Temel Uçak Sistemleri PDF

T.C.
MLL ETM BAKANLII
UAK BAKIM
TEMEL UAK SSTEMLER

525MT0065
Ankara, 2012
Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve

retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.
Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.
PARA LE SATILMAZ.
NDEKLER
AIKLAMALAR ................................................................................................................... iv
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3
1. PNMATK SSTEM.......................................................................................................... 3
1.1. Kaynaklar ..................................................................................................................... 3
1.1.1. Motor.................................................................................................................... 3
1.1.2. APU...................................................................................................................... 3
1.1.3. Yer Beslemeleri.................................................................................................... 3
1.2. almas ve Paralar .................................................................................................. 3
1.2.1. High Stage Valve (Yksek Basn Valfi) ........................................................... 4
1.2.2. Orta Basn Pnmatik ek Valfi (Intemediate Pressure Check Valve) .............. 5
1.2.3. Basn Reglatr ve Kesme Valfi ...................................................................... 5
1.2.4. n Soutma Sistemi (Precoller System) .............................................................. 5
1.2.5. Ayrma Valfi (Isolation Valve) ............................................................................ 6
1.2.6. Pnmatik Havas Ar Scaklk alteri ................................................................ 6
1.2.7. Pnmatik Yer Servis Balants ........................................................................... 6
1.2.8. Kumandalar, Gstergeler ve Uyarlar .................................................................. 6
UYGULAMA FAALYET ................................................................................................ 8
LME VE DEERLENDRME.................................................................................... 10
RENME FAALYET2 .................................................................................................. 11
2. KLMA VE BASINLANDIRMA SSTEM ................................................................... 11
2.1. Klima Sistemi (Air Conditioning System) almas ve Paralar ............................ 11
2.1.1. Istma (Heating) ................................................................................................. 12
2.1.2. Soutma ve Hava Dnm Sistemi (Air Cycle System) .................................. 13
2.1.3. Ram Air System ................................................................................................. 16
2.2. Basnlandrma Sistemleri (Pressurization System) almas ve Paralar .............. 17
2.2.1. Aft Outflow Valve ............................................................................................. 17
2.2.2. Basn Kontrolcs (Pressure Controller).......................................................... 17
2.2.3. Kontrol Paneli .................................................................................................... 18
2.3. Emniyet ve Koruma kaz Dzenleri ........................................................................... 19
2.3.1. Safety Relief Valve ............................................................................................ 19
2.3.2. Negative Relief Valve ........................................................................................ 19
2.3.3. Kabin Ykseklik kaz Sistemi (Cabin Altitude Warning System) ..................... 19
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 20
RENME FAALYET3 .................................................................................................. 24
3. EKPMAN VE MEFRUAT ............................................................................................. 24
3.1. Acil Ekipman ............................................................................................................. 24
3.1.1. Ka Bantlar ..................................................................................................... 24
3.1.2. Kapya Bal Ka Kzaklar (Escape Slides) ................................................... 25
3.2. Koltuklar .................................................................................................................... 25
3.2.1. Yolcu Koltuu .................................................................................................... 25
3.2.2. Grevli Koltuu ................................................................................................. 26
3.2.3. Pilot Koltuu ...................................................................................................... 26

3.2.4. Mahit Koltuu ................................................................................................ 27
3.3. Servis Kabini (Galley) Yerleimi ............................................................................... 27
3.4. Kargolar ve Yk Denetimi ......................................................................................... 28
3.5. Uak Merdiveni .......................................................................................................... 29
RENME FAALYET4 .................................................................................................. 33
4. YANGIN KORUMA SSTEM ......................................................................................... 33
4.1. Yangn Koruma Sistemi (Fire System) almas ve Paralar.................................. 33
4.1.1. Motor Yangn Sistemi (Engine Fire System) ..................................................... 33
4.1.2. APU Yangn Sistemi (APU Fire System) .......................................................... 34
4.1.3. Motor ve APU Yangn Alglama nitesi ........................................................... 36
4.1.4. Motor Ar Scaklk ve Yangn Gstergeleri .................................................... 36
4.1.5. Yardmc Yangn Koruma Sistemi ..................................................................... 36
RENME FAALYET .................................................................................................... 42
5. YAKIT SSTEMLER ....................................................................................................... 42
5.1. almas ve Paralar ................................................................................................ 42
5.1.1. Yakt Tanklar .................................................................................................... 43
5.1.2. Besleme Sistemleri ............................................................................................. 44
5.1.3. Yakt Kartrma Sistemleri .............................................................................. 46
5.1.4. Yakt kmal ve Boaltma Sistemleri (Defueling-Fueling Systems) ................... 47
5.1.5. Fazla Yakt Boaltma Sistemi (Fuel Dump System) .......................................... 48
5.1.6. Yakt Hatt Kaplamas Boaltma Sistemi ........................................................... 49
5.1.7. Yakt Havalandrma Sistemi (Fuel Vent System) .............................................. 49
5.1.8. apraz Besleme ve Transfer Sistemleri (Crossfeed and Transfer Systems) ...... 50
5.1.9. Yakt Transferi (Fuel Transfer) .......................................................................... 50
5.1.10. Gstergeler ve Uyarlar .................................................................................... 50
RENME FAALYET6 .................................................................................................. 56
6. HDROLK SSTEM ......................................................................................................... 56
6.1. Hidrolik Sistemin almas ve Paralar................................................................... 56
6.1.1. Depo ................................................................................................................... 57
6.1.2. Borular ............................................................................................................... 58
6.1.3. Pompa................................................................................................................. 58
6.1.4. Filtreler ............................................................................................................... 58
6.1.5. Valfler ................................................................................................................ 59
6.1.6. Reglatrler ........................................................................................................ 60
6.1.7. Hidrolik Akler .................................................................................................. 61
6.1.8. Hidrolik Sigortalar ............................................................................................. 61
6.1.9. Kaak nleyiciler .............................................................................................. 61
6.1.10. altrma niteleri .......................................................................................... 61
6.1.11. Gsterge Sistemleri ve Elemanlar ................................................................... 62
6.2. ni Takmlar (Landing Gears) .................................................................................. 62
ii
6.2.1. Yaplar............................................................................................................... 62
6.2.2. Ama ve Geri Toplama Sistemleri (Extension & Retraction Systems) ............. 63
6.2.3. Gstergeler ve Uyarlar ...................................................................................... 64
6.2.4. Lastikler (Tires).................................................................................................. 64
6.2.5. Fren Sistemleri (Brake Systems) ........................................................................ 64
6.2.6. Direksiyon Sistemleri (Steering Systems) ......................................................... 67
RENME FAALYET7 .................................................................................................. 71
7. BUZ VE YAITAN KORUNMA SSTEM .................................................................. 71
7.1. Buz ve Yatan Korunma Sistemi almas ve Paralar ........................................ 71
7.1.1. Pnmatik Sistem Havas ile alan Koruma Sistemleri ................................... 72
7.1.2. Motor Hava Giri Kaportas Buzlanma nleme Sistemi ................................... 73
7.1.3. Elektriksel G ile alan Koruma Sistemleri.................................................. 74
RENME FAALYET8 .................................................................................................. 81
8. OKSJEN SSTEM ........................................................................................................... 81
8.1. Oksijen Sistemleri ...................................................................................................... 81
8.1.1. Uu Ekibi Oksijen Sistemi ............................................................................... 82
8.1.2. Yolcu Oksijen Sistemi ....................................................................................... 85
8.1.3. Tanabilir Oksijen Sistemi ................................................................................ 87
RENME FAALYET9 .................................................................................................. 91
9. SU VE ATIK SU SSTEM ............................................................................................... 91
9.1. Su Sistemi almas ve Paralar .............................................................................. 91
9.1.1. Su Tank ............................................................................................................. 91
9.1.2. Su Tank Miktar Gsterge Sistemi ..................................................................... 91
9.1.3. Su Servis Paneli ................................................................................................. 92
9.1.4. Su Tank Basnlandrma Sistemi ...................................................................... 92
9.1.5. Lavabo Kabini .................................................................................................... 93
9.1.6. Su Istcs ........................................................................................................... 93
9.2. Atk Su Sistemi .......................................................................................................... 94
9.2.1.Lavabo Atk Su Sistemi ...................................................................................... 94
9.2.2.Tuvalet Sistemi ................................................................................................... 94
MODL DEERLENDRME ............................................................................................ 100
CEVAP ANAHTARLARI ................................................................................................... 102
KAYNAKA ....................................................................................................................... 104
iii
AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD
ALAN
DAL/MESLEK
MODLN ADI
MODLN TANIMI
SRE
N KOUL
YETERLK
MODLN AMACI
525MT0065
Uak Bakm
Uak Elektronii
Temel Uak Sistemleri
Modern yolcu uaklarndaki sistemlerin bakm ile ilgili
temel bilgilerin verildii bir renme materyalidir.
40/32
Bu modln n koulu yoktur.
Temel uak sistemlerinde basit bakm ilemlerini
yapmak
Genel Ama
Uygun ortam ve ara gereler salandnda temel uak
sistemlerinin basit kontrol ilemlerini yapabileceksiniz.
Amalar
1. Bakm dokmanlarnda (AMM) belirtildii ekilde
pnmatik sisteminin basit kontrollerini
yapabileceksiniz.
klima ve basnlandrma sisteminin basit
kontrollerini yapabileceksiniz.
ekipmanlar ve mefruatlarn basit kontrollerini
yapabileceksiniz.
yangndan koruma sisteminin basit kontrollerini
yapabileceksiniz.
5. Bakm dokmanlarnda (AMM ) belirtildii ekilde
yakt sisteminin basit kontrollerini yapabileceksiniz.
hidrolik sistem ve ini takmlarnn basit kontrollerini
yapabileceksiniz.
buz ve yatan korunma sisteminin basit
oksijen sisteminin basit kontrollerini
yapabileceksiniz.
temiz su ve atk sisteminin basit kontrollerini
yapabileceksiniz.
iv
ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
LME VE
DEERLENDRME
Ortam: Snf, atlye, laboratuvar, iletme, bigi

teknolojileri ortam (internet) vb. kendi kendinize veya
grupla alabileceiniz tm ortamlar
Donanm: AMMden bakm konular, lme ve kontrol
aletleri, uyarc levhalar, gerekli alet ve avadanlklar
Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra
verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.
retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli
test, doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.)
kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve
becerileri lerek sizi deerlendirecektir.
vi
GR
GR
Sevgili renci,
Uak teknolojisi gnmzde hzla gelimektedir. Bu yzden yenilikleri takip eden ve
rendiklerini i hayatna uygulayabilecek uak teknisyenlerine byk ihtiya
duyulmaktadr.
Temel Uak Sistemleri modl ile genel anlamda uak sistemlerinin almas, yaps,
paralar hakknda ve basit kontrollerini yapabilmeniz iin bilgiler verilmektedir. yi bir uak
teknisyeni olmak iin bu bilgileri alp gelitirilen teknolojiyi takip etmeniz gerekmektedir.
Ulu nder Mustafa Kemal Atatrkn Tek ihtiyacmz alkan olmak szn
kendinize grev edinerek Trk Havacln lider konuma getireceinize inanyoruz.
RENME FAALYET1
AMA
RENME FAALYET1
Bakm dokmanlarnda (AMM) belirtildii ekilde pnmatik sisteminin basit

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde deiik uak tiplerinde kullanlan Pnmatik Sistemi

elemanlarn ve basit kontrollerinin nasl yapldn aratrnz.
Aratrmay
rapor
hline
getiriniz
ve
hazrladnz
raporu
snftaki
arkadalarnzla sunu yaparak paylanz.
1. PNMATK SSTEM
1.1. Kaynaklar
Pnmatik sistemi, uan iinde bulunduu artlara gre eitli kaynaklardan beslenir.
1.1.1. Motor
Sistemin ihtiyac olan hava, uuta veya taksi ilemleri srasnda motorun alt
durumlarda motor iinden akan havadan salanr. Hava, kompresr kademelerinden motor
zerine taklm tertibatlar ile alnr.
1.1.2. APU
APU uan yardmc g kaynadr. Genellikle uak yerde bakmda iken APUnun
kompresr kademelerinden hava temin edilir.
1.1.3. Yer Beslemeleri

Sistemin ihtiyac olan hava, son olarak yer arabas (ground cart) denilen haric
kaynaktan alnr. Pnmatik sistem bu kaynaklar uak bakmda iken kullanlr.
1.2. almas ve Paralar

Pnmatik sistemin amac, tm uu ve yer ilemleri iin belirli basn ve scaklkta
basnl hava temin etmektir. Hava, motor iinden akan havadan (engine bleed), APUdan ya
da yer kaynaklarndan salanr.
Pnmatik sistem, motor hava kaynaklarndan salanan havann scakln ve basncn
kontrol eder. Sistem; hava koullandrma, basnlandrma, kanat ve motor kaportas
buzlanma nleme, su sistemi, hidrolik sistem ve motor sistemi iin basnl hava salar.
ekil 1.1: A-320 uanda pnmatik sistem emas
Motor bleed havasnn normal kayna, motorun orta basn kademesinden salanr.
Motorun dk devirlerinde orta basn kademesi, pnmatik sistem iin yetersiz olacandan
yksek basn kademesi kndaki yksek kademe valfinin almasyla sisteme takviyede
bulunulur. Orta basn kademesi zerindeki ek valf ters ak nler. Basn reglatr ve
kesme valfi, bir reglatr ile pnmatik kontrolldr. Valf motor bleedlerinden alnan
havann basncn 45 PSIya ayarlar. Ar scaklk alteri, n soutucu k scakl 254
Cye ulatnda ba st panelindeki Bleed Trip Off (amber renkli) lambasn yakar.
Lambann yanmasyla birlikte Engine Bleed Valve de otomatik kapanr. n soutucu,
fandan gelen souk hava ile k scakln ayarlar. n soutucu kndaki bir sensr
alm olduu s deerine gre n soutucu kontrol valfini modlasyonlu olarak altrarak
fandan gelen havann akn dzenler. ekil 1.1de A320 uak tiplerinin pnmatik sistem
emas gsterilmitir.
1.2.1. High Stage Valve (Yksek Basn Valfi)

Motorun yksek basn kademesi kna monte edilir. Hava kontroll olup havayla
alr. Normalde kapaldr. Motorun alak basn kademesi pnmatik sistemin ihtiyacn
karlayamadnda bu valf alarak pnmatik sistemin ihtiyac karlanr. Bu valf motorun
dk devirlerinde ak, motorun yksek devirlerinde ise kapaldr. Valfin zerinde ak
veya kapal olduunu gsteren bir pozisyon indikatr (gsterge) vardr.
Resim 1.1: Yksek basn valfi
1.2.2. Orta Basn Pnmatik ek Valfi (Intemediate Pressure Check Valve)

Motorun intemediate pressure knda olup yksek basn kademesi devreye
girdiinde havann ters akna mani olur. Valf iki yarm daire kelebekten olumutur.
1.2.3. Basn Reglatr ve Kesme Valfi
Resim 1. 2: Basn reglatr ve kesme valfi
Valfin giriindeki bir porttan hava reglatr iindeki yksek basn alterine referans
basn reglatrne gider. Eer havann basnc 180 PSIy aarsa basn alteri aktif hle
gelir ve ba st panelindeki Bleed Trip Off lambasnn yanmasn salar. Valf, motor
bleedlerinden gelen havann basncn 45 PSIya ayarlar.
1.2.4. n Soutma Sistemi (Precoller System)

n soutucu, havay hava ile soutmak amacyla sisteme konmutur. n soutucu
k scakl arttnda n soutucu kontrol valfinin devreye girmesiyle motor fanndan
gelen souk hava ile bleed havasnn belli limitler ierisinde soutulmas salanr. Ama,
bleed havas scakln limitler iinde sisteme ynlendirmektir. n soutu kontrol valfi (Fan
Air Valve) normalde aktr. Tamamen pnmatik kontroll olup pnmatik alr. n
soutucu kndaki sensrden alm olduu s deerine gre alr. Resim 1.3 ve Resim
1.4te n soutucu ve kontrol valfi gsterilmitir.
Resim 1.3: n soutucu
Resim 1.4: n soutucu kontrol valfi
1.2.5. Ayrma Valfi (Isolation Valve)

Bu valf, uu kompartman ba st panelindeki bir alter ile kontrol edilir. Elektiriki
kontroll, motor kontrolldr. 115 V AC g ile alr. Valf, sa ve sol pnmatik sistemi
birbirine balar veya birbirinden ayrr. Valfin zerinde ak kapal olduunu gsteren
pozisyon indikatr vardr. Bu valfe X feed valve ve apraz besleme valfi de denmektedir.
1.2.6. Pnmatik Havas Ar Scaklk alteri

Pnmatik manifoldu ve sistem komponentlerini yksek hava scaklklarndan korur.
Her iki pnmatik boruya birer adet bu alterden yerletirilmitir.
1.2.7. Pnmatik Yer Servis Balants

Yer arabasn sisteme balamak iin bir servis balants ve ek valfi pnmatik
manifolda bal durumdadr. Yer beslemesi sayesinde motorlar altrlabilir ve hava
koullandrma sistemi iletilebilir.
1.2.8. Kumandalar, Gstergeler ve Uyarlar

Sistem kumandalar ba st paneline yerletirilmitir. Kumanda paneli bleed
alterinden olumutur. Bu alterler motor 1 ve motor 2 ile APU bleedlerini kumanda eder.
Panelde ayrca uyar lambalar, ayrma valfi alteri ve ift ibreli bir basn gstergesi
bulunur. Resim 1,5te Pnmatik sistem kontrol panelleri ve gstergeleri gsterilmitir.
Resim 1.5: Kontrol paneli ve gstergeleri
Her kumanda alteri kendine ait olan basn reglatr ve kesme valfini kumanda
eder. Bir motor ve APU bleed alterinin almasyla sistem bu iki kaynaktan beslenir ve
kumanda panelinde bulunan DUAL BLEED lambas yanar.
Pnmatik sistemi boru basnc, ba st panelindeki gstergeden grlr. Boru
basncn ba st paneldeki gstergeye PSI olarak gnderen basn transmitteri boru hatt
zerindedir.
Panelde bulunan sa ve sol pack alterleri ve sirklasyon fan alterleri kompartman
havalandrmas iin kullanlr. Pack lambalar ise packlerde meydana gelebilen hatalar
grntler. Panelde bulunan wing/body overheat lambas da sistem boru hatlarnda bir kaak
olduunu gsterir. Pnmatik sistemi besleyen havann scakl llerek sistem kaaklar
tespit edilir.
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Bleed check valve inceleyerek kontrollerini yapnz.
lem Basamaklar
IP bleed check valvenin
doru pozisyonda olduunu
kontrol ediniz.
Valfin kanatklarnn
yerlerinde olduklarn kontrol
ediniz.
Kanatklarn mentee
pinlerinin doru pozisyonda
olduklarn ve krlma,
korozyon, ukur ve anma
olmadn btn paralarn
yerinde olduunu kontrol
ediniz.
Kanatklarn menteeler
zerinde el ile kolay bir ekilde
hareket edebilecek durumda
olduunu kontrol ediniz.
Pnmatik sistemde kullanlan
borularn atlak veya kaak
olup olmadn kontrol ediniz.
Borularn salam bir ekilde
oturup oturmadn el ile
zorlayarak kontrol ediniz.
Sistem komponenentlerini
kontrol ediniz.
Kontrol gstergelerinin doru
alp almadn kontrol
ediniz.
neriler
nl elbisesi giymeden ve gerekiyorsa
koruyucu gzlk, kulaklk ve eldiven takmadan
almaynz.
Tm emniyet nlemlerini alnz.
almaya balamadan nce pnmatik sistemin

basnlandrlmadndan emin olunuz.
Gvenlik nlemlerini almadan almaynz.
lem yaplan sistem komponentlerinin zerine
emniyet ikaz kartlarn takmay unutmaynz.
Aircraft Maintenance Manuel (AMM) ve ATA 21i
hazrlaynz.
KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz.
Deerlendirme ltleri
IP bleed check valvenin doru pozisyonda olduunu kontrol ettiniz
1
mi?
2 Valfin kanatklarnn yerinde olduunu kontrol ettiniz mi?
Kanatklarn mentee pinlerinin doru pozisyonda olduunu ve
krlma, korozyon, ukur ve anma olmadn, btn paralarn
3
yerinde olduunu kontrol ettiniz mi?
4
5
6
7
8
9
Evet Hayr
Kanatklarn menteeler zerinde el ile kolay bir ekilde hareket

edebilecek durumda olduunu kontrol ettiniz mi?
Kanatklarn menteeler zerinde el ile kolay bir ekilde hareket
edebilecek durumda olduunu kontrol ettiniz mi?
Pnmatik sistemde kullanlan borularn atlak veya kaak olup
olmadn kontrol ettiniz mi?
Borularn salam bir ekilde oturup oturmadn el ile zorlayarak
kontrol ettiniz mi?
Sistem komponenentlerini kontrol ettiniz mi?
Kontrol gstergelerinin doru alp almadn kontrol ettiniz mi?
DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.
1.
Basn reglatr ve kesme valfi hava basncn ka PSIya ayarlar?

A)
5 PSI
B)
10 PSI
C)
35 PSI
D)
45 PSI.
2.
Precooler iin aadaki yazlanlardan hangisi yanltr?

A)
Sa ve sol pnmatik sistemi birbirine balar.
B)
Normalde aktr.
C)
Pnmatik kontroll olup pnmatik alr.
D)
Havay hava ile soutmak iin sisteme konmutur.
3.
Aadaki sistemlerden hangisine pnmatik sistemden elde edilen basnl hava

gnderilmez?
A)
Buzlanma nleme sistemi
B)
Yakt sistemi
C)
Su sistemi
D)
Hidrolik sistem
4.
Bleed trip off lambas precooler k scakl ka dereceyi geince yanar?

A)
154 C
B)
199 C
C)
254 C
D)
524 C
5.
Aadakilerden hangisi pnmatik sistem kaynaklarndan deildir?

A)
Motorlar
B)
B)Hidrolik akler
C)
C)APU
D)
D)Hava yer arabas
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
10
RENME FAALYET2
AMA
RENME FAALYET2
Bakm dokmanlarnda (AMM) belirtildii ekilde klima sistemi ve basnlandrma

sisteminin basit kontrollerini yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Deiik uak tiplerinde kullanlan klima ve basnlandrma sistemlerinin

Aratrmay
rapor
hline
getiriniz
ve
hazrladnz
raporu
snftaki
2. KLMA VE BASINLANDIRMA SSTEM

2.1. Klima Sistemi (Air Conditioning System) almas ve Paralar
Pnmatik sistemden salanan hava, soutma paketi (cooling pack) ad verilen
nitelerde soutulur. Scak sistem havasnn bu ekilde artlandrlmasndan sonra hava,
souk olarak karm manifolduna (mix manifold) gelir. Karm manifolduna ayrca
kompartmanlarda kullanlm hava filtre edilerek gnderilir. Karm manifoldu, n kargo
kompartman arka duvar gerisindeki basnl alana yerletirilmitir. Gnderme ilemini
yapan aygt sirklasyon fan (recurcilation fan)dr.
Karm manifoldu havas yolcu kompartmanna gnderilmitir. Karm manifolduna
sa pack havasnn tamam, sol pack havasnn 81i gider. Sol pack havasnn geri kalan
19luk ksm, uu kompartmanna gnderilir.
Yolcu ve uu kompartman havasnn scaklk kontrol ba st panelindeki
dmelere verilen kumandalarla salanr. Dmelerle verilen kumanda, her bir
kompartmana ait olan trim air valve (hava ayar valfi) pozisyonunu ayarlar. Ba st
panelindeki dmelerin AUTO/OFF pozisyonlar vardr. OFF pozisyonunda iken valfler
kapal, AUTO pozisyonunda iken valfler soutma birimi kontrol nitesinden (pack/zone
controller) ald kumandaya gre alr.
Kompartman ve besleme hatt (supply duct) zerindeki scaklk sensrleri, bulunduu
yerin scakln, kendi sistemini kontrol eden valflerin pozisyonu iin ilgili pack/zone
controllere bildirir. ndikasyon hissedicisi (Bulb) ise bulunduu yerin scakln ba st
panelindeki indikatrlere bildirir. Ar scaklk alterleri, bulunduu yerin scaklklarn ikaz
amacyla ba st panelindeki lambalar yakar ve ilgili valfleri kapatmak iin grev yapar.
11
ekil 2.1: Basitletirilmi hava koullandrma sistemi emas
Uak hava koullandrma sistemi almad zamanlarda kabinlere hava

gnderebilmek iin yer beslemeleri kullanlr. Karm manifolduna haric hava girii
salamak iin manifold altna bir yer servis balants konulmutur. Sistem kendi havas ile
alrken koullandrlm havann servis balantsndan kamasn nlemek iin balant
hatt zerine bir ek valf yerletirilmitir. Yer servis balants iin ksa bir boru bulunur ve
balantya erimek iin servis kapann almas gerekir. Sirklasyon fanlar uak ii
havalandrmay salamak iin filtreler ve ek valfler kullanr. Fanlarn almad
durumlarda karm manifoldundan hava kamasn nlemek iin fan hatlar zerine ek valf
konulmutur.
2.1.1. Istma (Heating)

Istma sistemi, yolcu kabini ve kargo kompartmanlar iin gerekli olan scak havay
temin eder. Istma ilemi, artlandrlm hava ve bir boru hatt kullanm ile gerekletirilir.
Kabin ba st datm hattndan geirilen artlandrlm hava yolcu kompartmann str.
Kargo kompartmanlar ise yolcu kabininden gelen havann kargo yan panellerinin dndan
geirilmesi ile pasif olarak stlr.
12
2.1.1.1. Kokpit ve Yolcu Kompartman Istmas

Kokpit havasnn stlmas ya da soutulmas ilemleri, scaklk kontrol sistemince
belirlenen kumandalarla salanr. Ayarlanm hava, kokpitte bulunan klardan karak
kompartman havas scakl istenilen seviyeye gelir.
Yolcu kompartmannn stlmas kokpitten bamsz olarak ba st datm hatt
zerinden gerekleir. artlandrlm hava, yolcu kompartman yan duvarlar zerinde
bulunan klardan kabine girer. Pack havas scaklnn ayarlanmas ile kabin scakl da
belirlenmi olur.
2.1.1.2. Kargo Kompartman Istmas

Yolcu kompartman havas yolcu kompartman alt yan duvar menfezlerinden geer.
Bu hava, kargo kompartmannn yan duvarlarn yalayarak kompartman evresi boyunca
geirilmesiyle yaplr ve kompartmann stma havas olarak kullanlr. Equipment cooling
blower (ekipman soutma fan) larla salanan hava, uak havada iken yine n kargo
kompartman altndan geerek stma havas olarak kullanlr.
2.1.2. Soutma ve Hava Dnm Sistemi (Air Cycle System)

Pnmatik sisteminden gelen basnl scak hava, cooling pack ad verilen birimlerde
soutulur. Soutma ilemi iin scak hava, ak kontrol ve kesme valfinde (flow control and
shut off valve) debisi ayarlandktan sonra iki yolu takip eder. Bir yoldan birincil s
deitirici (primary heat exchanger) ye giderek uan hareketi ile oluan hava akm (ram
air) sistemden gelen souk hava ile soutulur. Primary heat exchangerda bir miktar
soumu hava hava dnm makinesinin (air cycle machine-ACM) kompresr
kademesinde sktrlr. Skan havann basnc ve scakl artar.
Kompresrden kan hava ikincil s deitiriciye (secondary heat exchanger) giderek
tekrardan ram airden gelen souk hava ile soutulur. Secondary heat exchangerdan kan
havann nemi su ayrtrc (water extractor) ve su separatr (water separator) tarafndan
alnr. Havann bir miktar nemi alndktan sonra tekrar stc (reheater) ve younlatrcdan
(condenser) geerek tekrardan water extractor tarafndan nemi tamamen alnarak ACMnin
trbin kademesine gnderilir. ACM trbin kademesinde havann hz artar ve basnc der.
Hava dar alandan geni alana k yapmas sonucu ok souk olarak condenserden geer.
ok souk olan hava sistemde buzlanma meydana getirebilir. Pack/zone controller
pack s sensrnden (pack temperature sensor) alm olduu s deerine gre s kontrol
valfinin (temperature control valve) pozisyonunu ayarlar ve trbin kna scak havay
gnderir. Valf, 115 V AC tek faz gerilim altnda alr. Bylece trbin knda ok souk
olan hava ile kararak mix manifolda gider. Trbin kndaki havann ssnn artmasyla
sistemde oluabilecek buzlanma nlenmi olunur.
13
ekil 2.2: Soutma ve hava dnm sistemi
Koullandrlm hava iki adet dnm sistemi sayesinde temin edilir. Ayrca bu
sistemler hava ierisindeki nemi su ayrtrclar ile ayrr. Bu dnm sistemlerine ait
ekipman, uan merkez hattnn her iki tarafnda; alt tarafndaki kompartmana
yerletirilmitir. Her bir dnm sisteminde hava, flow control and shutoff valveinde
llendirilir.
2.1.2.1. Ak Kontrol ve Kesme Valfi (Flow Control And Shutoff Valve)

Bu valf, uu kompartman ba st panelindeki pack alterleri ile kumanda edilir.
Valf, elektriki kontroll olup pnmatik olarak almaktadr. Valf, pnmatik sisteminden
gelen havann debisini belirli bir deere ayarlar. Valfin zerinde A, B, C solenoidleri vardr.
Ak durumuna gre bu solenoidler enerjilenir. Valf kelebek tipte olup zerinde grsel bir
valf indikatr bulunur.
Flow control and shut off valvenin almas, sistemde bulunan adet overheat
switch ile (ar scaklk alteri) kontrol edilir. Sistemde bulunan overheat switchlerden
birinin aktif hle gelmesi valfin otomatik olarak kapanmasna ve ba st panelindeki PACK
14
lambasnn (amber renkli) yanmasna neden olur. Ba st panelindeki trip reset button (hata
resetleme dmesi) ile sistemin reseti mmkndr.
PACK lambasnn yanmas ve flow control and shut off valvenin otomatik olarak
kapanmasn salayan overheat switchler;
Kompresr discharge overheat olduunda (390F/199C),

Trbin inlet overheat olduunda (210F/99C),
Pack discharge overheat olduunda (250F/121C) valfi kapatr.
2.1.2.2. Hava Dnm Makinesi (ACM-Air Cycle Machine)

Bu dnm makinesi tek aft zerinde bulunan trbin ve kompresr kademelerinden
olumu, hava basnc ile tahrik ettirilen bir hava motorudur. ACM havay hzl bir ekilde
soutur. Yataklar zerine yerletirilmi olan aft yaklak 35,000 RPMde dner. ekil
2.1de Air Cycle Machine gsterilmitir.
Resim 2.1: Air cycle machine
2.1.2.3. Yardmc Pack Scaklk Kontrol Valfi

Yardmc pack scaklk kontrol valfi, elektriksel ve pnmatik olarak kontrol edilip
pnmatik olarak alr. Eer younlatrcda buz oluumu balarsa younlatrcnn girii
ve k arasndaki basn farkndaki deiim hissedilir ve servolar sayesinde valf altrlr.
Younlatrcya scak hava gnderilerek buz zlr.
2.1.2.4. Yksek Basn Su Ayrtrma Sistemi

Bu ekipmanlar pack yuvasnda, ACMnin nnde bulunur. Tekrar stc,
younlatrc ve su ayrtrclar tek bir nite olarak sisteme taklr ve bu nite High
Pressure Water Separator (HPWS) olarak bilinir. HPWSnin kullanm amac ACM trbin
kademesine girmekte olan havadaki nemi almaktr. Bu tasarm, hava scaklnn 0 C altna
dmesine neden olur.
15
2.1.2.5. Su Ayrtrclar (Water Extractors)

Su ayrtrclar, ilerinde bulunan kanatklarla havay datr ve havadan ayrlan
nemi bir kolektrde toplar. Kanatklar, havann kendi hzyla dnmesini salar. Bu dn
srasnda oluan merkezka kuvvetleri suyu havadan ayrr. Ayrlan su, toplama manifolduna
iletilir. Manifoldda biriken su ram havas kanalna alr. Burada bulunan su, bir ktan d
ortama atlr.
ekil 2.3: Su ayrc
2.1.2.6. Is Hissetme niteleri (Thermal Sensing Units)
Thermal switches (Isl alterler):
Herhangi bir packte ar scaklk hissedilirse pack valfini kapatp ilgili panelindeki
pack lambas yakar.
Temperature sensors (Scaklk sensrleri):
Bu sensrler pack/zone controller iin scaklk bilgisini temin eder.
Temperature bulb (Scaklk indikasyon hissedicisi):
Bu hissedici, P5 paneli iin scaklk bilgisi temin eder.
2.1.3. Ram Air System

ACM kompresr kademesinden kan havann scakl, ram air temparature sensor
tarafndan pack/zone controllera gnderilir. Pack/zone controller, alm olduu bu sinyalle,
ram havas altrcsnn pozisyonunu ayarlar. Ram havas giriinde bulunan modlasyon
kapaklar, altrcya mekaniki kablolarla baldr. ekil 2.4te ram havas kanal ematik
olarak gsterilmitir.
16
ekil 2.4: Ram havas kanal ematik
Uak yerde iken ram havas olumaz. Bu koullar altnda, hava koullandrcnn
almas iin ram havas kanalndaki hava ak temini; bir trbofan tarafndan salanr. Bu
fan, hareketini pnmatik sistemden alr. Uak yerdeyken trbofan valfi aktr. Uak havada
ve flaplar yukarda deilse yine valf ak pozisyonundadr.
2.2. Basnlandrma Sistemleri (Pressurization System) almas ve

Paralar
Basnlandrma sistemi; kontrol sistemi, basnlandrma emniyet valfleri, gsterge ve
ikaz sistemlerini ierir. Bu sistem, her irtifada uak iinde istenilen hava basncn temin
eder. Sistem elektriksel alp elektronik olarak kontrol edilmektedir. Basn kumandasnda
seilebilecek drt farkl mod bulunur. Bunlar otomatik sistem, yar otomatik sistem ve iki
manuel (El) AC/DC ile kumanda sistemlerinden oluur.
Basn kontrollerinde kullanlan emniyet valfleri ve kabin ykseklik ikaz sistemi
(Cabin altitude warning system), kabin iinde meydana gelebilecek anormal basn
deiimleri iin nlem niteliindedir.
2.2.1. Aft Outflow Valve

Kabin basncn tayin etmek iin kabin iindeki basncn modlasyonlu olarak dar
(atmosfere) atlmasn salar. Valf elektrik motoru ile tahrik ettirilir. AC motor veya DC
motorla almasn srdrr. Bu valfin gvdesi, dikdrtgen ekilli alminyum malzemelidir.
Gvde iinde hareketli bir geit bulunur. Valfin her iki tarafnda bulunan AC ve DC
motorlar tarafndan bu geit hareket ettirilerek valf aral ayarlanr. Uak yer modunda iken
valf ak pozisyonundadr.
2.2.2. Basn Kontrolcs (Pressure Controller)

Basn kontrolcs, AC veya DC motora kontrol sinyalleri salar. Kontrolc giri
sinyalleri, uu kompartmanndaki kontrol panelinden salanr. Bu sinyaller; kabin basn
sensr ve uak ykseklik sensrnden gelen bilgilerle barometrik dzeltme ve hava/yer
17
modu verilerinden oluur. Kontrolc, alm olduu bu sinyalleri deerlendirerek outflow

valvenin pozisyonunu ayarlar.
2.2.3. Kontrol Paneli

Aft outflow valvenin almas, kontrol paneli zerindeki indikatrdeki ibrenin
hareketi ile izlenebilir. Valfe, indikatr altndaki alter ile kumanda verilir.
Kumanda alteri (toggle switch) pozisyonludur. alter merkezde yay ykl OFF
pozisyonundadr. Bu alter sa tarafa alndnda CLOSED pozisyona gider. Bu ilemler
yaplmadan nce Manual AC veya Manual DC pozisyona geirmelidir.
Panelde bulunan kontrol seicisi, CHECK pozisyona alndnda kontrolcnn Auto
Fail devrelerinin testini yapar. Flt/Grd switch flt pozisyonuna alndnda check edilirse
auto fail ile standby lambalar yanar. Standby pozisyona alndnda auto fail lambas (amber
renkli) sner, standby lambas (yeil renkli) yanar. Tekrar autoya alndnda her iki lamba
sner. Bu ilemden sonra selector knob normal konuma alnmaldr. Resim 2.3te kontrol
paneli gsterilmitir.
Resim 2.3: Kontrol paneli
2.2.3.1. AUTO - Normal Mod

Uutan nce btn deerler set edilir ve btn uu boyunca basnlandrma
otomatik olur. Auto modda outflow valfin AC motoru enerjilenerek valfin almas salanr.
Auto modda normal rate (normal hz), trman iin 500 FPMdir (feet per minute). Alal
iin ise bu deer, 350 FPMdir.
2.2.3.2. STANDBY - Alternatif Mod

Kabin altitude set edilerek kontrolc tarafndan basnlandrma otomatik olarak
yaplr. Outflow valfin almas DC motor ile salanr.
2.2.3.3. Manual AC/DC

Outflow valfe, toggle switch ( konumlu kumanda alteri) ile kumanda edilerek AC
veya DC motor kontrolc tarafndan hareket verilir.
18
2.3. Emniyet ve Koruma kaz Dzenleri

2.3.1. Safety Relief Valve
Her iki valf, arka kargo kompartman arkasnda ve arka outflow valfe bitiiktir. Valf,
hava basnc ile alr. Valf, iki adet olup ayn tiptedir. Birbirinden bamsz alr. Basn
fark 8,65 PSIy aarsa valf alarak kabindeki ar basncn atmosfere gitmesini salar.
Valf, 8,65 PSIDde kapanr.
ekil 2.5: Safety relief valf ve valflerin uaktaki yeri
2.3.2. Negative Relief Valve

Kabin basncnn d ortam basntan dk olmas durumunda alr. Valfte, st
tarafndan menteeli ve yay yk ile alan bir kapak bulunur. Uan dndaki basn,
uan iindeki basnc 1 PSID aarsa valf kapa ieri doru alarak dardaki havann
ieriye girmesini salar. Basn normale dndnde kapak otomatik olarak kapanr.
2.3.3. Kabin Ykseklik kaz Sistemi (Cabin Altitude Warning System)

Kabin ykseklii 10,000 feeti aarsa sesli ikaz salar. kaz kornas, control stand
iindedir. Kabin altitude warning switch, lower nose kompartman tavanndadr.
19
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Klima sistemlerini kontrol ediniz.
lem Basamaklar
Yksek basn yer balantsna
1 tehlike ikaz koyunuz ve
insanlara yer kaynana hava
vermemeleri konusunda
uyarnz.
Hava kontrol panelinde APU
Bleed Switchin ve Engine
Bleed Switchin serbest
olduundan emin olunuz (Fault
ve off yazlar kapal
olmaldr.).
Push buttonlara tehlike ikaz
koyunuz.
Btn turbo fan kaynaklarnn
doru balandna emin
olunuz.
Sistem valflerini kontrol ediniz.
ACM zerindeki sight gage ve
magnetig pluglar kontrol
ediniz.
Boru ve couplingleri gzden
geiriniz. Yerlerinde
olduklarn kontrol ediniz.
Borularn hasarl olup
olmadn ve doru taklp
taklmadn kontrol ediniz.
Krlan hasarlanan ve korozyon
belirtisi olan paralar atp
yenileyiniz.
neriler
nl, eldiven ve gerektii yerde koruyucu
kulaklk ve gzlk takmadan almaynz.
Aircraft Maintenance Manuel (AMM) ve ATA 21i
hazrlaynz.
zerinde allan her sistem komponentine ikaz

kart taknz ve yaplan ilemi belirtiniz.
Boru ve couplinglerde sznt, yksek scaklk ve

korozyon belirtlerinin olmadndan emin olunuz.
Eer couplinglerin rengi ilk renginden farklysa
sealleri yenileyinp couplinglerin doru
skldndan emin olunuz.
Krlan, hasarlanan, korozyona uram paralar
kesinlikle kullanmaynz.
20
Basnlandrma sistemi:
Mixer Unitde btn boltlar, vidalar ve clamplarn
Fan heater zgaralarn ve eer
(kelepelerin) doru balandndan emin olunuz.
taklmsa d paralar toz
Mixer Unitle grebildiiniz btn paralarda
kirliine gre kar kontrol
korozyon, sznt, krk ve hasar olmadndan emin
ediniz. Kirlenme varsa
olunuz.
temizleyiniz.
Auto fail devreleri test edilirken (Baknz resim
Mixer Unitin alt ve st
2.3):
arasndaki paralarn
Kontrol seici CHECK pozisyonuna alnz.
izalasyonlarn elle kontrol
Flt/grd switch flt pozisyonuna alndna
ediniz.
check edilirse auto fail (amber) ve standby
Hava dnm sitemlerine ait
lambalar (yeil) yanar.
komponentleri kontrol ediniz.
Standby pozisyonuna alnrsa auto fail
Aksi bir durum tespit ederseniz
lambas sner, standby lambas yanar.
gerekli prosedrleri
Tekrar autoya alnnca her iki lamba sner.
uygulaynz.
Bu ilemlerden sonra selector knob normal
konumuna alnmaldr.
21
KONTROL LSTES
deerlendiriniz.
Deerlendirme ltleri
1 Yksek basn yer balantsna 1 tehlike ikaz koydunuz mu?
Hava kontrol panelinde APU Bleed Switchin ve Engine Bleed
2
Switchin serbest olduundan emin misiniz?
3 Push buttonlara tehlike ikaz koydunuz mu?
4 Turbo fan kaynaklarnn doru balandndan emin misiniz?
5 Sistem valflerini kontrol ettiniz mi?
6 ACM zerindeki sight gage ve magnetig pluglar kontrol ettiniz mi?
Boru ve couplingleri gzden geiriniz ve yerlerinde olduklarna
7 kontrol ettiniz mi?
Evet Hayr
8 Krlan hasarlanan ve korozyon belirtisi olan paralar yenilediniz mi?

9 Hava dnm sitemlerine ait komponentleri kontrol ettiniz mi?
DEERLENDRME
22
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
1.
Pack iin aadaki yazlanlardan hangisi dorudur?

A)
Sol pack havasnn %19u uu kompartmanna gider.
B)
Sa pack havasnn %19u uu kompartmanna gider.
C)
Sol pack havasnn %19u karm manifolduna gider.
D)
Packlerden kan havann scakl ok yksektir.
2.
Kabin basncn tayin etmek iin kabin ierisindeki basnc modlasyonlu olarak
atmosfere atan valf hangisidir?
A)
Safety relief valve
B)
Aft outflow valve
C)
Flow control and shutoff valve
D)
Negative relief valve
3.
Kabin ykseklii deniz seviyesinin ka feet zerine ktnda kabin ykseklik uyar
sistemi devreye girer?
A)
40000
B)
30000
C)
14000
D)
10000
4.
Aadakilerden hangisi havann younlatrlmasn salar?

A)
Heat exchanger
B)
Reheater
C)
Condenser
D)
Water extractor
5.
Pnmatik sistemden gelen havann debisini hangi valf ayarlar?

A)
Safety relief valve
B)
Aft outflow valve
C)
Flow control and shutoff valve
D)
Negative relief valve
DEERLENDRME
23
RENME FAALYET3
AMA
RENME FAALYET3
Bakm dokmanlarnda (AMM) belirtildii ekilde ekipmanlar ve mefruatlarnn

basit kontrollerini yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Deiik uak tiplerinde kullanlan ekipman ve mefruatlar ve basit

kontrollerinin nasl yapldn aratrnz.
Aratrmay
rapor
hline
getiriniz
ve
hazrladnz
raporu
snftaki
3. EKPMAN VE MEFRUAT
3.1. Acil Ekipman
Acil ekipmanlar, uakta herhangi bir acil durum meydana geldiinde yolcularn ve
ekibin ua terk etmesi iin kolaylk salar.
ekil 3.1: Acil ekipman
Ka kzaklar her giri ve servis kapsna yerletirilmitir. Ka bantlar, pilot

koltuklarnn st ksmlarna yerletirilmitir. Bir baka bant da kanat st kna
konulmutur.
3.1.1. Ka Bantlar
Yolcu kompartman ka bantlar, kanat st acil klarnn stne balanmtr.
Bant normalde taycs iinde toplu hldedir. Bota duran bant ularna, klar alarak
24
eriim salanabilir. Bant zerinde balantnn temini iin bir kanca bulunmaktadr. Acil
durum uygulamalarnda acil k alp bant ekilir ve banttaki kanca kanat zerinde
bulunan balantya taklr. Bu hlde bant kullanma hazrdr. Kokpitte bulunan ka bantlar,
pilot koltuklarnn stnde, kendi tayclar iinde bulunmaktadr. Bandn bir ucu bota
olup dier ucu uak yapsna sabitlenmitir. Banda eriim, tayc zerindeki kapak
kilitlerinin almas ile salanr. Bantla ka iin 2 numaral yan alr pencereler
kullanlabilir.
3.1.2. Kapya Bal Ka Kzaklar (Escape Slides)

Ka kzaklar uan hzl bir biimde boaltlmasn salar. Ayrca kzaklar uaktan
ayrlp su zerinde durabilmek iin kullanlabilir. Kzaklarn bir sal veya kayk gibi
kullanlmas mmkn deildir. Her giri ve servis kapsna birer kzak yerletirilmitir.
Her ka kza; bir ka paketi, bir kzak kompartman ve iki zemin balantsn
ierir. Kzak paketi kompartman iinde toplu durumdadr. Tm donanm, kaplarn i alt
ksmna balanmtr. Zeminde bulunan balantlar ise kap yolunun n ve arka tarafna, kap
eiine monte edilmitir. Ka kza paketi; bir kzak, kenet mekanizmas, kenet ubuu,
tayc ve hava tpnden oluur. Kza iiren tpn basnc, kzak kompartman
zerindeki bir gstergeden okunabilir.
Otomatik kzak ama ilemi iin kenet ubuu, zemindeki balantlara taklmaldr.
Bu hliyle sistem altrlmaya hazrdr. Kap aldnda kenet zerindeki kablo gerilir.
Bunun sonucunda kablo, kzak kompartman kapan ap kza uzatr. iirme kablosu
gerildikten sonra hava tpnn valfi alr. Basnl havann etkisiyle alan bir fan, kza
iirir. Bu aamadan sonra kzak, uak zeminine bal olarak grevini srdrr.
Esc Slidenin imesi iin yaklak 3000 PSIG gaz basncna (CO2 +nitrojen) ihtiya
olup gsterge ibresi yeil blgede olmaldr. Normal artlarda 8 saniyede ier.
3.2. Koltuklar
3.2.1. Yolcu Koltuu
Yolcu koltuklar, kabin zeminindeki seat track (koltuk ray) ad verilen raylara
balanr. Raylar srekli ekme eklinde olup zerinde dairesel oluklar bulunur. Koltuk
balantlar, bu oluklar ierisinden geirilip 1 inchlik kaydrmalarla sabitleme ilemi yaplr.
Yani koltuklar en az 1 inch kaydrlabilir.
25
ekil 3.2: Yolcu ve grevli koltuu
Her yolcu koltuunda kucak kemerleri ve uzatlabilen koltuk srt bulunur. Koltuk
dirseinde bulunan bir dme ile koltuk srt ayarlanabilir. ou koltuk srt, alabilir
tepsilere sahiptir. Koltuklar genellikle ikili ya da l niteler olarak imal edilir. Koltuk
minderleri, suyun zerinde bir amandra olarak kullanlabilir.
3.2.2. Grevli Koltuu

Yolcu kompartmannda eitli yerlere grevli koltuklar yerletirilmitir. Bu koltuklar
genellikle tuvalet kompartman gibi yaplarn yanna balanr. Koltuk altl normalde dikey
pozisyonda kapaldr. Koltuk zerinde omuz ve kucak kemerleri ile bir haberleme ahizesi
bulunur.
3.2.3. Pilot Koltuu

Pilot koltuklar; yksek konforlu, gelimi tasarmlardr. Koltuk, iki alt yapdan
meydana gelmitir. Bu alt yaplardan olan st assemble, ayar kumandalarn tar. Dier
yapy tekil eden koltuk aya ise ray kilit mekanizmalarn bulundurur.
st assemble; koltuk ykseklii, srt konumu, uyluk tamponu basnc, bel ve omuz
tamponu ykseklii ve bel tamponu basnc ayarlar iin mekanizmalar ve kumandalarn
zerinde bulundurur. Koltuk kolluklar yastkl olup kullanlmad zamanlarda geriye
katlanabilir. Koltuk aya, hafif alamdan imal edilmi, zemindeki sa ve sol raylara bal
bir kutudan oluur. Ayakta bulunan kilit mekanizmalar ile koltuk zemine sabitlenir. Bu kilit
mekanizmalarnda bulunan tekerlekler sayesinde koltuun ileri geri konum ayar yaplabilir.
Koltuk alt arka ksmnda acil can yelei bulunur.
26
ekil 3.3: Pilot koltuu
3.2.4. Mahit Koltuu

Mahit koltuu, kokpit kaps nne kurulmutur. Kokpit giriinin sa duvarnda
bulunan bir girinti sayesinde koltuk kapalda tutulabilir. Kokpite girebilmek iin koltuk
yukar pozisyonda, kapalda tutulmaldr. Koltuk, bir oturak ksm, bir arka ksm ve
gvenlik kemerinden oluur.
3.3. Servis Kabini (Galley) Yerleimi

Uakta kullanlan mutfaklar, yiyecek ve iecek ihtiyalar iin kullanlr. Mutfak
yerleimi ve says uak ileticileri tarafndan belirlenir.
Her mutfak uak yapsna, direkt olarak koltuk raylar zerinden kenet balantlarla
balanr. Balantnn sudan etkilenmesini nlemek iin balantnn yapld boluklarn ya
ile doldurulmas gerekir. Balantnn tamamlanmas iin balant boluu kapak ile
kapatlmaldr. Mutfak yapsnn st ksmnda bulunan bir tie rod (gergi rodu) sayesinde
mutfak, tavana balanr.
Baz mutfak nitelerinde su ve elektrik g balantlar bulunur. Temiz su sistemi ve
elektriksel g hatlar mutfak nitesinin st ksmndan yaplr.
27
ekil 3.4: Servis kabini (galley) montaj
Mutfaklar, 115 V AC, 3 faz gerilimle altrlr. Bu elektrik gc 1 ve 2 numaral

generatr buslarndan elde edilir. Bu generatr buslar motor generatrleri, APU veya
harici g ile beslenir.
Mutfak g kontrol, kokpit ba st panelinde yer alan bir alter ile yaplr. Acil bir
durumda, rnein iki bustan birinde g kayb olutuunda kritik sistemler iin var olan
gc korumak amacyla mutfak elektrii otomatik olarak kesilir. Ayn ekilde eer mutfak
g ihtiyac APUdan karlanyorsa APU generatr geriliminde bir art meydana gelmesi
durumunda mutfak elektrik beslemesi kaybedilir.
3.4. Kargolar ve Yk Denetimi

Alt kargo kompartmanlar; bagaj, yk, ekipman ve dier kargo ihtiyalar iin
kullanlr. Kargo kompartmanlar, yolcu kompartmann altnda bulunur. Bir kargo
kompartman merkez kanat istasyonunun nnde, dier kompartman ise iki ana ini takm
yuvasnn arkasndadr.
Kargo kompartmanlar basnl ve boucu (havalandrmasz) tipte olup
kompartmanda havalandrmann olmamasnn nedeni, ua yangndan korumaktr. Kargo
kompartmannda herhangi bir sebepten bir yangn meydana gelirse alevler ncelikle
kompartman oksijenini tketir sonra da kendiliinden sner. Yolcu kompartman havas,
kargo kompartman panelleri ile gvde kaplamas arasndaki boluktan geerek darya
atlr; kargoya uramaz. Kargoda ayrca yangn sndrme tpleri bulunur. Bu tpler
istendiinde kokpitten patlatlarak yangn sndrlebilir.
Kargo ykleme ilemi, uak tipine gre farkllk gsteren yntemlerle yaplr. Byk
uaklarda kargo ykleme ilemi otomatik srclerle yaplr. Kargo zemininde bulunan bu
srcler ve tekerlekler, kargo tayc plakalarnn zeminde hareket etmesini salar. Ayrca
bu tip ykleme ilemlerinde kullanlan mekanik kilitler, tayclarn istenilen pozisyonda her
eksen zerinde de sabitlenmesini salar. Otomatik ykleme ilemleri kargo giriinde
28
bulunan bir kumanda nitesi zerinden kontrol edilir. Dier kk yolcu uaklarnda kargo
yklerinin tanabilecei tekerlekler ve otomatik srcler bulunmayabilir. Byle
uygulamalarda kargo tayclar, kargo alar ile sabitlenir.
3.5. Uak Merdiveni

Uak merdivenleri, yer ekipman olmakszn yolcular uaa yklemeyi veya uaktan
indirmeyi salar. Merdiven tamamen uak yapsna dhildir. Uak iinden yahut dndan bir
alter zerinden verilebilen bir kumanda sayesinde merdiven alr.
Merdivende iki tutamak, basma panelleri ve klar bulunur. Merdiven, herhangi bir
d yardma ihtiya duymakszn toplanabilir.
Merdiven, giri kapsnn altnda; gvde kaplamasnn altnda konumlandrlmtr.
Merdiven toplu hlde iken E/E kompartmann st ksmnda toplu durur. Merdiven giri
kaps altnda bulunan bir kapak zerinden uzatlr. Merdivenin almas iin bu kapan
otomatik olarak ieri katlanmas gerekir.
Merdiven, uak bataryas ya da 115 V AC g ile altrlabilir. Merdivenin
ykseklie gre deien uzunluu otomatik olarak ayarlanr.
Merdivenin AC veya DC elektrik gc kullanlabilir. Merdivenin almas ya da
kapatlmas ile dier ilemler iin ortalama 30 saniyelik bir sre gerekir. Merdiven kapa iki
DC motor ile altrlr. Merdiven ise bir AC ve bir de DC motor ile alp bir AC motor ile
toplanr.
29
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Ekipman ve mefruatn kontroln yapnz.
lem Basamaklar
Btn koltuklarnn koltuk yaps ve
balantlarn gzden geiriniz.
Koltuk yastnn doru pozisyonda
Bilgilendirme plakalar ve pozisyonun
indikatarnn doru balanp
balanmadn kontrol ediniz.
Manuel mod iin kontrol kollarnda ok
fazla boluk olup olamdn kontrol
ediniz.
Emniyet kemerleri ve emniyet tokalarnn
doru durumda olduundan emin olunuz.
Balant fitingleri ve tutucularn doru
takldndan emin olunuz.
Yolcu kemerlerinin metal balant
fitingleri ve tokalarnda krk ve hasar
olmadn kontrol ediniz.
Emniyet kemerlerinin uzunluunun doru
ayarlanabildiini kontrol ediniz.
n, orta ve arka yolcu kaplarnda bulunan
emergency slide basnlarn kontrol
ediniz.
Galley panellerini, kaplamalarn,
balantlarn, dolap kapaklarn, btn
kilit ve kzaklar ve dier mutfak
yerleimlerinde hasar olup olmadn
kontrol ediniz.
30
neriler
nl, eldiveni giymeden, gerektii
yerde koruyucu kulaklk ve gzlk
takmadan almaynz.
Aircraft Maintenance Manuel (AMM)
hazrlaynz.
Btn koltuk demelerinin
anmadndan ve hasarlanmadndan
emin olunuz.
Koltuk yapsnda herhangi bir hasar ve
krk olmadndan emin olunuz.
Boyann hasarlanmadndan emin
olunuz.
Bilgilendirme plakalarnn
okunabildiinden emin olunuz.
Kaynak perin ve blmlerinin doru
olduundan emin olunuz.
Elektriksel bundlelarn doru
koullarda olduundan emin olunuz.
Koltuklar zemine balayan nutlarda
korozyon olmadna ve doru
balandklarna emin olunuz.
Seat track balant fitingleri ve
tutucularda korozyon olmadndan
emin olunuz.
KONTROL LSTES
deerlendiriniz.
1
2
3
4
5
6
Deerlendirme ltleri
Btn koltuklarnn koltuk yaps ve balantlarn gzden geirdiniz
mi?
Koltuk yastnn doru pozisyonda olduunu kontrol ettiniz mi?
Bilgilendirme plakalar ve pozisyonun indikatarnn doru balanp
balanmadn kontrol ettiniz mi?
Manuel mod iin kontrol kollarnda ok fazla boluk olup olamdn
kontrol ettiniz mi?
Emniyet kemerleri ve emniyet tokalarnn doru durumda olduundan
emin oldunuz mu?
n, orta ve arka yolcu kaplarnda bulunan emergency slide
basnlarn kontrol ettiniz mi?
Galley panellerini, kaplamalarn, balantlarn, dolap kapaklarn,
btn kilit ve kzaklar ve dier mutfak yerleimlerinde hasar olup
Evet Hayr
DEERLENDRME
31
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
1.
Aadakilerden hangisi yolcu koltuklarn kabin zeminine balar?

A)
Seat track
B)
Floor bracket
C)
Barrel nut
D)
Cable asembly
2.
Aadakilerden hangisi mutfak yapsn tavana balar?

A)
Seat track
B)
Tie rod
C)
Barrel nut
D)
Floor bracket
3.
Aadakilerden hangisi uak merdiveni iin en doru aklamadr?

A)
B)
C)
D)
Saece Bataryadan ald 28 V DC g ile alr.

Sadece 115 V AC g ile alr.
Hidrolik olarak alr.
Bataryalardan ald 28 V DC veya 115 V AC ile alr.
4.
Pilot koltuu ile ilgili aklamalardan hangisi yanltr?

A)
Yksek konforludur.
B)
ki alt yapdan meydana gelmitir.
C)
Koltuk aya ar malzemelerden yaplmtr.
D)
Alt ve st asemble ayar kumandalar tar.
5.
Emergency Slide yaklak ka PSIG basnlandrlr?

A)
B)
C)
D)
3000
2000
1000
500
DEERLENDRME
32
RENME FAALYET4
AMA
RENME FAALYET4
Bakm dokmanlarnda (AMM) belirtildii ekilde yangndan koruma sistemlerinin

basit kontrollerini yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Deiik
uak
tiplerinde
kullanlan
Yangndan
Koruma
Sisteminin
Aratrmay
rapor
hline
getiriniz
ve
hazrladnz
raporu
snftaki
4. YANGIN KORUMA SSTEM

4.1. Yangn Koruma Sistemi (Fire System) almas ve Paralar
Yangn koruma sistemi, motor ve APU kompartmanlar iin yangn alglama,
gsterme ve sndrme ilemlerini, ana ini takm yuvas iin de yangn alglama ve
gsterme ilemlerini yapmakla grevlidir.
ekil 4. 1: Yangn sistemi (Bir uak modelinde)
4.1.1. Motor Yangn Sistemi (Engine Fire System)

Motor yangn sistemi motor kompartmanlarnda meydana gelebilecek yksek sy
alglar ve bu bilgiye uygun uyarlar devreye sokar. Sistem ar scaklk ve yangn
detektrleri, kumanda ve test devreleri, amber ve krmz renkli uyar lambalar ve bir uyar
sireninden oluur.
33
4.1.1.1. Motor Ar Scaklk ve Yangn Detektr

Ar scaklk ve yangn detektr, motor blgesinde oluabilecek anormal scaklklar
hisseder. Bir detektr fan kasas etrafna, dier bir detektr ise merkez ksm olan yksek
basn trbin kasasna (yanma odalarnn bulunduu ksm) monte edilmitir.
Bu detektrler, bir destek borusuna quick-release balantlarla tutturulu iki benzer
hissetme elemanndan oluur. Her bir eleman, direnci scaklk ile deien diren andan
ibarettir. Detektrler bal olduklar ar scaklk ve yangn bulma niteleri tarafndan
beslenir. Detektr elemanlarnn scakl artnca direnci der ve kumanda kartna ar
scaklk sinyali gnderilir. Scaklk artmaya devam ederse bu kez kumanda kartna yangn
sinyali iletilir.
4.1.1.2. Motor Yangn Sndrme Tpleri

Motor yangn sndrme tpleri, motor kompartmanlarndaki yangnlar yok etmek
iin gerekli olan sndrc maddeyi muhafaza eder. Her bir kresel tp, nitrojen ile 70F
scaklkta 800 PSI olarak basnlandrlm sndrme maddesi tar. Tplerin zerinde bir
basn manometresi ve alteri, krmz bir emniyet diskine sahip sigorta tapas ve iki
boaltma portu bulunur. Boaltma portlar zerine ikili fiekler balanr. Bu fiekler 28 V
DC gerilim ile alr.
Tp, fieklerin enerjilenmesi ile boaltlr. Fiekler DC gerilim ile beslenince
disklerden biri patlar ve yangn sndrme maddesi motor kompartmanna gnderilir. Eer
tp scakl yaklak 266F scakl geerse basn etkisi ile disk kendiliinden batlar ve
sndrme maddesi ini takm yuvasna boaltlr. Normal iletim koullar altnda uu
kompartmanndaki yangn kollar kilitli pozisyondadr.
Motor blgelerinde yksek bir scaklk veya yangn bulunduunda bu kollar otomatik
olarak kilitten kurtulur. Kollar ayrca kolun altndaki srg kullanlarak el ile kilitten
kurtarlabilir. Kolun ekilmesiyle yakt kesme valfi, motor pnmatik boaltma valfi ve
hidrolik kesme valfi kapatlr ve hidrolik dk basn gstergeleri, itki eviricisi ve genratr
devre d braklr. Kolun saa ya da sola dndrlmesi ile de 28 voltluk DC g, yangn
sndrme tplerinde bulunan fieklere ulatrlr ve seilmi tp boaltlr. Bu ilemlere
karn yangn henz snmemi ise ayn kol bu defa farkl yne evrilerek ikinci tpn de
patlatlmas salanmaldr. Tp basnc 250 PSI basncn altna decek olursa tpteki basn
alteri kapanr ve P8 panelinde bulunan BOTTLE DISCHARGED (tp bo) lambas
yanar.
4.1.2. APU Yangn Sistemi (APU Fire System)

APU yangn sistemi, APU kompartmanndaki yksek scaklklar alglar ve bu
duruma uygun uyarlar oluturur. Sistem; yangn alglama elemanlar, kumanda ve test
devreleri, krmz uyar lambalar ve alarm sireninden oluur.
34
4.1.2.1. APU Yangn Detektr (APU Fire Detector)

Yangn detektrleri, APU kompartmannda bulunur. Kumanda ve test devreleri E/E
kompartmanndaki bir rafa yerletirilmi olan motor ve APU yangn bulma nitesindedir.
Uyar lambalar ve ikaz sireni uu kompartmanndadr. Ana ini takm yuvasna bir de yer
kumanda paneli konulmutur. Detektr tarafndan yksek scaklk hissedildiinde kontrol
devrelerine bir sinyal gnderilir. Bu sinyal krmz klarn yanmasn ve sirenle kornann
almasn salar. Bu detektr oluabilecek anormal scaklklar hisseder. Detektrn bir
ksm APU motorunun st ksmna, bir ksm egzoz borusunun dna ve dier bir ksm da
egzoz borusunun s siperliine balanm durumdadr.
4.1.2.2. APU Yer Kumanda Paneli (APU Ground Control Panel)

APU yer kumanda paneli, yer ekibine APU yangnn sesli ve grsel olarak belirterek
ekibin istediinde yangn sndrmesini salar. Ayrca panel, acil bir durum karsnda
sadece APUnun kapatlmasna da izin verir. Kumanda paneli sa ana ini takm yuvas
iine, arka duvarna yerletirilmitir. Panel bir krmz uyar lambas, yangn kornas, korna
kapatma alteri, yangn kolu ve bir yangn sndrme alterinden meydana gelmitir.
APU kompartmannda yangn bulunduunda korna ve lamba almaya balar. Bu
srada APU otomatik olarak kapanr. Korna kapatma alterine baslmas ile korna devre d
braklabilir, bu durumda uyar lambas yanmaya devam edecektir. Yangn kolu ekildiinde
ise APU durdurulur (yangn bulma nitesi APUyu henz durdurmamsa) ve yangn
sndrme sistemi hazr duruma gelir. Bu aamadan sonra yangn sndrme alterine baslrsa
APU kaplamas ierisine tp sndrcs boaltlm olur.
4.1.2.3. APU Yangn Sndrme

APU yangn sndrme sistemi aktive edildiinde APU kaplamas hareketsiz bir gazla
doldurulacak ve yangn oksijensiz braklacaktr. Sistem bir yangn sndrme tp, motor ve
APU yangn kumanda modl ve APU yer kumanda panelinden meydana gelir.
APU yangn sndrme tp gvdeye, APU kompartman nne yerletirilmitir.
Yangn kumanda modl uu kompartmannda, yer kumanda paneli ise ana ini takm
yuvasnda bulunur. APU tp uu kompartmanndaki APU yangn kolu, yer kumanda
paneli ya da yangn bulma devresi tarafndan otomatik olarak boaltlabilir.
4.1.2.4. APU Yangn Sndrme Tp

APU yangn sndrc tp, APU kaplamasna gnderilmek zere hazrda tutulan
yangn sndrme maddesini muhafaza eder. Bu kre, yangn sndrcsn 70F scaklkta
600 PSI basnta depo eder. Tp nitrojen ile basnlandrlr. Tp zerine bir basn alteri,
bir sigorta tapas ve bir boaltma fiei monte edilmitir. Gvde zerinde bulunan sar ve
krmz diskler tpn basncn gsterir.
Herhangi bir yolla verilen komut ile tpteki fiek 28 V DC gerilim ile enerjilendii
vakit boaltma portundaki disk patlar ve tp iindeki gaz APU kaplamasna gnderilir. Bu
srada sar gsterge diski yerinden kar ve delik bir piston tarafndan kapatlr. Tp scakl
35
yaklak 266F scakl geerse krmz disk atarak yangn sndrc madde d ortama
atlr.
4.1.3. Motor ve APU Yangn Alglama nitesi

Yangn sistemi gstergelerine ait kumanda devreleri, hata gstergeleri, alarm kesme
ve testleri motor ve APU yangn bulma nitesinin iine yerletirilmitir. nite elektronik
ekipman kompartmanndadr. nite batarya busundan salanan 28 V DC gerilimle alr.
nite zerinde test ve bakm lambalar bulunur. Yeri E/E kompartmanndadr.
4.1.4. Motor Ar Scaklk ve Yangn Gstergeleri
ekil 4.3: Motor ar scaklk ve yangn gsterge panelleri
Yangn koruma panelinde iki adet, amber renkte, ana uyar ve ar scaklk/alglama
(master caution and ovht/detection) lambas ve iki adet, krmz renkte, yangn uyar (fire
warn) lambas bulunur. Bu krmz lambalar, siren kesme alteri olarak kullanlr. Yangn
panelinde iki adet amber renkli ar scaklk lambas, iki yangn kolu, bir amber hata
lambas, siren kesme alteri, test alteri ve yangn hissetme eleman (loop) seim alteri
vardr.
Motor fan kasas ya da merkez ksmnda bir ar scaklk hissedildiinde motor ar
scaklk, ana uyar ve ar scaklk/alglama(amber) lambalar yanar. Bu ksmlar eer
soursa klar da snecektir. Motorda yangn hissedilirse motor yangn kollar ve yangn
uyar lambalar (krmz) yanp siren devreye girer. Detektrlerin soumas durumunda
(yangn snerse) lambalar sner ve siren devre d kalr. Sisteme dhil edilmi bir test
alteri, detektrlerin ve lambalarn test edilmesini mmkn klar.
4.1.5. Yardmc Yangn Koruma Sistemi

4.1.5.1. Ana ni Takm Yuvas Yangn Alglama Sistemi
Ana ini takm yuvasnda meydana gelebilecek yksek scaklklar hisseder ve uygun
uyarlar devreye sokar.
Yangn detektr elemanlar ana ini takm yuvas tavanna yerletirilmitir. Kumanda
ve test devreleri E/E kompartmannda bulunan kompartman ar scaklk nitesi
(compartment overheat accessory unit) iindedir. Uyar lambalar ve sireni ise uu
kompartmanndadr.
36
ni takm yuvasndaki dedektrn yksek bir scaklk hissetmesi ile birlikte kumanda
devrelerine bir sinyal gnderilir. Bu sinyal, krmz uyar lambalarnn yanmasn ve sirenin
devreye girmesini salar.
Hissetme eleman, bir boru iersine yerletirilmi seramik bileimi ile doygun hldeki
bir nikel telden meydana gelir. Hissedici eleman teli, scaklk deiimlerine duyarl
yapdadr. yle ki eleman scakl artmaya baladnda direnci aniden der. Detektr
scakl 400F/204C scakla ulatnda kumanda devresi devreye girer. Kanat/gvde
ar scaklk detektrnde bu deer 310F/155C veya 255F/125C kadardr.
ekil 4.4: Hissetme eleman
nitede hissetme elemanlarnn balanabilecei giriler, kumanda kartlar, yardmc

paralar ve uyar elemanlar iin gerekli devreler bulunur. nitenin ve detektrlerin testleri
cihaz zerinden yaplabilir. Alet 8 V DC gerilim ile alr.
4.1.5.2. Kanat/Gvde Ar Scaklk Devresi

Kompartman ar scaklk nitesi sens elemanlar iin gerekli elektriksel gc temin
eder. Yksek scaklk karsnda elemanlarn direnleri der ve bu durum kanat/gvde ar
scaklk sistemin devreye girebilmesi iin rleleri enerjileyerek sinyal retir.
4.1.5.3. Tuvalet Yangn Sndrcs ve Tuvalet Duman Bulma Sistemi

Tuvalet yangn sndrc korunmal blgelerde bir yangn meydana geldiinde
otomatik olarak alr. Her tuvaletteki lavabo kabinlerinde birer sndrc bulunur.175 F /
80 C scakla ulatnda sndrme maddesi kabine dolmaya balar.
Duman detektr bir kondansatr, iyanizasyon haznesi ve kk bir miktar radyoaktif
kaynaktan oluur. Duman yokken paneldeki yeil lamba yanar. Duman olduunda
iyanizasyon haznesindeki akmda deiim meydana gelir, krmz lamba yanar ve sesli ikaz
verir. Korna, kesme alteri ile devre d braklabilir. Reset alterine basldnda sistem 1
dakikalk bekleme moduna geer, gsterge lambalar sner. Bu sre sonrasnda hlen duman
varsa alarm gstergeleri tekrar devreye girer.
37
ekil 4.5: Tuvalet yangn sndrcs ve detektr
4.1.5.4. Kargo Kompartman Duman Bulma Sistemi

Baz uaklarda bulunan kargo kompartman duman bulma sistemi, kompartmanda bir
yangn meydana geldiinde uu ekibini uyarr. Kargo kompartmannda birok duman
detektr bulunur, detektrler tavan panelleri zerindedir.
38
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Bakm dokmanlarnda (AMM) belirtildii ekilde yangndan koruma sistemlerinin
basit kontrollerini yapnz.
LAMA FAALYET
lem Basamaklar
Motor ve APU Yangn Bulma
nitesindeki test ve bakm lambalarn
kontrol ediniz.
Motor ar scaklk ve yangn gsterge
panelindeki test alteriyle detektrlerin ve
lambalarn testini yapnz.
Arza tespit ederseniz sistem elemanlarn,
balantlarn kontrol ediniz.
Yangn tplerinin yeterli basnta
lemler bittikten sonra ulam
panellerinin doru kapatlm olduundan
emin olunuz.
Kokpitten son kontrolleri yapnz.
39
neriler
nl, eldiveni ve gerektii yerde
koruyucu kulaklk ve gzlk takmadan
almaynz.
Aircraft Maintenance Manuel (AMM) i
hazrlaynz.
Motor ve APU Yangn Bulma nitesi
(bk. Resim 4.2)
Fault lambalar ve ar scaklk
lambalar amber, yangn ikaz lambalar
krmz renkli lambalardr ( bk. Resim
4.3).
Pylon detektrn sense etme eleman ve
onun destek paras arasndaki uzakln
uygun olduundan emin olunuz.
Grommetslerin doru durumda
olduklarndan, eer hasarlamlarsa
deitirdiklerinden emin olunuz.
Pylon yangn dedektrnde hasar
olmadndan emin olunuz.
Dedektrn doru balandndan emin
olunuz yoksa ksa devre yapar.
Clamplarn (kelepelerin) arasndaki
uzakln eit olduundan emin olunuz.
Bylece eer motorda vibrasyon yoksa
burulma ve sens etme elemanlar
desteklerine veya motor
komponentlerine temas etmediine emin
olunuz.
Motor yangn loplarnn (hissetme
eleman) doru balanm ve hasarsz
olduundan emin olunuz.
KONTROL LSTES
deerlendiriniz.
1
2
3
4
5
6
Deerlendirme ltleri
Motor ve APU Yangn Bulma nitesindeki test ve bakm
lambalarn kontrol ettiniz mi?
Motor ar scaklk ve yangn gsterge panelindeki test alteriyle
detektrlerin ve lambalarn testini yaptnz m?
Arza tespit ederseniz sistem elemanlarn balantlarn kontrol ettiniz
mi?
Yangn tplerinin yeterli basnta olduunu kontrol ettiniz mi?
lemler bittikten sonra ulam panellerini doru kapattnz m?
Kokpitten son kontrolleri yaptnz m?
Evet Hayr
DEERLENDRME
40
LME VE DEERLENDRME
UYGULAMA
FAALYET
LME VE DEERLENDRME
1.
Motor ve APU yangn kontrol niteleri nerede bulunur?

A)
E/E kompartman
B)
Kargo kompartman
C)
Uu kompartman
D)
Yolcu kompartman
2.
Motor yangn sndrme tpleri genellikle ka PSI basnlandrlr?

A)
600 PSI
B)
700 PSI
C)
800 PSI
D)
900 PSI
3.
APU yangn sndrme tpleri nerede bulunur?

A)
Ana ini takm yuvasnda
B)
APU kompartman nnde
C)
Kargo kompartmannda
D)
Arka yolcu kompartmannda
4.
Motor yangn tpleri iin Tp Bolambasn tp basnc ka PSIya dnce yanar?

A)
500 PSI
B)
450 PSI
C)
350 PSI
D)
250 PSI
5.
Ar scaklk/bulma lambalar hangi renk de ikaz verir?

A)
Amber
B)
Krmz
C)
Sar
D)
Mavi.
DEERLENDRME
41
RENME FAALYET5
AMA
RENME FAALYET5
Bakm dokmanlarnda (AMM) belirtildii ekilde Yakt Sisteminin basit

ARATIRMA
Deiik uak tiplerinde kullanlan Yakt Sistemi elemanlarn ve basit

Aratrmay
rapor
hline
getiriniz
ve
hazrladnz
raporu
snftaki
5. YAKIT SSTEMLER
5.1. almas ve Paralar
Uakta iki adet yakt sistemi vardr. Bunlardan biri dk basn yakt sistemi, dieri
ise yksek basn yakt sistemidir. Yksek basn yakt sistemi motor sistemleri ile ilgili olup
konumuz dhilinde deildir. Dk basn yakt sistemi, yakt tanklarndan motor yakt
pompasna kadar olan ksm kapsamaktadr.
Dk basn yakt sistemi; depolarn ikmali, boaltlmas, yaktn tanktan tanka
aktarlmas, motorlarn apraz beslenmesi, uan ini arlna varabilmesi iin yaktn
havada boaltlmas, yakt tanklarnn havalandrlmas, yaktn ayrtrlmas gibi ilemlerin
yaplmasn salar ve yakt miktar, yakt sarfiyat bilgilerini temin eder. Uakta kullanlan
yaktn ad kerosenedir (kerozen-gaz ya). Jet A1, JP1 olarak isimlendirilen kerozen
eitleri vardr. JP4 kodlu yakt askeri uaklarda kullanlrken jet A1, sivil yolcu uaklarnda
kullanlr.
Uak yakt sistemi, uan motorlarnda kullanlan, uaa uu sresince gerekli olan,
yakt depolayarak motorlarn yanma odalarna sevk eden sistemdir. lk tip uak yakt
depolar, motor seviyesinden daha yksee yerletirildii iin yakt, gravity feed (kendi
arl ile besleme) usul ile motorlara sevk edilirdi. Yakt selektr valfi ise depo seimini
salar veya motora giden yaktn akn keserdi.
Havaclk tekniklerinin gelimesi ile yksek irtifalarda umaya balayan uaklarda,
atmosfer basncnn ve yakt younluunun azalmas ile motor besleme manifoldlarndaki
yaktn buharlaarak buhar kilitlenmesine sebep olmas, uu gvenliini azaltt. Bu olay
nlemek iin uaklara booster pump (yardmc pompa)lar koyuldu. Yardmc pompalar
yakt, motor ana yakt pompalarna 5 PSIlk basncn zerinde sevk etme zelliine
42
sahiptir. Bu bakmdan bu deerin zerindeki yakt basncna sahip besleme manifoldlarnda

buhar kilitlenmesi olayna rastlanmaz. Ancak 5 PSIlk basntan daha az basn retebilen
yardmc pompalara sahip yakt sistemlerinde, sistem arzasnn tehisi iin dk basn ikaz
sistemleri mevcuttur. Havacln bu ekilde ilerlemesiyle yakt depolarnn ve motorlarn da
adedi artmtr.
5.1.1. Yakt Tanklar

Yakt tanklarnn yaps, adedi, hacmi ve uaktaki yeri; uan tip ve kullanm amacna
gre deiir. Tanklar, iine konulan yakt ile kimyevi bir reaksiyon meydana getirmeyecek
maddelerden imal edilir.
ekil 5.1: A-320 yakt tank
Byk tip uaklarda dal, trman veya yatlarda depo iindeki yaktn alkalanarak
uan dengesini bozmamas iin depolar, blmlere ayrlmtr. Bu blmeler riblerle
oluturulur. Gvdeye yakn iki rib zerine ynleri gvde tarafna olan kapakkl ek valfler
(flapper check valve) monte edilmitir. Bu ribler zerinde baka delik bulunmamaktadr.
Dier riblerde yaktn ve yakt hatt borularnn gee bilecei delikler bulunur. Tanklarn
havalandrlmasn salamak amacyla kanat u ksmlarna havalandrma kutusu (vent box)
yerletirilmitir. Havalandrma azlar, buzlanmaya ve yaktn buharlamasna mani olacak
byklkte yaplmtr. Genelde sa kanat hcum kenar orta ksmna rastlayan yerde
basnl yakt istasyonu ve kanat st u ksmlarnda birer basnsz ikmal portu bulunur.
Tank taban en alt dip ksmlarna sulu yakt almak iin boaltma valfleri (sump drain
valves) monte edilmitir.
Gnmz uaklarnda kullanlan yakt tanklar, iki tipte imal edilir. Bunlar; yekpare
tip yakt tanklar ve torba tip (kauuk) yakt tanklardr.
5.1.1.1. Yekpare Tip Yakt Tanklar

Bu tip yakt tanklar, kanat i boluklarnn ve kanatlarn uzants olan gvde yolcu
kabini altndaki ksm yakt tank olarak kullanr. Bu tip kanat yapsna slak kanat ismi
verilir. Kanat yaps, metal metale toleranssz bindirme usul ile birletirilerek birinci
43
derecede contalama salanm olup ayrca tank i yapsnda ki birleme yerlerinde bostik ile
szdrmazlk salanmtr. Tank zerindeki eriim kapaklar da contalanm olup ayrca
bostiklenmitir.
Yakt tanknn basnl blme iinde kalan st d ksm yakt buharnn yolcu kabinine
girmesine mani olacak epoksi maddesi ile kaplanm olup bu tankn iine erime
kapaklarnn altna ikinci bir yakt buharnn gemesine mani olacak contalar konulmutur.
Tanklarn taban sulu yaktn ve bakterilerin verecei zararlara kar poliretan ile
kaplanmtr. Tankn iinde bakteri olumu ise tank taban krmz bir grnm kazanr. Bu
durumu nlemek iin yakta uygun oranda biabor maddesi ilave edilir. Tank ii, kir ve
mikroorganizmalara kar 1000 saat aralkla deterjan ile ykanarak korunmaldr.
5.1.1.2. Torba Tip Yakt Tanklar

Bu kauuk tip tanklar, uakta zel olarak yaplm madeni blmelerine yerletirilir.
Torba tip tanklar, kk hcrelerden meydana gelmi olup normal madeni tanklarn grd
vazifeyi yerine getirir.
ekil 5.2:Torba tip yakt hcresi
5.1.2. Besleme Sistemleri

5.1.2.1. Yakt Sistemi Manifoldlar ve Balantlar
Yakt deposu iindeki manifoldlar
Yakt ikmal, boaltma, transfer, havalandrma sistemlerinin borular alminyum

alamldr; borularn birbirleri ile ve komponentlerle balantlar, uan kanat
esnemelerinden meydana gelebilecek burulma ve hasarlara mani olacak zel balantlarla
yaplr. Bu balantlara bklebilen balant (gamah coupling) ad verilir. Gamah
couplingler el torku ile sklr, zerlerine tel emniyeti yaplmaz.
Yakt deposu dndaki manifoldlar
Depodan motorlara ve APUya giden besleme sistemine ait borular elik malzemeli
olup d ksmlar alminyum kaplama ile kaplanmtr. Basnl kabin iindeki besleme
manifoldlar eksiz tek paradr. Pylondan motora giden yakt besleme borusu sya
dayankl bir flexible [esnek] borudur.
44
5.1.2.2. Motor ve APU Yakt Besleme Sistemi

Besleme sistemleri, yakt tanklarnda depolanan yaktn motorlara sevk edilmesini
salar.
Yardmc pompalar
Yakt deposunda bulunan bu pompalar, 115 V AC 3 faz veya 28 V DC akmla alan

sabit devirli santrifj pompalardr. Yakt basn altnda motor yakt pompa giriine 5
PSIdan 50 PSIya kadar basabilen yardmc pompalar mevcuttur. Kokpitteki alterler ile
kumanda alr. Yardmc pompalar, ayn vazifeyi yaptklar hlde monte edildikleri yer
itibariyle tiptir. Bunlar; yakt iinde alan yardmc pompalar, yakt dnda alan
yardmc pompalar ve pompa ksm tank iinde, motor ksm tank dnda olan yardmc
pompalardr.
Kapakkl ek valfler (Flapper check valves)
Bu valfler, kanat tank riblerine uaklarn kapasitelerine uygun sayda monte

edilmilerdir. Ynleri gvde tarafna olup amalar uan dengesinin bozulmasna mani
olmak ve yardmc pompalarn bulunduu tankn, uan her trl konum ve irtifasnda
yaktla dolu olmasn salamaktr.
ekil 5.3: Kapakkl ek valfler
Motor yakt yangn kesme valfleri (Engine fuel fire shutoff valves)
Bu valfler, motora tanktan giden yakt manifoldunun yolunu aar veya kapatr. Valf,
besleme manifoldunda yksek sdan dolay artan basnl yaktn alarak tanka dklmesini
salayan sl emniyet valfine (thermal relief valve) sahiptir. Kesme valfleri normal durumda
ak konumdadr; motorda bir yangn annda veya bakm almalar srasnda kapal konuma
getirilir.
45
APU yakt yangn kesme valfleri (APU fuel fire shutoff valves)
Bu valfler baz uaklarda solenoid tip, bazlarnda ise aktatr tip olup normalde
kapal konumda bulunur. Kokpitte ama veya kapama kumanda alterleri; uak d tarafnda
da yalnz kapama alterleri mevcuttur. Solenoid tip valflerde disk tip sl emniyet valf
mevcut olup bu sl valf, manifoldlarda sdan dolay basn artmasnda alarak yaktn tanka
dklmesini salar. Aktatr tip yangn kesme valflerinde ayn vazifeyi gren fakat deiik
tipte sl emniyet valfleri mevcuttur.
5.1.3. Yakt Kartrma Sistemleri

eitli sebeplerle yakt tanklar iinde toplanan su, younluk fark ile tanklarn en alt
noktalarnda toplanarak korozyona ve bakteri remesine sebep olur. Ayrca su donarak
yardmc pompalarn giriini tkayabilecei gibi yakt miktar sonda nitelerinin yanl
indikasyonuna ve tank sonda nitelerinin hasarna sebebiyet verebilir.
ekil 5.4: Jet pump sistemi
Bu nedenlerle suyun toplu olarak bulunmas durumlarn ortadan kaldrmak iin baz
uaklarn kanat tanklarna monte edilmi olan yakt kartrma sistemi ile suyun plverize
hle getirilerek motor besleme sistemi yakt iine kartrlmas salanr.
Kanat tanklarnn merkez tank ile birletii alt kenar boyunca bulunan delikli bir boru
ucu, bir venturi borusunun en dar yerine balanmtr. Venturi borusunun bir ucuna bal
olan yardmc pompa basn girii ile borunun en dar yerinde basn dkl meydana
getirilerek salanan vakum ile delikli borudan su ve sulu yakt emilir. Bu su ve sulu yakt,
yardmc pompann basnlandrd yakt ile kararak venturi borusunun dier ucundan
dar kar ve venturi borusunun bu k aznda bulunan yardmc pompa giriine sevk
edilmi olur.
46
5.1.4. Yakt kmal ve Boaltma Sistemleri (Defueling-Fueling Systems)

5.1.4.1. Yakt kmal-Boaltma Adaptrleri
kmal adaptrleri yakt ikmal manifoldu giriine monte edilmi olup yakt tanklarndan
gelen yakt, basncn 40-50 PSIda tutarak manifoldlardan tanka akmasn ve yaktn
uaktan tankere boaltlmasnda biraz daha alarak yaktn tankere daha ksa zamanda
dolmasn salar. Normal durumda yay yk ile kapal konumdadr.
5.1.4.2. Yakt kmal Valfleri (Fuel Fill Valves)

Yakt ikmal valfleri yaktn tanka ikmalinde, boaltlmasnda ve transferinde kullanlr.
Uaklarda her tanka ait birer adet monte edilmitir. Bu valfler, motor ve valf olmak zere iki
ksmdr. Baz uaklarda mekaniki kumandal olup motor ksm bulunmamaktadr. Motorlu
olanlar 28 V DC ile alr. kmal panelinde, valf kumanda alterleri ve mavi transit
lambalar bulunur. Her valfin zerinde krmz renkli mekaniki kumanda kolu mevcut olup
valf ak veya kapal konuma getirilebilir. Valfin zerinde open ve closed yazlar mevcut
olup mekaniki kol ayn zamanda gsterge vazifesini de yapar. kmal valflerinin zerindeki
sl emniyet valfi, ikmal manifoldunda sdan dolay basnc artan yakt tanka boaltr.
5.1.4.3. Yakt kmal lemleri
Basnl yakt ikmali
Bu usule tek nokta ikmali de denir. Baz uaklarda bataryadan alnan g ile ikmal
valfleri ve gstergeleri alabilir. Bazlarnda yardmc g kayna veya haric bir kaynan
uaa elektrik vermesi gerekir.
Uaa yakt almada ikmal istasyonundaki power switch ON yaplr, mavi lamba
aydnlanr ve yakt ikmal valfleri alr. ndikatrler test alteri ile test yaplr ve tankerlerden
yakt ikmaline balanr. Yakt miktar istenen deere ulanca ikmal valfleri kapatlr.
ekil 5.5: Kanat st yakt ikmal portu
47
ayet yakt tanklar tam dolacaksa otomatik alan yakt miktar alterleri ait olduklar
ikmal valfini kapatacaktr. Basnl yakt ikmali elektrik akm mevcut deilken valflerle el
ile kumanda edilebilir. Yakt ikmaline balamadan nce uaktaki statik elektrii dearj etmek
iin tanker yere toprakl olmal ve topraklama kablosu uakta boyasz bir yere balanmaldr.
Basnsz yakt ikmali
Basnl yakt ikmalinin mmkn olmad durumlarda yalnz kanat tanklarna yakt
ikmali kanat st u ksmlarndaki ikmal portlarndan yaplr.
5.1.4.4. Yakt Boaltma Valfleri

Uaktan herhangi bir sebeple yakt boaltmak veya dier tanklara yakt aktarmak
istendiinde sa kanat hcum kenarndaki boaltma valfi, el ile kumanda edilerek ak
konumuna getirilir. Valfe kanat hcum kenarnda kolay alan bir kapaktan eriilir. Valf ak
konumda iken kapa kapatmak mmkn deildir.
5.1.4.5. Yakt Boaltma lemleri

Uaktaki yakt boaltlmak istendiinde istenen miktardaki yakt, farkl yntemle
boaltlr. Bu yntemler; yardmc pompa metodu, emi metodu ve yardmc pompa ve emi
metodudur.
Yardmc pompa ile yakt boaltma
Yardmc pompa metodunda, boaltlacak olan tank pompalar altrlr. Defueling

valve (boaltma valfi) alr. Yakt, boaltma ek valfinden ve ikmal manifoldundan geerek
pressure adaptere (basn adaptr) ve oradan da yakt tankerine boaltlr.
Emi metodu ile yakt boaltma
Emi metodunda, boaltlacak olan tankn fill valve (ikmal valfi) leri alr. Yakt,
tanker pompasnn emii ile ikmal valflerinden sonra ikmal manifoldundan ve basn
adaptrnden geerek tankere boaltlr.
Yardmc pompa ve emi metodu ile yakt boaltma
Bu yntemde ise yukarda bahsedilen her iki yntem birlikte kullanlr.
5.1.5. Fazla Yakt Boaltma Sistemi (Fuel Dump System)

Maksimum kalk arl, maksimum ini arlndan fazla olan uaklarda kalktan
ksa bir sre sonra uan acil ini yapmas gerektiinde ua ini arlna getirmek iin
yakt tanklarndaki yaktn byk bir miktar yakt tank iindeki boaltma sistemi vastasyla
kanat ularndan atmosfere atlr. Bu ilemdeki ama, dikme ve kanat balantlarna ar yk
binmesini nlemektir.
Fazla yakt boaltma sistemi, her tankta bir veya iki adet olabilir. Sistemin ana
komponentleri; boaltma valfleri, boaltma kontrol valferi/pilot valfleri, seviye kontrol
48
sensr ve boaltma pskrtme valfleridir. Sistem elemanlar, sisteme ait boaltma

manifolduna balanm olup manifoldun kanat ucundan atmosfere boaltma yerinde,
boaltma pskrtme valfi mevcuttur.
Pilot, kokpitten boaltma valflerini ve boaltma pskrtme valferini aar. Yakt belli
bir deere geldiinde pilot valf yakt akn otomatik olarak keser. Ayrca yardmc pompa
k basnc 8 PSI altna dtnde pilot valf kapanr ve yakt ak durdurulmu olur.
5.1.6. Yakt Hatt Kaplamas Boaltma Sistemi

Motor ve APU yakt besleme manifoldlar tanklardan motor ve APUya kadar birer
kaplama iinde muhafazal bir hldedir. Ayn ekilde yakt kesme valfleri de bu kaplamalara
bir boaltma borusu ile balanmtr. te bu besleme manifoldlarndaki balantlardan
olabilecek yakt kaaklar uan kuyruk sa ve sol taraflarndaki portlardan uu srasnda
vakumla atmosfere atlr. Uak yerde iken kapamalarda toplanabilecek yakt, baz uaklarda
gvde altnda sa ini takm yuvasnda, baz uaklarda ise sol ini takm yuvas arka
duvarnda monte edilmi olan fuel line shroud drain valves (yakt hatt kaplamas boaltma
valfleri) ile boaltlr.
Bu valfler kare eklinde olup bir popet valf, yay ve o-ringden ibarettir. zel
adaptr ile valfe bastrlnca valf alr ve kaplamada toplanan yakt varsa dar boaltlr.
5.1.7. Yakt Havalandrma Sistemi (Fuel Vent System)

Bu sistem, uan her trl irtifa ve uu artlarnda yakt zerinde daimi atmosfer
basnc olmasn temin eder. Tank iindeki hava boluu, uan dz uuunda ve yerde
kanat ucundan salanr. Havalandrma az da buradadr. Eer uak bir tarafa yat yapyorsa
yat yaplan kanat tank iindeki yakt kanat ucunu dolduracak ve havalandrma ilemi
havalandrma azndan yaplamayacaktr. Fakat ayn anda gvdeye yakn ksmda boluk
meydana gelecektir. Ayn havalandrma borusuna bal ikinci bir havalandrma az tankn
havalandrlmasn devam ettirecektir. Bu ikinci yani gvdeye yakn havalandrma az baz
uaklarda amandra usul ile alr (Trman Havalandrma amandra Valfleri) ve yakt
seviyesi ile kapal durur, seviye dnce alr.
Hibir tank, tam olarak doldurulmaz. Her birinde % 3lk bir boluk braklr. Bu
boluk, yaktn hava scaklna bal olarak younluunun azalmas, dolays ile hacminin
artmas hlinde yaktn tamamasn salar. te bu bolukta bulunan bir boru azndan giren
hava, yine bir boru ile dier kanat ucundan atmosfere irtibatlandrlr. Havalandrma
kutularnn atmosfer ile irtibatn salayan azlar pislik ve buz birikimine imkn
vermeyecek ekil ve hacimde imal edilmiti.
5.1.7.1. Havalandrma Manifoldu Boaltma Valfleri (Vent Drain Float Valves)

Uan saa ve sola yatlarnda manifold ularndaki azlardan giren yakt seviyesi,
tankn iindeki yakt seviyesinin 1 inch kadar zerine ktnda normalde kapl olan bu
valfler alarak manifoldlar iindeki yaktn tanka akmas salanr.
49
Bu valfler, manifoldlarn gvdeye yakn ksmna monte edilmilerdir. Bu tip valfler

baz uaklarda yalnz merkez tank iinde 1 adet mevcut olup manifold darin valve eklinde
isimlendirilir.
5.1.8. apraz Besleme ve Transfer Sistemleri (Crossfeed and Transfer Systems)

5.1.8.1. apraz Besleme Valfleri (Crossfeed Valves)
Normalde motorlar kendilerine ait olan kesme valfleriden beslenir. Herhangi bir
motorun kendine ait olmayan bir tanktan beslenmesi gerektiinde apraz besleme valfi alr.
Bu valfler mekaniki veya elektriki kumandaldr. Elektriki olanlarn kokpitte transit hlinde
aydnlanan mavi lambalar bulunur. Lambann devaml yanmas hlinde ise valfle alter
arasnda uyumsuzluk vardr yahut valf akta skmtr. Bu valflerin yars tank iinde yars
tankn dnda kalacak ekilde monte edildiinden semisubmerged shut off valve (yar batk
kesme valfi) olarak isimlendirilir. apraz besleme sistemi baka bir tanktan herhangi bir
motoru beslemede, yakt boaltmada ve yakt dier tanklara aktarmada kullanlmaktadr.
5.1.9. Yakt Transferi (Fuel Transfer)

Uaklarda yakt tanklar arasndaki dengesizlii gidermek iin veya bakm yapmak
maksadyla yakt dier tanka aktarma ilemine yakt transferi ad verilir.
Yakt transferinde dolu tank yardmc pompalar altrlr, boaltma valfi alr ve
yakt, boaltma ek valfinden geerek boaltma manifolduna gelir. Transfer yaplacak olan
tankn ikmal valfi alr ve yakt bu tanka dolmaya balar.
5.1.10. Gstergeler ve Uyarlar

5.1.10.1. Yakt Miktar Gsterge Sistemleri
Uaklarda yakt miktar sistemi iki tipte kullanlmaktadr. Bunlar capacitor
(kondansatr) tip lme sistemleri ve alternate (alternatif) tip lme sistemleridir.
Kondansatr Tip Yakt Miktar Gsterge Sistemleri
Birok uakta kullanlan bu yakt miktar gsterge sistemi, tank iindeki yakt miktarn
arlk (kg-lb) olarak verir. Farkl uaklarda gsterge sistemi ayn esasa gre almasna
ramen elemanlar farkl yap ve fiziki grne sahiptir.
Sistem, pilot kabininde her bir tanka ait birer gsterge, ikmal panelinde tekrarlayc
gsterge, her bir tank iinde yeteri kadar tank sonda nitesi ve dengeleme sondalarndan
ibarettir.
Tank iinde bulunan tank sondalar bulunduklar yerdeki yakt-hava yksekliini,
havann elektrik akmna kar gsterdii yaltkanla gre pilot kabinindeki gstergeye
elektriki kapasitans deeri olarak gnderir. Tank sondalarnn bulunduu yerde hi yakt
yoksa gsterge ibresi 0 deerini gsterir. Yakt seviyesi ykseldike yaktn havaya nazaran
daha iletken olmas durumu, geen elektrik akmn artracak, bu voltaj gsterge iindeki
50
amplifikatr tarafndan ykseltilecek ve gsterge motoru alarak ibre sfrdan farkl bir
deer gsterecektir. Tank iindeki her bir tank sondas, dierleri ile paralel bal durumdadr.
Gsterge kapasitans deerlerini deerlendirerek tanktaki yakt miktarn arlk olarak
gsterir. Yalnz bu arlk, standart yakt younluuna gre gstergede hesaplanmtr. Eer
tank iindeki yakt younluu daha az veya fazla ise bu younluk deiimi tank iinde
bulunan dengeleme sondas tarafndan ayrca bir sinyal ile gstergeye gnderilir. Bylece,
tank iindeki yakt miktarnn arl doru olarak elde edilir. Ayrca uak yakt tanklarna
ait gstergelerin her biri toplam yakt miktar gstergesini besler ve uaktaki toplam yakt
miktar elde edilir.
Yakt miktar test alterleri
Yakt miktar test alterine basld anda gsterge kpr devresinin balanslar
bozulduundan gstergelerin ibreleri sfra doru dnmeye balar. alter brakld zaman
ibreler tekrar gsterdikleri deere dner. Gsterge ibrelerinden herhangi biri ayn deere
gelmez ise o gsterge arzaldr veya elektriki balantlarnda ksa devre vardr. Test
alterleri kokpitte ve ikmal panelinde birer adet bulunur.
5.1.10.2. Alternatif Yakt lme Sistemleri

Bu sistemler, uak yerde iken kondansatr tip yakt miktar sisteminin almamas
hlinde kullanlr. Tanklardaki yakt miktarlar kanat alt yzeylerine monte edilmi kalibreli
l ubuklar ile yaplr. Bu ubuklar baz uaklarda drip stick (aktan tip), bazlarnda ise
dripless stick (aktmaz tip) tiptedir. Uaklarn hacmine veya tank adedine uygun miktarda
tanklara monte edilir.
ekil 5.6: Yakt kumanda paneli
51
5.1.10.3. Meyil ler (Inclinometer)

Uaklarn yerde konumunu tayin etmek iin inklinometre denilen izelge kullanlr.
Baz uaklarn burun ksm sa tarafnda, baz uaklarn sa ini takmlar yuvalarna monte
edilmitir. Bir akul, uan konumunu bu izelgede burun yukar, burun aa, kanat yukar
ve kanat aa eklinde derece ile gsterir. izelgeler, sfr ile derece arasnda
taksimatlandrlm olup her uakta birer adettir.
5.1.10.4. Yakt Scaklk Gsterge Sistemleri

Bu sistemlerdeki ama, tanklardaki dolays ile motora giden yaktn scakl
hakknda pilota bilgi vermektir.
5.1.10.5. Yakt Dk Basn Gsterge Sistemleri

Yardmc pompalarn motora basm olduu yakt basnc dnce basn hattna
koyulan birer alter ile kokpitte amber renkli lamba veya yaz olarak bildirilir. Bu sistemde
birer dk basn alteri ve birer amber renkli ikaz lambas mevcut olup genel olarak sistem
28 V DC 28 V AC g ile alr. Manifolddaki yakt basnc 5 PSInn altna dtnde
ilgili yardmc pompalarn dk basn lambas aydnlanr.
52
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Bakm dokmanlarnda (AMM) belirtildii ekilde yakt sisteminin basit kontrollerini
yapnz.
lem Basamaklar
neriler
Yakt tanklarnn kontrollerini yaparken

Alnacak tedbirler
gvenlik prosedrlerine uyunuz.
Tank kontrolden nce boaltlr.
Havalandrma tankn el feneri yardmyla
Boaltlan tankn geriye kalan artk
basna maruz kalan yerleri kontrol ediniz.
yakt sump drain valve ile boaltlr.
Yksek basn koruyucusunu kontrol
Boaltlan
tank
yeterince
ediniz.
havalandrlmal (48 saat).
Yakt pompalarn kontrol ediniz.
Giysiler pamuklu seilmeli naylon
Yakt borular ve tankn da sznt, kaak,
elbiselerden kesinlikle kanlmal.
atlak olup olmadn kontrol ediniz.
Kep, tulum, eldiven giyilmeli.
Gstergelerin dzgn alp almadn
Akta metal dme, kemer vs.den
kontrol ediniz.
kanlmal. Ceplerde kesici takmlar
bulundurulmamal.
Takmlar kutu iinde tanmal.
Her basn blgesinde arp iareti
olmaldr. Eer yoksa tanktaki herhangi
bir patlamada alacak ksm (burst
dick) hasarldr.
Yksek basn koruyucusunu kontrol
ederken gvenlik diskine fazla basn
uygulamaynz, krlr.
Temiz olduundan emin olunuz.
Gvenlik diskinde hasar ve korozyon
Pompalarn hasarsz, boltlarnn eksiksiz
olmasna dikkat ediniz.
Deitirilen her pompa ile birlikte
filtrelerinde deitirilmesi gerekir.
Yakt miktar alterine basldnda
gsterge ibreleri sfra dnmeye balar.
alter brakldnda ibreler tekrar ayn
miktar gstermiyorsa gstergeler
arzaldr. Elektrik devrelerinde ksa
devre vardr.
53
KONTROL LSTES
deerlendiriniz.
1
2
3
4
5
6
Deerlendirme ltleri
Yakt tanklarnn kontrollerini yaparken gvenlik prosedrlerine
uydunuz mu?
Havalandrma tankn el feneri yardmyla basna maruz kalan yerleri
kontrol ettiniz mi?
Yksek basn koruyucusunu kontrol ettiniz mi?
Yakt pompalarn kontrol ettiniz mi?
Yakt borularnda ve tanknda sznt, kaak, atlak olup olmadn
kontrol ettiniz mi?
Gstergelerin dzgn alp almadn kontrol ettiniz mi?
Evet Hayr
DEERLENDRME
54
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
1.
Boster pumps (yardmc pompalar) yakta ka PSI basn salar?

A)
5-50 PSI
B)
5-10 PSI
C)
10-40 PSI
D)
10-50 PSI
2.
Flaper Check Valveler iin aada yazlanlardan hangisi yanltr?

A)
Kanat tank riblerine yerletirilmilerdir.
B)
Ynleri gvde tarafndadr.
C)
Uan dengesinin bozulmasna mani olur.
D)
Bu valfden uakta bir tane bulunur.
3.
Yakt tanklarnda suyun toplu hlde bulunmasn ortadan kaldrmak iin hangi sistem
kullanlr?
A)
Fuel Dump Sistem
B)
Defueling Sistem
C)
Jet Pump Sistem
D)
Fueling Sistem
4.
Tanklarn % kalk ksm bo braklr?

A)
5
B)
3
C)
7
D)
10
5.
Yekpare yakt tanklar iin aada yazlanlardan hangisi yanltr?

A)
Tank iinde bakteri olumu ise bu durumu nlemek iin yakta biabor maddesi
katlr.
B)
Tank zerindeki eriim kapaklar contalanmtr ama bostiklenmez.
C)
Kanat yaps metal metale toleransz bindirme usul ile birletirilmitir.
D)
Tanklarn taban bakterilerin verebilecei zarara kar poliretan ile
kaplanmtr.
DEERLENDRME
55
RENME FAALYET6
AMA
RENME FAALYET6
Bakm dokmanlarnda (AMM) belirtildii ekilde hidrolik sisteminin ve ini

takmlarnn basit kontrollerini yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Deiik uak tiplerinde kullanlan hidrolik sistem ve ini takm elemanlarn ve

basit kontrollerinin nasl yapldn aratrnz.
Aratrmay
rapor
hline
getiriniz
ve
hazrladnz
raporu
snftaki
6. HDROLK SSTEM
6.1. Hidrolik Sistemin almas ve Paralar
Svlarn zelliklerinden faydalanlarak insanlarn bulunamayaca yerlerdeki insan
gcnn yetmedii ileri kolay ve gvenilir olarak yapan makine ya da nitelerin bir araya
getirilmesi ile oluan sistemlere hidrolik sistem ad verilir. Kullanlan sv, hidrolik yadr.
ekil 6.1: A-320 Uanda hidrolik sistem datm emas
56
Uaklarda kullanlan hidrolik sistemler genellikle u ana elemanlardan oluur:
Reservoir (depo)
Manifold (datm balants)
Tubing and hose (boru ve hortum)
Fitting (balant)
Pump (pompa)
Filter (filtre)
Valve (valf)
Accumulator (ak)
Regulator (reglatr)
Fuse (sigorta)
Actuating unit (altrma nitesi)
Seal (kaak nleyici)
Gsterge elemanlar
6.1.1. Depo
Sistemin almas iin gerekli olan svy muhafaza eder. Sistemde meydana
gelebilecek kaaklarn karlanabilmesi iin bir miktar fazla svy alabilecek hacimde imal
edilir.
Modern yolcu uaklarndaki hidrolik sistemlerde genelde yksek sya dayankl fosfat
ester esasl (rengi ak menekedir) SKYDROL 500 B-4 (4 kodlamas korozyonu nler
anlamna gelir) tipi ya, yine ini takmlarnda mineral esasl (krmz renkli) ML-H-5606
tipi ya kullanlabilir.
Hidrolik sistemde dier kullanlabilen yalardan bazlar unlardr: LD-4, Chevron-4,
Hyjet-4, Monsento-4, Nsa 307-110.
ekil 6.2: Hidrolik sistem deposu
57
Sistemde kullanlabilen sistem depolarnn ya ikmalleri, sistem basnszken basnl

ya da basnsz olarak yaplr. kmal ncesinde kullanclar ntr pozisyonuna alnmal, baz
uaklarda da ak basnc dahi azaltlmaldr.
Her depo zerinde bir seviye gstergesi (sight gage) bulunur. Depo ikmal ve dier
bakm ilemleri srasnda bu gsterge kullanlr.
Srekli deien uak irtifalarnda normal atmosfer basncnn azalmas ile beraber
pompa veriminin dmesi, svda kpklenme meydana gelmesi gibi sorunlar ortadan
kaldrmak iin hidrolik depolar uak pnmatik sisteminden salanan hava basnc ile
basnlandrlr. Bu yntemle depolar basnlandrlrken bir hava basn reglatrnden
yaralanlr.
6.1.2. Borular
Uak hidrolik sistemlerindeki svy kontroll olarak istenen ekilde, gitmesi gereken
nite veya elemanlara gnderebilmek iin hareketli ya da titreimli yerlerde flexible [esnek]
veya halka borular kullanlr. Alminyum borular, hafiflikleri ve ilenme kolaylklar
nedeniyle uak sistemlerinde genellikle 1500 PSI basn altnda altrlr. Alaml zel
borular ise 3000 PSI basn altnda alabilir. Boru zerinde hangi sisteme ait olduuna dair
bir tantm band bulunur.
6.1.3. Pompa
Bir hidrolik sistemde sv basncnn olumas iin pompalar kullanlr. Pompalar
hidrolik sisteminin g kaynadr. Pompann alabilmesi iin mutlaka bir dn hareketinin
ya da dorusal hareketin olmas gerekir.
Hidrolik pompalar, amalarna gre deiik tiplerde imal edilir. Gnmzde
havaclkta dili tip, gerotor tip (trokoid), kanatl tip, pistonlu tip, al tip ve kaml tip
pompalar kullanlmaktadr. Uaklarda daima iki eit pompa kullanlr. Bunlarda biri;
sistemin ana g kayna olarak kullanlan, glerini uak ana motorlarndan alan
pompalardr. Dier pompa eidi ise motorlarn yerde almad yahut bir sebepten havada
ana motorun elden kt durumlarda kullanlmak zere uaa yerletirilmi elektriki alan
pompalardr. Her pompann kokpitte bir kumanda alteri bulunur. Ana pompalarn kumanda
alterleri daima ON pozisyonundadr. Dier elektriki pompalar, istee gre altrlr.
6.1.4. Filtreler
Sisteme giren yabanc maddelerin temizliini filtreler yapar. Svda filtreleme
sayesinde sistem elemanlarnn arzalanmas nlenmi olur. Filtre zerinde filtre elemannn
kirlendiini gsteren gstergeler bulunur.
Szme elemanlar tel veya kt olarak yaplr. Tel olanlarda mesh (rg) says; kt
olanlarda micron [mikron - 10 6 metre] says sisteme uygun olmaldr. Mesh says bir inch
karedeki rg says olarak mikron says ise 1/25400 inch olarak tanmlanr.
Tel filtreler paslanma elikten, kt filtreler de zel ktlardan yaplr. Tkanm olan
tel filtreler temizlenip tekrar kullanlr. Kt filtreler tkandklarnda tekrar kullanlamaz.
58
6.1.5. Valfler
6.1.5.1. Yangn Kesme Valfleri
Hidrolik sistemde depo ile pompalar arasna yerletirilen yangn kesme valflerinin
kullanm amac, uak motorlarnda yangn kmas durumunda pompalara giden hidrolik
svsnn yolunu kesmektir. Bu valfler, kokpitteki bir kol [fire handle (yangn kolu)] aracl
ile mekanik olarak ya da elektrik gcyle altrlr. Valf, normalde ak pozisyondadr.
6.1.5.2. ek Valfler
Hidrolik sistemin baz ksmlarnda, hidrolik svsn basn altnda tutmak iin
kullanlr. Bu valfin en fonksiyonel zellii tek bir taraftaki aka izin vermesidir. Valf
zerindeki bir ok, valf sisteme taklrken akn ne tarafa doru olduunu gsterir. Yapsal
olarak cone (konik popet) veya ball (bilye) tip ekillerinde imal edilir.
ekil 6.3: Bilya tip ve konik tip ek valfler
6.1.5.3 Kstlayclar
Sistedeki baz kullanclarn alma hzn yavalatmak iin sisteme dhil edilen, sv
akn kstlayan dar kanallardr. Bu valflerin eidi bulunmaktadr. Bunlar; ift yollu
kstlayclar, tek yollu kstlayclar ve kstlayc ek valflerdir. ift yollu kstlayclar, sv
akn her iki ynde de yavalatr. Restriktr (restrictor) veya orifis (orifice) ad da verilir.
ekil 6.4: Kstlayc tipleri
6.1.5.4 Basn Drme Valfleri

Normal sistem basncndan daha dk bir basn deeri altnda almas gereken
alclarn altrlmas iin kullanlr. Bu valfler ters aka izin vermemektedir. Valf k
basnc istenilen deere ayarlanabilir.
59
6.1.5.5 Emniyet Valfleri

Bu valfin almasnda, istenilen limit basn deerine gre ayarlanm bir yayn bilye
ya da popete kumanda etmesi sz konusudur. Sistemde ar basn meydana geldiinde
popet veya bilye yay ykn yener ve basn hatt, sistem dnne balanm olur.
6.1.5.6 ncelik Valfleri

ncelik valfleri, uu esnasnda hidrolik sistemde meydana gelebilecek bir arzadan
dolay uuun dk basnl bir hidrolik sistem ile bitirilebilmesi iin birinci dereceden
nemli alclarda basncn kesilmesine engel olur. Otomatik alan bu valfler; acil
durumlarda ikinci dereceden nemli hidrolik sistem alclarndaki basnc keserek basnc
ncelikli kullanclar iin muhafaza eder. Bu valf, daima hat zerine kumanda valflerinden
nce yerletirilir.
6.1.5.7. Boaltma Valfi

Boaltma valfi, gerektiinde hidrolik sistem elemanlarndan hava veya sv karmak
iin elemanlarn zerine taklr.
6.1.5.8. Kaak Kontrol Valfleri

Hidrolik sistemle beslenen kullanclarda hidrolik kaa olup olmadnn kontrol
edilmesini salar. Bu valfler genellikle eleman zerine yerletirilmilerdir.
6.1.5.9. Numune Alma Valfleri

Hidrolik svsnn kontrollerinde rnek almay kolaylatran musluklardr. Basn
hatlar zerinde kullanlr.
6.1.5.10. Kumanda Valfleri

Uu kompartmanndan verilen kumandann yerine getirilebilmesi iin uak hidrolik
sistemlerdeki basn ve dn hatlarn altrma nitesi portlarna balar ya da ayrr. Bu
valfler, kullanma amacna gre farkllk gsterir.
6.1.6. Reglatrler
Baz durumlarda alclarn sabit hzda almas veya sistem basncnn belirli bir
deerde sabit kalmas istenir. Bu nedenle hidrolik sistem basnc bir ekilde sabitlenmelidir.
Bu amaca ynelik olarak reglatrler kullanlr. Sabit sratle almas gereken bir sistemde
kullanlan reglatrlere genellikle ak reglatr ad verilir. Bu reglatrler, deiebilen sv
basncna ramen zerinden gemekte olan sv debisini sabit tutar.
Reglatrlerin normal alp almad, sistem hidrolik basncnn takibi ile
anlalabilir. Bunun iin sisteme gsterge sistemleri ilave edilmitir.
60
6.1.7. Hidrolik Akler

Hidrolik sistem akleri, sistemde oluan pasif baz etkileri ortadan kaldrmak iin
kullanlr. Basn altnda hidrolik svs depolar. Akler, hidrolik pompasnn darbelerini
snmlendirir, sistemdeki kaaklardan dolay ani basn dmlerini nler, sistemde birka
alc birden altnda pompaya yardmc olur ve ana pompalarn elden kmas durumunda
acil basn kayna salar. Uaklarda kullanlan hidrolik akler genellikle kre eklindedir.
Her ak, bir sv ve gaz hcresi ierir. Bu hcreler birbirinden bir diyafram ile ya da bir
piston ile ayrlmlardr.
Kullanmda sv depo eden hcre, istenilen deerde hava basnc ile doldurulabilen
ikinci hcre tarafndan kumanda edilmektedir. Aklere gaz ikmali yaplrken sistem basnc
sfrlanmal ve ikmal boyunca gaz basnc kontrol edilmelidir.
6.1.8. Hidrolik Sigortalar

Hidrolik sistemde kullanlan sigortalarn balca amac, kendinden sonraki sistemde
meydana gelebilecek kapasiteyi aan kaaklarda kendinden nceki sistemi korumaktr.
Bylelikle sistemde bulunan dier elemanlar hidroliksiz kalmam olur. Sigortalarn dier bir
grevi ise verilen kumandann annda yerine getirilebilmesi iin sistemden gelen basncn
belirli miktarda kalmasn salar.
6.1.9. Kaak nleyiciler

Uak hidrolik sistemi elemanlarnn balant noktalarnda ya da ierisinde hidrolik
kaa oluumunu nlemek iin kaak nleyiciler kullanlr. Malzemeleri genellikle lastik
esasldr. zerinde bulunan renkli semboller o kaak nleyicinin imalatsn ve kullanm
yerini ifade eder.
ekil 6.5: eitli tipte kaak nleyiciler
Skm takm ilemlerinde kaak nleyiciler zel bir aba gerektirir. Bu ama iin
eitli zel takmlar kullanlmaldr. Kaak nleyiciler serin ve kuru yerlerde muhafaza
edilir.
6.1.10. altrma niteleri

Hidrolik basnc mekanik enerjiye evirerek dorusal hareket elde eder. Kullanm
amacna ve fiziki grnmn gre farkl birok eidi vardr. altrma niteleri yapsal
olarak gvde, piston ve piston kolundan oluur. Bazlarnn gvdeleri sabit, pistonu hareketli;
bazlarnn pistonlar sabit, gvdeleri hareketlidir.
61
6.1.11. Gsterge Sistemleri ve Elemanlar

Hidrolik sistemde kullanlan gsterge sistemleri; basn, miktar ve scaklk deerleri
hakknda durum ve ikaz belirtir. Bu gstergelerin kokpitte grsel olanlar bulunmakla
beraber sesli olanlar da bulunmaktadr. Gstergelerde basn deerleri PSI olarak; scaklk
deerleri C ve F olarak; miktar deerleri quart (0.9463 litre) olarak belirtilir.
6.2. ni Takmlar (Landing Gears)

6.2.1. Yaplar
Uaklarn ini, kalk ve taksi hareketlerini gerekletirebilmeleri iin zerinde
durabildikleri yapsal elemanlara ini takmlar ad verilir. Balca elemanlar kapaklar,
dikmeler, damperler ve landing gears tekerleklerdir.
Resim 6.1: Burun ini takm
ni takmlar, havada aerodinamik yapy tamamlamak amacyla alr-kapanr ekilde

tasarlanmtr. Kendilerine ait kompartmanlar vardr. Aerodinamik yapy temin edecek
kapaklarn zerinde tayanlar olmakla beraber bu kapaklarn uak gvdesine balanm
olanlar da vardr. Arka amortisr dikmeler ana (main) ini takm olarak isimlendirilir. Ana
uak ykn bu dikmeler tar.
Burundaki ini takm dikmesi ise ua yerde dengede tutmak ve istenilen yne
hareket etmesini salamak amac ile uan burun ksmna yerletirilmitir. Amortisr
dikmeleri ve tekerlek saylar, uan tipine ve byklne gre belirlenir. Ayn zamanda
takm ebatlar da deiebilir. Oleo-pneumatic (sv-gaz kombinasyonlu) amortisr dikmeleri
uakta ini, kalk ve yer hareketleri srasnda meydana gelen darbeleri absorbe eder. Bu
dikmelerin yapsnda dta bir silindir ve onun ierisinde hareket eden bir piston bulunur. D
silindir uak yapsna, piston da tekerleklere baldr. Piston ile silindir birbirine dtan bir
torsion link (dn makas) ile irtibatlandrlmtr. Silindir ierisindeki orifice (dar geit)
iinde hareket eden bir pim, dikmede amortisr etkisinin oluumunu salar. Bu pim, dikme
ierisindeki gaz-sv hareketlerini dzenler.
62
Havada ak ini takm dikmeleri aa sarkar. Bu durumda silindir iindeki sv, gaz
basnc ile alt hcrede toplanr. Tekerlekler yere temas ettiinde ieri girmeye balayan
dikme pistonu svy st hcreye doru iter. Orifice, zerinden akmakta olan sv hzn
snrlandrr ve bylelikle yavalatlm piston hareketi sonucunda st hcredeki gaz skm
olur. Bu oluum dikey darbeleri yok eder. Dikmelere yanal darbeleri karlamak iin piston
tip, vane (kanatk) tip veya steer (yn) tip shimmy damper (yalpa snmlendirici) ler ilave
edilmitir.
6.2.2. Ama ve Geri Toplama Sistemleri (Extension & Retraction Systems)

Uakta uu srasnda minimum geri srklenme oluumunu salamak iin ini
takmlarnn geri toplanmas gerekir. Bunu gerekletirmek iin ini takmlar dikmeleri ve
gerekirse ini takm kapaklar hidrolik sistemleri ile donatlr. Sistem, uu kabininde
bulunan bir manivela landing gear control lever (ini takm kumanda kolu) ile altrlr.
6.2.2.1. Normal Durum

Sistemin normal operasyonunda kullanlan ama/geri toplama manivelas yn seme
valfine bir kablo-makara sistemi ile irtibatldr. Kumanda manivelasndaki bir solenoid, uak
yerdeyken manivelay DOWN pozisyonunda kilitler. Manivelaya kumanda edildiinde yn
kontrol valfi hidrolik basnc ini takmlarndaki dikme ve kapak actuator (altrma
silindiri) ne gnderir.
6.2.2.2. Acil Durum

ni takm ama/geri toplama sisteminde bir arza ya da uak hidrolik sisteminde bir
basn dklnn meydana gelmesi durumunda ini takmlar normal altrma ile
almayabilir. Bu gibi acil durumlarda ini takmlarnn alp kilitlenebilmesi iin sistemde
el ile ama mekanizmas bulunur. Mekanizmann kumandasn oluturan adet kontrol kolu
kokpitte zemin zerindeki bir kapan altndadr. Acil bir durumda bu kollardan biri ya da bir
ka ekildiinde ilgili ini takm dikmesi ve kapaklar kilitten kurtulur ve dikme yer ekimi
etkisi ile kendi arlyla alr.
Resim 6.2: El ile ama mekanizmas (solda) ve ini takm paneli (sada)
63
6.2.3. Gstergeler ve Uyarlar

ni takm hareket ve pozisyonlar kokpitteki lambalarla takip edilir. Bu lambalar ini
takmlarnn ak, kapal ya da hareket hlinde olma durumlarna gre ayr indikasyonlara
sahiptir. Her ini takm dikmesinin lambas ayrdr.
ni takmlarna ait gstergeler almad ya da doru altndan emin olunmad
durumlarda ini takm pozisyonunun takip edilebilmesi iin grsel kontroller yaplr. Bunlar,
ini takmlarnn akta ya da kapalda olduunu gsteren pimleri, izgilerini ve grme
pencerelerini ierir. Takip yntemi ve grme pencerelerinin zellikleri uaktan uaa
deiiklik gsterir. Bu indikasyon sistemlerine genel olarak visual check (grsel kontrol) ad
verilir.
6.2.4. Lastikler (Tires)

Uan yer ile ilikisini salayan tekerleklerin ana elemanlar lastiklerdir. Lastikler,
uak kullanmlar iin zel kauuk esasl malzemelerden imal edilir. ni takmlar dikme
pistonlarna alaml elikten yaplm jantlar ile balanr. Jant ve lastiklerin teknik
salamlklarnn kalk ve ini fazlarndaki nemi byktr. Jant krlma veya lastik patlama
olay, ini ve kalkta uan dengesini bozaca gibi uakta byk hasarlarn oluumuna
neden olur. Bu sebeple jantlar servise verilmeden nce kontrollerinin dikkatli olarak
yaplmas; lastik hava basnc, lastik ekli ve yapsnn lastik mevzuatlar limitleri ierisinde
olmas gerekir. Lastikler, ar scaklk sebebiyle artan basntan korunmalar iin fuse
pluglarla (sigorta tapa) emniyetlendirilmitir.
6.2.5. Fren Sistemleri (Brake Systems)

Fren sistemleri, yerde uan istenilen yerde durdurulabilmesi, ynnn deitirilmesi,
touch downdan sonra hznn drlmesi ve havada tekerlek hareketlerinin
denetlenebilmesi iin uak hidrolik sistemlerine dhil edilmitir. Sistemde kullanlan
cihazlar, uak tipine gre deiiklik gsterir.
ekil 6.6: Tipik bir bamsz fren sistemi
64
Genel olarak bir fren sistemi; fren pedallar, kontrol valfi ve fren nitelerinden oluur.
Sistemin en deerli eleman kukusuz fren niteleridir. Fren nitelerini meydana getiren
rotor ve stator diskleri sya dayankl farkl malzemelerden imal edilir. Scaklk deerlerinin
istenilen limitlerde tutulmas iin sisteme gstergeler ve soutma fanlar eklenmitir.
Uaklarda tekli, iftli ve kark diskli, paral rotorlu veya genileyen tp tipli
ekilleri bulunur. Bu diskler, hidrolik pistonlar ve geri dn yaylar ile altrlr. alma
srasnda diskler anr. Bu anmalar anma indikatr (wear indikatr) sayesinde belirlenir
anama olutuka indikatrnde boyu ksalr.
Resim 6.4: Fren diski anma (wear) indikatr
Fren kontrol valfinin amac, uygulanan g ile hidrolik sistem basncnn

ynlendirilmesidir. Bu valfler genellikle kayar tiptir ve frenlemede modlasyon salar.
Genel olarak uaklarda kullanlan fren tipleri; normal brake (normal fren), anti skid
brake (kayma nleme freni), auto brake (otomatik fren), park brake (park freni), in flight
brake (uu freni) ve emergency brake (acil fren)dir.
6.2.5.1. Normal Fren

Kokpitte bulunan rudder pedallarna baslarak alr. Bu fren tipi bamsz bir fren
eklidir.
6.2.5.2. Kayma nleme Freni

Uan inite tekerleklerini kaydrmadan ve kilitlemeden hzn yavalatan frendir. Bu
fren sistemi dhilinde touch down protection (yere temas korumas), locked wheel skid
control (kilitli tekerlek kayma kontrol) ve fail safe protection (arzalara kar koruma)
devreleri gelitirilmitir.
Touch Down Protection
ni esnasnda ini takmlar DOWN pozisyonundayken anti skid fren sistemi devrede
olsa veya fren pedallar basl olsa dahi tekerleklerin frensiz olarak yere temas etmesini
salayan, anti skid control box ierisinde grev yapan bir koruma devresidir.
65
Ground Shift Mekanizmalar
Bu sistemler, ait olduu uan yer ile hava modunu tespit eden dzenlerdir.
Locked Wheel Skid Control
Uak yer moduna getiinde srati uak tipine gre deien belirli bir deerin altna
dnceye kadar e tekerleklerde uyumsuzluk oluma sorunun zlmesi iin bu devre
kullanlr. Devre, tekerleklerin herhangi birindeki meydana gelen farkl dn hareketleri
tespit ettiinde bu tekerleklere gelen hidrolik basnc keser.
6.2.5.3. Otomatik Fren

Otomatik fren de pilotlara den ileri azaltmak iin gelitirilmi bir sistemdir.
Sistemin grevi, inite ve kalkta uak hzn anti skid sistemi ile ua yavalatmaktr.
Sistemin kullanlabilmesi iin anti skid fren sistemine elemanlar ilave edilmitir. Bu
elemanlarn balcalar bir kontrol nitesi ile bir seme dmesidir. Kontrol nitesi sistemi
ynetir. Seme dmesi ise fren iddetini ayarlar.
Sistem, normalde pilot mdahalesi olmadan alr. ayet pilot fren sistemini kendisi
kullanacak olursa otomatik fren sistemi kendini otomatik olarak devre d brakr. Sistemin
normal olarak devreden kmas, uak hznn belirli deerlerin altna dmesi ile gerekleir.
ekil 6.5: Otomatik fren sistem emas
6.2.5.4. Park Freni

Kokpitte uak tiplerine gre deiik yerlere yerletirilmi kumandalarla altrlan bir
park freni sistemi sayesinde uaklarn yerde muhafaza edilebilmeleri salanmtr.
66
6.2.5.5. Uu Freni
Uak yerden kesildikten sonra takmlar toplanrken tekerlekleri frenlemek iin uu
freni otomatik olarak alr. Bu sistemin kullanm amac, dnmekte olan tekerlekte
jiroskopik etkilerin oluumunu nlemektir.
6.2.5.6. Acil Fren

Birden fazla hidrolik sistemi bulunan uaklarda fren sistemleri en az iki sistemden
beslenir. Sistemlerin birinde basn olmad zaman dier sistem fren iin kullanlr. Byle
bir uygulama acil fren kullanmn tekil eder. Acil fren kullanmlarnn eitli yollar vardr.
Bunlardan en ok kullanlanlar farkl piston gruplar ile yaplan acil fren, sistem aks ile
yaplan acil fren ve pnmatik frendir.
6.2.6. Direksiyon Sistemleri (Steering Systems)

Bu sistem, burun ini takm tekerleklerinin yerde ynlendirilmesini salar. Uaklarn
yer hareketlerinde ana tekerleklere fren uygulanmadan ynn deitirmek iin bu sisteme
ihtiya duyulur. Bu sisteme kumanda volanlaryla ya da rudder pedallar ile kumanda edilir.
Steering sistemi sadece uak yer modundayken hidromekanik olarak alr. Hidrolik
basnc olmad zaman sistem burun ini takm tekerleini ntr pozisyonda tutar.
Tekerleklerin serbest dnmesi gerektiinde (towing ilemleri iin) sistemde bulunan
bir by pass valfi, sistemi devreden karr.
67
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Bakm dokmanlarnda (AMM) belirtildii ekilde hidrolik sisteminin ve ini
takmlarnn basit kontrollerini yapnz.
lem Basamaklar
neriler
Motor komponentleri zerinde alrken

dikkatli olunuz.
Hidrolik svsnn motora temasn
engelleyiniz. Eer hidrolik motor zerine
dklrse keten bezle siliniz.
Rezarvuarlardaki hava basncn kontrol
ediniz. ni takmlarndaki (lock pin)
gvenlik pimlerinin doru takldn
kontrol ediniz (Bu kontrol iin motor hava
basnlandrmas kapandktan 3 saat sonra
rezarvuardaki hava basnc llr.).
Hidrolik depo ve borularnda ana ini
takm yuvasnda herhangi bir kaak,
korozyon, sznt olup olmadn kontrol
ediniz.
Rezarvuardaki hidrolik svsnn miktarn
kontrol ediniz.
Hidrolik ikmali yaparken hava basnc
tamamen alnmal, sistem basnsz,
kullanclar ntr ve servis aklerinin
basnc normal olmaldr.
Borularn balantlar arasnda kaak
nleyici seallerin taklp yaklmadn
kontrol ediniz.
ni takmlar yuvasna yaklamadan nce
kapaklarn kilitli olduunu kontrol ediniz.
Ana ini takm lock stay actuatr st
balantsnn yerinde ve emniyetli
olduunu gzle kontrol ediniz.
Frenler basn uygularken wear
indikatrn limitle iinde olduunu
kontrol ediniz.
Lastiklerin anma, yark ve hasar olup
68
nl, eldiven ve koruyucu gzlk

kullanmay unutmaynz.
Motor durduktan sonra almaya
balamaynz. Motor komponentleri 1
saate kadar scak kalr.
Aircraft Maintenance Manuel (AMM)
ATA 29u hazrlaynz.
Bu ini takmlarnn istem d
hareketlerini engeller.
kmali yaplacak hidrolik svsnn

cinsini mutlaka kontrol ediniz.
Hidrolik sistem basnlandrlaca
zaman etraftaki insanlar uyarnz ve
gerekli yerlere uyar ikaz kartlarn
taknz.
KONTROL LSTES
deerlendiriniz.
Deerlendirme ltleri
1 Motor komponentleri zerinde alrken dikkatli oldunuz mu?
Hidrolik svsnn motora temasn engelleyip eer hidrolik motor
2
zerine dkldyse keten bezle sildiniz mi?
3 Rezarvuarlardaki hava basncn kontrol ettiniz mi?
Hidrolik depo ve borularnda ana ini takm yuvasnda herhangi bir
4
kaak, korozyon, sznt olup olmadn kontrol ettiniz mi?
5 Rezarvuardaki hidrolik svsnn miktarn kontrol ettiniz mi?
Borularn balantlar arasnda kaak nleyici seallerin taklp
6
yaklmadn kontrol ettiniz mi?
ni takmlar yuvasna yaklamadan nce kapaklarn kilitli olduunu
7
kontrol ettiniz mi?
Ana ini takm lock stay actuatr st balantsnn yerinde ve
8
emniyetli olduunu gzle kontrol ettiniz mi?
Frenler basn uygularken wear indikatrn limitle iinde olduunu
9
kontrol ettiniz mi?
Evet Hayr
DEERLENDRME
69
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
1.
Hidrolik sistem filtreleri iin aadaki yazlanlardan hangisi yanltr?

A)
Szme elemanlar tel veya kt olarak yaplr.
B)
Tel filtreler elikten yaplr.
C)
Kt filtreler tkandktan sonra temizlenip yeniden kullanlabilir.
D)
Tel filtreler tkandktan sonra temizlenip yeniden kullanlabilir.
2.
Sistemde baz kullanclarn alma hzn yavalatmak iin hangi valf kullanlr?
A)
ek valf
B)
Kstlayclar
C)
Mekik valf
D)
ncelik valf
3.
ni takmlarnda yanal kuvvetleri karlamak iin hangi sistem eleman kullanlr?

A)
Shmmmy Damper
B)
Torsion Link
C)
Disk
D)
Piston
4.
Aadakilerden hangisi acil fren sistemi deildir?

A)
Kayma nleme freni
B)
Farkl piston guruplaryla yaplan fren
C)
Sistem aks ile yaplan fren
D)
Pnmatik fren
5.
E tekerleklerde uyumsuzluk olumas sorununun zlmesi iin fren sisteminde

hangi devre kullanlr?
A)
Touch Down Protection
B)
Fail Safe Protection
C)
Ground Shift
D)
Locked Whell Skid Control
DEERLENDRME
70
RENME FAALYET7
AMA
RENME FAALYET7
Bakm dokmanlarnda (AMM) belirtildii ekilde buz ve yatan korunma

sisteminin basit kontrollerini yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Deiik uak tiplerinde kullanlan buz ve yatan korunma sistemi elemanlarn

ve basit kontrollerinin nasl yapldn aratrnz.
Aratrmay
rapor
hline
getiriniz
ve
hazrladnz
raporu
snftaki
7. BUZ VE YAITAN KORUNMA SSTEM

7.1. Buz ve Yatan Korunma Sistemi almas ve Paralar
Buz ve yamur koruma sistemi, ar hava koullarnda ua korur ve uu ekibine
yardmc olur. Buz ve yamurdan koruma sistemi; kanat hcum kenar slatlar, motor
kaportalar, uu kompartman pencereleri, pitot/static ve scaklk sondalar, alpha vanes
(rzgr hcum as sensr kanatklar), tuvalet boaltclar ve boaltm ubuklar iin
gerekli koruma salar.
Kanat hcum kenarlarnda bulunan slatlarn ve motor kaportalarnn stlmas
ilemi, pnmatik sisteminden elde edilen scak hava ile yaplr. Uu kompartman
pencereleri, elektriksel olarak stlr. Bu camlar iin ihtiya duyulan temiz gr, silecekler
ve pskrtme suyu tarafndan salanabilir. Dinamik/statik sondalar, alfa kanatklar,
boaltma ubuklar ve tuvalet boaltm noktalar elektriksel stclarla stlr.
ekil 7.1: Buz ve yamur koruma sistemleri ve buzun airfoil yap zerindeki etkisi
71
7.1.1. Pnmatik Sistem Havas ile alan Koruma Sistemleri

7.1.1.1. Kanat Buzlanma nleyici Sistem (Wing Anti-Ice System)
Kanat buzlanma nleme sistemi, kanat hcum kenarnda buz oluumu nler. Sistem;
besleme hatlar, valfler, sl alterler, kumanda ve gsterge sistemlerini ierir.
Kanat buzlanma nleyici datm hatt (Wing Anti-Ice Supply Duct)
Datm hatt, pnmatik manifolddan gelen havann slat hcum kenar iindeki sprey
borusuna doru ilerlemesini salar. Datm hatt komponentleri kanat ve slat hcum
kenarna konulmutur. Her bir datm hatt, slat sprey borusuna teleskopik, mafsall besleme
borular ile balanmtr. Bu borular, slatlarn her pozisyonunda sprey borusuna hava temin
edilmesini salar.
ekil 7.2: Kanat buzlanma nleyici datm hatlar
Datm hattndan temin edilen hava, teleskopik borulara ulatktan sonra slat
boluuna gnderilir. Slatlar stan hava slat ray aklklarndan ve boaltma deliklerinden
dar kar.
Kanat buzlanma nleyici valf sistemi (Wing anti-ice valve system)
Valf, 115 V AC g ile altrlr. Valf altrma kontrol, 28 V DC g ile yaplr.

Bir transistor devesi, valf ve valf konum gsterge lambalarnn almalarn dzenler. Buz
ve yamur nleme paneline yerletirilmi bir alter, her iki valfi kumanda eder. Bu alter,
enerjisizken valfi kapalya gtren bir rleyi altrr. Valf ve sl alter, her bir kanat motor
pylonunun d tarafna yerletirilmitir.
Valf sistemi yerde ve havada altrlabilir. Yer ilemlerinde, sistem havas scakl
257F/125C deerde sl alterler ile snrlanr. Sistem alteri ON pozisyonuna alndnda
sl alterler ak ve gaz kollar ileri bir konumda deilse valf alr. ki sl alterden biri
kapandnda her iki buzlanma nleyici valf kapalya gider. Kapanan alterin bulunduu
boru souyup normal scakla geldiinde valfler tekrar alarak sistem almasna devam
eder. Gaz kollarndan birinin dahi ileri bir konuma alnmasyla ayn olaylar gerekleir.
Yerde pnmatik sistem havasnn mmkn olduunca soutulabilmesi iin n soutucu
kontrol valfi (precooler control valve) alr.
Kalk esnasnda motor buzlanma nleme sistemi alr durumda iken gaz kollar ileri
bir konuma alndnda buz ve yamur nleme alteri ve sistem valfleri otomatik olarak
kapanr. Bylece motorun yksek rejimlerinde hava kayb azaltlm olur. Kalk fazndan
72
sonra sistem resetlenerek tekrar almas salanabilir. Uak hava modunda iken buzlama
nleyici sistem altrlrsa sl alterler ve gaz kolu konumu sistem almasn etkileyemez.
Resim 7.1: Valflerin resetlenmesi
Her bir valfin almas ayr lambayla tespit edilir. Buz ve yamur nleme panelinde
bulunan bu lambalardan mavi olan parlak yandnda valf konum deitiriyor ya da valf
konumu alter konumuna uymuyordur. Mavi lamba snk yandnda alter ON
pozisyonundadr ve valf aktr. Mavi lambann yanmamas ise alterin ve valfin kapalda
olduunu ifade eder.
7.1.2. Motor Hava Giri Kaportas Buzlanma nleme Sistemi

Sistem uuta veya yerde altrlabilir. Sistem, ba st panelinde bulunan bir
alterle altrlr. Sistem altrldnda thermal anti-ice valve (TAI-sl buzlanma nleyici
valf) alr. Motor pnmatik sisteminden elde edilen scak hava aktarm borusu ile valfe,
oradan da motor hava giri kaportasna gelir. Burada kaportann scakln arttran hava
kaporta altnda bulunan bir menfezden geerek dar atlr.
Sistem kumanda ve gstergeleri 28 V DC g ile alr. Kumanda alteri ON
konumuna alndnda valf alr ve lamba parlak yanar. Bu durum valf kelebeinin hareket
hlinde olduunu gsterir. Bir sre sonra lamba snk yanar; u hlde valf ak ve durmu
durumdadr. alter OFF konumuna alnrsa valf kapalya gider ve lamba sner.
Resim 7.2: Motor kaportas buzlanma nleme sistemi kumanda ve gstergeleri
7.1.2.1. Isl Buzlanma nleyici Valfi (TAI Valve)

Buzlanma nleyici valf, motor kaportasna gnderilen scak havann akn dzenler.
Valf, motor fan kasas zerine monte edilmitir. Buzlanma nleme sistemi valfi, elektriksel
olarak kontrol edilip pnmatik olarak altrlan kelebek tip bir valftir. Kapal pozisyonda
73
yay ykldr. Valf solenoidi kontrol sinyali ile enerjilendii zaman reglatr basnc ile valf
actuator hareket ettirilir. Bununla beraber valf kelebei hareket eder.
7.1.2.2. Hava Giri Kaportas Buzlanma nleyici Basn alteri

Buzlanma nleyici sistem basn alteri reglatr k basncn uu ekibine gsterir.
alter, aneroid tip bir alterdir. Hissetme basnc 65 PSIya ykseldiinde alter kapanr ve
P5 panelinde bulunan lambay yakar.
7.1.3. Elektriksel G ile alan Koruma Sistemleri

7.1.3.1. Pencere Istma Sistemi (Window Heat System)
Pencere stma sistemi, kokpit pencerelerinde buu ve buz oluumunu nler. Sistem
pencere yapsnda bulunan iletken tabakalar, s kontrol niteleri, kumandalar ve
gstergelerden meydana gelmitir. Drt adet pencere s kontrol nitesi E/E
kompartmannda bulunur. Kumandalar, gstergeler ve sl alterler uu
kompartmanndadr.
Kokpit pencerelerinden 1, 2, 4 ve 5 numaral sa ve sol pencereler iin elektrik g
temin edilir. Pencere ss, sl alterler ve s kontrol niteleri ile kontrol edilir.
Pencere Isl alteri (Window Thermal Switch)
Pencere sl alterleri pencerelerdeki scakl kontrol eder. Bu alterler pencerelerin

st ksmna bir yay ile sabitlenmitir.
Resim 7.3: Pencere sl alteri
alter metal olmayan, sya duyarl ve normalde kontak ular kapal olan bir alterdir.
Pencere elektriini kumanda etmek iin 110F/43C scaklkta kontaklar alr ve 90F/32C
scaklkta kontaklar kapanr.
Pencere Is Kontrol ve Gstergeleri (Window Heat Control And Indication)
Kontrol ve gstergeler pencere stma ilemi ve test fonksiyonlar iin gerekli olan
gc temin eder. Kontroller pencereler iin drt adet alterden oluur. Bu alterler, ON ve
OFF pozisyonlu alterlerdir. Merkez alter test iindir. Bu alter pozisyonlu olup bunlar
OVHT TEST, PWR TEST ve normal konumlardr. Gstergeler drt yeil lamba (ON) ve
drt amber lamba (OVERHEAT) dan oluur.
74
7.1.3.2. Uu Kabini n Cam Silecek Sistemi (Windshield Wiper System)

n cam silecek sistemi yamurlu veya karl hava koullarnda temiz bir gr salar.
Bu silecekler kokpit 1 numaral camlarnn nne yerletirilmitir. Sistem motorlar,
dntrcler, silecekler, diren kutular ve kumandadan oluur.
Motorlar, dntrcler ve silecekler P1 ve P3 alet panellerinin nne
yerletirilmitir. Diren kutusuna burun ini takm yuvasndaki bir panelden eriim
salanabilir.
7.1.3.3. Silecek Kumandas (Wiper Control)

Silecek kumandas, altrma hz ve park durumu seimlerini salar. Kumanda alteri
ba st panelinde ve diren kutusu burun ini takm yuvas sa tarafndadr. Kumanda
alteri dner tip olup uak tiplerine gre deien konumlar vardr.
Resim 7.4: Deiik uak modellerinde silecek kumanda alterleri
7.1.3.4. Pitot-Static Tp Problar (Pitot Static Probes)

Dinamik statik sondalar, scaklk sondas ve alfa kanatklar, buzlanma oluumu ile
hissetme doruluunun bozulmamas iin stlr. Sistem; sonda ve kanatklarn iindeki
stc elemanlar, kumandalar ve gstergelerden oluur.
Dinamik statik sondalar ile bir adet scaklk sondas ve alfa kanatklar n gvde sa
ve sol taraflarna yerletirilmitir. ki adet dinamik sonda ise dikey stabilizatrde bulunur.
Sisteme ait kumanda ve gstergeler uu kompartmanndadr. Sonda ve kanatklarda buz
oluumunu nlemek iin bu elemanlar ilerindeki rezistans tip stclarla stlr.
Sonda Is Kontrol Ve Gstergeleri (Probe Heat Control and Indication)
Kontrol ve gstergeler, stclar iin gerekli gc temin eder ve stclarn alma

durumlarn kokpitte gsterir. Kontrol ve gsterge komponentleri ba st panelindedir.
75
ekil 7.4: Sonda s kontrol ve gstergeleri
Kumandalar, sa stclar iin bir alter ve sol stclar iin bir alter olarak iki
alterden oluur. Bu alterler ON ve OFF konumlar olan iki pozisyonlu alterlerdir.
Gsterge, her stcya ait birer amber lamba ile oluturulur. alterler iin 115 V AC gerilim
ve gsterge lambalar iin 28 V DC gerilim gerekir.
7.1.3.5. Boaltma Buzlanma nleyici Sistem (Drain Anti-Icing System)

Boaltma buzlanma nleme sistemi, tuvalet ve lavabolara ait boaltma noktalarndaki
buz oluumunu nler. Sistem, boaltma noktalarndaki elektriksel stclardan oluur. Bu
stclar her tuvalet boaltma noktasna ve boaltma ubuuna yerletirilmitir. Sistem uuta
otomatik olarak ve yerde elektrik hazr olduunda alr.
7.1.3.6. Kimyasal Koruma Sistemleri
Yamur uzaklatirici sistem (Rain repellent system)
Yamur uzaklatrc sistem, silecekler ile birlikte kullanldnda kt hava

koullarnda 1 numaral kokpit pencerelerinde gr artrr. Sistem bir pskrtme svs
kab, valfler, pskrtme memeleri ve kumandadan oluur.
Sv kab uu kompartman arka sol duvarndadr. Sistem kumandalar uu
kompartmanndadr. Valfler alet panellerinin nndedir. Pskrtme memeleri uak
kaplamasnn dnda, 1 numaral camlarnn nnde bulunur.
zel pskrtme svs cama temas ettiinde cam kaplar ve yksek yzey gerilimi
sayesinde su damlalarnn cam zerinde kaymasn salar. Sv, orta ve yksek dereceli
yamur artlarnda kullanlr. Sv cama pskrtldnde silecek ve hava akm sayesinde
ince bir tabaka oluur. Bu durum temiz gr salar.
Yamur uzaklatrc valf ve nozulu (Rain repellent valve and nozzle)
Valf ve nozul, pencerelere pskrtlecek svy snrl bir miktara ayarlar. Valfler her
pskrtme nozul blgesine, gvde kaplamasnn altna konulmutur.
76
Solenoid valf ve sprey nozulu birbirine baldr. Valf normalde kapaldr ve elektriksel
olarak alr. Valfin alabilmesi iin 28 V DC gerilim gereklidir. Pskrtme nozulu zerinde
drt delik bulunur. Pskrtme svs bu deliklerden karak pencere camna ular. Valfin
zerinde bir de zaman geciktirici modl vardr.
Yamur uzaklastrc kumandalar (Rain repellent controls)
Kumandalar, yamur uzaklatrc sistemin altrlmasn salar. Kumandalar ba

st panelindedir. Bu kumandalar sa ve sol olarak ayrlm iki alterden oluur. alterler 28
V DC gerilim ile beslenir.
altere basld zaman valfe ulaan gerilim, geciktirici sayesinde 0.17 saniyeliine
valfi aar. Bu sre iinde nozullardan 5 cclik sv pskrtlm olur.
77
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Pnmatik sistemin kontrollerini yapnz.
lem Basamaklar
neriler
almaya balamadan nce gvenlik

aletlerini ve tehlike ikazlarn doru
yerlere koyunuz.
Pnmatik sistemin basnlandrlmadn
kontrol ediniz.
Uu kontrol yzeylerinin temiz olduunu
kontrol ediniz.
Anti ice valf ve balant fittinglerinin
doru durumda ve yeterince temiz
Elektrik konnektrlerinin doru balanm
ve doru yerde olduunu kontrol ediniz.
Borularda ve basn ayarlama hattnda
krk, sznt ve hasar olmadn kontrol
ediniz.
Sileceklerin, silecek kollarnn doru
pozisyonda olduunu kontrol ediniz.
Drainlerin kullanlabilir durumda olup
olmadn hasarlysa limitler iinde olup
Nose cowl zerindeki scak hava
deliklerinin tkal olup olmadn kontrol
ediniz.

hazrlayp ilgili konuyu anz.
elbisesi ve gerekiyorsa koruyucu
eldiven, gzlk ve kulaklk kullanmay
unutmaynz.
Basnlandrlan hava personeli
sakatlayabilir basnsz olduundan
emin olunuz.
Drain mastlar gvdeye balayan
boltlarn sk olduundan emin olunuz.
Kelepelerin doru takldn ve krk
78
KONTROL LSTES
deerlendiriniz.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Deerlendirme ltleri
almaya balamadan nce gvenlik aletlerini ve tehlike ikazlarn
doru yerlere koydunuz mu?
Pnmatik sistemin basnlandrlmadn kontrol ettiniz mi?
Uu kontrol yzeylerinin temiz olduunu kontrol ettiniz mi?
Anti ice valf ve balant fittinglerinin doru durumda ve yeterince
temiz olduunu kontrol ettiniz mi?
Elektrik konnektrlerinin doru balandn ve doru yerde olduunu
kontrol ettiniz mi?
Borularda ve basn ayarlama hattnda krk, sznt ve hasar
Sileceklerin, silecek kollarnn doru pozisyonda olduunu kontrol
ettiniz mi?
Drainlerin kullanlabilir durumda olup olmadn hasarlysa limitler
iinde olup olmadn kontrol ettiniz mi?
Nose cowl zerindeki scak hava deliklerinin tkal olup olmadn
kontrol ettiniz mi?
Evet Hayr
DEERLENDRME
79
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
1.
Aadakilerden hangisinde buzdan korunmak iin pnmatik havas kullanlr?

A)
Motor kaportalar
B)
Uu kompartman pencereleri
C)
Alpha vanes
D)
Pitot sitatik sondalar
2.
TAI valf iin yazlardan hangisi yanltr?

A)
Motor kaportasna gnderilen havann akn dzenler.
B)
Elektriki kontroll pnmatik alr.
C)
Kelebek tip valfdir.
D)
Her zaman ak pozisyondadr.
3.
Wing anti-ce valf iin aadaki yazlardan hangisi yanltr?

A)
Valf, 26 V AC g ile altrlr.
B)
Valf yerde ve havada altrlabilir.
C)
Her bir valfin almas ayr lambalarla tespit edilir.
D)
Valf altrma kontrol 28 V DC g ile yaplr.
4.
Hissetme basnc PSIya ykseldiinde TAI basn alteri kapanr ve P5

panelinde bulunan lambay yakar. Cmlesinde bo braklan yere aadakilerden
hangisi getirilmelidir?
A)
85
B)
75
C)
65
D)
55
5.
Pencere s kontrol nitesi hangi kompartmannda bulunur?

A)
n Kargo kompartman
B)
Uu kompartman
C)
Arka kargo kompartman
D)
E/E kompartman
DEERLENDRME
80
RENME FAALYET8
AMA
RENME FAALYET8
Bakm dokmanlarnda (AMM) belirtildii ekilde oksijen sisteminin basit

ARATIRMA
Deiik uak tiplerinde kullanlan oksijen sistemi elemanlarn ve basit

Aratrmay rapor
hline getiriniz ve hazrladnz raporu snftaki
8. OKSJEN SSTEM
8.1. Oksijen Sistemleri
Oksijen sisteminin amac yolcu ve uu ekibine gerektiinde oksijen salamaktr.
Uakta bamsz oksijen sistemi bulunur. Bu sistemler uu ekibi oksijen sistemi, yolcu
oksijen sistemi ve tanabilir oksijen sistemidir.
ekil 8.1: Uu ekip oksijen sistemi emas
81
8.1.1. Uu Ekibi Oksijen Sistemi

8.1.1.1. Oksijen Tp
Ekip oksijen tp yksek basn altnda oksijen depolar. Bir kaplama iinde bulunan
tp, n kargo kompartman sa tarafna, karo kapsnn nne yerletirilmitir. Sistem tp,
ayarlanabilir abuk ayrlr kelepelerle yerine monte edilmitir. Tpn zerinde ak
reglasyon, basn gsterge, emniyet ve servis ekipmanlar bulunmaktadr.
8.1.1.2. Oksijen Tp Donanm

Tp irtibat donanm, tp datm sistemine balar. Bu donanm oksijen tp kesme
valfine balanmtr. Tp k zerine bir kesme valfi, basn gstergesi, boaltma hatt ve
irtibat donanm iin balantlar mevcuttur. rtibat donanm; dhil bir sl dengeleyici ve
basn drme reglatr, basn sensr ile harici ikmal balants iin ara balantlara
sahiptir.
Basn drme reglatr
Basn drme reglatr, 1850 PSI basnta olan oksijeni datm borularna sevk
etmek iin gaz basncn 75 PSIya drr. Reglatr, tp irtibat donanmna balanmtr.
Reglatr bir filtre, diyaframla altrlan bir valf ve bir emniyet valfinden meydana
gelmitir.
Tpten gelen basnl oksijen, bir filtre ile bir valf zerinden geerek reglatre girer
ve kabin basnc ile bir yay tarafndan ykl olan bir diyaframa ular. Diyaframn basn
etkisi ile itilmesi sonucu valf kapalya gider. Bu durum, gaz basncn 75 PSIya drr.
Reglatrde bulunan emniyet valfi, k basncnn 100 PSIya ulamas koulunda alarak
oksijeni kargo kompartmanna brakr.
82
ekil 8.2: Basn drme reglatr
Boaltm gsterge diski
Boaltm diski, tpte yksek basn meydana geldiinde oksijenin atmosfere

atlmasn temin eder ve yer ekibine tpn boalm olduunu gsterir. Bu disk, gvde d
yzeyine n kargo kaps n tarafna konulmutur. Disk yeil renklidir ve bir halka ile
yerinde durmaktadr.
Ekip oksijen tp basnc 2600150 PSI deerini at vakit, kesme valfi donanm
iinde bulunan bir seramik disk yerinden ayrlr. Basn altndaki oksijen, boaltma yolu
zerinden uak gvdesi zerindeki yeil diski iter ve d ortama atlm olur.
83
ekil 8.3: Oksijen tp donanm
ekil 8.4: Boaltm gsterge diski
8.1.1.3. Oksijen Tp Miktar Gstergesi

Sistem, uu kompartmannda daimi tp basn (miktar) indikasyonunu mmkn
klar. Basn sensr, tp irtibat donanm zerine gsterge ise arka ba st paneli zerine
yerletirilmi durumdadr.
ekil 8.5: Oksijen sistemi miktar gstergesi
Basn sensr, bir potasiyometreye balanm bir basn hissetme eleman, g

beslemesi ve bir voltaj reglatrnden olumutur. Basn gstergesi, sensrden gelen
bilgileri gsteren bir galvanometredir. Gsterge, 0-2000 PSI aras kalibrelidir. Sensr ve
gsterge 28 V DC g ile alr. Sensr gc bir zener diyot tarafndan regle edilir.
8.1.1.4. Uu Ekibi Oksijen Maskeleri

Oksijen maske/reglatr, uu ekibi iin hafifletilmi oksijen ya da %100 oksijen
salar. Maske/reglatr, her bir ekip istasyonunda bulunur. Her ekip istasyonu, yan
duvarlarda bulunan bir kutu iine yerletirilmi birer maske/reglatr ile donatlmtr.
Maske yerine konulup kutu kapa kapatldnda kutuda bulunan bir kesme valfi, maskedeki
oksijen akn durdurur. Kapaklar kapal hlde iken sol kapakta bulunan bir reset-test kolu,
kesme valfini kapalda tutar. Kutu zerinde bir de ak gstergesi bulunmaktadr.
Kapaklar akken veya kapalyken gsterge zerinden okuma yaplabilir. Maske
kullanlaca zaman, maskeyi takmak iin zerinde bulunan kordonlardan yaralanlr.
Normal veya %100 oksijen ak, maske reglatr nnden yaplr. Reglatr zerinde N ve
84
100% iaretleri bulunur. %100lk ak, reglatr zerinde bulunan kumandaya baslarak
gerekletirilir. Acil kumanda dmesi; ak, hafifletilmi aktan devaml aka evirir.
Maske kutusundan dar alndnda kutu kapaklar alr ve kesme valfi alarak
kordon ier. Maske artk kullanma hazrdr.
8.1.2. Yolcu Oksijen Sistemi

Yolcu oksijen sistemi, acil bir durum karsnda yolcu ve kabin grevlilerine oksijen
salar. Sistem yolcu servis niteleri, kimyasal oksijen jeneratrleri, kumanda ve gstergeden
oluur.
Yolcu oksijen sistemi ekipmanlar servis nitelerine, uu kompartmanna ve E/E
kompartmanna yerletirilmitir. Yolcu oksijen sistemi otomatik olarak yksek kabin
irtifasnda (dk kabin basnc) ve el ile uu kompartmanndan altrlabilir.
8.1.2.1. Yolcu Servis niteleri (Passenger Service Unit-PSU)

Yolcu, tuvalet ve grevli servis niteleri, oksijen sistemi ekipmanlarn iinde
bulundurur. Servis niteleri; maske kutusu, kapak kilit ayrma altrcs, kilit mekanizmas,
kimyasal oksijen jeneratr ve oksijen maskelerini muhafaza eder. Maskelerin almas iin
muhafaza kapa kilit ayrma altrcs enerjilenir. Test maksatlar iin kapaklarn tam
olarak almamasn salayan test dmeleri kullanlr.
Resim 8.1: Yolcu servis nitesi (Passenger service unit-PSU)
8.1.2.2. Yolcu Oksijen Kilit Mekanizmas

Kilit mekanizmas, gerektiinde maskeleri amak iin onlar servis nitesinde kapak
sayesinde kapalda tutar. Her servis nitesinde birer kilit mekanizmas bulunur. Kilit
mekanizmas; bir kilit, yay ykl ac ve bir solenoid kumandal acdan olumutur.
85
Kilit serbest brakma solenoidleri oksijen panelinde bulunan yolcu oksijen alteri
zerinden el ile yahut otomatik basn alteri ile enerjilenebilir. Kapaklar, solenoidlerden
bamsz olarak el ile de alabilir. Kapaklarn dme testi, her bir kapak zerine
yerletirilmi olan test dmelerinin dar doru ekilmesi ile yaplr. Bu durumda kokpit
kumanda alterine basld vakit kapaklar tam olarak almaz.
8.1.2.3. Kimyasal Oksijen Jeneratr

Kimyasal oksijen jeneratr, gerektiinde yolculara oksijen gaz retir. Jeneratrler
her yolcu, grevli ve tuvalet servis nitelerine yerletirilmitir. Bir jeneratrde sodyum
klorr ile demir arasnda u tepkime ile oksijen gaz oluturulur.
NaClO 3 Fe NaCl FeO O2
Jeneratr normal i basnc 10 PSIdr. basncn 50 PSIya ulamas durumunda,

jeneratr zerinde bulunan bir emniyet valfi fazla gaz dar brakr. Ateleme pimine bal
olan aktivasyon pimi maskelere iplerle balanmtr. Bir jeneratre bal durumda bulunan
herhangi bir maske, yz seviyesine ekildii anda ipin ucuna bal olan aktivasyon pimi de
ekilmi olur. Bu artlar altnda ateleme pimi serbest kalr ve nihayetinde jeneratr iinde
tepkime tetiklenmi olur. Tepkime sonucu oluan oksijen scaktr. Jeneratrde bulunan bir
filtre, oksijeni hem soutur hem de pisliklerden temizler. Aktivasyon piminin ekilmesinden
10 saniye sonra oksijen ak balar.
ekil 8.6: Kimyasal oksijen jeneratr
Jeneratr oksijen retmeye baladktan sonra onu durdurmak mmkn deildir. Bu

srada jeneratr scakl 450F scakla kadar ykselir. Bu nedenle jeneratrler alrken
onlara dokunulmamaldr. Bu yksek scaklk etkisi ile siyahlaan bir grsel gsterge,
jeneratrn kullanlp kullanlmadn gsterir.
8.1.2.4. Yolcu Oksijen Sistemi Kumandalar ve Gstergesi

Yolcu oksijen sistemi kumandalar, oksijen sisteminin otomatik ya da el ile
almasn salar. Kumanda rleleri E/E kompartmannda ve kumanda paneli de uu
kompartmannda bulunur.
Kabin irtifas yaklak olarak 14,000 feete ulat zaman basn alteri devreyi
tamamlar ve bu devre servis nitesi kapaklarn aacak olan solenoidleri enerjiler. Bu
solenoidler ayrca P5 panelindeki korumal alterin ON konumuna alnmas ile de
enerjilendirilebilir. Kumanda devresi enerjilendii vakit, amber renkli PASS OXY ON
86
lambas, ba st bildirici lambas ve ana uyar lambalar yanar. Devredeki enerji kesilene
dek bu klar yanmaya devam edecektir.
8.1.3. Tanabilir Oksijen Sistemi

Bu sistem uakta tedavi veya ilkyardm amal kullanlr. Tanabilir oksijen
sisteminde oksijen tpleri uu kabini veya servis kabinlerinde bulunur. Maskeleri zerinde
buluna bildii gibi ayr kutularda da saklanabilir. Aadaki ekil 8.7de maskenin kullanm
gsterilmektedir.
ekil 8.7: Tanabilir oksijen sisteminin kullanm
87
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Bakm dokmanlarnda (AMM) belirtildii ekilde oksijen sisteminin basit
kontrollerini yapnz.
lem Basamaklar
AMMde ilgili konuyu ap kontrol ediniz.
Btn oksijen yzeylerindeki hidro
karbonlar (yakt, ya vs.) uzaklatrnz.
Oksijen maskelerinin zerinde koruyu
filmleri kontrol ediniz.
Harnesste kaak olup olmadn kontrol
ediniz.
Maske kayn ve tokasnn salam olup
olmadn, kay ayrcsnn doru
pozisyonda olup olmadn kontrol
ediniz.
Oksijen maske ayarlayclarn ve kaynak
hattn dikkatlice gzden geiriniz.
Stawage boxn iersine maskeyi
yerletiriniz.
Stawage boxn zerindeki test butonuna
basn ve serbest braknz.
Yolcu oksijen maskelerinin yerinde
olduunu ve acil bir durumda kapaklarn
alabileceini kontrol ediniz.
Kapa anz (zel kilitten kurtarma
aparat ile) ve maskeleri kontrol ediniz.
Maskeleri kontrol ettikten sonra tekrar
dzgn bir ekilde toplayarak yerine
yerletiriniz.
Oksijen jeneratrlerinin kullanlabilir
olduunu kontrol ediniz. Gerekirse
deitiriniz.
88
neriler
Oksijen hidro karbonla temas etmesi
sonucu patlama olabilir.
Oksijen sisteminde kirlilii nlemek iin
aletlerin ve elinizin temiz olduundan
emin olunuz.
Harnessin ikin olamadndan emin
olunuz.
Oksijen maske kapaklarnn doru alp
kapandndan emin olunuz.
KONTROL LSTES
deerlendiriniz.
Deerlendirme ltleri
1 Oksijen maskelerinin zerinde koruyu filmleri kontrol ettiniz mi?
2 Harnesste kaak olup olmadn kontrol ettiniz mi?
Maske kaynn ve tokasnn salam olup olmadn, kay ayrcsnn
3
doru pozisyonda olup olmadn kontrol ettiniz mi?
Oksijen maske ayarlayclarn ve kaynak hattn dikkatlice gzden
4
geirdiniz mi?
5 Stawage boxn iersine maskeyi yerletirdiniz mi?
Yolcu oksijen maskelerinin yerinde olduunu ve acil bir durumda
6
kapaklarn alabileceini kontrol ettiniz mi?
Kapa anz (zel kilitten kurtarma aparat ile) ve maskeleri kontrol
7
ettiniz mi?
Maskeleri kontrol ettikten sonra tekrar dzgn bir ekilde toplayarak
8
yerine yerletirdiniz mi?
Oksijen jeneratrlerinin kullanlabilir olduunu kontrol ederek
9
deiiklii yaptnz m?
Evet Hayr
DEERLENDRME
89
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
1.
Tp boaltm gsterge diski hangi renktedir?

A)
Sar
B)
Yeil
C)
Krmz
D)
Mavi
2.
Basn drme reglatr 1850 PSI basnta olan oksijeni datm borularna sev
etmek iin ka PSIya drr?
A)
75
B)
85
C)
95
D)
100
3.
Kabin ykseklii ka feet olduunda oksijen maskeleri otomatik olarak alr?

A)
6000
B)
8000
C)
10000
D)
14000
4.
Kimyasal oksijen jeneratr iin aadaki yazlanlardan hangisi yanltr?

A)
Jeneratrde sodyum klorr ile demir arasndaki tepkimeyle oksijen retilir.
B)
Jeneratr her yolcu, grevli ve tuvalet servis nitelerine yerletirilmitir.
C)
Jeneratr normal i basnc 20 PSIdr.
D)
Jeneratr i basnc 50 PSI ulamas durumunda emniyet valfi alr.
5.
Ekip oksijen sistemi komponentleri nerede bulunmaktadr?

A)
Uu kompartmannda
B)
n kargo kompartmannda
C)
Arka kargo kompartmannda
D)
Uu kompartman ve n kargo kompartmannda
DEERLENDRME
90
RENME FAALYET9
AMA
RENME FAALYET9
Bakm dokmanlarnda (AMM) belirtildii ekilde temiz su ve atk sisteminin basit

ARATIRMA
Deiik uak tiplerinde kullanlan su ve atk su Sistemi elemanlarn ve basit

Aratrmay
rapor
hline
getiriniz
ve
hazrladnz
raporu
snftaki
9. SU VE ATIK SU SSTEM
9.1. Su Sistemi almas ve Paralar
Su sistemi, mutfak ve tuvaletlerde kullanlmak zere temiz su temin eder. Sistem; bir
su tank, miktar gstergesi, basnlandrma elemanlar, servis blgesi ve datm boru
hattndan meydana gelmitir. Tank, uak pnmatik sisteminden alnan filtre edilmi, regleli
hava ile basnlandrlr. Basnlandrmann amac, tanktaki suyun mutfak ve tuvalet
musluklarna ulamn salamaktr. Tank servis ilemleri uak gvdesi dndaki bir servis
istasyonu zerinden yaplr.
9.1.1. Su Tank
Su tank, temiz su sisteminde bulunmas gereken suyu depo eder. Tank, arka kargo
kompartman arka sa tarafna yerletirilmitir. Tank, fiberglass (cam elyaf) malzemeden
imal edilmi olup destek ve balant kelepeleri ile uak yapsna montelidir. Tankn st
ksmnda basnl hava borusu, doldurma hatt, tama hatt, besleme hatt ve miktar vericisi
balanmtr.
9.1.2. Su Tank Miktar Gsterge Sistemi

Gsterge sistemi tank iindeki su miktarn gsterir. Miktar vericisi, su tankna
yerletirilmi olup vericiye ait gsterge, arka mutfak servis kapsnn stnde bulunmaktadr.
Gsterge be adet lambadan oluur. Tank bo ise gsterge zerindeki E lambas; tankn
dolu ise E ve lambalar; si doluysa E, ve lambalar; doluysa E, , ve
lambalar; tamam doluysa tm lambalar yanar.
91
9.1.3. Su Servis Paneli

Su sistemi tankna ait servis paneli, tankn doldurulmas, boaltlmas ve
basnlandrlmas maksatlaryla kullanlmaktadr. Servis paneli arka gvdenin sol tarafna
yerletirilmitir.
Resim 9.1: Su servis paneli
Panelde boaltma valfi kolu, boaltma ve tama valfi kolu, doldurma balants, tama
balants ve hava valfi bulunur. Doldurma ve tama ile boaltma valf kollar, ak ve kapal
olarak iki pozisyonludur. Herhangi bir valf kolu ak pozisyonda iken panel kapann
kapatlmas mmkn deildir.
9.1.4. Su Tank Basnlandrma Sistemi

Basnlandrma sisteminin amac, tanktaki suyun datlmas iin gerekli kuvvetin
oluturulmasdr. Basnlandrma sistemi komponentleri su tanknn zerinde bulunmaktadr.
Pnmatik g kaynaklar APU, yer servisi ya da motor olabilir.
Bu sistem sayesinde filtre edilmi, yaklak 25 PSI basnl hava, tank
basnlandrm olur. Sistemin ar basntan korunmas iin basnlandrma sistemine bir de
emniyet valfi yerletirilmitir.
Su tank basnlandrma elemanlar ve servis istasyonu, arka kargo kompartmannn
arkasna yerletirilmitir.
92
ekil 9.1: Su Tank basnlandrma sistemi emas
9.1.5. Lavabo Kabini

Su besleme hatlar kargo tavan zerinden giderek lavabo altndaki kabine girer.
Besleme, iki ayr hat iermektedir. Bunlardan biri olan souk su hatt, dorudan lavabo
musluuna; dier hat da su stcsna gider. Lavabonun boaltlmas iin her lavaboda bir
boaltma valfi bulunmaktadr. Bu valf, pozisyonludur. Bunlar; kapal, boaltm ve ak
pozisyonlardr. Valfin boaltma konumunda ise sistemdeki tm suyun boaltlmas salanr.
Lavabodan kan atk suya tuvalet atk tankna ya da dorudan bir drain mast (boaltma
ubuu) a sevk edilir. Tuvalet ve lavabolar bir egzoz hatt ile havalandrlr.
9.1.6. Su Istcs
Yolcu kullanm iin her lavabo su stclar ile donatlmtr. Su stclar lavabo
kabinine yerletirilmitir. Her bir nite 400 W gl olup stc elemanndan oluur.
Istc tank zerinde bir kontrol alteri, bir gsterge lambas ve bir ar scaklk alteri
bulunur. nitede vazife gren bir emniyet valfi su basnc 140 PSIy atnda devreye girer.
Istc 115 V AC g ile alr. Kontrol alteri ak pozisyonda iken g, stc
elemanlarna ve gsterge lambasna ular. Ar scaklk alteri su scakl yaklak 90 Cyi
bulduunda elemanlara ve gsterge lambasna gelen gc keser. Lamba sadece kontrol
alteri kapal pozisyonda iken veya ar scaklk alteri devreyi kesmi hlde iken yanmaz.
Lamba, stcdaki suyun scak olduunu deil yalnzca stc elemanlarn almakta
93
olduunu belirtir. Istc tank ierisinde bulunan bir ak sl alteri, su scakln 52 Cde
sabitler.
9.2. Atk Su Sistemi

Her lavaboda birer tuvalet sistemi bulunmaktadr. Her tuvalette bir atk tank ve
temizleme ekipman bulunur. Tuvaletler haric havalandrma menfezi tarafndan
havalandrlr. Tuvalet servis ilemleri servis paneli zerinden yaplr.
ekil 9.2: Tuvalet kompartman yerleimi
Uaklarda bu amala 2 tip sistem kullanlmaktadr.
Lavabo atk su sistemi (Gri sistem)

Tuvalet Sistemi
9.2.1.Lavabo Atk Su Sistemi

Bu sistem tuvalet ve servis kabinlerindeki kullanlan suyun borular ve drain mastlarla
uak dna atlamasn salar. Tuvalet lavabolarnda kullanlan ve servis kabinlerinde ay,
kahve gibi iecekler hazrlanrken meydana gelen atk sular lavabolardan borulara ordan da
drain mastlar ile pskrtlerek uak dna atlr.
9.2.2.Tuvalet Sistemi
Uaklarda insan dklarnn meydana getirdii kat ve sv atklarn depo edildii
sistemlerdir. Uak tiplerine gre saylar ve yerleri deise de genelde yolcu uaklarnn n
ve arka ksmlarnda bulunur. Uaklarda amac ayn fakat almas farkl 2 tip tuvalet
sistemi ardr.
Flush motorlu tip tuvalet sistemi

Vakumlu tip tuvalet sistemi
94
9.2.2.1. Flush Motorlu Tip Tuvalet Sistemi

Bu sistemde tuvalet temizlii, atk suyun filitre edilerek tekrar kullanlmas ile
yaplmaktadr. Ykama dmesine bastktan sonra tank iindeki kirli su pompa ile emilirken
filitreden geirilir. Bylece ykama suyu szlr ve tuvaletlere pompa ile gnderilerek temizleme iini
yapar. Flush motoru 115 V AC akmla alr.
ekil 9.3: Flush motorlu tip tuvalet sisteminin almas
9.2.2.2. Vakumlu Tip Tuvalet Sistemi
ekil 9.4: Vakumlu tip tuvalet sistemi
Bu sistemde tuvalet temizlii, su sisteminden bir miktar suyla sistemdeki vakum

motorunda oluturulan vakumla salanr. Elde edilen vakum olduka kuvvetlidir. 16000
feetten sonra basn farkndan yararlanld iin vakum motorunun altlmasna gerek
yoktur.
95
Temizlik dmesine basldnda su sisteminden bir miktar su vakum motorunun

oluturduu vakumla ekilerek tuvaletin temizlii yaplr. Bu sistemin en byk avantaj
yukarda da bahsedildii gibi ykseklerde uulduunda vakum motorunun devre d kalarak
vakumlama ileminin uan i ve d basn farklar ile yaplmasdr.
9.2.2.3. Tuvalet Tank

Tuvalet tanklar korozyona dayankl olmas sebebiyle kompozit malzemeden yaplr.
Flush motorlu tip tuvalet tank her tuvalet iin ayrdr ve btn paralar zerindedir.
Vakumlu tip tuvaletlerde ise tm tuvaletler iin tek tank bulunur. n ve arka tuvalet tanklar
birbirinin ayns olup birbirleri yerine kullanlr. Tuvalet ana ve vakumlama motoru
ayrdr. Bu tip tanklarn zerinde uak gvdesine balant elemanlar, atk seviye sensrleri,
sv szgeci, temizleme svs girii, atk girileri ve boaltma hatt bulunur.
ekil 2.9: Airbus uaklarnda kullanlan vakumlu tip tuvalet sistemi tank
9.2.2.4. Tuvalet servis panelleri

Uak gvdesi d tarafna, yer personelinin tuvalet servis ilemlerini yapabilmesi iin
tuvalet servis panelleri yerletirilmitir. Her servis paneli, tek bir boaltma k, temizleme
portu ve bir boaltma valfi kolunu ierir. Boaltma kolunun ekilmesi ile beraber boaltma
valfi ve baz tuvalet sistemlerinde de ball valve (kresel valf) alr.
96
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Bakm dokmanlarnda (AMM) belirtildii ekilde temiz su ve atk sisteminin basit
kontrollerini yapnz.
lem Basamaklar
Yer servis balantsn enerjilendiriniz.
Kompresr giri filtresinin tkanp
tkanmadn kontrol ediniz.
p boaltm valfinde herhangi bir ukur,
korozyon, krk olmadn kontrol ediniz.
Varsa valfi deitiriniz.
Sistemde herhangi bir kaak olup
allan yerde herhangi bir alet
unutmadan btn panelleri doru bir
ekilde yerlerine taknz.
97
neriler
hazrlayp ilgili konuyu anz.
elbisenizi giyiniz, koruyucu eldiven
ve gzlk taknz.
n p boaltm valfine ulamak iin
avionic ulam kapan anz.
Orta p boaltm valfine ulamak iin
arka kabin zemin alt kompartman
kapan anz.
Arka p boaltm kapana ulamak
iin yer panellerini anz.
KONTROL LSTES
deerlendiriniz.
Deerlendirme ltleri
1 Yer servis balantsn kontrol ettiniz mi?
2 Kompresr giri filtresinin tkanp tkanmadn kontrol ettiniz mi?
p boaltm valfinde herhangi bir ukur, korozyon, krk olmadn
3
kontrol ettiniz mi?
4 Sistemde herhangi bir kaak olup olmadn kontrol ettiniz mi?
allan yerde herhangi bir alet unutmadan btn panelleri doru bir
5
ekilde yerlerine taktnz m?
Evet Hayr
DEERLENDRME
98
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
1.
Su sistemi servis paneli uan neresindedir?

A)
Arka gvdenin sol tarafna
B)
ni takm yuvas yanna
C)
Gvdenin n tarafna
D)
Arka gvdenin sa tarafna
2.
Su tank hangi malzemeden imal edilmitir?

A)
Paslanmaz elik
B)
Alimnyum
C)
Fiberglas (cam elyaf)
D)
Plastik
3.
Su tank basnlandrma sistemi sayesinde filtre edilmi yaklak..basnl

hava, tank basnlandrm olur. cmlesinde bo braklan yere aadakilerden
hangisi gelmelidir?
A)
100
B)
50
C)
25
D)
10
4.
Su stcs .g ile alr. cmlesinde bo braklan yere aadakilerden

hangisi gelmelidir?
A)
28 V DC
B)
115 V AC
C)
26 V AC
D)
220 V AC
5.
Tuvalet sistemi iin aadaki yazlanlardan hangisi yanltr?

A)
Her tank fiberglas bir gvdeye sahiptir.
B)
Delikli bir temizleme hatt ana temizler.
C)
Tuvalet boaltma valfi tank dibinde bulunup tank stnden altrlr.
D)
n ve arka tuvalet tanklar birbirinin ayns olup birbirleri yerine kullanlr.
DEERLENDRME
Cevaplarnzn tm doru Modl Deerlendirmeye geiniz.
99
MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
1.
Aadakilerden hangisi pnmatik sistemlerin hava kaynaklarndan deildir?

A)
APU
B)
Motor
C)
Ortamdan
D)
Ground Cart
2.
Motor bleed havasnn normal kayna motorun hangi kademesinden salanr?

A)
Kompresrden
B)
Orta basn kademesinden
C)
Yksek kademelerden
D)
Bleed 'lerden
3.
Yksek basn valfi, motorun hangi blgesine balanmtr?

A)
Yksek basn kademesi kna
B)
Yksek basn kademesi giriine
C)
Basn drcden nce
D)
Koruyucu zellikli yerlerde
4.
Pnmatik sistem gstergesi, aadaki panellerden hangisine yerletirilmitir?

A)
7.panelde
B)
3.panelde
C)
1.panelde
D)
Ba st panelinde
5.
Klima sisteminde kullanlan ve pnmatik sistemden salanan hava hangi blgede

soutulur?
A)
Mix manifoldda
B)
Cooling pack'de
C)
Bleedlerde
D)
Karm manifoldlarnda
6.
Ak kontrol ve kesme valfinin alma esas aadakilerden hangisidir?

A)
Elektriki
B)
Pnmatik
C)
Elektriki kontroll, pnmatik
D)
Hidrolik
7.
Negatif relief valvenin alma zaman aadakilerden hangisidir?

A)
Kabin basncnn d ortam basncndan dk olmas durumunda
B)
Srekli aktr.
C)
Pnmatik sistem arzalannca
D)
Basn ykseldiinde
100
8.
Yolcu uaklarnda yolcu koltuklar aadaki blgelerden hangisine balanr?

A)
Frame
B)
Strake
C)
Seat track
D)
Kuvvetli noktalara
9.
Aadakilerden hangisi uak merdivenlerinin altrlma gerilimidir?

A)
115 V DC
B)
28 V AC
C)
28 V DC
D)
115 V AC
10.
Aadakilerden hangisinde yangn koruma sistemi yoktur?

A)
Motor
B)
APU
C)
Ana ini takm
D)
Gvde yapsnda
DEERLENDRME
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.
101
CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET -1N CEVAP ANAHTARI
1
2
3
4
5
D
A
B
C
B
RENME FAALYET -2NN CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
A
B
D
C
C

1
2
3
4
5
A
B
D
C
A

1
2
3
4
5
A
C
B
C
A

1
2
3
4
5
A
D
C
B
B
102
RENME FAALYET -6NIN CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
C
B
A
A
D
RENME FAALYET -7NN CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
A
D
A
C
D

1
2
3
4
5
B
A
D
C
D
RENME FAALYET -9UN CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
A
C
C
B
D
MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
C
B
A
D
B
C
A
C
D
D
103
KAYNAKA
KAYNAKA
Arbus Vacbi A 320 Tip eitimi.

Aircraft Maintenance Manual Boeing 737/400 ATA Chapter 21 - 27 - 52 - 53
- 54 - 55 - 57
Aircraft Maintenance Training Manual Boeing 737 Pneumatics - Air
Conditioning - Pressurization - Ice and Rain, Boeing Commerical Airplane
Company, 1991.
Aircraft Maintenance Training Manual Boeing 737 General Aircraft, Boeing
Commerical Airplane Company, 1990.
ATE Osman, Teknik Temel Genel Uak Bilgisi, THY Eitim
Bakanl,1993.
DEMRC A. Murat, Teknik Temel Uak Eitim Hidrolik Sistemleri, THY
Eitim Bakanl, , 1993.
AHN Kaya, Uaklar ve Helikopterler, nkilap Kitapevi stanbul,1999.
THY OJT Mdrl Uak Teknik Temel ve Boeing 737 TP Eitimi.
TUNCA Mehmet, Uak Teknik Temel Fuel System, THY Eitim
Bakanl,1993.
Uak Teknik Temel Pneumatics - Air Conditioning - Pressurization - Ice and
Rain, THY Eitim Bakanl,1993.
104

Temel Uçak Sistemleri PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Temel Uçak Sistemleri PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

MLL ETM BAKANLII

TEMEL UAK SSTEMLER

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

3.2.3. Pilot Koltuu ...................................................................................................... 26

Ortam: Snf, atlye, laboratuvar, iletme, bigi

Bakm dokmanlarnda (AMM) belirtildii ekilde pnmatik sisteminin basit

Bu faaliyet ncesinde deiik uak tiplerinde kullanlan Pnmatik Sistemi

arkadalarnzla sunu yaparak paylanz.

1.1.3. Yer Beslemeleri

1.2. almas ve Paralar

ekil 1.1: A-320 uanda pnmatik sistem emas

1.2.1. High Stage Valve (Yksek Basn Valfi)

Resim 1.1: Yksek basn valfi

1.2.2. Orta Basn Pnmatik ek Valfi (Intemediate Pressure Check Valve)

1.2.3. Basn Reglatr ve Kesme Valfi

Resim 1. 2: Basn reglatr ve kesme valfi

1.2.4. n Soutma Sistemi (Precoller System)

Resim 1.3: n soutucu

Resim 1.4: n soutucu kontrol valfi

1.2.5. Ayrma Valfi (Isolation Valve)

1.2.6. Pnmatik Havas Ar Scaklk alteri

1.2.7. Pnmatik Yer Servis Balants

1.2.8. Kumandalar, Gstergeler ve Uyarlar

Resim 1.5: Kontrol paneli ve gstergeleri

almaya balamadan nce pnmatik sistemin

Kanatklarn menteeler zerinde el ile kolay bir ekilde hareket

Basn reglatr ve kesme valfi hava basncn ka PSIya ayarlar?

Precooler iin aadaki yazlanlardan hangisi yanltr?

Aadaki sistemlerden hangisine pnmatik sistemden elde edilen basnl hava

Bleed trip off lambas precooler k scakl ka dereceyi geince yanar?

Aadakilerden hangisi pnmatik sistem kaynaklarndan deildir?

Bakm dokmanlarnda (AMM) belirtildii ekilde klima sistemi ve basnlandrma

Deiik uak tiplerinde kullanlan klima ve basnlandrma sistemlerinin

arkadalarnzla sunu yaparak paylanz.

2. KLMA VE BASINLANDIRMA SSTEM

ekil 2.1: Basitletirilmi hava koullandrma sistemi emas

Uak hava koullandrma sistemi almad zamanlarda kabinlere hava

2.1.1. Istma (Heating)

2.1.1.1. Kokpit ve Yolcu Kompartman Istmas

2.1.1.2. Kargo Kompartman Istmas

2.1.2. Soutma ve Hava Dnm Sistemi (Air Cycle System)

ekil 2.2: Soutma ve hava dnm sistemi

2.1.2.1. Ak Kontrol ve Kesme Valfi (Flow Control And Shutoff Valve)

Kompresr discharge overheat olduunda (390F/199C),

2.1.2.2. Hava Dnm Makinesi (ACM-Air Cycle Machine)

Resim 2.1: Air cycle machine

2.1.2.3. Yardmc Pack Scaklk Kontrol Valfi

2.1.2.4. Yksek Basn Su Ayrtrma Sistemi

2.1.2.5. Su Ayrtrclar (Water Extractors)

ekil 2.3: Su ayrc

2.1.2.6. Is Hissetme niteleri (Thermal Sensing Units)

Thermal switches (Isl alterler):

Temperature sensors (Scaklk sensrleri):

Bu sensrler pack/zone controller iin scaklk bilgisini temin eder.

Temperature bulb (Scaklk indikasyon hissedicisi):

Bu hissedici, P5 paneli iin scaklk bilgisi temin eder.

2.1.3. Ram Air System

ekil 2.4: Ram havas kanal ematik

2.2. Basnlandrma Sistemleri (Pressurization System) almas ve

2.2.1. Aft Outflow Valve

2.2.2. Basn Kontrolcs (Pressure Controller)