EVRMC

KABINLAR
QUEEN OF THE NEIGHBORHOOD KOLEKTF

r
I

versus

Devrimci Kadnlar
Queen of the Neighbourhood Kolektifi
zgn Knye
Revolutionary Women: A Book of Stencils
PM Press, 2010
Bu eserin tm haklan Anatolialit Ajans araclyla satn alnmtr.

VERSUS KTAP
Her hakk mahfuzdur.
eviri: Zeynep Bursa
Yayma Hazrlayan: Sabiha Mutlu
Grafik Tasarm: Versus Kitap
1. Bask, Ekim 2012
Versus Kitap: 139
ISBN: 978-605-5691-60-8

Bask
Sertifika No: 13901
Deniz Ofset: 0212 613 30 06
VERSUS KTAP
Sertifika No: 22806
Albay Faik Szdener Sk.
Benson Merkezi No:21/2
Kadky / stanbul 34710
Tel: 0 216 418 27 02 (pbx) Faks: 0 216 414 34 42
www.versuskitap.com
versuskitap@versuskitap.com
twitter.com/versuskitap
facebook.com/versuskitapyayinlari

ie v r

Im

KABINIT
OUEEN OF THE NEIGHBOURS

versus .

NDEKLER
NSZ.........................................................................................g
GR...........................................................................................u
HARRIET TUBMAN.......................................................................22
LOUISE MICHEL........................................................................... 26
MOTHER JONES........................................................................... 30
VERA ZASULICH.........................................................................34
LUCY PARSONS...........................................................................38
EMMA GOLDMAN.........................................................................42
ROSA LUXEMBURG.....................................................................46
MARIE EQUI.................................................................................50
OIU J I N .......................................................................................54
NORA CONNOLLY OBRIEN........................................................ 58
LUCIA SANCHEZ SAORNIL.........................................................62
WHINA COOPER...........................................................................66
DORIA SHAFIK.............................................................................70
LOLITA LEBRON...........................................................................73
HANNIE SCHAFT.........................................................................77
HAYDEE SANTAMARIA CUADRADO............................................ 81
ONDINA PETEANI.........................................................................85
ANI PACHEN........................ ........................................................ 88
DJAMILA BOUHIRED...................................................................82
ANGELA DAVIS...........................................................................g6

LEYLA HALD......................................................................................100
ANNA MAE AQUASH................................... ....................................... 104
ASSATA SHAKUR............................................................................... 108
BRIGITTE MOHNHAUPT.................................................................... 112
SYLVIA RIVERA..................................................................................117
OLIVE MORRIS....................................................................................120
VANDANA SHIVAF............................................................................. 123
COMANDANTE RAMONA.................................................................... 127
PHOOLAN DEVI..................................................................................131
MALALAI JOYA....................................................................................135
TEEKKR.......................................................................................... 139
SZLK...............................................................................................141
KAYNAKLAR........................................................................................ 147

Q ueen O f T he N eighbourhood
S z l e r K e s p B oya m a ya a ir iy o r

ablon afiler, tpk radikal politik dnceleri yaymak iin

kullanlan yeralt matbaalarnn muhteem tarihi kadar gzel
ve gizemlidirler. Gne doduunda, gece boyunca yaplm
afileme, ieklenen sanat eserleriyle dolu bir sokak, ele gei
rilen bir kamusal alan yaratr, beton yn iindeki insanla
bir tutam nefes verir.
ablon afiler dayankl ve arpcdrlar. zenli kesim sre
cindeki sezgi, sprey boyamasnn ak iinde tam bir karlk
bulur.
Bu kitaptaki ablon imajlar, neredeyse soyutlamaya vara
cak bir inceltmeyi ifade ederler: maja hayat vermek iin sa
dece en gerekli birka hattn izimi yeterli olur. Sonu, arpc
ve dolayszdr: Bir bak, bir duru ve bir yz ifadesi.
Bu projenin ablon afi zellii, onu bir hikye kitabndan
sokak aracna; sayfalann bitiminden tm dnyaya genileme
yi balatacak bir ablonlama interaktivitesine dntryor.
Haydi imdi ustalkl bir devrimci estetik ile yamal tirtler
ya da aydanlk rtleri yapn ve yatak odanzn duvarlarn
ssleyin.

0N8IZ
Bu proje, 2005 ylnda Yeni Zelanda-Aucklanddaki feminist
kitap Cherry Bomb Comicste hazrlanm bir fanzin olarak
balad.
Bu fanzin hzla Yeni Zelanda dna kt ve yava yava tm
dnyaya yaylarak feminist heyecan yaygnlatrd. Bunun
ardndan Avrupadan, Kuzey Amerikadan, Avustralyadan ve
Japonyadan, bu inanlmaz kadnlarn hikyelerinden esin
lenen, onlar yayan, uyarlayan ve bu konu zerine atlyeler
oluturan insanlardan haberler aldm.
Bu fanzini gerek anlamda bir kitap haline getirmem ne
risine ekingen yaklatm, nk projenin kendisi sonuna ka
dar fanzin ruhu tayordu. Yani telif hakk kartyd; srekli
olarak deitirilebilen ve insanlar arasndaki etkileimle yay
lan bir akkanl vard. Fanzin yazarken, herhangi bir ekil
de m gibi yapmak zorunda deilsiniz, fuck" yazabilirsiniz
mesela, yine pekala tarafgir olabilirsiniz, hi ekinmeden ko
nuyla ilgili istediiniz herhangi bir eyi atlayabilirsiniz. Oysa
kitap, ok daha yava ve titiz bir sreci ifade eder; ayrca baz
alardan bir gizlilii de vardr. Burada sz konusu olan, uy
gunsuz sfatlar yerine konulan dikkatle seilmi szcklerle,
tarafgirliin gerekletirilmesidir.
Proje ksmen, kolektif imge hzinemizin geleneksel erkek
ve devrimci poster figrlerinin yerine, ok daha az bilinen,

ok daha az hatrlanan kadnlarla doldurulmas yoluyla, po

pler kltrn yorumlanmasn ifade ediyordu. Bunun, zen
le hazrlanm bir kitapla ok daha geni bir kitleye ulatrl
mas bana olduka iyi bir fikir gibi geldi. te yanda kitap a
lmasnn, orijinal fanzinde sadece izini ortaya koyabildiim
aratrmann yeniden filizlenmesi ve srdrlmesi iin yayn
kolektifine byk bir ivme verdiini de belirtmek isterim.
Tui Gordon
Queen of the Neighbourhood Collective

Gims

Her ey basit bir sorudan ortaya kt; Bizim kadn ikonlar

mz kimler ve neredeler? (ya da pratik olarak yle balad;
Bob Marley Veya Che Guevaradan hangisiyle seviirdiniz?
Ama ilk sorunun bu kincinin kllerinden doduunu hatr
latmak gerek). Bat kltr iinde yaamak, ama Bob ya da
Che grntsyle karlamaktan kanmak olanakszdr. Her
ikisi de her yerde hazr ve nazrdr; nldr ve isyan sem
boldr. El Che, gzlerindeki o dalgn baklarla, popler
kltrde devrimi simgeler. Oysa ayn soru dnyaca tannan
iki ikonik kadn rnei zerinden sorulduunda ve kiminle
sevimek isterdiniz? denildiinde, tek aklma gelen Marilyn
Monroe ve Meryem oldu.
Tm devrimci ikonlar ve posterler hep erkektir: Che, Mao,
Gandhi, Nelson Mandela, Malcolm X, Martin Luther King,
Subcomandante Marcos, vb. Chenin yz ablonu, devrimci
modann cazibesini belirler hale gelmi ve bu abartma nede
niyle bir kitsche dnmtr. Aslna o mehur imgenin ya
ratld orijinal fotoraf fazla srad deildi. Fakat krmz
arka plan zerindeki o siyah mrekkep izgiler, zaman iinde
ok daha anlam ykl hale geldiler.
Bu kitap, son 150 yln ana akm ve sol medyasnda en ok
bilinen otuz kadn devrimcinin imgesini Che bysyle be
zemeyi amalamakta. Bylece devrimci deiimin balatcs

gl, idealist, korkusuz bu kadnlarla, kolektif imge hzine

mizin yeniden doldurulmasna bir katk amalanmakta. Bu
ayn zamanda, kadn otoritesinin erkeinkinin yannda esamesinin bile okunmad bir iklimde, inandklar uruna tm
hayatlarn harcayan bu cesur kadnlan ve onlann destekile
rini anmak iin bir vesile anlamna da gelmektedir.
Birka yl nce, Londrada Infoshop 56ada Louise Michel
ile ilgili bir bror aldm ve kendisinden daha nce hi
haberdar olmadm bu kadnn korkusuzluuna hayran kal
dm anmsyorum. Kadnlarn eskiden gerekten bask al
tnda olduuna dair bir ndncem vard. Bunlar ya korse
giyen ve evlenen leydiler, ya atlara zel eyerle yandan binen
veya haftada 7 gn, 24 saat katlar temizleyen ii snf kadn
lar ya da hi soluk almadan bebek stne bebek sahibi olan
kadnlard. Ne var ki bu ksmen ilerlemenin yaratt bir mitti;
ve elbette ki her zaman zgr dnen kadnlar da olmutu.
Ateli, efkatli, umutlar ve ryalar olan, deiime ihtiya du
yan, cesur, zengin ruhlu, hayat dolu, isyankar kadnlar. Akll,
zeki ve cmert olan bu gl kadnlar, toplumca kabul gr
memekten hibir zaman ekinmemilerdir.
Bu kitapta yer alan kadnlarn hepsi birbirinden son derece
farkllar. Bazlar kendilerinin vlmesini ho karlamazken,
bir ksm da, bu bir eit devrimciler onur listesinde, ok az
ortak ey paylatklar ve hatta tamamen zt grleri savun
duklar, baka kadnlarla bir arada bulunduklarndan tr,
belki de bu sayfalarda yer almaktan olduka rahatszlar.
Umarm ki, bu kadnlarn hepsi, kendilerine Che Guevara
prlts ile ynelttiimiz ikon tarz parlatmadaki tatl hicivi
ve selammz anlarlar. Yine, gerek ileri yapan toplum ya
da birbirlerini destekleyen insanlar iken, kahramanlar yara
tan kltrel yaklama yaptmz saldry da anlayacaklarn
umuyorum.

TUI GORDON

Bu kitapta yer alan kadnlar, her ne kadar ok farkl ge

milere ve koullara sahip olmu olsalar da, hepsi deiimi
gerekletirmek iin ateli ve hepsi dnya insanlan olarak bi
zim kolektif tarihimizin birer parasdrlar. Hepsi de, mevcut
paradigmalarmzn kusur ve adaletsizliklerini tehir etmede
ve insanlan, kadn ile erkek, zengin ile yoksul, gl ile bask
altnda olan arasndaki ilikilere dair ve insanlk, yaam ve
birbirimizle ve dnyayla iliki biimlerimize dair varsaymla
rmz sorgulatma konusunda birer aracdrlar.
Devrimci kadnlar konusuna geldiimizde akla gelen ilk soru:
Bir eyi devrimci klan nedir? olmal. alar boyunca sa
dece eylemlerinden dolay deil, ayn zamanda resim, ede
biyat, mzik, bilim, tp gibi alanlarda yaptklaryla da dev
rimci olarak nitelendirilebilecek pek ok kadn var. Peggy
Korneggerin yazd gibi, Feminizm, bir bann kesilme
siyle yok edilemeyecek ok bal bir devdir. Devrimde sz
konusu olan ise, yeni bir yneli, bir altstlk ve bir eyleri
grme ve yapma tarzmzdaki dntrc, ayaklandnc,
kkrtc radikal deiimdir. O nedenle bu kitap, toplumsal
ayaklanma ve siyasi deiim mcadelelerine katlm aktivist,
anarist, feminist, zgrlk savas ve vizyon sahibi kadn
lar bir araya getirmekte.
Kitapta yer alan btn kadnlar, derin bir adaletsizlik duy
gusunun harekete geirdii, o adaletsizlii konumak ve on
dan kurtulmak isteyen kadnlardr. Yine bu kadnlarn hep
si radikal, an ve konformizm kart statkoya kar kan
zgr dnrlerdir. Kurallarn var olduunu bilen, fakat o
kurallarn dnda yaayan insanlardr bunlar. Onlar, sradan
kural ve davranlarn dnda yaamay semi olmaktan ok,
sadece srad olan, sadece var olan isyankar kadnlar olarak
grebiliriz.

13

Meksikada bir tepedeki dev EZLN harflerinden, devri

min acilliini ve onun entelektel ideallerden deil, muazzam
boyutlardaki yoksulluk ve adaletsizlikten kaynaklandn an
lam olmaktan nasl etkilendiimi ok iyi hatrlyorum. Bu
balamda orta snfa zg devrim imgesiyle oynamakta oldu
umuz bu dev oyun, insana adeta bir baka metay hatrlat
yor. Ama yine de EZLN yeleri, davalann srdrmek iin el
yapm devrimci hediyelik eyalarn satmaktalar. te yanda
devrimci gdnn imgeletirilmesi ve propagandas, mcade
lenin ivmesini ykseltebilmektedir.
Bu imge temelli projede bu kadnlarn herbiri, fotografik
bir hafzada, yz imgelerinin bir eit sadakatle yklendii
bir grsel mekanda var olmaktayken, kltrmzde de d
nceleriyle iz brakm ve birer ikon haline gelmi oluyorlar,
imgeleri ise toplumda, iinde lmszletikleri bir mekan ve
zamann zetleri olarak okunmaktadr. Angela Davis bir po
litik kaak; Whina Cooper toprak haklan savas; Phoolan
Devi ekya; Emma Goldman anarist; Rosa Luxemburg ra
dikal entelektel, Vera Zasulich nihilist; Vanda Shiva ise bir
eko-feministtir.
Bu kitaptaki baz konular doal olarak radikal bir etki ya
ratt ve bunun sonucu metinlerin bazlar sz konusu oldu
unda, o kadnlarn fikirlerini ve felsefelerini yazabilmek iin
biraz zaman harcand. Bazen zellikle de bu kadnlarn kamu
oyu tarafndan da bilinen yaamlarndan yola karak geli
tirdikleri eylem ve felsefeleri, bu konularda alan insanlar
kutuplatrd. Sk sk onlarn artc ve radikal mi, yoksa deli
ve benmerkezci mi olduklann merak ettik. Ana akmn ok
uzaklarnda bir dnce ile yola klan bu kitapta yer alan
kadnlar, kimilerinin alklad kimilerinin ise yerdii ayrc
karakterler olmak durumundalar. Ne var ki bu kadnlar her

TUI GORDON

zaman bizim kltrmzn radikal birer simgeleri olarak kal

dlar; yaamlan boyunca gerekletirdikleri almalar, eylem
ler ya da felsefi bak alan, bizim dev medya aygtnn bir
yerlerinde yeniden retilmi olan imgeleri ile anlalabildiler.
Mesela, Leyla Halid rneini ele alalm: Tantm svireli
Yahudi bir kz, bu kitaba Filistinli bir terristi aldm iin
dehete kaplmt. nk o, atmann zt yann temsil
eden bir Leyla Halidi biliyordu; ve o nedenle de, zellikle de
Islami balamda onun fotorafnn temelde pornografik oldu
una inanyordu. Ona gre, elinde kocaman bir silah ile g
zel bir kz, bu feminist bir imge deildi. Oysa ben, Leylann
hikyesini, zellikle de bir poster kz olma balamndaki
hikyesini olduka ilgin bulmaktaym. Gen, gzel ve ciddi
bir kadn, elinde bir tfek, tahrik edici ve seksi bir imgeyle,
1970lerde Bat medyasnn tamamna bu ekilde yanstld.
Hatta grnts bu denli geni kitlelerce tannnca, ikinci bir
uak karma eyleminde grev alabilmek iin basit bir yz
plastik ameliyat da geirdi. Ben ise, imdi zamana ve meka
na referans vererek, bu imgeye yeniden sahip kabiliriz diye
dnyorum. Ama eer rahatsz edici grnyorsa, o zaman
da ikonlar ve kahramanlara tapnma dncesiyle alayc oyu
numuzu yceltiyor demektir.
Eva Rickard rneine bakarsak; AotearoaVYeni Zelanda
basnndan ve kaynaklarmdan topladm orijinal bilgiye
gre Eva, toprak igallerindeki politik cesareti ve pasif direnii
ile ok iyi tannan, ilham verici bir kadndr, ilk fanzine onun
bir fotorafn ve hikyesini koymutum. Ne var ki daha sonra
ailesiyle iliki kurduumda, kitapta yer almasna pek istekli
olmadklarn grdm. Evanm ideolojik baknn etkisiyle,
aile yeleri onun imgesinin yaylmasna kar idiler. zellikle
1) Aotearoa, Maori dilinde Yeni Zelanda demektir, (.n.)

de yz dvmesi, potansiyel kapitalist kazan arac olarak g

rlebilirdi ya da onlarn kltrn ve mcadelesini bilmeyen
geni kesimlerce ktye kullanlabilirdi. Ben bu kitab ger
ekletirmek iin neyin motivasyon salad konusuna yeni
den dndmde ve belki de byle hatrlanmak istemeyecek
kadnlarn grntlerini kullanarak, nasl potansiyel olarak
zselletirici ve smrc olduumu ele aldmda, proje bir
ka ay boyunca durma noktasna geldi. zellikle de yerli ha
reketleri sz konusu olduunda, tm yaam ura anlamsz
tapnlacak kahramanlarla dolu bir ikonografiye gmlm ve
ssl sanat kitaplar alacak paraya sahip skkn beyaz kadnlar
yararna, pop kltrde romantize edilmi iken, tek bir kadn
ne karmak, kltrel olarak uygunsuz mudur? Ben kimim
de, onun yaamnn arptlm hikyesini anlatacak ve resim
lerini yeniden reteceim?
Bu sorular, kitaba genellikle renkli kadnlarn dahil edil
mesiyle ilgilidir. Kitap her ne kadar kresel bir esinti de sun
sa, sonunda Batl medyada yaygn bir biimde retilen imge
lerin, yani Beyaz Avrupal ve Kuzey Amerikallarn arlkta
olduu ikonlar ierir. Batl kltrde, beyaz kadn imgeleri
nin, renkli kadnlannkine gre sayca bir stnl ve renkli
kadnn tasvirinin beyaz erkein bakyla ou zaman ma
dur hale getirilii, eytanlatmlmas ya da egzotikletirilmesi
sz konusudur. Bu kitabn bak as ayn zamanda beyaz
feminizm reetesinin ihmalleri zerine de odaklanr. Bu ih
maller, tamamen farkl feminist kltrlerden gelen veya ge
nel olarak cinsiyet ayrcalklarna ynelik kanaat yaps farkl
kadnlarn kiisel hikyelerini ortaya serdiimizde bir sorun
halini almakta. Ayrca imgeler bakmndan ele alndnda,
bir siyah kadn imgesiyle birlikte bir siyah erkek imgesi, be
yaz kadn imgesiyle olduundan ok daha fazla yank uyan-

TUI GORDON

drabilir. Cinsiyet ve rk karm bizim kimlik formumuzu

nasl ekillendirdiimizin aynlmaz bir paras olarak, bask
nn ve nyargnn en ok hissedildii yerlere gre deimek
tedir. Sonunda ben, bilgi ve ilham yaygnlatrmann hl
nemli olduuna karar verdim. Bu nedenle de, kltrel ola
rak kitaplarda, gazetelerde, internette kamuya ak bu hikye
ve imgelerin daha farkl versiyonlarn yazmaya karar verdim.
Sonunda bende ve kolektifimizdeki aratrmac ve imge ya
pclarnda yank uyandran otuz gl yk ve imgeyi bir
araya getirmi olduk..
Kzl Ordu Fraksiyonundan Brigitte Mohnhaupt rnein
de sz konusu olan, elbette bir ikon ama kesinlikle bir kah
raman deildir. Brigittein ehir gerilla faaliyetleri son derece
tartmalyd. RAF yeleri, terristler, anti-emperyalistler ya
da karmaa iinde genler olarak eitli ekillerde tasvir edi
liyorlard. Bunlar, yzlerce bombalamann ve pek ok cinaye
tin sorumlusu idiler. Bu kitapta, bizzat kadnlarn devrimci
abalarnca savunulmu eitli iddet dzeyleri sz konusu
dur. Burada yer alan baz kadnlar pasifist iken, bir ksm ise
iddeti gzda verme arac olarak kullanmlardr. Phoolan
Devi, bir silahn verdii korku, gl bir eydir der. Yine
bazlar iddeti, zulme direnmek iin, bazlar hayatta kalmak
iin, bazlar da onu gerek anlamda gl bir duru sergile
mek iin kullanrlar. Che Guevarannki, kesinlikle militan bir
devrimci stildir; ne var ki onu proje iin bir balang noktas
olarak kullanmak, kitaba militer karakterde bir cinsel ekici
lik verebilecei korkusunu da yaratr. Kolektifimizin ve oku
yucularmzn byk bir blm, rahat koullarda yaayan ve
kendi yaamlarnda hibir zaman silahl mcadele sorunu ile
karlamak durumunda kalmam insanlar olarak, iddeti il
ham verici bir unsur olarak yceltebilir miyiz?

17

iddeti zel koullarda ya da her zaman kullanmann ifade

ettii ahlaki ikileme ramen, silahl direni bu kitaptaki pek
ok kadnn yaam deneyimlerinin bir paras olmutur. Ani
Pachen, topluluunun evleri igal edildiinde Budist pasifzmini bir kenara brakmtr. Sonunda gcn gndeme geldii
durumlar kesinlikle sz konusudur. Sakin ve iddete kar ol
mak elbette ki sonsuz derecede daha iyidir; ama tm o abalar
pekala iddetle ezilebilir.
Protestonun, sabotaj, hukuk yolunun kullanlmas, protesto
gsterileri, oturma grevleri, gerilla sava gibi saysz trleri var
dr. Ama ite bu otuz kadnn deneyleri gstermitir ki, zaman
ve yer farkllklarna ramen, toplumsal deiim ve devrimin
inas iin baz metodlar hemen hep ayndr: Okullar, konfe
rans gezileri ya da yaz yoluyla eitime arlk vermek, taban r
gtlenmesine girimek, yasaya ve yasa yapclara salam bir e
kilde kar koymak, sokaklara kmak, yoksullarn, evsizlerin,
haklanndan yoksun braklmlarn ihtiyalarn karlamak...
Bir adan bakldnda bu kitap, erkek egemen bir alanda
kadnlar iin grnrlk yaratarak, temel bir feminizmi, ilk
dnem feminizmi ifade etmektedir. Gender temelli eletiri her
zaman, Batnn gncel post-feminist iklimindeki belirsizlikle
re karlk gelmektedir. Sz konusu iklime gre, burada Yeni
Zelandada kadnlar 1893 ylnda oy hakkn kazanmlar,
1970ler kurtuluumuzu gerekletirmi ve bizlere cret ve
frsat eitlii (ya da en azndan eitlik olana iin bir ere
veyi) salamtr. 1980lerde kzlar hereyi yapabilir slogan
ile bymek ise, benim kuama, eitlii kazandmz, fe
minizmin grevini yapp bitirdiini ve artk modasnn geti
ini dndrtt. Sanki otuz yllk feminizmle yzlerce yllk
patriyarkay silip atmtk. Bylelikle de, aslnda iselletiril-

TUI GORDON

mi cinsiyetiliin ok daha ince biimlerinden habersiz bir

duruma dmtk.
Cinsiyeti bir ikililik olarak deil, daha ok trans ve cin
siyetler aras genderlann geni bir diziliini ieren bir tarz
da okuduumuz iin, artk biliyoruz ki, kadnlan erkeklerin
karsna koymak verimli hatta mantkl bir ey deildir. Eer
feminizm tm cinsler arasnda eitlii savunuyorsa, pek ou
erkek emsallerininkine benzer felsefeye sahipken, kadn dev
rimcileri (trans-kadnlar da dahil olmak zere) seip ayrmak
doru olabilir mi? Bu, gender imtiyazlannm var olduuna
inanmayan mao anaristlere bir tepki mi yoksa gerekli bir
sohbet konusu mu? Pek ok kamusal durumda hl masklenin egemen bir konumda olduu ve femininin hafife alnd,
grmezden gelindii ve hor grld iin, bu kitabn sesleri
kan kadnlar deerlendirii, cinsiyet politikasnn mevcut
iklimine hl bir meydan okumay ifade etmektedir.
Bu kitaptaki pek ok kadn (ve ben de), kadnn basit bir
ekilde erkekle eit konum almasndan daha da tede, fe
minizmin ok daha derin bir devrimci biimini savunmaktalar. Bu feminizm, statkonun patriyarkal egemenlik siste
minden tam anlamyla kurtuluu ve yaamlanmz tamamen
yeni bir biimde yeniden tasavvur etmeyi ngrmektedir.
Bu, Harriet Tubman tarafndan hayata geirilen komnalizm
ya da Vandana Shivanm alternatif kresellemesi demektir.
Bireysellemi giriimciliin kapitalist paradigmasnn yeri
ne, insanlarn ayakta kald, rendii, yiyecei, zenginlii
ve bilgiyi paylaarak byd bir dnya. Vandana Shivadan
bereketli dnmeye ne kadar ihtiya duyduumuza ilikin
u sz aktarmay ok seviyorum: Agzllk ktlk yaratr;
ve bizler bir ktlk dneminde yayoruz. Bereketli dnme
ye ihtiyacmz var. Cmert bir ekilde yaratmak iin, cmertce
dnmeye ihtiyacmz var.

Bu kitapta egolann potansiyel olarak patriyarkal vgs

bilinli olarak yapld; ve bu yaplrken, en baarl kadn m
cadelelerinin u ya da bu belirli kadn kahramanlarca deil,
Mujeres Libres gibi ndersiz anarist kolektiflerce gerekle
tirildiinin de farkndaydk. zellikle gnmzn, yeterince
istikrarl, gvenli ve orta snf kalmak zere kurulmu zen
gin ve an batl kltrnde devrim iin arkaplan alma,
toplumun majinalletirdii insanlara doru ve bu insanlar
arasnda gerekletirilen kk eylemlerden; bu toplumun
kurallarnn, dzenlemelerinin ve paradigmalarnn hayatla
rmz belirlemesine izin vermemekten, efkat ve cmertlikle
paylamak ve yaamak zere harabelerde zgrl bulmak
iin kafalarmzdaki patriyarkal yaplan ykmaktan gemek
tedir. Feminizm, tm biim ve modelleriyle gelmekte; ve ben
umuyorum ki bu kitap, cmertliin nazik, basit alt izilmi
devrimci dncesi ile, imdi devrim! slogannn sert, teh
likeli, ateli adilii arasndaki boluu kapatacak ve Emma
Goldmann dans eden nee dolu insanln alar arasnda
birletirecektir.
Bu kitabn hazrlk srecinin ortaya att felsefi problem
lere ilikin tm bu sylenenlerin temelinde iki esas nokta kal
makta: kklemi patriyarkal tarihe hzl bir tekme savurmak
ve gl kadnlardan ve devrimin heyecanndan en saf hazzm
alnmasna olanak vermek.
Tui Gordon
Queen of the Neighbourhood Kolektifi

HAIWIET TUIMAN
(1 8 2 0 -1 9 1 3 )

Harriet Tubman Yer Alt Demiryolunun yneticisi ve stratejisti, eitim aktivisti, I Savata hemire ve komnalistti.
Marylandde klelik dzeninde domu, henz 5 yanda iken
ev hizmetisi olarak satld yerde, defalarca iddete uram
ve daha sonra iftlik iisi olarak baka bir yere satlmtr.
Genlik ama geldiinde ise, sahiplerinin bir baka kleye
saldrsn durdurmak isterken bana kalc bir hasar braka
cak kadar sert bir darbe alacak ve bundan sonraki hayatn
Narkolepsi hastas olarak geirecekti. Harriet, zgr bir adam
olan John Tubman ile evlenmi, fakat srekli olarak gneyde
ki stma salgnlaryla bouan plantasyonlara satlma tehdidi
altnda olduundan ki bu bir lm cezasna edeerdi- koca
sndan aynlp, 1849da kuzeye kamtr.
zgr Philadelphiaya ulatnda, burada William Stili
ile tanmtr. Stili, klelik kartlarnn ve eski klelerin kur
duu bir dizi zenle ina edilmi gizli ev, tnel ve yollardan
oluan Yer Alt Demiryolunun lideriydi. Harriet ksa srede
bu ebekeye dahil oldu ve aralarnda kendi ailesinden birka
kiinin de olduu kle gruplarnn kuzeye ve zgrle ka
larnda rehberlik etmek zere gneye on dokuz yolculuk yap
t. Musa olarak anlan Harriet, her zaman silahl olmasnn
yan sra, kuzeye yaplan bu zorlu yolculuklar srasnda zaaf
gsteren kaaklara kar da son derece tehditkard: l zen-

iler ihanet edemezler. Kleler arasnda nl, kle sahipleri

arasnda ise ad ktye km biriydi.
Klelikten kandan bir yl sonra 1850 ylnda kar
lan Kaak Kleler Yasas, kuzeyde ele geirilen kaak klele
rin, gneyde ak artrma ile satlmalarna izin vermekteydi.
Harrietin bana konmu dller ise 40.000 dolan buluyordu;
ama o buna ramen tek bir yolcusunu bile kaybetmemiti.
Her zaman atik dnrd, burnunun dibindeki dmann
bile atlatmasn salayan hilelere ve klk deitirme yollarna
bavururdu.
Bu yolculuklara kaynak salamak iin her ylm dokuz ay
n kuzeyde alarak geirmiti. Her ne kadar okuma yazma
bilmese de, okullar kurulmasna yardmc oldu, yoksul o
cuklarn bakmnn siyahlar tarafndan stlenilmesini tevik
etti ve kuzeyde yeni bir Afrikal komnalist kltrn inas
iin alt. Bireysel servetin yanl olduuna inand ve kendi
hayatnda bunu reddederek rnek tekil etti.
1861de Harriet krkl yalarnn bandayken, Sava
patlak verecekti. Birlik Ordusuna bir casus ve ayn zamanda
bir hemire olarak destek vermekteydi. Ordu iinde grdk
leri ikinci snf muamele nedeniyle sk sk hasta olan Siyah
askerleri iyiletirmek iin Afrikaya zg ilalara bavuruyor
du. Askerler iin oluturulan bir kadn amarhane koope
ratifinde ve daha sonra da bir gazi hastanesinde bahemire
olarak alacakt. Harriet ayrca, 756 klenin kurtarlmasn
salayan ve dmanda milyonlarca dolarlk hasar yaratan as
keri seferberlikte de grev ald.
Savatan sonra da, aralarnda kadn haklar sorununun da
olduu bir dizi toplumsal meselenin iinde oldu ve taban a
lmasn her zaman srdrd. 1908de New York-Aubumde

yal ve yoksul siyahlar iin, daha sonra Harriet Tubman Evi

olarak anlacak olan evi kurdu ve 93 yana yaklarken ld.
ki eye hakkm olduuna karar verdim; zgrlk ve lm.
Birine sahip olamazsam tekini isterim. Hi kimse beni canl
tutsak edemez, zgrlm iin savamalym.
Gitme zamanm geldiinde ise,
Tanr beni ldrmelerine engel olmayacaktr.

LUISE MICHEL
(1 8 3 0 - 1 9 0 5 )

Louise Michel, Paris Komnndeki bir anarist, Fransa ve

Yeni Kaledonyada alm bir okul retmeniydi. Aristokrat
patronlarnn emrinde alan hizmeti bir fransz annenin
kz olan Louise, annesi ile birlikte, baba tarafndan bykan
ne ve bykbabasnca bytld. Eitimli bir retmen oldu
u halde, imparatorlua ballk yemini etmeyi reddettii iin
bizzat kendisi bir zel okul amtr.
1870 ylnda Fransz-Prusya sava srasnda 40 yanda
olan Louis Michel, birinde silah bulundurmak ve dierinde
de sava srasnda hkmet kart gsteri yapmak nedeniyle
iki kez tutukland. Ben hkmete seslenmek zere herhangi
bir gsteri dzenlemi olamam, nk ben artk bu hkmeti
tanmyorum.
Paris, 1871 ylnda Prusyaya teslim olduunda, Franszlara
yeni bir hkmet semek iin izin verilecekti. te bu brok
ratik karmaa srasnda Paris halk, ehrin kendilerine geri
verilmesini istemiti. Sonu, zgrlk ve eitlik zerinde
ykselen bir anarist topluma dayanan Paris Komn idi.
Louise Michel de kendini devrime adayacakt. Bizi mahve
den erkeklerden bizleri kurtaracak olan halktr ve halk kendi
zgrln bizzat kendisi kazanacaktr.
Ancak sonunda Komn, ehri tekrar zorla geri alan bur
juva iktidar tarafndan ezilecekti. Louise de teslim olmak zo-

runda kald, nk annesini ldrmekle tehdit ediyorlard.

Louise dier komnclerle birlikte bir gece yans Parisi bir
batan bir baa yrmek zorunda brakld. Bunu reddeden
ler ise, kendi mezarlan kazdmldktan sonra ldrldler.
Yaklak otuz bin kii idam edilecekti.
Louise ise bu srada hkmeti devirmeye almakla sula
nyordu. Kendisini savunmak iin herhangi bir ey sylemek
isteyip istemedii sorulduunda yle diyecekti: Eer beni
ldrmezseniz, intikam peinde komaktan asla vazgeme
yeceim. Kardelerimin intikamn alacam... Eer korkak
deilseniz, beni ldrn!
Louise, mrn Yeni Kaledonyada srgnde geirmek
le cezalandrld. Burada Fransz ocuklanna ve yerli Kanak
halkna retmenlik yapmasna izin verilmiti. Bu srete,
Fransz smrgeciliine ve rklna kar mcadelesinde
Kanak halkn destekledi.
1880de Fransz Hkmeti Paris Komn tutuklulan iin
bir af kard ve Louise de bu af sayesinde evine dnebildi.
Serbest kaldktan sonra halka eitli konferanslar verdi, ile
rinde kadn dokumaclarn da bulunduu grevci gruplar iin
para toplad, grevle ilgili yazlar yazd ve kendisi gibi Parise
dnm ve yoksullukla boumakta olan srgn siyasi mah
kumlar iin bir aevi kurulmas iin alt. Resmi makamlar
tarafndan muhalif siyaseti nedeniyle sk sk uyanld...
Aralannda herkes iin ekmek, herkes iin bilgi, her
kes iin i, herkes iin zgrlk talep eden, Anarist
Manifestoyu kaleme alm Kropotkinin de bulunduu alt
m sekiz anarist, 1883 ylnda be yl hapse mahkum edile
rek Lyon hapishanesine gnderildiler. Louise, hapishanedekilerle dayanma amacyla Pariste byk bir gsteriye liderlik
etti. Yer yer fnnlarn yamaland bu gsteri nedeniyle tu

tukland ve alt yl hapse mahkum edildi. Bu bir ekmek krn

ts sorunu deildir. Burada sz konusu olan, insan rknn ge
lecei iin elzem olan tm dnyann hasaddr; ve o dnyada
artk ne smrcler ne de smrlenler olacaktr. Louise,
ertesi yl, 54 yandayken affedilecek ve serbest braklacaktr.
Louise, hayatnn son yirmi ylnda anarizmi desteklemek
iin tm Fransay gezmitir. Halka verdii konferanslann bi
rinde vurulacak ve kulandan yaralanacaktr. Ama yine de
yarglanmas srasnda saldrgan savunmaktan geri kalmaz.
O, sadece kt bir toplum tarafndan ynlendirilmi biridir.
Cezayire yapt bir seyahatten sonra, Marsilyada ciddi
bir ekilde hastaland ve 1905te ld. Cenazesine binlerce in
san katld.

Biz devrimciler, sadece bir krmz bayran izinde deiliz.

Peinde olduumuz ey, bir zgrlk uyandr. 0 uyan, eski
Fransz Komnleridir. 1793'te, 1848 Hazirannda ve 1871de
yaand gibi. Ve zellikle de gelecek devrimde yaanaca
gibi.

MTHER JNES
(1 8 3 7 - 1 9 3 0 )

Mother Jones bir Amerikan ii hareketi rgtleyicisi, sen

dika aktivisti ve dneminde efsane olmu bir retmendi.
Gerek ad Mary Harris olan Jones, Irlanda-Corkta dodu.
(Yaygn kutlanma tarihi olan 1830 ylnn 1 Maysmdan ok,
byk ihtimalle 1837de doduu sanlmaktadr). Patates kt
lnn getirdii ykmdan sonra, Kuzey Amerikaya g eden
babas, daha sonra ailesini de yanna aldrd. Mary, Torontoya
geldiinde henz daha ergenlik andayd. Burada terzilik
rendi, Michigan ve Tennesseede de retmen olarak alt.
Memphiste ya dnemde, bir demir kalps ve ayn za
manda Uluslararas Demir Kalplar Sendikasnn aktif bir
yesi olan George Jones ile tant ve evlendi. iftin drt o
cuklar oldu. Ancak 1867 ylnda trajik bir san humma salg
n, kocas ve ocuklarnn hayatna mal olacakt. Mary bunun
ardndan Chicagoya tanacak ve 30 yanda bir terzi olarak
hayata yeniden balayacakt. Bana gelen felaketler bununla
kalmayacak, Byk Chicago Yangmnda Mary dkkann ve
tm eyalarn kaybedecekti.
Daha sonralan Mary, ii hareketi militanlna bu yang
nn ardndan yneldiini syler. 1880lerin ortasnda, krkl
yalarnn sonunda iken, Knights of Labor grubuna katlm,
1890larda ise, yeni kurulmu Birleik Maden ilerinin
(UMW) rgtlenme almalarna katlmtr.

Mary hayatm, bata kmr iileri olmak zere, Amerikan

iilerinin sendikalamasna adamtr. Grevleri desteklemek
amacyla grevci iilerin elerini, grev krclaryla mcadele
etmek zere sprge ve paspas tugaylar ad altnda rgtle
mitir. Marynin, halka hitap etmek konusunda byleyici bir
yan vard ve Amerikan iilerinin korkun alma koulla
r konusunda insanlan bilinlendirmek iin ok alyordu.
1903 ylnda Mother Jones, kamuoyunun dikkatini ocuk i
ilii sorununa ekmek iin, 16 yan altndaki grevci tekstil
iilerinin katld federal dzeyde gerekletirilen dev bir
yrye liderlik etti. O her zaman, beraber alt insanlar
la bir arada yaayacak ve evini mcadelenin olduu her yer
olarak tanmlayacakt.
Mary, UMW militan iken, Mother Jones olarak n ka
zand. Ama o kendisini hell-raiser1 olarak tanmlard. Senatoda Amerikadaki en tehlikeli kadn ve btn kkrtclann byk annesi olarak ilan edildi. Mother Jones ise onlara
u karl verdi: Btn kkrtclann byk bykannesi
olmak iin uzun yaamay umut ediyorum.
Mother Jones, UMWye geri dnmeden nce, 1904 ile
1912 yllar arasnda Sosyalist Partide eitmen olarak al
mt. 1905te Dnya Uluslararas tilerinin kurulmasna
da katlacak, fakat daha sonra bu kurulutan uzak kalacakt.
1913te Bat Virginiada bir protesto yrynn lideri iken,
uydurma bir cinayet suundan askeri mahkeme tarafndan tu
tukland ve yirmi yl hapis cezasna mahkum edildi. Bu yarg
lama, Bat Wirginia madenlerindeki korkun koullara dikkat
ekti; Senatonun Mother Jonesu serbest brakmasna ve bu
konuyla ilgili soruturma balatmasna vesile oldu. Ayn yl,
1) Belal, sorun yaratc vb. (.n.).

Coloradodaki maden iilerinin bir yl sren grevleri srasn

da Jones iki kez daha tutuklanacakt.
Mother Jones, 1922 ylnda UMWden ayrld, ancak 90l
yalarna kadar halka ii hareketi ile ilgili konularda konfe
ranslar vermekten geri durmad.
ller iin dua et; yaayanlar iinse lgncasna mcadele et".

VERA ZASULICH
(1 8 4 9 -1 9 1 9 )

Vera Zasulich politik bir aktivist ve radikal bir entelektel

di. Rusya-Mikhaylovkada yoksul bir ailede dnyaya gelmi
ti. Babas o 3 yandayken ld, tek bana sorumluluun al
tndan kalkamayan annesi, onu zengin akrabalarnn yanma
gnderdi.
Vera, okulu bitirince St. Petersburga tand ve burada ka
tip olarak alt. Devrimci Sergiy Nechayevin ban ekti
i, Nihilist hareket ile birlikte radikal politikann iine girdi.
Devrim iin hizmet etmekten daha byk bir zevk dne
miyordum. Eskiden ancak hayalini kurabileceim ey, imdi
gerekleiyor, Sergiy Nechayev beni rgtne almak istediini
sylyordu. Zasulich, bu arada bir dokumaclar kolektifine
katld ve orada iiler iin okur-yazarlk kurslarn yrtt.
1876 ylnda 27 yandayken, gizli bir matbaada dizgici olarak
almaya balad ve bu sralarda Toprak ve zgrlk grubuna
katld.
1870lerin sonlarnda, son derece baskc olan arlk reji
mine kar tepkiler artk kaynama noktasna gelmiti. Yaklak
200 kadar isyanc doru drst yarglanmadan hapse atlm
t. Veranm bir tand olan Bogolyubov, sadece bir gsteriye
katld iin on yl ar hapis cezasna arptrlmt. Gittike
daha ok direnen mahkumlara ynelik bir tefti srasnda
Polis efi General Trepov, apkasn yanl zamanda takt

iin Bogolyubovun dier mahkumlarn gz nnde krba

lanmasn emretmiti. Bu olay hapishanede isyana neden oldu.
Vera, General Trepova suikast karann ald. Trepov ve
maiyeti bana bakyordu, elleri katlar ve eitli eylerle do
luydu. Ve bu ii planladmdan daha nce gerekletirmeye
karar verdim. Tabanca elimdeydi. Tetii ektim, ama hedefi
tutturamamtm. Kalbim bir anlna durdu ve tekrar ate et
tim. Silah sesi ve lklar. Ve ite imdi onlar bana vurmaya
balayacaklard. Bu, sonralar zerine birok kez dnece
im olaylar dizisinin balangcyd.
Trepov suikasttan kurtulmutu, Vera ise tutukland ve l
drmeye teebbs suundan yargland. Vera ate ettiini ka
bul etmiti ve pek ok ahit vard. O yzden resmi makamlar
davann sonucunun batan belli olduunu dndler ve o
nedenle de kendisine jrili bir adil yarglama hakk tannd.
Ancak Veranm mtevaz ve onurlu tavn, polis iddetine kar
nefsi mdafaa ynndeki kantlarla birletiinde dava beraatle sonuland. Polis, mahkeme dnda kendisini tekrar tutuk
lamak istediyse de, kalabalk ayaklanarak bir kargaa yaratt
ve Verann kamasn salad. Srekli saklanmak zorunda
olan Vera, iki yl sonra svireye iltica edecekti. Bir lde
kendisinin Trepova ynelik suikast giriiminin kvlcm ro
ln oynad terrizm iklimine kar, imdi ak eletirel bir
tutum iine girmiti. Ayn terrizm iklimi, 1881 ylnda ar II.
Alexandera ynelik suikastn da yolunu amt.
1883 ylnda, 34 yandayken, ilk Rus Marksist grubun ku
rulmasna katlm ve Marxn bir dizi eserini Rusaya evir
miti. Daha sonra Sosyal Demokrat i Partisinde alacak
ve Iskrann yaz kurulunda grev alacakt. Vera, Rusyadaki
grev eylemleri ve politika zerine Marksist esintili ok sayda
makale yazd.

1905 Devrimi iin Rusyaya geri dnd, fakat devrimin

baarszl ile, Veranm da devrimci politikaya olan ball
azald. Birinci Dnya Sava srasndaki sava taraftarl
n destekledi ve Bolevik Devrimine kar kt. 1919 ylnda
lene dek bir entelektel olarak hayatn srdrd.
Yazn alk ekmek zordu, fakat ya iddetli don olduunda?
Bu cesur savalarn haklar olduunu dndkleri ne var?
Uyku ile alma sresi arasnda insan olmann gerektirdii
saatlik bo vakit.

LUCY PARSNS
(1 8 5 3 - 1 9 4 2 )

Lucy Parsons, bir Amerikal sendikac, ii haklan savunucu

su ve iddet ieren dorudan eylem yanls bir terziydi. Lucy,
Afro-Amerikan, Kzlderili ve MeksikalI soylanndan gelmi,
muhtemelen Teksasta klelik dneminde domutur. 1870
yl dolaylarnda, daha sonra kocas olacak olan Albert Parsons
ile tant. Fakat rklararas evlilii onaylamayan yasalar nede
niyle, ift hibir zaman yasal olarak evlenemedi. likileri ve
politik militanlklan nedeniyle 1873 ylnda Teksas terketmek zorunda kaldlar ve Chicagoya yerletiler.
Lucy, kendi iini kurarak terzilik yapt ve iki ocuk do
urdu. O ve Albert, hem Knights of Laborm hem de Sosyal
Demokrat Partinin yesi oldular. Daha sonra Lucy, Emeki
Kadnlar Birliinin kuruluunda yer ald ve bu arada da
Albert ile birlikte Anarist Uluslararas Emekiler Birliinin
yerel seksiyonunun rgtlenmesi iin alt.
Lucy, emek ve toplumsal sorunlar zerine yaynlar ve g
l hitabet yetenei nedeniyle, Chicago polisi tarafndan bin
isyancdan daha tehlikeli olarak niteleniyordu. Toplumsal
eitsizlii, zengin bir aznln ounluk zerindeki ekono
mik basks olarak gren Lucy, iddet ieren dorudan eylem
yanlsyd. Topraksza toprak, iiye ara, reticiye rn
sloganndan hareket eden Lucy, u sonuca vard: Btn bun
larn serbest kullanm hakk olmakszn, mutluluun pein-

den komak, zgrln ve hayatn tadm karmak bo birer

inantr. O nedenle bunlarn elde edilmesi iin her trl ara
cn kullanlmas, iddet ieren bir devrime yol asa bile hak
llk tamaktadr.
1886da Lucy, iilerin sekiz saatlik igc mcadelesinde
yer alacakt. 3 Maysta Haymarket Meydamndaki bir gsteri
srasnda polise atlan bomba sonucunda, yedi polis ve ok
sayda sivil lmt. Olayn iinde olduuna dair kantlarn
yetersizliine ramen Albert, cinayetten yarglanan anaristler
arasndayd ve lm cezasna mahkum edildi. Lucy bu olayla
ilgili olarak tm lkede ok dolat ve yapt konumalar
da kocas iin adalet talep etti. Ancak bu abalan bir sonu
vermedi. Albert Parsons ve dier sank, 11 Kasm 1897de
idam edildi.
Lucy, lke apndaki gezilerinde konferanslar vermeye
ve yazmaya devam etti. Bu arada 1891de Devrimci AnaristKomnist Aylk Dergi: zgrlk isimli yaynn kuruluunda
yer ald. Dnya Endstri ilerinin kurucu yeleri arasn
dayd; oturma eylemi ve sabotaj, snf mcadelesinin birer
silah olarak savunuyordu. Siyasi tutuklulann savunulmas
gibi, ifade zgrl de -kendisinin de sk sk konumas
engelleniyordu- almalannm ana temasn oluturuyordu.
1908-1909 yllanndaki ekonomik krizler nedeniyle, alk
ve isizlik konulanna younlat. 1915te Chicagoda Alk
Gsterilerini rgtleyecek ve hkmeti isizlik sorunuyla
yzlemek zorunda brakacakt.
Sava sonras yllarda Lucy, sk sk Komnist Parti ile bir
likte alt. Grme yetisindeki zayflamaya ramen, hayatnn
son aylanna kadar militanla devam etti. Lucy Parsons, bir
yangn srasnda ld ve klleri, aralannda kocasnn klleri
nin de bulunduu Haymarket Kayplan antndadr.

Anarizmin felsefesi, zgrlk szcnn iindedir.

te yanda bu felsefe, ilerlemeyi salayacak hereyi
iine alabilecek kadar kapsamldr... Anarizm, insann
ilerlemesine, dnceye ya da aratrmaya engel
oluturmaz. Hibir ey, gelecek keiflerin yanlln
ispatlamaktan aciz olaca dorular ve kesinlikler olarak
grlemez. te bu nedenle deimeyen ve baarsz
olmayacak tek bir slogan var: zgrlk. Dorular
kefetmek iin zgrlk, gelimek ve doallkla ve dolu dolu
yaayabilmek iin zgrlk."
Biz klelerin klesiyiz. Biz erkeklere gre ok daha
acmaszca smrlmekteyiz.

EMMA GILBMAN
(1 8 6 9 -1 9 4 0 )

Emma Goldman bir yazar, zgr dnr ve aktivisttir ve ay

rca ilk anarko-feminist olarak kabul edilir. Emma, Rusyada
bir Yahudi gettosunda dnyaya gelmi, fakat ailesi 1881de
ar Aleksandra yaplan suikastin hemen ardndan, politika
nn merkezi St. Petersburga tanmtr. Yoksulluk, Emmay
okuldan erken ayrlmaya mecbur etmi, nce bir fabrikada
daha sonra da bir korse maazasnda almtr. 15 yana
geldiinde ise babas onu evlendirmeye alacak, fakat Emma
bunu reddedip, kz kardeleriyle birlikte Amerika Birleik
Devletlerine g etmek iin babasn ikna edecektir. Oraya
gittiinde ise hayatn terzilik yaparak kazanmaya balam ve
bu sralarda, on ay sonra boanaca bir Rus gmenle evlen
mitir.
Emma,1886da yaanan ve 1 Maysm da kkeni olan
Haymarket Meydamndaki trajediden sonra (Lucy Parsons
blmne baknz) anarizme ynelecek ve New Yorka tan
dktan sonra anarist evrelerde aktif olmaya balayacakt. lk
konferans turunda, kapitalizmin tamamen yklmasn talep
ediyordu; sonralar Kropotkini okuduktan sonra, fikirlerini
daha geni bir ii haklar mcadelesini kapsayacak bir ekil
de gelitirdi.
1892de Emma ve Aleksandr Berkman, grevleri silah
l adamlaryla bastrm olan, fabrikatr Henry Clay Fricke

bir suikast planlamlard. Ancak bu giriim baarsz oldu ve

Aleksandr yirmi iki yl hapis cezasna arptrld.
Emma o zaman tutuklanmamasna ramen, bozguncu ola
rak filendi ve konuma yapmas resmi makamlar tarafndan
srekli olarak engellendi. Emma, ekmeklerini zorla alma
lar iin isizlere arda bulunmak, doum kontrol klavuz
lar datmak, I. Dnya Savana ve zorunlu askerlie kar
kmak nedeniyle birok kez hapse girecekti. 1919 ylnda,
ABD vatandal elinden alnd ve aralarnda Aleksandrn da
olduu dier istenmeyen kzllarla birlikte snr d edilerek
Rusyaya gnderildi.
Emma, komnist topyay Rusyada bulmay umarken,
onun yerine artan zulm ve brokrasinin egemen olduu
Rus Devriminin baarszl karsnda dehete decek
ti. 1921 ylnda ngiltereye g ettikten sonra, Rusyadaki
Hayalkrklm anlatan iki eser kaleme ald: Tarihte, daha
nce hibir iktidar, hibir hkmet, hibir devlet, bu denli
duraan, gerici ve hatta kar-devrimci bir karakter gsterme
mitir.
Emmann grleri Bolevik taraftan radikaller arasnda
ho karlanmyordu ve bu nedenle yapt konumalar pek
ilgi grmedi. 1925te snrd edilme tehdidi altnda iken,
Gallerden bir maden iisiyle evlenmek suretiyle ngiliz pa
saportu almay baard. Bu yeni pasaport ona, Fransada,
Kanadada ve hatta 1934te Amerika Birleik Devletlerinde
konferans turlan yapma imkan salayacakt.
Emma 1936da, 66 yandayken, Savaa katlmak
zere Ispanyaya gitti. Libertaryen genlie unlan syledi:
Devriminiz, anarizmin bir kaos olduu anlayn kesin bir
ekilde ortadan kaldracaktr.

EMMA GOLDMAN

Emma Goldman, aralarnda Anarizm ve Dier Yazlar

(1910), M odem Dramamn Toplumsal nemi (1914), Hayatm
Yaarken (1931) balkl kitaplarnn da olduu ok nemli
anarist almalara imza att. Bu yazdklarnda o, bir kadnn
u ekilde deiimde etkili olabileceini dnyordu: Ona
gre bir kadn, ilk olarak kendisini bir cinsel meta olarak
deil bir birey olarak ortaya koyarak, ikinci olarak, bakala
rnn kendi bedeni zerinde hak iddia etmesini reddederek,
istemedii takdirde ocuk dourmay reddederek, Tannnm,
devletin, toplumun, kocann, ailenin vs. hizmetisi olmay
reddederek deiimi etkileyebilirdi. Kadn zgrletirecek
olan oy pusulas deil, sadece ve sadece anarist devrimdir.
Savata iddete bavurmak, kendini savunmann bir aracdr.
Ama terrizmi bir ilke haline getirmek, onu kurumsallatrmak ve
ona toplumsal mcadelede hayati bir rol atfetmek ise bambaka
bir eydir. Byle bir terrizm, kardevrimcileir".

MSA LUXEMBURG
(1 8 7 1 -1 9 1 9 )

Rosa Luxemburg, Alman Radikal Sosyalist hareketinin ve I.

Dnya Sava ncesi sava kart hareketin en nemli ve en
bilinen isimlerinden biridir. Devrimin elit bir gruptan ziyade
kitleler tarafndan gerekletirilmesi gerektii ve mcadelenin
odak noktasnn her zaman iin kapitalizmin ortadan kald
rlmas olmas ynndeki dnceleri, onu dier birok sos
yalistle atan bir yere koymutur. almalarnn pek ou
artk klasik eser kabul edilmektedir.
Luxemburg, Rus Polonyasnda, Zamoscda dnyaya gel
di. Henz genken, Polonya Proletarya Partisinin organize
ettii genel grevde grev ald. Bu grev, drt parti liderinin
idamna yol am ve Rosa da, bundan sonraki almalar
na devam edecei svireye kamt. Rosa, burada baka
sosyalist devrimcilerle tanacak ve Sprawa Robotnicza (i
Davas) gazetesinin kuruluuna nderlik edecektir. Gazete,
Polonya Sosyalist Partisinin milliyeti politikalarna kar
karak, mcadelenin odak noktas olarak kapitalizmin tama
men ortadan kaldrlmasn savunuyordu. Rosa ve yoldalar,
Polonyann bamszl konusuna odaklanmann, burjuva
ziye iiler zerinde daha fazla bask kurma ans vereceini
dnmekteydiler. Rosa ve Leo Jogiches, Polonya ve Litvanya
Krall Sosyal Demokrat Partisini kurdular.

1898de Rosa, Alman vatandal alm ve Berline ta

narak Sosyal Demokrat Partiye (SDP) girmiti. Rosa, burada
da revizyonist sosyalizme kar kacak ve devrim fikrini n
plana karacakt. O, iileri radikalletirmenin ve devrimi
gerekletirmenin en iyi yolunun bir genel grev olduunu d
nyordu.
Ama Alman Sosyal Demokrat Parti yeleri, onun Avrupa
ii partilerinin birlemesi ve yaklamakta olan sava nlemek
iin bir genel grev rgtlenmesi yolundaki fikirlerini kabul
etmedi. Bunun zerine Rosa, SDP ile yollarm ayrd. Sava
patlak verdiinde, SDP sava mparatorluk hkmetini des
tekleyince, Rosa intihar etmeyi dnmt. Fakat bu dn
ceden vazgeecek ve aralarnda Kari Liebknechtin de olduu
dier aktivistlerle birlikte, sava kart gsteriler dzenlemek
zere Spartakusbundu (Spartaks Birlii) kuracakt. Grup,
yasad bir yer alt gazetesinde sava kart grlerini yaym
lad. Bu faaliyetlerinin bir sonucu olarak Rosa ve yoldalar, I.
Dnya Savanm byk bir blmn tutuklu olarak geirdi
ler. Rosamn, Lenini ve Boleviklerin anti-demokratik taktik
lerini eletiren Rus Devrimi yazs da dahil olmak zere tm
yazlan, hapishane dna kamlarak yaymland.
Rosa, 1918de hapisten kar kmaz, Alman Komnist
Partisini kurdu

(KPD).

I.

Dnya Savamn ertesinde

KPD, radikal bir devrim taraftanyd. Ne var ki gerekle

en parlamenter demokrasiydi. SPD, iktidar stlendi ve
Weimar Cumhuriyetini kurdu. 1919da Rosa, Spartakist
Ayaklanmanm rgtlenmesinde grev alm, ancak SDP lide
ri ve Almanyann yeni anslyesi isyan bastrmak zere sa
c paramiliter glere anda bulunmutu. Birka gn son
ra, Rosa ve Kari karlarak ldrlecek ve Rosann bedeni
Berlinde Landwehr Kanalna atlacakt.

Rosa Luxemburg, ideallerine sk ball, engin entelek

tellii ve retorik yetenei ile hatrlanmaktadr. Rosa, kadn
sorununun iilerin sorunlaryla i ie getiini ve kadnn
aile iindeki ekonomik esaretinin sosyalist devrim ile birlikte
son bulacan dnmtr. Onun u nl sz, komniz
min II. Dnya Sava sonrasnda Dou Almanyada tutaca
yolun tam tersini gstermektedir:
zgrlk, saylar ne kadar fazla olursa olsun, sadece hkmet
yanllar iin ya da sadece parti yeleri iin olursa,
ona zgrlk denmez. zgrlk, her zaman muhalefetin
zgrl demektir".

MARE E|UI

(1 8 7 2 - 1 9 5 2 )

Dr. Marie Equi, kadmlann oy hakk hareketinin destekisi,

yasad krtaj onaylayan ve ii snf haklan iin alan bir
anarist aktivist ve ak lezbiyendir. ABDnin Massachusetts
eyaletinde dnyaya gelen Marie Equi, 21 yandayken Bess
Holcomp adndaki retmen arkadayla beraber The DallesOregona tand. ki arkada, o zamanlar Boston Evlilii
olarak nitelenen bir beraberlik yaadlar.
Bessin patronu Reverend O.D. Taylor, kendisine vaat ettii
creti demeyi reddedince, Marie deme yaplmad takdir
de, Tayloru herkesin gz nnde krbalayacan bildirdi.
Sznde duran Marie, Taylorun alt yerde ofisten k
n bekledi ve onu hayvan derisinden bir krbala krbalad.
Marie, cesaretine hayran kalan yerel halk ve medyann deste
ini arkasna ald. Halk, krbac piyango ikramiyesi yapt ve
toplanan paray Besse ve dier kadnlara verdi.
Marie, tp renimi grmek iin Califomiaya tanacak ve
1903 ylnda doktor diplomasyla mezun olan ilk kadnlardan
biri olacakt. i kadnlara ve onlann ocuklanna hizmet ve
ren bir uygulama balatt ve bu srada asistanln yapmakta
olan Harriet Speckart ile tant. kili arasnda bir iliki bala
yacak ve bu srete Mary adnda bir kz evlat edineceklerdi.
1906daki San Francisco depreminin ardndan, Marie, bir
grup doktor ve hemireyi yardm iin rgtledi ve bu girii-

mi Amerika Birleik Devletleri Ordusundan zel bir takdir

grd.
Marie, Portlandda krtaj yapan bir grup doktordan da bi
riydi. Aynca doum kontrol hakknda bilgiler de vermektey
di. Bu vesileyle doum kontrol aktivisti olan Margaret Sanger
ile dostluk kurmutu. Doum kontrol bror datan bir
grup erkein yakalanmas srasnda patlak veren bir olayn
ardndan, bror datmclarm savunduklar iin Marie ve
Sanger da tutuklandlar. Sz konusu bror Sanger tarafndan
yazlm ve Marie yazm srecinde ona yardmc olmutu.
1913te Marie, Oregon Paketleme irketinde alan ki
raz ayklaycs kadnlara grev gzcs olarak yardm etti. Bu
grev, onun daha sonra katlaca Dnya Sanayi ileri (IWW)
rgtlenmesi tarafndan da desteklendi. Kadnlarn grev ye
rinden uzaklatrlmas iin polis arlmt. Marie, yara
lanm bir iiye yardm ederken, bir polis memuru tarafn
dan saldrya urad. Bu grev srasnda tank olduu vahet,
Marieyi kapitalizmi tam anlamyla reddetmeye ve anarist
olmaya gtrecekti. 1916 ylnda Militarizme Kar Amerikan
Birliine katlp, bir savaa hazrlk mitinginde u pankart
anca kk bir isyan balatt: iler siz lmeye hazrla
n n ^ . E Morgan ve Ortaklan ise kar hazrlndalar. Bu olay,
Marienin tutuklanmasna neden oldu.
1918de Marie, IWW konferans srasnda yapt sava
kart konuma nedeniyle isyana tevik ile suland. yl
hapis cezasna arptnld ve toplam bir buuk yl cezaevinde
kald. Hangi adan baklrsa baklsn, Marie ba edilmesi ko
lay bir mahkum deildi. Tpk daha nceleri zgr yaamnda
yapt gibi, hapishanede de, kurallan iniyor ve sorun ya
ratyordu.

Marie, hapisten knn ardndan, IW W nin nde gelen

aktivistlerinden biri olan Elizabeth Gurley Flynn ile iliki ya
amaya balad. 1930 ylnda, 58 yandayken kalp krizi geir
di ve 1940larda sava kart protestolara katlmak iin ayaa
kalkt nadir durumlar dnda, hayatnn geri kalann ar
lkl olarak yatakta geirdi ve Portlandda ld.
Ne zaman ve nerede istersem konuacam. Hibir erkek beni
durduramayacak.

|IU JIN
(1 8 7 5 -1 9 0 7 )

Qiu Jin, inli bir feminist ve eitimciydi; devrimci ayaklan

mada bir lider olarak hayatn kaybedecekti. Eitimli bir ai
lede dnyaya gelmiti. Resmi mparatorluk Mahkemesinin
nde gelen kiilerinden nl Zen Guo-Fanm torunu idi.
Ailesi, her ne kadar bir kz ocuu olsa da, onun mkemmel
bir edebiyat eitimi almasn salamt. Annesinin ona dikinak retmeye alt, fakat daha sonra vazgetii sylenir.
nk Qiu Jin, bunlarn yerine okuluk, binicilikle ilgilenmi
ve dv sanatlan ile ilgili romanlar okumay tercih etmiti.
Qiu Jin 18 yandayken, grc usul bir evlilie raz ola
cakt. Kocas Wang, Japonya ile yaplan savata (1894-1895)
inin yenilmesinin ardndan onu Pekine gtrmt. Bu
srada Pekinde politik iklim iyice kaotik bir hale gelmi
ti. ok sayda kyl ayaklanmas yaanmaktayd ve Manu
Hkmetinin iyice yozlat bu srete, yabanc glerin s
rekli mdahaleleri sz konusuydu.
Qiu, muhafazakar kocasn rahatsz edecek bir ekilde kl
kullanmay renmiti, arap iiyor ve kamusal alanda Batl
erkek giysileri iinde geziyordu. Devrimci-feminist fikirleri
onu in kadn hareketinin ncs yapmt. Qiu Jin, kz o
cuklar iin bir okul kurmu, ayak balama2 ve seks kleliine
kar mcadele vermiti.
2 ) Ayak balama: inde, kz ocuklarnn ayaklanmn bymesini engelle
mek amacyla, aryacak ve acyacak ekilde sk kalplara konulma gelenei,
(.n.)

1904te 29 yandayken, iyi gitmeyen evliliini ve iki o

cuunu geride brakarak eitim iin Japonyaya gitti. Qiu Jin,
yapt tercihler nedeniyle byk bir toplumsal bask yaa
maktayd. Ancak yine de kocasna dncelerimiz ayn de
il demi ve eklemiti: Seninle sanki hortlaklar hapisanesinde yaadk. Ne cehennemde yaamak istiyorum ne de senin
orada olman. Ayrlacaz. O sralarda Japonyann ine gre
daha ilerici olduu kabul ediliyordu. Japonya, devrimci fikir
ler iin bir gelime ortam salamaktayd. Qiu Jin, Tokyoda
Kz Uygulama Okuluna kayt oldu ve artk faaliyetini dur
durmu olan sadece kadnlarn ye olduu Sadece Sevgi adl
bir demein canlandrlmasna katld. Bu srada baka inli
kadnlan da drahomalarn3* satarak Japonyaya eitim iin
gelmeleri iin yreklendiriyordu. Qiu Jin , devrimci metinle
ri halk diline uyarlayarak, bu fikirlerin daha az okur-yazan
olan inde de yaygnlamasn salam, ayrca Sun Yat-senin
Devrimci lttifaknm da ilk kadn yesi olmutu.
1906da ine-Chejianga geri dnecekti. Burada hasta
annesiyle ilgilenmenin yan sra, Xu Zihuanm ynetiminde
Ta-tung Beden Eitimi Kolejinde eitimci olarak yer ald
ve Devrimci Ligamn renci ubesini kurdu. Daha sonra
angaya tanan Qiu Jin, gizli bir patlayc fabrikasnda alt
ve radikal bir kadn gazetesi kard. Yer alt rgtlenmesi ara
clyla oluturduu ordunun, 1907deki angay ayaklanmas
srasnda liderliini yapt.
Ancak bu ayaklanma, birok benzeri gibi baarsz olacak
t. Qiu, ksa bir sre gizlenebildi, fakat sonunda mparatorluk
Polisi tarafndan yakaland. kence altnda bile konumay
reddetti. Ne var ki yazm olduu iki iir, sululuunun kant
olarak grld ve ba kesilerek idam edildi. Qiu o za m a n la r
3) eyiz (.n.)

bir kahraman olarak grld. Sun Yat-sen, Qing hanedannn

1912de devrilmesinden sonra, Qiunun yeniden gmlmesi
vesilesiyle bir devlet treni yaplmasn salad. Xu Zihua tara
fndan kaleme alnan mezar ta yazs, muhtemelen Qiunun
sevgilisi olan bilim kadn Wu Zhiying tarafndan taa kazn
mtr.
Bugne kadar bin ylda drt kez ortaya km bir k huzmesi,
biz kadnlarn evreninde her yan kapatm olan o koyu karanl
yava yava delmekte.
Biz kadnlar zgrlmz seviyoruz
Kaldrn arap kadehlerinizi zgrlk abalarmz iin
Bahetsin gkyz kadn erkek eitliini
Kavga iin ayaa kalkacaz, evet! Gelitirelim kendimizi.

N IIM CINNILLY
'BRIEN
(1 8 9 3 -1 9 8 1 )

Nora Connolly OBrien, sendikac, Irlandal bir cumhuriyeti

ve parlamenterdir. Iskoyada, bir sosyal aktivist olan James
Connollynin kz olarak dnyaya gelmiti. Ailesi 1903 yln
da Amerika Birleik Devletlerine g etmi ve kendisi burada
apka yapmnda almt. Babas ile birlikte ii toplantla
rna katlyor ve onun kard The Harp adl gazete iin a
lyordu.
1910 ylnda rlanda, Belfasta tandlar. Nora burada
deirmenlerde alt ve askerlik eitimi grecei Fianna
Eireanne (Cumhuriyeti Genlik Hareketi) katld. O zaman
lar ayrca, Cumam na mBanm (Devrimci Kadnlar Birlii)
Belfast ubesinin rgtlenmesine katld ve onlara ilk yardm
dersleri verdi. O srada sendikalarn glenmesi ve iilerin
birleerek, zor fabrika koullanna kar harekete gemesi ile,
bu blgede grev ve lokavtlarda art sz konusuydu. 9 1 3 teki
Keten Grevi srasnda Nora, babasnn da konutuu mitingte
ilk defa halka hitap etti: Sen (James Connolly) beni kzn
olarak mitinglere gtrdn ve imdi de ben ii olarak buraya
geldim.
1914 ylnda James Connolly, Yurtta Ordusu komutan
olmu ve hareketin odak noktas, askeri mcadeleye doru
kaymt. Kadnlar, Yurtta Ordusunda eit haklara sahipti ve

Nora da gnll topluyordu. Yzleri kmr tozundan ka

rarmt, bazlarnn yzlerinde imento ya da buday tozlan,
gemilerden, tersanelerden, makine atlyelerinden, fabrikalar
dan, terkedilmi kamyon ve kamyonetlerden gelmilerdi.
Dublinde Fianna Kongresi iin Nora, Howth silah kaak
l operasyonunda yer alm ve Belfast yolundaki binlerce
tfein Constance Markieviczin kr evinde bir geceliine sak
lanmasn salamt. Nora ayrca babasna gazete iinde de
yardmc oluyordu. ilerin Cumhuriyeti, hem iilere hem de
gnlllere ulaarak devrimci hareketi geniletiyordu.
1916da Paskalya Ayaklanmasnn hazrlklar srasnda Nora,
Amerika trlandallan ile iliki kurmu ve Liam Mellows isim
li bir aktivistin Reading hapishanesinden katktan sonra bir
rahip klnda rlandaya geri dnmesine yardm etmitir.
Ayaklanma srasnda Nora, gnll toplama ve gizli haber ile
timi iin Belfasta gnderilir. Dundalk ile Dublin arasnda hi
bir tren almad iin elli kilometre yrr. Ancak isyanclar
teslim olmutur. ngiliz askerleri sayca on kat daha stndr.
Nora, arpmaya zamannda ulaamad iin kahrolmutur.
Yer ald btn bu eylemlerden dolay, sonradan idam edile
cek olan babas ile birlikte hapse atlacaktr.
Amerikaya Easter Ayaklanmas hakknda konumak iin
giden Noranm tekrar rlandaya girmesi yasakland, fakat o,
lkeye deiik bir klkta girmeyi baarmt.
Nora, Dublinde Nakliyeciler Birliinde alt ve genel
seimlerde Sinn Feinin kampanyasnda alt. 1922de, ulu
sal harekete katlm olan Seamus OBrien ile evlendi. IRAnn
genel sayman olmutu ve militanl nedeniyle Kilmainham
ve Mountjoy hapishanelerinde zaman zaman tutuklu olarak
kald.

1926da Nora, rlanda senatosuna seildi ve dnem

senatr koltuunda oturdu. Hayatnn sonuna kadar politik
faaliyetlerini srdrd ve 88 yanda lmeden hemen nce

Yeniden Ayaklanacaz balkl bir kitap yazd.

Yzyllar boyunca biz rlandalIlar, her kuan Britanyaya
kar yrtt, yok edilememi bir silahl mcadele geleneine
sahibiz. Benim kuam, 1916da rlanda Cumhuriyetinin
bamszln ilan eden bir silahl ayaklanma b a latt...
imdi tekrar ayaklanyoruz ve eer yenilirsek, yeniden
ayaklanacaz

LUCIA SANCHEZ
SAIRNIL
(1 8 9 7 -1 9 7 0 )

Lucia Snchez Saornil, spanya Sava srasnda anarizm

iin mcadele vermi bir air ve feministti. Fakir bir ailenin
ocuu olarak Ispanyann Madrid ehrinde dnyaya gelmi
ti. Annesi gen yata iken lm ve Lucia babas tarafndan
bytlmt. Yazmaya balad yer olan Sanat Okulunda
okurken, masraflarm karlamak iin santral memuru olarak
almaya balamt. Lucia ilk iirlerini, 1918de Los Quijotes
isimli avangard iir dergisinde yaymlad ve takma bir erkek
ismiyle lezbiyen erotik yazlar da yazd.
20 yanda iken anarizm ile tanacak ve deneysel iirden
ziyade devrimci iire ynelecekti. spanya Cumhuriyetinin
tam bir burjuva samalktan ibaret olduunu dnm ve o
srada Ispanyann nde gelen anarist partilerinden biri olan
Ulusal i Konfedarasyonunun (CNT) sekreteri olmutu.
Kadnlarn zgrlemesinin sesi olacak olan Lucia, snflar ka
dar, cinsiyetlerin eitliinin de nemli olduunu savunuyor
du. Savunduu doktrin, anti-seksizmin evde balamas gerek
tii idi ve bu yaklam, dnemindeki kimi erkekler tarafndan
pek sevilmemesine yol at.
Mercedes Comaposada ve Amparo Poch ile birlikte
1936da Mujeres Libresin (zgr Kadnlar) kuruluuna katl-

di ve Mujeres Libres dergisinin editrln stlendi. Mujeres

Libres, temel anarist ilkelere, kadnn patriyarkal toplumun

prangalanndan zgrlemesine ve gl bir kendin yap
kltrne dayanyordu. rgt, daha nce veya spanya i
Sava srasnda kendiliinden gelien anarizmi gerekletir
mek iin alan yirmi bin kadn yeden oluuyordu.
Lucia 1938de, Ispanyay faistlerden geri almak amacn
da olan Uluslararas Antifaist Dayanma Genel Konseyinin
sekreteri olmutu. Ayn yl, daha sonra hayat arkada olacak
olan Amrica Barroso ile tanaca Valenciaya tand.
1939da iki kadn Fransada srgnde yaadlar. Ancak
1941 ylnda, lezbiyenlikleri nedeniyle bir Alman toplama
kampna gnderilme tehdidi altnda Ispanyaya geri dnd
ler ve Lucia 1970 ylnda kanserden lene kadar Valenciada
birlikte yaadlar. Amrica, onun mezar tama yle yazdr
mt: Pero... es verdad que la esperanza ha muerto? (Peki
am a... Umudun ld doru mu?).

MUJERES UBRES
nce iberik yarmadasnn kadnlar ayakland
klara gebe ufuklara doru
ayaklarn salam basarak alev alev yollarda
masmavi gkyzne kar.
Yaamn vaadini dorulayarak
Gelenee meydan okuyoruz
scak kiline biim veriyoruz
acdan domu yeni bir dnyann.
Brakn da gemi kaybolsun hilik iinde!
Dne niye aldracaz ki!
KADIN szcn yeniden yazmak istiyoruz.
Dnyann kadnlar ayakland nce

klara gebe ufuklara doru

alev alev yollarda
ileri, ile ri... klara doru.

AME WHINA
CIIPER
(HOHEPINE TE WAKE)
(1 8 9 5 - 1 9 9 4 )

Whina Coopera, Yeni Zellandada, Maori kadnlar ve

Maorilerin toprak haklan iin gsterdii abadan tr Te
Whaea o Te Motu (Ulusun Annesi) ad verilmitir. Whina,
Hokianga krsalnda, Te Rarawa iwi kabilesi liderinin kz
olarak dodu ve kendisine Hohepine Te Wake ad verildi.
Babasnn gzdesi olan Cooper, ngilizce renecei Maori
Kz Yatl Okulunda okudu. 18 yana gelince, grc usul
evlilii reddederek, ailesinin yannda kald ve yerel bir koope
ratifte almay seti.
O sralarda Whine, Maorilerin deniz rnleri kardklan nehir azna, kirli atklann aktan Pakea (beyaz Yeni
Zellandal) iftilerine kar bir dorudan eylem balatacaktr.
Sz konusu iftilerin kira szlemeleri sorunu mahkemeden
mahkemeye srklenirken, Whina ve arkadalan da, beyaz
iftilerin kazd lam yollann yeniden toprakla doldur
maktaydlar. Bu eylemleri nedeniyle protestocular haneye
tecavzle sulandlar. Ancak sonunda beyaz iftilerin kira
szlemeleri de iptal edildi. Whina birka yl okul retmeni
olarak alt ve yirmi iki yama geldiinde de gizlice Richard
Gilbert ile evlendi. ki ocuklar olan Whina ve Richard, bir
iftlik ve dkkan iletmekteydiler. Whina bir postane, bir
doktor klinii ve bir toplum merkezinin de kuruluuna nc-

lk edecektir. Toplu merkezini, genel toplantlarn Maori ka

dnlarnn konuma cesaretini kran atmosferinden duyduu
rahatszlktan tr kurmutu.
Otuzlu yalarnn ortalarnda Whinanm yetenei ve toplu
ma ynelik faaliyetlerdeki becerileri, onu kuzey Hokianganm
tartmasz Maori lideri yapt. nde gelen Maori politikac
lardan Sir Apirana Ngata ile, Hokiangada Maori toprak ge
litirme programn yaygnlatrmak iin birlikte alacak
t. Whina, kocas Richard kanserden lmek zereyken, evli
Maori toprak uzman William Cooperdan hamile kalnca,
arlkl olarak Katolik olan halk arasnda bir skandal yarata
cakt. Richard ldkten sonra, William ve Whina drt ocuk
sahibi oldular ve sonra da evlendiler. Whina, ncesine gre
artk daha az desteklenmesine ramen, 1940lann sonlarnda,
toplum lideri roln yava yava yeniden kazanr.
William 1949da lnce, Whina krdan ehire g eden
Maorilere katlarak Aucklanda tanacak ve bu ehirde bir
ulusal politik figr olacaktr. Whina, 1951 Eyllnde kuru
lan Maori Kadnlar Birliinin ilk bakan seildi ve bu gre
vini 1 9 5 7 ye kadar srdrd. Birlik, byk lde onun a
balarna bal olarak byk baarlar kazand. Whina, Maori
kadnlarn ve ocuklarn yaam koullarn iyiletirmek iin
programlar gelitirdi ve barnma, eitim, rksal ayrmclk,
su, istihdam ve salk sorunlarn ele ald.
Whina, 1963 seimlerinde Kuzey Maori iin adayln
koymu, fakat kaybetmiti. Buna ramen Aucklandda poli
tik olarak hep aktif kald. ehirdeki bir Maori toplant yeri
iin kaynak salad ve Yeni Zellandadaki iki kltrllk ili
kileri iin temel belge niteliinde olan Waitangi Szlemesi
konusunda insanlarn eitimine katkda bulundu. 1970lerin

WHINA COOPER

balarnda ise, salk durumu ktleyince kamusal hayatnn

bittiini aklad.
1975e kadar bu durumdayd. Ama Maori gruplardan olu
an komisyon, toprak kayplarna ve topraklarna yabancla
malarna kar gerekletirilecek bir protestoda kendisinden
nclk isteyince durum deiti. Whina bu talebi kabul ede
cek ve North Islandn bir ucundan dierine bin kilometreyi
aan ve Wellingtonda Parlamento nnde son bulacak olan
bir yry nerecekti. Birka bin protestocunun parlamen
toya yrylerine nclk eden 80 yandaki Whina, azmin
ve direncin simgesi haline gelmiti.
1981 ylnda kendisine Dame nvan verildi. Ancak bu nvan, Maori topluluu tarafndan davaya ihanet olarak grl
m ve eletiri almt. O ise bu eletirilere yle yant vere
cekti: Bu nian kabul edersem, hkmete kar Maori halk
adna mcadele etmek iin daha fazla gce sahip olacam
anlamyorlar. Whina, Hokiangada 98 yanda ld.
Halkm iin savaarak leceim.

BIRIA SHAFIK
(1 9 0 8 - 1 9 7 5 )

Feminist bir yazar ve kadn haklar ve oy hakk iin verilen

mcadelede ok nemli bir rol oynam bir aktivist olan Doria
Shafik, Msr Tantada dodu. Parlak ve tutkulu bir renci
olan Doria, eitim bursu ile Sorbonneda felsefe okumak iin
Parise gitmeden nce, Fransz misyoner okullarnda eitim
grmt. Tezini Msrl Kadnlar ve slam zerine yazm,
1940 ylnda doktorasn almt. Pariste iken kuzeni ve okul
arkada olan Nour al-Din Ragai ile evlenmi ve iki kzlan ol
mutu.
Doria, ok gen yalarndan itibaren Msrl kadnlarn
hak mcadelesinde yer almt. Fakat bu mcadelede esas
aktif rol almas, Msra dnyle birlikte olacakt. 1945te

Bint al-Nil (Nilin Kz) adl dergiyi kurdu. Bu dergiyi, Msrl

ve Arap kadnlann kelimenin gerek anlamnda bilinlerini
ykseltecek olan bir eitim arac olarak grmekteydi. Doria
burada, tm hayat boyunca uruna mcadele edecei dava
lar savunma imkanna sahip olmutu: Msrl kadnlarn oy
verme ve siyasi kurumlara girebilme haklan, ok eliliin kaldmlmas ve boanma hukukunun reforme edilmesi, eit ie
eit cret verilmesi, kadnlarn okuldan uzak tutulmasna son
verilmesi. 1948de bu amalar iin aktif olarak almak zere
Kadnlarn Politik Birliini kurmutu (Bu birlik, daha sonra
Bint al-Nil adyla da anlan bir siyasi partiye dnecekti).

19
ubat 1951 gn, Doria nclnde yaklak 1500 ka
dn, haklann talep etmek zere Msr Parlamentosuna yr
mlerdi. Verilmi zgrlkler, toplumsal yapnn yzeyinde
kalmakta; Msrl kadnlarnsa, ellerini balayan kelepeler
den kurtulmalar gerek. Kadnn kendisi dnda kimse ona
zgrlk veremez. Doria, daha sonra bu olay nedeniyle mah
kemeye arlacak, fakat hakknda herhangi bir yarglama ya
plmayacakt. Ingilizlere kar balatlan gerilla sava srasn
da, silahl kadn birlikleri rgtleyerek mcadeleye katlacak,
ancak iddet taktiklerinin yaratt etkiden hayal krklna
urayacak ve Gandhici protesto yntemlerine dnecekti.
1954 ylnda Doria, Msrn yeni anayasa taslann hazr
lanmas iin oluturulan komiteye hibir kadnn alnmamas
na kar alk grevi balatan bir grup kadna nclk etmiti.
Alk grevi, anayasada kadnlarn haklarnn garanti altna al
nacana dair sz verilmesi zerine sona erdi. Artk ulusla
raras bir ne sahip olan Doria, davasn savunmak amacyla
pek ok yere seyahat edebilme imkan buldu. 1956da yeni
anayasa, kadnlara erkekler iin geerli olmayan baz koullar
altnda oy verme hakk tanmt. Doria bunun bir ayrmclk
ifadesi olduunu belirterek mcadelelerinin devam edeceini
aklad.
1957 ylnda Doria, Nasr ynetiminin bireysel zgrlk
lere ynelik artan tehdidini protesto etmek amacyla ikinci bir
alk grevine balad. Doria, srail glerinin Msr toprakla
rndan ekilmesini de talep ediyordu. Bu eylem, devlet gleri
iin barda taran damla olacakt: Yaynlan engellendi, ba
snda adnn gemesi yasakland ve Kahiredeki apartmannda
birka yl sreyle ev hapsinde tutuldu. Hayatnn geri kalann
tecrit edilmi ve depresif bir halde yaad. 20 Eyll 1975te
intihar etti.

L9LITA LEH 'N

(1 9 1 9 -2 0 1 0 )

Lolita Lebron, Porto Rikonun zgrl iin mcadele et

mi ve bu sebeple uzun sre hapis yatm bir siyasi muhaliftir.
Porto Riko, Lareste, yoksul puro iisi bir ailenin ocuu ola
rak dnyaya gelmitir. Onun doumundan iki yl nce, Jones
Shafroth yasas ile birlikte tm Porto Rikolular, Amerika
Birleik Devletleri vatanda yaplmt. spanyolca konuan
ocuklardan, snflarnda Amerika Birleik Devletine ba
llk yemini etmeleri istendi ve ngilizce ders kitaplan oku
tuldu. Lolita, ocuklarn tuvalete gitmek iin eer ngilizce
izin isteyemezlerse, altlarm slatmak zorunda brakldklarn
hatrlyordu. Ona gre bu, ABD terrizminin bir ortaya k
biimiydi.
Porto Rikolu milliyetiler ile smrge polisi arasndaki yo
un atmalar, Lolitann adolesanlk dneminin bir parasy
d. Yetikinlik dnemine geldiinde, kadnlan la operaciona
zorlayan bir kitlesel ksrlatrma kampanyas balatlmt.
ou kadn, bunun kalc bir doum kontrol yntemi oldu
unu bilmiyordu bile. Porto Rikoda daha az ocuklu kadn
olmas, ABDnin ilettii fabrikalarda alacak daha ok Porto
Rikolu kadm olmas demekti.
1940larda Lolita New Yorka tandnda Siyahlara Hayr,
Kpeklere Hayr, Porto Rikolulara Hayr yazan tabelalarla
karlat. Burada gndzleri terzi olarak alyor ve geceleri

de okula gidiyordu. Lolita ksa bir evlilik sreci geirdi ve bu

evlilikten bir olu oldu. Olunu, o sralarda Lolitann kzna
da bakmakta olan, Porto Rikodaki annesinin yanma gnderdi.
Lolita, sonralar Porto Riko Ulusal Partisinin lideri Dr.
Pedro Albizu Camposun izleyicisi oldu ve New Yorktaki parti
mitinglerine katld. Albizu Campos hapisteyken onunla mek
tuplat. Sonuta Albizu Compos, o ana kadar asla karla
mad Lolitay, ABD Temsilciler Meclisine -Jones Shafroth
Yasasnn yldnm olan- 1 Mart 1954 gn yaplacak sald
r hareketine nderlik etmek zere seti. Lolita her detaydan
sorumluydu: Btn srlan ben biliyordum, btn planlan;
ben, sadece ben.
Lolita ve yolda, asla hayatta kalmayacaklarn d
nerek, Washingtona tek yn gidi bileti aldlar. Temsilciler
Meclisi salonunun ziyareti balkonunda, Lolita ayaa kalkt
ve Viva Puerto Rico Libre! (Yaasn zgr Porto Riko)
diye bararak, Porto Riko bayran at. Grup, daha sonra
ellerindeki otomatik silahlarla ate aarak be milletvekilini
yaralad. Lolita tutuklandktan sonra yle haykrd: Ben
kimseyi ldrmek iin gelmedim, ben Porto Riko iin lme
ye geldim. Gazeteler de Lolita ile ne yapacaklanndan emin
deillerdi. Ondan bazen terrist lider, bazen de gzel dul
gibi sfatlarla sz ettiler.
Drt yolda, ldrmeye teebbsle suland ve lm ceza
sna arptmld. Daha sonra cezalan mr boyu hapse evril
di. Lolitanm iki ocuu, anneleri hapisteyken lecekti. Yirmi
be yl hapis yattktan sonra, 1979 ylnda Bakan Carter ta
rafndan affedildi. Serbest brakldktan sonra, New York ve
Cihacagoda byk kalabalklara katld mitinglerde ortaya
kt. Porto Rikoda ise, bamszlk taraftan gruplar tarafn
dan bir kahraman gibi karland.

2001 ylnda bir Porto Riko adas olan, ancak sonra ABD
Deniz Kuvvetleri tarafndan igal edilmi bulunan Viequesn
belirlenmi snrlarnn tesine gemek suundan altm
gn hapis cezasna arptrld. Protestolar, 2003 ylnda ABD
Deniz Kuvvetlerinin adadan ekilmesiyle son buldu. 2005te
Lolita, kurtulu kahraman Filiberto Ojedo Riosa ynelik FBI
suikastm protesto iin sokaa dklen binlerce kiiden bi
riydi. nsanlara, halk susturmak isteyen emperyalistleri, stra
tejik bir mcadeleyle yenebileceklerini sylyordu. 2008de
Uluslararas Kadnlar Gnnde bir araya gelen yzlerce ka
dna yle seslendi: Herkesin unu bilmesini isteriz ki, Porto
Rikolu kadnlar, Porto Rikonun bamszln destekliyorlar,
talep ediyorlar ve onun iin mcadele ediyorlar.
u gerei bilmelisiniz ki, ABD, doutan gelen ulus olma
hakkn savunmaya kalkan kim olursa olsun, onu ezmeye
alacaktr.
Kadnlar zincirler iindeyse, bir ulus hibir zaman
zgrleemez.

HANNIE SCHAFT
(1 9 2 0 - 1 9 4 5 )

Hannie Schaft, Hollanda Yahudilerine yardm eden ve suikastler rgtleyen bir direniiydi ve Gestaponun ellerin
de lecekti. Jannetje Johanna (Jo) Schaft olarak Hollanda,
Haarlemde dodu. Amsterdam niversitesinde hukuk okur
ken, buradaki Yahudi rencilerle tanp arkada olmutu.
Almanlar, Mays 1940ta Hollanday igal ettiler ve Ekim
aynda Hollanda Yahudilerine iddetli bask uygulamaya ba
ladlar. Jo , kimlik kartlarn alma ya da Yahudi insanlar iin
gvenli evler bulma gibi kk eylemlerle direni hareketine
katld. 1943te Alman resmi makamlar, btn renciler
den sadakat deklarasyonu imzalamalarn talep etmilerdi. Jo,
bunu yapmay reddetti ve renimini yarda brakp Haarleme
geri dnd. Burada Hollanda Komnist Partisi ile b a la n tl
Raad van Herzet direni grubuna katld. Hannie takma ady
la, yiyecek kuponlar, yer alt brorleri, gizli bilgi ve silah
nakil iinde grev yapyordu.
Fakat Hannie, daha fazlasn yapabileceini hissediyordu.
Truus ve Freddie Oversteegen adlarndaki iki kz kardele
birlikte almaya balad. Genellikle erkeklerin stlendii
suikast ve sabotaj gibi eylemlere aktif katlmlar ile, direni
savalar arasnda birer efsane haline geldiler. Bu baarl
l, hzla Gestaponun arananlar listesine girecekti. Hannie,
Gestapo tarafndan kzl sal kz olarak biliniyordu; bu ne-

denle, salarn siyaha boyayarak ve gzlk takarak kendini

gizliyordu. Truus ise, ou zaman bir erkek ocuu gibi gi
yiniyordu. Bylece de eylemlerini, bir ift grnts vererek
gerekletiriyorlard. Baz suikastleri bisikletle yapyorlar ve
silah da arkada oturan Hannie kullanyordu.
1944

Haziramnda Hannie ile mcadele yolda ve yakn

arkada Jan Bonekamp, nl polis efi W. Ragutu ldr

mek zere yola ktlar. Ancak bu eylemde Jan vurulacak ve
Almanlar tarafndan yakalanacakt. Janm, lmeden nce,
Hannienin kimliini aklamas konusunda Almanlar tarafn
dan kandrld dnlmekteydi. Hannie, Janm lmnden
ok etkilenmiti. Bir arkadana yle yazacakt: Sandm
kadar gl deilmiim: lmle tanmak bana ar geldi.
Hannienin annesi ve babas tutuklanarak Vugtda bir toplama
kampnda dokuz ay sreyle tutuldu. Bylelikle teslim olma
s iin Hannieye bask yaplmaktayd. Ancak o doru bildi
inden dn vermeyecek ve salam durmay baaracakt. Bir
keresinde de, Reich komutanlarndan birinin ocuklann ka
rma grevini reddetmiti. Biz Hitlerci deiliz, direni sava
lar ocuklar ldrmez diyordu.
Hannie 1945 ylnda bir Alman kontrol noktasnda dur
duruldu. Askerlerin aramasnda, stnde yasad bir gazete
ve bir tabanca kmt. Saatler sren sorgulamadan sonra,
aranan kzl sal kz olduu anlald. Gnlerce ikence
grd, fakat yalnzca tek bir suikast stlendi. O da, insanla
r Almanlara para karlnda ihbar eden Ko Langendijk adl
bir kuafre ynelik suikast idi. 17 Nisan 1945te Hollandann
kurtuluundan hafta nce, Overveen yaknlarndaki tepe
lere gtrld. lk kurun onu sadece syrnca, Hannie yle
bard: Ben sizden daha iyi vururum. Bunun ardndan mer
mi yamuruna tutularak ldrld.

Savatan sonra, bu tepelerden 422 direni savas

nn cesetleri topland. Hannie onlar arasndaki tek kadnd.
1945 Kasmmda, Overveendeki resmi mezarla gml
d. lmnden sonra kendisine Direni Ha ve zgrlk
Madalyas da verilecekti. Her yl, kasm aynn son pazannda
Haarlemliler, Hannie Schaft anmak, rkla, faizme ve ay
rmcla kar mcadelenin srdn gstermek iin top
lanrlar.

HAYIE SANTAMARA
CUAIRAIO

(1 9 2 2 - 1 9 8 0 )

Haydee Santamara Cuadrado, bir Kbal devrimci ve siyaseten muhalif sanatlarn savunucusuydu. Orta Kbada
bir eker plantasyonunda, be ocuklu, kk toprak sahi
bi spanyol kkenli bir ailenin ocuu olarak dnyaya geldi.
1950lerin banda Haydee, kendisinden daha kk erkek
kardei Abel ile birlikte Havanaya tanacakt. Her ikisi de bu
rada yozlam Batista diktatrlne kar ykselen harekete
dahil olmulard. Devrime kadar, Santamara ailesinin tamam
dorudan eylemlerde yer alacaklard.
26 Temmuz 1953te Haydee, Moneada garnizonuna Fidel
Castro nderliinde yaplan saldrya katlan iki kadndan bi
riydi. Yz yirmi isyanc Moncadaya, bu kladaki silahlan ele
geirmek zere saldrmlard. Bu harekat, direniilerin te
ikisinin lmyle sonuland. Direniilerin bazlar saldn
srasnda, aralannda Haydeenin erkek kardei Abel ve sevgili
si Borisin de bulunduu bir grup ise, Batista rejiminin iken
celeri altnda hayatlarn kaybedeceklerdi. Haydee de tutuk
lanm ve ikenceden gemiti. Gardiyanlar, erkek kardeinin
kanl gzn ona gstererek, dier gzn de karmakla teh
dit ettiler. Haydee onlara u cevab verdi: Bir gzn para
ladnz ve onu konuturamadnz; ben de konumayacam.

Sonunda serbest brakld. Fidel Castronun nl Savun

mas Tarih Beni Aklayacaktr sayfa sayfa hapishaneden o
karacakt.
Haydee daha sonra, Fidel Castro ve Che Guevaramn
Sierra Maestra dalarndaki gerilla birliklerine katlacak ve
isyanc ordunun Marianas diye anlan kadn taburunda yer
alacakt. Haydee ayrca, para toplamak ve silah temin etmek
zere Amerika Birleik Devletlerine de gitti. Ksacas sava
dnemini silah kaaks, taktisyen, uluslararas dzeyde ba
toplayc, ehir yer alt rgtlenmesinde koordinatr ve
gerilla savas olarak geirdi.
Devrimin zaferinin ardndan, 1959un ilk gnnde, la Casa
de las Americas adnda bir kltr enstits kuracaktr. Burada
yirmi yl sren direktrlk grevinde Haydee, Latin Amerika
diktatrlklerden kam sanat ve yazarlara, entelektel ve
fiziksel snma olanaklar salayacakt.
Haydeenin komnist felsefesi, enternasyonalizmden ya
nayd ve sovyetizasyona ya da kat Stalinist brokrasinin ve
dogmatik dncenin Kbaya dayatlmasma her zaman kar
kt. Dogmatizm ve szde sosyalist gerekilik iin ayracak
zaman yoktu.
La Casa de las Americas, Latin Amerikal muhaliflerin ken
di lkelerinde baslmas olanaksz pek ok kitap yaymlad.
Casa ayrca, onlarca yllk kltrel elitizmi ortadan kaldracak
bir devrimci grev anlamnda ve sanat Kba halkna ula
trmak zere, ok sayda nl dans, mzisyen, ressam ve
tiyatro grubunu adaya ard. Casa, Latin Amerikann en ge
ni sanat koleksiyonlarna ve ktphanelerine de ev sahiplii
yapmaktadr.
1960larda Haydee ve devrimci yolda Armando Hart
Davalosun iki ocuklar oldu: Abel ve Celia.

1980 ylnda Haydee, lmn kysndan dnd, ancak

onu srekli arlar iinde brakan bir araba kazas geirdi ve
bu olaydan birka ay sonra intihar etti.
Her eyin gzel ve kahramanca olabildii bir an vardr.
Kaybetmemek son derece nemli olduu iin, hayatn lme
ve yenilgiye meydan okuduu bir andr o. Byle bir anda, kii,
gerekten nemsedii eyleri korumak iin hereyi gze alabilir.
Yaam iin mcadele ettiinde ya da dn vermeden ondan
vazgeebildiinde, yaam ve lm gzel ve soylu olabilir.
Kbal genlerimize tm gstermek istediim, byle yaanrsa,
yaamn daha da gzelleeceiydi. Yaamann tek yoludur bu.

N IN A PETEANI

(1 9 2 5 -2 0 0 3 )

Ondina Peteani, kinci Dnya Savanda, talyan anti-faist

direniin yesi ve sava sonras dneminin de politik aktivisti
idi. talyann Trieste ehrinde dnyaya gelmiti. Faizm dne
minde byd ve ilk kez 1942de Molfalconede tersane iisi
olarak alrken antifaist harekete katld. Antifaist yolda
larnn ounun komnist olmas nedeniyle o da komnizme
yneldi. Blgede faaliyet gstermekte olan Sloven Kurtulu
Cephesi partizanlaryla birlikte, 1943 ylnn balarnda,
talyann ilk partizan grubu olan Garibaldi Birliini kurdular.
Natalia kod adyla birlik iin kurye olarak alan Ondina,
partizanlara yiyecek ve haber ulatrmakla ykmlyd. 2
Temmuz 1943te tutukland ve 8 Eyllde mttefiklerle ate
kes gerekleinceye dek Triestede hapishanede kald.
Ondina, talyann eski mttefiki Almanya tarafndan i
gali srasnda yeniden partizanlara katld. Kadnlar, Nazi
Almanyasna ve Kuzey talyada yeniden canlandrlan faist
talyan Sosyal Cumhuriyetine kar, yaamlar pahasna da
olsa, gerek kurye ve gerekse sava olarak ok nemli grev
ler stlendiler. Ondina 11 ubat 1944te yakalanp Triestede
bir kez daha hapse konulmadan nce, iki kez tutuklanm ve
her ikisinde de kamay baarmt. Mart aynn sonlarnda,
nce Auschwitze gnderildi, daha sonra ise Ravensbrcke
transfer edildi. Buradan Berlindeki bir fabrikaya almak

ONDINA PETEANI

zere gnderilecek ve bu fabrikada alma srecini yavala

tarak retimi sabote etmeyi baaracakt. 1945 Nisannda ye
niden Ravensbrcke gnderildi. Buradan kamay baararak,
Dou Avrupa zerinden talyaya geri dnd. Bu srada sadece
20 yandayd.
Ondina, hayatnn geri kalan ksmnda, sava zamann
daki deneyimlerinin fiziksel ve psikolojik olumsuz etkilerini
yaad. ektii ac iin, Bir ryann ne olduunu bilmiyo
rum, ama 1944ten beri kabusun ne olduunu ok iyi biliyo
rum demekteydi. Fakat btn bunlar onun bir ebe, Italyan
Komnist Partisi militan ve sendikac olarak, zengin bir
hayat srmesine engel olmad. Gemii, onu rklk kart
davann tutkulu bir savunucusu haline getirmiti. Ayn za
manda eski direniilerin oluturduu Italyan Ulusal Partizan
Demeinin de aktif bir yesiydi. Ayrca, sol kanattaki genler
iin yaz kamplan rgtlemek ve partneri Gianluigi Brusadin
ile birlikte, Editori Riuniti gibi komnist yaynclar evresini
ynetmek trnden kltrel faaliyetleriyle de tannmaktayd.
Amfizem hastalndan muzdarip olan Ondina, 1991den
itibaren yaad daireden kamaz hale geldi ve on iki yl son
ra 77 yanda ld.
zgrce yaamak gzel."
Irkln her trlsne kar,- sosyal, kltrel ve dini
ayrmcla ve istismara kar. natla; imdi ve daima: Direni!

ANI PACHEN

(1 9 3 3 -2 0 0 2 )

Ani Pachen, Budist bir rahibe, Tibetli bir zgrlk savas ve

siyasi bir mahkumdu. Tibetin dousunda Khamda Gonjonun
Pachen Dolma yresinde, Lemdha kabilesi reisinin tek ocu
u olarak dnyaya gelmiti. Gen yalarndan itibaren iinde
doduu siyasi yaamdan ziyade, ruhani yaama ilgi duyuyor
du. 17 yandayken, grc sul ile bir baka kabile reisinin
oluyla evlendirelecei ynndeki planlardan haberdar oldu
ve bir manastra kat. Manastra, at stnde tam haftada
ulaabilmiti.
Burada Budist bir rahibe olacak ve babasnn 1958de l
mne kadar, sekiz yl boyunca bu manastrda yaayacakt.
Tibetin in tarafndan igali srasnda, iddet kart Budist
retilerini bir kenara brakarak, halkn silahl direniine li
derlik etti. Gen bir kz iken, babas ona at binmeyi ve si
lah kullanmay retmiti. Bu mcadelede, Byk Cesaret
Rahibesi Ani Pachen ad altnda etkili bir gerilla lideri oldu.
Alt yz atl savasyla birlikte, birka ay boyunca in or
dusunun ilerleyiini durdurmay baaracakt. Fakat sonunda
yenildiler ve Ani Pachen 1959un sonlarnda yakaland.
Bundan sonraki yirmi bir yl boyunca Ani Pachen, bir si
yasi mahkum olarak insanlk d koullarda yaad. nancna
bal kald ve Dalay Lamay lider olarak tanmaya devam et
tii iin ikence grmt. Srekli olarak dvlmekteydi. Bir

ara, tam bir hafta bileklerinden asl tutuldu. Bir yl boyunca

da, ayaklanndan zincirlenmi olarak yaad. Dokuz ay karan
lk bir hcrede tutuldu. 1970 ylnda ise, birok arkadann
ve baka Tibetlilerin tutulduu, Tibetin bakenti Lhasadaki
Drapchi hapishanesine nakledilecekti. Burann korkun ko
ullarnda, idam edilmeyen mahkumlarn pek ou alktan
ld. Ani Pachen bu hapishanede iken, Lhosann yaklp ya
malanan byk manastrndan (Drepung, Sera ve Ganden)
ykselen dumanlara tanklk edecekti.
Ani Pachen, Ocak 1981de serbest brakldktan sonra da
in igaline kar kmaya devam etti. Lhasada kald ve 19871988 yllarnda, Drepung, Sera ve Ganden Manastrlarnda
yerlerinden edilen rahiplerin ynlendirdii, Tibetlilerin insan
haklan ve inlilerin Tibeti terketmesi iin yaplan byk
gsteride yer ald.
Ani Pachen, yeniden tutuklanacan renince Nepal s
nrna kat. Yolunu kaybetti ve kendisini misafir edecek bir
kyl bulana kadar karl blgede drt gn boyunca dolamak
zorunda kald. Bir rehber buldu ve Nepale ulamak iin yir
mi be gnlk bir yol katetti. Sonunda, Dalay Lamann da
srgn olarak yaad Hindistann Dharamsala kentine var
mt. Burada Dalay Lamanm huzuruna alnd. Bu karlama,
tm o zorluklar iinde daima muhafaza ettii bir hayalinin
gereklemesiydi.
Bir Amerikan yazann yardmlanyla, 2000 ylnda otobiyog
rafisini yaymlad. Bu kitapla geni bir batl okuyucuya ulat.
Bundan sonraki iki yl boyunca, Amerika Birleik Devletleri
ve Avrupay gezerek konferanslar verdi ve Tibetlilerin yaa
d zorluklara kar destek istedi. Hapishane koullanndan
kaynaklanan kalp sorunlan nedeniyle 2002 ylnda ld.

Burada pek ok insan, hayvanlarn iinde bulunduu tehlikeli

koullarla ilgileniyor. Bu iyi bir ey; fakat ben, btn bir kltrn
kar karya olduu hayati tehlikeler hakknda konuuyorum.
Tibet kltr, tkenmenin eiindedir."

BJAMILA BIUHIREB
(1 9 3 5 )

Djamila Bouhired, Cezayirli bir milliyeti, Arap bir mslman

ve feministtir. Smrge ynetimine kar mcadele etmi, esir
dm, ikence grm, lm cezasna arptrlm ve daha
sonralar serbest braklmtr. Djamila, Cezayirin bakenti
Cezayir-Casbahta orta snf bir alilenin ocuu olarak dnya
ya gelmi ve Fransz okulunda eitim grmt. Bir renci
aktivist iken, Cezayir Ulusal Kurtulu Cephesine (FLN) ka
tlm, sonralar FLNnin komutan Yacef Saadinin irtibat g
revlisi ve kiisel asistan olmutu.
1957 ylnda, Cezayirin uzun ve kanl bamszlk sava
srasnda, bir dizi silahl ehir gerillasnn saldrsna ve FLNin
genel grev ansna karlk olarak Fransz askerleri, bakent
Cezayiri kontrol altna almlard. Peeli kadnlar, erkeklere
gre direni faaliyetlerini ok daha kolay srdrebiliyorlard.
Djamila ve dier kadnlar Casbahda mitingler dzenleyerek,
yedi gnlk greve devam edilmesi arsnda bulundular.
Djamila, ateli bir konumacyd. Yerel Casbah ivesi ile ko
nuabilmesi ise, onun iin bir baka avantajd.
Djamila, 1957nin Nisan aynda, direniilerle Fransz as
kerleri arasnda kan bir atma srasnda omzundan vurul
du. 30 Eyll 1956da da yakaland ve on bir insann ld,
be kiinin yaraland St Bar sabotajndaki bombay koy
makla suland. Tutuklanmasndan sonra, on yedi gn boyun-

ca ikence grmt, isyanc hareketin bir kuryesi olduunu

kabul etti, ancak bombalamalarda yer ald iddiasn reddetti.
Ayrca Yasef Saadinin sakland yeri sylemeyi de reddetmi
ti.
Mahkemede Fransz avukat Jacques Verges tarafndan sa
vunuldu. Djamila, mahkemeyi masumiyetine inandrmak ye
rine, bizzat mahkemenin kendisini yarglama hakkna mey
dan okuyacakt: Doru olan u ki, ben lkemi seviyorum ve
onu zgr bir lke olarak grmek istiyorum. Bu, ama sadece
bu nedenle, siz bana ikence yaptnz ve beni lme mahkum
edeceksiniz. Fakat unutmayn ki, bizi ldrdnzde, ken
di lkenizin zgrlk geleneini de ldrm olacaksnz.
Djamila, terrizm ile suland ve lm cezasna arptrld:
Fakat Verges tarafndan balatlan bir medya kampanyas, ka
rarn dnya apnda knanmasn salad. dam durduruldu:
Djamila, artk antikolonyal direniin uluslararas sembol ol
mutu.
Cezayir 1962de bamszlm kazandnda, o da serbest
brakld. Ertesi yl, Arap lkelerini bir halk kahraman gibi
dolat. Jacques Verges ile evlendi ve iki ocuklar oldu.
Ne yazk ki, kadnlarn savaa katlm, kadnlarn bam
sz Cezayirde hak kazanmlanna yol amamt. 1971deki bir
konumasnda Djamila yle diyecekti: Biz hl, yeni lke
mizi yaratmak iin mcadele ediyoruz, tahrip olmu ailele
ri yeniden oluturmak, kimliimizi bir ulus olarak korumak
iin. Gelecekte, belki de yle bir noktaya varacaz ki, erkek
ler ve kadnlar ok daha dostane bir temelde yaayacaklar.
Umarm yle olur.
1981de, o ve dier kadnlar, hkmet tarafndan neri
len muhafazakar aile yasasna kar sokaklara dkldler.
nerilen tasan o sralarda geri ekildi, fakat hkmet yl

sonra benzer bir aile yasasn kabul etti. 1992 ylnda Djamila,
kadnlan babalannn ya da kocalannn kontrol altna sokan
Aile Yasasna kar da gsteriler dzenleyecekti.
lm cezasna arptrldm gn, hayatmn en gzel gnyd.
nk dnyadaki en gzel ama uruna lmek zereydim.

ANGELA BAVIS

(1 9 4 4 )

Angela Davis, bir Afro-Amerikan aktivist ve entelekteldir.

Hapishanede kald dnemlerde, cezaevi-endstri komplek
sine ynelik kampanyalara nclk etmitir. Angela, Amerika
Birleik Devletlerinde ayrmc yasalarn yrrlkte olduu
Birmingham, Alabamada dnyaya geldi. ocukluundan beri
her zaman hevesli bir okur olmutu. Liseyi, sosyalizmle ta
np bir aktivist olaca New Yorkta okudu. MassachusettsWalthamda,

Brandeis

niversitesinden

ald

bursla,

niversitedeki siyah renciden biri oldu. Daha sonra

Avrupada felsefe okudu. Amerikadaki felsefe renimi sra
snda Marksist Herbert Marcusenin rencisiydi. Berlinde
Humboldt niversitesinde doktora yapt.
1960l yllarda Angela, SNCCde (iddet Kart renci
Koordinasyon Komitesi) ve Siyah Panterlerde aktif olacakt.
Kz kardelerim diyordu, eer beyaz adamn bizleri topuk
larmzdan cehennemin derin karanlk ukurlarna srkledi
i konusu gibi basit bir olguda bile anlaamayacaksak, ne ze
rinde anlaacaz? Bu beyaz eytana kar birlemek zorun
dayz. Birlikte, beyaz Amerikay yenebilir ve Siyah ktidar
ykseltebiliriz!
Her ne kadar Stokely Carmichael ekibinin beyaz adamn
icad olarak reddettikleri komnizmi benimsemi de olsa,
Siyah ktidar politikasnn militanl ve tutkusu onu kendi-

sine ekmekteydi. 1969 ylnda, California niversitesindeki

retim yelii grevinden, aktivizmi ve Komnist Partiye
yelii nedeniyle kovulmutu. Ancak kamuoyu basks, ni
versiteyi onu yeniden istihdam etmeye zorlayacakt.
Angela, Californiada tutuklu George Jackson ve dier
Afro-Amerikan siyasi tutuklulann serbest braklmas ile ilgili
kampanyada aktif grev ald. 7 Austos 1970de, hkmlle
ri serbest braktrma amacyla, st Mahkeme Yargc Harold
Haley, Califomia-Marin Countyde baka rehinelerle birlikte
mahkeme salonundan karld ve ldrld. Bu eylemde,
Georgeun erkek kardei Jonathann da aralarnda olduu
kii daha ldrlmt. Angela, silahlar onun adna kaytl
olduu iin soruturmaya dahil edildi. ki ay boyunca polis
ten kamak zorunda kald ve FBIin En ok Aranan On Kii
Listesinde yer ald.
Geni yank uyandran dava ve byk bir uluslararas
Angela Davise zgrlk kampanyasnn ardndan, on se
kiz ayn hapishanede geirdikten sonra, tmyle beyazlardan
oluan bir jri tarafndan beraat ettirildi. Hapisanede geir
dii sre, Angelanm sonradan Ceza Endstrisi olarak ad
landrd byk lde zelletirilmi ve srekli olarak b
yyen ABD cezaevi sisteminin ortadan kaldrlmasna ynelik
aktivizmini ateleyecekti. Ayrca, Irkla ve Siyasi Basklara
Kar Ulusal Ittifakn da kurucusu olmutu. 1980 ve 1984 yl
larnda, ABD bakan aday Komnist Parti lideri Gus Hail ile
birlikte bakan yardmcs aday oldu.
1998 ylnda Eletirel Direniin kurulmasna katkda bu
lundu. Bu uluslararas hareket, insanlar demir parmaklklar
ardna atmann ve kontrol altnda tutmann toplumun gven
lii iin zorunlu olduu inancna meydan okuyarak, cezaevi
endstrisine son vermeyi amalyordu. Hareket, topluluklarn

istikrarl bir ekilde varlklarn srdrebilmesi iin, cezaevin

den ok, gda, barnma ve zgrlk gibi temel ihtiyalarn
yerine getirilmesine ihtiya olduuna dikkat ekmekteydi.
Hapishaneler ve cezaevleri, insan ezen ve -tpk hayvanat
bahesinde olduu gibionlar sahiplerine kar itaatkar, an
cak birbirlerine kar tehlikeli birer hayvan haline dntr
mek iin ina edilmitir.
Angela, rk politikalar, kurumsallam rklk ve femi
nizm gibi konulara ilikin bir ok kitap ve bir otobiyografi
yaymlad. Halen Califomia niversitesinde profesr olarak
almakta ve uluslararas konferanslar vermeye devam et
mektedir.
Bir anneden, ocuunu yanmakta olan bir evden nazike ekip
almasn bekleyemezsiniz.
Radikal, en yaln biimde, eyleri kknden kavramak
anlamna gelir.
Devrim ciddi bir eydir, bir devrimcinin hayatndaki en ciddi
eydir. nsan kendisini bir mcadeleye adad zaman, bu mr
boyu olmaldr.

LEYLA HALIB

(1944)

Leyla Halid, bir hava korsanndan politikacya dnm,

Filistinli bir zgrlk savasdr. II. Dnya Savandan sonra
Birlemi Milletler tarafndan srail iin ilhak edilen Hayfada
domutur. lhak sonras mcadele srasnda, Leylann ailesi,
politik olarak aktif babalarn arkada brakarak, Lbnandaki
bir mlteci kampna kamak zorunda kalmtr. Leyla, henz
on be yandayken kendisini silahl mcadeleye adam ve
daha sonra Filistin Halk Kurtulu Cephesi (FHKC) adn ala
cak olan harekete katlmtr.
Leyla, ilk kez, 1969da, FHKCnin srailin Amerika by
kelisinin iinde olduunu sand Roma-Atina seferli yolcu
uan kard. Leyla, ayak basmasnn yasak olduu Hayfa
zerinde umasn pilota emretti ve ua ama indirdi. Rehin
alnm olmalarna ramen, yolculardan hi kimse zarar gr
memitir ve daha sonra uak havaya uurulmutur.
Uak karma eyleminden sonra, Leylann resmi uluslara
ras planda yaygnlaacak ve Leyla istemeden silahl mcade
lenin poster kz haline gelecektir. Kimliini gizlemek iin, ge
nel anestezi olmadan, ene ve burnunu deitirmek amacyla
alt plastik cerrahi ilem geirmitir. Kendi varlmdan daha
yksek ve daha asil bir amacm var, bu yle bir ama ki, btn
zel kar ve sorunlar ona tabi olmaldr.
Leyla, 1970 ylnda, yeni yzyle ikinci bir uak karma

grevini stlenir. O ve bir yolda, Amsterdamdan kalkan El

Al jetinin kokpitine zorla girmeye alrlar. Dileriyle el bom
basnn- pimini karan Leyla, kaptana ieri girmelerine izin
vermesini emreder. Fakat tsrail gvenlik grevlisi, yoldan
vurduktan sonra Leylann bana bir darbe indirir ve Leyla
bilincini kayber.
Uyandmda balydm ve tekmeleniyordum. Yolcular
banyordu; bir kadnn lm duydum, Kan dkmeyi dur
durun. Fakat biz ok sk talimat almtk: Yolculara zarar
vermeyin. Sadece kendinizi savunun. Ben ua havaya uur
mak istemedim. Bomba, sadece gzda vermek iindi.
Uak Londraya iner ve Leyla yirmi sekiz gn gzaltnda
tutulur. Daha sonra Babakan, FHKCnin elindeki batl rehi
neler karlnda Leylay serbest brakacaktr.
Leyla, bundan sonra da zgrlk iin savamaya devam
etti. nce bir aktivist olarak Filistine dnd ve sonrasnda
FHKC politikacs olarak Filistin Ulusal Konseyinde grev
ald. Onun politikas hl radikaldi ve srailin 1967den beri
igal ettii topraklardan ekilmesini savunuyordu. Bu bir
bar sreci deil. Bu, gler dengesinin bizim deil, srailin
lehine olduu politik bir sre. Onlarn elleri ok gl,
Filistinlilerin ise gvenecekleri hibir ey yok...
Leyla, uluslararas forumlarda dzenli olarak konferanslar
vermekte ve rdnde ailesi ile birlikte yaamaktadr.
Balangta btn kadnlar, silahl mcadelede erkeklerle eit
olabileceklerini kantlamak zorundaydlar.
Bu yzden biz grnmzle bile erkekler gibi olmak
istedik. Artk biz kadnlarn, erkekleri taklit ederek kendimizi
kantlamamzn gerekli olduunu dnmyorum.
Ben unu rendim ki, bir kadn sava, zgrlk savas

ve politik aktivisit olabilir ve bir kadn ayn zamanda sevebilir,

sevilebilir, evlenebilir, ocuk sahibi olabilir ve anne o labilir...
Devrim ayn zamanda hayat demektir; hayatn her alan".

ANNA MAE AfUASH

(1 9 4 5 -1 9 7 5 )

Bir eitimci ve bir protestocu olan Anna Mae Aquash,

Amerikan Kzlderili hareketinin en aktif ve nde gelen ka
dn yelerinden biriydi. Kanadada, Nova Scotianm Mikmaq
blgesinde byd. 11 yandayken, bir karma okula balad.
Sonralar, okul yllarnn acmasz rk hakaretler ve baya
dokundurmalarla mahvolduunu syleyecekti. Anna Mae do
kuzuncu snfta iken, annesi, onu ve kardelerini terk etmiti.
Anna Mae de o zaman okulu brakacak ve Mainede meyve ve
patates hasatlarnda alacak yllk g aknna katlacaktr.
Anna Mae ok gemeden Bostonda fabrika iisi olmu
tu. 1965 ylnda bir baka Mikmag olan Jake Maloney ile
evlendi. Evlilikleri ok uzun srmedi, ama iki kzlar oldu.
1969 ylnda Boston Kzlderili Konseyinin kuruluuna ka
tld. Amerikan Kzlderili Hareketinin 1970 ylnn kran
Gnnde, Mayflower II. kutlamasna rastgetirilen protesto
suna katld. Bu protesto, onun yerli haklan iin almaya
balln daha da glendirdi.
iki kltrl eitim projelerine dahil oldu. 1972de ha
yat arkada Nogeeshik Aquash ile birlikte, Trail of Broken
Treaties4 yrynde ve Kzlderili leri Brosu binasnn
igalinde grev almak zere Washingtona gitti.
Bir sonraki yl, Anna Mae AIMin yetmi bir gn s
ren Wounded Knee silahl igaline katld. gal srasnda,
4) Bkz. szlk

Nogeeshik ile geleneksel bir Lakota treniyle evlendiler.

1974 ylnda ayrldlar ve Anna Mae AIMin Minnesotadaki
ulusal ofisinde almaya balad. Bylece, Amerika Birleik
Devletleri genelinde seyahat eden, protestolara katlan, ba
toplayan ve eitim programlarnn oluturulmasna yardmc
olan saygn bir organizatr oldu. Hareketin liderleri Leonard
Peltier ve Dennis Banksa yakn olan Anna Mae, AIM basa
maklarnda hzla ykseldi.
Anna Mae, Wounded Knee igali yeri olan Pine Ridge bl
gesine 1975te geri dnmt. Ayn yln 26 Hazirannda ise,
bu blgede iki FBI ajannn ve bir AIM destekisinin ldrl
d bir atma patlak verdi. FBI, Anne Maenin cinayetlerle
ilgili bilgisi olduunu dnd ve 1975 sonbaharnda onu iki
kez tutuklad. Anna Mae, bir FBI ajannn kendisine, ibirlii
yapmad takdirde bir yl iinde leceini sylediini iddia
etmiti. Bana daha kt eyler gelmesinden korkarak yer al
tna ekildi.
24 ubat 1976da Anna Maenin cesedi, Pine Ridge Blgesi
yaknlarnda bulundu. FBI grevlilerinin de hazr bulunduu
otopsisinde, donarak ld tespit edildi. Elleri kesilerek,
parmak izi iin FBIa gnderildi ve cesedi herhangi bir gml
me izni olmadan, kimsesizler mezarlnda belirsiz bir yere
gmld.
FBI, cesedin Anna Maeye ait olduunu ilan edince, ailesi
yeni bir otopsi daha talep etti. Bu ikinci bamsz otopsi orta
ya kard ki, Anna Mae, .32 kalibrelik bir mermi ile bann
arkasndan vurulmutu. Olay rtbas etmekle sulanan FBI,
cinayetle herhangi bir ilgisinin olduunu reddetti ve Anna
Maenin, pheli bir muhbir olduu gerekesiyle AIM tarafn
dan ldrlm olduu zerine bir speklasyon yaratt.

ldnde sadece 30 yanda olan Anna Mae, yerli direni

in sembol olarak hl yayor.
Bu beyaz insanlar, bu lkenin kendilerine ait olduunu
dnyorlar. Fakat sadece, bizlere gre sayca daha fazla
olduklar iin iktidar ellerinde tuttuklarn fark edemiyorlar.
Btn lke, 1500lerde buraya gelen bir avu kaba saba
seyyah ile deiti. Bir avu kaba saba Yerli de ayn eyi
yapabilir ve ben bunlardan biri olmay amalyorum.

ASSATA SHAKUR

(1 9 4 7 )

Assata Shakur, srekli olarak FBrnin hedefinde olmu bir

siyasi kaak ve siyah aktivisttir. New Yorkta Queens-Joanne
Byronda dnyaya gelmitir. Annesi ve babas, 13 yandayken
boanmlar ve Assata Shakur da, farkl zamanlarda baka ba
ka insanlar tarafndan bytlmtr. Kuzey Carolinadaki
bykannesi, bykbabas ve lise diplomas almasna yardm
c olan teyzesi bu kiilerdendir.
niversiteye gittiinde, Siyahlara ilikin mfredatn ek
sikliini protesto ederken su iledii gerekesiyle ilk kez
1967 ylnda tutuklanmt. Aktivist renci arkada, Louis
Chesimard ile evlendi, fakat toplumsal cinsiyet rolleri ile il
gili anlamazlklar nedeniyle 1970 ylnda boand. Adn
Assata Shakur olarak deitirerek Siyah Panter Partisi, Siyah
Kurtulu Ordusu ve Yeni Afrika Cumhuriyetinde yer alm
t. Yoksul ocuklara cretsiz kahvalt salayan bir programa
katlm ve Siyahlarn tarihini, beyaz versiyonunu nesnel bir
gerek olarak renerek byyen Siyahlara retme iinde yo
unlamt.
Siyah Panterlerin bir dizi banka soygununda yer ald
iddiasnn ardndan, Assata Shakur, 1971de lke apnda
ki insan avnn hedeflerinden biri haline gelecekti. Sonunda
1972de yakalanacak, ama kendisine kar herhangi bir sula
ma yneltilmeyecekti.

1973 Maysmda Zayd Shakur, Sundiata Acoli ile birlikte,

Newjerseyde bir asker tarafndan, krk spot lambas ile araba
srd gerekesiyle durduruldu. Zaydm arabadan inmesi is
tendi ve bir anda atma kt. Zayd ve asker lrken, Assata
elleri bann stnde olmasna ramen gsnden vurularak
yaralanmt. zleyen drt yl boyunca, Shakur gz altndayd
ve 1971-1973 yllar arasnda dahil olduu iddia edilen eitli
olaylara bal eitli sulamalar dolaysyla yargland. Bu su
lamalar; banka soygunlan, adam karma, cinayete teebbs
ve otobandaki atmayla ilgili sekiz ayr olayla ilgiliydi.
1977 ylndaki son durumada, Assatanm cinayet ve sald
r sular sabit bulundu ve mr boyu hapse mahkum edildi.
Karar aklandnda, bu durumann bir paras olduum
iin utan iindeyim, rk jri bir kadn mahkum etme
ye kadar varabildi diyecekti.
Assata birok hapishane gezdi ve kzn (yarglama srasnda
hamileydi) Queensteki Elmhurst Genel Hastanesinin psiki
yatri servisinde dnyaya getirdi. Yeni domu bebei hemen
elinden alnd. Assatanm bundan sonraki alt yldaki tutuk
luluk koullan korkuntu. BM nsan Haklan Komisyonu,
Assatanm grd muamelenin bir mahkum iin son de
rece uygunsuz olduuna ve bir politik aktivist olarak onun,
FBInin Kar stihbarat Servisinin (CONTELPRO) yrtt
kontrgerilla kampanyasnn hedefi haline getirildiine dik
kat ekti.
1979da, Siyah Kurtulu Ordusunun drt yesi, onun kal
d hapishaneye girerek Assatay kard. Gizledikleri silah
larla hapishane gardiyanlann rehin aldlar ve bir kamyonetle
Assatay da alarak hapishaneden aynldlar. Assata, birka ay
boyunca kaak olarak yaad. FBInin, New York-New Jersey

ASSATA SHAKUR

blgesinde aranyor ilanlar yaynlamasna karlk ola

rak destekileri, Assata Shakur Hogeldin posterleri ast
lar. Assata, daha sonra siyasi snmac olmak zere 1984te
Kbaya kat.
2005 ylnda, FBI, Shakuru i terrist ilan etti ve yaka
lanmas iin yaplacak yardm karlnda verilecek dl 1
milyon dolara ykseltti. Bu durum, onu, yirmi yl boyunca
nispeten zgrce yaadktan sonra, tekrar yer altna gemeye
mecbur etti.
u anda bu gezegende insann onuru ile yaamasnn tek yolu
mcadele etmektir.
Sadece gl olanlar delirir. Zayflarsa yalnzca ayak uydurur.

IRIGITTE
MIHNHAUPT

(1 8 4 9 )

Brigitte Mohnhaupt anti-emperyalist ve anti kapitalist bir e

hir gerillasdr. Eylemleriyle Bat Almanyay sarsan Kzl Ordu
Fraksiyonunun bir lideriydi. Bat Almanyada Rheinbergde
dnyaya gelmiti. 1967de Mnihte felsefe okurken, yerel ko
mn faaliyetlerine dahil oldu ve 1960lar renci hareketinin
nemli figrleriyle tant. ABD Kltr Merkezinde Vietnam
Savan protesto etti. Devrimci hastalardan oluan ve has
talklarn sebebinin kapitalizm olduuna inanan bir grubun,
Sosyalist Hastalar Kolektifinin (SPK) bir paras oldu; Sistem
bizleri hasta yapt. Bu hasta sistemi yok etmek iin, ona lm
cl bir darbe indirelim.
SPKnn 1971 ylnda nemini yitirmesinin ardndan
Brigitte, militan ehir gerilla grubu olan Kzl Ordu Fraksiyonuna katld. Vietnam Savana, Bat Alman kapitalizmi
ne ve lkenin elitlerinin faist eilimlerine fke duyan Kzl
Ordu Fraksiyonu, bombalama, soygun ve cinayetler rgtle
miti. Eylemlerine kar devletin baskc tepkisinin devrime
yol aacan umuyorlard. Brigitte bunlarn rgtlenmesi, lo
jistii ve silah teminine yardm ediyordu.
1972de Berlinde tutuklanacak ve bir su rgtne da
hil olmak, sahte kimlik belgesi dzenlemek ve yasad silah
bulundurmaktan hapis cezasna arptrlacakt. Kzl Ordu
Fraksiyonunun (RAF) kurucu yelerinden Ulrike Meinhofun

hapiste lmnden ksa bir sre sonra, Birgitte, Stanheim

Hapishanesine gnderilmeyi talep etmi ve bu talebi kabul
edilmiti. Aralarnda Gudrun Ensslin ve Andreas Baader gibi
liderlerin de bulunduu birok RAF yesi, Stanheimde tutuk
lu olarak bulunmaktaydlar. Hapishanede olduu dnemde
Brigittein RAF lideri olmak iin eitildiine inanlmaktayd.
1977 ylnn ubat aynda serbest kalan Birgitte, hemen
yer alt faaliyetlerine giriti ve ikinci kuak RAF lideri oldu.
Ba federal savc Siegfried Buback ve banker Jrgen Ponto suikastlerinde grev ald. 5 Eyll 1977de RAF, o srada Alman
verenler Demei Bakan olan eski SS subay Hanns-Martin
Schleyeri kard. Olaylar, takip eden dnemde Alman
Sonbahar olarak bilinen bir ulusal krize yol aacakt.
Schleyerin hayat karlnda RAF, rgt tutuklulannn
serbest braklmasn talep etmiti. Fakat, 18 Ekim 1977de
Ensslin, Baader ve dier RAF tutuklusu Jan-Carl Raspe hcre
lerinde l olarak bulundular. Buna tepki olarak da Schleyer
ldrld.
Brigitte, 1978de Hrvatistanda tutukland; fakat Bat
Almanyann, onun iadesi karlnda Hrvat siyasi kaak
lan serbest brakmay reddetmesi zerine serbest brakld.
1981de, Avrupadaki Amerikan Kuvvetleri Komutan General
Frederick Kroeseni tanksavar ve el bombas ile ldrme giri
iminde yer ald.
Brigitte 1982de, Frankfurt yakmlanndaki bir ormanda
bulunan RAFm gizli silah deposuna girerken Bat Alman po
lisi tarafndan yakaland. Polis, blgeden binlerinin tesad
fen bulduu depoya ilikin bir istihbarat deerlendirerek, iki
haftadan beri o yreyi kontrol altnda tutmaktayd. 1985te
Almanyann en belal ve tehlikeli kadn olarak adlandnlan Brigitte, be kez mr boyu hapis cezasna arptnld.

Mahkumiyetinden sonra, RAFn mcadeleye devam edecei

ni ilan etti. Yedi yl sonra, 1998de Brigittein de destekledii
bir kararla, RAF iddet taktiklerini terk edecek ve grup da
lacakt.
Brigitte, hapisteyken hibir rportaj vermemi ve hibir
zaman af istememiti. Yirmi drt yl yattktan sonra, artl tah
liyesi iin uygun koullar olutu. Onun serbest kalabilecei
ihtimalinin domas, Almanyada ok iddetli tartmalara yol
at. Kimileri onun, Nazi sava sululanndan bile daha faz
la hapis yattn sylerken, dier bazlar ise, yapt eylem
lerden dolay hibir pimanlk duymamas nedeniyle serbest
braklmasna itiraz ediyordu. Stuttgart mahkemesi, artl tah
liye karann onaylad ve 2007 Mart aynda serbest brakld.
Devrim der ki: Vardm, varm, yine var olacam
-K zl Ordu Fraksiyonunun son bildirisi

SYLVIA RIVERA

(1951-E00E)

Sylvia Rivera, Porto Rikolu, Venezellal ve MeksikalI k

kenleri olan bir Amerikan transgender aktivistti. Mendozada
domu, ancak on yandayken evini terk edip, New York so
kaklarnda kadn kyafetiyle yaayp almt. Sylvia, dier
gen seks iileri ve travestiler, iddete ve polis vahetine ma
ruz kalm, sk sk tutuklanarak hcrelerde dvlm ve te
cavze uramlard. Bu basklar, gnmzdeki ecinsel hak
lar hareketi iin bir katalizr ilevi grecek olan Stonewall
Ayaklanmasna yol aacakt.
O sralarda Stonewall Inn, farkl rklardan insanlarn varl
ndan kaynaklanan eitlilii ile Greenwich kasabasnda po
pler bir ecinsel ban idi. Bar, dzenli olarak polis tarafndan
baslyor ve kadn mteriler, kadn kyafetinin en az par
asn giymedikleri ve erkekler de kadn kyafetleri giydikleri
iin tutuklanyorlard. 1969 Haziranmda Polis, Inni bast,
fakat bu kez mteriler bu baskna atarak karlk verdi
ler. Sylvia Rivera, polise ilk ieyi frlatan kiiydi. Ardndan
molotof kokteylleri atld ve bir parkmetre, polisleri geri ps
krtmek iin kullanld. Mteriler, taciz olmakszn kendileri
gibi olma haklan iin mcadele ederken, kalabalk polisi en
az krkbe dakika boyunca ieride sktrd. Sylvianm, niha
yet devrimin geldiini hissettim eklindeki szleri sk sk kul
lanlmtr.

1970 ylnda Sylvia, Ecinsel Kurtulu Cephesi ve Ecinsel

Aktivist Ittifaknm (GAA) kurucu yelerinden olmu ve New
Yorkta ecinsel haklan yasa tasansnn kabul edilmesi iin y
rtlen kampanyaya da katlmt. Sylvia, hibir zaman ana
akma uyum salamaya teebbs etmezdi. rnein tasanyla
ilgili gizli oturuma zorla girmeye kalkarken, zerinde kadn
elbisesi ve topuklu ayakkablar vard. GAA, trans bireylerle
ilgili meseleleri, daha kabul gren bir konum kazanmak ve
daha normal grnmek amacyla kampanyann kapsa
mndan kard. Hayal knkl ve hsrana urayan Sylvia,
GAAdan uzaklat.
Ayn yl, Afro-Amerikal transeksel aktivist Marsha E
Johnson ile birlikte, Sokak Travestileri Eylem Devrimcileri
(STAR) adnda bir grup kuracakt. STAR, transseksel hak
lan iin mcadele ediyor ve ayn zamanda evsiz transseks
el genliin bannma ihtiyac iin bir STAR evi almas gibi
pratik hedefler iin de alyordu. STARn faaliyetleri iki yl
boyunca srd ve New Yorkta kendi trnn ilk rnei oldu.
Daha nemlisi STAR, Siyah Fanterler gibi dier siyah genlik
gruplanyla da ittifaklar kurmutu.
1970lerin sonlannda Sylvia, evsizlik ve kt madde kulla
nmna ilikin sorunlan nedeniyle parasz kalmt. 1997 itiba
riyle ise, STARdan esinlenerek ve onu temel alarak kurulan ve
ayn zamanda transseksel insanlar tarafndan iletilen Transy
Evi Kolektifinde yayordu. Burada, transseksel genlik iin
destek salam, aktivizme yeniden balam ve 2000 ylnda
STAR reforme etmiti. nsan Haklan Komisyonunun trans
problemlerini daha kapsaml olarak ele almas gibi hedefleri
dorultusunda almaktayd.
Sylvia Rivera karacier kanserinden ld. Ama lmn
den birka saat nce bile hasta yatanda dier aktivistlerle

birlikte toplantlar yapmaktayd. O, cesurca yaamboyu aktivistlik yapmt. Sadece ana akm heteronormatif toplumdan
dlananlarn haklan iin deil, ayn zamanda ana akm ecin
sel hareketinden dlananlar -farkl renkten bireyler, dk
gelirli ecinseller, translar ve evsiz genler- iin de mcadele
vermiti. Daha sonra onun ansna, geliri veya rk ne olur
sa olsun btn insanlann taciz, ayranclk ve iddetle kar
karya kalmakszn kendi cinsel kimliklerini zgrce belirle
me ve ifade etme hakkn gvence altna almak zere Sylvia
Rivera Hukuk Projesi oluturuldu.

ILIV E M IM IS

(1 9 5 2 -1 9 7 9 )

Ksa sren yaam boyunca bir siyah kadn hareketi aktivisti, medeni haklar savunucusu ve siyah topluluk szcs olan
Olive Morris, ayn zamanda rklk kart aktivizm ve Gney
Londradaki ev igalcilii kltr iin ilham verici bir ncy
d.
Annesi ve babasyla tekrar beraber olabilmek iin, sekiz
yalarndayken Bat Hint Adalanndan ngiltereye gitmiti.
On yedisindeyken Olive, bir siyah adamn ve ona yardm et
meye alan bir grup gen arkadann, Brixtonda polis ta
rafndan taciz edildiine tank oldu. Bu olay onun tutuklan
masna ve ardndan polis tarafndan dvlmesine yol at. Bu,
onun baskya kar mcadelede ilk kez yer almas deildir;
ama yine de bu olaya, onun kamusal olarak tannd ilk olay
olarak referans verilir.
Olive, Brixton Siyah Panterler Hareketinin bir yesi, Asya
ve Afrika Kkenli Kadnlar rgtnn ve Brixton Siyah
Kadnlar Grubunun kurucu yesiydi. Ayn zamanda siyah
topluluun kitaps Sarbarr kurmak iin dier insanlarla
dayanma iinde almt.
Olive, zellikle galciler El Kitabnn 1979 basksnn ka
panda yer alan ikonik fotorafndan sonra, Brixtondaki ev
igali hareketinin sembol ismi olmutu. 1972de o ve arkada
Liz Obi, o zamanlar Lambethteki birok gen siyah gibi ev-

szdiler ve ok az paralan vard. 121 Railton Caddesinde, bir

amarhanenin stnde bulunan zel mlke ait bir yere ta
ndlar. Bu, Lambethte ilk kez, zel mlk bir binann baanl
ekilde igal edilmesiydi. Kadnlar, zorla tahliye giriimlerine
kar yllar boyunca direndiler ve birok kez tutuklandlar.
Olive ve Liz sonunda tanm olsalar da 121 nolu binada i
gal 1999a kadar srm ve bu, Brixtondaki en uzun sreli ev
igallerinden biri olmutu.
1975te Olive, niversiteye gitmek iin Manchestera ta
nacakt. Burada, daha sonra Abasindi Kooperatifi olarak
yeniden biimlendirilecek olan Manchester Siyah Kadnlar
Kooperatifinin kuruculanndan biri oldu. Grubun amac, gen
anneler iin imece ve eitim program oluturmakt. Olive de
siyah annelerle birlikte, ocuklanna daha iyi bir eitim talep
etmek iin yrtlen kampanyada yer alrken, ayn zamanda
bir Siyah kitabevinin kurulmasna da katkda bulundu. 1979
ylnda, 27 yandayken kanserden ld.
Olive Morris, mcadeleci ruhun ve kararlln sembol
olarak Lambethte bir yerel kahraman olarak hatrlanr. Onun
hayat, adaletsizlie kar mcadeleye, toplumda eitim ve z
gveni ykseltmeye adanm bir hayatt. nsanlar zerinde b
yk bir etkisi oldu ve birok insan halen onun mirasn canl
tutmak iin almaktadr. rnein Olivei Hatrlama Kolektifi
adnda bir kadnlar grubu, aratrma yapmak ve Olivein ha
yat, baanlan ve bunlann gerekletii toplumsal iklim ko
nusunda bir kamusal hafza oluturmak iin almaktadr.
Buradaki bilgilerin birou onlann sitesinden alnmtr:
http://www.rememberolivemorris.wordpress.com.

VANBANA SHIVA

(1 9 5 2 )

Vandana Shiva, bilgi ve nn tm dnyadaki evre hareket

lerine destek olmak iin kullanan bir eko-feminist ve evre aktivistidir. Hindistanda, Himalayalarda bulunan Dehradunda
dnyaya gelmitir. Lisans renimini fizik blmnde, yk
sek lisansn ise bilim felsefesi alannda yapmtr.
Vandana, 1979da bitirecei doktoras zerine alrken,
Chipko hareketine katld. Bu hareketin aktivistlerinin byk
ounluu kadnd. Bunlar, ekosistemi ve yaam kaynaklarn
tahrip eden ticari kereste endstrisinin gerekletirdii aa
katliamna, bizzat o aalan vcutlanyla koruyarak kar
kmaya alyorlard. Ben sk sk Chipkoyu kendi Ekoloji
niversitem ve Chipkonun kadmlann da -h i okula gitme
mi de olsalar- hocalanm olarak grdm. Okuma-yazma, bil
gi iin bir nkoul deildir. Sradan kabile yeleri, kyller,
kadnlar byk bir ekolojik deneyime sahiptir. Onlar, biyo
lojik eitlilik, tohum, toprak ve su uzmanlandrlar. Egemen
sistemlerin onlann bilgi ve uzmanlna ilikin krl, yok
sul ve zayflann cehaletine ynelik bir kant deildir. Bu as
lnda zenginlerin ve gllerin cehaletinin bir gstergesidir.
1982de Vandana annesinin inek iftliinde Bilim, Teknoloji
ve Ekoloji Aratrmalan Vakfm kurmak iin akademik ka
riyerini brakacakt. Bu vakfn odak noktas, biyolojik eit
liliin korunmas, temel ilkesi ise, tarlada alan insanlarn
katlmyla yaplan aratrmalann fil dii kulelerindeki ayr-

VANDANA SHIVA

calkl akademik enstitlere gre daha otantik ve daha yararl

olduu idi. Bu giriim, kresel dzeyde etkileri olan bir halk
hareketine dnecekti. Hareket, tarm ve toprak kullanmn
da tek rn kltrnden eitlilie, doa smrsnden sr
drlebilirlie gidecek bir paradigma deiikliini gerekle
tirmi, korsan patentlere kar km, neem ve basmati
pirinci davalarn kazanmtr. Vakfn almalarnn temeli,
genetii deitirilmi rnlere kar kresel direniin ina
edilmesine yardmc olmak zerine ekillenmiti.
Vandana, hkmet ve sivil toplum kurulularnda eko
loji danman olarak da alt. Uluslararas Kreselleme
Forumunun liderlerinden biri ve alter-kreselleme hareketi
olarak bilinen ortak kayglar ve ortak insanlk durumu ile
balantl... dnyamzla ilgilenmek ve birbirimiz iin efkat
li olmak zerine ekillenmi yeni kresel hareketlerden biri
olan kresel dayanma hareketinin bir yesidir. Hindistann
Vedik mirasnda olduu gibi, birok geleneksel uygulamada
var olan bilgelii savunmaktadr.
1991de Vandana, literatrde dokuz tohum anlamna
gelen Navdanyay kurmutur. Navdanya, Hindistanda yerli
tohum eitliliini korumak zere kurulmutur. Amac, ift
ileri ilerini tasfiye etmeye zorlayan politik ve ekonomik
baskya kar direnme konusunda, onlara destek vermektir.
Bu hareket, Gandhici zgven, iddet kartl ve direni il
kelerine dayanmaktadr: Bunun (zgrlmzn) yasad
olduunu ima eden her yasa yasaddr... Onu tanmamak zo
rundayz. Biz, suya, tohuma, gdaya, ilaca erime zgrl
mz savunacaz.
1993te Alternatif Nobel dl olarak bilinen Right
Livelihood Awardi ald. Vandana, on beten fazla kitap ve
yzn zerinde bilimsel makalenin de yazardr.

Be byk dev irketin salmz ve gdamz kontrol ettii bir

dnyada yaamak istemiyorum.
Akln tekkltrllnn yanllarndan ve indirgemeci
dncenin yaratt iddetten ders almann zaman geldi.
Kurtulu iin eitlilie dnmenin zaman geldi.
Agzllk ktlk yaratr; ve u anda bizler bir ktlk dneminde
yayoruz. Bunun iin oka dnmeye ihtiyacmz var.
Cmerte retebilmek iin cmerte dnmeye ihtiyacmz var.

CIMANBANTE
(1 9 5 9 -2 0 0 6 )

Comandante Ramona, hikyesi Meksikann her yerinde bin

lerce majinalletirilmi insana ilham ve umut veren, dev
rimci lidere dnm bir yerli bir sokak satcsdr. Gney
Meksikada dalk Chiapasn Tzotzil (Maya Kzlderilileri)
topluluunda dnyaya gelmiti. Ramona, yapt naklan,
San Cristobal de las Casastaki turistlere satarak geimini sa
lyordu. nsanlannn iinde yaad yoksulluun bir mcade
le vermeksizin dzelmeyeceini anladka yava yava politize oldu. Kendi bereketli topraklan zerinde ihracat rnleri
yetitirmeye zorlanan insanlann %60tan fazlas yetersiz bes
lenmekten muzdaripti. Mcadele ederek lmenin alktan
lmekten ok daha iyi olduuna inanyorum.
Ramona, EZLNe (Zapatista Ulusal Kurtulu Ordusu) ka
tlp, spanyolca konumay renmi ve Chiapasdaki kadmlann politik bilinlenmesi iin almaya balamtr. 1 Ocak
1994 gn Zapatistalar, Chiapasdaki nde gelen yerleim
yerlerini ele geirmek zere Lacandona ormanndaki karargahlanndan yola ktlar. Ramona bu eylemlerin liderlerinden
biriydi. Resmi makamlann tepkisi ok iddetli oldu. Ne var ki
yaadklan tm gerilemelere ramen Zapatistalar, igal ettik
leri devlet topraklannda zerk bir yerli ynetimi kurmak iin
hl mcadele etmekteler.

Ramona, EZLNi yneten Gizli Devrimci Yerel Komitenin

yedi kadn komutanndan biriydi. Kadnlar, Zapatista ordusu
nun yaklak te birini oluturuyorlard ve ounlukla des
tek almalar, yemek yapma, gvenlik, diki, silah imalat,
rgtlenme ve halkn seferber edilmesi zerine younlamak
taydlar.
Ramona, EZLNin devrimci hukukunun bir paras olan
Kadnlarn Devrimci Yasasnn oluumuna katkda bulun
mutu. Kadn haklarnn banda gelen maddeler unlard:
ocuk saysna karar vermek, adil bir cret karl almak,
devrimci mcadeleye ve topluluk almalarna katlmak, si
yasi grev ve askeri rtbe sahibi olmak, salkl bakm, bes
lenme ve eitime erime hakkna sahip olmak, partnerini
seebilmek ve evlilie zorlanmamak, fiziksel istismar ya da
tecavze boyun ememek.
Ramona, yerli topluluklarndaki kadnlarla birlikte, yaa
nan deiim srecini etkilemek ve kendi taleplerini olutur
mak iin alt. Kadnlar, eer bu mevcut kt durum dei
ecekse, kendi katlmlarnn ok nemli olduunu anladlar.
Her ne kadar tm dahil edilmemise de, silahl mcadeleye
kadnlar da katld. Adalet aramann baka yolu yoktu ve bu
kadnlarn karmayd. Kadnlarn talepleri arasnda, doum
klinikleri, gndz bakm merkezleri, msr deirmenleri, ka
dnlar iin eitim okullar ve srdrlebilir kk iletmeler
oluturmak iin destek ve malzeme de yer almaktayd.
Ramonaya 1994te kanser tans konuldu ve 1995te, m
rn on yldan fazla uzatacak olan bir bbrek nakli ameliyat
yaad. Ramona son olarak, neoliberalizme kar birleik bir
muhalefet oluturmay ve Meksika genelinde rgtl bir dire
ni ina etmeyi amalayan teki Kampanya adndaki mitin
gin hazrlklar srasnda grld.

Meksikann bizleri insan olarak dikkate almasn, say

g gstermesini ve onurumuzu tanmasn istiyoruz. Kk
Zapatistamzn sesini, yeni Meksika iin mcadele eden her
kesin sesiyle birletirmek istiyoruz. Bizsiz bir Meksikann asla
olmayacan birlikte haykrmak iin buraya geldik. 1996da
Mexico Citydeki konferansnn sonunda Zocalo meydan,
Ramona, Ramona, Ramona, Ramona diye inledi.
Umudumuz, bir gn durumumuzun deiecei ve biz kadnlarn
sayg, adalet ve demokrasi iinde muamele greceidir.

PHIILAN BEVI

(1963- 2001)

Phoolan Devi, bir kanun kaa, kadn haklan etecisi, mah

kum, Hint parlamenter ve zamannn efsanesidir. Hindistanda
Uttar Pradeshte, en alttakilerden biri konumundaki yoksul
Mallan, dokunulmazlar kastnda dnyaya gelmitir. On
yandayken, kendisini dven ve tecavz eden orta yal bir
adamla evlendirilmitir. O adamdan kat zaman, annesi
ona intihar etmesini sylemi, fakat Phoolan bunu reddedince
kyllerce dlanmtr.
Birka yl sonra, uzun sredir devam eden aile anlamazl
nda bir sona gelinmiti. Phoolan muhalif duruu nedeniyle
hapse atld. Burada pek ok defa polis tarafndan tecavze
urad; ona, bir kadndan beklenildii gibi nasl itaat edilecei
retiliyordu.
On alt yandayken, bir haydut etesi tarafndan kanlacak ve etenin yksek bir kasttan gelen lideri tarafndan seks
klesi yaplacakt. Bu durum, aa kasttan Vikram Mallahm,
lideri ldrmesine ve eteyi ele geirmesine kadar devam etti.
Vikram Mallah, cesareti ve yrekliliinden dolay Phoolana
hayrand. Phoolan onunla evlendi, tfek kullanmay rendi
ve ondan sonraki ikinci komutan oldu. Birlikte yksek kast
kylerini yamaladlar, talan ettiler ve ele geirilen ganimet
leri yoksullarla paylatlar. Phoolan aynca, kendisine tecavz
etmi olan btn erkeklere kar kendi eliyle adalet uygula
maya giriti.

Vikram, rakipleri tarafndan ldrldnde, Phoolan da

suikastiler tarafndan karld. Onu, Thakurs yksek kast
nn bir ky olan Behmaide esir tuttular. hafta boyunca
toplu tecavze uradktan sonra kamay baard. Ksa bir
sre sonra yeni bir etenin lideri oldu. Onun poplerlii
nin esas nedeni, birok kiinin Phoolann, Hint g tanns
Durgann reenkamasyonu olduuna inanmasyd. Yaklak
iki yl sonra, tesadfen kendisini Behmai yaknlarnda bula
cak ve ky soymak iin plan yapmaya giriecekti. Kendisine
tecavz eden birka adam tanynca, etesine Vikramm ka
tillerini bulmak zere ky arama emrini verdi. Katilleri bu
lamadlar, ama topladklar otuz kadar adama ate ap yirmi
ikisini ldrdler.
Katliam, onu bulmak iin seferber edilen kitlesel bir po
lis avn tetikledi. Phoolan iki yln kaak olarak geirdikten
sonra, yetkililerle bir anlama yapt ve on bin kiinin nnde
gvenlik glerine teslim oldu. On bir yl boyunca yarglan
m aksam hapiste kald. Tutukluluu srasnda, bir yumurtalk
kisti ameliyat iin anestezi altnda iken rahmini aldlar.
1994te, serbest brakldnda Budizme yneldi. Ertesi yl,
kendisine sorulmadan yaplm hayat hikyesiyle ilgili Bandit
Queen isimli bir filmin ortaya k onu fkelendirecekti.
nk kendisi hakknda filmde bir kurban portresi iziliyor
du. Film geri ekilmezse, kendisini yakmakla tehdit etti, fakat
sonunda 60.000 dolarlk anlamay kabul etti.
Kadnlarn ve alt kastlarn haklarn savunan Phoonan,
1996da Parlamentoya seildi. Seim kampanyas srasnda,
yarglanmasn isteyen Behmaili dul kadnlar tarafndan sk
sk taciz edildi. Onun ncelikli amacnn, siyasete girerek mil
letvekili dokunulmazln elde etmek olduu ynndeki su
lamalar ise kulaktan kulaa dolayordu.

ld srada, hl alt kastlarn sevdii, st kastlarn ise

nefret ettii bir figrd. Otuz yedi yanda, New Delhide evi
nin dnda vurularak ldrld.
Bunu kendi dilinizde tecavz olarak adlandrabilirsiniz.
Hindistann bir kynde yaam neye benzer bir fikriniz var
m? Tecavz olarak adlandrdnz ey, her gn kylerdeki
yoksul kadnlarn bana gelen bir eydir. Yoksul kzlarn,
zenginlerin kullanm iin varolduklarna inanlr.

MALALAI JIYA

(1 97 8 )

Malalai Joya, kadn ve ocuk haklan savunucusu, parla

menter ve sosyal aktivisttir. Ailesinin, 1982de Sovyetlerin
Afganistan igali srasnda ka nedeniyle, Malalai ran
ve Pakistandaki mlteci kamplannda bymtr. Dokuz
yanda bir ocuk iken, Pakistandaki dier Afgan kadnlara
okuma-yazma retmektedir. Ardndan 1998de, Talibann
iktidan srasnda Afganistana geri dnm, bir sosyal aktivist olarak alm, bir yetimhane ve bir salk oca ama
y hedefleyen Afgan Kadmlannn Yeteneklerini Gelitirme
rgtnn direktrln yapmtr.
2003 ylnda Loya Jirgaya seilmi bir delege olarak,
Taliban sonras Afgan Anayasasnn hazrlanmasnda sava
aalannn da yer almasn protesto eden dakikalk ateli
konumasyla uluslararas kamuyonun dikkatini ekecekti.
Malalai, bir yanda kafir ve komnist olarak adlandnlrken, dier yanda destekileri tarafndan Afganistann en ce
sur kadn olarak grlyordu.
ki yl sonra, yirmi sekiz yandayken, yasama organnn
alt meclisi Wolesi Jirgaya seilerek, parlamentonun en gen
yesi olacakt. O zamandan beri Malalai, Afgan devlet yetki
lilerini, lkenin slam hukukunu kadn haklarn snrlamak
iin bir ara olarak kulland konusunda sulamaktadr.
Aynca, baz parlamento yeleri tarafndan ilenenler de dahil

olmak zere, tm sava sularnn soruturulmas iin agn

yapmaya da devam etmitir. Malalai te yanda, uyuturucu
kaakl ve sistemik yolsuzluklarla ilgili de ak konumak
tadr (dnya lsnde afyon arznn yzde 90 Afganistanda
retilmektedir). imdiye dek oturumlarda, parlamento ye
leri tarafndan fiziksel ve szl saldrya uram, tecavz
tehditleri alm ve drt suikast giriiminden kurtulmay ba
armtr. Buna karlk nlem amal olarak, silahl koruma
ile seyahat etmekte, burka giymekte ve ayn yerde iki gece
geirmemektedir.
Mays 2007de de Wolesi Jirgay, bir hayvan ahrna ben
zetince, parlamento yelerinin birbirlerine ak eletiri yapma
yasan ihlal ettii gerekesiyle, parlamento yelii yl s
reyle askya alnmtr. Temsilcisi olduu Farah yresi ve dier
Afganistan illerinden insanlar, u anda temyiz srecinde bulu
nan bu cezay protesto etmi bulunmaktalar.
Malalai, Avustralya, Kanada ve Avrupada kadn ve ii
haklan ile Afganistann durumu hakknda konferanslar verdi.
te yanda ABD igaline kar ktnda ve terre kar sava
ile alay ettiinde, Amerika Birleik devletlerinden herhangi
bir sempati grmedi. Hibir ulus, baka bir ulusa zgrlk
balayamaz... ABD, hereyin olduu gibi kalmasn istiyor.
Statkoyu istiyor. Kanayan, ac eken bir Afganistan, burada
kallann uzatmak iin iyi bir bahane. imdi Taliban bile barlanna basyorlar. Ve pasaportuna 2008 ylnda el konuldu.
Malalai, ok sayda uluslararas insan haklan dl ald ve

Mutluluk Dmanlan isimli belgeselin de konusu oldu.

Beni ldrecekler, fakat sesimi ldremeyecekler; nk sesim
btn Afgan kadnlarnn sesi olacak. iei koparabilirsiniz,
fakat baharn geliini durduramazsnz.

Bir daha asla korkunun glgesi altnda fsldayarak

konumayacam. Ben sadece halkmn mcadelesinin
sembol ve davasnn hizmetisiyim. Eer inandklarm uruna
ldrlrsem, brakn kanm gelecek nesiller iin bir kurtulu
iareti ve szlerim bir devrimci paradigma olsun.

TEEKKR
Queen of the Neighbourhood Kolektifi olarak u kiilere te
ekkr ederiz: Carolyn Wilson, Bianca Scarlett, Peter Low,
Ina Livingston, Theo Gordon, the Ollive Morris Collective,
Sara Minster, Joanne Quick, Lisa Benson, Fiona Jack, Karl
Kersplebedeb, Lola Farquhar, Eve Gordon, Campbell Farquhar,
Priscilla Penniket, Fans of the zine, Anarcha-feminists of
Aotearoa, Awesome Grrrlz Gang, Infoshops, Queens, Posties,
Mums, Rabbit cats, Mushroom house squatters, Stanley knife
makers, Sharpie sharpeners, Dumpster deities, 2004-2007 yl
lan arasnda Cherry Bomb Comicse yolu dm herkese ve
bu kitaba ilham veren btn devrimci kadnlara.

SOZLUK
Afgan Kadnlarnn Yeteneklerini Gelitirme rgt (OPAWC): salk,
eitim ve gelir getirici projelerde aktif bir sivil toplum rgt.
Alternatif Kreselleme Hareketi: Kresel ibirlii ve etkileimi des
tekleyen, fakat evresel koruma, ekonomik adalet, yerli kltrlerin ko
runmas ve insan haklan gibi konulan ne karmadaki baanszlklan,
kresellemenin negatif etkileri olarak gren ve buna kar kan bir top
lumsal harekettir.
Amerika Birleik iftlik ileri: 1962de Birleik Devletlerdeki tanm
iilerini rgtlemek zere kurulmu bir grup.
Amerikan Kzlderili Hareketi (AIM): 1968de kurulan Yerli Amerikan
aktivist kurulutur. almalan arasnda, ilgili konularda protestolar,
kltrel yenilenme ve istihdam programlann destekleme yer almaktadr.
Anarko-feminizm: Anarist mcadeleyi feminist mcadelenin, feminist
mcadeleyi de anarist mcadelenin gerekli bir bileeni olarak tanm
layan ve patriyarkaya kar mcadelenin de kapitalizm ve devlete kar
mcadelenin vazgeilmez bir paras olduunu vurgulayan bir felsefedir.
Arap Milliyeti Hareketi: 1950lerin sonu ve 1960larda Arap bilincinde
bir devrim yaratmak ve bunu toplumsal deiimle sonulandrmak hede
finde olan sosyalist, seklarist ve Pan-Arab milliyetisi hareket.
Batista Diktatrl: 1952 ylnda askeri bir darbeyle iktidara gelen
Kba eski devlet bakam Fulgencio Batista ynetimi. Batista, Fidel Castro
liderliindeki gerilla gleri tarafndan 1959da devrilmitir.
Boston evlilii: On dokuzuncu yzyln sonlarnda, iki bekar kadn ara
sndaki uzun sreli tek eli ilikiyi veya iki kadnn herhangi bir erkein
destei olmadan birlikte yaamalann tanmlamak iin kullanlm bir
terim.
Cemal Abdl Nasr (1917-1970): 1956dan lmne dek Msr devlet
bakan.

Cezayir Ulusal Kurtulu Cephesi (FLN): 1954 ylnda Cezayirin

Fransadan ayrlarak bamsz olmas iin kurulmu milliyeti siyasi par
tidir. Balangta sosyalist eilimli de olsa, u anda piyasa yanlsdr ve
Cezayirde yaygn bir ekilde statkocu olarak kabul edilmektedir.
Cezayir Sava: FLNin 1956-1957 yllarnda Franszlara kar yrtt
gerilla sava.
Carmichael, Stokely (1941-1998) (sonralar Kwame Ture olarak da ta
nnmtr): Amerikan Medeni Haklar ve Siyah ktidar aktivisti.
in Devrimci ttifak: indeki devrimci gruplarn 1905te, kuzey bar
barlan (Manu halk) kovmak, Zhonguay (in Uygarl) canlandrmak
ve insanlara eit toprak datmak amacyla kurduklar bir yer alt ittifa
k.
Dier Kampanya: Kapitalizme ve Neoliberalizme muhalif birleik bir
cephe oluturmak amacyla 2006 ylnda EZLN tarafndan ortaya atlan
siyasi program.
Dnya Endstri ileri (Wobblies olarak da bilinir): Birleik Devletler
merkezli uluslararas ii sendikasdr. IWW, btn endstri iilerinin
birlemesi ve kr sistemine son verilmesi iin alr.
Ecinsel Aktivistler ttifak (GAA): 1969 ylnda kurulan iddet kart,
tek gndemli, politik olarak ntr militan bir rgt. Amac, ecinsel
bireylerin temel insan haklarn, onurunu ve zgrln gvence altna
almaktr. 1981 ylna kadar varln korumutur.
Ecinsel Kurtulu Cephesi: lki Stonewall Ayaklanmasna bir tepki ola
rak New Yorkta kurulmu olan, ABD ve ngilteredeki ok sayda ecinsel
kurtulu gruplarnn oluturduu gevek bir koalisyon. 1969-1972 yllan
arasnda aktif olmu, ecinsel kart nyarglan sona erdirmenin yan
sra, rklk ve ekirdek aile kard gibi ok daha geni bir toplumsal
eletiri iin harekete gemitir.
Irkla ve Politik Basklara Kar Ulusal ttifak: Irklan veya politik
dnceleri nedeniyle haksz muameleye urayan bireyler adna eylem
dzenlemek iin 1973te kurulmu Amerikan politik grubu.

Filistin Ulusal Konseyi: Filistin Kurtulu rgtnn yasama organ.

Filistin Halk Kurtulu Cephesi (FHKC): 1967 ylnda kurulan siyasi
parti ve paramiliter rgt. Filistin Kurtulu rgt iindeki ikinci byk
grup. Milliyeti, sosyalist ve sekler bir politika yrtmektedir.
rlanda Yurtta Ordusu (ICA): 1913te Dublinde iilerin savunma mili
si olarak kurulmu, sonralar rlanda Sosyalist Cumhuriyetini kurmay
hedefleyen bir devrimci rgte evrilmitir. ngiliz egemenliini sona er
dirmek iin 1916da Easter Ayaklanmasna, rlanda Bamszlk Savana
(1919-1921) ve rlanda Savana (1922-1923) katlmtr.
rlanda

Cumhuriyet

Ordusu

(IRA):

1919da kurulmu,

rlanda

Bamszlk Savanda Ingilizlere kar gerilla mcadelesi vermi, rlanda

Cumhuriyeti ordusu. 1921de ngiltere ve rlanda anlamas zerine ken
di saflarnda yaanan anlamazlk rlanda Savana yol amtr.
Iskra: Rusada anlam kvlcm; Rus Sosyal Demokrat i Partisinin
resmi gazetesi.
i valyeler (ayrca i valyeleri Soylu ve Kutsal Birlii olarak da
bilinir): Ondokuzuncu yzylda, retim ve datm kooperatifi tarznda
ki kurumlan oluturmak amacyla kurulmu geni tabanl bir Amerikan
ii rgtdr.
spanyol

Sava

(1936-1939):

spanyol ordusu generallerinin

kinci spanya Cumhuriyetine kar ayaklanmas ile balayan sava.

Milliyetilerin zaferi, Cumhuriyetin yklmas ile sonulanm ve ardn
dan General Francisco Franconun uzun sren diktatrlk dnemi ba
lamtr.
spanyol Ulusal i Konfederasyonu: 1911 ylnda kurulan ve spanya
Savanda cumhuriyetin yenilgisine kadar varln koruyan ii ve
kyl birliklerinin anarko-sendikalist federasyonu. Devletin ve kapita
lizmin ortadan kaldrlmasn ve anarist bir toplum yaratmay hedefle
mitir.
Jackson, George (1941-1971): Amerikan komnist aktivist ve Siyah
Panter Partisi yesi.

Jogiches Leo (1 86 7 -1 9 1 9 ): Polonya ve Almanyada faaliyet gster

mi Litvanyal Marksist devrimci. Spartaks Birlii ve Polonya Sosyal
Demokrat Partisinin kurucu yesidir.
Kropotkin, Peter (1842-1921): Rus anarist teorisyen ve aktivist.
Kltr Devrimi: 1966 ylnda Mao Zedong tarafndan siyasi rakiplerini
tasfiye etmek ve in toplumunda varln srdrmekte olan burjuva
etki ve deerlerini ortadan kaldrmak zere devrimci bir temizlik ger
ekletirmek amacyla balatlm bir siyasi kampanya. Sonu, yaygn bir
toplumsal ve siyasi kaos, binlerce insann lm ve milyonlarca insann
hapsi veya srgne gnderilmesi olmutur.
Liebknecht, Kari (1871-1919): Spartaks Birliinin ve Alman Komnist
Partisinin kurucu yelerinden Alman Marksist devrimci.
Loya Jirga: Byk Meclis. Kabile anlamazlklarn zmek, toplumsal
reformlan tartmak ve yeni bir anayasay onaylamak iin gerekletiril
mi Afgan meclisi. .
Marcuse, Herbert (1898-1979): Almanya doumlu Marksist toplumsal
teorisyen.
May Day: 1 Mays, Uluslaras i Gn
Milk Bar Bombalanmas: Cezayir Savan balatan, FLNin kadn mili
tanlarnn koyduu bombadan birinin 30 Eyll 1956da sivillerin bu
lunduu yerlerde patlamas.
Melezleme yasalar: Beyazlarla dier rklarn yesi insanlar arasndaki
evlilii yasaklayan yasalar.
Militarizm Kart Amerikan Birlii: I. Dnya Sava boyunca mcadele
vermi olan pasifist bir kurulu.
Nechaev, Sergei (1847-1882): 1870lerdeki Rus Nihilist Hareketi aktivisti; Devrimcinin El Kitabmn yazar.
Porto Riko Milliyeti Partisi: 1922de Porto Rikonun bamszl iin
almak amacyla kurulmu parti.

Ravensbrck: Kuzey Almanyada kinci Dnya Sava srasndaki kadn

toplama kamp.
Rus Sosyal Demokrat i Partisi: 1898de kurulan devrimci Marksist
parti. 1903te ideolojik blnme iki fraksiyonun olumasna neden ol
mutur. Bolevikler (ounluk) Vladimir Ilyi Leninin, Menevikler
ise (aznlk) Julius Martovun liderliindedir. Bolevikler, daha son
ra Sovyetler Birlii Komnist Partisine dntler ve bu erevede
Menevik rakiplerini tasfiye ettiler.
Sinn Fein: Sol kanat rlanda Cumhuriyeti Parti.
Slovenya Kurtulu Cephesi: kinci Dnya Sava srasnda Almanya ve
talyaya kar mcadele eden direni grubu.
Yeni Afrika Cumhuriyeti: ABDnin gneyinde bamsz bir Siyah devleti
kurmak ve Amerikan hkmetinden tazminat almak talebiyle olumu
bir toplumsal hareket.
Spartakus Ayaklanmas: 5-12 Ocak 1919 tarihleri arasnda Berlindeki
genel grev. Grevin iddetle bastrlmas, Alman Devriminin sonunu sim
geler.
iddete Kar renci Koordinasyon Komitesi (SNCC): 1960ta Kuzey
Karolina Raleighte Shaw niversitesinde kurulmu ve lke apna yayl
m Amerikan Medeni Haklar Hareketi rgt. SNCC zellikle oturma
eylemleri, zgrlk yryleri, semen listelerine kayt kampanyalar
na katlmtr.
Siyah Kurtulu Ordusu: 1971-1981 yllan arasnda aktif siyah milliyeti
yeralt rgt. rgtn hedefi, Amerikan sisteminde devrimci bir dei
im gerekletirmek ve Birleik Devletlerdeki siyahlann zgrl ve
kendi kaderini tayin hakk iin silaha sanlmaktr.
Siyah Panter Partisi: zellikle kendini savunma ve hayatta kalma proje
lerini merkeze alm, 1966 ylnda Amerikan Siyah iktidar Hareketinin
bir paras olarak kurulmu, sosyalist esinli bir rgtlenme.
Sun Yat-sen (1870-1925): Qing hanedanm deviren devrimci hareke

tin lideri ve 1912de in Cumhuriyetinin ilk bakan. Sk sk Modem

inin Babas" olarak anlr.
Toprak ve zgrlk: 1870lerde sosyalizmi krsal alanlara yaymak ama
cyla kurulmu bir Rus devrimci grup.
Trail of Broken Treaties: Yerlilere tannan zel haklar, yaam standartlan
ve yetersiz bannma koullan gibi konulara dikkat ekmek iin, 1972de
Yerli Amerikan ve lk Ulus rgtleri tarafndan gerekletirilen lke a
pnda bir protesto hareketi. Bu hareket, Washingtondaki Kzlderili leri
Brosunun igali ile sonulanmtr.
Uluslararas Kreselleme Forumu: Ekonomik kreselleme ve onun
etkilerine kar bir tepki olarak yeni dnceler oluturmak, ortak etkin
lik ve kamusal eitimi gerekletirmek iin kurulmu ittifak.
Uluslararas alanlar Dernei: Radikal dorudan eylemi savunmu ve
sekiz saatlik i gn kampanyasnda nc bir rol stlenmi Amerikan
anarist ii rgt.
26 Temmuz Hareketi: Fidel Castro liderliinde, Kbada Fulgencio
Batista hkmetini devirmeyi hedefleyen devrimci rgt. Zaferden
sonra bu rgt, dierleriyle birlikte Kba Sosyalist Devriminin Birleik
Partisini oluturdu. Parti daha sonra 1965te Kba Komnist Partisine
dnt.
Yeralt Demiryollan: Kuzey eyaletlerine ve Kanadaya kamaya alan
Afro Amerikan kleler tarafndan kullanlan, gizli yollar ile gvenli ev
lerden oluan bir a.
Wolesi Jirga: Halk Meclisi. Afganistan Ulusal Meclisinin alt meclisi.
Yasef, Saadi (1928): Cezayir Bamszlk Savanda FLNin lideri; halen
Cezayir senatosunda ye.
Zapatista Ulusal Kurtulu Ordusu (EZLN): 1994 ylndan bu yana
Meksika devletine kar savaan silahl devrimci grup. Gl bir yerli
tabam bulunan EZLN, yerel kaynaklar zerinde yerlilerin kontroln sa
vunmakta ve kreselleme ve neoliberalizme kar toplumsal hareketler
oluturma arsnda bulunmaktadr.

KAYNAKLAR
Internet siteleri/books dedicated to portraiture of radicals:
http://www.imow.org/wpp/stories/viewStory?storyid=1407
http://leftistlounge.com/Art/woman%20canvas/index.html
http://www.favianna.com/port_other/otherl.php
http://www.justseeds.org/artists/
http://infoshop.oig/page/Anarcha-feminism
http://www.artsenliberte.com/php/index.php?option=com_content&tas
k=view&id=3 7& I temid=43
http://cake3.home.mindspring.com/feminino_page.htm
Waugh, Nicole and Jay Moreno. The Color O f Dissent: B ook One.
Coloring For A Cause, 2006.

HARRIET TUBMAN
http://en.wikipedia.org/wiki/Harriet_Tubman.
Clinton, Catherine. Harriet Tubman: The Road to Freedom. Boston:
Little, Brown and Company, 2004.
Humez, Jean M. Harriet Tubman: The Life and Life Stories. Madison: The
University of Wisconsin Press, 2003.
Jones, David E. Women Warriors: A History. Washington: Brasseys
Ltd, 1997 (reprint 2005).
Lee, Butch. Jailbreak out o f History: The Re-biography o f Harriet
Tubman. Montreal: Kersplebedeb, 2003.

LOUISE MICHEL
http://www.iisg.nl/collections/louisemichel/biography.php.
http://en.wikipedia.org/wiki/Louise_Michel.
Maclellan, Nic, ed. Louise Michel. Rebel Lives Series. Melbourne: Ocean
Press, 2004.
Michel, Louise. The Memoirs o f Louise Michel, the Red Viigin University
of Alabama Press, 1981.
Thomas, Edith. Louise Michel. Montreal: Black Rose Books, 1980.

MOTHER JONES
Broderick, Marian. Wild Irish Women: Extraordinary Lives from History
Dublin: OBrien, 2001.
Gannon, Joseph E. Mary Harris Jones: One Tough Mother. http://
thewildgeese.com/pages/mojones.html.
Gom, Elliot. Mother Jones: The Most Dangerous Woman in America.
New York: Hill and Wang, 2001.
Gom, Elliot. Mother Jones: The Woman. Mother Jones. http://www.
motherjones.com/politics/2001/05/mother-jones-woman.

VERA ZASULICH
http://www.marxists.org/archive/Zasulich/index.htm.
http://en.wikipedia.org/wiki/Vera_Zasulich.
http://www.spartacus.schoolnet.co.uk/RUSzasulich.htm.
Bergman, Jay. Vera Zasulich : A Biography. Stanford, CA: Stanford
University Press, 1983.
Silijak, Ana. Angel o f Vengeance: The Girl Assassin, The Governor o f

St. Petersburg, and Russias Revolutionary World. New York: St Martins

Press, 2008.

LUCY PARSONS
Ashbaugh, Carolyn. Lucy Parsons: American Revolutionary. Chicago:
Charles H. Kerr Publishing Company, 1976.
Flood, Andrew. Rescuing Lucy Parsons for the Anarchist Movement.
http://www.struggle.ws/andrew/people/LucyParsons.html7story_ids426.
http://www.lucyparsons.org.
http://www.lucyparsonsproject.org.
McKean, Jacob. A Fury for Justice: Lucy Parsons and the Revolutionary
Anarchist Movement in Chicago. http://www.wcote.org/~roadrunner/
ScarlettLetterArchives/LucyParsons/FuryforJustice.htm
Parsons, Lucy. Lucy Parsons: Freedom, Equality & Solidarity: Writings
and Speeches, 1878-1937. Chicago: Charles H. Kerr Publishing Company,
2003.
Roediger, Dave and Franklin Rosemont, eds. Haymarket Scrapbook.
Chicago: Charles H. Kerr Publishing Company, 1986.

EMMA GOLDMAN
Falk, Candace Serena. Love, Anarchy, and Emma Goldman. New
Brunswick: Rutgers University Press, 1990.
Goldman, Emma. Living My Life. 2 vols. New York: Pluto Books, 1987.
Rudahl, Sharon. A Dangerous Woman: The Graphic Biography o f Emma

Goldman. New York: The New Press, 2007.

Wexler, Alice. Emma Goldman: An Intimate Life. New York: Pantheon
Books, 1984.

Emma Goldman in Exile: From the Russian Revolution to the Spanish

Civil War. Boston: Beacon Press, 1989.
http://en.wikipedia.org/wiki/Emma_Goldman.

ROSA LUXEMBURG
http://www.spartacus.schoolnet.co.uk/RUSluxemburg.htm.
http://www.rosalux.de/cms/index.php7ids4551.
http://www.spiegel.de/intemational/germany/0,1518,601475,00.html.
http://www.cddc.vt. edu/feminism/Luxemburg.html.
Ettinger, Elzbieta. Rosa Luxemburg: A Life. Boston: Beacon Press,1986.
Luxemburg, Rosa. The Rosa Luxemburg Reader. New York: Monthly
Review Press, 2004.
The Letters o f Rosa Luxemburg. Atlantic Highlands, NJ: Humanities
Press, 1993.
Nettl, J. E Rosa Luxemburg. 2 vols. London: Oxford University Press,
1966.

MARIE EQUI
http://bitter.custard.org/intimate/fling/equi.htm.
http://www.nlm.nih.gov/changingthefaceofmedicine/physicians/biography_103.html.
http://www.glapn.org/605equi.html.
http://www.ohs.org/education/oregonhistory/historical_records/dspDocum ent.cfm ?doc_lD=000B3F93-20D8-lE30-925B80B05272006C.
Friedman, Ralph. The Other Side o f Oregon. Caldwell, ID: Caxton Press,
1993.

Krieger, Nancy. Queen o f the Bolsheviks: The Hidden History o f Dr.

Marie Equi. Montreal: Kersplebedeb, 2009.

QIU JIN
http://en.wikipedia.org/wiki/QiuJin.
http://www.distinguishedwomen.com/biographies/qiujin.html.
http://everything2.com/title/Qiu%2520Jin.
http://www.suppressedhistories.net/articles/qiujin.html.
Lee, Butch. The Military Strategy o f Women and Children. Montreal:
Kersplebedeb, 2003.

NORA CONNOLLY O'BRIEN

http://searcs-web.com/obrien.html.
http://irelandsown.net/Nora.htm.
OBrien, Nora Connolly. We Shall Rise Again. London: Mosquito Press,
1981.

LUCA SNCHEZ SAORNIL

http://www.segundarepublica.com/index.php?opcion=2&id=46.
http://www.asociacionconvive.com/index.php?option=com_content&
view=article&id=373:lucia-sanchez-saornil&catid=35:escritoras&Item
id = ll.
http://w w w .recollectionbooks.com /cs/spain/SaornilQ uestionO f
Feminism.doc.
Ackelsburg, Martha A. Free Women o f Spain: Anarchism and the Struggle

for the Emancipation o f Women. Bloomington: Indiana University Press,

1991.
Nash, Mary. Defying Male Civilization: Women in the Spanish Civil War.
Denver: Arden Press, 1995.

DAME WHINA COOPER

http://www.nzgirl.co.nz/articles/6387.
http://www.nzhistory.net.nz/people/dame-whina-cooper.
http://www.dnzb.govt.nz/dnzb/alt_essayBody.asp?essayID=5C32.

King, Michael. Whina: A Biography o f Whina Cooper. Auckland:

Penguin Books, 1991.

DORIA SHAFIK
Hannam, June, Mitizi Auchterlonie and Katherine Holden. International

Encyclopedia o f Womens Suffrage. Santa Barbara, Ca.: ABC-CLIO, 2000.

Hassan, Fayza. Speaking for the Other Half. http://weekly.ahram.org.
eg/200l/523/sc3.htm.
Keddie, Nikki R. and Beth Baron, eds. Women in Middle Eastern History:

Shifting Boundaries in Sex and Gender. New Haven: Yale University

Press, 1991.
Nelson, Cynthia. Doria Shafik, Egyptian Feminist: A Woman Apart.
Gainesville, FL.: University Press of Florida, 1996.
Sullivan, Earl L. Women in Egyptian Public Life. Syracuse, NY: Syracuse
University Press, 1986.

LOLITA LEBRON
http://en.wikipedia.org/wiki/Lolita_Lebron.
http://www.september23.org/.
http://www.yasminhemandez.com/lolitastory.html.
http://boricuahumanrights.org/.
Cook, Bernard A. Women and War: A Historical Encyclopedia from
Antiquity to the Present. Santa Barbara, CA: ABC-CLIO, 2006.

HANNIE SCHAFT
http://en.wikipedia.org/wiki/Hannie_Schaft.
http://www.hannieschaft.nl/25eng.html.
http://www.bevrijdingintercultereel.nl/eng/nederland.html.
Menger-Oversteegen, Truus. Not Then, Not Now, Not Ever. Amsterdam:
Netherland Tolerant, 1998.
Strobl, Ingrid. Partisans: Women in the Armed Resistance to Fascism and
German Occupation (1936-1945). Edinburgh: AK Press, 2008.

HAYDE SANTAMARA CUADRADO

http://es.wikipedia.org/wiki/Hayd%C3%A9e_Santamar%C3%ADa_
Cuadrado.
http://www.marxist.com/History-old/who_is_celia_hart.html.
http://celiasanchez.org/
Maclean, Betsy, ed. Hayde Santamara. Rebel Lives Series. Melbourne:
Ocean Press, 2003.
Santamara, Hayde. Moneada, Memories o f the Attack that Launched the
Cuban Revolution. Secaucus, NJ: L. Sharp, 1980.
Stone, Elizabeth. Women and the Cuban Revolution. New York:
Pathfinder Press, 1982.

ONDINA PETEANI
http://www.atuttascuola.it/ondina.
http://www.lager.it/ondina_peteani.html.
http://www.geocities.com/ondinapeteani/Ondina-Petani.html.
http://www.olkaustos.org.saggi/saggi/peteani/.

ANI PACHEN
http://en.wikipedia.org/wiki/Ani_Pachen.
http://www.shambhalasun.com/index.php?option=com_content&task=
view&id=1771.
Pachen, Ani & Adelaide Donnelley. Sorrow Mountain: The Journey o f a
Tibetan Warrior Nun. London: Doubleday, 2000.

DJAMILA BOUHIRED
http://en.wikipedia.org/wiki/Djamila_Bouhired.
http://www.time.eom/time/magazine/article/0,9171,863146,OO.html.
http://www.alshindagah.com/novdec03/womanofdistinction.html.
Chahine, Youssef. Jamila the Algerian (Film). Egypt, 1958.
Charrad, Mounira M. States and Womens Rights: The Making of
Postcoloniai Tunisia, Algeria, and Morocco. Berkeley: University of
California Press, 2001.
Lazreg, Mamia. The Eloquence o f Silence: Algerian Women in Question.
New York: Routledge Press, 1994.

ANGELA DAVIS
http://en.wikipedia.org/wiki/Angela_Davis.
h t t p : / / h is t o r ic a l b i o g r a p h ie s . s u i t e l0 1 .com /article.cfm/
the-rapture-of-angela-davis.
http://www.fembio.org/english/biography.php/woman/biography/
angela-davis/.
http://socialjustice.ccnmtl.columbia.edu/index.php/Angela_Davis.
Davis, Angela Y. Angela Davis: An Autobiography.

New York:

International Publishers, 1974.

LEILA KHALED
http://en.wikipedia.org/wiki/Leila_Khaled.
http://www.answers.com/topic/leila-khaled.
Khaled, Leila, and Hajjar, George. My People Shall Live: Autobiography of
a Revolutionary. Toronto: NC Press, 1975.
MacDonald, Eileen. Shoot the Women First. New York: Random House,
1991.
Makboul, Lina. Leila Khaled, Hijacker. Sweden: Tussilago and Sveriges
Television, 2005.

ANNA MAE AQUASH

http://en.wikipedia.org/wiki/Anna_Mae_Aqaush.
http://dickshovel.com/annalay.html.
Brand, Johanna. The Life and Death of Anna Mae Aquash. Toronto: James
Lorimer & Company, 1993.
Forster, Mema. 100 Canadian Heroines: Famous and Forgotten Faces.
Toronto: Dundum Press, 2004.
James, Edward T., Barbara Sicherman, Janet Wilson James, Paul S. Boyer,
and Susan Ware. Notable American Women: A Bibliographical Dictionary.
Cambridge, MA: Harvard University Press, 2004.
Mihesuah, Devon Abbott. Indigenous American Women: Decolonization,
Empowerment, Activism. Lincoln: University of Nebraska Press, 2003.

ASSATA SHAKUR
http://en.wikipedia.org/wiki/Assata_Shakur.
http://www.assatashakur.org/.
http://afrocubaweb.com/assata.htm.
http://www.itsabouttimebpp.com/Assata_Shakur/Assata_Shakur_index.
html.
Shakur, Assata. Assata: An Autobiography. Westport, Conn: Lawrence Hill
& Co., 1987.

BRIGITTE MOHNHAUPT
http://en.wikipedia.org/wiki/Brigitte_Mohnhaupt.
http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/europe/aritclel56065.ece.

http://news.bbc.co.Uk/l/hi/world/europe/6352903.
http://www.guardian.co.uk/world/2007/feb/12/germany.
Smith, J & Andr Moncourt. Daring To Struggle, Failing to Win: The

Red Army Factions 1977 Campaign O f Desperation. Oakland, CA: PM

Press, 2008.

SYLVIA RIVERA
http://www.sylviasplace.org/.
http://en.wikipedia.org/wiki/Sylvia_Rivera.
http://www.ifge.org/Article52.phtml.
http://soundportraits.oig/in-print/magazine_articles/sylvia_rivera/.
http://srlp.org/about.
http://www.workers.org/ww/1998/sylvia0702.php.
http://www.glbtq.com/social-sciences/rivera_s.html.

OLIVE MORRIS
http ://rememberolivemorris.wordpress.com/.
http://w w w .africanafrican.com /negroartist/O LIVE% 20M O RRIS/
OLIVE%20MORRIS.htm.

VANDANA SHIVA
http://en.wikipedia.org/wiki/Vandana_Shiva.

http://www.navdanya.org/.
Mies, Maria and Vandana Shiva. Ecofeminism. Halifax, NS: Femwood
Publications, 1993.
Shiva, Vandana. Stolen Harvest: The Hijacking o f the Global Food

Supply. Cambridge, MA: South End Press, 2000.

Earth Democracy: Justice, Sustainability and Peace. Cambridge, MA: South
End Press, 2005.
Wheat, Sue. Vandana Shiva: Environmental Activist - India. New
Internationalist 268 (June 1995).

C0MANDANTE RAMONA
http://www.jomada.unam.mx/2006A) l/13/index.php?section=opinion&
article=021alpol.
http://es.wikipedia.org/wiki/Comandanta_Ramona.
http://www.imow.org/wpp/stories/viewStory? storyId=1407.
http://flag.blackened.net/revolt/mexico/ezln/1997/romana_at_uni_mar.
html.
Perez U., Mathilde and Castellanos, Laura. Do Not Leave Us Alone!
Interview with Comandante Ramona. Double Jornada, March 7, 1994.
Reader, Sarah. Caminando Preguntamos: Women and the Zapatista
Movement, blogs.warwick.ac.uk/dissidentwarwick, 2009.

PHOOLAN DEVI
http://people.virginia.edu/~pm9k/gifs/ZoForth/Pholan/folanBib.html.
http://en.wikipedia.org/wiki/Phoolan_Devi.
Devi, Phoolan, Marie-Therese Cuny and Paul Rambali. I, Phoolan Devi:
The Autobiography o f Indias Bandit Queen. London: Little, Brown and
Co, 1996.
Sen, Mala. Indias Bandit Queen: The True Story o f Phoolan Devi.
London: Pandora, 1993.
Shears, Richard and Isobelle Gidley. Devi: The Bandit Queen. London:
Allen & Unwin, 1984.

MALALAI JOYA
http://en.wikipedia.org/wiki/Malalai_Joya.
http://www.malalaijoya.com/indexl024.htm.
Joya, Malalai. Raising my Voice: the Extraordinary Story of the Afghan
Woman who Dares to Speak Out. London: Rider, 2009.
Lichter, Ida. Muslim Women Reformers: Inspiring Voices Against
Oppression. Amherst, NY: Prometheus Books, 2009.
Mulvad, Eva. Enemies o f Happiness. Denmark: Bastard Film, 2006

EVRMC k a iin l a
Bu

KTAP; DEVRMC DEMN PARASI OLAN, GL,

DEALST, KORKUSUZ

30

KADINI BR ARAYA GETRYOR.

K ita pta y e r a la n b t n k a d in la r , d er in bir

ADALETSZLK DUYGUSUNUN HAREKETE GERD,
D ADALETSZL KONUMAK VE ONDAN KURTULMAK
T L Y E ^ A D IN ^ R D Ij^ K Y E L E R Y L E BNLERCE N
UMUT OLMU, SESSZLE SES VERM KADINLAR...
Elinizde ldrc bir silah tutuyorsunuz. Devrimci
statkoya kar bir tehdit ve kendisi iin dnmeye
eden her bir kii iin, tehlikeli bir uyar iareti! Bence bu
kitaptaki kelim eler ve sanat, bir devrimi harekete gei
gce sahip. Ayaklanalm ve imdi onlara katlalm
Queen of the Neighbourhood
Kolektifi; tamam kadn
yazar, aratrmac, editr ve
sanatlardan oluan bir alma
grubudur.