mm. Trn chic
bn , Trung Quc, Nga v Nht, thm ch c Ty u cng khng th hy vng c
c phn nhiu ca s tin m M nm gi. Mi ngi u mun xm nhp vo
M, m khng phi l Trung Quc, bt chp c nhng iu ri ro nh c th cht
trn bin. Cng khng c nhiu ngi mun c c mt tm bng thc s qun tr
kinh doanh ti trng i hc Matxcva, hay mc v nhy ma ging ngi Nht.
Bun thay, ngy cng c t sinh vin mun hc ting Php hay ting c. Ting
Anh theo ging M tr thnh ngn ng ca th gii. Loi quyn lc ny - mt
nn vn ho to ra bn ngoi v mt th trng thu ht vo trong - da trn vic ko
m khng y, chp nhn m khng chinh phc. Ti t hn, loi nng lc ny
khng th kt hp li hay c th iu chnh cn bng. Trong v i ny, tt c cc
nc, chu u, Nht Bn, Trung Quc v Nga khng th kt hp chng li M
nh trong lin minh ca nm trc. Tt c cc xng phim in nh hp li vi
nhau cng khng th ph v nh hng ca Hollywood. Hay mt consooctium ca
cc trng i hc cng khng th h b c Havard iu ny l gii v sao s
hp tc chin lc gia Nga v Trung Quc by lu dng nh tr nn qu li thi
vo nm 1997. Cc nc ny s lm g i ph vi M? Tng thng Nga Boris
Yelsin s kh c th tm c b quyt v my tnh Bc Kinh. V Trung Quc s
khng mun mo him i vi th trng xut khu quan trng nht ca mnh.
Khng c g ng ngc nhin sau khi du lch vng quanh th gii vo cui
nhng nm 90, ti nhn thy rng khng ch ngi Iran gi M l th ph ca lng
kiu ngo ton cu, m sau lng ca chng ti, ngi Php, Malaysia, Ai Cp,
Nht Bn, Mehico, Hn Quc, c, v c nhng ngi khc na cng u ngh nh
vy. Tng thng Irc Saddam Hussein, cng ging nh nhng ngi Iran, l ngi
nhy cm vi c nhng thay i kh thy trong lp trng quc t ca M, khn
ngoan tn dng s on hn ca th gii i vi M bng cch thay i ng li
tuyn truyn ca mnh. Trong cuc khng hong vng Vnh ln u tin vo u
nhng nm 90, tng thng Saddam m t mnh l Robin Hood ca ngi Arp,
n ly ca ngi Arp giu chia cho ngi ngho. Trong cuc khng hong chin
tranh vng Vnh ln th 2, vo cui nhng nm 90, Samdam t phong cho mnh l
Luke Skywalker, ng trn ch ma qu M. Mi ln ng ta c phng vn trn
tivi, b trng ngoi giao ca Saddam phn nn rng M i x ging nh
nhng ngy cui cng ca ch La M. iu ny tr thnh ng li tuyn

288

truyn mi ca Irc, t cc quan chc cao cp n nhng ngi dn trn ng

ph. Mt hm ti ang theo di knh CNN v nghe thy h ang thc hin cuc
phng vn vi mt ngi trn ng ph Baghdad, ngi va mi xut hin
m ch nc M l con qu quc t ht mu ngi trn khp th gii.

Vng, vy th, phn cn li ca th gii cho rng chng ti l nhng k rt ng

ght v ghen t vi chng ti? l ci g? iu ny c tc ng tht s no n
mi quan h gia M v cc chnh ph khc? Cu tr li ngn gn l n lm cho
mi quan h ca M vi mi quc gia ngy nay tr nn phc tp hn i cht. Mt
s nc hin ra khi ng li ca mnh ch vo mi M, nhng nc khc
ngi yn v hng vai tr ca con m t do - h M l k ng u th gii,
thanh ton ton b chi ph i cht vi Saddam Husseins v nhng k u cng
khc, v hng li, trong khi sut ngy vn lun phn nn v nc M; nhng
nc khc kh chu on gin vi s thng tr ca M, nhng nc cn li th ch
lng l ng vo hng.
Trn thc t, mi quan h ca M vi phn cn li ca th gii hm nay ging nh
mi quan h ca Michael Jordan trong thi hong kim ca mnh - vi phn cn li
ca lin on bng r quc gia. Mi cu th v cc i bng khc u mun nh
bi Michael Jordan; h ght anh ta v cch anh ta c th phi by tt tt c nhng
im yu ca chnh h; cc cu th v i bng khc nh gi mnh vi Michael
Jordan, v trong mt chng mc no bt chc nhng c ng ca anh ta; cc
cu th v i bng thng xuyn phn nn rng cc trng ti Michael qua mt
bng tt c cc mnh m khng ai khc c th lm c. Mc d vy, khng ai
trong s cc i bng khc thc s mun thy Jordan b thng hay gii ngh, bi
v mi lc anh ta thi u, tt c cc gh trn khn i u c bn ht. Anh ta l
ci ng ht khuy ng cc nc cho tt c mi ngi.
Ch cn xem xt mt vi v d v hin tng ny: Khi Anatoly Chubais - mt trong
nhng kin trc s u tin ca chng trnh t nhn ho nc Nga ang thng
lng thm mt khon vin tr cho Nga t Qu tin t quc t (IMF) vo ma h
nm 1998, IMF yu cu c cc iu khon cht ch hn lc no ht, v Chubais gn
nh khng c la chn no khc ngoi vic nhng b. Vo nh im ca cuc
thng lng, truyn hnh Nga trnh chiu kch ri Kukli loi hnh m t cc
con ri mc qun o nh nhiu nh lnh o Nga, vi v ri Little red riding
hood. Boris Yelsin l b v th tng Kiryenko ng l Little red riding hood,
ang c gng i gp Yelsin tc ng k hoch vin tr cui cng ca Nga trc

289

nhng ngi khc. Khi Kiryenko n nh b, ng thy rng Chubais ngi i

din vi Yelsin. Chubais mc mt b comple v tr v i m mt trng. ng
trc b comple c dng ch Nga IMF v mt l c M. Chubais c m t
nh mt tay sai n t hnh tinh M, ch cho ngi Nga phi lm g. Khi
Kiryenko nhn thy ng ta ngi i din vi Yelsin, ng ni vi khn gi, Ti ngh
rng ti n qu tr.
Ti Hi ngh thng nh kinh t th gii Davos nm 1999, Minoru Murofushi ch tch ca cng ty thng mi khng l Itochu Corporation, Nht Bn c mt
trong ban hi tho vi th tng Nga Yevgeny Primakov. Murofushi ang bnh
lun v nhng n lc ca Primakov trong vic thng lng chm dt cuc khng
hong kinh t ca Nga, th trong mt li ni h, thng gia Nht ny ni Ti bit
ng Primakov s c cuc hp vo ngy mai vi ng Fischer t cng ty IBM c
ngha l t IMF. Vng, IBM, IMF, chng c iu g khc bit - u di quyn
kim sot ca ngi M.
Yuan Ming gio s v quan h quc t ti trng i hc Bc Kinh, l mt trong
nhng chuyn gia hng u ca Trung Quc ti M. B tng k cho ti mt cu
chuyn cho thy Trung Quc coi cch duy nht phn ng vi s kiu ngo ca
M l ch ra mt kiu ngo no ca chnh mnh: Cc nh lnh o chnh tr ca
chng ti trong cc bi pht biu trc cng chng khng s dng thut ng ton
cu ho. H s dng thut ng hin i ho. C mt l do vn ho cho s phn
bit ny. Bi hc lch s vn cn qu mi m trong u c ca ngi dn Trung
Quc n ni m Trung Quc b buc tham gia vo cng ng quc t trong th k
va qua bng tu chin ton cu ho i din cho mt th g m Trung Quc
khng theo ui hn l ci m phng Ty hay M ang p t. Ni cch khc,
hin i ho l ci g m chng ta c th kim sot. C mt chng trnh truyn
hnh cho mng nm mi hng nm c trnh chiu trn knh truyn hnh quc gia
chnh. y l mt trong nhng s kin trn truyn hnh ln nht ca nm ti Trung
Quc, c gn 1 t ngi theo di. Chng trnh ny thng ch xut hin ca s
v din vin. Tuy nhin, 3 nm trc (vo nm 1995), chng trnh ny chiu
mt cu chuyn k v mt cp v chng sng mt vng nng thn gi in cho
con trai ang theo hc ti M. H hi con Con thy th no v ngy nm mi
ny? Cu con tr li cu thy n v c k hoch tr v nh sau khi hon thnh
chng trnh tin s ti M. Cha m cu t ra rt hi lng khi nghe iu ny. Tuy
nhin, dng m ti nh nht, l khi b m ni vi con trai rng Trung Quc ang
tng ng vi M nhiu lnh vc. H ni: Con tng ra bt cho ngi M.

290

By gi s c mt vi ngi M ti Trung Quc v cng lm cng vic ra bt cho

chng ta.
Vo ngy 14/12/1997, ti ang trn chuyn bay t Nht Bn v nh v c c
nhng dng ch dnh cho ngi bin tp trong t Japan Times ca ngy hm .
Ti thch c nhng dng ch ny bt k nc no ti c mt, bi v ti lun
thy nhng con ngi th v trong . Dng ch ny c tiu Nc M ngo
mn v bin h cho rt nhiu ngi. Dng ch ny c tiu : Ti li b mt v th
trong cc chin thut e do ca M. Ln ny, ti c c rng M t chi k bt
k mt hip nh no (ti Hi ngh Kyoto v thay i kh hu) nu 3 trong s cc
yu cu ca mnh khng c c tho mn. Ti s khng bao gi coi nh lch
s gip ca M ni n c th - nhng nc mnh nht th gii (theo li ca
M, ch khng phi ti) phi hc cch khim tn. S tr li thi k hng thnh ca
M gn y ng ngha vi s tht bi ca cc h thng kinh t v chnh tr ca cc
i th ca M. Nim t ho n trc khi tht bi. Chnh ph M s lm tt
nh rng k: Andrew Ogge. Tokyo.
Ti i thm n sau cc cuc th nghim ht nhn nm 1998 ca nc ny,
v trung tng n V.R.Raghavan ( ngh hu) - cu gim c ph trch hot
ng ca Qun i n v nay l nh phn tch ti nhm chnh sch Delhi, k
vi ti rng ng va tham gia vo mt cuc hi tho quc t v vn ht nhn.
Cc bn tham gia bao gm cc chuyn gia ca Anh, M, Trung Quc v n
cng vi nhiu nc khc. Trung tng ni Trong mt bui ngh gia gi, chng
ti i mt vng quanh ngi lng nh ca n v ch cho h cc ca hng, nh
ca, v phn b c s dng nh mt ngun nng lng. Nhng iu th v
nht l chuyn thm ca chng ti ti mt trng trung hc c s trong ngi lng
ny. C khong 30 tr em tui trn mi, v mt s gio vin, v cc thnh
vin trong nhm chng ti mun ni chuyn vi h. V vy, h xp ra mt s gh
di v c mt bui ni chuyn. Trong nhm c mt lut s n t New York v ng
hi bn tr chng ngh g v Trung Quc v M. Khng cn c nhc nh, nhng
a tr ny tr li, Trung Quc l nc lng ging rng ln nht ca h, v n
tng c mt cuc chin tranh vi Trung Quc, song Trung Quc lun ng h cho
cho cc quc gia yu hn v hin nay n khng c vn g vi Trung Quc
na. Vy th cc chu bit g v M? ng hi bn tr. Chng cho rng M l k
hay bt nt k yu, chuyn i huch mi ngi v ch ngh n mnh m thi. Mi
ngi trong nhm khng th tin vo iu .

291

Vo nm 1997, ti tham gia hi tho hc thut ti Marc c ch Ton cu

ho v th gii Arp. Hu ht nhng ngi Arp tham gia u l ngi Arp c
hng nn gio dc Php n t Bc Phi v Php. (Tr thnh mt tr thc Arp chu
nh hng ca nn gio dc Php qu l s kt hp ti t nht c th hiu c
ton cu ho. iu ny ging nh 2 ln b tt nguyn, bi c 2 nn vn ho ny u
khng ly g lm thn thin c th gp thnh mt). Ti c yu cu a ra mt
bi gii thiu tm tt v ton cu ho, mt vic m ti lm. Khi ti ni xong, cu
th tng Algeria - ngi ang sng lu vong v tham gia cuc hi tho, phn
ng vi nhng nh gi ca ti. Ni bng ting Php, ng ta phn i mi th ti
phi ni. ng lp lun rng vn ton cu ho m anh ni ch l mt m mu
khc ca M lt th gii Arp, chng khc g ch ngha phc quc do thi v
ch ngha quc.
Ti lng nghe mt cch lch s nhng li nhn xt ca ng, nhng li xut pht t
tm trng ko di mt hi, v sau quyt nh p li bng mt dng v khiu
khch thn trng, vi hy vng xo tan li suy ngh n su vo u c ng ta. Ti
ni i khi nh sau (vi nhng li tc tu c ct xn): Tha ngi th tng,
ngi ni v ton cu ho chng khc g mt m mu khc ca M lt chnh
cc ngi. Thc t cn ti t hn th nhiu. Ngi thy y, ngi ngh l chng ti ng
h cho iu , Washington ngh v cc ngi v by mu tm cch lt cc ngi,
quay tt c nhng ci ng h v ko tt c cc n by ch thc hin iu .
Ti mong l chng ti c th lm c. Cu cha, ti mong mun chng ti c th
lm c. V cng ging nh cc ngi, v ti s quay mt ng h theo hng khc
vc cc ngi dy. Tuy nhin, s tht l, chng ti chng ngh g ti cc ngi cht
no! Khng mt giy no. Chng ti khng a nhm vo cc ngi. V khng
nm ngoi c tm. l bi v chng ti b xoy vo nhng sc p tng t nh
cc ngi, v chng ti ang c gng duy tr mt bc trc cuc thi nh cc ngi,
v chng ti lo ngi v th trng ti chnh s din bin ra sao trong thi gian ti,
cng nh cc ngi. V vy ti mong ti c th xc nhn cho cc ngi rng c mt
m mu lt cc ngi, nhng ti khng th By gi, nu cc ngi mun xy
dng mt chic cu hi gio cho chic tu ton cu ho ny, th hy xy dng mt
chic tu hi gio. Cc ngi mun xy dng mt chic cu Mao Trch ng th hy
xy dng n. V nu cc ngi mun xy dng mt chic cu Jeffersonian cho chic
tu ny, hy xy dng chic tu Jeffersonian. Tuy nhin, hy ha vi ti mt iu rng cc ngi s xy dng mt chic cu. Bi v chic tu ny s ra i m khng c
cc ngi.

292

Tuy nhin, i vi mi ngi Bc Phi, nhng ngi ang phn ng vi M ho

ton cu ho bng cch nm qu m ca anh ta vo n, th mt iu khc l ng
vo hng v tm cch c c phn nhiu nht ca n. Trong ln ti n Casablanca
vo nm 1997, tu chin tn la dn ng USS Carr ko vo cng ng h cho
mt li ku gi. Lnh s qun M ti Casablanca t chc mt ba tic chiu i
cho cc quan chc a phng v khch mi trn boong tu Carr v mi ti ti
tham d. Trong lc mt s c gi tr Marc n y nhau ra chp nh vi thy th
M trong nhng b vy ng phc v khch n ti vi chn g v thng thc
Budweiser ly t vi ca mt thng thp ln, ti c cuc ni chuyn vi th
trng ca thnh ph Casablanca. Mc mt b comple hng hiu, quan chc Marc
ny gii thch mt cch rt t ho vi ti bng mt ging Php hon ho v l do ti
sao ng cho 2 con ti hc mt trng M ti Casablanca v khng phi l nhng
trng ca Php m ng tng hc.
C 2 l do, ng gii thch. Th nht, trong th gii m chng ta ang sng, nu
bn khng ni ting Anh, th bn l ngi m ch. Th hai, h thng gio dc ca
Php dy cho bn cch lm th no tr thnh mt ngi qun l. Trong khi ,
h thng M dy cho bn cch tn ti bng chnh bn. l iu m ti mun con
ci ti bit.
Mc d nn vn ho v gio dc Php ghi du n rt mnh ln cc thnh ph ln
ca Marc t nm 1912, nhng hin ti Marc c 3 trng hc M v u c
a thch nhiu n ni m trng no cng nhng danh sch ch cho danh sch
ch. Trn thc t, gia M v Php hin nay c mt s cnh tranh vn ha thc s
v con tim v tr tu trong th h mi Bc v Ty Phi ni chu nh hng ca
Php, v l mt s cnh tranh m M ang ngy cng thng th thm ch
chng cn phi c gng. iu hon ton do nhu cu nh hng. H thng gio
dc Php khng thch nghi vi thi k cch mng ny, ng Dominique Moisi ngi tng ging dy ti trng qun l quc gia ENA ni ting ca Php - v l
mt trong nhng chuyn gia hng u v cc vn quc t ca Php, nhn xt.
H thng gio dc Php ban thng cho mi ngi v nng lc ca h trong vic
theo ui mt con ng rng m i vi h. N khng khuyn khch mi ngi
ph cch hay pht trin tnh cch ca mnh. Vn l nu mi th ang thay i
vo nhng nm 90, th khng phi l do Php. M tr thnh mt tm gng ca
nhng ng vc ca chnh chng ta. Chng ta nhn vo bn v xem l ang thiu ci
g .
Mt phn ng ph bin khc i vi M ho ton cu ho ngy nay l xu hng
mt s nc phn nn mt cch chua cht v vic M ang gy nh hng ti cc

293

nc xung quanh, trong khi h ngi li mt ch v hng th nhng thnh qu ca

quyn lc M. Ngi Nht Bn s k vi chng ta mt cch b mt rng chng ta
ang cht ngay nu i hi Trung Quc thc hin theo cc lut bn quyn quc
t. V h s k cho chng ta rng cc cng ty Nht Bn, nh Sony v Nintendo,
phi chu nhng tc ng mnh khi b Trung Quc xm phm quyn tc gi tng
ng vi nhng nh hng m n a n i vi Disney v Microsoft ca M.
Tuy nhin, Nht Bn s khng can thip vi Bc Kinh trong vn ny. Nht s
Washington siu cng duy nht ca th gii thc hin iu trong khi nm gi
chic o khoc ca M v tip tc tin hnh cng nhiu hot ng kinh doanh vi
Trung Quc cng tt - thm ch tn dng c cc th trng m M nh mt khi
phi ng u vi Bc Kinh. V mt ngy no , nu ngi M thnh cng trong
vic dnh c nhng nhng b bn quyn mi t tay Trung Quc, th Nht Bn
cng s c hng t iu . Vy lm cch no bn ni c con m t do
trong ngi Nht Bn?
Cui cng, c mt xu hng ca cc nc tm kim c hi lm phc tp ho
thut ngoi giao ca M v kim tra quyn lc M, c v l do a chnh tr truyn
thng v c l do lm tr vui ca n. Th ly Nga hay Php lm v d, h cng
khng th t c a v v gi tr trong Th Gii Nhanh, th h cng tm cch
c c n tt c nhng a im khng ph hp - bng cch thch thc ti ngoi
giao ca M ti Bosnia, Kosovo, Lin hp quc hay Irc. Trn thc t, khi Nga
cng yu i, th nc ny cng b cun vo vng xoy thi phng thm ch c
nhng khc bit rt nh ca mnh vi M v s c thm mt s ngi Nga tm cch
chc mt ngn tay vo mt ca M c cm gic tt hn v chnh mnh - cm
thy bng cch ny hay cch khc h vn l nhng i th ca M.
C mt ln nh bnh lun Nga Aleksei Pushkov ni vi ti: Thi ph bin y
by gi l Nga c nn l mt th lc cn bng iu chnh nhng v tr m M
ang c hng bng quyn lc ca mnh. Ti s t n mt lnh vc hi khc
bit. Khu hiu hiu ngm ca Nga v nhiu nc khc ngy nay l: Nu bn
khng th c mt cuc chin tt thm na thay i ch t nhng rc ri trong
nc, th t nht hy c mt cuc tranh lun thng thn vi ngi M.
L siu cng duy nht trn th gii khng m bo rng M c th lm c mi
th mnh mun mi ni, nhng mt iu chc chn l M s b ch trch mi
ni. Mt ln na, hy lin tng ti NBA. Gary Payton l hu v ni ting trong i
hnh ton cu th sao ca Seattle SuperSonics. Anh l mt cu th tuyt vi, nhng
anh ta khng phi l Michael Jordan v anh ta tm cch lp i mt vi khim khuyt
trong k nng bng cch gy bc tc i th, c bit l vi Michael Jordan trc

294

khi anh ta gii ngh. Theo kin ca ti, Php v Nga ngy nay l nhng Gary
Payton ca x hi c t chc - nhng ngi k ni pht gii nht th gii, lun lun
tm lp lim i nhng nhc im ca mnh bng cch c x th l vi mi ngi,
c bit l Washington.

Trong b phim c in Mn xp vt ca Marx Brothers, c mt cnh trong

Chico v Harpo ang ni chuyn vi ci c, li dng chnh khch chu u Trentino
- i th chnh tr ca Groucho, ngi thu Chico v Harpo lm gin ip. Khi
Chico v Harpo n vn phng ca Trentino thng bo v tin trin trong hot
ng gin ip ca h, th k ca Trientino bc vo vi mt bc in tn. Harpo
v ly bc in t tay ca c th k, xem xt mt cch k cng v sau x toc
thnh nhng mnh nh, th tung to xung sn v lc u. Rt sng s v ngc
nhin, Trentino lic sang Chico vi mt ci nhn y giu ct, nh th c hi Ti
sao anh ta li lm iu ? V Chico tr li: Anh ta pht in ln v anh ta khng
c c.
Cnh tng nhc ti nh n mt xu hng khc trong phn ng i vi M ho
ton cu ho, mt phn ng thc s nguy him. l phn ng ca nhng ngi
hoc l khng ng h cho M ho ton cu ho, hoc l khng mun ng h cho
n v l do vn ho, kinh t hoc chnh tr, v lun mun khi li mi khi phi i
mt vi n. l nhng k Harpo - nhng n ng v ph n gin d v khng
ging nh lnh o ca h, khng mun c c n bng c 2 cch. H khng ch
mun nhng b M v sau ng sau ch trch M. H mun c c n bng
mt cch, cch c, cch ca h.
din gii mt iu m Ronald Steel tng ni vi ti, nhng ngi n ng
gin d ny coi M ho ton cu ho nh mt v khch khng mi m n: Bn
c gng ng ca ra vo th n i xuyn qua ca s. Bn c gng ng ca s th n
i trn dy cp. Bn ct dy cp, th n li i trn Internet qua ng dy in thoi.
Bn ct ng dy in thoi, n i qua v tinh. Khi bn nm in thoi di ng i,
n hin hin trn bng thng bo. Khi bn xo bng thng bo, th n xut hin qua
ni lm vic v sn nh my. V n khng ch trong phng vi bn, l M ho
ton cu ho. Bn n n. N nm bn trong bn. V khi n xut hin, n cng lm
tng khong cch gia cha v con trai, m v con gi, ng b v chu cht. N dn
ti mt tnh trng m mt th h nhn th gii vi con mt hon ton khc bit vi
cha m chng, v iu hon ton l do li ca M. V d, ch thng xuyn
v tn trm khng b triu ph Arp Osama bin Laden, l nc M phi ra khi

295

bn o Arp, v ra khi th gii o Hi mt cch t do, bi cch sng ca n

ang lm vn c ngi nh Hi gio.
Cu th tng n I.K.Gujral khng bit ti Osama bin Laden, hon ton khng
bit. Nhng mt ln ti c cuc ni chuyn vi ng th New Dehli, trong
, ng m t ni s hi m mt s ngi cm thy theo ci cch m M ho ton
cu ho xm nhp vo tng ngi trong gia nh v ngi nh. Ti thy c mt iu
tng t ang xy ra lc ny ti n - nhng thay i trong qun o, thi quen n
ung ca chng ti, ng Gujral ni. Chu gi ti ln 4 tui. Lc no n cng ni
chuyn v ko cao su, ch khng phi l mn n n , hoc c lc li ni Chu
khng thch Pepsi, chu thch Coca. Thm ch n ni ting Anh cn nhiu hn
ting Hindu. Mt hm ti hi n ti sao n khng ni chuyn vi ti bng ting
Hindu, v n bc ti ch m n v hi: Ti sao ng khng ni ting Anh nh?
Ti tip tc quan st chu bi v l mt s xem xt bn cht bn trong. Mt ngy
khc chu gi ti ni n mun n bnh pizza. Th l b n ni rng b s lm mt
chic bnh pizza cho n n ngy hm sau. N ni: Khng, khng, con mun c
bnh pizza Hot c.
Ti Thng Hi, ti c cuc phng vn ng Vng Quc Lng - mt quan
chc hng u ca Ngn hng truyn thng, mt trong bn ngn hng quc doanh
ln nht ca Trung Quc. cho vui, ti hi ng v vic ng ly tin tc trn khp
th gii t ngun no. ng tr li, mi sng th k ca ng chun b mt bn tm
tt tin t Internet v Reuters, ngoi ra ng cn c rt nhiu tin t con trai.
Sau , hon ton bt ng, ng bt u i vo bi thuyt trnh v mi quan h cha
con tng b kch trn mng Internet.
Con trai ti l mt chuyn gia v mng. Mi khi n bt gp mt th g th v
trn mng, n u ch cho ti xem. ng ni. Nhng cha khng nn con ch
dn. Con trai ti thng a ra gi cho ti, nhng ti khng thch hu ht nhng
ci n gi . Cha khng nn lng nghe con trai. iu lm gim uy quyn. Ti
nhc con trai xem mng t hn v hc nhiu hn na.
J.K.Gujral v Vng Quc Lng l nhng ngi c hc thc cao v d dng hiu
c vn ny, khng ging nh nhng ngi n ng gin d khc. Nhng
ngi n ng gin d khng c mt thc h thay i pht trin mnh i vi M
ho ton cu ho. H ging nh nhn vt Harpo. H ch thch khi gi li thng
ip ny v dm chn ln n. V khng ging nh cc chnh ph ca mnh - ngi
lun phn nn v ch Sam nhng li i theo gt chn ca anh ta, nhng ngi gin
d sn sng vt qua ng v bp c.

296

By gi chng ti mi bit iu g thc s ng s. M ho ton cu ho khng

ch to cho nhng con ngi ni gin mt ng c ln hn nhiu ln ght
nc M, m cn cho h quyn lc ln hn, nh nhng c nhn bp c. Ton
cu ho trao quyn ti cao cho h theo 2 cch rt quan trng.
Cch th nht, vi vic th gii lin kt vi nhau theo cch ca n, trong tt c
chng ta ngy cng lin kt vi nhau ngy cng nhiu ni trong nhiu thi gian
hn, nhng k khng b by gi c th lm cho rt nhiu ngi s hi ngay lp tc.
Li nhc ti k ngh ng ca ti vo thng 12/1998, khi ti ang trt tuyt trn
dy ni Rocky Mountains, v ln u tin, ti nhn thy rng hu ht nhng ln
dc ln khi ti leo ln ni, c mt ngi ang ni chuyn vi ngi khc bng in
thoi di ng. Mt ngi bn ca ti ang trt tuyt vi chic my nhn tin cm
tay c th gip anh ta c c thng tin ngay c v ch s Dow Jones v danh mc
vn u t c phiu. Anh ta kim tra my nhn tin lc xung ni. Trong lc ti
ang i gi vi chng ca cun sch ny vn phng v tinh chuyn pht nhanh
lin on, chuyn trc lc 10 ri sng, th ngy hm sau, ti tnh c bt gp u
vin NBA David Stem bc xung ph vi chic di ng bn tai, ang m phn
kt thc ng ca NBA. Cui ngy trt tuyt, ti i v nh v kim tra mt trong
40 knh trn truyn hnh cp ni ht, gi in cho bn b ti Cairo v Jerusalem s
dng th tn dng AT&T hoc s dng s AOL 800 ca ti kim tra in bo tin
tc v bt k ci email no m ti nhn c. Ti ba tic trc m giao tha, ti
mc chic o khoc trong nh hng ca chng ti v cu chuyn ngay sau ang
din ra ti bn trc gia mt khch hng ang gin d v ngi qun gia: ng
ni th c ngha l ng khng nhn c yu cu t trc ca ti sao? Ti gi
cho ng bng email vi tun trc y c m! Tn ca n l Ashraf, A-s-h-r-a-f.
Trc khi ti i ng, ti v c mt bn ca t Nc M ngy nay v trn c
bc tranh chng 2 m t hnh nh mt ngi do Thi gi in thoi di ng tng
phn vi nhng hn ca bc tng c Wailing vi li ta: Shimon Biton t
chic in thoi di ng ln bc tng phng ty mt ngi h hng Php c
th ni mt cu cu nguyn mt thnh a.
Tt c iu ny xy ra, trong khi ti i ngh trn ni!
Hy tng tng iu g s xy ra khi chng ta nh hay c quan. By gi chng
ta ngy cng kt ni vi nhau nhiu hn. Chng ta bit, hay c th bit, mi th
din ra ngay lc . V trong mt th gii nh vy, ch cn mt lng rt nh
dynamit hay v kh vi trng hoc phng x urani c cng cao c th khin
cho hng t ngi phi lo lng v hong s ngay lp tc.

297

Ton cu ho cng to c hi cho nhng k khng b thc hin thm ngy cng
nhiu cc cuc tn cng nh bom kim chc theo mt cch khc. Khi vi mch
v tiu ha ho lm cho mi th nh hn v sng hn, th mi th cng tr nn nh
v sng hn. Sam Cohen - ngi pht minh ra bom nguyn t, theo di t Thi
bo Washington (ra ngy 7/6/1998) cho rng, trong vng 10 nm sau cuc th
nghim phn ht pluton u tin din ra ti Alamogordo, cc nh ch to bom M
c th gim c trng lng ca mt u n tn la, vi sc cng ph tng t
- 20 kiloton, bi mt nhn t khong 100. M pht trin mt u n tn la cho
chin trng NATO, u n ny c 2 ngi phng ln s dng mt khu sng
bazka vi sc cng ph di 1/10 kiloton (1.000 tn). l ngi Nga. Chng ti
pht hin ra iu khi mt cu c vn an ninh quc gia Nga, ng Alexander
Lebed, nhc ti 100 triu v kh ht nhn, cn gi l bom vali, b mt tch khi
kho v kh ca lc lng c bit Nga. y chnh l nguyn nhn khin Geoff
Bachr gim c thit k h thng ca Sun Microsystems mt ln a ra li
nhn xt vi ti: Mi lo ngi ln nht, m khng h qu li, l ton b c s vt
cht ny rt d b tn cng, khng ch t mt k tin tc my tnh, m bt k ngi
no cng c th t nhp vo ng dy in thoi. Trn th gii ny, k tn cng
c th xm nhp bng mt trn in thoi, v nh v n bnh, quay tr li v li tip
tc tn cng.

Khi bn kt hp nhng ngi gin d m M ho ton cu ho to ra vi cch m

ton cu ho c th trao quyn lc ti cao cho mi ngi, bn s thy iu ti ngh
l thc t, mi e do an ninh quc gia thng trc i vi nc M ngy nay:
l ngi n ng gin d siu quyn lc. ng vy, khng phi l mt siu quyn
lc khc ang e do nc M vo cui th k 20. Mi e do ln nht m M phi
i mt ngy nay l t cc c nhn c trao quyn lc ti cao - nhng ngi ght
nc M hn lc no ht do ton cu ho cng nh nhng ngi c th lm vic g
bng chnh sc lc ca mnh, th hn lc no ht, cng l nh vo ton cu ho.
Trong h thng chin tranh lnh, mt ngi n ng gin d c trao quyn lc
ti cao mt tn Hitler hay mt Stalin- cn nm quyn kim sot mt tnh trng
tn ph th gii. Nhng ngi n ng, hay ngi ph n gin d c trao quyn
ti cao c th s dng nhng kh nng bao trm ton cu ho tn cng c mt
siu cng. l mt ch la m rng khp m tt c cc con ng u dn ti
thnh Rome, t pha Bc, Nam, ng v Ty. V ch i qua h thng ng

298

ny m Caesar m rng ra rt nhiu ni. V u l nhng con ng ln. Tuy

nhin, c mt chuyn vui v nhng con ng ny. Mi ngi c th i hai li, v
khi Vandals v Visigoth quyt nh tn cng Rome, th h tn cng ngay vo nhng
con ng ny. iu ny cng i cng vi ton cu ho.
Nhng ngi n ng ni gin c trao quyn ti cao xut hin di nhiu dng
khc nhau. T nhng ngi rt gin d nhng km th bo cho ti nhng k gin
d v c phn th bo hn v c nhng ngi rt gin d v rt th bo. Mt v d
in hnh ca ngi gin d nhng km th bo l nhng tin tc - nhng k tn
cng t bo ca ti, t thi bo New York, tr ct ca s thnh lp nc M. Vo
ngy 13/9/98, nhng k tin tc ny lm ph hu trang web ca thi bo New
York, ln u tin tin tc t nhp vo trang web ca mt t chc tin tc ln. ng
Martin Nisenholtz, ch tch ca cng ty truyn thng in t thi o New York
k vi ti cu chuyn sau y: Chng ti va mi pht hnh ra bo co Keneth
Starr cho tng thng Clinton vo mt ngy th 6 v l ngy tuyt vi cho trang
web ca chng ti. Chng ti c mt phin bn mc lc hon chnh duy nht ca
bo co Starr trc tuyn, v vy bn ch cn nh t kho v tm nhng thng tin
cn thit, v chng ti ang m ra tt c cc loi h s s dng. Ti qu thoi
mi vi ni ti n ni m ti chp nhn mt li mi ti Philadelphia ni
chuyn ti Hi ngh thng nh quc t Wharton. V vy n ti th 7 ti i
Philadelphia. Lc 7 gi 45 sng ch nht, ti nhn c in t tng bin tp
trang web ca chng ti rng chng ti b tin tc tn cng. S vic ny xy ra
ngay trc khi c mt nhm no tm cch ri khi cc my ch ca chng ti
vi nhng li yu cu. Tuy nhin iu ny hon ton khc. Tin tc thc s tip
qun trang web ca chng ti v ang cng b thng ip ca chnh h trn trang
ch ca chng ti vi biu trng HFG Tin tc tn cng nhng c gi nh. Chng
lng vo bc nh mt ngi ph n kho thn trn hnh ca biu trng HFG ny.
V vy chng ti ly li trang ny v cng b ln trn cng, v sau chng tr
li v ly li trang ny, v cng b ln trn cng ca chng ti. Sau , chng ti li
tr li v ly li trang ny, ri h li tr li v ly li n. Trong vng 2 gi, chng
ti c cuc tranh chp tay i nhng trang ch trn chnh trang web ca mnh.
Tin tc t nhp vo h thng ca chng ti v tip qun cc my ch ca chng
ti ni cc trang web c lu tr v cui cng chng c th thit lp kt ni
vi trang web ca chng ti. Mi khi tin tc , chng u c cch tip cn tng
t nh khi chng ti qun l trang web ca t thi bo New York. Chng ti tip
tc hi chnh mnh, liu chng ti c ph b trang web ca mnh hay khng, v ti
ni khng. Tuy nhin cui cng, r rng l chng ti phi lm iu . Lc 10

299

gi 20 pht sng, chng ti phi dng hot ng ca trang web v ng ca ton

b cc hatches (cc im vo ngoi mng xa). Cch thc tin tc t nhp vo trang
web l khai thc mt li hng trong h iu hnh Unix. Chng ti xo sch cc
my ch b tn cng v xy dng li trang web trn cc my ch mi, ct b tt c
nhng kt ni vi bt k vng xa no.
iu ti thy th v nht l nhng thng ip m nhng k tin tc a ln trang
web ca t thi bo New York. Thng ip m mn l: Chng ti s hu con la
cm. Nhng phn ca nhng li nhn nm trong m, mt dng ngn ng cy liu
cng ngh cao ca chnh h. Tn cng cc c gi tr c vit l H4CKING FOR
GIRL3Z. Nhng nguyn m nht nh l nhng con s, nh trong thng ip cui
cng ca chng: R3ST ASUR3D, W3 WILL B3 BACK SOON. Nhng k tin tc
r rng ang rt thch th, gn ging nh Jesse James, trong vic ch ra chng thng
minh hn so vi cu trc quyn lc ton cu, nh trnh by trong t thi bo
New York v trn trang web ca n. Thng ip ca nhng k tin tc l bn c th
giu, song bn khng th cnh tranh vi nhng b no ca t chc Internet, cho d
n c t quyn lc hn nhiu. mt im cc tin tc vit: Vic chng ti nh vo
tt c cc nh v khng s dng ngn ng elite khng c ngha l chng ti l tr
con, hay chng ti khng s hu con la cm ca cc ngi. i vi nhng ai gi
chng ti l bn tr cha trng thnh, th chng t rng c thm mt ngi na
nh gi thp chng ti. V iu ti t hn, n chng t v tnh an ton (ca cc
ngi) ra sao? Bn tr cha trng thnh c th b qua bc tng la tr gi 25.000
USD (ca cc ngi), b qua an ninh thit lp bng vi hng chc nm kinh
nghim, thm ch hng trm nm kinh nghim t mt trng i hc no , Nyah
nyah.
Yu cu duy nht ca nhng k tin tc ny l th ng Kevin D. Mitnick - mt tin tc
my tnh kht ting ang nm trong t sau khi b FBI bt vo thng 2/95. Tng l
tin tc my tnh b truy n nhiu nht trn th gii, Mitnick b buc ti v c mt
thi gian phm ti, tng l k n cp hng nghn file d liu v t nht 20.000 s th
tn dng ca cc h thng my tnh trn khp nc M. iu hnh thng qua mt
modem my tnh kt ni vi chic in thoi di ng, Mitnick b bt sau khi hn
thm nhp vo my tnh gia nh ca mt chuyn gia an ninh my tnh danh ting,
ng Tsutomi Shimomura - mt nh nghin cu ti trung tm siu my tnh San
Diego. Shimomura gip mt i v trang gm cc chuyn vin k thut ca cng
ty in thoi v nhn vin iu tra lin bang s dng my qut tn s di ng
truy lng v bt Mitnick.

300

Nhng k tin tc ny v c bn u l nhng ngi theo tro lu Internet chnh

thng. H c thi quen ca mnh, c nhng anh hng dn gian ca mnh, c ngn
ng ring, hc thuyt m mu ring, v khi ngun nim tin ring. Tuy nhin, h
khng c h t tng chnh tr mch lc theo ngha ca mt h thng xen k thc t.
H l nhng Harpo thc s. H c mt thi m khng phi l mt h t tng.
H ch mun chng t rng h thng khng th kim sot h, m l h c th
kim sot h thng.
Chuyn ln quy m cao hn, bn c th tm thy nhng ngi gin d hn i cht
v bo lc hn i cht. Ging nh nhng k theo chnh sch ly khai nhng con h
gii phng Tamil gin d c quyn lc siu phm - nhng k tn cng i s
qun Sri Lanka ti Washington vo thng 9/1998. T thi bo Washington vit:
Khi i s qun Sri Lanka trin khai mt a ch email, th qun du kch nhng con
h gii phng Tamil nhn c lnh yu cu khng b. Ngay lp tc chng
bt u bao vy i s qun bng nhng li e do nh bom v qu nhiu thuc
m tht gim bng th in t m cc nh ngoi giao khng th s dng a ch
cho cc hot ng kinh doanh hp php. Mt nh ngoi giao gi a ch ny
l ch ngha khng b th in t. Cu chuyn trn c nhn mnh ti vic i s
qun Sri Lanka hi nm ngoi, rt cuc phi mt chuyn gia my tnh trin
khai mt chng trnh mi nhm lc th in t khi Nhng con h t do ho gii
phng Tamil Eclam (LTTE). Chin thut ca nhng con h ny c cp nh
mt mi e do mi trong bn bo co v ch ngha khng b ton cu ca B
ngoi giao M. Bo co khng nh c mt nhm t xng l Nhng con h en
Internet, trc vo thng 8/97 tn cng bng cc v kh th in t lm ngng
tr hot ng ca cc h thng th in t ca i s qun. Theo b ngoi giao M,
nhm ny a ln Internet t xng l mt nhm ca LTTE chuyn t t bng
bom th in t. Nhm s dng ci gi l th in t ti FTP tn la chng
ch lm qu ti mt a ch th in t mc tiu v gy ra s v tng t v
mt khi lng m ngi nhn th buc phi loi b hon ton site th in t ca
mnh.
V cui cng l nhng ngi n ng thc s gin d v thc s bo lc, nhng
ngi n ng gin d c quyn lc ti cao v l nhng ngi khng ch s dng
th in t. l cc Harpo vi nhng khu sng tht. iu ny c ngha l c mt
h thng nh gi th gii m h khng phi, v khng bao gi l mt phn trong
. Theo quan im ca h, M, IBM, Thi bo New York, th trng chng khon
ph Wall v nn kinh t ton cu u l mt phn ca mt dinh th quyn lc cn
c h b. Nhng ngi n ng gin d c quyn lc ti cao y bo lc ny

301

gm c phi Aum Shinrikyo (Nim tin ti cao) ti Nht Bn, nhm do Osama Bin
Laden ti Afghanistan, nhm Unabomber v Ramzi Yousef ti New York. Aum
Shinrikyo ch trng mt hn hp cc kin ca o Hindu, o pht, v cc hc
thuyt m mu rng khp th gii lin quan ti M, ngi Do thi, hi vin hi tam
im v cc nh t bn ton cu. Gio phi Nht Bn ny git hi 12 ngi v
lm b thng vi nghn ngi vo thng 3/95 khi phun kh hu hoi thn kinh sarin
trong xe in ngm ca Tokyo. Mc d vy, theo t The Economists, Aum
Shinrikyo cp nht c khong mt t la ti sn v mua mt chic trc
thng hin i ca Nga c trang b tin tin phun cc cht ho hc gy cht
ngi. Osama Bin Laden - triu ph ngi Arp Xut tng ti tr cho v nm
bom vo cc i s qun M ti Kenya v Tanzania vo thng 8/97, lm thit hi
hn 200 ngi, thng xuyn lin h vi cc my in thoi v tinh trn khp th
gii thng qua mng trc tuyn hi gio Jihad ca chnh hn (JOL). T thi bo
New York a tin rng FBI ti xung mt my tnh c nhn b nh cp ca
Haroun Fazil - mt trong nhng tn thm t ca Bin Laden ti Kenya v tm thy
mt thng ip th in t trong hn ghi chi tit cch thc theo di nhng vn
ton cu thng qua CNN, s dng Internet lin lc vi nhng tn khc trong
mng li ngm Bin Laden v t gn cho mnh l gim c thng tin truyn thng
ca mng li di ng ng Phi.
Ramzi Yousef l k o din cuc nm bom trung tm thng mi th gii ti
New York hm 26/2/93, khin 6 ngi b thit mng v lm b thng hn 1.000
ngi. Hn nm trong th h ca nhng thanh nin tr ni gin t Th gii th 3 nhng k t lu mong mun lm nhng iu m cha m h cha thc hin c
trc y. iu ny dn ti s phn n i vi cc nc phng Ty, hnh ng
tr th cho tt c nhng ri lon m chng chng kin trong x hi ca mnh,
nhng thc hin iu ny bng cch s dng cng ngh phng Ty trong khi li
bc b i cu trc gi tr phng Ty ng sau n. Nhng thanh nin ny thch
tng m bn c th cht lc ly b quyt cng ngh, tnh ton bng th thc ca
bn v sng mt li sng ca ngi theo tro lu chnh thng vi nhng cnh ca
s ng v mt bc mn che. Ni m nhng k theo tro lu chnh thng Internet
ch sn sng s dng mt con chut v mt li hng hc ca h Unix thc hin
mc ch ca mnh, th Ramzi Yousef v ng nghip sn sng s dng ynamit
v mt xe ti Ryder. Tuy nhin v c bn chng u c mc tiu chung - bi nh
M ho ton cu ho v dm chn ln n, bng cch s dng h thng chng li
chnh n.

302

Ramzi Yousef thc s l k gin d c quyn lc ti cao. Hy th ngh mt pht v

hn ta. Chng trnh ca hn ta l g? T tng ca hn ta l g? Xt cho cng, hn
ta ang c gng ph hu c 2 to nh cao nht ti M. Hn ta mun thnh lp mt
nh nc Hi gio ti Brooklyn? Hn ta mun c mt nh nc Palestin ti New
Jersey? Khng. Hn ta ch mun ph hu 2 to nh cao nht ti M. Hn ta ni vi
to n lin bang ti Manhattan rng mc tiu ca hn l gy ra mt ting n ln c
th lm mt to thp ca Trung tm thng mi th gii xung to thp kia v
lm thit mng 250.000 dn thng. Thng ip ca Ramzi Yousef l hn ta khng
c thng ip no ngoi vic gi li thng ip xut pht t mt nc M y
quyn lc ti x hi ca hn. T The Economist tng nhn mnh rng nhng k
khng b mun c nhiu ngi ch n nhng khng mun nhiu ngi cht.
Tuy nhin khng phi l nhng k gin d c quyn lc siu phm v chng mun
cho nhiu ngi cht. Chng khng mun thay i th gii. Chng bit rng chng
khng th lm c iu , v th chng ch mun ph hu tt c nhng ci c th.
Mt phn ln trong v kin ca chnh ph M i vi Ramzi Yousef (ngoi vic
ph hu trung tm thng mi th gii vo nm 1993, hn ta cn c k hoch ph
hu mt chc my bay dn dng M ti chu vo thng 1/95) ph thuc vo cc
file trong my tnh xch tay Toshiba mu trng nht m theo cnh st Yousef b
ri khi hn ta bay qua cn h ca mnh ti Manila vo thng 1/95, ch mt thi gian
ngn trc khi hn ta bit c b theo di. Khi cc iu tra vin c c my xch
tay ca Yousef v t nhp vo cc d liu ny, h pht hin rng my tnh ca hn
ta cha cc lch trnh bay, nhng ln n d kin v cc ti liu nhn dng mu km
nh mt trong s k ch mu ca hn ta. Ti thch ci Ramzi Yousef lu tt c
nhng m mu ca hn ta trong C ca chic my Toshiba ca hn.
iu th v v Ramzi Yousef v nhng k gin d c quyn lc siu phm xut
hin bn ngoi th gii hi gio Arp ngy nay nhc ti chuyn gia nghin cu
Trung ng Stephen P.Cohen, l chng tng tin tng rng chng phi lt
cc chnh quyn ca chnh mnh v nm quyn kim sot nh nc ca mnh
trc khi c th thch M. By gi chng ch thc hin iu ny mt cch trc
tip bng chnh sc ca mnh vi t cch c nhn. Ton cu ho khng ch gip
chng c th tn cng nc M nh nhng c nhn, m cn cho chng ng c
lm iu , v cng cho chng kh nng logic. Lgic y l cc nh nc ca
chnh chng khng cn i din cho cu trc nng lc thc s. Cu trc nng lc
tng ng l ton cu. N nm trong tay ca nhng ngi c quyn lc siu phm
v siu th ca M v l nhng ngi c th hng dn cho cc chnh ph khc
phi lm g. Do nu nh bn mun h b cu trc quyn lc thc s, bn phi i

303

theo nhng ngi c quyn lc siu phm v cc siu th m khng dnh lu g

vi chnh ph Pakistan hay Ai Cp.
iu gy kh khn cho nhng k gin d c quyn lc siu phm khng ch l khi
nim cho rng M c k thut cao cp hn m cn l M lm cho gi tr ca n
cng siu phm, trong khi , theo quan im ca nhng k khng b, th cc gi tr
M khng c g ng gi hn l ch ngha bo h quyn li ca ngi tiu dng
nht nho, v lng tn th cng ngh mt cch di dt. Cuc trao i tip theo din
ra vo lc ng ca phin to x Ramzi Yousef, gia hn ta v quan to Kevin
Thomas Duffy. l cuc i u ca k gin d c quyn lc ti cao i vi
ngi c quyn lc ti cao.
Ramzi Yousef ni: Cc ngi tip tc ni chuyn v s trng pht tp trung v git
hi nhng ngi v ti Cc ngi l k u tin git hi nhng ngi v ti v
by gi l k u tin a ra dng ch ngha khng b vo lch s loi ngi khi
nm mt qu bom nguyn t git hi hng chc nghn ph n v tr em Nht Bn
v khi lm thit mng hn 100.000 ngi, hu ht l dn thng ti Tokyo bng
nhng qu bom chy. Cc ngi git hi h bng cch thiu h n cht. V cc ngi
git nhng ngi dn thng Vit Nam bng ho cht, ci gi l cht c mu da
cam. Cc ngi git hi dn thng v nhng ngi v ti, ch khng phi l nhng
tn lnh trong mi cuc chin tranh n c m n tham gia. Cc ngi tham chin
nhiu hn bt k mt nc no trong th k ny, v sau n cn c can m ni
chuyn v vic git hi nhng ngi v ti. V by gi cc ngi pht minh ra cc
cch mi git hi nhng ngi v ti. Cc ngi p dng ci gi l cm vn kinh
t, mt cch git hi khng ai khc ngoi tr em v ngi gi, v hn c Irc, cc
ngi p t cm vn kinh t i vi Cuba v nhng nc khc trong thi gian
hn 35 nm. Chnh ph trong phn kt lun ca mnh v bi din thuyt khai mc
cho thy ti l mt k khng b. Vng, ti l mt k khng b v ti rt t ho v
iu . V ti ng h cho ch ngha khng b khi n cn chng li chnh ph M
v Israel, bi v cc ngi cn c c hn c nhng k khng b: cc ngi l k to ra
ch ngha khng b v ang s dng n hng ngy. Cc ngi l k tn st, gi di
v o c gi.
Thm phn Kevin Thomas Duffy sau tr li: bo Yousef nm s cung n h v
v phn quyt Ramzi Yousef, anh t xng l qun i Hi gio. Trong tt c
nhng ngi tng b git hi hoc b tn thng theo mt cch no do trn
nm bom Trung tm thng mi th gii, anh khng th k tn ai l k phn i anh
hay nguyn nhn dn n hnh ng ca anh. Anh khng quan tm, v cng chng
cn bit c bao nhiu ngi b cht v b thng. Ramzi Yousef, anh khng ph

304

hp bo v o Hi. Cha ca anh l ci cht. Cha ca anh khng phi l thnh

Allah Anh khng tm kim nhng s chuyn i. Ci duy nht m anh mun lm
l gy ra ci cht. Cha ca anh khng phi l thnh Allah. Anh tn th ci cht v
s hu hoi. Ci anh lm, ci anh lm khng phi dnh cho thnh Allah; anh lm
ch tho mn cm gic ci ti ca chnh mnh m thi. Anh lm cho nhng ngi
khc tin l mnh l mt qun nhn, nhng cc cuc tn cng vo dn thng m
y anh b kt ti l thc hin nhng cuc tn cng ln lt, git hi v lm b
thng nhng ngi dn v ti Ramzi Yousef , anh n nc ny vi t cch
l mt ngi theo tro lu chnh thng hi gio, nhng anh ch my quan tm hoc
khng h quan tm ti ngi hi gio hay lng tin ca nhng tn Hi gio. Anh
khng ngng m thnh Allah, m ngng m nhng ti c m chnh anh c.
V ti phi ni rng l tn ca ti c, anh l ngi c nh hng ln nht.
iu th v trong cu chuyn v Ramzi Yousef, l s tht v mt trong nhng k
ch mu cng vi hn ta, Mohammed Salameh, tr v vn phng cho thu xe ti
Ryder ni hn ta thu mt chic xe ti s dng trong v nm bom ny.
Salameh b ra 400 USD tin t cc thu chic xe ny v mun ly li s tin
mc d hn ta lm n lp chic xe. (Hn ni vi nhng ngi cho thu rng
chic xe b nh cp). i vi Salameh, th gii l 2 vng quc hon ton khc
nhau. Bui sng, hn nm bom vo Trung tm thng mi th gii git hi ngi
M ly n bo on. Bui chiu, hn n vn phng ly tin li theo nhng
nguyn tc php lut v b lut hp ng ca M. Khng c iu g tt hn l vic
nm ly kh nng ca nhng ngi ni gin c quyn lc siu phm khai thc
cng ngh ca th gii hin i m khng hp th cht no trong gi tr ca n. Khi
Ramzi Yousef b cc nh iu tra thm vn hi lm cch no Salameh c th quay
li ly c s tin t cc - iu gip cho cnh st theo di v bt c k nh
bom ny, th hn ta tr li ch bng mt t: Ngu ngc.
Vy th c mt s bin h no i vi nhng k nh vy? Mt iu tt l phi tin
tng rng vi nhng chng trnh x hi hay kinh t hay vn ho hp l, th cc x
hi s c th loi tr c ng c, ni on gin v s gin d ca tt c nhng k
c cm gic b bp bi M ho ton cu ho. Nhng chng ti khng th.
Nhng k ging nh Ramzi Yousef thng c ng c thc y v hnh ng i
bi mc cao. Cm gic ni au ca chng s khng qun quanh u y, v c
cng tc x hi cng th. Thng c mt phn cng trong nhng k nh Ramzi
Yousef. Cch bo v duy nht l c lp phn cng khi x hi rng ln quanh
n. Cch duy nht lm c iu ny l m bo rng phn ng x hi c

305

quyn li trong h thng ton cu. iu lm sao mt ngi c th thc hin c

tng trn l mt trong nhng ch trong chng cui ca cun sch ny.
Mt ngi khng nn c o tng. Nhng k ni gin siu quyn lc c mi ni,
v l mi e do thng trc nht ngy nay i vi nc M v s n nh ca
h thng mi ny. iu khng phi bi v Ramzi Yousef l mt k siu quyn
lc. Khng, khng, khng. l bi v trong th gii ngy nay c rt nhiu k nh
Ramzi Yousef.
Nu bn mun ni chuyn vi con ngi
Phn I
Nu c mt mu s chung xuyn sut cun sch ny th l khi nim ton cu
ho l mi th v nhng mt i lp ca n. c th l mt s trao quyn kh tin
v mt s p buc l thng. N c th dn ch ho c hi v dn ch ho ni
hong s. Ton cu ho lm cho con c voi to hn v lm cho con c tu mnh hn.
N b xa bn ngy cng nhanh, v n cng c th ui kp bn ngy cng nhanh.
Trong khi ton cu ho lm ng nht cc nn vn ho, th n cng to iu kin
mi ngi chia s quyn li c nhn duy nht ca mnh mt cch xa hn v rng
hn. N lm cho chng ta mun ui theo cy Lexus vi cng mnh hn bao
gi ht v bm vo cy oliu cht hn bao gi ht. N cho php chng ta vi tay
c vo th gii v cho php th gii xm nhp vo tng ngi trong chng ta,
mt iu m trc y cha bao gi c.
Nh ti ch ra trong cun sch ny, k t lc khi im ca ton cu ho nh
mt h thng quc t, cc nc v cc cng ng khc nhau dao ng gia
nhng li ch c c v nhng mt tiu cc ca ton cu ho. Cho n nay, trong
thi im hng thnh cng nh suy thoi gia ton cu ho v phn ng d di i
vi n, th ton cu ho vn lun l ch hng u tt c cc nc ln nm
trong h thng . Cha mt nc ln no c s phn ng d di i vi ton cu
ho li c th ln nm quyn lc, cng nh khng c mt nc ln no m phn
ng i vi ton cu ho tr nn ph bin n ni m nc sn sng hu hoi c
h thng cch m quc o Hung tng lm trc chin tranh th gii th
nht hay c v Nht lm trc chin tranh th gii th hai.
Vy iu ny s lun lun xy ra? Ton cu ho khng th thay i c hay sao?
Theo ti, l iu gn nh khng th thay i c. Ti sao ti li ni l gn
nh khng th thay i v khng ch n gin l khng th thay i? Ton cu ho
rt kh o ngc bi v n c nh hng bi nguyn vng ca nhng ngi

306

nm quyn lc ti cao - nhng ngi ang hi nhp ngy cng nhiu mi ngy, bt
lun chng ta c thch n hay khng. V mt l thuyt, nhng nguyn vng v cng
ngh ny c th trnh c, nhng phi tr gi rt nhiu i vi s pht trin ca
mt x hi v ch c th thc hin bng cch xy dng nhng bc tng cao hn v
dy hn bao gi ht. Ti khng ngh rng ton cu ho chc chn xy ra trn khp
th gii, nhng n vn c th. Ton cu ho c th xy ra nu h thng thot ra khi
ci m khng ch cc nhm ngi thiu s bt li m c nhng nhm chnh ti cc
nc ln cm thy b lm dng.
Theo ngha ny, th mi e do ln nht i vi ton cu ho ngy nay chnh l ton
cu ho. H thng ny c th cha ng nhng ht ging ca s ph hu chnh n.
iu xy ra tip theo l 5 cch theo h thng ton cu ho c th hot ng m
khng b kim sot, hoc tr nn qu nng n n ni m cc nhm a s nhiu
nc ln s cm thy mnh ging nh nhng k thua cuc v iu e do s tn
ti ca ton b h thng.

Qu kh khn
Khi ti thm Bng cc ng vo giai on khng hong kinh t Thi Lan nm 1997,
ti c dp ni chuyn vi mt nh ngoi giao M v vn Thi Lan s b nh
hng nh th no sau cuc khng hong ny. C th l chng ti bn v tt c
nhng vic m Thi Lan phi lm trong mt thi gian ngn c c h thng
phn mm v h iu hnh nhm y nhanh vic pht trin trong tr chi ton cu.
Nh ngoi giao ny nh du cc khon mc trong mt danh mc git l cho ti,
v khi lm xong ti hi ng ta: Anh bit y, chng ti ang yu cu Thi Lan
thc hin c iu trong vng 20 nm - vic m nc M phi mt ti 200
nm.
ng ta ni vi ti, lc u: Khng, khng. Cc ngi nhm ri. Chng ti khng
yu cu h lm iu trong 20 nm, m ch mt nm m thi.
Gi y r rng l sc mnh v v th ca mt nc trong k nguyn ton cu ho
s l mt chc nng, mt phn ca mc c th v sn sng pht trin h thng
phn mm v h iu hnh ph hp cn thit thnh vng. Tuy nhin iu g s
xy ra nu qu trnh pht trin nhng th ch ny, t do ho th trng v khoc trn
vai chic o khoc vng l qu kh khn i vi nhiu nc ln? Trong khi cc
chnh tr gia v nhng ngi ng h h s gp phi nhiu tn thng v ni thng
kh vo c Disney World, th cc nc ln li gp nhiu hn ch. Mt ln khi
tng thng Henry Kissinger a ra vn ny, th cc nh lnh o chnh tr khng

307

th tn ti khi nhng ngi ng h cho ni thng kh gn nh thng trc trn c

s ch o p t t nc ngoi. Vic xy dng phn mm c th mt mt thi
gian di, vic t t nc cc bn vo dng cht ph hp lin h vi th gii
Internet ton cu c th mt mt thi gian di, v mt s nc khng th thc hin
c nhim v ny v mt chnh tr v kinh t - t nht l khng nm trong khung
thi gian m c th gii yu cu. Trong khi , nhng nc khc khng th thc
hin c mt cch vn ho. Vn ho thay i chm chp. S d dng hn rt nhiu
pht trin mt cy Lexus m hnh mi so vi vic tin ho mt ging cy liu
mi - mt vic lm phi mt vi th h.
Nu mt ai xc nh ngy thng ca h thng ton cu ho ngy hm nay trn c
s thi im sp bc tng Berlin, th chng ta c th ni l h thng chun
b bc sang thp k th 2. iu chng ta thy trong thp k th nht ca h thng
ton cu ho l ci g s xy ra khi mt s nc nh nh Bosnia, Albania, Algeria,
Serbia, Syria v nhiu nc chu Phi khng th thc hin bc qu . Tuy nhin,
nhng nc ni trn u qu nh v yu nn h thng ch xy dng mt bc tng
la bao quanh n.
Khi bc vo thp k th 2, chng ta phi chm trn vi mt cu hi hc ba hn
nhiu: l iu g s xy ra khi mt s nc rt ln nh Nga, Trung Quc v Nht
Bn, khng k Indonesia, Braxin hay thm ch mt s nc ca Lin minh tin t
chu u, tht bi khi thc hin qu ? iu g s xy ra nu cc nc ny thy qu
vt v khi khoc ln mnh chic o khoc vng, hay cc t chc ca cc nc
khng th to mt bc chuyn vn ho, chnh tr v kinh t sang mt khun mt
tn bo hn, ch t bn Schumpeterian ni bn tn cng vo nhng cng ty
gp tht bi v khng gi nhng ci che mng bn trn chng trong nhiu nm lin
tc. Ba iu dn ch ho c th dn ti s sp tt yu ca Lin bang X Vit v
nn kinh t k nguyn cng sn Trung Quc. Nhng yu t cng c th dn ti
s sp tt yu trong c ch tham nhng ca Albania hay Indonesia. Ngoi ra, n
cn dn ti s sp tt yu ca h thng kinh t bo tr thi qu Nht Bn. Tuy
nhin, iu ny khng c ngha l s thnh cng ca cc nc ny trong h thng
ton cu ho mi l iu tt yu.
Hy nhn vo 3 nc quan trng nht trong s cc nc ni trn, l Nga, Trung
Quc v Nht Bn ngy nay. Bn s nhn thy g khi xem xt tht k lng? iu
ti thy l 3 siu cng ln - nhng nc m t bn ngoi nhn vo ging nh
nhng vt nng ti 280 lb, vi c bp cun cun nhng bn trong mi vt
ang phi chu cn bnh tim sung huyt. Tim ca cc vt - cc h iu hnh v
phn mm chu trch nhim bm mu vo cc c bp cng nghip b tc nghn v

308

bm qu nhiu mu xung chn m khng mu ln u v cc b phn khc.

Nga cn mt cuc cy ghp ton b, Trung Quc cn mt cuc cy ghp ln gp 5
ln. V nht cn mt cht cholesterol kch thch trit (Php, c v mt s nc
Ty u khc khng cn cc phng php iu tr kh trit nh vy, song cc
nc ny s cn tip tc nhng ch n king khng c cht bo, nu mun mc
va phin bn ca chic o vng l Lin minh tin t chu u. Phng thc n
king i khi rt kh khn v s i hi mt s thay i cch sng thc s, iu
l gii ti sao Lin minh tin t chu u v ng tin chung t ra kh khn hn
nhiu duy tr v mt chnh tr so vi ci m nhiu ngi ngh).
Tuy nhin, cc nh lnh o v quan im chnh tr ca h u i ngc li cc
cch gii quyt trit nh vy. Ti ln ln k nguyn m cc mi e do bn
ngoi ln nht i vi nc M l sc mnh qun s ca Nga v Trung Quc cng
nh sc mnh kinh t ca Nht Bn. Ti lo ngi cho nhng a con gi b bng ca
mnh, gi mi tui 10 v 13, s ln ln nh th no trong mt th gii m
nhng mi e do ln i vi nc M li xut pht t nhc im qun s ca
Nga v Trung Quc cng nh nhc im kinh t ca Nht Bn. iu chnh sang
h thng mi mi ny s l iu cc k kh khn i vi c 3 nc trn. Chc chn
l, do cc nc trn hon ton khc nhau, nn nhng thch thc m h phi i mt
cng khc nhau, nhng khng khc nh ci m bn c th ngh ti.
y l mt b mt nh: nn kinh t ca Nht Bn lun lun l nn kinh t cng
sn hn l t bn ch ngha. Walt Mossberg - ngi ph trch chuyn mc cng
ngh ca t Wall Street ni: Nht Bn l nc cng sn thnh cng nht trn
th gii. Trn thc t, Nht Bn l nc duy nht m ch ngha cng sn hot ng
thc s. Trong sut chin tranh lnh, ng Dn ch t do (LDP) l ng duy nht
chim u th ti Nht. Trong khi Nht c nm quyn bi LDP, th nh nc li
c iu hnh bi mt nomenklatura - mt b my quan liu, cng ch ging nh
Nga v Trung Quc. Cc cng chc quan liu ny thng quyt nh ni cn phn
b ngun lc. Phng tin thng tin i chng ti Nht Bn thng d sai bo n
mc kh tin, v mc d khng c kim sot chnh thc bi chnh ph, nhng vn
do chnh ph ch o. Nht Bn c dn s d thch nghi su sc, vi nhng chi ph
khng l nh vo nhng ai khng thch nghi c. Nhng k khng theo khun
php khng c gi ti Gulags m c gi n ni Siberia. Ti Nht Bn, nhng
k khng theo khun php c coi l Madogiwazoki, tc l m ng nhn ra
ca s, bi v h thng nhn c nhng ci bn nhn ra ca s v trnh nng.
S dn d thch nghi ny sn sng chp nhn hng gi lm vic ko di i li
c hng mt mc sng cao hn, c c hp ng lao ng sut i v mt

309

cuc sng n nh. Nht Bn c mt chng trnh tit kim bt buc trong ngi
dn v cc cng ty buc phi tit kim v u t m khng c tiu dng. Nu ch
cng sn Xvit c th lm c mt na nh Nht Bn, th Matxcva s khng
bao gi thua cuc trong chin tranh lnh.
R rng y l mt iu ma mai. Nn kinh t Nht Bn cng c mt yu t phi th
trng. Mt phn ba trong nn kinh t Nht Bn ngy nay c cu thnh bi
nhng tn tui cc k hin i v rt cnh tranh trn th gii nh Sony, Mitsubishi,
Canon v Lexus. y l nhng cng ty thnh cng nht trn th gii v cc cng ty
ny to ra nhng khon tit kim khng l cho Nht Bn. S tin tit kim ny
bo h cho 2/3 nn kinh t cn li ca Nht khu vc cng sn gm c cc cng
ty ln nhng gi ci lu ngy v tn ti nhiu nm nh vo hng ro bo h dng
ln bi nh nc mt ng ca Nht Bn. Nht Bn cng gy dng c khon
tit kim cc ln t chin tranh lnh c c trong sut thp k u tin ca ton
cu ho m khng b mt i - thm ch ngay c khi tng trng kinh t gn nh
chng li k t nm 1992. Ngc li, Hn Quc, nc cng c m hnh tng t
Nht Bn, li khng c c khon tit kim d tr m Nht c vo thi im tt
c cc bc tng ng cht li. V vy, Hn Quc phi iu chnh mt cch
rt tn thng, tn bo v ch c chun b trong mt thi gian ngn ngi.
Cui cng, nu Nht Bn mun trnh b chng li lu di, th khu vc cng sn ca
nn kinh t Nht Bn s phi c t nhn ho ging nh Trung Quc v Nga.
Cc cng ty v ngn hng lm n km hiu qu s phi b loi b, ngun vn cht
ca cc cng ty ny s c chuyn sang cc cng ty lm n c hiu qu hn. Lch
s Nht Bn dy chng ta rng Nht c kh nng thay i v thch nghi vi cc
h thng mi, nhng ch sau khi nc ny t n mt im khng hong thc s
buc nh nc phi thay i. Ti khng h c nghi ng no v kh nng Nht tr
li l mt siu cng kinh t ln, nhng iu ny ch c th t c khi h phi
tri qua mt s iu chnh x hi, chnh tr v vn ho vi gi t. Hy ch cn ly
mt truyn thng nh ca Nht Bn: Hi ng qun tr ca hu ht cc cng ty quc
doanh Nht Bn ngy nay - tr cc cng ty M ho nh Sony, u c to lp t
cc u vin ban qun tr v hu v c nhng ngi ang lm vic ca cng ty ,
cn ting ni ca cc c ng gn nh khng c trng lng. Cc thnh vin c
lp, ngoi hi ng qun tr gn nh khng tn ti Nht Bn. Khng c cch no
mt h thng nh vy c th hng ti thay i v ph hu sng to vi mt tc
cn thit trong thp k ti. Liu Nht Bn c th thch nghi c khng? Nht
Bn phi lm c iu nhng chc chn vn c rt nhiu s xo trn.

310

M hin nay l mt x hi c s ph hp cht ch gia cc quy tc vn ho- s linh

hot v s minh bch vi cc quy tc kinh doanh c nh gi nhiu nht bi h
thng ton cu l tnh linh hot v minh bch. Nht Bn khng c c s
tng hp . Nht c mt nn vn ho kn o v kh xm nhp cng nh mt h
thng ni ting v tnh kht khe. Nc no cng c nhiu s khc bit gia cc quy
tc vn ho v quy tc ca h thng ton cu ho, th qu trnh thch nghi cng kh
khn. Trong th gii hi gio, nhng ph n theo o che mng ln mt c th
gii khng nhn thy h. Nht Bn l hn o trm mt ci khn. Hu nh rt kh
c th nhn vo, v phn cn li ca th gii cng khng th hiu c t nc
ny, ngay c i vi v khch thng xuyn nht cng vy.

Trung Quc cng s phi c mt iu chnh kh khn, khng ch bi cc l do v

vn ho m c cc l do v chnh tr. Trung Quc c ch, nhng khng c ng
li. Sai lm ln nht m mt s nh chin lc mc phi l t tng cho rng Trung
Quc s pht trin v mt kinh t v qun s trn mt ng thng ng t mc
hin nay cho n thi im 20 nm sau- lc nc ny c coi l i th ca M v
tr thnh mt siu cng ngang nga. Nhng ti khng ngh nh vy.
ng hiu lm ti. Trong 20 nm ti, Trung Quc c th tr thnh mt nc c
tim lc ln v kinh t v qun i ngang nga vi M- nhng khng th i trn
mt ng thng. C mt khong cch ln v tc trn con ng m Trung
Quc phi tm cch vt qua c trc tin. Khong 40% trong nn kinh t Trung
Quc ngy ny vn c to thnh t cc ngnh v cc ngn hng quc doanh,
trong s rt nhiu ngnh v ngn hng ph sn hoc hot ng khng hiu
qu. Cch duy nht Trung Quc c th quan tm ti hng triu ngi dn ca mnh
lm vic cho cc cng ty ny l tin hnh t nhn ho, ng ca v st nhp cc
cng ty yu km, ng thi chuyn vn sang cc cng ty lm n hiu qu v c li
nhun. V cch duy nht thc hin iu ny m khng dn ti tnh trng tht
nghip qu nhiu l phi thu ht c mt lng ln ngun vn u t nc ngoi.
Chc chn, Trung Quc thu ht c lng ng k u t nc ngoi trc tip
trong cc nh my c nh, nhng ng tin ni a khng d chuyn i, hn na
Trung Quc khng c mt th trng c phiu hay tri phiu ni ngi nc
ngoi c th hot ng mt cch t do. V lu nay, Trung Quc c ch ngha t
bn trong cc con bi ca mnh - mt iu ang km hm nhiu nh u t nc
ngoi. Hn na, ng Cng sn Trung Quc v c bn iu hnh hng lot cc
doanh nghip v cc thng v dnh lu ti t lt nhn c u t v bo v

311

mnh mt cch chc chn. Mt v d v mt v tham nhng chnh thc rt ln

Trung Quc c a ra nh sng vo thng 10/78 thng qua mt bo co v
vic thu mua go ca nh nc. Trong s 65 t USD dnh thu mua go t nng
dn k t nm 1992, th c ti 25 t USD, gn 40% khng cnh m bay. Theo
tp ch Time (ra ngy 2/11/98), cc thanh tra pht hin ra hu ht s tin b mt
ri vo ti gii cng qun sa hoa, cng nh vic cc quan chc chnh ph tham
gia giao dch k hn v mua sm xe hi v in thoi di ng. V tnh th tin thoi
lng nan ca Trung Quc l khng th thu ht vn t gii cng ngh thng tin
bin i mt na khu vc quc doanh ph sn trong nn kinh t Trung Quc m
khng nng cp ton b h iu hnh ca mnh t DOS 1.0 ti 6.0 v khng to nn
mt phn mm theo lut thc s. V iu ny ang c s mu thun vi thi quen
v s thch ca ng cm quyn tham nhng ca Trung Quc.
y l l do ti sao anh khng th v mt ng thng t im Trung Quc ang
ng hm nay cho ti thi im ca nc ny 20 nm sau v gi nh l n s tr
thnh mt h thng c on ngy cng giu c vi ch mt ng cng sn cm
quyn nh hin nay. iu ny l v l. Mt lc no , Trung Quc s khng th
giu hn hay khng th tr thnh nc c on nh hin ti, bi v ci Trung
Quc phi lm hin nay s hon ton khc so vi thi im m n thm nhp hon
ton vo qun th in t. Nhng ai ngh ngc li s gp sai lm khi lng nghe qu
nhiu t cc nh lnh o Trung Quc m khng nhn vo h, hay nhng th thch
y kh khn m Trung Quc s phi tri qua trong bi cnh h thng ton cu ho.
Qu trnh qu s khng d dng. Khi 1,2 t ngi Trung Quc i vi tc 8
dm mt gi, th c th gii s cm nhn c nhng tc ng ca qu trnh chuyn
i ca n.
iu tng t cng ng i vi Nga, thm ch cn chnh xc hn bi v nc ny
c xut pht im thp hn so vi Trung Quc hay Nht Bn.
Nga vn l nc c c tim lc qun s mnh, vi v kh ht nhn. Tuy nhin
ngy nay, khi phi xm nhp vo vo h thng ton cu ho, th li l im yu
ca Nga, ch khng phi im mnh. iu ny e do ngay ti s n nh ca th
gii v n mt lc no , n s din ra. Khi nn kinh t Nga ri vo suy thoi vo
thng 8/1998, khu vc ti chnh b nh hng mnh, ch trong vng 1 thng gy hu
hoi nghim trng ti cc t chc ti chnh phng Ty hn c nhng nh hng
trong sut 70 nm ca ch cng sn. Mc d vy, mt s nh chnh tr v phn
tch chnh sch nc ngoi qu yu thch chin tranh lnh n ni m h thy
nc Nga ngy nay chng hn g so vi thi k Lin bang X Vit trc y v h

312

thng quc t ca ngy nay chng khc no vi chin tranh lnh. Mt iu ng

ngc nhin khi cho rng c quc x, k pht ng cuc chin chng li th gii
v git hi 6 triu ngi Do thi, chuyn bin ti 2 th h sang mt nn dn ch
thnh vng - ci hin nay ang c chp nhn nh mt trong nhng ch c
tm nh hng mnh nht trn th gii. Tuy nhin, nhng chin binh trong thi k
chin tranh lnh vn coi Nga nh mt nc khng th thay i v lun l k th a
chnh tr ca M t lc sinh ra v mi sau ny.
Khng, chng ta khng nn i x vi nc Nga ngy nay nh vi Canada, ch bi
nc ny c mt cuc bu c v tng thng Boris Yelsin hc cch lm sao
tip cn mng Internet. y l mt t nc rng ln, vi mt lch s ho hng v
d tr v kh ht nhn vi khi lng ln, v s tip tc cnh tranh vi M v tm
nh hng, ging nh bt k mt siu cng no khc. Nhng iu ny cng ng
vi Php. Nga khng cn l Lin bang X Vit trc y na. N l mt quc gia
ang giai on chuyn i y ri ren din ra trong bi cnh ca mt h thng
quc t rt khc bit. Nga s khng th thc hin chuyn i sang DOS 1.0, ch
ng ni g ti 6.0, nhng khng xc nh trc rng n khng th lm c. Ging
nh Trung Quc v Nht Bn, chng ti c mt quyn li ln trong qu trnh
chuyn i ca Nga iu m chng ti khng th quyt nh, nhng c th tc
ng ti. l l do ti sao ti phn i s m rng NATO. Trong h thng ton
cu ho, nhng vn e do ln nht i vi nc M l vic bun bn cc u
n ht nhn trn th trng ch en, gim tn la ht nhn chin lc, ph hoi
mi trng, kim ch cc nc nh Irc v Bc Triu Tin v cc virus ti chnh.
M s khng th gii quyt mt vn no trong nhng iu ni trn mt cch hiu
qu nu thiu s hp tc ca mt nc Nga n nh v dn ch ho hp l. Do ,
tranh th s hp tc ca Nga v lm bt k iu g chng ta c th thc y ci
t chnh tr ti y s l u tin hng u ca chng ti, ch khng phi l m rng
NATO, t chc ch c th lm suy yu mi quan h hp tc vi Nga.
u nm 1998, ti ang ngi ti vn phng ca Th trng ngoi giao Cng ho
Sc Karel Kovonda t ti th Praha. Trong bi gii thch y hng bin ca
mnh v l do ti sao NATO nn m rng sang c Cng ho Sc, ng m chiu suy
ngh v vic lm sao ton cu ho nh hng n nhng ngi lng ging ca
chnh ng, v Cng ho Sc ni chung.
Kovonda ni: Ti thch khng kh quc t m chng ta ang c y, chin tranh
lnh kt thc v Cng ho Sc ang m rng ca ho nhp vo th gii, Con
ti i hc trng mu gio cng vi mt b gi Hn Quc v cc tr nh n t
Croatia v Bosnia. Ti mua hng tp ho c ngun gc Trung Quc ch ngi

313

bn rau qu gc ph. Tuy nhin, mt iu bn ct l c mt s tn Mafia ngi

Ucraina trong to nh tip theo. Tt c nhng ngi ny u nm trong thnh ph
v tinh nh ca ti bn ngoi th Praha. Mi nghi ng v iu lo lng ngy cng
ln ln y l vic c ngy cng nhiu ngi nc ngoi sng bt hp php,
lm vic bt hp php, hot ng kinh doanh bt hp php ti t nc ny - c
nhng vng hoang vu xa thnh ph hay chnh ti th Praha. Bn c s c c
c 2 kha cnh tch cc v tiu cc ca ton cu ho t nc Cng ho Sc ngy
nay, v khi chng ti ng ng t ng ca chu u, chng ti l im dng
chn u tin ca rt nhiu lung di c bt hp php t ng sang Ty, bin gii
ca chng ti vi nc c (hin nay t m rng hn). Trn bn ca ti l mt bn
bo co ti mt v ti c c t chc quc t v cc hot ng phm ti trn t nc
ny. Trc y, di ch cng sn, nhiu hot ng nh vy cha bao gi c
chp nhn. Khi cc nh cng sn ln nm quyn lc y, mc d mt rt nhiu
thi gian bn cng kh nhn c visa n t nc ny, cn by gi th bn thm
ch khng cn ti visa sang y. Hot ng bun lu linh kin nguyn t v
nguyn liu c th tch ra, l iu nguy him. Nhiu ngi b pht hin bun lu
nguyn liu c th tch ri t nhiu ni, t nhiu hng. l nhng loi nguy
him m phn ng ngi dn khng bit ti.
Ti ch gt u, ngn ngi hi ti sao ng ngh rng cc nguyn liu nguy him b r
r t u v lm sao gii quyt vn ny trong khi khng mun Nga gia nhp
NATO.
Ti Nga, Trung Quc v Nht Bn, bn s thy cc nh lnh o t th h chin
tranh lnh c gng qun l thi k qu sang k nguyn ton cu ho, v trong
nhiu trng hp h n gin khng c cc cng c. C th chng ta phi i ci
m Robert Hormats gi l th h thin nin k - nhng ngi ang bc vo thi
im trong h thng ton cu ho- ln nm quyn lc cc nc ny trc khi xut
hin mt s thay i bn vng. Nh li Hormats: Mi khi mi ngi hi ti
Bng cch no anh to ra s thay i chnh tr ti Nga? Ti lun lun ni vi
h rng y l mt qu trnh ko di ti 9 thng v sau l 21 nm. V hin nay
Nga ang gia qu trnh .
l iu xy ra trong lc , trong khi chng ti ch i th h mi ny, v tht l
rc ri. Trc , ti so snh cc cng ty v cc nc v c rt nhiu iu xung
quanh s so snh ny. Nhng c mt cch m cc nc s khng bao gi
ging nh cc cng ty. Cc cng ty c th tng trng, suy thoi, sp v bin
mt. Cc nc cng c th tng trng, suy thoi v sp , nhng rt t khi bin
mt. Thay vo , nhng nc s quanh qun u y nh cc nc tht bi.

314

Hy tng tng nu IBM ph sn, nhng n vn c mt trn th trng vi tt c

nhng ngi bn hng v cc nh qun l cha thanh ton, bn linh kin my tnh
trn th trng ch en, tm cch la o khch hng c v chng minh s lin quan
tip tc bng cch y nhng kh khn vo bt k iu g cc i th c ca h
ang lm.
Mt l do m k nguyn ton cu ho trc nm 1914 b sp trong chin tranh
th gii th nht l thc t quc o Hung, mt trong nhng i th chnh ca
h thng cn bng lc lng chu u vo thi im , tri qua mt thi k suy
thoi quyn lc ko di nhng chm chp (quyn lc c c trong thi gian t
nm 1909 n 1914). quc o Hung hiu rng mnh ang trt ra ngoi cuc
ua siu quyn lc v kinh t, qun s v chnh tr. Thay v phi chu ng tnh
trng ny mt cch lng l, quc ny x s ging nh tay sng thy mnh
ang trong tnh th khng th dnh chin thng trong cuc chi poke. Anh ta
ln ci bn v bt u n sng. Trong trng hp ca quc o Hung, nc ny
cng xp hng cng vi c loi tr Serbia trong mt cuc chin tranh khu vc,
v bit rng iu s lm khi s mt cuc chin tranh th gii vi Nga.
Khi Serbia, Albania v Algeria hnh ng, c th s gy ra tnh trng hn n,
nhng s khng e do ti ton b h thng. Tuy nhin ci m chng ta khng bit
l iu g s xy ra nu nh v khi cc nc ln nh Nga, Nht Bn hay Trung
Quc tht bi trong ton cu ho nhng vn c tim lc qun s t h thng c.
Vy liu nhng ngi khng th to ra vi mch c gp rc ri hay khng?

Qu kt ni
Mt cch khc trong ton cu ho c th e do chnh ton cu ho l khi h
thng t n qu trn tru, v dy kt ni th gii qu cht ch n ni m nhng
nhm ngi nh - d l cc nh u t hay nhng k ni gin siu quyn lc- u
c th e do ton b dinh th qu mc. Nu bn ni chuyn vi cc ngn hng u
t ca th trng chng khon ph Wall hm nay, h s ni vi bn rng mt iu
gy cho h s sng st khi c s sp ca th trng trong thi gian thng 8-9/98
l mc kt ni ln nhau ca h thng nhiu hn so vi mc h tng. Khng ai
trong s cc m hnh ri ro ca mnh - da vo nhng s tng quan trc y gia
u t v cc s kin nht nh - c th d on dng phn ng chui, iu m
trong nm 1998 dn ti mt s giu ct v ton b khi nim a dng ho. Cc
cng ty ngh vn rng c th a dng ho bng cch u t vo cc cng c ti
chnh khc nhau, vi cc k hn thanh ton khc nhau bng cc ng tin khc nhau

315

trn cc th trng khc nhau, cc nc khc nhau, nhanh chng nhn ra tt c

cc cc thng v u t ca h ch l mt phn ca mt chui ln lin kt ln
nhau, h khng th thot ra khi th trng bt u xung gi. Mt lin kt
trong chui nh hng ti lin kt khc. Nh vo ton cu ho, chui lin kt ny
ngy cng di hn, cht ch hn, v s thc ng s l chng ta vn khng hon
ton hiu ht chui ny c lin kt vi mc ra sao hoc lm cch no bo v
chnh mnh khi mt trong nhng lin kt ny yu i.
Tnh cht kt ni ny khng ch p dng cho cc th trng ti chnh. Hy xem xt
ti s c thin nin k Y2K. Vn ny bt u t nhng nm 50 khi cc chng
trnh my tnh u tin c vit ra v my tnh b hn ch b nh bi cc lp trnh
vin khng mun lng ph vo nhng th nh ngy thng hn na ti nm
2000 l c mt thi gian rt di. bo v khong trng trn cc phiu c l
c s dng cho vic lp trnh my tnh trong thi gian , ngy thng ch c
th hin bng 6 k t - 2 k t cho ngy, 2 cho thng, v 2 cho nm. Thng l ny
tn ti trong nhiu nm, cho ti khi chuyn giao sang th k mi v cc cng ty
nhn thy rng y s l mt vn . V vy khi chuyn t ngy 31/12/1999 sang
ngy 01/01/2000, rt nhiu my tnh c s ng k l ngy 01/01/00 m khng phi
l ngy 01/01/2000 v chng s coi nm tr li l nm 1900. Kt qu l, mt s
my tnh s b t lit, cc my khc s a ra cc cu tr li sai, mt s a ra ch
dn sai. Trong khi hu ht my tnh ti M v cc nc pht trin giu c s khng
sao c, khng ai c th chc chn iu g s xy ra vi cc h thng ng dy iu
hnh hot ng ca my tnh, ngun nc cung cp v cc h thng kim sot
khng lu ti cc nc km pht trin m M v cc nc khc c kt ni. iu g
s xy ra khi cc d tr lin bang M kinh doanh vi Ngn hng trung ng
Pakistan? iu g xy ra vi cc my tnh bn ca my bay ch khch Nga khi
ri Matxcva vo ti ngy 31/12/1999, v h cnh xung JFK vo sng ngy
1/1/2000? Bn s khng mun i quanh ng bng .
Tr li ngy 1/1/2000, mc d iu s khng c ngha l cc vn my tnh ca
chng ta kt thc. Hy ngh ti thc t khc. Khi mt v n ht nhn din ra
trn cao trong khng kh, n lm xut hin mt in t khng l. Nu mt tn
khng b hoc mt nc khng tt no mun pht ng mt v n rt nh trn
bu tri chng li M, th vic lm c th lm t lit v ph hu mi my tnh
nc theo mt cch lm cho s c Y2K ging nh mt ngy trn bi bin. Trong
cun sch Kim tra khong chng, Tim Weiner ni v cc chng trnh b mt
ca chnh ph M, ng gii thch hin tng ny nh sau: Mt u n n 300
dm trn Omaba s bay vt qua nc M t b bin ny sang b bin khc vi mt

316

sng thu triu cc in t np. Bt k h thng in t no, bt k vic truyn my

thu thanh no, bt k ngn hng my tnh no trn t nc ny u s gp phi mt
tnh trng ging nh mt tia chp khuych i ti triu ln. S tng tc truyn
in t ln ti mc 50,000 vol/m s lan truyn trong c mch ni cung cp ngun
in cho ton b t nc. Hin tng ny c pht hin vo nm 1962, khi
nc M cho n 3 v kh nguyn t trn Thi Bnh Dng. Mc d cc cuc th
nghim din ra cch Hawaii 800 dm, nhng cc ngn n ng dc Oahu
b tt ngm v mi chung bo ng phng trm Honolulu cng gp trc trc.
Khng ging nh s c Y2K, nhng nh hng ca mch in t ny, theo Wainer,
vn l nhng iu m cc k s gi l n s bit - mt vn cn ang tn ti
nhng khng c gii php.

Qu xm nhp
Nh ti ch r, mt trong nhng kha cnh tch cc ca ton cu ho v qun th
in t l n thc y tnh minh bch trong cc giao dch ti chnh. C cc nc v
cc cng ty mun thm nhp vo qun th in t u phi tit l mi iu cho th
trng m trc h vn gi kn. Tuy nhin cc nc v cc cng ty khng bit
trn trnh u, v vy cng khng c ni cc c nhn trn trnh. Mi cuc ni
chuyn in thoi, mi ho n thanh ton, mi loi thuc k n m bn mua, mi
bng hnh m bn thu, mi chic my bay bn i, nhng chic my tnh tin bn s
dng u c quanh u trong mt chic my tnh ca qun th in t, v bn
khng c kin g khi n tr li m nh bn. Khi c mt cng vic vi Tng thng
M v mt ngy no , mt cng t vin c bit c th theo di mi cuc tr
chuyn in thoi ca bn vi tng thng v tng ci cavt bn mua cho ng ta
bng th tn dng. Bn bao gi vo trang web khiu dm Hot sex cha? Hy
nh ly iu ny, khi bn truy cp nhiu trang web ngy nay, chng thng c
xy dng bn t ng ng sau ci gi l bnh quy. y l du ln ngn tay
in t c th nhn bit tr li my tnh ca bn. Nhng nh bn l trc tuyn rt
thch loi bnh quy ny, bi v chng cho php h theo di ai ang truy cp vo
trang web ca h v sau s chuyn li tt c cc dng cho hng cho ngi quan
tm bng vic marketing trc tip. Bn khng c kin g v nhng ming bnh
quy c th b pht hin, ci m mt ngy no s xut hin trong mt c s d
liu m bt k ai cng c th truy cp c.
Bn ni, ng lo lng? Hy ngh v iu ny: Nm 1998, ti thy mt bui pht
thanh qung co hng trn tivi c tn gi l Ch bo v - mt sn phm phn

317

mm cung cp an ninh mng v vit li thnh mt m cho my tnh nh ca bn

v cho trang web ca chnh bn. Chng trnh qung co chiu mt ngi ang
nhn trm qua cc ca chp ng kn ca mt ca s v sau l mt li thuyt
minh: Internet l ca s nhn ra th gii, nhng n cng c th l ca s ca bn.
trnh iu , hy mua phn mm Ch bo v; phn mm ny c th ngn cn
trang web xm phm bn. Vi thng sau , ti nhn thy mt chuyn mc trn i
ABC l gii chnh xc l do ti sao bn mun c ch bo v. Mc ny c dng
sau: Mt cuc chng cu dn quc gia vo ma h nm 1998 cho thy 81%
ngi dn tin rng thng tin c nhn ca h, trong c s nh gi mc tn
nhim, lch s y hc v cc s liu ti chnh l khng an ton. Bo co cho rng
cc bang nh bang Texas bt u a lch s ti phm ca bang ln mang. C s
d liu h s phm ti ca bang Texas c th tm kim c vi ph tm kim 3,15
USD cho mt tn tm c. Mt cng ty nc ngoi c tn Public Data, ng ti
Anguilla, British West Indies mua cc h s cng cng theo ng ri v a ln
mng trong mt c s d liu c th tm kim vi mc ph thp ch 3 Uscent mt
ln tm kim. PublicData a ra mt danh sch h s, bao gm h s ti phm, mc
lc vo cc h s to n ca mt s nc v cc cuc chng cu dn ng k c
tri, cc h s giy php li xe Trong k nguyn Internet, trong s nhng ngi
ng k tin mt kt ni ghi li vic thanh ton qua th tn dng v trong cc thit b
nh TEMPEST (Transient Electromagnetic pulse Emanation Technology ) - mt
ma trn cc cm bin in t c th ghi li ni dung ca bt k mt mn hnh my
tnh no qua tng, cch xa n ti na dm quyn c yn n ang c thay
th bi quyn b chc ngoy vo i t, bo co ca ABC kt lun.
i lc cng ngh ny khng th iu khin c. Thng 12/1998, T Nc M
ngy nay thng bo rng mt my tnh cm tay thng dng c thit k lu
tr ngy thng, a ch v nhc ch c th c lp trnh m kho bng cch
copy cc m t cc cha kho iu khin t xa, ngi sn xut ca n xc nhn. Vi
phn mm ci thm, Palm III tr gi 369 USD c th ngn chn mt du hiu m
kho bng tia hng ngoi cch khong 10 feet.
Nu mi ngi tri qua ton cu ho nh mt iu g xm nhp vo cuc sng
v s ring t ca h, n cn lm cho h c th tip cn th gii nhiu hn, nu h
cm thy rng trang web ang xm nhp h, nhiu hn h xm nhp trang web, th
cui cng h s dng nn nhng bc tng mi.

318

Qu bt cng vi nhiu ngi

Julia Preston phng vin ca t thi bo New York ti th Mehico City cui
nhng nm 90 k mt cu chuyn th v v s cng thng gia nhng k thng
cuc v nhng k bi trn t ton cu ho Mehico.
l mt ngy thng 5 nm 1996. Preston nh li C mt cuc biu tnh rt ln
ti th Mehico city. y l nm u tin sau chng trnh tht lng buc bng
v l mt cuc biu tnh ln cha tng c, bao gm rt nhiu lin minh - mt
phn ca lin kt chnh ph lao ng, bt chp mnh lnh chng biu tnh. Ti ang
i gia Lin minh nhn vin i hc- mt t chc c lch s lu i ca ch ngha
tch cc thuc phe cnh t v nhng ngi ny lp thnh mt nhm rt m . H
ang ht bi Muera Ortiz ci cht i vi Ortiz- b trng ti chnh. H h ht
inh i v chng i. Trong m biu tnh ny, chic in thoi di ng trong v ti
rung ln v u dy bn kia l ting ni ca c th k cho B trng Ortiz, ni rng
B trng mun ni chuyn vi ti. Ti ni gia m biu tnh rt n o nn khng
th ni chuyn c, do ti i ra khi m ng tin v pha mt to nh yn
tnh, v cng chun b mt lc cho cuc ni chuyn vi Ortiz. Khi ng b trng
ang u dy bn kia, ti ni: Cho ngi b trng, ti phi ni vi ngi rng c
rt nhiu ngi y khng ng vi cc chnh sch kinh t ca ngi. ng b
trng ci v ti nhanh chng nhn ra ng ta chng quan tm n iu . ng
gi in cho ti thng bo v tn dng s tht rng Mehico pht hnh c
tri phiu u tin c thi hn 30 nm. l ln u tin k t khi sp ca ng
peso nm 1995, nc ny nim yt mt tri phiu c k hn di trn th trng
chng khon ph Wall m khng c bt k s hu thun no ca M, v tri phiu
ln gi rt nhanh. S kin gip Ortiz ln nh diu, ng vo thi im
chnh ti ang ni chuyn vi ng ta qua in thoi gia cuc biu tnh i ng ta
phi cht.
Ortiz c th tn ti mt ngy nh vy v ton cu ho c th tn ti mt ngy khi
m cn ngi Mehico nhn thy h c hng li ch t h thng ny
c th chu ng c n. i lc h ra ng phn i mt chnh sch hoc
i hi mt yu cu lao ng, nhng nhng cng nhn Mehico hin khng
tham gia vo hng ng vi ph ch huy trng Marcos v qun du kch Zapatista
vi mong mun ct ri Mehico ra khi h thng. iu ny cha din ra.
Nguyn nhn ch yu l do Qun th in t v cc Siu th, trong khi tc ng ti
mt nc nh Mehico, th cng rt nhanh nhy trong vic thng cng cho
nhng thnh tch ln mua nhiu th hn ca Mehico v u t nhiu hn vo
Mehico ngay khi c c mt ngi nh kinh t ca mnh ng trt t. Chnh iu

319

ny to iu kin nhng k nh Ortiz trn th gii c th gi sch b qua

nhng li ku gi i cht v ni vi cng nhn, Hy ti tn ti thm mt thi
gian ngn na v ti xin ha tt c s n thi.
Tuy nhin iu g s xy ra nu nh bn chng kin mt cuc suy thoi M v
Ty u vo cng thi im , v c Nht Bn vn tip tc tr tr, khng th vc
dy ni nn kinh t ca mnh? Qun th in t c th b nh hng nhiu v thay
v c th thng cho Mehico, Braxin hay Hn Quc bng cch mua tri phiu ca
cc nc ny khi h c thnh tch tt khi h ci t nn kinh t ca mnh v khoc
ln mnh Chic o khoc vng, cng ng kinh t s khng th lm c g nhiu.
Thay v vic M v Ty u c th hp th tt c sn phm nhp khu t cc nc
ang pht trin, cc nc ny c th xut khu hng ca h vi mc ch ci
thin cuc sng, nhng nc pht trin ln nh M s b li cun vo vic dng ln
nhng bc tng bo h mi nhm hn ch nhp khu, qua duy tr cc th trng
vic lm ang thu hp ca chnh mnh. Liu h thng ny sau s tip tc duy tr?
Chng ti khng bit, bi v trong thp k ton cu ho u tin chng ti thc s
cha bao gi phi i mt vi vin cnh ny. Nh t The Economists cp (ra
ngy 19/12/1998), ch khi no chng ti bit h thng ton cu ho phn ng ra sao
trc s suy thoi kinh t trong cc Siu th ht nhn ny, th cc nc s chng ta
c mt th nghim ph hp v sc mnh v tnh kin nh ca n.

Qu v nhn o
Mt hm ti ang li xe dc ng Beltway trn th Washington th tnh c
nghe c mt bi phng s trn i WTOP. Bi phng s thng bo vi mt s
ph trng rng khi bn gi in cho mt cng ty truyn hnh cp c th New
York, n a ra la chn mi sau y: Nu bn mun ni chuyn vi mt con
ngi, hy nhn I.
Ti lun lun nhn I. Ti s lun lun nhn I. Trn thc t, mi khi ti c c
thng ip , nu bn khng c mt chic in thoi bm s, hy nn li trn
ng dy v mt ngi trc tng i s tr gip bn Ti lun lun lu li trn
ng dy v i ni chuyn vi ngi trc tng i, ngay c khi ti c mt chic
in thoi bm s. Lun lun n I l iu cn thit dn ti thnh cng ca ton
cu ho, lun lun lu li trn ng truyn ni chuyn vi mt ngi trc tng
i l iu cn thit ton cu ho thnh cng. Bi v mt mc no , bn
cn phi cm thy h thng ny c xy dng cho con ngi, ch khng phi my
mc, nu khng n s tr nn cc k xa l.

320

Nhng iu g s xy ra vic nu n I khng cn l mt s la chn? iu g xy ra

nu ton cu ho tr nn qu tiu chun ho, qu v nhn o?
Anh r ti, Ted Century l nh pht minh thit b y t, s hu mt ca hng bn
my tng hm ca chnh mnh. Ted l ngi c th to ra cc loi thit b chnh
xc tuyt i mt cch rt ng kinh ngc bng chnh tay mnh. Vo mt bui
chiu, khi ni chuyn vi anh v nhng tin b trong thng mi trc tuyn,
Internet, cng ngh v tinh v s thch, anh gt u mt lc v cui cng ni: ,
nhng ni no cht lng cuc sng c th ph hp vi tt c nhng cng ngh
hin i ?
Ted v ch Jane ca ti sau k mt cu chuyn lm phin h. Hng nm vo
ma h chng ti ra khi nh Philadelphia xung Nam Jersey mua nhng nng
sn ni a, c bit l c chua tht b bt tt Jersey. Ted ni: Nhng qu c chua
ny rt to, mng nc, c mi thm. C mt ci g c bit trong vng t ct
ca Nam Jersey, v cch gi nc, rng t tht s ph hp trng c chua v ng
ngt, v l l do ti sao nh Campells lun lun mua c c chua lm mn
sp c chua t cc h nng dn nh khu vc . Tuy nhin mt iu ng ni v
nhng qu c chua ny l chng khng d vn chuyn, do khng ai c th bn
c ra th trng th gii. C chua cng c nhiu hnh dng v kch c khc nhau,
u c nhng ming nt trn u. Nhng chng u c mi v rt l thng. Chng
ti tng c mt chuyn i c bit ti cc ch ca nng dn ti Nam Jersey v
mua c ph bng ng bng. Chng ti mang c chua v nh v ct ra lm salad hay
nu thnh nc st c chua. Chng ti c nhng ngi bn n rt nhiu c chua
mt lc n ni m mi h phng rp ln v acid. Bn qun rng c chua l mt loi
qu, nhng c chua lm mn bt tt ca vng Nam Jersey qu ngt ti ni m
hng v ca n ging nh mt loi qu. Vo ma h nm 1997, khi chng ti thc
hin mt chuyn mua c chua hng nm, chng ti nhn ra rng rt kh c th
kim c loi c chua . Sau , n h nm 1998, chng ti ti cc ch ca
nng dn mua nhng u ht nhn. Thay vo , cc th trng ca nng dn
c nhng loi c chua ny vi kch c tng t, mu hng v mi sp. V ti mt
ch ca nng dn, g ny m thng lm lnh cho chng ti xem v anh ta c cc
hp, v tng hp trong c sp xp gn gh bn trong. Anh ta ni loi c chua
mi ny c th c lu hn v xut i xa hn. Cc qu c chua b ngoi trng
rt ging nhau, v khng h c vt nt. Anh ta ni: Khch hng khng thch c
chua c vt nt v chng rt xu.
V iu ny, ch Jane ca ti cng tham gia: Ci t hn l h vn gi nhng th
phm ny l nhng qu c chua th nghim nh kiu tht b bt tt Jersey. Ni

321

cch khc, h trnh mua loi c chua ny, nhng vn gi tn hiu ca n c th

bn khp th gii nh mn tht b bt tt Jersey, mc d chng thc s khng h c
hnh dng hay mi v tng t. Ti ht sc tht vng bi c s vic ny. N lm ti
tn thng n ni mt iu g l mt dng thc s ca cht lng trong cuc
sng ca ti mi mi qua i, v ti cn qu tr n thc phm nha trong phn
cn li ca i ti. Ti coi y l mt tn hiu ca tng lai, tt c nhng th duy
nht trong cuc sng ca chng ta tr thnh nha.
Vo cui bui ni chuyn, ng anh r ti ni vi ti iu u tin xy ra i
vi anh sau khi chng ta i ngh v, khi chng ti pht hin ra rng h khng cn
bn c chua ca chng ti na, l khi vo Internet v bt u kim tra mn tht
b bt tt Jersey xem liu c ai cn trng mt th thc s nh vy. Chc c mt ai
mun.
Bn nng ca Ted rt tt. Nu vn cn mt th trng cho h, v ht c chua vn c
u xung quanh, th mt ngi nng dn no s dng Internet vo trang web
www.tomatoes.Jerseybeefsteaks.com- mt account ca Lin on v mt account
th thc chc chn s to ra mt th trng hon ton ca nng dn - c th t
mua c chua tht b bt tt Jersey ging gc t chic my tnh c nhn nh ca
bn, tr ph qua visa v c vn chuyn bng ng chuyn pht nhanh FedEx
ngay ngy hm sau- t nht l ti hy vng nh vy.
Tng lai ca ton cu ho c th ph thuc vo iu .

Lm cch no chng ta hc cch tm kim s cn bng thch hp gia cc kha cnh

vn nm quyn lc vi kha cnh nhn o, v nhng kha cnh khng nm
quyn lc v v nhn o s quyt nh liu s cn bng c th o ln hay
khng, mt giai on qua hay mt cuc cch mng c bn trong qu trnh tin
ho ca x hi loi ngi.
Thng 7/98, T Ngi New York cho ng ti mt bc tranh bim ho v 2 dng
thin thn a ngc c b ru lm chm, tc di 2 bn, mt ngi mc chic o Tshirt hnh u lu xng cho v ngi kia ngi trn chic xe mt ca hn ta. Mi
ngi ang hi ngi cn li v mt ngy ca hn tri qua nh th no. Mt tn
thin thn ca a ngc cui cng ni vi tn kia: Ngy ca tao ra sao ? Nhng
vn tin b dn ti suy tn.
V iu i cng vi ton cu ho. Ton cu ho lun lun th cn bng, lun
i theo hng ny hay hng khc. Cng vic ca chng ta vi t cch l nhng
cng dn ca th gii l lm cho phn ng mi ngi cm thy nhng vn pht

322

trin ang dn ng cho nhng s suy tn. Ch khi ton cu ho mi c th bn

vng c. V khng quc gia no c trch nhim v c hi ln hn M trong vic
m bo cho s bn vng ca ton cu ho.

C mt con ng pha trc

Nu mt x hi t do khng th gip s ng ngi ngho th cng chng c th
bo v thiu s ngi giu.
John F.Kennedy
Ma ng nm 1996, ti cng vi i s M ti Lin hp quc b, Madeleina
Albright trn mt chuyn i thm cc khu vc chin tranh ca chu Phi ni nhng
ngi gn gi ho bnh ca Lin hp quc c trin khai. Chng ti i ti cc
cuc ni chin ca Liberia, Angola, Ruanda v Burundi. Trong thi gian dng chn
ti Ruanda, im cui cng trong chuyn i, b Albright yu cu nhn vin ca
mnh v phi hnh gia trn chic khng lc Boeing 737 tm dng chp mt bc
nh trn ng bng ca sn bay quc t Kigali. My bay ca b sn mu trng v
xanh, ging mt chic khng lc hng nht nh v trang tr trn bng dng ch:
Nc M. Nhn vin ca Albright v cc phi hnh gia khng khng i ng trn
bc thang v di cnh my bay. H gm c mt ngi M gc Hy Lp, mt ngi
M gc Sc, nhng ngi M gc do Thi, ngi M da en v M da trng. H l
nhng phi hnh gia ca khng lc n t cc thnh ph nh v c cc chuyn gia
B Ngoi giao M t cc trng i hc ni ting min ng nc M, v h
ang ng vai k vai. L mt phng vin trong chuyn i, ti khng ngh mnh s
c chp nh, v vy ti ng sang bn cnh v xem phi hnh on mt t ca
Ruanda ang tham gia bui hc chp nh ca M. Nhng ngi Ruanda ny c v
mt kh bun ci. Ti khng th khng t hi mnh v iu g ang to ra cnh
tng ny, mt iu i din cho M vo lc rc r nht ca n: l tinh thn
cng ng, ni c ng ca nhiu dn tc, s sn sng gip nhng ngi xa l khi
cn thit, s t do v c hi cho tng c nhn lm theo cch ca anh ta mc tt
nht c th, v iu quan trng nht, l mt khi nim v quyn cng dn da
trn lng trung thnh vi mt tng, m khng phi l mt nhm ngi. L mt
bc tranh, nn n th hin mi th m Ruanda khng c c. Ruanda ch va mi
ni ln t mt cuc ch chn trong cuc chin tranh b lc - gia b lc Hutus ca
ngi Ruanda vi b lc Tutsis ca Ruanda, trong mt triu ngi b cht, v
mt s ngi b chm d man bng dao ra ti cht. Ruanda l tt c nhng cy liu

323

v khng phi bt k chic Lexus no, mt nc c bo v bng tt c cc ci r

bt ci r khc, v khng to ra mt nhnh cy mi no.
Khi ti thy cnh tng trn con ng ri nha, ti bt u mun pht in
khng ch v bi kch ti chu Phi, m pht in v cuc tho lun ngn sch sau
din ra ti Quc hi M. Dng nh vi ti lc , v ngay c by gi, l chng ti
c mt iu g cc k c bit M. Nhng nu chng ti mun gn gi n, th
chng ti phi tr gi, chng ti phi nui dng n. Nhng vo thi im khi
ti tham d mt lp hc ca nhng ng vin ng Cng ho tr tui, ti nghe thy
ging iu ca nhng k tm thng, nhng ging iu th trong bt k mt tho
hip no, nhng ging iu m i vi chnh ph M l mt loi k th c c no
. Ti cng nghe thy ging ca nhng ngi n ng v ph n- nhng ngi
lun khng khng l nn th trng t n quyt nh, v c nhng ngi ngh
rng l qu cho nhng mnh lnh kinh t ca thng mi t do v ton cu ho,
v phn cn li ca th gii cn phi chm sc ti chnh mnh. Ti thy nhng nh
lm lut dng nh tin vo vic M khng c trch nhim c bit no trong vic
duy tr cc th ch ton cu, nh Lin hp quc, Ngn hng th gii v Qu tin t
quc t (IMF) - nhng c quan c vai tr ch cht trong vic bnh n mt h thng
quc t m M c hng li hn bt k mt nc no khc.
V nh ti ngh v tt c nhng iu ny trn qung ng di nha ti sn bay
Kigali, ti t nh: , nhng ngi bn ng vin ng cng ho non tr ca ti,
n chu Phi - l mt thin ng ca nhng ng vin cng ho non tr. Vng,
tha ng, khng ai Liberia phi np thu. Khng c s kim sot sng ti Angola.
Nh chng ti bit rng, khng c phc li x hi ti Burundi v khng c mt
chnh ph ln no can thip vo th trng Ruanda. Tuy nhin, rt nhiu ngi
dn nhng nc ny mong mun c c nhng th . Th ly v d, v mt nhn
vin bn giy Luanda, Angola - ngi nhn ti nh th ti l mt k gn d khi ti
hi c ta liu c an ton khng khi ti leo qua 3 to nh t khch sn xung con ph
chnh ca th Angola vo lc gia ngy.
Khng, khng, khng, c ta lc u, khng an ton. Ti nh cuc l c ta s
khng phn i vic tr mt s loi thu c thm nhiu cnh st trn ng ph.
V sau c mt phng vin pht thanh ngi Liberia n t vn vi ti ti
Montovia v yu cu ti l gii ti sao lnh thy nh b M n Liberia sau khi ni
chin bng n vo nm 1989, ch s tn dn thng M, v sau qun
Liberia chin u mt mnh. Chng ti u ngh l, qun lnh thu nh b M
ang n, chng ta s c cu thot ngi phng vin Liberia nhn xt nhng
sau h b i. Lm sao h c th b i nh vy? Kh thn anh phng vin,

324

nc anh ta khng c lnh thu nh b cu anh ta. Ti cuc rng anh ta cng
chng phn i khi phi tr mt s loi thu cho mt vi ngi tt. H khng lo
ngi v chnh ph ln ti Liberia. H cng khng lo ngi v chnh ph no c,
nh vo nhng nhm v ch huy t lnh - nhng k chim ng t nc ny
trong thp k trc. Khng, ngi Liberia s khng bao gi phi lo lng v t quan
liu ca chnh ph. Trn thc t, quy nh duy nht m ti thy bit th Exeentive
ti Liberia l mt bin hiu gn vo mt ca s b p v bi nhng vin n ca
ra vo trc. Trn ca ghi: Hy t v kh ca bn y.
Cc ng ch khng phi gp bt k kh chu cht no v cc quy tc an ton lao
ng rt rc ri i vi cng nhn Angola, ch ng ni ti nhng dch v cho
ngi tn tt. 70.000 ngi Angola b ct tay chn trong cc v n mn sut 25 nm
cui cng ca cuc ni chin dng nh coi y l mt hnh pht ca chnh mnh.
Bn c th thy h i khp khing xung quanh cc dy ph ca Luanda, chn tay co
qup, chen chc xin lng thc v dng cnh cy thay th cho ci chn hng.
Ruanda v Burundi, khng ai phi tr tin c c Head Start, bo him tht
nghip, Medicaid, dch v quc gia hay cc chng trnh cho sinh vin vay vn.
Thay vo , h ch c nhng s cnh tranh gay gt trong vic chim gi t ai,
nng lng v ngun nc khan him vi nhng ngi thuc b lc Tutsi v Hutu
ginh ly nhiu ngun li hn cho chnh h.
H ni vo thi im cc ng vin ng cng ho non tr gn nh cha bao
gi ti cc ba tic ca quc hi. H cho rng iu ny s to ra ci nhn khng tt
i vi cc c tri ca mnh khi tr v nh. Hu ht trong s h thm ch khng c
ni h chiu. Qu ti t. H mun c c c s knh trng v li ch cng vi vic
tr thnh nhng Micheal Jordan ca x hi c t chc, tr thnh mt ngi M
trong h thng ton cu ho ngy nay, nhng khng c bt k mt s hy sinh v s
bt buc no i cng vi n cho d trong nc hay nc ngoi. H nn n
chu Phi, ni b chin tranh tn ph v nm tri thc t nhng g xy ra i vi cc
nc khng h c thc v tnh cng ng, khng thc rng ngi dn hm n
chnh ph mt iu g , khng thc rng ngi no phi chu trch nhim v
ngi khc v ni m ngi giu phi sng ng sau nhng bc tng cao v ca
s sc s, trong khi ngi ngho ch c nhn nhng n hu thng xt ca th
trng.
Ti khng mun sng trong mt t nc nh vy, hay mt th gii nh vy. N
khng ch sai tri v o c, m ngy cng tr nn nguy him. Thit k ra nhng
cch thc trnh iu l trng tm ca chnh sch ni a v ngoi giao ca M
ngy nay. Th nhng, c ng Dn ch hay ng Cng ho vn cha chuyn i

325

hon ton t h thng chin tranh lnh sang h thng ton cu ho iu chnh
quan im chnh tr ca chnh mnh. C hai bn u x s nh th th gii ngy nay
ang an ton i vi chng ta khi l tr thnh phe thin cn v thiu suy xt trong
mi vn . Trong mt chng mc c bt k mt cuc tho lun nghim tc no v
li ch quc gia chia s ngy nay, th tt c u l v vn liu chng ta c th
nh ngha mt mi e do chung mi m khng phi l mt s mnh chung mi.
K th ln vn l nguyn tc t chc cho ch ngha quc t M, khng phi l
c hi ln, ch ng ni g ti trch nim ln.
Tng thng Clinton thm ch khng th pht ng mt cuc chin tranh chng li
Saddam Hussein, sau mt v khiu khch trng trn ca Irc ngay trc khi buc ti
tng thng Clinton, m khng khuy ng mt cuc chin tranh chnh tr ngm c
. Clinton thc s c th tn dng li khiu khch ca Saddam thay i ch t
nhng cng vic vt v ca chnh mnh, nhng l s khiu khch ca Saddam v
l s tnh ton thi gian ca Saddam lm cho cuc tn cng ny c th xy ra.
V theo phn on ca ti l Saddam ch bit iu anh ta ang lm trong vic la
chn xut pht im thp ca cuc tranh ci khiu khch nc M. Saddam ang
chui li Baghdad, xem knh CNN t v tinh v t ni vi chnh mnh: ng l
mt thi im hon ho thch thc nc M - mt thi im khi M thm ch
khng cn bit n vai tr ca mnh trn th gii na.

Nc M c mi quan tm quc gia chung theo ui h thng ton cu ho ca

ngy nay, v n ng vai tr rt ln. Hy ly mt th d n gin. Khi M hng
li phn ln t vic xm nhp kinh t ton cu, th l nhim v ca chng ti
chnh l m bo rng ton cu ho l bn vng v tin b vt tri so vi nhng
lc hu i vi cng nhiu ngi, cng nhiu nc v trong mt thi gian cng di
cng tt. Trong h thng chin tranh lnh, cu hi chnh tr c bn l: Bn la chn
phn cng v h iu hnh no? Trong k nguyn ton cu ho, cu hi chnh tr c
bn li l: Lm cch no bn tn dng ti a ca mt phn cng duy nht v h
iu hnh - ci hot ng trong ch ngha t bn th trng t do xm nhp ton
cu?
Nc M, c th v nn l mt m hnh ng vai tr ln ca th gii tr li cho
cu hi ny. Nc M c 200 nm sng to, phc hng v xc nh nhng iu
cn bng gip cc th trng t do m khng tr thnh nhng k tn bo. Chng ti
c nhng cng c to ra s khc bit. Chng ti c trch nhim to ra s khc bit.
V chng ti c mt s thch ln trong vic to s khc bit . Qun l ton cu

326

ho l vai tr m nc M khng dm li bc. l mi quan tm quc gia bao

trm ca chng ti ngy nay, v ng chnh tr hiu rng, iu u tin, mt ng c
th a ra bn tuyn ngn mch lc, ng tin cy v sng to nht theo ui n,
l ng s s hu chic cu thc s ni vi tng lai.
ngh ti thch thc ny, bn cn phi bt u bng cch trnh ngn ng chnh tr
ca h thng chin tranh lnh, mt h thng thc s khng nm bt nhng vn
ni trn vo lc lm nguy, v pht trin nhng vn mi ph hp vi h thng
ton cu ho. V mc ch ny, ti thit k mt ma trn m ti tin rng nm
bt c 4 c tnh chnh tr c bn m con ngi c th la chn trong h thng
ton cu ho (xem biu ).
tm ra mnh l ai v nhng ai l i th ca bn trong k nguyn mi ny, hy
xem xt ma trn ny. ng nm ngang gia t bn tri sang phi l ng ton
cu ho. iu u tin bn phi lm l xc nh mnh trn ng ny tng ng vi
mc bn nh gi v ton cu ho. phn cui cng bn phi ca ng ton
cu ho l nhng ngi ng h hi nhp. l nhng ngi thc s rt cho n
ton cu ho bi v h ngh rng ton cu ho hoc l tt hoc l khng th trnh
khi v mun chng kin xem n tch cc thc y thng qua thng mi t do
nhiu hn, thng mi in t nhiu hn, mng lin kt nhiu hn cc trng, cng
ng v doanh nghip, ngy cng nhiu th in t, chng ta cui cng c th
xm nhp ton cu trong c 24 ting mi ngy, trn c 24 mi gi v vo khng
gian my tnh.
phn cui cng bn tri ca ng ton cu ho l nhng ngi ch trng phn
chia. l nhng ngi tin rng thng mi t do v s hon nhp cng ngh va
khng tt cng nh khng th trnh khi, bi v n lm tng khong cch thu nhp,
dn ti vic lm chuyn dch sang bn ngoi, lm ng nht vn ho thnh mt ci
ton cu no , v dn ti cuc sng b kim sot bi cc lc lng th trng xa
xi, v danh. Cc lc lng ny mun ton cu ho b ngng li trn con ng
mn ca n. Cc lc lng ny cng mun ct t v dit tr ton cu ho ngay by
gi.
V vy vic iu tin bn phi lm l xc nh v tr ca mnh u trn ng ton
cu ho ny. Bn c phi l ngi ch trng phn chia? Mt ngi ng h hi
nhp? Hay mt ngi no gia hai loi ny?
By gi hy nhn vo ng chy t u ti cui ca ma trn. y l trc phn b.
Trc ny i din cho loi chnh sch m bn cho rng cc chnh ph nn chp nhn
cng vi ton cu ho v Chic o khoc vng. im cui cng ca ng ny l
nhng ngi c ng xy dng an ton x hi. y l nhng ngi tin rng ton

327

cu ho s ch bn vng nu n c dn ch ho, theo c ngha kinh t v chnh

tr. V mt kinh t, iu ny c ngha l thit k nhng h thng an ton x hi
khng n gin l tm cch gim bt s tt hu ca nhng k b b li pha sau,
nhng k khng bit g v nhng k chm chp nh ra, m thc t l a h vo
h thng bng cch gip h tip cn cc cng c v ngun lc cnh tranh. V v
mt chnh tr, iu ny ngha l khuyn khch dn ch ho cc nc ang pht
trin ni ang tin hnh ton cu ho, bi v khng c mt ton cu ho bn vng
no m khng c dn ch ho.
R rng khng phi mi ngi u ng vi cch tip cn ny. l l do ti sao
phn nh ca ng phn b ny - tc l pha kia ca nhng ngi c ng xy
dng an ton x hi l nhng ngi theo ch trng mi ngi t n
bnh. y l nhng ngi tin rng ton cu ho l ngi thng c tt c, ngi
thua phi t lo cho chnh mnh. H mun thu gn chnh ph, thu quan v mng
li an sinh, v cho mi ngi t hng nhng thnh qu t lao ng ca chnh
h v tr gi cho vic khng thch nghi ca mnh. Khng c g n su vo u c
ca h nhiu hn l c mt cng vic v gi ly n, khng cn bit ti mt mng
li no di bn.
V vy, bc tip theo bn phi xc nh chnh mnh trn trc phn b. Bn c phi
l ngi c ng xy dng an ton x hi? Ngi theo ch trng mi ngi
t n bnh? Hay l ngi gia 2 loi ny?
Tt c nhng ngi tham gia chnh trong cc x hi c t chc ca M ngy nay c
th c hiu v nhn bit r rng hn thng qua ma trn ny m khng phi l
nhng danh hiu c ca nhng ng vin ng dn ch, cng ho v c lp. Bill
Clinton l ngi c ng xy dng an ton x hi ng h hi nhp. Cn cu ch
tch H vin Newt Gingrich l ngi ng h cho ch trng mi ngi t n
bnh ng h hi nhp. l l do ti sao Clinton v Gingrich lun lun l ng
minh v thng mi t do nhng li l i th v vn an ninh x hi/chi tiu
phc li. Ngi ng u mt ng thiu s trong h vin Dick Gephardt l ngi
c ng xy dng an ton x hi theo ch trng phn chia, trong khi Ross Perot
l ngi theo ui ch trng mi ngi t n bnh phn chia. iu ny l
gii v sao Gephardt v Perot l ng minh chng li NAFTA v m rng thng
mi t do nhng li l i th trong vn an ninh x hi/chi tiu phc li.
Gephardt mun dnh tin vo cc chng trnh xy dng an ton x hi v mun
bo v quyn li ca cng nhn, ch khng ch l nng cao kh nng ca h.
Trong khi ti s dng ma trn ny m t nc M ngy nay, bn c th a n
vo bt k mt nc no. Hy n gin t chnh bn vo ma trn ny v tm ra bn

328

l ai v k th ca bn s l nhng ai trong trn chin chnh tr ln tip theo. Ti l

ngi c ng xy dng an ton x hi ng h hi nhp. Ti tin rng bn khng
dm tr thnh ngi to ra ton cu ho ngy nay nu khng phi l mt ng vin
ng dn ch (tc l, ngi c ng xy dng an ton x hi), bi v nu bn khng
trang b cho ngi ngho v nhng ngi khng theo kp s tin b trong x hi
ca bn tn ti trong h thng mi ny, th cui cng h s cng tt hu - v lm
t nc bn b a ra khi th gii. V ti tin rng ngy nay bn khng dm tr
thnh mt ng vin ng dn ch x hi, hay ngi c ng xy dng an ton x
hi nu khng phi l mt ngi to ra ton cu ho, bi v nu thiu s ho nhp
vi th gii, bn s khng bao gi to ra thu nhp cn thit c th tho mn
nhng i hi cuc sng ngy cng tng v quan tm ti nhng ngi b b li ng
sau.
Tuy nhin, bn khng cn nghi ng khi hi: L ngi c ng xy dng an ton x
hi ng h hi nhp c ngha l g? Ti ngh rng iu ny c ngha l kt ni mt
x hi c t chc ca ton cu ho bn vng, mt x hi c t chc ca ton cu
ho bn vng bao gm c chnh sch quc t v phng ng - vi a kinh t ca
ton cu ho bn vng. Ni cch khc, l vic ni mt tm nhn chnh tr mi
vo mt h thng quc t mi.
Quan im chnh tr cho k nguyn ton cu ho
Hy bt u bng mt quan im chnh tr v ton cu ho bn vng. Quan im
ny phi gm 2 iu: iu th nht l mt bc tranh v th gii, mi ngi hiu
mnh ang u, v iu cn li l mt tp hp cc quan im chnh tr ca nhng
ngi c ng xy dng an ton x hi ng h hi nhp gii quyt n.
Bn cn c mt bc tranh v th gii bi v khng mt quan im chnh tr no c
th bn vng m khng c mt cng ng ni hiu su sc ti sao l iu cn
thit v nh gi th gii theo cch bn lm. Ti lun lun tin rng Bill Clinton
nh bi c George Bush v Bob Dole bi phn ln c tri M u cm nhn
bng trc gic rng h ang trong mt k nguyn mi v rng Clinton hiu
thu vn ny rt r v c mt s quan im ng tin cy gii quyt n, trong
khi Dole v Bush chng h nm bt c vn cht no. Khng may, mt ln
trong vn phng, Clinton cha bao gi by t quan im hon ton v cm nhn
trc gic v lm n r rng vi mt bc tranh sng v th gii m ng ta cn
nhc i nhc li nhiu ln. iu bt u k t tun u tin khi ng nhm chc thi im ng xc nh vn trung tm ca nc M l chm sc sc kho - m
khng phi l ton cu ho bn vng.

329

ng Clinton ng ra cn phi ni iu g trong bui l nhm chc u tin ca

mnh? Mt iu ging nh: Nhng ngi ng ch M ca ti, nhim k ca ti
vi t cch l tng thng ca cc bn ng ngha vi s kt thc ca h thng chin
tranh lnh v ni ln ca ton cu ho. Ton cu ho v ang din ra trong thp
k 90 v thin nin k tip theo cn chin tranh lnh xy ra t thp k 50 ti thp
k 80. Nu nh h thng chin tranh lnh c xy dng xung quanh mi e do v
thch thc ca Lin bang X Vit iu ang lm phn chia th gii, th h thng
ton cu ho c xy dng quanh mi e do v thch thc ca s thay i cng
ngh v s ho nhp kinh t chng mt - yu t ang lm th gii kt ni vi nhau.
Tuy nhin khi lin kt th gii, th ton cu ho cng ang lm bin i ni lm
vic ca mi ngi, cng vic, th trng v cng ng ca mi ngi- nhanh
chng loi b i nhng cng vic c v gt hi thnh qu t nhng cng vic mi,
nhanh chng d b nhng th trng c v to lp ra nhng th trng mi, ph hu
cc ngnh c v sng to ra nhng nhng ngnh mi. Ngoi thng trc y ch
i din cho 13% trong tng sn phm quc ni, hin tng ln gn 30% trong
GDP ca M v ang tip tc xu hng tng. Thay i cng ngh hin ang din ra
nhanh chng n ni m mi nm cc cng ty my tnh M sn xut ti 3 m hnh
khc nhau ca tng my tnh. Khng ch y l mt th gii mi, m iu quan
trng nht, l mt th gii tt p hn. Ngay c nhng lc cc cng ty gp
phi kh khn vi h thng ny, th Trung Quc, Indonesia, Hn Quc, Thi Lan,
Malaysia, Braxin, Achentina u thy rng mc sng ca h tng nhanh hn, v
ngy cng nhiu cng dn c c mc sng hn so vi bt k thi im no
trong lch s- nh vo tnh hiu qu tng cao ca cc th trng ti chnh trong
thng mi v u t d dng hn ca con ngi mt nc vo cc nh my ca
nc khc. Mt trong nhng c vn kinh t cp cao ca ti, Lury Summers ch r,
s thc, nh vo phn ln trong tng cng ton cu ho, m hn 1/4 nhn loi hin
nay ang hng th s pht trin vi tc m mc sng ca h s c tng ln
gp 4 ln ch trong mt th h. Gp ti 4 ln! l mt tin l cha tng c trong
lch s kinh t. V cn xa mi ti s tr gi ca nc M, th tc tng trng ny
ca th gii gip cho M c mc tht nghip thp nht trong vng gn 50 nm.
Trong bi cnh c nhng thch thc v c hi , nc M cn c mt chin lc
lm cho ton cu ho bn vng v m bo rng chng ti s lun lun c th
cnh tranh mt cch hiu qu trn th gii ny. Do , hy lin tng th gii nh
mt bnh xe vi nhng ci tay quay. phn trc ca ci bnh xe l ni ti s ghi
vo dng ch ton cu ho v thay i kinh t v cng ngh nhanh chng. l,
theo ngn ng n gin, MT IU TO LN ang din ra bn ngoi ca n. Bi

330

v n nm trung tm, chng ti cn mt bc tip cn khc ti chm sc sc kho,

phc li, gio dc, o to ngh, mi trng, quy tc th trng, an ninh x hi, ti
chnh vn ng v m rng thng mi t do. Mi mt phn trong nhng lnh vc
ny u phi c iu chnh, thch nghi hay ci thin to cho chng ta nh mt
x hi vt qua ngoi h thng ton cu ho ny v lm gim bt nhng kha cnh
xu nht ca n. V d, trong mt th gii ni mi ngi lm vic vi hng chc
cng vic khc nhau cho mt chc cng ty khc nhau trong c cuc i, h cn c
tin lng hu, chm sc y t v nhiu c hi hn hc tp c i. Ton cu ho
i hi x hi ca chng ta chuyn dch nhanh hn, lm vic thng minh hn v
chu chp nhn nhiu ri ro hn so vi bt k thi im no trong lch s. Nu l
tng thng ca cc bn, ti cam kt hai iu. Th nht, ti s lm cho doanh nghip
ca ti trang b cho tng ngi, v c x hi ca chng ta c t do, p ng
thch thc ny, vi s kt hp ng n ca cc chnh sch ng h hi nhp. iu
th hai l ti s tr thnh ngi ng h khng mt mi cho nhng b lut thng
mi ca chng ti m bo rng, ton cu ho, trong khi thch thc ngi lao
ng M, th li khng cho php lao ng ca cc nc khc tn dng s m ca
ca chng ti thng qua vic bn ph gi cc sn phm ca h M trong khi hn
ch kh nng tip cn ca chng ti vo th trng ca h.
Ti khng y k cho cc bn rng tt c mi th u din ra d dng. Trn
thc t, ti c mt y ni vi cc bn rng mi th thc s rt kh khn. Tuy
nhin nu chng ti c th nh ng im cn bng thch hp - v ti ngh l
chng ti c th- th chng ti s l i qun tin phong cho th gii v cch thc
lm th no qun l hi nhp trong k nguyn ton cu ho, nh chng ta
tng l nhng ngi tin phong cho c th gii v cch thc lm sao qun l
chnh sch ngn chn trong k nguyn chin tranh lnh. Cu cha ban phc lnh
cho nc M.
l iu m tng thng Clinton tin tng, song khng phi l iu ng lun ni.
V mt l do m nhng li xut v chm sc y t ca ng b cc i th phn i
kch lit, khng phi l l do duy nht, nhng mt l do, l h khng c t
trong mt bc tranh r rng v lin tc bt bin v th gii, vi ton cu ho phn
trung tm v cc chnh sch cn thit xut pht t . Kt qu l, nh nh kinh t
hc Dani Rodrik thuc trng i hc Havard nhn mnh: s kt ni v b sung
trong tt c cc lnh vc trn mt i trong cuc tranh lun cng khai v iu ny
lm d dng hn nhiu i vi cc nh t tng v nhng k cc oan, cng nh
nhng ngi theo ch ngha dn kim kinh t, ngi theo ch ngha dn tc, nhng
k ngu dt, nhng k bi ngoi v c hi, thng bp mo cuc tranh lun theo bt

331

k ch no nh ci cch thng mi hay chm sc sc kho - v li n vo ng

ct.
Cc nh chnh tr phi nhn thc rng, v nhiu l do, rt d bp mo v bin
ton cu ho thnh con qu v kt thc, nh Clinton ni, ngay c khi bn ng
v phe kinh t hc, th bn vn s mt i quyn kim sot v quan im chnh tr, v
vy n s chng li bn thay v ng h bn. Nhng ngi thua cuc ln nht trong
ton cu ho, t nhng cng nhn mt vic cho ti cc robot trong cc nh my
nc ngoi, u hiu chnh xc mnh l ai. iu ny lm cho h rt d huy ng
chng li hi nhp, cng ngh hay thng mi t do nhiu hn. Nhng ngi
hng li t ton cu ho, c thng mi m rng hn v u t nc ngoi nhiu
hn, thng khng bit n iu . H thng khng thc hin kt ni gia ton
cu ho v v mc sng ang tng cao ca mnh, v do rt kh c th huy ng.
Bn bao gi nghe ni ti mt cng nhn trong mt nh my sn xut vi mch ni
iu ny cha: Ny, cu b, ti l k may mn. Nh c ton cu ho, nhu cu i
xut khu cc sn phm cng ngh cao ca M tng mnh, s thiu ht cng nhn
c k nng nc ny, v nhng d on vo mt th gii ang pht trin, m ng
ch ca ti phi nng lng cho ti.
Mt l do khc l gii ti sao ton cu ho d b bp mo l vic mi ngi
khng hiu rng ton cu ho ch yu l mt hin tng nh hng theo cng
ngh, ch khng phi do nh hng thng mi. Chng ti c mt nhn vin l tn
lm vic vn phng ca thi bo New York Times ng ti Washington, nhng
cng ty sa thi c ta. C ta khng b mt vic vo tay mt ngi Mehico, m mt
vic v mt ci vi mch ci vi mch ny iu hnh hot ng ca thit b th bng
ging ni trong tt c cc my in thoi ca vn phng chng ti. Thc t l, ci vi
mch ly mt i cng vic ca c ta nu nh chng ti khng c mi quan h
thng mi vi Mehico. Vic ci vi mch ly mt i vic lm ca c ta s dn
ti chng ta c mt bc tng cao 30 foot tri di t mt phn cui ca bin gii
Mehico-M cho ti phn kia. Tuy nhin, cc nh chnh tr gia khng mun tha
nhn iu ny. Khng ai trong s h dm ng ln v ni: Ti mun cc bn tnh
ng ngay by gi, tho dy in thoi, bc ti ca s, vt in thoi ca mnh ra
ra ngoi v h to: Ti s khng chp nhn thm c na! Hy gi vic lm ca
M! Cm th bng ging ni! Vng! Khoai ty chin. Khng phi vi mch!
khng phi l mt thng ip chnh tr dt khot. Thay vo , n s d dng hn
trong khi ngn nga ngi Mehico v cc nh my nc ngoi. V, tt nhin, v d,
cc nh my nc ngoi ly mt vic (nhng khng nhiu nh cng ngh ph hu
v to ra), th ch c nim tin ng h cho mt vi quan im chnh tr d xc

332

ng, nguy him. V bi v cng nhn v cc nh my nc ngoi rt d nhn thy,

trong khi vi mch khng th khng d nhn thy, nn chng dng nh xut hin
nhiu hn trong thc ca chng ta nh mt vn .
Nu chng ta khng gio dc cng chng v bn cht thc ca th gii ngy nay v
lm sng t ton cu ho, th nhng ngi ch trng phn chia s lun lun khai
thc s ln ln ny phc v cho mc ch ca h. Nm 1998, Tng thng
Clinton khng NAFTA m rng sang Chile do mt nhm thiu s ng u
l lin on- nhng ngi tin rng h khng c hng li t vic m rng
thng mi t do - rt tch cc trong vic phn i m rng NAFTA, trong khi a
s hng li t thng mi t do m rng khng bao gi hiu rng h l ai v do
khng bao gi c c huy ng bo v cho li ch ca mnh.

Mt quan im chnh tr v ton cu ho bn vng, mc d cn nhiu hn khng ch

l mt bc tranh ng ngha v nhng iu ang din ra trn th gii. Ton cu ho
bn vng cng cn s cn bng ng mc ca cc quan im chnh tr. iu ny i
vi ti l iu m nhng ngi c ng xy dng an ton x hi ng h hi nhp
lun lun cp n. Chng ti, nhng ngi c ng xy dng an ton x hi ng
h hi nhp tin tng rng c rt nhiu th chng ta c th lm trong k nguyn
ton cu ho m khng n mc phi tr gi nhiu nh th, khng lin quan ti vic
phn phi li thu nhp trit - hay cc chng trnh chi tiu phc li n b hoang
ph vi phm cc quy lut kinh t ca chic o khoc vng- nhng li ng thc hin
thc y s n nh x hi v ngn chn x hi ca chng ta khi ri vo mt
trong nhng bc tng cao v cc ca s t mu nhiu hn n c.
Ch ngha c ng xy dng an ton x hi ng h hi nhp ca ti s tp trung vo
vic dn ch ho ton cu ho theo phng din gio dc, ti chnh v chnh tr cho
cng nhiu ngi cng tt, nhng theo cc cch vn hon ton nht qun vi hi
nhp v cc th trng t do. Di y l iu ti mun ni:
Dn ch ho ton cu ho v phng din gio dc: Nhng ngi c ng xy
dng an ton x hi ng h hi nhp ng h cho s kt hp ca nhng tm bt l xo
cng trn khung v nhng mng li an ton gii quyt vi nhng ngi b b
li pha sau, c thng xuyn v tm thi, thng qua ton cu ho. Ging nh mt
x hi, chic o khoc vng ca chng ti ang to ra vng d tha 70 t USD
trong nm 1998 - h tr cho c hai loi ngi trn. Cc mng li an ton x hi
dnh cho nhng ai khng th cnh tranh cng tng t - gm an ninh x hi,
chng trnh chm sc ngi gi Medicare, h tr y t Medicaid, tem lng thc v

333

phc li v chng cn c duy tr gip nhng ngi khng bao gi p ng

c nhng yu cu ca th gii nhanh. Tuy nhin vi nhng tm bt l xo cng
trn khung ph hp, n c th lin tc iu chnh gim quy m ca nhm nhng
ngi b b li pha sau.
Cui cng, ti tin rng mi chnh quyn cn phi a ra trong k nguyn ton cu
ho ny mt bn lut php hng nm m ti gi l o lut c hi thay i nhanh.
o lut ny tng ng vi bt k nhng iu m chnh sch ng h hi nhp
chnh quyn M theo ui vo nm - liu s l vic m rng NAFTA, s sa i
c ch ti hu quc cho Trung Quc, hay bt k hip nh thng mi t do no
khc. o lut c hi thay i nhanh s bin i theo tng nm, song mc tiu ca
n l to ra c tnh xc thc v nhn thc m chnh ph hiu rng ton cu ho l
khng th trnh c nhng n phn tn nhng iu may mn khng ng u, v
do chnh ph lin tc phi iu chnh tm bt l xo cng trn khung ca mnh
ngy cng nhiu ngi c th t c tc ca th gii nhanh.
V d, vo nm 1997-98, o lut c hi thay i nhanh ca ti ng ra bao gm
nhng phn sau: cc d n th im v vic lm cng ng cho cng nhn mt vic
tm thi; d b thu nh vo vi cc khon tin gin on ca cng nhn mt vic;
cung cp tham kho l lch do chnh ph cung cp min ph cho bt k ai mt vic
v m rng thm o lut Kassebaum Kenedy, cng nhn tht nghip c th
duy tr cc chnh sch bo him - y t lu di hn; v mt chin dch qung co
quc gia cho mt trong nhiu ci nht, ngoi tr hu ht nhng ci cha c thng
bo, cc thnh tu lng ng ca k nguyn Clinton, o lut u t lc lng lao
ng. K kt vo thng 8/1998, o lut ny hp nht 150 chng trnh o to
ngh khc nhau thnh 3 khon tr cp rng ri: l, cc bo co o to c nhn
m cng nhn c th s dng cho bt k hot ng o to no h tin l c li nht
i vi c hi ngh nghip ca mnh; th hai l cc trung tm dy ngh mt im
dng cho mi chng trnh o to ngh; cui cng l khon tng thm 1,2 t USD
trong vng 5 nm cho cc chng trnh o to cho thanh nin. Ngoi ra, ti cng
a vo trong o lut c hi thay i nhanh mt khon tin vay nhiu hn ca
M cho cc ngn hng pht trin chu , chu Phi v chu M Latinh nhm thc
y hot ng o to ca ph n, cc khon vay nh cho ph n v cc doanh
nghip nh, cng nh khon li mi trng ti mi nc ang pht trin m M c
quan h thng mi ng k. Ti cng tnh thm mt khon tin ti tr vo sng
kin mi ca T chc lao ng quc t trong vic xy dng nhng con ng dnh
cho lao ng tr em ti cc nc m chng b lm dng nhiu nht. Ngoi ra, ti s
tng cng ti tr cho chng trnh H tr iu chnh thng mi hin ti - mt

334

chng trnh cung cp mt s h tr thu nhp nh v o to cho nhng ai c th

chng minh cng vic ca mnh b mt i do thng mi. Ti mun m rng
chng trnh o to cng nhn b mt vic hin ti (phc v cho 650.000 cng
nhn trong nm 1997) h tr nhng ngi b mt vic do cng ngh mi. Cui
cng, ti s pht ng mt chin dch qung co quc gia thng bo r rng hn
cho mi ngi hiu v chng trnh tn dng thu hc tp c i. Chng trnh ny
cho php cc cng dn xo b nhng khon thu thu nhp ln ti 1.000 USD trong
tng chi ph ca bt k chng trnh gio dc hay o to no m h ng k nhm
nng cao trnh gio dc hay k nng cng ngh.
Dn ch ho ton cu ho v phng din ti chnh: Khng c cch no tt hn
lm cho ton cu ho bn vng l to iu kin cho nhiu ngi hn c nhn mt
khon ti chnh trong th gii nhanh. Mi ln khi ngh n vn ny, ti lun lun
nh li mt cu chuyn m nh bo Nga Aleksei Pushukov k vi ti hi thng
4/1995 v mt trong nhng ngi hng xm ca ng Matxcva. Anh ta l mt
g li xe ngho sng ti mt cn h bn ngoi li i vo. Mi ti th 6 ng ta u
say xn v ht i ht li bng mt ging rt ln 2 bi ht ting Anh: T quc hnh
phc v Tt c mi iu c y mun l c thm con. Anh ta chng hiu ngha
ca nhng bi ht . Mi khi say qu, anh ta li nh v v c ta bt u ht tng
ln. Anh ta lm cho chng ti pht in. Ti mun nm mt qu lu n vo mt
anh ta. D sao th, khong 8 thng trc y, ti khng bit bng cch no anh ta li
c c c phn trong mt ca hng sa cha xe hi nh. K t , anh ta khng
ht T quc hn phc, khng cn ht vo bui m na, khng cn nh v na.
Anh ta i lm lc 8.30 hng sng v t ra rt tho mn. Anh ta bit mnh c mt vi
hy vng trong cuc sng hin nay. Vo mt ngy khc, v ti ni vi ti: Ny, hy
nhn vo T quc hn phc l bit danh chng ti gi anh ta - gi anh ta l
ng ch.
Chin lc khin cho ngy cng nhiu ngi tr thnh ng ch cng l mt phn
trong bt k o lut c hi thay i nhanh no ca t nc. M, chin lc ny
cng c ngha l cc sng kin s gip tng cng kh nng tip cn ngun vn u
t trong cc cng ng ngho kh nht, thu nhp thp nht, v vy chng ti ch o
to ngi lm nhng cng vic cha c. Cc thnh ph bn trong nc M ang
l cc th trng mi ni vi tng ng thi tng t nh Bngladesh, v thnh
thong h cn mt dng tng t no ca cc chng trnh h tr th trng m.
Nh th trng ti chnh M Larry Summers ch ra: Trong bi cnh th gii
lun bin ng, cc th trng ti chnh t nhn gp tht bi khi tip cn vi nhng
ngi rt ngho. Cc ngn hng theo xu hng ch o khng tm kim cc cng

335

ng ngho - bi v khng phi l ni c tin. Cc ro cn khc thng theo xu

hng gi to nhm hn ch lung vn ti tay cc nhm ln cn hoc thiu s nht
nh, dn ti nhng tht bi th trng r rng. Nu bn cp i nhng c hi cho
vay hoc tit kim ca nhng thnh phn trong cc khu vc ny, th l mt iu
tt hn l vn gi con ng .
Mt cch bt u thc hin dn ch ho vic tip cn ti ngun vn ti M l
em li sc sng mi cho o lut ti u t cng ng, mt o lut s dng sc
p chnh ph khuyn khch cc ngn hng thng mi thc hin cc khon tn
dng c th cho cc vng ln cn ngho kh. Tuy nhin c mt s khon vay m
cc ngn hng thng mi khng bao gi thc hin. l l do ti sao o lut c
hi thay i nhanh ca ti cng s bao gm vic ti tr cho mt qu ngun vn kinh
doanh mi do chnh ph h tr cho cc khu vc ngho kh c thu nhp thp v
trung bnh. c bit n nh Qu th ch ti chnh pht trin cng ng, qu ny
cung cp cc khon ti chnh khi s cho cc doanh nghip sn sng chp nhn u
t ri ro vo cc khu vc km pht trin, ni h nhn thy c tim nng th trng
(bt k mt tim nng g t cc trung tm chm sc hng ngy t nhn n khu vc
nh cho ngi thu nhp thp, cho ti mt thm m vin hay cc khu vc vui chi
gii tr) nhng li l nhng ni thng khng nhn c nhng khon u t mo
him.
Nhng loi sng kin loi ny ni vi cc cng dn: Trong khi chnh ph ang yu
cu bn nhy qua t x treo ny sang x treo khc, ngy cng cao hn, nhanh hn,
xa hn, th cng lc n cng s xy dng mt mng li bn di bn. y
khng phi l mng li m bt k ai cng c th da dm vo trong thi gian di,
nhng n li dn p rt nhiu ngi vo cuc. Mt s tht nhiu hn l mt bn
thng co. Thm ch nu chng ta lng ph mt khon tin nh vo cc chng trnh
nh vy, th chi ph cng l rt nh so vi nhng li ch v hiu qu thu c t
vic duy tr cc th trng ca chng ta t do v m ca cho th gii mc c th.
o lut c hi thay i nhanh ca ti ch s chng tn km l bao trong vic duy
tr s lin kt x hi v s ng lng chnh tr hi nhp v c c thng mi t
do. Do , phng chm ca ti l: Bo h, nhng khng phi l ch bo h.
Gim xc, nhng khng phi l bc tng. Sn nh, nhng khng phi l trn nh.
Gii quyt vi thc t ca Th gii nhanh, nhng khng ph nhn n.
Dn ch ho ton cu ho v mt chnh tr: Trong khi thc hin dn ch ho vic
tip cn ton cu ho l iu rt quan trng, c bit l vi cc nc ang pht trin,
th vic dn ch ho ng thi cc h thng chnh tr ca h cng quan trng khng
km. y l mt trong nhng bi hc thc s ca thp k u tin ca ton cu ho.

336

a x hi ca bn tin kp vi ton cu ho l mt qu trnh thay i to ln v

chnh v iu m n i hi dn ch nhiu hn trong di hn ch khng phi
gim bt. Trong chin tranh lnh, cc nh lnh o ca cc quc gia ang pht trin
c c s bo tr ca cc siu cng - nhng ngi c th cu h, bt lun h
qun l t nc ra sao. Tuy nhin, nhng nc bo tr ny hin gi khng cn na
v qun chng nhn dn khng th duy tr cc chnh ph yu km lu c. (Xem
mc t ca t in i vi Indonesia). Nu bn tht bi by gi, th bn s ng- v
nu ngi dn ca bn khng bt c bn v h tr bn, th bn s b ng au hn.
(Xem mc t trong t in dnh cho tng thng Suharto).
Mt hc gi ca phe dn ch Larry Diamond ch ra: Chng ti hin nhn thy
rt nhiu v d m cc nc chu M Latinh, ng u v ng biu quyt
lt cc chnh ph m h phi chu ng s au kh ca cc ci cch ton cu
ho. Cc chnh ph mi xut hin tin hnh mt s iu chnh nhng vn duy tr
cc chnh sch ton cu ho, marketing mc cao hn hay thp hn. Lm th
no h thc hin thnh cng c iu ny? Bi v qu trnh dn ch em li cho
dn chng ti cc nc mt tng v quyn s hu bn ngoi qu trnh ci
cch chnh sch kinh t y kh khn. Quyn s hu khng cn l iu g hon ton
tri ngc ang c thc hin i vi h. H c thm d kin v vn v
c a ra mt la chn t nht ngang bng vi tc ca qu trnh, nu khng
ni l nh hng. Hn na, kt qu ca c hi tham gia vo qu trnh v o thi
nhng ai t thy rng mnh thay i l qu khc nghit v bt ng, hay l qu i
bi hoc khng nhy cm, th ton b qu trnh c tnh hp php chnh tr cao hn
nhiu, v do c kh nng bn vng hn.
Hn na, ni m cc ng v cc nh lnh o lun phin quyn lc cho nhau v
nhng s chng i chnh tr xut hin v theo ui kh nhiu nhng cc chnh sch
tng t v t do ho kinh t v ton cu ho nh cc bc tin bi ca h - thng
ip thm nhun vo cng ng n ni thc s khng c s thay th no i vi
Chic o khoc vng. c bao nhiu nh lnh o ca ng i lp ca chu M
Latinh, ng u v hin gi l ng nhm chc vo thp k cui cng v
ni: Ho ra l chng ti ang thc s ph sn. Chng ti phi m rng. Trn thc
t, mi th thm ch cn ti t hn so vi iu ti ngh, v chng ti s phi thc
y nhng ci t ny bi khng cn con ng no. Tuy nhin chng ti s t mt
b mt con ngi ln ci t. Dn ch ho gip cho mi thut ng vi thc t u
c th xy ra. V l l do ti sao cc nc ang iu chnh nhiu nht sang ton
cu ho ngy nay thng khng phi l nhng nc phong ph nht v mt t nhin
nh Arp Xut, Nigeria hay Iran, m l cc nc dn ch nht nh Ba Lan, i

337

Loan, Thi Lan, Hn Quc. Hin nay, Nga ang trong thi im ln xn bi s
pht trin dn ch ca n b cn tr. S pht trin khng ch thiu phn mm v
h iu hnh thu ht nhng nc khc, m cn thiu mt ch dn ch tin
cy thuyt phc dn chng rng s c s cng bng, v t v trch nhim gii
trnh trong vic qun l nhng mt mt v li ch ca iu chnh sang ton cu ho.
Vic dn ch ho ton cu ho khng ch l cch hiu qu nht lm cho ton
cu ho bn vng, m cn l chnh sch t li v o c nht m bt k chnh
ph no cng c th theo ui.

Kinh t chnh tr quc t cho k nguyn ton cu ho

Mt ln ti vit mt mc bo h cu v vic u t trong nhng nm 90 ging
nh sau: V vy ti quyt nh thc hin mt k hoch u t quc t nh. Ti
nh bng ngi c ca ti v mua mt s kh c on th c. Ti hc
mt cht ting Nht Bn v mua mt s c phiu trn th trng chng khon
Nikkei. Ti nhn c mt thng tin nh t mt ngi ch trn sn giao dch chng
khon ni a H Nam, Trung Quc v mua mt vi c phiu trn s giao dch
chng khon Thng Hi. Ngi mi gii ca ti tm cch bn cho ti mt s
tri phiu chnh ph Libng, nhng ti ni vi anh ta rng ti c giy dn tng
c quan. Ti thm ch thc hin k hoch ca mnh phc v cho cng cuc
ci t ca Nga bng cch nh bng tn tui mnh trn bn ch ci kirin v mua
mt s ho n ch T ca Nga. Tuy nhin sau tt c vic u t vo hc ngoi ng
v nghin cu nc ngoi ca mnh, ti mi pht hin ra rng qun hc ch 2
ch ting Anh: Alan Greenspan. Bi v khi Greenspan t ngt tng t l li sut
vo gia nhng nm 90, lm cho t l tng thm m ti nhn c trn tri phiu
nc ngoi ca mnh tr nn km hp dn hn, th mi ngi bt u t bn ra
cc th trng nc ngoi ny v thu tin v, v ti mt rt nhiu: Ti l k cho
vay km. Ti khng lm cng vic nh, ti ch chy theo li nhun tng m thi.
Ti khng bit ci ti s hu khi u t vo cc nc ny. V ti cng khng bit
mnh s hu g khi ra i.
Nm thng qua i ti tnh to hn i cht v tr thnh mt ngi cho vay gii
hn vi s tin ca mnh. Ti bt u thc hin cc k hoch u t quc t thng
qua mt qu h tr ln nhau chuyn v cc th trng quc t v c th nghin cu
cn thn tng d n u t. Mt thi gian ngn sau khi nn kinh t Nga tt dc vo
thng 8/98, ti nhn c mt bc th t qu - Tweedy, Browne Global - thng
bo rng li nhun ca qu gim st i cht do s xo trn chung trn cc th

338

trng quc t xut pht t s thiu vng ca Nga, nhng qu ny li khng b nh

hng mnh nh nhiu qu khc bi qu thc s lm cng vic ca mnh v
bn ngoi nc Nga. Bc th ca Tweedy nhc ti nc Nga nh sau: Chng ti
khng th u t vo cc nc vi s n nh chnh tr thp, khng c lut bo v
nh u t, v mt ng tin km gi tr chng khc g khn giy. Vng, bc th
cn cp thm, vo u nm 1998, gi tr ca th trng chng khon Nga tng
gp 5 ln, nhng ch sau mt m mt i ti 80% gi tr ca n mt chuyn i
vng trn hon ton. Ho ra, Nga ch l mt nc i vay xu. Nc ny khng h
c h thng iu hnh v phn mm, v cui cng tt c mi th m Nga a ra cho
cc nh u t l mt cuc do chi vng trn t 0 ln ti 80% v sau li tr li
con s 0.
Ti k 2 cu chuyn ny bi v trong th gii vi m, n ot c 2 mi e do
ln nht i vi h thng ti chnh ton cu ngy nay l khng hong xut pht
t nhng k cho vay xu v khng hong t nhng k i vay xu. Nu nh bn
lun c c nhng ngi s dng ma tu v nhng ngi bn ma tu rong, th trong
kinh t hc ton cu bn cng s lun lun c c nhng k i vay xu, nh nc
Nga, v nhng k cho vay xu, nh chnh ti. Cu hi kinh t chnh tr quc t ln
m chng ti cn gii quyt, l: Lm cch no chng ti c th bnh n nn kinh
t ton cu no lm n t b tn thng hn i vi c vic i vay v cho vay
xu, iu m ngy nay tr nn qu ln v lan trn nhanh n ni tc ng mnh
ti ton b h thng?
Hy bt u vi vn ca nhng ngi i vay xu. Ti tin rng ton cu ho
ng h chng ta bng cch ph hu nn kinh t ca Thi Lan, Hn Quc, Malaysia,
Indonesia, Mehico, Nga v Braxin vo nhng nm 90, bi v n li rt nhiu
nhng thi h v th ch thi ra cc nc tin hnh ton cu ho sm. Mt v d
v gia nh tng thng Suharto tham nhng v hi l Indonesia khng phi l iu
ti mun bn trong cun sch ny. Ch t bn ch thn Hn Quc cng khng
phi l iu ti mun a ra trong cun sch. C nhng vic lm m mui trong ni
b tham nhng ti Thi Lan cng vy. Sm hay mun th tt c nhng h thng ny
u s b ph v.
Tuy nhin by gi ton cu ho gip cho iu xy ra sm hn, v cu hi l:
Chng ta lm g vi c hi ny? Mt s ngi mun km ch qun th in t khi
vic gia nhp vo cc nc ny mt ln na. Nhng ngi khc mun khuyn khch
cc nc p t kim sot vn ngn chn qun th in t. C 2 cch tip cn
ny u i sai hng. Qun th in t l ngun nng lng ca th k th 21. Cc
nc phi hc cch qun l n; vic kim ch n l khng c hiu qu, v ng ca

339

n trong thi gian di s ch ly i ca mt t nc ngun lc v cng ngh, v

ko di hn ch ngha t bn ch ct. Do , cch tip cn kinh t chnh tr quc t
ph hp l tp trung cng c cc nc i vay xu, h c th tr li qun th in
t v ng vai tr chng li hnh ng khng kim sot c. Nhng hnh ng
khng kim sot c vn s xy ra, v mt s nc chc chn s b tn thng bt
cng. Tuy nhin, qun th in t khng bao gi l phi l khng hn nh. Vi
nhng mt s trng hp him c, cng ng khng tho chy hay tn cng, cc
nc c h thng ti chnh tt, theo ui cc chnh sch kinh t hp l. Mi ngi
cp ti Thi Lan, Hn Quc, Indonesia v Nga nh th h ang thc hnh mn
kinh t hc sch gio khoa v qun th in t ch quyt nh tho chy vo mt
ngy no m chng c l do no c. y l iu v l. H buc phi cam kt vay
n xu.
Cc nh kinh t hc v ch ngn hng ngy nay s tranh lun v cc chi tit khi
phc li mt t nc c n xu v lm cho n c kh nng chng li nhng hnh
ng khng kim sot c. V mi nc c phn khc nhau. Tuy nhin, ni
chung, cch tip cn u phi bao gm 4 bc sau:
Bc mt l phi m bo cho cc nc i vay xu rng Qu tin t quc t (IMF),
ngn hng th gii (WB) v cc t chc cho vay t nhn s sn sng gia hn cc
khon vay hoc n khi phc khc phc vi iu kin v ch vi iu kin ,
th cc nc ny mi chp nhn v chuyn sang cc bc 2, 3 v 4.
Bc th hai phi l cc cam kt ng tin cy ca nc i vay nhm ci thin h
thng iu hnh kinh t theo thi gian t mc DOScapital 1.0 ti 6.0. iu ny r
rng i hi mt s phi hp no - c s khc bit gia cc nc v vic ct
gim ngn sch, ng ca cc cng ty ph sn, km hiu qu v cc cng ty mi
gii ti chnh, iu chnh tin t, iu chnh t l li sut, thanh ton n v sp
cc thng l ca ca ch ngha t bn ch ct. Mc tiu ca cc ci cch ny l lm
bnh n ng tin ca h v cui cng dn ti gim t l li sut khuyn khch
nhu cu trong nc v ly li lng tin ca qun th in t t nc ngoi.
Thc t, bc th hai cn bao gm mt giai on lm cho qun th in t d
dng hn trong vic mua cc cng ty trong cc nn kinh t yu km ny. Ti nhn
thy rng im cui cng rt ng phi bn ci. N ging nh th ti ang th lm
cho th gii r v an ton cho ch ngha t bn M, nhng trn thc t khng
phi vy. Ti ang c gng lm cho th gii an ton ton cu ho v s thiu hu
sng to cn thit cho ch ngha t bn - loi tr cc cng ty lm n thiu hiu qu
v thay th chng bng nhng cng ty t bn ho v qun l tt hn hot ng theo
cc tiu chun quc t ph hp nht. Ti khng quan tm ti cc khch hng nc

340

ngoi cho d l M, c, Nht Bn hay n . Ti ch quan tm n cc tiu

chun v ch ngha t bn. Bang Arizona tng c mt h thng ngn hng rt
yu km. iu tt nht tng xy ra i vi h thng ngn hng ca bang Arizona
l khi h thng ngn hng gia cc tiu bang vi cng ngh tt hn, c qun l
v t bn ho cao hn - t New York, Chicago v San Francisco tham gia v mua
li cc ngn hng ca bang Arizona. Mt l do quan trng Achentina lm n tt
hn so vi Braxin trong nhng nm gn y l bi v mt phn ln trong h thng
ngn hng nc ny hin c s hu bi cc ngn hng quc t danh ting nht.
C c qun th in t tr li nc bn - vi s t tin vo u t vn di hn,
chuyn nhng cng ngh v a ra cch thc qun l ct gim chi ph cho cc nh
my l mt trong nhng cch hiu qu v nhanh nht xy dng mt h thng
iu hnh a phng tt hn. V, thng thn m ni, s lo ngi qun th in t
mt ln na mt i l mt trong nhng ngun nguyn tc trong di hn tt nht
duy tr mt nc thng xuyn ci thin phn mm v cc h thng iu hnh ca
mnh.
Bc th 3 l thuyt phc cc nc ci cch khng ch cc h thng iu hnh
m cn cc h thng chnh tr ca mnh - kim ch tham nhng v cc gian ln
thu quan, ng thi ci cch phn mm theo b lut, nh vy, khi nhng bin php
tht lng buc bng xut hin, mi ngi s c ngh rng c s cng bng c bn
no i vi qu trnh ci t.
Bc th 4 phi l mt cam kt c s dng mt phn ca IMF, hay cc ngun
vin tr khc nhm duy tr cc mng li c ng xy dng an ton x hi ti thiu
nhng nc trn v cung cp vic lm cho mt b phn ngi tht nghip. Cc
mng li xy dng an ton x hi ti thiu thng l nhng th u tin b x nh
trong bt k mt chng trnh cu tr no. Cc nh bng quc t, nhng ngi ch
c xu hng tp trung vo vic ngn chn li ngn hng trn cc nc khc m
khng lo ngi v s suy thoi ca chnh mnh, b qua vn v mng li an ton
khi n xut hin gip nhng nc i vay xu. y l s x nhc. Bi v vo
cui ngy th cuc khng hong thc s ti cc nc i vay xu ny v mi e
do thc s m h t ra i vi h thng ton cu khng phi l kinh t, m l
chnh tr.
y l l do ti sao: khi phi by nhng tc tp lc hu cc nc i vay xu, ton
cu ho khng ch lm cc nh t bn ni kh ca h qu ng m cn p ch rt
nhiu k yu - nhng ngi ch bit ti lm vic chm ch, chi theo cc quy lut
ca h thng v gi nh mi th u tt p. H khng bit rng t nc ca
mnh ri vo vc su sai tri. Tuy nhin khi sn nh b sp xung, ti Nga, Thi

341

Lan, Indonesia v Braxin, ton cu ho li dn ti tnh trng ngng sn xut, tht

nghip, gii lm pht, thu hp ti chnh v cc khon thu nhp thc b sp . l
l do ti sao vic duy tr mt s mng li an ton v cc chng trnh vic lm
trong sut giai on phc hi l iu ch cht. Nu khng c vic lm v khng c
mng li an ton, th cng khng c cch no mt chnh ph c th mua c
s kin tr cn thit cho cc chnh sch ci t nm gi v a mt t nc i
vay xu sang con ng tng trng bn vng.
Nu c nhiu ngi ngi bt u cht i cc nc ln, th lnh o ca h s b
thc gic la chn ra ngoi h thng, xy dng cc bc tng bo v v cam kt
cc chnh sch mt i cnh tranh bng cch nga tay xin cc nc lng ging
ngay c khi nhng bin php khng c ngha trong di hn. l cc loi
chnh sch khin cho i suy thoi cng ln v a chng ta vo th chin th II.

Mt loi khng hong kinh t ton cu khc cng c th e do ton b h thng l

khng hong ca nhng t chc cho vay xu - t cc ngn hng cho ti cc qu
chung ri ti cc qu phng nga ri ro ni c th cho vay mt lng tin ln cho
rt nhiu i tng ti qu nhiu a im n ni m khi cam kt cho khon vay
thiu thn trng trn mt quy m ln, v sau t ngt tm cch nhn tin v,
chng c kh nng gy ra hu hoi nghim trng cho c 2 nn kinh t tt v xu.
Khng ging nh vic i vay xu, iu t ra mt li e do chnh tr u tin i
vi h thng, th vic cho vay xu trn mt quy m ton cu li t ra mt mi e
do ti chnh thc s i vi h thng.
Cho vay xu xut hin di nhiu dng. Ti l ngi cho vay xu khi u t vo
cc th trng mi ni m khng c thng tin v cc nc ny thc s hot ng ra
sao. Mt vi trong s nhng t chc cho vay xu nht trong nhng nm gn y u
l nhng ngn hng ln. Mt trong nhng ngi bn ca ti - lm vic ti th trng
chng khon Hng Kng tng nhn xt rng trong thi im nh cao ca bng
n kinh t chu u nhng nm 90, ngn hng Dresner (c) ang ni vi gim
c cng ty ti chu mt cch kh thng thng: Cho vay, cho vay, cho vay, nu
khng chng ta s nh mt th phn. Cc ngn hng kim tin thng qua vic cho
vay, v tng ngn hng gi nh rng chu l th trng bo b v d tnh, do
mi ngn hng khng mun nh mt th phn vo tay nhng i th khc. V vy,
h tm cch cho vay ra cng nhiu cng tt, ging nhng k bun ma tu. Khu hiu
ca h dnh cho th gii ang pht trin l: l ti, thng nhc. Ch a ra mt

342

cht trong s tin ny. Khon vay u tin l min ph. l l do ti sao vo u
nm 1999, thm ch sau cc cuc khng hong ti khu vc ng Nam ri n
Nga, cc nc ang pht trin vn cn n 500 ngn hng hng u t 30 quc gia
dn ch cng nghip ho ln nht ti 2,4 nghn t USD. C rt nhiu ng lc
cc ngn hng tham gia vo cc th trng ang pht trin.
Mt dng khc ca cho vay xu l khi cc ngn hng cho cc qu phng nga ri ro
vay hng triu la h c th by c nhng thng v u c mnh. Cc
qu phng nga ri ro huy ng c 1 USD t cc nh u t, vay thm 9 triu
USD t cc ngn hng, v sau s dng khon tin m rng tng khon t
cc trong nhiu lnh vc khc nhau nh c phiu, tri phiu, cc cng c phi sinh
v tin t trn khp th gii. Ni chung, khng c g sai tri vi n by. Hnh thc
cm c nh c trng l n by. Bn mun mi ngi tn dng n by n by.
Bn mun mi ngi gnh chu ri ro - thm ch c nhng ri ro in r nht. y
l cch m cc doanh nghip thiu kinh nghip huy ng vn, v khi h c th b
ph sn hoc tr thnh nhng tp on ln nh Microsoft. iu nguy him vi n
by xut pht t thc t l s tin chuyn ti cc qu phng nga ri ro hay cc th
trng mi ni ngy nay l qu ln, v h thng ngy nay qu xuyn sut v hi
nhp n mc m khi nhng tp on ln gnh chu ri ro, nh t chc Qun l vn
di hn mc nhng li ln th chng c th gy mt n nh ti tt c mi ngi.
V l l do ti sao k t cuc khng hong ng peso Mehico nm 1994-95, tc
ng ca n i vi h thng ca tng cuc khng hong cho vay ton cu trong
nhng nm 90 v khi lng tin m cc chnh ph v cc t chc ti chnh quc
t huy ng c nhm hn ch nhng nh hng ca lan truyn mino ngy
cng ln dn sau mi ln. y l mt xu hng rt nguy him.
V vy by gi chng ta c th hiu r v vn cho vay xu. Chng ta mun c
n by trong h thng. Chng ta mun cc nh u t chp nhn ri ro. Tuy nhin
chng ta mun gim nh hng ca bt k mt c nhn, ngn hng, qu phng
nga ri ro, t nc hay mt nhm cc nh u t trong vic gy p lc lm tt c
cc qun c mino sp xung. Cu hi l: Lm th no?
C rt nhiu nhng kin trc s v kinh t chnh tr quc t tng lai, lm cho
nhng xut v vic lm sao h c th ti to li th gii gii quyt vn ny.
Theo Henry Kissinger, cc nc cn phi hp vi nhau tm ra mt cch ch ng
cc th trng ny. Mt s nh kinh t hc cho rng chng ta cn nm mt t ct vo
bnh rng ca h thng - bng nh thu i vi nhng giao dch tin t nht nh
hoc khuyn khch cc chnh ph p dng cc bin php kim sot vn hn ch.
Mt s dng th trng cho thy chng ta cn c mt ngn hng trung ng ton

343

cu iu hnh nn kinh t ton cu theo cch m Cc d tr lin bang M kim

sot nn kinh t ca h. Vn cn nhiu dng th trng khc m chng ta cn phi
p t hn ch v s lng tin cc ngn hng c th cho vay.
Quan im ca ti l khng c kin no trong nhng kin trn nn c thc
hin sm vo bt k mt thi im no, v nhiu kin trong chng hn g mt
lung khng kh nng, thng c xut bi nhng k khng bit ti s khc
bit gia mt qu phng nga ri ro v mt con nhm.
Hy ti a ra mt cch tip cn thc t hn. bt u, chng ta cn hnh
ng mt cch chm ri v khim nhng. Theo cch , c ngha l chng ta phi
hiu rng h thng kinh t ton cu ngy nay vn cn qu mi m v qu nhanh n
ni ngay c nhng u c khn ngoan nht cng khng th hiu y v cch
thc n hot ng v nhng nhng g xy ra khi bn ko mt n by y hay
quay a s kia. Alan Greenspan l mt hc gi lu i v ti chnh quc t, ng
thi l mt trong nhng ngi thc hin quan trng nht ngy nay, nhng khi ti
hi ng ta vo thng 12/1998 v h thng ti chnh ton cu ho ca ngy nay, ng
ta ni vi ti mt li nhn nh chnh thc him hoi. l: Ti hiu c rt
nhiu trong 12 thng cui cng v cch h thng ti chnh quc t mi ny hot
ng cn nhiu hn 20 nm trc y.
i vi nhng ngi xut rng chng ta nn t mt cht ct vo bnh rng
trong nn kinh t ton cu ny lm chm tc ca n, th cu tr li ca ti s
l, ti cha bao gi ngh rng iu l thng minh khi bn va mi bit cc bnh
rng u. Nu bn ct vo bnh rng ca mt chic my chy nhanh, c bi
trn, lm bng thp khng g, th chic my s khng b gim tc . N c th
t t dng li pht ra nhng ting ku. V, bn ct u khi bn lm vic vi
mt gim c qu ang ngi ti bang Connecticut s dng mt chic in thoi di
ng, mt modem tc cao v truy cp Internet u t Braxin thng qua mt
ngn hng ch nh nc ngoi ti Panama? Tht kh b ct vo trong mt con
vi mch, ch ng ni ti trong mt khong trng iu khin. Hn na, vo pht
m bn bt u nh thu i vi cc giao dch tin t, th cc ngn hng v qu
phng nga ri ro s ri khi M ti o Grand Cayman, ni lc l trung tm
ngn hng ln th 5 trn th gii. (Ngu nhin l, tp on Qun l vn di hn,
c iu hnh t bang Connecticut, nhng li c thu tr s o Grand
Gayman). i vi nhng ngi xut gim khi lng tin m cc ngn hng cho
cc qu phng nga ri ro hay cc th trng mi ni vay, ti ch mun ni rng
kinh doanh ngn hng M l mt trong nhng lnh vc c vn ng v c quyn
lc nht Washington, v nhng ngn hng ny s phn i mnh m bt k hn

344

ch cho vay mi no, khng ch l vic h b mt tin hoc thu c qu nhiu li

nhun. Vy th, khi , cc nc nn p dng cc bin php kim sot vn, dng
tin nng ny khng th vo v ra qu nhanh. Nh nh kinh t hc Lester C.Thurow
thuc vin cng ngh Masachusetts (MIT) ch ra, Trung Quc ngy nay c cc bin
php kim sot vn cht ch v vo nm 1998, cc ngn hng, c nhn v cng ty
Trung Quc phi n lc n trnh nhng bin php kim sot ny v a hng
t la ra ngoi th trng ni a Trung Quc - vi vic s dng nhiu mu mo
khc nhau - h c th s dng s tin nc ngoi v ngoi tm kim sot
ca nh nc. Nu nh mt ch c on nh Trung Quc khng th p t cc
bin php kim sot vn mt cch hiu qu, th bn ngh th no v hu qu khi
Braxin s lm iu ? Cui cng, gii php vn l m ra mt ngn hng trung
ng ton cu- ging nh cc d tr lin bang M cho c th gii. y l mt
tng tuyt vi, nhng khng th xy ra mt sm mt chiu khng n thun nh
vic chng ta sng 200 nc khc nhau vi 200 chnh ph khc nhau.
Vy, iu c ngha l chng ta khng c gii php no gii quyt n hay sao?
Khng phi vy. Mt tin tt lnh l ngay sau cuc khng hong 1998-99, th
trng, mc d khng h c bt k quy nh mi hay ct trong bnh rng, li vn c
th t a mnh vo lut l mt cch rt cht ch. Bn c th thy nhng tn hiu
khp mi ni. Cc gim c iu hnh ca mt s ngn hng ln nht th gii,
Barclays PLC, BankAmerica, Ngn hng Thu S - u b thay th vo nm 1998,
sau khi cc ngn hng trn ng k mt khon l ln t hot ng giao dch v cho
vay trn cc th trng mi ni ri ro cao. Kt qu l Bankers Trusts l ti 500
triu USD trong qu IV/1998, ch yu lm n vi Nga, mt i s c lp ca
mnh. Sau ngn hng Deutsche mua li Banker Trusts.
Sau cc bc u ny, tt c cc ngn hng ln hn ch n by, d b nhng
gim c qu i qu gii hn, yu cu c s minh bch hn t pha mnh cho ti
nhng ngi m h vn ang cho vay, xem xt thn trng hn khng ch cc s liu
v cn cn thanh ton ca cc th trng mi ni m cn l cc h thng iu hnh,
cc h thng lut php v phn mm chung. Ni cch khc, nu khng c bt k b
lut hay quy nh mi no c thng qua, th tc l mi ngi trong h thng ang
chu vn qun l ri ro nghim ngt hn. Cc ngn hng bt u yu cu cc
gim c qu thng xuyn hn: iu g l bn cht ca bn, v ti s b tn
thng ti mc no khi l ngi cho vay ca bn trong trng hp xu nht? Cc
nh u t cng bt u yu cu cc gim c qu thng xuyn hn: Bn cho
rng u l nhng ri ro ln nht i vi c 2 chng ta, v lm sao chng ta c
bo v?. V Qu tin t quc t (IMF), B ti chnh M v cc gim c qu u

345

 bt u ku gi cc th trng mi ni ngy cng nhiu hn: Cc bn ang lm

g ci thin h thng ti chnh v gim st qun l ca mnh? v Th no l
nhng dng tin t nhn v nh nc ra vo nc bn? Ti mun bit iu mt
cch thng xuyn v vo mt thi im c li nht.
t nht, cc gim c qu bit iu cho tng lai gn, nu h s tip tc tng vn
ln, h s phi m rng ca hn i vi c cc nh u t ln cc ngn hng ca
mnh. Ti bit mt gim c ca qu phng nga ri ro ti Lun n vo gia
cuc khng hong nm 1998 ng ny thng bo vi khch hng rng ng ta
to lp c mt website. Website ny s ch c truy cp vo khi khch hng c
mt mt khu, nhng khi truy cp c ri, bn s nhn thy, mi th trng m
qu phng nga ri ro ny u t theo thi gian thc t, theo ngy, mc n
to ra n by v tnh trng ca tng d n u t ra sao. Gim c qu phng nga
ri ro ny ni vi ti: By gi ti bit rng nu ti thu ht thm u t, ti phi
cung cp nhng chng c minh bch hn. C rt nhiu n by xut pht t vic
cc ngn hng b tin ra nhng li khng bit rng cc ngn hng khc cng ang
u t tin vo ng thi im . Trong trng hp ny, cc ngn hng chng
khc no nhng thng ngc. Ti s ly mt v d tng t m 20 ch ngn hng
khc nhau mi ngy u t vo mt ni cng mt thi im m h khng h hay
bit. Hng ngy, ti u i vay tin t cc qu, v vy cc ngn hng ny s phi
yu cu vo cui nhng phin giao dch bit tng s tin vay ca ti l bao
nhiu. Ti thy vic bt u xy ra. Cc ngn hng hin nay ni rng: Ti
khng quan tm anh vay u, nhng ti mun bit s tin ti cho anh vay c khp
vi tng s tin vay ca anh hay khng.
Ti cho rng gii php thc t duy nht l phi tm ra mt cch nm ly hng
tip cn nhanh nhy ny v pht trin n trong tng lai, cho n ngy m mt h
thng qun l ti chnh ton cu mi no c xy dng ln. Nu nh mi ngi
t IMF ti Merill Lynch ri ti c Bey ca ti u ch cn hi nhng cu hi ny
thng xuyn hn, v tip tc hi thm, chng ta c c hi ngn chn c 2
trong s 5 cuc khng hong tip theo v hn ch tc ng ca mt trong s 5 cuc
khng hong . Khng c s kim ch no ln hn i vi hnh vi ca con ngi
l nhng ngi khc theo di chnh xc ci m bn lm.
iu bn ang c gng lm l trnh nhng th qu mc c th dn ti nhiu ri ro
nh hng khng ch ti ngi gy ra li m cn c nhng ngi ngoi cuc v
ti. l li nhn xt ca ng William J.McDonough - ch tch ngn hng d tr
lin bang New York ni ng ra cu nguy cho Qu qun l vn di hn ca
ch cc ngn hng v nh u t. Vn chnh l c v chia x thng tin. Nu

346

chng ta c dng thng tin v i lc ch l mt vic hi thm vi cu hi th

chng ta c th ni vi cc ngn hng m chng ta iu hnh rng qu ny hay qu
kia ang tr nn qu ln v bn cng l nguyn nhn lm cho n ln nh vy.
Ti nhn ra iu ny dng nh khng qu khiu gi ku gi mi ngi trong h
thng tr thnh ngi iu chnh tt hn, mt nh u t thng thi hn cng nh
mt ch ngn hng v ngi cho vay khn ngoan hn i cht. Nhng n lc
chng ta phi dng tr la phnh chnh chng ta. S khng th tn ti mt ngn
hng trung ng ton cu trong mt thi gian di. V trong mt th gii gm cc h
thng, cc Siu th v cc c nhn nm quyn lc siu phm - gm c cc nh u
t c quyn lc siu phm, c mt vi th m cc chnh ph khng th ngn chn
v mt s lc lng m chnh ph khng th kim sot hon ton. Do , chng ta
phi hp tc vi cc t chc chng ta c. R rng l khi th trng p t dng k
lut ny ln chnh n v cc nh iu chnh nhn nhim v ca mnh mt cch
nghim tc, vi s gim st nghim ngt ca IMF, h c th c nh hng hn ch,
v t nht l km ch mt s n by vt qu mc c nguy c e do ti ton b h
thng.
Bn khng th hy vng nhiu iu hn th. Cc th trng ngy nay qu ln, qu a
dng, vi s xut hin ca Internet, qu nhanh chng n ni m chng ta c th
khng bao gi vt c ra ngoi khng hong. Khng hong ti chnh ton cu s
l quy phm trong k nguyn sp ti. Vi tc thay i ang din ra hm nay, v
vi qu nhiu nc ang trong nhng giai on iu chnh khc nhau i vi h
thng ton cu ho mi ny, th cc cuc khng hong s mang tnh cht a
phng. V vy, c gi thn mn, hy ti a cho bn mt li khuyn: Hy tht
cht ai gh v gh ra sau lng v bn vo mt v tr c nh v vung gc.
Bi v c nhng v n v ting ng u s n nhanh hn. Hy lm quen vi n,
v c gng m bo rng n by trong h thng khng tr nn qu ln ti bt k
mt khu vc no c th lm cho ton b h thng n tung hay gy ra ting ng.
Bt k ai ni vi bn rng h c mt k hoch loi tr tt c cc cuc khng hong
ny ch l vic giu ct bn. Trn thc t, khi bn ang c nhng dng ch ny, th
cuc khng hong ti chnh ton cu mi li ang ny sinh u .
Hy lin tng ti vic tham gia vo nn kinh t ton cu ngy nay nh vic li mt
chic xe ua cng thc I, loi xe m mi nm tc ca n ngy cng cao hn. Mt
ai lun lun va vo tng v m sm vo , nht l i vi nhng ngi li xe
m ch vi nm trc h mi ci la. Bn c 2 s la chn. Bn c th a ra lnh
cm ua cng thc I. Khi s khng cn bt k trng hp ng xe no. Nhng
cng chng c c tin b no. Hoc bn c th lm mi th gim tc ng ca

347

tng v n bng cch nng cp trang thit b trong cuc ua. C ngha l, bn c th
chc chn rng lun c mt xe cu thng bn bn, vi mt nhm cu h
c o to tt v rt nhiu mu vi nhiu loi khc nhau. (Th trng tng
ng ca n l IMF, khi G-7 v cc ngn hng trung ng ln th gii, trong
trng hp khn cp, c th phi a vn vo cc th trng ngn chn tnh
trng tan chy nh hng ti h thng.) Vo ng lc , bn c th cng c
tng chic xe cng thc I kho hn. (Th trng tng ng ca iu ny ang
buc mi nh u t khi mun a tin vo mt th trng mi ni cn xc nh
liu th trng c ang trin khai h thng iu hnh v phn mm nhm phn
b vn u t v to thu nhp cn thit cho nhng t chc cho vay mt cch hp l
hay khng.) Bn c th tp trung vo o to ngi li xe tt hn. (Th trng
tng ng ca iu ny l m bo rng IMF, cc nh u t v ngn hng ang
lin tc thc p i chnh xc hn, ang pht trin v v ni ngun vn, c bit l
cc qu ngn hn ang vo). V cui cng bn nn t cng nhiu kin c kh
xung quanh con ng cng tt phng trng hp mt chic xe vt ra ngoi
tm kim sot v cnh bo vi li xe rng h chm vo c kh cng gn nh
chm vo tng. Nhng bn khng mun s dng qu nhiu kin c kh n ni c
th gy nh hng ti cuc ua. (Th trng tng ng ca n l quy nh thn
trng ca ngn hng v t chc ti chnh, nhng ci ngt mch v chung bo ng
pht hin v lm du vn cng sm cng tt.)
Nu bn khng mun lm tt c nhng iu ny, th bn nn ri xa cuc ua cng
thc I v tr thnh mt ngi chy b. Tuy nhin, hy cn thn, bi v khi l mt
ngi chy b trn th gii, bn s b mt chic xe cng thc I vt qua.
X hi c t chc ca ton cu ho
Th h nhng ngi M hin nay khng n gin c th hiu thu c tm quan
trng ca nc M i vi th gii trong k nguyn ton cu ho. Trc y, M b
c lp v bng quan trc nhng s vic ca th gii hoc b thc p tham gia nhiu
vo th gii nh mt phn trong mt cuc vn ng ln v tinh thn n trnh sc
mnh e do t hn na. Gii thch v hiu c s c lp l iu n gin. Cam
kt trong mt th gii lng cc - vi mt con gu So vit to ln, y hm do v
c trang b v trang lun lun hm do pha bn kia l iu d gii thch v
hiu c. Nhng iu khng d gii thch v hiu c l cam kt trong mt th
gii m M l nc c hng li ln nht v cng l siu cng duy nht, vi
nhng sc mnh a th yu, v khng c li e do hu hnh no trc tip, nhng
c rt nhiu mi e do nh v mt h thng ton cu ho tru tng duy tr.

348

Tuy nhin y l th gii chng ta c, v trong th gii ny chng ta khng th

sc c lp hoc ch i. Nhng, bo v cho nhng ngi gin d siu quyn
lc, th phn ln th gii cng hiu rng, nu khng c mt nc M y sc mnh,
th th gii s tr thnh mt ni km n nh hn nhiu.
Ton cu ho bn vng i hi mt cu trc quyn lc n nh, v khng nc c
th c c hn M v kh nng ny. Tt c Internet v cc cng ngh khc m
Silicon Valley ang thit k truyn ti ging ni s, video v s liu quanh th
gii, tt c hot ng thng mi v hi nhp ti chnh m M thc y thng qua
nhng ng c ca mnh, v ton b ca ci ang c to ra, u xut hin trong
mt th gii m vai tr bnh n thuc v mt siu cng c th t ti
Washington, D.C. Thc t l khng th c 2 nc c vai tr ny bi h u bit
rng McDonald xut hin ch yu l do hi nhp kinh t, song cng l bi v s c
mt ca quyn lc M v mong mun ca M trong vic s dng quyn lc
chng li nhng nc e do h thng ton cu ho - t Irc cho ti Cng ho dn
ch nhn dn Triu Tin. Bn tay che du ca th trng s khng bao gi hot
ng nu nh thiu i mt c m ng sau n. McDonalds s khng th pht t
nu thiu McDonnell Douglas - ngi thit k chic F-15 ca khng lc M. V c
m ng sau gi cho th gii tr nn an ton i vi cng ngh ca Silicon Valley
thnh vng pht trin cng chnh l qun i M, khng lc M, Trung on
Hi qun v lnh thu nh b M. V nhng lc lng giao chin v t chc ny
tn ti c thng qua tin thu ng gp ca ngi M.
Vi tt c nhng s knh trng i vi Silicon Valley, nhng tng v cng ngh
khng ch dnh chin thng v lan trn trn chnh tng ca n. tng v cng
ngh tt cng cn mt quyn lc mnh thc y nhng tng thnh v d v
bo v cho nhng tng bng cch dnh chin thng trn chin trng. Nh
li ca nh vit s v chnh sch ngoi giao Robert Kagan: Nu mt quyn lc yu
hn ang thc y tng v cng ngh ca chng ti, th h cng s khng c
c ng tin ton cu m chng ti c. V khi mt siu cng, nh Lin bang X
Vit, thc y nhng tng ti ca h, h li tr nn c qu nhiu tin trong
hn na th k.
Thc t ny d dng b qun lng ngy nay.
Quan im cho rng Washington l k th, v bt k ng la thu tr no cng l
ng tin hoang ph u l iu l bch. C mt cu chm ngn Silicon Valley l
Lng trung thnh cng l iu rt d dng. Nhng bn c th a a iu i
qu xa. Cc gim c Silicon thng khoe khoang nh th ny: Chng ti khng

349

phi l mt cng ty M. Chng ti l IBM M, IBM Canada, IBM c, IBM Trung

Quc. Khi IBM Trung Quc gp kh khn Trung Quc, hy gi in cho Giang
Trch Dn xin gip . V ln tip theo khi quc hi M ng ca thm mt cn c
qun s ti chu v bn khng quan tm bi v bn khng quan tm ti
Washington, hy gi cho hi qun ca Microsoft n m bo an ninh cho nhng
hi phn thuc Thi Bnh Dng. V ln sau na nhng thnh vin ng Cng ho
non tr mun ng ca thm cc i s qun M, hy gi cho Amazon.com yu
cu mt h chiu mi.
Chc chn l, c l khng cng bng khi cho rng M gi nh mt gnh nng thiu
cn i duy tr ton cu ho. iu c ngha l c rt nhiu con m t do, phn
ln trong , nh ngi Php s ci trn lng chng ti trong khi vn ch trch
chng ti sut dc ng. N xut hin vi cng vic. Bn tng nghe Michal
Jordan phn nn v vic phi gnh vc c i ca mnh hay thm ch c lin on
bng r M NBA trn lng cha? iu ny khng c ngha l M cn phi tham
gia vo mi ni trong mi thi gian. C nhng ni to ln, quan trng v c nhng
ni nh, km quan trng v ti ngoi giao l phi bit c s khc nhau gia 2 loi
ny, v bit cch lm sao huy ng nhng nhng ngi khc tham gia nhng
ni chng ta khng th hoc khng nn i ti mt mnh. Mt l do rt d hiu
chng ta cn ng h Lin hp quc v IMF, ngn hng th gii v nhiu ngn hng
pht trin quc t khc nhau l v nhng c quan ny c th to iu kin M
xut nhng mi quan tm ca mnh m khng t tnh mng hay ti sn M mp
m gia vo mi ni mi lc.
duy tr mt chnh sch nh vy, c mt iu kh r rng rng nhng ngi quan
tm n ch ngha quc t M s phi xy dng mt lin minh mi ng h n.
Khu vc bu c duy tr ch ngha quc t M trong vng 50 nm v nh gi cao
tm quan trng ca M i vi phn cn li ca th gii chnh l ci gi l gii
quyn uy tr tu phng ng. Gii nh hng phng ng , trong mt chng
mc no vn cn tn ti ngy nay, li khng c nh hng nhiu vi cc ngh s
quc hi v thng ngh s ngu ngc nhng t kiu - nhng ngi thm ch khng
c ni h chiu v ba hoa rng h khng bao gi t b t nc. Gii nh hng
phng ng, t bt c ng no ang nm quyn lc, s phi bt u tm cch t
hp li nhng ngi lm nn ton cu ho mi - t nhng ngi vit phn mm cho
ti cc nh hot ng v nhn quyn, t nng dn ca bang Iowa cho ti cc nh
hot ng mi trng, t cc nh xut khu cng nghip cho ti cng nhn trong
cc dy chuyn cng ngh cao lp thnh mt lin minh mi ca th k 21 c
th duy tr ch ngha quc t M.

350

Ti bit rng vic ny khng d dng. Ngi M sn sng tr bt k gi no v chu

ng mi gnh nng trong chin tranh lnh bi v h cm nhn thy r rng l nh
ca v cch sng ca mnh ang b e do. Tuy nhin, phn ln s khng cm nhn
theo cch i vi Cng ho dn ch nhn dn Triu Tin, Irc, hay Kosovo, v
trong khi Nga vn c kh nng a ra mt li e do nghim trng i vi nc M
ngy nay, th vo thi im ny Nga s khng lm nh vy. l l do ti sao hin
nay ngi M ang tnh th lc lng bi phi chu trch nhim v mi th, trong
khi khng mun hy sinh cho bt k iu g. Chnh v th m trong k nguyn ton
cu ho, khng cn chng chin tranh du kch, m ch l bn trong nc. Cuc
chin t nh ny sang nh k tip nm ngoi, cn tn la u n ht nhn tm thp
nm trong. Green Beret nm ngoi; Lnh m ni xanh ca Lin hp quc nm
trong. Trong th gii ngy nay, dng nh khng c chin no M chu thua cuc
nc ngoi trong mt thi gian di v cng khng cuc chin no m h c th duy
tr lu ti chnh nc mnh. V vy, khi tng thng M ngy nay phi i mt vi
mt li e do qun s, cu hi u tin ca ng ta khng phi l: Chin lc no
l ph hp chm dt v c bn li e do ny?, m cu hi u tin ca ng l
Ti phi tr bao nhiu chng trnh ny ra khi knh CNN ti c th qun n
i? Mi th tr nn tht kim ch, nhng ch c g c gii quyt.
Nc M thc s l nc b ch t t cui cng v k tn trng bt c d. Tuy
nhin, lch s cng dy cho chng ta rng nu bn coi iu bt c d ny l qu xa
vi, bn c th e do s n nh ca c h thng. Paul Schroeder gio s danh d
v lch s quc t ti trng i hc Illinois, l mt trong nhng s gia ln ca th
k 20. Mt ln ng nhn xt vi ti rng: Nu anh nhn li lch s, nhng thi
k ho bnh tng i l nhng thi k m c mt nc b ch lu bn, n
nh v tt p - nc thc hin iu chnh v bo tn c nhng quy tc v quy
nh cn thit ti thiu ca cuc chi. V k b ch lun lun tr mt phn
khng tng xng trong cc chi ph tp hp, thm ch b i nhng c hi chinh
phc hay kim ch chnh mnh theo nhng cch khc, khng phi khng chu
thm on gin v m bo h thng c th chu ng c cho cc h thng khc.
iu ny ng, v d, v ci gi l h thng Vien, t nm 1815 ti nm 1848, thi
im m Anh v Nga b ch, hai nc b ch tch bit nhng tng i t t,
nhng nc khng nhng lm cho cc quy nh c bn c hiu lc, m cn em
li rt nhiu t tr v phn thnh khu vc. iu ny cng ng vi ci gi l thi k
Bismarekian, nc c t nm 1871 n 1890.
Vn kh khn, theo Schroeder, xut hin khi nc c quyn lc b ch ni
chu trch nhim gi cho h thng n nh, khng th, hoc khng sn sng tr

351

nhng chi ph mt cn i lm iu , hoc quyn b ch ca n tr nn khng

th chu ng ni v c xu hng li dng k khc nhiu hn l s t t, hoc khi
ngi hnh ng ng ln ni dy chng li cc quy nh ca n v ch da vo
mt loi h thng khc khng em li li ch cho nc b ch .

THIU TRANG 376, 377

Lm cn bng mt chic xe Lexus vi mt cy liu l mt iu m mi x hi phi
tip tc thc hin hng ngy. cng l iu m nc M, lc tt nht, lun lun
cp ti. Vi s n l ca mnh, nc M nm ly nhng i hi ca th trng,
cc c nhn v cng ng mt cch hon ton nghim tc. V l l do ti sao
M, vo thi k rc r nht, khng ch l mt nc. l mt gi tr tinh thn v
m hnh vai tr. l quc gia khng s bc ti mt trng, song cng vn thch
v nh xem Little League. l quc gia to ra c khng gian my tnh v
nhng cuc lin hoan ngoi tri, Internet v mng li an ton x hi, SEC v
ACLU. Cc php bin chng ny nm trung tm ca nc M, v khng bao gi
c gii quyt theo li ch ca bt k mt nc no. Tuy nhin, cc php bin
chng cha bao gi c coi l ng. Chng cn phi c nui dng, hng
ti v bo tn thng xuyn v chng ti c th lm iu bng cch ng h
cho cc trng hc cng, tr thu, hiu rng chnh ph khng phi l k th v lun
lun m bo chng ti vn mun quan h vi cc lng ging ca mnh qua hng
ro m khng phi l qua trang web.
M khng phi l nc lun rc r nht hng ngy, nhng khi tt, th rt, rt tt.
Vo ma ng nm 1994, con gi ln nht ca ti, Orly, ang lp hp xng
hng 4 trng tiu hc Burning Tree ti Bethnesda, Maryland. Trong thi im
ging sinh, tt c cc i hp xng ca cc trng tiu hc cng trong khu vc t
hp vi nhau chun b cho mt bui biu din ln ti sn vn ng thnh ph
Bethesda. Ti n (bng chic xe Lexus) nghe con gi ht. Ngi ch huy i
hp xng l mt ngi M Phi, v chun b cho bui ca ht tp th ny, ng ta
mc mt b ng gi Noen. Bi ht u tin i ng ca trnh by trong bui ti
hm l bn nhc c in Hanukkah Maoztur, ri n giai iu ca bi Rock
ca . Nhn cnh tng ny, v lng nghe bi ht , lm ti phi khc. Khi ti
tr v nh, v ti, Ann hi ti bui din th no. V ti ni vi c y: Em yu, anh
ch thy mt ngi n ng da en mc b ng gi Noen ang ch huy 400 hc
sinh trng tiu hc ht bi Msoztzur trong qung trng ca thnh ph
Bethesda, bang Maryland, cha ph h cho nc M.

352

Mt x hi ton cu lnh mnh l x hi lun lun c th lm cn bng chic xe

Lexus v cy oliu, v khng c m hnh no trn th gii ngy nay tt hn nc
M. V l l do ti sao ti lun tin c nim tin tng vng chc rng i vi
ton cu ho c bn vng nc M phi ng vai tr ln nht- hm nay, ngy
mai, v mi mi. M khng ch c th, m phi l ct mc cho c th gii. Chng ta
ng ph phm gia ti qu gi ny.

Ti mt ti 4 nm vit cun sch ny, v rt nhiu ngi gip ti thc hin

trong sut thi gian . Ch bo ca ti, Arthur Sulzberger Jr, khng ch to iu
kin cho ti thi gian rnh ri vit cun sch, m iu quan trng hn, ng
gip ti tr thnh mt nh bnh lun v quan h ngoi giao ca t thi bo New
York ni gip cho ti thy v hiu ton cu ho trc tip. Ti thc s rt cm
n v iu . Howell Raines, bin tp vin ca trang x lun thuc thi bo New
York, cng l ngi ng h nhit tnh cho tc phm ca ti v gip cho cun
sch ny hon thnh, ti cng xin cm n rt nhiu v iu . Ti s rt khng
phi nu nh khng ni li cm n ti bin tp vin iu hnh hin nay ca thi bo
New York, ng Joe Lelyyeld, v ngi tin nhim ca ng, Max Frankel v nhiu
nm trc to ng lc ti tham gia vo lnh vc ti chnh v chnh sch quc
t, lnh vc m ngay t u lm ti thch th v cp rt nhiu trong cc ch
ca cun sch ny.
Cha cng ph h ti bi c nhiu bn tt vi nhng tng khc nhau c
ti a vo cun sch ny. Cha c ai dy ti nhiu v lch s chnh sch nc
ngoi ca M hn anh bn Michael Mandelbaum, ngi ging dy v quan h quc
t ti trng khoa hc quc t Johns Hopkins. Cc cuc hi tho hng tun ca
chng ti v chnh sch nc ngoi l ngun c v ln cho ti. Anh bn Yaron
Ezzahi gio s v hc thuyt chnh tr ti trng i hc Hebrew University of
Jerusalem, ng vin cho d n ny ngay t ngy u, v lun chia s quan im
vi ti v s hiu bit tuyt vi ca anh v hc thuyt dn ch, ngh thut v ngh
lm bo. Ti lun nhn c s gip t s hiu bit v tnh bn ca Yaron. Anh
bn da en ca ti trong thi gian Trung ng, Stephen P.Cohen, lm vic ti
trung tm nghin cu ho bnh Trung ng New York- mc d khng phi l mt
chuyn gia v ton cu ho, song tng ban u cng nh cm nhn tuyt vi ca
anh v khoa hc chnh tr quc t lm cho cun sch ny su sc hn theo rt
nhiu cch. Anh l mt ngi bn v ngi thy tt ca ti. Anh bn Larry

353

Diamond, ngi ng nghip nghin cu cp cao ti Vin Hoover thuc trng i

hc Stanford v l ng xut bn cun Tp ch Dn ch, v ang l ging vin
ca ti v mn hc dn ch ho, cng a ra nhng li bnh lun v cun sch
ny theo nhiu mc . Mt trong nhng iu may mn nht i vi ti l c gp
anh khi theo di cc cuc bu c ti min ng Bc Trung Quc. Cn Jim Haskel
t Goldman Sachs, mt hm gi in cho ti bnh lun v ct bo m ti vit
cho t The Times v k t chng ti khng ngng trao i quan im vi
nhau. Anh ta l mt chuyn gia v giao dch thng tin chng khon v ti thu nhn
c rt nhiu t nhng li bnh lun ca anh v cun sch ny khi n cn di
dng bn tho. Robert Hormats ph ch tch ca Goldman Sachs International,
cng l mt ngi i thoi thng xuyn khc ca ti v ch ny. Khng ai c
nhn thc tt hn v s lin h gia ti chnh v chnh sch quc t hn l Bob, v
mi ln ni chuyn chng ti u i n mt kin mi. Stephen Kobrin gim
c ca Vin Lauder thuc trng Wharton sp xp ti thc hin mt cuc
hi tho rt th v v cun sch ny vi mt s ng nghip ca anh ti Wharton, v
sau cng dnh thi gian v sc lc c bn tho ca cun sch. Cc bi vit
ca Steve v ton cu ho, v nhng li bnh lun ca anh gip ti rt nhiu. Nh
kinh t hc ca Ngn hng th gii Ahmed Galal- mt trong nhng th h cc nh
kinh t hc mi ti nng ca Ai Cp c ton b bn tho v chia s kin di
nhiu cch cc k hu ch.
Glenn Prickett ph ch tch ca C quan bo tn quc t, i cng ti trong
nhng chuyn i ti cc khu vc m mi trng b e do ca Braxin v h tr ti
v tt c cc vn lin quan ti mi trng v ton cu ho. Ti cn n anh mt
mn n rt ln. Jeffrey Garten - Trng khoa qun l ca trng i hc Yale
mi ti trnh by mt phn trong cun sch ny cho mt trong cc lp sau i hc
ca mnh v l ngi hiu r v ch ton cu ho.
Th trng Ti chnh Larry Summers, tr l Michelle Smith ca ng v ti c
mt cuc ni chuyn lin tc v kinh t hc quc t trong 6 nm tri, v rt nhiu
tng trong cun sch ny ny sinh c l nh vo s hiu bit m Larry gii
quyt nhanh chng ti mt trong nhng bui tho lun tp th ca chng ti. Nh
kinh t hc Clyde Prestowitz, B trng ti chnh Robert Rubin, Ch tch Cc d
tr lin bang Alan Greenspan, Thng c ngn hng Israel Jacob Frenkel, nh kinh
t hc Henry Kaufman, ch tch ca FBI New York William J.McDonough, gim
c qu phng nga ri ro Leon Cooperman, thng gia tri phiu Lesley
Goldwasser, nh kinh t hc ca ngn hng th gii John Page, gim c Hi ng
kinh t quc gia Gene Sperling v ch tch Ngn hng th gii Jim Wolfensohn u

354

 dnh thi gian tho lun cc kin ca mnh v ton cu ho vi ti. Xt v

quan im c nhn, ch tch Monsanto Robert Shapiro, Ch tch tp on Cisco
System John Chambers, nh kinh doanh ca Baltimore Jerry Portnoy, nng dn ca
bang Minesota Gary Wagner v cc gim c iu hnh cp cao ca Compag
Computer u ngi tho lun y kch lit v cun sch ny v h l nhng
ngi m ti khng th khng ni ti.
Thy gio ca ti Rabbi Tzvi Marx, vi u c cc k c bit, l ngi ng gp
ln trong vic phn loi mt s kha cnh vn ho v tn gio ca ton cu ho. V
nh thng l, ngi bn c ca ti, gio s ca trng i hc Havard Michael
Sandel cng l ngun c v tinh thn to ln. Bin tp vin v chnh sch quc t
Moiss Naim, nh s hc v chnh sch quc t Robert Kagan, hc gi v Trung
Quc Michael Oksenberg, nh bnh lun v cng ngh ca thi bo ph Wall Walt
Mossberg, gio s Robert Pastor thuc trng i hc Emory, bin tp vin qun l
ngoi giao Fareed Zakaria, Klaus, Schwab, Claude Smadia v Barbara Erskine
thuc din n kinh t th gii Davos, v anh r ti l Ted Century u ng
vin d n ny theo nhiu cch khc nhau nhng u rt quan trng. M ti,
Margaret Friedman, v b m v ti l Matt v Kay Bucksbaum v lun lun l
ngun h tr ng vin khng ngng ngh cho ti.
V l ton b nhng ngi ng gp cng sc vo sn phm cui cng ny.
c gi s nhn ra rng ti a nhiu dn chng t 2 ngun bn ngoi. Mt l t
The economist mt ngun cung cp thng tin hng u v quan nim v bo
co v ton cu ho. Ngun th hai l cc bi qung co t Madison Avenue.
Nhng ngi vit bi qung co c c s hiu bit rt su sc v ton cu ho, v
ti khng ngn ngi yu cu h gip .
Cui cng, cc bn chi golf thng xuyn ca ti Caves Valley, Joel Finkelstein
v Jack Murphy gip ti c c s tnh to bng cch khng quan tm nhiu ti
cun sch ny m tp trung hon ton vo vic kim tin sn golf.
Tr l v nh nghin cu ca ti Maya Gorman tht phi thng. Tht l iu rt
ng kinh ngc khi lin tng ti mt s s kin v mu chuyn t nhiu khu vc
khc nhau ca th gii m c y ghi chp c. Ti rt bit n sc lao ng v
s c v ln lao ca c y.
Nhm xut bn c ca ti t nhng ngy Beirut cho ti Jerusalem - ch bt
Jonathan Galassi ca t Farrar, Straus v Giroux, ph tng bin tp Paul Elie v
ngi lm cng tc pht hnh vn hc Esther Newberg ca c quan qun l sng
to quc t, l nhng ngi hiu bit nht v kinh doanh. S l iu rt tt nu nh
ti c cng tc cng h khi vit thm cun sch khc.

355

Nhng a con gi yu qu ca ti, Orly v Natalie, ngi hng gi c nhng

trang bn tho ca cun sch ny di dng din thuyt, v c th t mnh k li
ton b cc on vn. Cc con lun lun l mn th thao tt v ngun c v tinh
thn v tn. Tuy nhin, ngi bin tp u tin v cui cng ca ti vn lun l v
ti, Ann Friedman. Khng ai c th c mt ngi bn i tt hn th, v cng nh
c y m quyn sch ny c vit ra.

356