Rudolf Shtajner

ENIGMAT E KOHS SON

Ligjrimin t cilin e ka mbajtur Rudolf
Shtajner n Berlin,
12. IX. 1919

Prktheu Valdet Fetahu

Vrejtja e prkthyesit: Ky tekst nuk sht krahasuar

me origjinalin. Derisa kjo nuk t bhet ua ofrojm t
interesuarve n shfrytzim, duke qen t vetdijshm
se mosprdorimi i ktij materiali askujt nuk do ti
shrbente. Ju lutemi q kt ta keni parasysh.
Vlersimin pr prmbajtjen e ktij teksti mund ta jep
vetm ai i cili i ka studiuar seriozisht shkencat
shpirtrore dhe antropozofe.

ENIGMAT E KOHS SON

Kishte me qen gabim nse mendohet se ngjarjet
n t ardhmen e afrt do t kontribuojn n zvoglimin
e vlers s personit, individit, n dobi t bashksis.
Kjo sdo t ndodh n asnj mnyr. Drejtimin t cilin e
ka ndjekur evolucioni i njerzimit gjat tre-katr
shekujve deri n fund t shekullit nntmbdhjet, e ka
br gjithsesi njeriun (organ) vegl t cilin e ka
vendosur n punn e nj mekanizimi t madh. Por nga
njeriu varet se a do t lirohet nga ky mekanizm.
Epoka jon sht karakterizuar me egoizm
fundamental. Padyshim gjithkund flitet pr socializm.
Por ky socializm ushqehet vetm me ndjenja, instikte
t pakrahasueshme antisociale. Nuk mund e t mos
thuhet, edhe pr faktin se njerzit aq shum sot
interesohen pr socializm, kjo sht pr shkak se e
kan humbur do kuptim mbi at q sht sociale. Por
sikur t kishte qen kjo ide e rrnjosur tek njerzit,
ather nuk do t kishte pasur nevoj t proklamohen
programe socialiste t cilat nuk jan asgj tjetr prpos
reagime ndaj ndjenjave egoiste t njerzve.
Por e sakt, n nj epok si sht kjo e jona
mbresa t veanta ln t gjitha ato q bartin shenjn e
dashuris s prgjithshme, besnikris, harress s
prgjithshme dhe sinqeritetit ndaj vetvetes pr ideal.
Dhe n mes t ktij egoizmi modern ja vlen t vlersohet

ky vlersim, si dhe krejt ajo q prpiqet pr iden e

dashuris dhe shpirtit.
Msohemi ti vlersojm t mirat tona pa shpifje.
Kur e vshtrojm botn sht e pamundur e mos ti
shohim shenjat e rnimit t cilat ngapak shfaqen n do
vend. Pr t mos u humbur shqyrtimi i thell pr
kuptimin e jets, nuk duhet harruar se fjalt t cilat
njerzit i thon, shpesh jan larg t vrtets dhe
realitetit. Shumica e njerzve e kan humbur edhe vet
kuptimin pr t vrtetn. T flassh sot sdo t thot m
se fjala t rrjedh sikurse vala e cila ngritet dhe
pastrohet me ndjenjn e thell sot t flitet do t thot
t radhiten frazat, duke mos u lidhur ngusht fjala e
njeriut me burimin e thell t s vrtets. Le t
shikojm n t shkuarn pes apo gjasht vjeare t
fundit. Aty do t gjejm disa dshmi t qarta mbi
josinqeritetin e prgjithshm, sa q m nuk do t mund
t dyshojm n greminn e cila e ndan botn ton n
mes t vrtets dhe reales; kjo gremin do t ishte
thelluar edhe m thell; po mos t kishte ardhur dika
q mundohet ta mbuloj kt gremin. N ditt tona
asgj nuk sht m e suksesshme sesa frazat boshe,
fjalt e rreme, gjepurat, nse nuk jan ve prirjet e
njeriut t jep dshmi me pikpamje n kt anim kah
gnjeshtra. Kudo q ajo shfaqet prnjher paraqiten
me mijra shpirta t mir t cilt thon: far po ngjan
ktu? Ai i cili e ka thn kt gabim e ka pasur qllimin
m t mir. Oh, sa rrall paraqitet ajo dashuri pr t

vrtetn e cila at q flet pr dika do ta obligoj q

krejt ti peshoj, t gjitha ti kontrolloj edhe nj her
para se dika t dshmoj! Por prap njerzit njher e
prgjithmon duhet t vetdijesohen t mos deklarojn
m fjal t rreme duke thn: ka menduar se sht
duke vepruar mir. Njerzve iu duhet ta arrijn nj
ndjenj t mpreht t prgjegjsis, e cila do ti obligoj
me t vrtetn, pr t qen n gjendja ta fajsojn veten
pr do fjal t pavrtet, t shprehur madje edhe me
qllimet m t mira. Sepse pasi q bhet fjal pr
njohjen e gjrave, nuk ka t bj me ndjenjn e cila e
entuziazmon at q flet, por n vepr, t vrtets
objektive e cila pr neve sht e rndsishme. Pesha e
kohrave t sotit do ti msoj njerzit q mir ta
vlersojn t keqen e cila e krijon krejt frazeologjin
moderne.
Sot njeriu mendon se ka t drejt t pohoj krejt
at q krkon nevoja e nj gjje, pavarsisht se a sht
ksaj plotsisht i vetdijshm. Shikoni se far ngjan
para syve t ndodhive moderne. Vitet q do t pasojn
do t jen me pasoja shum t rnda. Pr kto pasoja
njerzit nuk po brengosen vetm pr llogarit n banka;
ata nuk dshirojn q n t ta shohin gjith cakun, dhe
krejt ajo q ka kuptim pr evolucionin e njerzimit.
Shikoni, pr shembull, bashkkohasit tan t cilt
rrethanat e sotit i kan vr n plan t par, e ku
timonin shtetror e kan marr n duart e veta. Kta
njerz fatkeqsia i ka gabuar. Por pasi q n bot jan t

rrall ata t cilt prpiqen t krijojn gjykim objektiv

mbi at se ka i solli kta njerz, kush i zgjodhi dhe i
vuri n vende udhheqse! Prap, sot asgj nuk sht
m e rndsishme se kjo; duhet liruar nga t gjitha
opinonet personale, t krijohet kndvshtrimi i drejt i
cili do t lejoj q t gjitha ngjarjet t shihen n dritn e
vet t vrtet. Shum njerz mendojn se sht e leht
t thuhet e vrteta. Jo, kjo nuk sht e leht, sepse e
vrteta sot ka shum armiq; njeriu i sinqert shum
leht kot shkatrrohet. Sot e vrteta shum dobt
pranohet.
Do t vij koha kur njerzit pr epokn ton do t
shikojn me nj vshtrim t veant. Tash neve na
mbetet ta prfundojn nj detyr tjetr nga ata q kan
qen para nesh. Pr ta kuptuar kt duhet t prpiqemi
t parashikojm sesi pasardhsit tan do t shikojn pr
kohn ton. Njerzit e epoks son duhet t msojn q
vshtrimin e tyre t brendshm shpirtror ta orientojn
kah lvizjet e mdha, impulseve t mdha t cilave iu
sht nnshtruar evolucioni i njeriut n Tok. Nj prej
lvizjeve udhheqse e gjejm kah mesi i shekullit XV
t epoks s re, n momentin kur shkenca shpirtrore
konsiderohet si nismtare e civilizimit s pest
postatlantid. Kjo plotsisht dallon nga epoka grekoromake, e cila fillon nga shekulli VIII t epoks s re
deri tek shekulli XV. Sot njerzit jan t xhindosur me
at q e quajn histori, e e cila nuk sht asgj tjetr
prpos trillim i thjesht. Ajo i stopon ta ndiejn dallimin

e madh i cili ekziston n mes t shpirtit t njeriut q ka

jetuar, pr shembull n shekullin e X dhe shpirtit t
njeriut q ka jetuar kah fundi i shekullit XV.
Transformimin e njerzimit e kan shkaktuar animet
dhe njohjet e reja, dhe pr tu kuptuar kto nevoitet q
shikimi yn i brendshm t ngritet kah forcat
shpirtrore q ojn n detyrn e njerzimit. Kto prirje,
kto njohje t cilat ngadal kan deprtuar n shpirtin e
njeriut nga gjysma e shekullit t XV, sot shkaktojn
njlloj krize. Kemi hasur n momentin vendimtar t
ksaj krize kshtu q njeriut patjetr i nevoitet q kt
vetdijshm ta kuptoj, dhe mos t lejoj q kjo t
kalon pa influenc.
Njeriu duhet t bhet i vetdijshm(menjher do
ta shohim se si) pozits t ciln e z n botn e tri
mbretrive t natyrs: shtazore, bimore dhe minerale.
Kt njeriu e shpreh duke i dhn fjalve kuptim t cilin
ia ofron epoka jon njeriu e flet vetm gjysm t
vrtetn. Dikur, para se me qen kjo epka jone e pest
postatlantide, njeriu me t drejt ka mudur t pohoj:
rreth meje ekziston mbretria shtazore, bimore dhe
minerale. Sepse ai n kto tri mbretri t natyrs ka
par dika shpirtrore. Njeriu modern e ka humbur
njohjen mbi kt. I nevoitet q prsri ta gjej, i nevoitet
q prsri t ndihet i lidhur me kto tri mbretri t
natyrs: shtazore, bimore dhe minerale, e cila sht nn
t, njkohsisht edhe me tri mbretri q jan mbi t:
engjllore, arkangjelore dhe arkaje. Pr tu njohur e

vrteta absolute duhet t shikohet, jo vetm n tri

mbretri m t ulta, por gjithashtu edhe n at tjerat,
ato t cilat radhiten mbi njeriun. Prmes vetive t
caktuara trupi yn fizik ka lidhje me mbretrit e ulta,
njjt ashtu shpirti yn, mendja jon sht e ngjajshme
me tri mbretrit e larta. Dhe me t vrtet, t gjitha
raportet tona ndryshojn jo vetm ndaj mbretrive t
ulta, por edhe ndaj hierarkis m t lart.
Gjat epoks e cila ka prfunduar kah mesi i
shekullit XV, engjujt, arkangjelt dhe arkajt qen t
przier n jetn e njeriut dhe n qenien e tij n mes
vdekjes dhe lindjes s srishme, njjt sikur n jetn
toksore. Por kshtu m nuk sht n epokn ton. Nj
prej detyrave t shumta q obligohen kto tri hierarki
qndron n punn pr formimin e tipit ideal sipas t
cilit sht modeluar organizmi fizik dhe toksor i
njeriut. Me lindje vijm n Tok, rritemi n kt
Planet: tipi ideal njerzor derdhet n ne dhe na
formzon(modelon).
Ky tip ideal i nnshtrohet ndryshimeve. Shikoni,
pr shembull, dshmit e epoks s vjetr atlantide apo
edhe t civilizimit egjiptas; njerzit e asaj kohe kan
pasur ndrtim tjetr t trupit. Forma e njeriut ka
ndryshuar, e kjo sht vepr e hierarkis. Nn ndikimin
e tyre ka prjetuar ndryshime t cilat e kan
karakterizuar n epokn lemuride, mandej n epokn
atlantide, dhe m n fund n epokn ton postatlantide.

Por studimi shpirtror i evolucionit njerzor

zbulon nj fenomen shum interesant, e ajo sht se
puna q bjn herarkit e larta n ndryshimin konstant,
n njfar mnyre ka prfunduar. Tipi ideal sipas t cilit
sht ndrtuar organizmi fizik i njeriut ka prfunduar.
Pr gjat mijra e mijra vjetsh engjujt, arkaengjujt
dhe arkajt e kan ngritur dhe kan ndrtuar tipin e
organizmit shpirtror t njeriut. Ne jetojm n epokn
kur kto qenie aq supreme mund t thon: ja, tipi
njerzor sht formuar; puna jon ka prfunduar; i kemi
ndihmuar njeriut toksor t inkernohet n trup fizik;
tash puna jon ka prfunduar.
Ai t cilit kndvshtrimi shpirtror ia vren
gjrat, habitet q mund ta konstatoj se n kohn ton
sht shterur interesimi i ktyre qenieve supreme pr
formn fizike t njeriut, dhe se ai interesim plotsisht
sht zhdukur nga ajo form. N epokn greko-romake
pr shembull, hierarkia me dashuri ka punuar n
edukimin e tipit ideal t njeriut toksor. Ata sot prej tij
jan larguar, e puna e tyre moti ka prfunduar. Sikur t
kishin ndar njerzit pak koh dhe interesim q me
saktsi t studiojn veprat e jashtme t zhvillimit
njerzor, do ti kishin vrejtur pasojat e thella dhe
jetsore t asaj gjendjeje t gjrave.
Kur e shikojm t shkuarn hasim n shum
ngjarje t cilat mund t na thon: duket se dikur
mendimet e caktuara kan buruar nga shpirti. Ka pasur
njerz nga t cilt aq intuitivisht kan shprthyer

inspirimet gjeni. N ditt tona fuqia e gjeniut nuk

ngritet m nga thellsia e organizmit, sepse ky
organizm sht braktisur nga qeniet supreme t cilat e
kan humbur krejt interesimin pr tipin ideal njerzor.
Kjo mnyr e prfundimit fizik, e cila n njfar
mnyre sht arrit, e bn njeriun krenar. Ai e vazhdon
rrugtimin npr Tok duke mos e prfunduar kt
form fizike, pikrisht t prfunduar; trupi i tij m nuk
mund ti ofroj kurrfar prsosje. Mendimet gjeniale t
cilat dikur kan bururar prej tij, jan krijuar n
organizm ku ka vepruar shpirti dhe pasi q ato kan
qen vepra t zotave n at trup kan pasur veprim
modelues. Pr shembull, poemat e Homerit kan
vepruar n trupin e grekve t vjetr dhe e kan
formzuar. Krejt ajo q vjen nga kjo forc plastike dhe
aktive, vepron n t njjtn koh n organizm. Por
ligjet shkencore t cilat i kemi vr n formula, dhe pr
t cilat jemi aq krenar, n esenc nuk jan asgj tjetr
prve se abstraksione; ato nuk kan kurrfar ndikimi
n trupin ton. Ne sot ndrtojm konstruksione,
krijojm formula t cilat koha i mbijeton, se prej tash
hierarkit nuk punojn m n neve, sepse asnj ide e
gjall dhe krijuese nuk krijohet m n neve. Shpirti yn
i braktisur sht br abstrakt. Duke u trhjekur nga
trupi, hierarkit ia kan marr burimin e inspirimit.
Ne vet duhet prsri ta gjejm lidhjen aktive e
cila na ka bashkuar me kto qenie superiore. Deri m
tash ato kan qene na kan dasht dhe na kan

10

modeluar. Tash duhet prap ti gjejm me punn ton

n veten ton. Kjo pun e brendshme e shpirtit dhe
mendjes, e forcuar me studimin e njohurive spirituale,
prsri do ti trhjek drejt nesh qeniet e sferave m
t larta. Ato do t bashkohen me mendimet, me
ndjenjat t cilat do ti thithim nga bota shpirtrore.
Dhe kshtu prsri do ti gjejm.
Kjo sht ngjarja kryesore q po ngjan n
epokn ton, dhe e cila mund t quhet ndryshime n
raportin bota e zotave me botn e njerzve. Deri n
kt moment qeniet hyjnore kan punuar n
prfundimin e modelimit t figurs s njeriut; prej tash
njeriu duhet t prpiqet q vet ta ndrtoj shpirtin e tij,
pr tu bashkuar srisht me qeniet supreme. Ky mision i
epoks son nuk sht i leht. Njerzit sot jan krenar
n punn e prfunduar t figurs s tyre fiizike; t ln
nga tipi i tyre ideal, n t njjtn koh edhe nga qeniet
supreme, ata sajojn mendime abstrakte t cilat m nuk
kan kurrfar lidhje me shpirtin. Detyra jon e par
sht q kt lidhje ta bashkojm prmes vet neve,
duke iu kushtuar studimit shpirtror, njohjes t ciln ajo
e prodhon, duke vepruar ashtu si na mson ajo.
Dukurit e ndryshme t kohs son nuk mund t
kuptohen ndryshe nse me t vrtet nuk kuptohen
gjatsia enorme e ktij transformimi gjat shekujsh.
Vrojtimet e jashtme nuk i lejojn njeriut ta kuptoj
epokn e tij; pr kt arsye pr njohjen e shpirtit t vet
duhet t punoj prbrenda. Ju e dini se po hyjm n

11

periodn e shpirtit t vetdijs pasi q e kemi kaluar

periodn e shpirtit t arsyes e cila ka qen prezente n
kohn e civilizimit greko-romak. Ky shpirt i vetdijs
duhet t udhhiqet gjithnj e m shum nga orientimi i
ri: qeniet supreme m nuk futen n njeriun; ai ngjitet
kah ata me forcn e vetdijs s plot, t ndritur, t
zgjuar dhe t qart t tij. Shkenca shpirtrore sht der
n kt rrug, sepe kjo nuk sht krijuar nga ndonj
sajim i tekeve, por nga nevoja e thell pr ta
prmirsuar epokn ton.
Por nuk ka ndryshim vetm n aspektin e
qenieve superiore; detyrat tjera e nxisin vetdijen e
njeriut. Jeta e tij gjithmon ka qen nn ndikim e ligjit
t madh t fatit Karms; por prap ai nuk ka pasur
gjithmon vetdije pr kto ligje. far habie ka
prodhuar libri i Lesingut: Mbi edukimin e gjinis
njerzore, i cili zbulon nocione mbi jetat e pandrprera
n tok! Tash dominon koha kur kan ndryshuar
raportet, jo vetm n mes njerzve dhe zotave, por edhe
marrdhniet ndrmjet vet njerzve po ndryshojn.
Padyshim, ky transformim akoma nuk ka prfunduar;
por ne do t kishimi mkatuar ndaj t sotmes po qe se
nuk do t kishim pasur kujdes q n mes njerzve t
krijohet nj lloj i ri i marrdhnieve.
Gjat shekujve t fundit shkalla e zhvillimit t
vetdijs akoma nuk ia ka lejuar qenies njerzore kur
tiu kishte afruar nj t afrmi ti thot: un jam n
prezencn e nj shpirti i cili ka kaluar prmes jetave t

12

prsritura. Do t vij koha e ajo ve po shfaqet kur

do njeri do ta ndiej se n shpirtin e njeriut tjetr shihet
dika shpirtrore q ka jetuar m shum sesa jetn
toksore. Deri n ditt tona mosnjohja e ktij fakti pas
vetes nuk ka bart kurrfar pasojash; tash ka ardhur
koha n t ciln kjo mosdije m nuk lejohet. Ja pr
shembull nj rast konkret.
Nj prej aktiviteteve t cilat i kemi ndrmarr n
fushn sociale, jemi prpjekur ta ngrisim nj shkoll me
nj shpirt vrtet t ri; ajo ka qen shkolla Valdorfe, e
cila n fillim ka qen ndrtes ansore e fabriks s
cigareve Valdorf-Astoria(Waldorf-Astoria). Ajo ka
qen solemnisht e inaguruar t dielen me 7.shtator
1919. Disa jav para hapjes s shkolls jan takuar
profesort e ardhshm, dhe un i kam dhn vetrs liri
tiu ligjroj bazat e artit t edukimit dhe ligjrimit, e
cila thelbsisht kujdeset pr kt: fmiju posedon shpirt
i cili ka jetuar n jetat e shkuara. N prgjithsi
arsimtari pasi q mendon se sht i udhzuar n idet
moderne pedagogjike, thot: ja nj fmij me aftsi t
veanta t cilin duhet ta edukojm. Por ai n fmijn
asgj nuk mund t dalloj prpos asaj q shihet n trup.
Por, kjo nuk do ti mjaftoj edukatorit t adhshm. Atij
i duhet t siguroj vetes njohje t brendshme pr
reinkernimet e m (hershme) paraprake, dhe breng e
madhe do t jet pr pedagogjin e ardhme se si ta njoh
dhe se si ta edukoj at q fmija e bart nga e shkuara.
N kt rrug do t shfaqen marrdhniet e reja

13

shoqrore, dhe at me njohjen se n do qenie

njerzore paraqitet shpirti i cila ka prjetuar disa
reinkernime. Kjo njohje nuk duhet t jet vetm n
teori; nuk mjafton vetm t dihet se njerzit kalojn
npr jeta t shumta toksore; kjo njohje duhet t futet
n jetn praktike, t bhet baz e shkathtsis s
edukimit dhe arsimimit. Kjo nuk sht teori, por jet.
sht e vrtet, pak kuptueshmri ka pr t vrtetat e
ktij lloji, dhe bota e konsideron pak t arsimuar at i
cili e sheh se ku fshihen nevojat e vrteta t epoks
son. Pr kt arsye sot sht aq shum e nevojshme t
krijohen vepra t afta pr jetn, t punohet dhe t
mundsohet q kjo njohuri t deprtoj n jetn
praktike. Ky studim i pedagogjis s re posarisht m
ka dhn shans ta shqyrtoj sesi epoka e shkuar dhe ajo
e sotit konfliktuohen nn petkun e frazave. Jam i
detyruar q sa sht e mundur ma shum dhe m sakt t
informoj pr idet e reja pedagogjike. Pr shkak t nj
shembulli ata shpesh e diskutojn pyetjen tjetr: a duhet
edukuar fmijn n rradh t par nga kndvshtrimi i
thirrjes s tij dhe rolit q do ta luaj n jet, apo m mir
t vazhdohet q n t thjesht t edukohet qenia
njerzore? Pedagogt pr kt pyetje akoma
shpenzojn shum ngjyr lapsi. Dhe n fund, aty jan
vetm fjal boshe. A mundet me t vrtet t ndahet
qenia e njeriut nga roli t cilin ai e luan n jet? A nuk
jan n prgjithsi interesimet e njeriut dhe jeta
shoqrore, vepr e gjeneratave t mparshme? A do t

14

thot kjo se msuesit e mparshm nxnsit e tyre i

kan msuar m shum pr njrin drejtim sesa pr
tjetrin? Sigurisht se jo! Sepse nuk mund t ekzistoj
njra pa tjetrn nuk mund t edukohet njeriu e t mos
edukohet roli t cilin do ta luaj. Por, edhe njra edhe
tjetra jan t rndsishme: duhet tek fmijt t cilt tash
lindin ti kultivojm orientimet t cilat do t zhvillohen
n gjeneratat e ardhme arsimimi yn, pra, n njfar
forme duhet t jet profetik.
Njerzit pr kto gjra me ndje flasin se jan t
vshtira pr tu kuptuar. Por prap do tiu duhet t
mundohen pr ti kuptuar, se prndryshe gjithnj e m
shum do t largohen nga drejtimi(rruga)kah po shkon
evolucioni. Kjo sht n veanti e rndsishme!
Nevoitet q njerzit t bhen t vetdijshm n
kuptimin m t gjer t fjals, sepse iu duhet ta prtrin
lidhjen me hierarkit supreme, sepse sht e
domosdoshme t krijohet nj marrdhnie e re n
fushn e edukimit tek njerzit. N qenien e njeriut duket
edukuar jo vetm shpirtin e tanishm, por edhe at q
vjen nga reinkernimet e m hershme.
Me rndsi sht pra t fillojm dhe t krkojm
lidhjen e vrtet me botn e shpirtit. Nuk mjafton vetm
t dihet se ekziston Karma, jeta e prsritur, dhe se
njeriu sht i ndrtuar n at mnyr; ky sht vetm
sistem, teori. E teoria sot nuk arrin kushedi se sa
ndonj gj. Nevoja e njerzimit pr kohrat e ardhme
sht jeta n t ciln kjo teori mund t transformohet.

15

Ksaj, pr t ciln po flasim pr marrdhniet e njeriut

me qeniet supreme dhe me Karmn, mund ti shtohet
edhe fenomeni i tret.
Libri Intuita e prshkruan se si njeriu pasi q
me shikimin e vet deprton n botn spirituale, prjeton
prvoja t caktuara ajo q quhet me kalue pragun. N
at moment tri forcat e e shpirtit t njeriut (veprimi i t
cilave gjat jets n tok jan shum kaotike), mendimi,
ndjenja dhe vullneti, lirohen nga trupi. Duke e kaluar
pragun, i len t vetmuar. Evolucioni i njerzimit nga
shum aspekte i ngjan jets s qenies njerzore. Vetm
se ngjarjet nuk ngjajn n plan t njjt. Kt kaprcim
t pragut (t cilin njeriu duhet ta kaloj vetdijshm po
qe se dshiron t arrij deri tek profecia), njerzimi i
trsishm e realizon pavetdijshm n kt epok t
pest postatlantide. Njerzimi nuk ka zgjidhje, ajo sht
e nnvetdijshme, - por jo njerzit individualisht, nse i
shikojm ndaras.
Sot mendimet, ndjenjat dhe vullneti i bashkuar,
n t ardhmen do t ndahen dhe donjri do ta ket
aksionin e vet t caktuar. Njerzimi sht shkalln ta
kaloj pavetdijshm Pragun q sht me rndsi
esenciale derisa syri parashikues shum qart e
vren. Mendimi, ndjenja dhe vullneti jan n (pozit)
q prnjher t ndahen.
Neve na bin mbi shpin isa detyra t caktuara;
njeriu duhet t gjej forc t jashtme pr tiu adaptuar
ktij transformimi t shpirtit. Pasi q mendja bhet e

16

lir, duhet ti sigurojm fush mbi t ciln aksioni i saj

mund t zgjerohet, na duhet q ndjenjave dhe vullnetit
ti ofrojm fush pr t punuar, ku do t mund ato t
zhvillohen n aksionet e tyre t jashtme. Ajo q deri m
tash ka qen kaotike, e przier, prej tash do t ndahen
n tri drejtime t veanta n shprehjen e tyre shoqrore:
n jetn ekonomike, juridike dhe shpirtrore. Kjo
sht nevoj e kohs son, nevoj e evolucionit.
Mos mendoni se ky sht organizim i trefisht
shoqror e nj ndrtese. Ajo bazohet n njohjen e
thell t ndarsive npr t ciln njerzimit i duhet t
kaloj pr ta ndjekur cakun t cilin nj dit duhet ta
arrij. Nuk kemi mundur akoma ta prmirsojm t
keqn t ciln na ka shkaktuar kjo luft e tmerrshme
sepse, pr fat t keq, njerzit tash nuk po mund ta
kuptojn cakun spiritual nga i cili duhet t shkojn,
madje madje, pr kundrazi, prej atij caku po largohen.
Por ne duhet t dalim nga ky kaos. Vet evolucioni i
njerzimit n kt na obligon. Por un besoj se ata, t
cilt do ta msojn se far sht evolucioni i
njerzimit, me t vrtet do ta ndiejn nevojn pr nj
rregullim shoqror n t cilin evolucioni i shkencs
Shpirtrore ta ringjall njohurin. Por bashkkohasve
tan m shum i plqen q ligsis s qart ti
prshkruajn barnishta, sesa seriozisht ti qasen
studimit mbi kuptimet esenciale t ekzistencs son.
Kjo sht ajo q e bn t vshtir detyrn atij t
cilit deprton n kto thellsi: njerzimi largohet prej

17

asaj pr t ciln m s shumti ka nevoj. Mos ngelni n

kt fakt. Pesimizmi kurr nuk sht i arsyeshm. Kjo
natyrish sdo t thot apriori, n do mnyr, duhet me
qen optimist. Ajo q sot sht e nevojshme sht: me
u thirr n vullnet, q do t thot me dasht, e mandej
t punohet n drejtim t evolucionit t njerzimit. La ta
mbajm mir n mend kt: kan kaluar kohrat e
vjetra; pr tu kuptuar drejt dhe sakt e sotmja jon duhet
prfunduar me t shkuarn. Por duhet t dihet se far
ka qen ajo, duhet t kuptohet se far misioni
shpirtror ka bartur ajo. Mos t jetojm n iluzione:
duhet djegur sot at q dikur na ka plqyer; duhet ti
afrohemi praktikisht qenieve dhe mendimeve t reja.
Njerzimi sot gjendet n udhkryq; para tij
happen dy rrug: njra rrug e on drejt mekanizimit t
mendjes. Ve n kohn ton, mendja tenton t bhet
makin, posarisht prej kur formulon ligjet e natyrs
abstrakte t cilat m pas i zbaton n jetn shoqrore.
Mendja do t bhet makin shpirtin do ta pushtoj
ngritja vegjetative apo prgjumja. Bimt flejn;
gjithashtu edhe shpirti i njeriut mund t futet n gjum.
Ai kalon npr ngjarjet m t rndsishme si npr
gjum. T gjitha ndodhit e rndsishme kto vitet e
fundit kan ngjar para syve t tij e ai nuk i ka par,
edhe sot shpirti akoma flen.
N Evropn qendrore njerzit kan besuar n
pikpamjen e pesonave q kan qen n pushtet, gjra
t rreme; ata edhe m tej lejojn t mashtrohen. Sot

18

marka ka ra nn 2,15 fr. Un askend nuk e kam takuar

q do t bnete lidhshmri mes ramjes s marks me
gjra tjera t dukshme. Kishin me qen tre arsye t
mjaftueshme (nuk do ti prmend) pr mos tu zbuluar
arsya e ramjes s marks. Por sot shpirtat dshirojn t
dremisin. Po dgjojm se grat kan marr pjes n jetn
politike. Burrat jan gzuar se si inteligjenca do t
dyfishohet! Mandej gjithka sht shpresuar nga
Kuvendi Popullor. Por ai nuk ka ofruar dshmi pr
inteligjencn superiore m shum sesa sht Rajhstagu
plak. Mospajtimet e vjetra ndrmjet partish akoma
vazhdojn n kohn kur ishte duhur t ndalohet puna e
do partie. Njerzit kurrsesi nuk mendojn pr at q
ngjan: shpirtat flejn. Mendja e mekanizuar, shpirti i
prgjumur ja ku jemi ne sot!
N Evropn lindore vrehet dika tjetr: sjellja
njerzore fizike prhapet gjithnj e ma shum. Sistemi
Amerikan i zbatuar n mendje me t vrtet sht
makin; bolshevizmi poshtron, dhe jetat i on n
njerzim. Bolshevikt, t frymzuar me ndjenjat t
caktuara t arsyeshme, bjn disa vepra t mira; por ata
nuk dshirojn ta kuptojn esencn e jets.
Njerzimi mund t zgjedh: ja mendjen e
mekanizuar, shpirtin vegjetues t ngritur, trupin
njerzor apo prpjekjen m t mir pr tu ngjallur
mendja, prmes unitetit t ri n mes t shpirtit dhe
qenieve supreme, me ndihmn e njohjes s jets t
reinkernuar, dhe me ndihmn e organizimit t trefisht t

19

jets shoqrore. Sepse t gjitha kto elemente jan t

domosdoshme, dhe njra pa tjetrn nuk shkojn.
Ata q jan t bashkuar n rrugn kah njohja
shpirtrore. Dhe t cilt i prkasin lvizjes antropozofe,
duhet t ndjehen t bashkuar si nj brtham nga e cila
rrezaton forca e cila shpien n rindrtimin e shoqris.
Edhe reformat tjera shoqrore mund t kontribuojn me
dije t muar; por duhet vazhduar me veprn ton,
sepse vetm impulset shpirtrore mund ta realizojn
rindrtimin e vrtet t shoqris njerzore.

20