UNIVERZITET DEMAL BIJEDI U MOSTARU

NASTAVNIKI FAKULTET
ODSJEK BIOLOGIJA

Asima Neretljak

Erozija tla, tipovi i posljedice

Seminarski rad

Mostar, 2016.god.

SADRAJ
1.

Uvod.........................................................................................................................................2

2.

Zemljite...................................................................................................................................3

3.

Nain i vrste ugroavanja i zagaivanja zemljita...................................................................3

4.

Erozija zemljita.......................................................................................................................3

5.

Destrukcija zemljita i povrinski kopovi kao oblik fizike degradacije zemljita.................5

6.

Antropogeni uticaji na zemljite...............................................................................................5

6.1.Strategija za smanjenje erozije..................................................................................................6

7.

Zakljuak..................................................................................................................................6

8.

Literatura..................................................................................................................................7

1. Uvod
Zemljite je prirodno tijelo nastalo usljed transformacije povrinskih slojeva litosfere pod
sinhronim uticajem vode, vazduha i ivih organizama. Njegova primarna funkcija je biljna
proizvodnja koja predstavlja izvor ivota i zbog koje se zemljite definie kao jedno od najveih
prirodnih bogastava svake drave. Znaaj tog bogastva ogleda se prije svega u plodnosti
zemljita i racionalnom korienju od strane ovjeka. Zemljite formalno spada u obnovljive
prirodna bogastva, ali zbog sporog procesa nastajanja, neprekidno zagaivanje i neracionalnog
korienja od strane ovjeka, trebamo prihvatiti injenicu, u sutini, zemljite ogranien,
neobnovljiv prirodni resurs. Antropogeni uticaji imaju negativni uinak na zemljite, nastaju
prije svega promjene, odnosno, erozije, naruavanje biljnog i ivotinjskog svijeta sa tog
podruja.

2. Zemljite
Uz zrak i vodu, zemljite je jedan od najvanijih prirodnih resursa za ivot i ovjeka na Zemlji.
Ininjerski geolozi definiraju zemljite kao nevezani materijal koji se nalazi nad matinom
stijenom, dok pedolozi ograniavaju zemljite na onaj rastresiti materijal koji dozvoljava rast
biljaka i razlikuje ga od regolita, koji nije fertilan. Zemljite podrazumijeva da materijal nije
znaajnije prenoen od mjesta nastanka, dok sediment indicira materijal koji je bio erodiran
( fiziki odnoen sa mjesta nastanka), prenoen vjetrom, vodom ili ledom pa taloen. Tlo nastaje
troenjem hemisjkim, fizikim ili biolokim procesima koji drobe stijene. Tlo je prirodna tvar
sastavljena od estica minerala i stijena i organskih estica na kojem rastu biljke ili rahli
povrinski sloj koji pokriva vei dio kontinenta.

3. Nain i vrste ugroavanja i zagaivanja zemljita

Zagaivanje zemljita se javlja kada se povrinski slojevi opteretevelikim koliinama otpadnih
materijala koje se ne mogu razgraditi pod normalnim uslovima samopreiavanja. Nije sporno
da ovjek svojim aktivnostima konstantno utie na smanjenje ukupne, globalne, povrine
zemljita. Najee je rije o aktivnostima koje, prvenstveno, plodno zemljite iskljuuju trajno
ili privremeno iz poljoprivredne proizvodnje. Treba naglasiti, da prema vrstama oteenja,
odnosno nainu oteenja zemljita, ne postoji jedinstven pristup u naunoj i strunoj literaturi.
Ugroeno zemljite se moe podijeliti na etiri osnovne kategorije
a) jalovine, odnosno zemljini materijal nastao nasipanjem ili deponovanjem materijala iz
rudnikih ili industrijskih pogona;
b) flotacioni materijal, koji obuhvata rastvorene i nerastvorene materijale, nataloene radom
rijeka, zajedno sa otpadnim industrijskim vodama;
c) urbano i industrijsko zemljite, koje vie ne slui poljoprivrednoj proizvodnji;
d) aerosedimenti, odnosno estice organskog i neorganskog porijekla, dospjele vazunim
strujanjem i atmosferiskim talozima.

4. Erozija zemljita
Erozija (lat.erodare- razarati), u irem smislu, podrazumijeva ukupan proces razaranja
povrinskog horizonta litosfere, a u uem smislu erozija je razaranje, odnoenje i taloenje
stijena i zemljita. Erozija zemljita predstavlja razaranje gornjih, najproduktivnijih horizonata
zemljita vodom ili vjetrom. Erozija zemljita moe biti geoloka, antropogena i dr. a po obliku
razaranja zemljita moe biti linearna (jaruasta), povrinska i erozija zemljita pod uticajem
kinih kapi. U geomorfoloke faktore erozivnih procesa spadaju:
a) reljef,
b) geoloki sastav,
c) pedoloki sastav,
d) biljni i ivotinjski svijet,
e) ovjek (antropogeni faktor),
f) vrijeme.
Zanimljiv indikator erozije je golo korijenje stabala koje ukazuju na debljinu tla koje je
erodirano od trenutka kad je stablo poelo rasti.

Slika br. 1 Posljedica erozije

(https://www.pmf.unizg.hr/_download/repository/04_Erozija_poplave.pdf )
5

5. Destrukcija zemljita i povrinski kopovi kao oblik fizike degradacije

zemljita
Destrukcija zemljita predstavlja poseban oblik zagaenja zemljita koji dovodi do fizikog
unitenja zemljita i definie se u okviru termina pedocid. Posljedice destrukcije zemljita mogu
biti privremeni i trajni gubitak zemljita. Privremeni gubici zemljita dovodi do gubitka funkcija
produktivnog slija na odreeno vrijeme. Kada se eliminie uzrok oteenja, zemljite se moe
vratiti u funkciju proizvodnje, ali najee uz korienje odgovarajuih agrotehnikih mjera. Kao
najvaniji uzonici privremenog gubitka zemljita su deponije i povrinski kopovi u rudarstvu.
Povrinski kopovi kao oblik fizike degradacije zemljita takoer je uzronik gubitka zemljita.
Eksploatacijom razliitih rudnih leita dolazi do teih vidova oteenja zemljita. U mnogim
sluajevima eksploatacije mineralnih sirovina zemljita privremeno ili trajno gubi svoju funkciju.

6. Antropogeni uticaji na zemljite

Erozija kontinenata je znatno ubrzana aktivnou ljudi, prvenstveno poljoprivrednim
aktivnostima. Drugi vaan problem poveane erozije je ubrzano zapunjavanje vodotoka i
akumulacija. Dodatni problem je i otputanje eventualnij toksinih materijala ( herbicidi,
pesticidi), iz tog erodiranog zemljita. Relativno nova opasnost za poveanje erozije su terenska
vozila za rekreaciju ( posebno u relativno sunim podrujima gdje se vegetacije ne moe brzo
oporaviti.

Slika br. 2 Uzrok erozija

(https://www.pmf.unizg.hr/_download/repository/04_Erozija_poplave.pdf )

Strate

6.1.

gija za smanjenje erozije

U poljoprivrednim podrujima mogue je ili smanjenem brzine agenasa koji erodira ( voda ili
vjetar) ili zatitom tla od efekta erozije. Time korijenje ali i lie uva tlo od djelovanja vjetra i
vode. Djelovanje vjetra se moe smanjiti stvaranjem umjetnih ili biljnih vjetrobrana. Povrinsko
otjecanje moe se smanjiti uzdznim oranjem, ili izgradnjom terasa na padinama. U
nepoljoprivrednim podrujima, pravilnom organizacijom gradilita ( da se ogoljuje dio po dio
podruja koje se gradi ili urbanizira) ili pravilno upravljanjem otvorenim kopovima ( otvaranje,
eksploatacija, sanacija manjih podruja). Ograniavanje podruja za terenska vozila sportske
rekreacije, moe se lokalno znatno smanjiti erozija. Gradnjom retencija na podrujima gradnje ili
poljoprivrednim podrujima moe se znaajno smanjiti odnoenje materijala.

7. Zakljuak
Mjere i aktivnosti u sanaciji erozije kao to nepravilan nain korienja zemljita moe izazavati
intenziviranje erozije, tako isto je mogue promijenom naina korienja ublaiti intenzitet
erozije.Kako na mnogim mjestima nije mogue ublaiti eroziju promijenom naina korienja
zemljita, razvijeni su brojni metodi i postupci za sanaciju erozionih procesa.Sanacija erozionih
procesa se ostvaruje kombinacijom radova za sanaciju erozije na povrini zemljita, putem
raznovrsnih biolokih i biotehnickih radova za sanaciju korita bujinih tokova kombinacijom
tehnikih i biotehnikih radova. Posebna grupa antierozionih mijera je skup adminstrativnih
mijera koje se propisuju uvidu obaveze korisnicima zemljita o antierozionom nainu
gazdovanja zemljitom.Ove mijere se tretiraju kao neinvesticione, jer trokovi njihovog
sprovoenja nisu veliki padaju na teret korisnika zemljita, a samo u malom dijelu trokova
uestvuje dravnaorganizaciona jedinica, u dijelu planiranja, sprovoenja i kontrole izvrenja.

8. Literatura
1. https://www.pmf.unizg.hr/_download/repository/04_Erozija_poplave.pdf
2. http://pmf.unibl.org/wp-content/uploads/2016/10/geoekologija.pdf
3. http://www.slideshare.net/dusanjerkovic/e-r-o-z-i-j-a-zemljita-joji-majki-vukovi