CUMHURYETN LK YILLARINDA KADIN

KIYAFET MESELES
Yrd. Do. Dr. Sadk SARISAMAN*
GR
slm ncesi Trk kadn tesettrl bir giyini ierisinde olmamtr.
Sa ak ve rgldr. O, erkei ile beraber at biner, ok ve yay kullanrd1. Trkler slm dinine girdikten sonra karlarnda stn bir slm medeniyeti ve bu medeniyetin unsurlanm hazr olarak buldular. Hazr olarak
bulunan ve benimsenen unsurlardan bir tanesi de konumuzu teekkl
eden tesettr idi.
Ahzb suresinin 59. ayetinde "Ey peygamber elerine, kzlanna ve
mminlerin kadnlarna, dan karken stlerine rt almalarn syler,
bu onlarn hr ve namuslu bilinmelerini ve bundan dolay incitilmemelerini daha iyi salar. Allah balar ve merhamet eder" denilmektedir2. rtnmede araf ve pee kullanlmasnn slm kltrne ranllar'dan sirayet etmi bir husus olduu Prof. Dr. Afet nan hanmefendi tarafndan
ifade edilmektedir**. Mslmanln ilk devirlerinde sosyal snf farkn
belirtmek zere yalnz asil kadnlar tarafndan uzun elbise giyiliyor ve cilbab denilen yz rts taklyordu. Hazreti mer sosyal dengeyi bozucu
snf farklannn bariz bir ekilde ortaya kmamas iin bu giysiyi yasaklamtr. Fakat Abbasiler'den itibaren tarikatlar ve medreselerin kuvvetli
etkisi altnda bulunan ehirlerde kadnlarn kapal gezmesi dinin gerei
olarak grlmeye balanlmtr3.
*
1.
2.
**
3.

KT Giresun Fen-Edebiyat Fakltesi, retim yesi.

brahim Kafesolu, Trk Milli Kltr, (17. Bask), istanbul-1998, s. 229; Afet
inan, Atatrk ve Trk Kadm Haklarnn Kazanlmas, Tarih Boyunca Trk Kadm
Haklan ve Grevleri, (4. Bask), istanbul-1982, s. 26, 29, 34.
Diyanet ileri Bakanl, Kuran- Kerim ve Trke Anlam, (Meali), (15. Bask),
Ankara-1988, s. 425.
araf kelimesi Farsa arebden bozmadr. arebin asl da gece uykusu anlamna
gelen aderebdir (Mehmet Zeki Pakaln, Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri
Szl I, istanbul-1993, s. 327).
Afet nan, a.g.e., s. 33.

98

SADK SARSAMAN

Tesettr oluturan araf, pee*** ferace gibi giysiler slmiyete giriten sonra Trk kadnlar tarafndan da yzyllarca giyildi. Hatta Trklerle birlikte yaayan Rum ve Ermeniler dahi bu kyafetleri benimsemeye
baladlar. rneklemek gerekirse, 1847 Austosu'nda Tirebolu'yu ziyaret
eden Fransz gezgini Xavier Hommaire de Hell'in seyahatnamesi zikredilebilir. Hell, Tirebolu'daki Rum ve Ermeni kadnlarnn da Trk kadnlan
gibi vcudanm saran mavi kare desenli byk araflar rtndklerini
kaydetmektedir4. Hell'in kaydettii rtnn araf deil baka bir giysi
olmas muhtemeldir. Zira, Mehmet Zeki Pakaln, arafn tanzimatdan
sonra haclar vastasyla Arabistan'dan Osmanl toplum hayatna intikal
eden bir giysi olduunu belirtir. Onu esas alan Sebahattin Trkolu'da
ayn ifadeleri tekrarlar. Ancak, bu iki aratrmac arafn yaygnlamasn salayan gelimeler hakknda biraz farkl ifadeler kullanrlar. Trkolu
yamak ve ince feraceyi yasaklayan emirnamenin tarihini 1870 olarak verirken, Pakaln 1889 olarak gsterir. Pakaln'a gre 1889 Ramazan'n da
paa rtbesindeki bir kiinin yaknlan bayanlara vuku bulan bir tasallut
nedeniyle Sultan II. Abdulhamit yamak ve feraceyi yasaklamtr. Bundan dolay stanbul'da araf yaygnlamtr5.
te yandan Tanzimat sonrasnda Osmanl toplumunda ve Devlet dzeninde meydana gelen batya alma politikalar bir sre sonra tesettrn
de sorgulanmas sonucunu meydana getirmitir. Abdullah Cevdet, 1908
Merutiyet inklbndan sonra Ictihad'da pee ve araf meselelerini tartmaya at. Bu tartmalara erkekler dnda bayan yazarlar da katld.
Tesettr meselesi bilhassa ctihad ve Sebilread dergileri arasnda uzun
tartmalara yol at. ctihad yazarlar tesettr meselesini sadece bir rtnme sorunu olarak deil, kadnn sosyal, kltrel ve iktisadi hayatta yer almasn engelleyen bir problem olarak da deerlendirdiler. Tesettrden
kurtulmann kadnn kurtuluu anlamna geleceini ifade ettiler.
*** ismail Hakk Danimend'in belirttiine gre Osmanl'da pee ilk defa Sultan I.
Murat devrinde Bursada ortaya kmtr. Karamanolu Aladdin'in Hamitolu Ilyas
Bey'in memleketinde katliama balamas zerine buradan airet Osmanl topraklarna firar ettiler. Sultan Murat bunlar temiz ve uslu adam olduklar iin Bursa'ya
yerletirdi. Ancak bu airetlerin kadnlan ok gzel olduu iin Bursa'nn erkekleri
bunlar seyretmeye balaynca ulemalar tarafndan bu kadnlarn yzlerinin rtlmesine karar verildi. Sonralar bu kyafet dier kadnlarn da houna gittiinden herkes
pee rtmeye balad (smail Hakk Danimend, Trk Irk Niin Mslman Oldu,
Konya-1978, s. 85, 86).
4.
Mustafa Aydn, "XIX. Yzyln lk Yarsnda Baz Seyyahlarn Tirebolu izlenimleri", Giresun Kltr Sempozyumu, stanbul-1998, s. 37.
5.
Mehmet Zeki Pakaln, a.g.e., s. 327, 329; Sebahattin Trkolu, "araf', Trkiye
Diyanet Vakf islm Ansiklopedisi VIII, Istanbul-1993, s. 231. araf ile ilgili bir
baka gelime Sultan II. Abdlhamit'in 1892'de bu giysiyi yasaklamas olmutur. II.
Abdlhamit araf altna gizlenen baz erkeklerin eitli sular ilemeleri ve saraya
girmeye teebbs etmeleri zerine 2 Nisan 1892 tarihli bir emirname ile araf yasaklad. Ancak bu yasak sadece saraya girenler iin tatbik edildi. Bunun dndaki
insanlar kapsamad (Sebahattin Trkolu, a.g.m., s. 231).

CUMHURIYETIN ILK YLLARNDA KADN KYAFETI MESELESI

99

Klzade Hakk Bey, tesettrn kalkmasnn salayaca yararlan u

ekilde sistemletirmitir:
1- Kzlanmz ve kadnlanmz serbeste retim yapabileceklerdir.
2- Genel hayata katlabilecek, vatan hizmetinde bulunabileceklerdir.
3- Herkes grd kii ile evlenecek, aile kuracak, boanmalar azalacaktr.
4- Grg artacak, ocuklar iyi geinecektir.
5- Kadn, savaa giden kocasnn, biraderinin dkkann, maazasn
altrabilecektir.
6- Kadnlar meclislere devam edeceklerinden erkekler terbiyeli ve
fedakar hale gelecektir.
7- Kadnlar, haklann aramaya baladka hastalklar azalacaktr.
Dier taraftan Zek, ehbal gibi dergiler de batl kadnn resimli
giysi modellerini yaynlayarak, Trk kadnn giyim, kuam, cilt bakm
ve davran biimi olarak tam bir batl kadn gibi eitmeye almlardr.
Kar tarafn grlerine gelince, Sebilread yazarlan ctihad'n fikirlerinin 350 milyonluk bir slm devletinde (?) savunulmasn hayretle
karladklann ifade ederler. Onlar ctihad'n basn hrriyetini azna geleni sylemek olarak algladn ve bunu kt ynde kullandn iddia
ederler. Klzade Hakk'nin sistemletirdii maddeleri tek tek cevaplandrarak tesettrn kadmn hibir hakkna engel olmad gibi tesettrl
olarak tahsil edilip alabileceini belirtirler.
slmclardan tesettre uymak iin ba rtmenin, vcut izgileri
belli olmayacak ekilde kyafet giymenin yeterli olduu grn savunanlar da olmutur. Bu gr savunanlar yamak, terace, araf, pee
gibi giysilerin dine sonradan giren adetler olduunu kabul ederler.
slmclara gre kadnn almasn isteyenler hrriyet adna, kadnlann rtlerini kanp balolara, tiyatrolara gitmelerini, erkeklerin ehvei
baklanna maruz kalmalann, kocalanndan bakalanyla raks etmelerini,
istedikleri yerlere serbeste gidebilmelerine arzu etmektedirler. Oysa, tesettr kadnn namusunun iffetinin simgesidir. Aye Mediha, "Mslman
Kadn Hrdr, Mesuttur", balkl bir yazsnda "Bizim gayri mesut olduumuzu iddia edenler, bizim lane-i ismetimize (masum yuvamza)
kadar duhul edebilmiler midir?", diye sormaktadr. Yine slmclar tesettr kaldrma gayretlerini Mslman mahallesinde salyangoz satmak eklinde yorumlamlardr6. nl air Mehmet Akif (Ersoy) da bu tartma6.

efika Kurnaz, "II. Merutiyet Dneminde Trk Kadn", Istanbul-1996, s. 48-57.

100

SADK SARSAMAN

larda slamc kesimin keskin kalemleri ierisinde yer almtr. O, Safahat'ndaki bir iirinde u msralarla sert bir ekilde fikir ve duygulann ifade
etmektedir.
Kzmn iffeti batmakta rezilin gzne
Acrm tkre billahi tkrsem yzne7
Osmanl Devleti'nin tesettr konusundaki politikalan da slmclarla
uyumakta idi. 1909 ylnda hkmet kadnlann tesettre uygun ekilde
sokaa kmalar konusunda karar almtr. Bu karara uymayanlarn iileri bakanl tarafndan takibata urayacaktan uyansnda bulunulmutur8. 1911 ylnda da eyhlislmlk makamndan kadnlann Avrupal hanmlar gibi giyinmemeleri konusunda bir ihtar geldi. Yine Mehtap
Mecmuas'nda Mslman kadnlann rtnmesi aleyhinde yaz yazan
Kafkasyal Mehmet Hadi Efendi lke dna kanld9.
ttihat ve Terakki'nin lideri olan Enver Paa'da kadn kyafetinde tesettrden yana olmutu. Nitekim, 1916 Ekimi'nde kurulu hazrlklanna
balanlan Birinci Ordu Kadn i Taburu iin dzenlenen talimtnamede
kadn iilerin, kyafet olarak alvar, ceket ve barts tamalan kararlatrmken Enver Paa bunu yeterli grmemi, yeldirme tarznda uzunca bir elbise giymelerini de art komutur10.
1. ATATRK
YORDU

KADIN KIYAFET

MESELESNE

NASIL BAKI-

Atatrk'n kadn kyafeti meselesine nasl baktn anlayabilmek

iin bu konudaki konumalann kronolojik bir sra ile aktarmak lazmdr.
O, Ocak 1923'de yapt bir konumada din gerei olan tesettrn kadnlara sknt ektirmeyecek ve adaba muhalif olmayacak ekilde basit olmasn tavsiye etmitir11. Yine ayn yln Mart aynda yapt bir konumada da tesettrn kadnlara zorluk vermeyecek, iktisadi ve sosyal
hayatta erkeklerle birlikte bulunmalann engel olmayacak basitlikte olmasn nermitir12. O, kadn kyafetinde yenilik yapmay dnmediklerini
de kaydetmi, milletin temayl gsterecei kyafetlerin yaygnlamasnn
doru olacan ifade etmitir13. Grld zere kyafette yenilik iin
tevik edici bir tutum sz konusudur.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.

Mehmet Akif Ersoy, Safahat, Istanbul-1996, s. 196.

efika Kurnaz, a.g.e., s. 55, 57, 121.
efika Kurnaz, a.g.e., s. 121.
Sadk Sansaman, "Birinci Ordu Birinci Kadm ii Taburu", Atatrk Aratrma Merkezi Dergisi, XIE/39, Kasm 1997, s. 700.
Enver Ziya Karal, Atatrk'den Dnceler, istanbul-1986, s. 57.
Enver Ziya Karal, a.g.e., s. 57.
Enver Ziya Karal, a.g.e., s. 58.

CUMHURIYETIN ILK YLLARNDA KADN KYAFETI MESELESI

101

Atatrk Austos 1925'de apka inklb iin gittii Kastamonu'da

yapt konumada kadn kyafeti hakkndaki dncelerine biraz daha
aklk getirmir. O, Trk kadnna yzn gzn kapatan kyafetleri
yaktramadn ifade etmektedir. Yine yaknndan geen erkeklere srtn dnen veya yere oturarak yumulan kadnlarn bu tavrlarn medeniyetle badamayan gln tavrlar olarak deerlendirmektedir14. O, Trk kadnnn yzn dnyaya gstermesinde ve gzleri ile dnyay
incelemesinde korkulacak bir durum olmadn da kaydetmektedir15.
Atatrk bir baka konumasnda ise tevik edici tavrn daha da netletirmi "kadn meselesinde cesur olalm. Kuruntuyu brakalm... alsnlar, onlann zihinlerini ciddi ilimler ve fen ile ssleyelim. Namusu, bilimsel ve salkl bir ekilde aklayalm. eref ve gurur sahibi olmalarna
birinci derecede nem verelim"16 ifadelerini kullanmtr. Grld
zere bu zamana kadar aka tesettre kar kmayan Mustafa Kemal
Paa bu defa kadnlann almasn iddee nermektedir.
Atatrk'n sohbetlerinde genellikle kadnlar da yer almtr. O, bylece kadn sosyal hayata dahil etmek iin nclk grevi yapm olmaktadr. Ei Latife Hanm da zamannn en modern kadn grntsyle
Gazi'nin yannda yer alm ve ona destek olmutur.
2. BASINDA MODERN KADIN KIYAFET
OYU OLUTURMA GAYRETLER

LEHNDE KAMU-

Baz basn organlar eyh Sait isyannn bastnlmasndan sonra

apka inklb, tekke ve zaviyelerin kapatlmas, medeni kanunun kabul
gibi pepee yaplan inklplarla muhalif zihniyetin tamamen sindirildii
bir zamanda kadn kyafeti meselesini zellikle gndeme getirmeye altlar. Hkmeti kadn kyafeti konusunda da bir kanun karmaya tevik
ettiler17. Kadn kyafetinde zorlama yaplmasnn art olduunu hatta bu
konuda ge bile kalndn ifade ettiler18.
Erkek kyafetinde nasl fes rejim iin tehlike tekil eden bir zihniyetin sembol olarak deerlendirilerek kar klmsa, kadn kyafetinde
de araf ve peenin hedef alnmas gerektiine iaret ettiler. araf sadece kadnn yzn rten bir rt deil, sosyal, kltrel ve iktisadi ha14.
15.
16.
17.
18.

Atatrk'n Sylev ve Demeleri II, (4. Bask), Ankara-1989, s. 227.

Atatrk'n Sylev ve Demeleri II, s. 221.
Genel Kurmay Bakanl, Atatrklk (3. Kitap) Atatrk Dnce Sistemi, Istanbul-1984, s. 161; Afet inan, M.K. Atatrk'n Karlsbad Hatralar, Ankara-1983, s.
45.
Yeil Giresun, Numro: 39, 6 Kanunisani/Ocak 1927; Numro: 40, 13 Kanunisani/
Ocak 1927; Numro: 41, 20 Kanunisani/Ocak 1927; Numro: 130, 13 Eyll 1928.
Yeil Giresun, Numro: 130; Yeil Giresun, Numro: 131, 20 Eyll 1928; Numro:
141, 29 Terinisani/Kasm 1928.

102

SADK SARSAMAN

yatta yer almasn ve haklarna sahip kmasn engelleyen bir tecrit arac
olarak da grdler19.
Yine pee ve araf geri kalmln sembol olarak deerlendirilmi20, kadnlarn fikren olduu gibi eklen de medeni olmalar gerektii
zerinde durulmutur. Kapanmann asri kyafeti reddetmek olduu kaydedilerek, saklanmak ve erkekten kamak usullerini kaldrmakta bir an bile
tereddt gsterilmemesi nerisinde bulunulmutur21.
te yandan araf ve peenin slmn bir gerei olmad anlatlm,
namus ve iffetin peede, arafta deil kadnn z benliinde bulunduu
kaydedilmitir. ERkekler nasl ki balanna apka takmakla Hristiyan olmadlarsa, kadnlarn da pee ve araf brakmakla dinden kmayacaklar ifade edilmitir. stelik bu giysilerin slmi olmayp Trklere Rumlar,
Ermeniler ve iranllardan intikal ettii zerinde durulmu, Hazreti Muhammed zamannda kadnlarn yzlerinin ak olduu iddiasnda bulunulmutur22.
6 Aralk 1928 tarihli Emel imzal bir yazda kadn giyiminde gerek
slmi tesettrn apkal, mantolu, kostml kyafetierle temin edilebilecei belirtilerek u gre yer verilmitir:
19.

Bu gr. kr Turgut tarafndan kaleme alnan Pee ve araf adl bir iirde de
ifade edilmitir. Bu iiri aynen aktarmay uygun gryoruz.
PEE VE ARAF

Birka senedir bu karanlklar

Teceddde kar bir duvar oldu.
Bu siyah zindanda pembe yanaklar
Gnee glmeden sarard soldu

Ey kadn bu hayat sade ss deil

Milli vazifeniz borlarnz var.
Bu koskoca lke bu sevimli il
Sizden de bir himmet bir hizmet umar.

Tam on asrdr ki bu siyah perde

Kadnn hakkn bir sfr yapt
Kk dyorken hemen her yerde
inal edip yine beze tapt.

Ey Trk kz haydi peeyi frlat

Kavi ayanla ez bir iyice ez.
araf peinden yrt da kaldr at
Gsn ilerde ban gkle gez.

Evde ya bir vazo ya bir gl gibi

Okanr, koklanr, krlr, solar
Veyahut en akrak bir blbl gibi
Ruhundan pek perran nameler alar.
6.5.1929 kr TURGUT
20. Yeil Giresun, Numro: 40, 13 Kanunisani/Ocak 1927.
21. Yeil Giresun, Numro: 131, 20 Eyll 1928. Bu konuda basnda yer alan baz mesajlar burada aktarmak istiyoruz.
"Necip, asil kadnlarmz ne dnyorlar ve neyi bekliyorlar, peenin o zalim rtnn karanlklar altnda terleyen, sendeleyen Trk kadnlar peeyi kaldrp atmann
artk zaman gelmitir ve gemitir.
"Ak ve pak alnnz pheli, lekeli insanlar gibi saklamaynz. Bu siyah perdenin,
o geni torbann iinden karak dnyaya hayata baknz" (Yeil Giresun, Numro:
142, 6 Kanunievvel/Aralk 1928).
22. Yeil Giresun, Numro: 40, 13 Kanunisani/Ocak 1927.

CUMHURIYETIN ILK YLLARNDA KADN KYAFETI MESELESI

103

"Kyllerin petemallerle yaptklan tesettr ve ehirlilerin kara kefenlerle yaptklan tadilat (deiiklikleri) grmyor musunuz? Kadnlann
mahrem ve ehvetengiz yerleri, namahrem yerleri de el ve yz olduuna
nazaran, kyl kadnn bacaklarn aarak gezmesi, bel ve gs kvnm
ve inhinalarn (kavislerini) hissettirecek derecede petemallerini balay kara kefenlerle gezenlerin bir oklannn da eteklerinin ok ksa oluu
gibi tamamen ak olan ekiller tesettr addediliyorsa da gzel bir kostm
ve manto ile vcudunu rten ve salanm derleyip, toplayp apka giyen
ve bu suretle tesettre tamamen riayet eden kadnlann kyafetleri neden
acayip grlyor.
"Kapallk Mslmann (slmn) emrettii kapallk kyafeti sade bir
tarzda giyinmi olan apkal, mantolu, kostml kadnn kyafetidir. Ak
kyafet de petemalli ve kara kefenli kadnn kyafetidir"23.
Kadnlanmzn hl araf giymeye devam etmelerinin onlan d
dnyada acayip klkl ve medeniyetten yoksun insanlar olarak tanttna
dikkat ekilmi olup, pee ve araf kullanmnn pahal olmas nedeniyle
iktisadi adan da sakncal olduuna iaret edilmitir24. Aynca, araf bilgisizlik ve cehaletin bir rn olarak deerlendirilerek aydnlanan Trk
kadnnda bu giysinin yaamak ve tutunmak imkan bulamayaca kaydedilmektedir25.
Bu arada tesettre kar olmakla birlikte kadn kyafetinde orta yolu
nerenler de olmutur. Kadnlann tesettr tartmasna adan imzasyla
katlan bir bayan Trk kadnnn Fransz ve Amerikan kadnna benzetilmemesini istemekte, araflara brnen kadnlann birdenbire tuvaletlerle
sokaa kar vaziyete getirilmemesi gerektiine iaret etmektedir26. Yine
bir baka yazda da pee ve araftan synlan kadnlanmzn ahlak bozucu dans illetine ynelmemeleri tavsiye edilmektedir27. O gnlerin kimi
aydn evrelerinde dahi kadnlann dans etmesinin ahlak bozucu bir davran olarak deerlendirilmesi dikkat ekicidir.
3. PEE VE ARAFI YASAKLAMAYA
EBBSLER

YNELK

BAZI TE-

apka inklbnn akabinde yeniliki gr benimseyenler kadn kyafeti konusunda da bir inklp beklentisi ierisine girdiler. Hatta, baz il
ve ilelerde pee ve araf giyilmesi yasakland. Ancak Ankara'nn destei alnamad iin bu teebbsler baanszlkla neticelenmitir.
Tirebolu Belediyesi 7 Ekim 1926 gn ald bir kararla ilede pee
taklmasn yasaklad. 48 saat ierisinde peeyi terk etmeyen kadnlann
cezalandnlacaklann ilan etti. Dier taraftan kadnlara nclk etmek
23.
24.
25.
26.
27.

Yeil Giresun, Numro: 142, 6 Kanunievvel/Aralk 1928.

Yeil Giresun, Numro: 131, 20 Eyll 1928.
Yeil Giresun, Numro: 130, 13 Eyll 1928.
Yeil Giresun, Numro: 143, 13 Kanunievvel/Aralk 1928.
Yeil Giresun, Numro: 40, 13 Kanunisani/Ocak 1927.

104

SADK SARSAMAN

zere Tirebolu Kaymakam Mehmet Emin Beyin hamm Ttn Tekeli

memuru Hasan Bey'in kz ve Merkez Kz lkokulu retmen muavinlerinden Safiye Hamit Hanm sokak sokak dolaarak tesettrden syrlma
konusunda Tirebolulu bayanlarn cesaretini artrmaya altlar. Ancak,
bu almalardan beklenen sonular alnamad. Tirebolulu bayanlar pee
takmaya devam ettiler28.
Trabzon Vilayet Meclis-i Umumisi de Aralk 1926'da kadnlann
pee takmalanm yasaklad. Halka 10 gn sre tand. Bu srenin bitiminde hl yznde pee grlecek kadnlann hviyet tespiti iin karakollara
sevk edileceini ilan etti29. Ancak, belirtilen srenin bitiminde de bayanlann pee takmaya devam ettikleri grld. Bunlar hviyet tespiti iin karakollara sevk edildiler. Fakat hviyet tespiti yapldktan sonra da pee
takmay srdrdler. Dier taraftan peelerin kaldnld il ve ilelerde
kadnlar sokaa kmamay tercih ettikleri iin iktisadi hayatta da skntlar yaanmaya balamt30.
Peelerin kaldnlmas meselesi Giresun'da da gndeme geldi. Ocak
1927'de Giresun valisi Rami Bey ile bu konuda bir rportaj yaplmtr.
Rami Bey Vilayet Umumi Meclisi'nin ilk toplantsnda peelerin kaldnlaca szn vermi olmasna ramen31 vilayet meclisinden byle bir
karar hibir zaman kmad. Hatta gndeme dahi alnmad. Valinin sz
vermi olmasna ramen bu meseleyi meclis gndemine dahi getirmemi
olmas Ankara'dan alm olduu bir uyandan m, yoksa yerel sebeplerden
mi kaynaklanm olduu anlalamamtr.
Dier taraftan Sivas'ta 1928 yl Kasm aynda Trk Oca'nda toplant yapan aydn ve tccarlardan 50 kii pee ile mcadele kampanyas
balattlar. Bunlar kendi ailelerine pee ve araf karttklan gibi btn
Sivas halkn da bu giysilerden anndrma gayeti ierisine girdiler32. Bu
kampanya ksa zamanda etkisini gstermi olup, Belediye Bakan Hayri
Bey'in daveti zerine btn mahallelerin ihtiyar heyetleri pee meselesini
grmek zere bir toplant yaptlar. Bu toplantda pee ve arafn kaldnlmas meselesi umumiyetle kabul grm olup, bu konuda gayret gsterilmesi karar altna alnmtr33.
Bundan takriben yedi yl sonra 1935'deki Cumhuriyet Halk Partisi
kurultaynda arafn yasaklanmasna dair bir teklif verildi ise de kabul
grmedi34. Hibir zaman bu mesele Trkiye Byk Millet Meclisi'ne
kanun teklifi olarak intikal etmi deildir.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.

Yeil Giresun, Numro: 30, 29 Terinievvel/Ekim 1926.

Yeil Giresun, Numro: 36, 10 Kanunievvel/Aralk 1926.
Yeil Giresun, Numro: 39, 6 Kanunisani/Ocak 1926.
Yeil Giresun, Numro: 39, 6 Kanunisani/Ocak 1927.
Yeil Giresun, Numro: 138, 8 Terinisani/Kasm 1928.
Yeil Giresun, Numro: 141, 22 Terinisani/Kasm 1928.
Bernard Levvis, Modern Trkiye'nin Douu, (ev: Metin Kratl), (2. Bask), Ankara-1984, s. 270.

CUMHURIYETIN ILK YLLARNDA KADN KYAFETI MESELESI

105

SONU
Mustafa Kemal Paa kadn kyafeti konusunda tevik edici idi, zorlayc deildi. apka intlbnda olduu gibi kadn kyafeti konusunda da
kanun karlmas gerektii yolundaki nerilere olumlu bakmad. Kadnn
sokaktaki giysisine karmad. Ancak, devlet dairelerinde kyafet ynetmelikleri ile modern giyimi hakim kld. apka intlbndaki olaylar nedeniyle pee ve arafn kaldnlmasna ynelik bir kanun kartlmasndan
vazgeilmi olabilir.
Mustafa Kemal Paa meclislerinde ada giyimli bayanlara yer
verdi. Onlara iltifat etti. Onun bu tutumu modern giyimi zendirici oldu.
Ei Latife Hanm dneminin en ada kadn grnmnde idi. l ve ilelerdeki brokrat hanmlan, bayan retmenler ve memurlar da ayn
yolu takip ettiler35. Pee, araf ve tesettr meselesinin zmnn kadnlann kltr seviyesinin ykselmesinde olduu grlm ve bu yne arlk verilmitir36. Ayrca, halka benimsetilecek olan dier inklplarn tesirlerinin de zamanla bu problemin zmne katkda bulunaca
dnlmtr37.
Baz ehir ve ilelerde vilayet meclisleri veya belediye ve idare heyetleri araf ve peenin kaldnlmasna dair kararlar aldlar. Ancak, bu
kararlann uygulayamadlar. Bu meselede sonu alnamamasnn sebeplerinden en nemlisi bir kanun kanlmam olmasdr. Yani alnan kararlann tatbikini salayacak hukuki zeminin oluturulamamasdr.
Bir baka sebep ise, araf rtmeyen kadnn slmn emrettii tesettrn dna km olaca inanc idi. araf ve peelerini atan hanmlann iffet hislerini de bununla birlikte atm olacaklan gr yaygnd 38 .
te yandan kadnlann araf ve peeyi giymeye devam etmelerinde
gelenek ve alkanlklann rolnn bulunduuna da phe yoktur39. Bundan dolaydr ki Medeni Kanun'un kabulnden sonra Giresun'da yaplan
ilk resmi nikahta gelinin peesi nikah sresince glkle kartlabilmiti 40 .
35.
36.

37.
38.
39.
40.

Yeil Giresun, Numro: 146, 3 Kanunisani/Ocak 1929.

izler, Say: 14, 1 Haziran 1926, s. 16; Yeil Giresun, Numro: 67, 21 Temmuz 1927.
Bir gazete yazsnda "Aydnlanan bilgili ve kltrl kadn her hakkn iinde bodurduumuz o esaret maskesi olan araflar dileriyle yrtar", denilmektedir (Yeil
Giresun, Numro: 130, 13 Eyll 1928).
Sulhi Dnmezer, "Atatrk inklaplar ve Sosyal Deime Teorileri", Atatrk Aratrma Merkezi Dergisi V/15, Temmuz 1989, s. 534.
Yeil Giresun, Numro: 149, 24 Kanunisani/Ocak 1928.
Yeil Giresun, Numro: 130, 13 Eyll 1928.
Yeil Giresun, Numro: 142, 6 Kanunievvel/Aralk 1928.

106

SADK SARSAMAN

Bu giysilerin kullanlmaya devam edilmesindeki bir dier sebepte erkeklerin kskanlklar ve kadnlar zerindeki basklan idi. Erkekleri
byle davranmaya iten psikolojik nedenler ierisinde gven eksiklii de
bulunabilir41.

41.

Atatrk'n Sylev ve Demeleri II, (4. Bask), Ankara-1989, s. 221; Yeil Giresun,
Numro: 141, 29 Terinisani/Kasm 1928. Bu iddiay destekler mahiyetteki bir yazsnda u ifadelere yer verilmektedir.
"Bugnlerde nereye gitseniz, herhangi bir mahallede otursanz herkesin aznda iittiniz mi? Peeler kalkyormu. Allah Allah bu iler Islmiyete yakr m? Daha
neler greceiz. Ben ailemi katiyyen sokaa kartmam. Akama kadar evde otursun. Akraba ve komularna gitmek ister ise geceleri gitsin, diyorlar" (Yeil Giresun, Numro: 40, 13 Kanunisani/Ocak 1927).