Uluslararas Sosyal Aratrmalar Dergisi

The Journal of International Social Research

Cilt: 9 Say: 47

Volume: 9 Issue: 47

Aralk 2016

December 2016

www.sosyalarastirmalar.com

Issn: 1307-9581

RUSA KURAN EVRLERNN TANITIMI VE EVRBLM AISINDAN NCELENMES - III

(DER DLLERDEN RUSAYA YAPILAN KURAN EVRLER)
INVESTIGATION IN TERMS OF INTRODUCTION AND TRANSLATION STUDIES OF RUSSIAN
QURAN TRANSLATIONS III
(TRANSLATIONS OF THE QURAN FROM OTHER LANGUAGES IN TO RUSSIAN LANGUAGE)
Mrsel ETHEM
z
Kuran- Kerim ilk nazil olduu gnlerden itibaren gnmze gelinceye dek muhataplarnn nazarnda layk olduu deeri
korumutur. O gnden itibaren onu doru anlamak iin youn abalar sarf edilmitir. Vahye ilk muhatap olanlar (mmin/gayri mmin) onu anlamada herhangi bir sknt ekmemilerdir. Nitekim Kuran, kendi anadillerinde; Arapa nazil olmaktayd. Elbette ki
Kurann sahip olduu Arapa, nzul dnemindeki Arapadr. Bununla beraber vahye dorudan muhatap olmak, Kurann anlalmasndaki en nemli faktrlerden biridir. Fakat anadili Arapa olmayan ile vahye dorudan muhatap olmayanlar, Kuran anlamada baz
sorunlar yaamaktadr. Bu engelleri aabilmek iin gnmzde eitli ilmi faaliyetler yrtlmektedir. Kurann nzul dnemindeki
Arapaya ulaabilmek iin eitli semantik almalar yaplmakta; Arapa bilmeyenler iin ise Kurann farkl dillere tercme faaliyetleri yrtlmektedir. Bu dillerden birisi de Rusadr. Bilindii gibi ilk Rusa Kuran tercmesi XVII. asrda gerekletirilmitir. Rus diline
ilk Kuran mealini kazandran Ptr Posnikov olmutur. Posnikov, bu almasn Andr Du Ryern Franszca mealinden tercme etmi
ve 1716 ylnda yaymlamtr. Avrupa dillerinden Rusaya yaplan Kuran evirileri 1871 ylna kadar devam etmitir. Bu sre ierisinde Bat dillerinden toplam drt mealin Rus diline kazandrld bilinmekte ve bu dneme kadar Kurann Arapa aslndan herhangi
bir tercme yapld bilinmemektedir. 1871 sonras ise durum deimi ve 1871-1987 yllar arasnda tespitlerimize gre Kurann
Arapa aslndan Rus diline adet tercmesi yaplmtr. Fakat 1987den sonra Kurann Arapa aslndan tercme faaliyetleri devam
etmekle birlikte farkl dillerden de tercme faaliyetleri younluk kazanmtr. Farkl dillerden tercme almalarn younluk kazanmasnda baz mezhebi ve fikri propaganda faaliyetlerin nemli bir etkisi olmutur. Bu almamzda dier dillerden Rusaya kazandrlan
mealler ve mtercimleri hakknda aratrma yapacaz. Sz konusu mealleri eviribilim asndan inceleyerek olumlu ve olumsuz ynlerini tespit edeceiz. Daha sonra baarl bir Rusa Kuran mealinin oluturulmasna katk sunmaya alacaz.
Anahtar Kelimeler: Rusa Kuran evirileri, Meal, Tercme, eviribilim.

Abstract
Since the first revelation of the Holy Quran until today it has retained its value, which it belongs in the eyes of the interlocutors. Since that day have been invested great effort in order to better understand the Quran. Those who received the first revelation
(believers/unbelievers) had no such difficulties in understanding it. Because the Quran was in their mother language, it was revealed in
Arabic language. Doubtless, the Qurans Arabic language is Arabic language which speaked in the period of the revelation. A major
factor in understanding the Quran is, to be a direct object of the revolution. But, non-native speakers of Arabic language and some
indirect interlocutors who were interested in Islam had many problems in understanding the contextual reasons of the Quran. In order
to overcome these barriers nowadays carried out a various scientific activities. In order to achieve to the Arabic language in the period
of the revelation of the Quran has done various semantic studies; for those who don't know Arabic language, the Quran is translated
into different languages. One of these languages is Russian language. As it known, the first Russian translation of Holy Quran was in
XVII. century. Potr Posnikov who was first translated the Quran into Russian language. This work was translated from Andre Du
Ryers work which was writing in French, and published in 1716. The translation of Quran from European languages into Russian was
continued until 1871. In this process, As far as we know, of this period there four books which were translated from European languages to Russian, and actually known that any translation was made from Arabic. After 1871, the situation has changed, according to
our findings between 1871-1987 years there three Quran which were translated into Russian language from its origin Arabic language.
But after 1987, translations from Arabic language to Russian language continued, although translations from different languages has
intensified. The important reasons of concentration on the translations from different languages are some sect and intellectual propagandas. In this study, we will research several Russian translated Qurans from other languages and of course interpreters who brought
life to them.
Keywords: The Quran Translations in the Russian Language, the Meanings of the Quran , Translation, Translation Studies.

Giri
nananlar iin kyamete kadar rehberlik edebilecek olan Kurann daha nzul dneminden itibaren
baka dillere tercme giriimleri olmutur. Bu giriimler gnmze kadar youn bir ekilde devam etmitir.
Anlalan odur ki tarih boyunca Kuran her milletin ve medeniyetin dikkatini ekmitir. Bu konuda Rusya
istisna deildir. Rusyada ilk Kuran tercmesi 1716 ylna dayanmaktadr. Her ne kadar mealin sahibi hakknda baz tartmalar olsa da genel kanaate gre sz konusu alma Ptr Posnikov/Postnikova aittir. Ko

Yrd. Do. Dr., Pamukkale niversitesi.

- 1070 -

nunun ciddiyetini fark eden I. Petro1, tercme ilerini bizzat kendisi yrtmekte ve yakndan ilgi gstermekteydi.2
Arapadan Rusaya ilk meal 1871 ylnda Dmitriy Boguslavskiy tarafndan yaplmtr. Gnmze
kadar gelen srete Rus dilinde yaymlanan meallerin says yaklak otuz civarndadr. Fakat zlerek ifade
etmemiz gerekir ki Rus halknn Kurana olan ilgisi ve bu alandaki almalar Trkiyede yeterince bilinmemektedir.3 Buna binaen bu mtevaz almamzla bu alana bir nebze de olsa katkda bulunmak istedik.4
almamza konu olan meallerin eviribilim ve Kurann mesajn aktarma bakmndan ne kadar
baarl olduklar zerinde tartmalar bulunmaktadr. Nitekim bu eviriler esnasnda bizzat Kuran metni
dikkati nazara alnmad iin Arap diline has birtakm ifadelerin ve deyimlerin Rus diline aktarlrken hata
yaplm olma olasl ok yksektir. Her eye ramen btn bu almalarn Kuran Rus diline kazandrmak adna katklar inkr edilemez.
ncelemeyi hedeflediimiz baz meallere ulamakta zorluk ektik. Fakat Rusyann Sankt-Peterburg
ehrinden olan van Cestov ve stanbulda ikamet eden Hakan Kurt arkadalarmz bizi yalnz brakmadlar
ve ihtiya duyduumuz kaynaklar temin etmede abalarn hi esirgemediler. Bundan dolay kendilerine ve
almama katk salayan herkese teekkr ederim.
1. Ptr Posnikov, Al-koran o Magomete ili Zakon Turetskiy, 1716
Baz ilim adamlarna gre ilk Rusa Kuran mealinin yazar hakknda tartmalar bulunmaktadr;
bazlarna gre ise ilk mealin sahibi Dmitriy Kantemirdir. Rezvan, 1716 ylnda Franszcadan Rusaya tercme edilen mealin ierdii hatalardan dolay Kantemire veya Posnikova atfedilmesine kar kmaktadr:
Mtercim Andr Du Ryerin hatalarn tekrar etmekle beraber kendi hatalarn da eklemi ve Franszcaya
olan bilgisizliini ortaya koymutur eletirisiyle ilk almay anonim birisinin yaptn ileri srmektedir.
Rezvana gre Posnikov bu anonim mtercimden birka sene sonra Andr Du Ryerin mealini yeniden ele
alm ve Al-koran o Magomete ili Zakon Turetskiy isimli almay Rus diline kazandrmtr. Dier bir
gre gre ise bu almay Dmitriy Kantemir yapmtr. Kantemire bu almann atfedilmesi ok doaldr. Nitekim kendisi bu alanda uzman saylmakta ve I. Petro zamannda bu gibi almalara imza att bilinmektedir.5
Gnmzde oluan genel kanaate gre ise Rus diline ilk Kuran mealini kazandran Ptr Vasilyevi
Posnikov/Postnikov (1666-?) olmutur.6 Tarih kitaplarnda Posnikov hakknda bilgiler olduka azdr. Grebildiimiz kadaryla Posnikov diplomat bir aileye mensuptur. Posnikovun babas Vasiliy Posnikov, ocuunun eitimini nemsemi ve gereken destei esirgememitir. Posnikov, 1685 ylnda Slav-Yunan-Latin
Akademisine eitim almak iin kaydolmutur. Sz konusu akademiyi baaryla tamamlayan Posnikov, babasnn desteiyle eitimine devam etmek iin talyaya gitmi ve Padua niversitesine kaydolmutur. 1694
ylnda Posnikov doktora unvanna sahip olmutur. Alannda kendini gelitirmek iin Parise gitmitir.
Posnikov ilmi ok seven birisi olmasna ramen kendini hakkyla bu alana adayamamtr. Nitekim o dnem
devlet ynetiminde olanlar Ptr Posnikov gibi kendini iyi yetitirmi insanlara ihtiya duymaktayd. Bu
sebeple I. Petronun istei zerine devletin farkl ilerini yrtmek ve bulunduu lkelerden I. Petroya blgenin durumunu rapor etmek zorunda kalmtr.
Posnikov, gittii Avrupa lkelerinden Rusyaya her dndnde beraberinde farkl alanlarda yazlm kitaplar getirirdi. Bu kitaplar arasnda Andre Du Ryerin 1672 ylnda ikinci kez yaymlanan Franszca
LAlcoran de Mahomet isimli meali de bulunmaktadr.7 Rus diline ilk mealin kazandrlmas ite bu mealin vesilesiyle olmutur. Bu mealin iki nsha el yazmas gnmze kadar ulamtr.8
Andre Du Ryerin Franszca Kuran mealinde slamn aleyhinde baz grler sarf ettii Okuyucuya blm Posnikovun mealinde bulunmamaktadr. Tahminlere gre bu kastl bir ekilde baz siyasi ve

Rusya'y 7 Mays 1682'den lmne kadar yneten Rus ar.

Sergey Mihaylovi Solovyov (1989). tenii i Rasskaz Po storii Rossii, Moskova: Pravda Yaynlar, s. 529.
3 Konuyla alakal geni bilgi iin bkz: Mursal Atamov (2013). Rus Dilinde Yaynlanan Kuran' Kerim evirilerinin eviribilim Asndan
ncelenmesi (Baarl Bir Rusa Kur'an evirisinin Oluturulmasna Katk), Yaymlanmam Doktora Tezi, Ankara: Ankara niversitesi
lahiyat Fakltesi, ss. 15-18. Ayrca bkz: Faima srafilova (2013). Rusyada Kuran almalar, ERUIF Dergisi, C. 2, S. 17, (ss. 37-57), ss.
38-54.
4 Daha nceki iki almamzda Arapadan Rusaya Yaplan Kuran evirilerini incelemi bulunmaktayz: Mrsel Ethem (2016).
Rusa Kuran evirilerinin Tantm ve eviribilim Asndan ncelenmesi I (Arapadan Rusaya Yaplan Kuran evirileri), Akademik Bak Dergisi, S. 57, Eyll Ekim, (ss. 264-279), ss. 264-270; Mrsel Ethem (2016). Rusa Kuran evirilerinin Tantm ve eviribilim
Asndan ncelenmesi II (Arapadan Rusaya Yaplan Kuran evirileri), Uluslararas Avrasya Spor, Eitim ve Toplum Kongresi,
(13-16 Ekim), Antalya/Trkiye.
5 Efim Anatolevi Rezvan (2001). Koran i Ego Mir, Sankt Petersburg: Peterburgskoe Vostokovedeniye Yaynlar, ss. 389-395.
6 Ptr Vasilyevi Posnikov (1716). Al-Koran o Magomete, li Zakon Turetskiy, Sankt Petersburg. Meal hakknda Rusa bilgiler u ekilde
gemektedir: (1716). , -.
7 Sz konusu mealin ilk basks 1647. yaymlanmtr.
8 Elmir Rafaelolu Kuliev (2003). Na Puti k Koranu, Bak: Abilov, Zeynalov i Sinovya Yaynevi, s. 940. Ayrca bkz: smet Binark ve Halit
Eren (1986). World Bibliography of Translations of the Meanings of the Holy Quran Printed Translations 1515-1980, stanbul, ss.391-392.
1
2

- 1071 -

stratejik sebeplerden dolay I. Petro tarafndan engellenmitir. Mealin giriinde yer alan ikinci bir blm ise
Trklerin dini hakknda ismini tamaktadr. Bu blm altnda Mslmanlarn kutsal blgeleri olan Mekke ve Medine, camilerin fonksiyonlar, slamda ok elilik gibi konular hakknda ayrntl bilgi verilmektedir. Bu meal ilk defa 1716da ve ikinci defa ise 1790da St. Petersburgta baslmtr.9
Andre Du Ryer Kuran Fransz diline olduka serbest bir ekilde tercme etmitir. Posnikovun
serbest dille tercme edilen bu meali Rusaya tercme etmesi neticesinde ise Kurann Arapa metninden
iyice uzaklam bir meal ortaya kmtr. Bu nedenle sz konusu meali eviribilim asndan inceleme ve
herhangi bir eletiride bulunma ihtiyacn duymamaktayz.10
Hatrlatmak gerekir ki Posnikov hibir zaman oryantalist vasfn tamamtr. Bylece onun Kuran
tercme etmesi dier ilerinin arasnda ayr ve zel bir yere sahip deildi. Bundan dolay Posnikovun mealinde, Kurann dil zelliklerine ve Kuran konulara vakf olmad iin baz komik hata ve aklamalara
rastlamak mmkndr. rnek vermek gerekirse Posnikov, sra olayn aklarken Burak kelimesini
mcizevi bir hayvan Byurablank eklinde yanl ifade etmekte, dolaysyla lafzi bir hataya dmektedir.
Yine Posnikovun mealinde baz kelimelerin, hatta cmlelerin dtn mahede etmek de gze arpan
hatalar arasnda zikredilebilir.11
Posnikovun mealinde Fatiha suresinin tercmesi u ekilde gemektedir:
, , ,
, , ,
, , .12
Rusa mealin Trke tercmesi: Cmert ve rahmet sahibi olan Allahn adyla. vg, cmert ve
rahmet sahibi olan Allaha olsun, hesap gnnn kralna, zira sana yalvaryoruz ve senden yardm istiyoruz, biz de senin gazabndan kurtulmu olalm diye bizi doru yola; kutsadklarnn yoluna; kzmadklarnn
yoluna ilet.
Bu arada belirtmek gerekir ki Posnikovun Kurann Rus diline tercmesi I. Petro dneminde tek
rnek deildir. O dneme ait Al-Koran ili Zakon Magometanskiy. Perevedenny s Arapskogo Na
Frantsuzskiy Yazk erez Gospodina Du Ryer isimli bir almann bulunduunu 1913 ylnda V.
Sreznevskiy tespit etmitir. Sz konusu almada 20 surenin Rusaya tercme edildii belirtilmektedir.13
2. Mihail Veryovkin, Kniga Al-Koran Aravlyanina Magometa, 1790
Mihail vanovi Veryovkin (1732-1795) Moskova vilayetinde Pokrovskiy Kynde dnyaya gelmitir. Babasnn vefatnn hemen akabinde henz sekiz yandayken denizcilik okuluna verilmitir. Bu okulu
bitirip michman/deniz astemeni olmutur. Moskova niversitesinin karar ile ilmi ve idari hayata girmitir. Fakat daha sonra farkl ithamlardan dolay ifa ettii grevden alnmtr. Bunun zerine doduu kye
gitmi ve orada 1773 yllarna kadar farkl faaliyetler yrtmtr. 1775 ylndan sonra arie II.
Ekaterinann yanna arlm ve tercmanlk, danmanlk ve baz idari grevlere atanmtr. 1782 senesinde mparatorluk Bilimler Akademisi, 1785 ylnda ise Rusya Akademisi yeliine tayin edilmitir.14
II. Ekaterinann inisiyatifiyle birka dil bilen Veryovkin tarafndan bir meal daha hazrlanm ve
1790 senesinde yaymlanmtr.15 Bu meal kendinden nce yaplan almalara kyasen Kurann anlamn
daha iyi aktarabilmitir. Nitekim Veryovkin profesyonel bir mtercimdir. O denizcilikle alakal Franszca ve
Almanca yazlan eserleri Rusaya tercme etmitir. Ayrca Rusa Kutsal Kitab, Franszca, Almanca ve Latince kutsal kitaplarla karlatran bir alma da yapmtr. Veryovkinin tercmeleri arasnda slam hakknda eserler de yer almaktadr.16
Veryovkin, Kurana kar dier oryantalistlere nazaran daha msamahal bir tutum sergilemitir.
Andre Du Ryerin Franszca LAlcoran de Mahomet isimli mealini Rusaya tercme etmi ve almasn

Yu. A. Gavrilov ve A. G. evenko (2012). Koran v Rossii: Perevod i Perevodiki, Vestnk nsttuta Sotzologii Dergisi, S. 5, (ss. 82-96),
s. 85. Ayrca bkz: smail Shovkhalov (2006). Kurn- Kermin Rusa Tercmeleri (Mana ve Doruluk Bakmndan Deerlendirilmesi), Yaymlanmam Doktora Tezi, Ankara: Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi, ss. 23-25;
Pavel Gusterin, Petr Postnikov i Ego Perevod Korana, http://www.islam-info.ru/koran/page,2,1582-petr-postnikov-i-ego-perevodkorana.html, (Eriim Tarihi: 31.08.2016).
10 Gavrilov ve evenko, a.g.m., s. 85.
11 Gavrilov ve evenko, a.g.m., s. 86. Ayrca bkz: Shovkhalov, Kurn- Kermin Rusa Tercmeleri, ss. 24-25.
12 Askimam.ru yaz kurulu (05.03.2016). Hronologiya Russkih Perevodov Korana, http://www.askimam.ru/article/svyashchennyyKoran/khronologiya-russkikh-perevodov-korana/, (Eriim Tarihi: 17. 06. 2016).
13 Gavrilov ve evenko, a.g.m., s.86.
14 Rezvan, a.g.e., s. 405. Ayrca bkz: Gavrilov ve evenko, a.g.m., ss.87-90; Heyet (1894), Veryovkin Mihail vanovi", Brockhaus ve Efron
Ansiklopedik
Szl,
Sankt
Petersburg,
VI,
20;
mzasz
(26.05.2008).
Veryovkin
Mihail
vanovi,
http://www.az.lib.ru/w/werewkin_m_i/text_0010.shtml, (Eriim Tarihi: 01.09.2016).
15 Mihail vanovi Veryovkin (1790). Kniga al-Koran Aravlyanina Magometa, Sankt Petersburg. Meal hakknda Rusa bilgiler u ekilde
gemektedir: (1790). - , -.
16 Binark ve Eren, a.g.e., s.393. Ayrca bkz: Askimam.ru yaz kurulu (05.03.2016). Hronologiya Russkih Perevodov Korana,
http://www.askimam.ru/article/svyashchennyy-Koran/khronologiya-russkikh-perevodov-korana/, (Eriim Tarihi: 17. 06. 2016).
9

- 1072 -

Kniga Al-Koran Aravlyanina Magometa eklinde adlandrmtr. Mealinin tam ismi " -
, ,
/ Kniga Al-Koran aravlyanina Magometa, kotory v
estom stoletii vdal onuyu za nisposlannuyu k nemu s nebes, sebya ce poslednim i velichayim iz prorokov
bojiih eklindedir. Kendi zamanna gre stn edebiyat zelliklerine sahip olan bu eser Rus edebiyatnda
byk bir iz brakmtr. Bu gibi almalar XIX. asrn balarndan itibaren Rusyada slam dnyasna ynelik ilginin de bir hayli younlamasna sebep olmutur. Mesela Aleksandr Sergeyevi Pukin (1799-1837) bu
mealden ok etkilenmi ve mehur Podracaniya Koranu eserini yazmtr.17
Veryovkin brahim suresinin 1.ayetini u ekilde tercme etmitir: .
, , , 18
Rusa mealin Trke tercmesi: Ben merhametli olan Allahm. Muhammed, bu kitab, halk karanlktan aydnla karasn diye, sana gnderiyorum.
3. Aleksey Kolmakov, Al-Koran Magomedov, 1792
Aleksey Vasilyevi Kolmakov (?-1804) profesyonel ngilizce bir mtercimdir. Kuran evirisinden
nce ngilizceden farkl konular ieren kitaplar Rusaya tercme etmitir. Ayrca kendi dneminin Sterne
ve Addisonun mehur eserlerini Rus diline kazandrmtr. 1791 ylnda Kolmakov kendisine ait bir iir
kitab telif etmitir.19
Kolmakov, George Sale tarafndan yaplm The Koran: Commonly Called the Alcoran of
Mohammed isimli ngilizce meali 1792 ylnda Rusaya tercme etmitir.20 Sz konusu meal Sankt
Petersburgda mparatorluk Bilimler Akademisinin destekleriyle yaymlanmtr. Bu alma bizzat II.
Ekaterinann emriyle gerekletirilmitir. Ksa bir sre zarfnda (1798 ylna kadar) bu mealin be basks
yaplmtr. Mealin tam ismi u ekildedir: ,

,
/ Al-Koran Magomedov, perevedonny s arabskogo yazka na angliyskiy s priobeniyem
k kacdoy glave na vse tomnye mesta izyasnitel'nh i istorieskih primeaniy, vbrannyh iz samyh
dostoverneyih istorikov i arabskih tolkovateley al-Korana Georgiyem Seylem.21
Mealin hemen banda George Salen lehinde szler sarf edilmektedir. Daha sonra George Salen
be sayfalk nszne yer verilmitir. Bunun peinden Kolmakov Kuran Hakknda Genel n Not bal
altnda yaklak yirmi sayfada zetle u konulara deinmitir:22
a) Kuran kelimesinin etimolojik anlam hakknda genel bilgi verilmekte ve vahiy hakknda hi
phesiz ki Kuran Muhammed uydurmutur. Byk bir ihtimalle bu konuda bakalarndan da
yardm almtr. ifadeleri yer almaktadr.
b) Kuran sureleri ve hurf-i mukattaa hakknda genel bilgi verilmektedir.
c) Kurann sureler, czler ve hizblere blnmesini Yahudilerden aldn iddia etmektedir.
d) Kurandaki tekrarlar bir kusur ve eksiklik olarak nitelemektedir.
e) Farkl alardan Kuran, Hz. Muhammedi ve slam eletirmekten ekinmemektedir.
f) Kolmakova gre Kurann nzul dneminde muhatabn daha nce neredeyse duymad hibir
ey yoktur. Yani Kuran muhatabna yeni bir ey getirmemitir.
g) Kolmakov, Tevbe suresi hari her surenin besmeleyle balamasn Hz. Muhammedin Farsllardan
aldn iddia etmektedir.
h) Kolmakov, Hz. Muhammedin ve Kurann amacn u ekilde zetlemektedir: Kurann hedefi, nzul dnemindeki mevcut dinleri kendi bnyesine dhil etmektir. Bunun iin Muhammed bazen gzel eyler vaat eder bazen de cezalarla korkuturdu.
i) Kurann tedricen vahyedilmesini Muhammed btn durumlar dikkate alarak Kurann peyderpey indiini iddia etmitir. Herhangi bir olumsuzluk olduunda ise Allah bana byle vahyetti bahanesini ileri srerdi eklinde yorumlamaktadr.

17 Daha geni bilgi iin bkz.: Asif Hacl (2012)., Rus Edebiyatnda Kurn- Kerm, (Haz: Arif Acalolu), stanbul: Dou Ktphanesi Yaynlar,
s.43
ve
devam.
Lutsian
Klimovi,
Kniga
o
Korane,
Yego
Proishocdeniye
i
Mifologiya,
http://www.gumer.info/bogoslov_Buks/Islam/Klim_Koran_02.php, (Eriim Tarihi: 01.09.2016).
18 Askimam.ru yaz kurulu (05.03.2016). Hronologiya Russkih Perevodov Korana, http://www.askimam.ru/article/svyashchennyyKoran/khronologiya-russkikh-perevodov-korana/, (Eriim Tarihi: 17. 06. 2016).
19 Rezvan, a.g.e., s.405. ayrca bkz: Gavrilov ve evenko, a.g.m., ss.87-88.
20 Baz kaynaklarda bu eserin 1791 ylnda basld bilgisine yer verilmektedir, bkz: Rezvan, a.g.e., s.405.
21 Aleksey Vasilyevi Kolmakov (1792). Al-Koran Magomedov, Sankt Petersburg: Peteburgskoe Akademiya Nauk Yaynevi. Meal hakknda Rusa bilgiler u ekilde gemektedir: (1792). , -:
.
22 Kolmakov, a.g.e., ss.7-26.

- 1073 -

Yukardaki aklamalardan da aka anlalaca zere Kolmakovun slama ve Kurana bak as

olumsuzdur. Elbette ki bu yaklam meal zerinde de kendini gsterecektir. rnek olarak Yunus suresinin
mealinden baz rnekler vermek istiyoruz:
a. Kolmakov ayetlerin numaralarn kendine gre yapmtr. rnein 109 ayetlik olan Yunus suresi
Kolmakovun mealinde toplam 39 ayet olarak gsterilmitir.
b. Ayetlere mana verirken olduka serbest tercme metodu kullanlm, Kuranda yer almayan kelime ve cmleler eklenebilmitir. Bazen de kelimelere alakas olmayan manalar verilmitir.23
c. 26. ayetin balam anlalmam veya yanl anlalmtr. Nitekim ayet cennet ehlinin zelliklerinden bahsederken tercmede sanki cehennem ehlinin zellikleriymi gibi gsterilmektedir.24
4. Konstantin Nikolaev, Koran Magomeda, 1864
Tarihi kaynaklarda Konstantin Nikolaev ve meali hakknda neredeyse hibir bilgi bulunmamaktadr.
XIX. asrn ikinci yarsnda Nikolaev tarafndan Rus diline bir meal daha kazandrlmtr. Bu alma,
A.B. Kazimirskiy tarafndan Franszca kaleme alnan mealinin tercmesidir.25 Rus edebiyatna hkim olan ve
tercmede ustaln yanstan Nikolaevin meali 1917 ylna kadar Rus halknn ihtiyacn karlayabilmitir.
Daha sonra bu mealin 1998 ylnda Kazakistanda yeni basks yaymlanmtr.26
Kuran ilk defa Arapadan Rusaya tercme eden Boguslavskiy, Nikolaevin mealini incelemi ve
genel olarak sz konusu meal hakknda olumlu eletirilerde bulunmutur. Fakat bununla beraber
Boguslavskiye gre mealde ayetlerin Rus diline yanl aktarld yerler de bulunmaktadr. 27
Nikolaevin Neml suresi 1-3. ayetlerinin tercmesine yer vermek istiyoruz:
. . . .
. , ,
28
Rusa mealin Trke tercmesi: Rahman ve Rahim Allahn adyla. Ta. Sad.29 Tilavetin iaretleri ve
apak yaz byledir. nananlar iin bir yol gsterici ve bir mjdedir. Onlara ki, namaz klarlar, zekt verirler
ve ahirete kesin olarak inanrlar.
5. Ahmediyye, Koran, 1987, 1997, 2006
Ahmediyye cemaati mensuplarnn kendilerine ait farkl Rusa mealleri bulunmaktadr.30 Bu cemaatin ilk mealini 1987 ylnda kiilik bir heyet hazrlamtr. Aradan on sene getikten sonra 1997 ylnda
Sadetskiynin gayretleriyle Ahmediyyeye ait ikinci bir meal yaymlanmtr. Ahmediyye cemaatinin nc
meali 2006 ylnda yaymlanmtr. Sz konusu mealler hazrlanrken Mevlana Muhammed Alinin ngilizce
The Holy Qur'an isimli mealinin sahip olduu tercme ve yorum zelliklerinin esas alnd bilinmektedir.
2006 ylnda yaymlanan mealin temel ilham kayna Thir Ahmedin Urduca meali olmutur. imdi her
meali ayr ayr incelemek istiyoruz:
5.1. Heyet, Koran, 1987
Ravil Raisovich Bukharaev (19512012), Britanyal Arap dili ve edebiyat uzman Rana Khalid
Ahmad ve Rusyal Rustam Khamatvaleevden oluan kiilik bir heyet Londrada 1987 ylnda Rusa
Kuran tercmesi yapmlardr.31 Sz konusu meal yeterince tannmamaktadr. Yaym ilerini stlenen
Ahmediyye cemaati olmutur.32
Ravilin ifadesine gre mealin hazrlanmas iin gereken almalar dokuz sene, mealin yazlmas da
bir sene srmtr. Bylece sz konusu meal toplam on senenin mahsuldr. Ayrca kiiden oluan heyet kastl olarak iirsel sluptan kandklarn dile getirmekte ve bylece mealin herkes tarafndan anlalmasnn salandn dnmektedirler.
rnek olarak bkz: Yunus, 10/2, 16, 65, 68, 81, 96-97, 98, 105.
Benzer rnek iin bkz: Yunus, 10/52, 61.
25 Konstantin Nikolaev (1864). Koran Magomeda, Moskova. Meal hakknda Rusa bilgiler u ekilde gemektedir:
(1864). , .
26 Rezvan, a.g.e., s.406; Kuliev, Na Puti k Koranu, s.941; Erdoan Pazarba (2001). Popular Commentares and Translatons of the Quran
in Azerbaijan, ESBE Dergisi, S. 11, (ss. 141-153), s.144.
27 Shovkhalov, a.g.t., ss.27-28.
28 Askimam.ru yaz kurulu (05.03.2016). Hronologiya Russkih Perevodov Korana, http://www.askimam.ru/article/svyashchennyyKoran/khronologiya-russkikh-perevodov-korana/, (Eriim Tarihi: 17. 06. 2016).
29 Arapa metinde T Sn harfleri gemektedir.
30 Mirza Gulam Ahmed Kadiyani tarafndan kurulan din harekettir. Mirza Gulam Ahmedin adna izafetle Mirziyye, ortaya kt
yere nispetle Kadiyaniyye adyla anlr. Gulam Ahmedin 1900 tarihinde yaymlad bildiriyle Hz. Peygamberin ismine iaret etmek
zere Ahmediyye olarak ilan edilmi, bu tarihten itibaren gerek kendileri gerekse Batllar bu ad kullanmlardr. Geni bilgi iin bkz:
Ethem Ruhi Flal (2001). Kdiynlik, DA, stanbul, XXIV, 137-139.
31 Ravil Raisovich Bukharaev, Rana Khalid Ahmad ve Rustam Khamatvaleev (1987). Koran, Londra. Meal hakknda Rusa bilgiler u
ekilde gemektedir: , (1987). , .
32 Askimam.ru yaz kurulu (05.03.2016). Hronologiya Russkih Perevodov Korana, http://www.askimam.ru/article/svyashchennyyKoran/khronologiya-russkikh-perevodov-korana/, (Eriim Tarihi: 17. 06. 2016).
23
24

- 1074 -

Heyet, mmkn olduunca mealde kendi grn eklememeye/belirtmemeye altn sylemektedir. Kanaatimizce, heyet bu ifadeyle Rusa meal yazarken Kuranda gemeyen kelimelerin zikredilmemesini kastetmektedir. Bu tr kelimelerin parantez iinde verildiini grmekteyiz. Bu titizliin(!) ise lafzi
tercmenin bir rn olduunu dnmekteyiz. Sz konusu mealin Mevlana Muhammed Alinin ngilizce
mealinden Rusaya tercme edildii bilinmektedir.33
Mealden rnek olarak Enam 6/108. ayetini incelemek istiyoruz: ,
, . ,
. , ,
.
Rusa mealin Trke tercmesi: Sonra onlar da intikam almak iin bilgisizce Allaha svmesinler diye Allahtan bakasna seslenenlere svme. Bylece, Biz her topluma kendi yaptklarnn gzel grnmesini
mecbur kldk. Sonra onlar kendi Rablerine dneceklerdir ve O yaptklarn kendilerine bildirecektir.
Ayete verilen manay eviribilim asndan incelemek istiyoruz:
a. Sz konusu ayetin meali lafzidir. Ayette yer alan Arapa kelimelerin diziliine dahi riayet edilerek
Rus diline aktarlmaya allmtr.

b. Ayette geen

ifadesine
/ Sonra onlar da intikam almak iin bilgisizce Allaha svmesinler diye ek kelimesine /intikam almak malinde tercme edilmitir. Bylece ayette yer alan
nas verilmitir. Kanaatimizce sz konusu kelimeye yer ald balam ve kk manas dikkate alnarak , dmanlkla/haddi aarak gibi manalar verilmesi daha uygundur.

c. Ayette geen

ifadesine ,
/ Bylece, Biz her topluma kendi yaptklarnn gzel grnmesini mecbur kldk. eklinde tercme edildiini grmekteyiz. Belirtmek gerekir ki ayette /mecbur kldk ifadesi yer almamaktadr. Dolaysyla ayette yer alan kelimesine sadece ,
/gzel gsterdik, ssl gsterdik gibi manalarn verilmesi yeterli olacaktr.
5.2. Aleksandr Sadetskiy, Svyaenny Koran, 1997
Aleksandr Sadetskiy hakknda ok az bilgiye sahibiz. Sadetskiynin Laval niversitesinde profesr
olduu bilinmektedir. 1997 ylnda Sadetskiy ABDde Rusa bir meal yaymlamtr.34 Bilindii gibi bu meal,
Mevlana Muhammed Alinin ngilizce mealinin Rusaya tercmesidir. Sz konusu mealin Rusaya tercme
edili fikri 1989 ylnda ortaya atlmtr. Fakat o dnemlerde SSCBde komnizm hkim olduundan mealin
yaymlanmas mmkn deildi. Ama daha sonra komnizm rejimi kalknca meal Rus dilinde yaymlanmtr.35
Mealin ilk sayfalarnda ngilizce ve Rusa olmak zere editrden ve Sadetskiyden bir buuk sayfalk ksa malumat ve teekkrname yer almaktadr. almann devamnda 1990 ylnda ve daha sonraki yllarda yaymlanan ngilizce mealin nszleri bulunmaktadr. Toplam yirmi be sayfalk bu nszlerden sonra
Giri ksm yer almaktadr. Giri ksmnda Kuran hakknda genel bilgiler sunulmaktadr.36
Mealde her surenin giri ksmnda surenin Mekki veya Medeni olduu bildirilmektedir. Surelerin
hem Arapa telaffuzu hem de Rusa tercmesi verilmitir. Surenin mealine geilmeden nce sure hakknda
genel ve olduka geni bilgiler verilmitir. Her ayet ayr ayr tercme edilmitir ve gerektii durumlarda
dipnotlarda aklamalar yaplmtr. Sz konusu meal tefsir zellii tamaktadr ve ayetle ilgili tefsir ksm
dipnotla verilmitir. Tefsir ksmnda bol miktarda Kutsal Kitaptan aklamalara yer verilmitir.
nceki almalarmzda da belirtmitik ki Kurn- Kermdeki her ayetin sonunun gramatik anlamda anlaml bir cmleye tekabl etme art yoktur. zellikle sz konusu ksa ayetler olunca birka ayet bir
cmle oluturabiliyor. Mana ancak bu btnlk dikkate alnd takdirde tam olmaktadr. Buna dikkat etmeyen meal yazarlar srekli hataya dmektedirler.37 Konunun daha iyi anlalabilmesi iin Sadetskiynin
mealinden Rum 30/1-5. ayetlerini rnek alarak inceleyelim:

33 Sofiya Sayganova (21.03.2008.). Ravil Bukharaev Zanovo Perevel Koran, http://www.e-vid.ru/index-m-192-p-63-article-22333-print1.htm, (Eriim Tarihi: 24. 05. 2016).
34 Meali incelemek iin bkz: Aleksandr Sadetskiy (1997). Svyashenny Koran, ABD: Ahmediyye Encmen-i aat- slam Lahor Yayanlar.
Meal hakknda Rusa bilgiler u ekilde gemektedir: (1997). , :
,.
35 Sadetskiy, a.g.e., s.VII. Ayrca bkz: mzasz, (26.03.2012) Sekta Ahmadiya, http://www.islam.uz/home/bidaa/174-aqida.html, (Eriim
Tarihi: 01.09.2016).
36 zetle u konular deerlendirilmitir: Kuran kelimesinin kelime anlam; Kurann nzul ekli; vahyin Mekki ve Medeni olmak zere
iki ksma ayrl; surelerin sralan hakknda genel bilgi; Kurann dili hakknda genel bilgi; Kurann nceki vahiylere kar olan
tutumu vb
37 Atamov, a.g.t., s. 106 vd.

- 1075 -

, , . 1. , , . 2.
3. , , , 4. ,
. . 5.
". , , -, .
Rusa mealin Trke tercmesi: Rahman ve Rahim Allahn adna. Ben, Allah, en iyi bilenim. Bizansllar yenilgiye urad. Yakn bir yerde ve onlar, bu yenilgilerinden sonra galip olacaklardr. Dokuz seneden
ge deil. nnde ve sonunda emir Allahndr. te o gn inananlar sevineceklerdir. Allah'n yardmyla.
Dilediine yardm eder ve O Azizdir, Rahmdir.
Sadetskiynin bu meali zerinde birka mlahazada bulunmak istiyoruz:
1. Sureye mana verilirken ayet numaralar dikkate alnarak yaplmtr. Fakat byle bir eviri ne Arapa cmlelerin okunuuna ne de Rusa cmlelerin kuruluuna uygundur. nk
- gulibet fiili

ile bu fiilin mteallak

fi adnal-ardidr. Her ne kadar aralarnda bir fasla/ayet sonu
olsa da bu iki ayet arasnda durulmamas gerektiini bildiren /la secvend iareti bulunmaktadr. Dolaysyla burada ayetin balamn kurarak anlam vermemiz gerekir. Aksi halde ayetin fasla/ayet durana riayet ederek mana verirsek anlam eksik kalr. Yine ayn ekilde

seyalibune fiili ile onun mteallak
fi bid sinn arasnda da bir ayet dura vardr

ve durulmamas gerektiini gsteren /la harfi bulunmaktadr. Her ne kadar ayet dura olsa da
bu iki ayeti birletirerek mana vermemiz balamn doru anlalmas iin zaruridir. Son olarak

- yefrahu fiili ile onun mteallak
- binasrillah aralarnda ayet dura vardr ama yukarda
G
belirttiimiz durum buras iin de geerlidir. Burada sebep ile msebbebin birbirinden ayrlarak anlam verilmesi manann kopukluuna neden olacaktr.
2. Birinci ayette yer alan /elif lm mm harflerine , , /Ben, Allah, en
iyi bilenim eklinde yersiz ve mesnetsiz bir mana verilmitir.
3. Drdnc ayette yer alan
fi bid sinn ifadesine , /

dokuz seneden ge deil eklinde meal verilmitir. Akas bu ifade ayette yoktur fakat ayette verilmek istenilen manaya da ters dmemektedir. Nitekim Arapada
bid kelimesi ile dokuz rakamlar arasndaki sayy bildirmektedir.
Sadetskiynin meali lafzi tercmedir. Tercme esnasnda her kelimenin Rus diline aktarlma endiesi
tand hissedilmektedir. rnek olarak Rum 30/8. ayetini inceleyebiliriz:









_










? , , ,
, () . , ,
.
Rusa mealin Trke tercmesi: Onlar kendi ilerinde hi dnmyorlar m? Allah, gkleri ve yeri
ve ikisi arasnda bulunan her eyi ancak hak ile ve muayyen bir vakit iin yaratmtr. nsanlarn birou,
phesiz Rablerine kavuacaklarn inkr edenlerdir.
Sadetskiy ayeti lafzi olarak tercme etmitir. Ayette geen


/
?/onlar kendi ilerinde hi dnmyorlar m? ifadesini tercme ederken
ayette yer alan kelimelerin srasn dahi dikkate alarak tercme ettiini grmekteyiz. Ayetin devam ve dier
ayetlerde de bu titizlii (!) grmek mmkndr. Ayrca manann Rus diline gzel bir ekilde aktarldn
sylemek zor olacaktr.
5.3. Heyet, Svyaenny Koran, 2006
1987 ylnda yeni bir mealin yaymlanmas iin emek veren grup yaklak on dokuz sene sonra nceki almalarnn tecrbelerine dayanarak yeni bir meal yaymlamlardr. Heyette yer alan isimlerin hatrlatlmasnda yarar vardr: Ravil Raisovich Bukharaev (19512012), Arap dili ve edebiyat uzman Rana Khalid
Ahmad ve Rustam Khamatvaleev.38
Ahmediyye cemaatinin Rusya temsilcisi Rustam Khamatvaleev meali hazrlarken Mirza Thir
Ahmedin Urduca yazd mealini esas almtr.39 Mirza Tahir Ahmedin mealinde sureler ve ayetler hakknda yer alan bilgiler de Rustam tarafndan Rusaya tercme edilmitir. Redaksiyon ilerinde emei geenMeali incelemek iin bkz: Rustam Khamatvaleev, Ravil Bukharaev ve Rana Khalid Ahmad (2006). Svyashenny Koran Arabskiy Tekst s
Russkim Perevodom, Surrey: slam nternational Publications Ltd Yaynlar. Meal hakknda Rusa bilgiler u ekilde gemektedir:
, (2006). , Surrey:
slam nternational Publications Ltd.
39 Mirza Thir Ahmed (1982-2003) Kdiyn grubu Mesihin drdnc halifesi unvanyla Mirza Thir Ahmedin ynetiminde (20012003) faaliyetlerini srdrmtr. Mirza Thir Ahmedin meali 2000 ylnda yaymlanmtr, bkz: Rustam Khamatvaleev, Ravil
Bukharaev ve Rana Khalid Ahmad, a.g.e., s. f.
38

- 1076 -

ler arasnda Ravil Bukharaev yer almaktadr. Redaksiyon heyetinin belirttiine gre ayetlere mana verilirken
Arapa metin esas alnmtr.40 Bu mealin, daha nceki almann (1987) yeni bir basks olmad zellikle
vurgulanmaktadr. Mealin hazrlanmasnda rehberlik eden Muniruddin ams olmutur.
Bukharaev nszde meal okurlarnn dtkleri genel hatay u ekilde belirtmektedir: nsanlar arasnda Kuran ve slamla tanmak iin yaygn olan hata Kuran balamndan bamsz, sradan bir kitap
olarak alglamalardr41 Sz konusu ifade kanaatimizce olduka nemlidir. Nitekim Kuran balamndan
bamsz anlamaya almak, meallerde de grld gibi, birok yanl anlalmalara yol amtr.
nszn devamnda Bukharaev nceki vahiylerin neminden bahsetmekte ve Kurn- Kermin,
kendini, kendinden nceki vahiylerin onaylaycs (musaddk) olduunu hatrlatmaktadr. Bu konuda
Bukharaeva tamamen katlmaktayz. Nitekim Kurn, kendinden nceki kitaplar onaylamak iin geldiini
aka vurgulamaktadr. Bunun dnda Kurn, mesajn muhataplarna sunarken nceki vahiylere sk sk
mracaat etmektedir; nk peygamberler birbirlerini onaylamak iin gnderilmilerdir. u halde Kurn-
Kermin, kendini, kendinden nceki vahiylerin onaylaycs (musaddk), hatta daha da nemlisi koruyucusu
(mheymin) olarak takdim etmesine armamak gerekir.42
Kuran yaklak altm farkl dile tercme ettiini dile getiren Ahmediyye cemaati sz konusu mealin hazrlanmasna yaklak alt senelik (1999-2005) youn bir emek verildiini belirtmektedir. Tercme esnasnda manann tamamlanabilmesi iin gerektii durumlarda parantezlere yer verilmitir.43
Heyet, Kuran yorumlamada eski kaynaklara sayg gsterilmesiyle beraber yeni verilerin de mutlaka gz nnde bulundurulmasn nemsemitir. Kuran anlamada temel prensip Mirza Gulam Ahmad
tarafndan zetle u ekilde beyan edilmitir:44
a. lk prensip Kuran Kuranla yorumlamak olmaldr. D kaynaklara bavurmadan nce ayetlerin
tefsirini Kurann iinde aramamz gerekir.
b. Mkil45 ayetlerin zmnde tefsircilerin nerdii gr benimsenmektedir.
Surelerin mealine balamadan nce ne zaman ve nerede nazil olduu hakknda ksaca bilgi verilmektedir. Surelerin ana temas zetle sunulmaya allmtr. Mealde ve zellikle aklamalarda yazarlarn
baz grleri dikkatlerimizi ekmitir. Bu grleri ksaca zetlemek istiyoruz:
a. Heyet surelerin banda yer alan besmeleleri birer ayet olarak kabul etmekte ve surelerin ilk ayeti
olarak numaralandrmaktadr.
b. Neshi reddederler. nk onlara gre neshin varlna dair ak bir ekilde dellet eden herhangi bir
ayet yoktur. Kuranda neshten sz eden ayetler, Kurann, kendinden nceki kitaplar yrrlkten
kaldrdn ifade eder.46
c. Kuranda yer alan hurf- mukattaa47 harfleri Allahn isim ve sfatlarndan bir ksmna iaret etmektedir. Hurf- mukattaann getii yerlerde parantez iinde Allahn isim ve sfatlarn vermektedirler.
d. Kuranda modern ilimlere iaretler vardr.48
e. Nisa 4/69. ayetini yorumlarken /mea edatna /min anlamnn verilmesi gerektiini ileri
srerek Allaha ve resulne itaat eden - peygamber, sddk, ehid ve iyi kimse olabilir grn
savunmaktadrlar. Dolaysyla heyete gre Allaha ve resulne itaat edilmekle peygamber olunabilir.49
f. Heyet, Bakara 2/124. ayeti yorumlarken iann imamet anlayn eletirmekte ve manann arptldn dile getirmektedir.
g. Heyet, Kuranda zikredilen baz mucizelere ve hakikat ifadelerine akl izahlar yapm ve mecaz anlamlar yklemeye almtr.50
h. Heyet, Bakara 2/35-38. ayetlerin slubuna dikkat ekerek Cennette sadece dem (a.s.) ve ei deil
ayn zaman nesli de bulunmaktayd grn savunmaktadr.

Rustam Khamatvaleev, Ravil Bukharaev ve Rana Khalid Ahmad, a.g.e., s. e.

Rustam Khamatvaleev, Ravil Bukharaev ve Rana Khalid Ahmad, a.g.e., s. f-g.
42 Maide, 5/48.
43 Rustam Khamatvaleev, Ravil Bukharaev ve Rana Khalid Ahmad, a.g.e., s. j-k.
44 Rustam Khamatvaleev, Ravil Bukharaev ve Rana Khalid Ahmad, a.g.e., s. k.
45 Kurann baz ayetleri arasnda ihtilf ve tezat gibi grnen hususlar.
46 Rustam Khamatvaleev, Ravil Bukharaev ve Rana Khalid Ahmad, a.g.e., Bakara, 2/106; Nahl, 16/101.
47 Harf kelimesinin oulu olan hurf ile kesilmi, ayrlm anlamndaki mukattaa kelimesinden meydana gelen bir tamlamadr.
Mukattaa, kesmek, bir eyi btnnden ayrmak manasna gelen kat kknden tremi bir sfat olup sz konusu harfler kelimeyi
olutururken okunduklar gibi deil kendi isimleriyle telaffuz edildiklerinden bamsz ve ayr harfler anlamnda hurf- mukattaa
diye anlmtr. Bkz: M. Zeki Duman ve Mustafa Altunda (1998). Hurf-i Mukattaa, DA, stanbul, XVIII, 401.
48 rnek iin bkz: Nisa, 4/120; Adiyat, 100/10.
49 Rustam Khamatvaleev, Ravil Bukharaev ve Rana Khalid Ahmad, a.g.e., s. 109.
50 rnek iin bkz: Bakara, 2/55, 64, 66, 74.
40
41

- 1077 -

Sz konusu meal, eviribilim asndan incelendiinde lafzi olduu sylenebilir. Heyet ayetleri tercme ederken manay deil ayet rakamlarn esas alarak tercme etmeye alm, mmkn olduunca ayette yer alan kelimelerin dzenini dahi Rusa mealde korumaya almtr.51
Heyetin ayetleri Rus diline bazen yanl tercme ettiini grmek mmkndr. rnek olarak Bakara
2/26. ayeti vermek istiyoruz:52

, , . ,
, , . , ,
: () ?
. , ,
Rusa mealin Trke tercmesi: Allah, bir sivrisinei ve zerinde olan rnek olarak vermekten ekinmez. man edenler onun, Rablerinden bir gerek olduunu bilirler. nanmayanlara gelince Allah, rnek
olarak bununla neyi (sylemek) istemitir? derler. O bununla biroklarn yanlg ierisinde brakr, biroklarn da doru yola iletir. Ve O bununla, fasklardan bakasn yanlg ierisinde brakmaz.
Ayette geen
/fem fevkah ifadesi hakknda iki farkl yorum vardr: Ondan daha kk

bir eyi ve ondan daha byk bir eyi. Her iki gr de hakl gzkmektedir. rnein Kuran Yolu Meal
ve Tefsir isimli almada konuyla alakal u bilgiler yer almaktadr: Temsil, tebih, rnekleme edeb sanatlardan olup hem szn gzellemesini hem de anlamann kolaylamasn salar. Sonsuz merhamet ve lutuf
sahibi olan Allah, kitabn kullarnn zevkle okumalar ve kolay anlamalar iin gerektiinde bu sanatlar da
kullanmtr. nkrclarn yamur, bulut, rmcek gibi rnekleri ileri srerek Allah byle eyleri rnek
vermez demeleri zerine, Gerektiinde sivrisinei, hatta daha kk ve nemsiz eyleri bile rnek verir
denilerek bu dnce reddedilmitir.53
Fakat Rustam Khamatvaleev ve ekibinde olan heyet ayette geen
ifadesini lafz tercme

etmi ve fakl alglamtr. Sz konusu ifadenin lafzi tercmesi , / ve zerinde olan eklindedir. Sz konusu manaya istinaden ayetin yorum ksmnda sivrisinein stma hastalnn taycs
olduu anlalmaktadr. Yeryznde insan en ok stma ve stmann neticesinde doan hastalklardan lmektedir eklindeki manaya ulalmaktadr. Verilen bilgiler belki dorudur fakat bu bilgileri sz konusu
ayetle ilikilendirmek uygun dmemekte ve verilmek istenilen mesaja uyum salamamaktadr.54
6. El-Afifi ve el-Mansi, el-Muntahab Svyaenny Koran, 2000
El-Afifi (1935-2005) ve el-Mansi (1951-) tarafndan yaplan yeni Kuran tercmesi 2000 senesinde yaymlanmtr. Afifi birok Arapa dini eseri Rus diline tercme etmitir. Msrl el-Afifi filolog ve Rus dili
uzmandr. ngilizce alanndaki yksek lisansn Kahiredeki Amerikan niversitesinde yapmtr. MGUda55
1964 ylnda doktora almasn filoloji alannda yapmtr. Ayn ems niversitesi Alsun Fakltesi Slav
Dilleri ve Edebiyat blmnde profesrlk grevini ifa etmitir. El-Mansi, MGUda 1983 ylnda filoloji
alannda doktora unvann almtr. Ayn ems niversitesi Alsun Fakltesi Rus Edebiyat profesrdr.56
Tefsir zellii tayan bu meal Arapa yazlm olan elMuntahab fi Tefsiril-Kurnil-Kerim eserinin Rusaya tercmesidir. lk basks Kahirede 2000 ylnda yaplmtr. kinci basks 2001 ylnda Tataristan'n bakenti Kazanda yaplmtr. nc basks ise 2002
ylnda Krgzistan'n bakenti Bikekte gereklemitir.57
Eserin nszn Muhammed Seyyid Tantavi yazmtr. Yaklak sekiz sayfalk nszde ksaca u
konular ele alnmtr:
a. Hz. Muhammede vahyin gnderili sebebini maddede zetlemektedir.
b. Vahyin korunmuluu hakknda ksaca bilgi verilmektedir.

rnek iin bkz: Bakara, 2/27; Duhan, 44/1-10.

Dier rnekler iin bkz: Bakara, 2/36; Nisa, 4/86.
53 Hayrettin Karaman, Mustafa arc, brahim Kfi Dnmez ve Sadrettin Gm (2014). Kuran Yolu Meal ve Tefsir, Ankara: Diyanet
leri Bakanl Yaynlar, I, 92-93.
54 rnek iin bkz: Eb Zekeriyy Yahy b. Ziyd el-Ferr (1983). Menil-Kurn, Beyrut: leml-Ktb Yaynevi, I, 20-21. Ayrca bkz:
Ebl-Hasen Sad b. Mesade el-Ahfe el-Evsat (1990). Menil-Kurn, (Thk. Hd Mahmd Kara), Kahire: Mektebet'l-Hanc Yaynevi,
I, 58-59; Eb Cafer Muhammed ibn Cerr et-Taber (2003). Cmiul-Beyn an Tevli yil-Kurn, (Thk. Abdullah b. Abdlmuhsin etTrk), Kahire: Hicr Yaynevi, I, 423-430; Abdurrahmn b. Muhammed b. drs er-Rz bn Eb Htim (1997). Tefsru'l-Kurn'il-Azm
Msneden an Rasulillhi ve's-Sahbeti ve't-Tbin, Riyad: Mektebet Nizr Mustafa el-Bz Yaynevi, I, 68-71; Ebl-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. brhm es-Semerkand (1993). Bahrul-Ulm, Beyrut: Dru'l-Ktbi'l-lmiyye Yaynevi, I, 104-105; Ebl-Ksm
Mahmd b. mer b. Muhammed ez-Zemaher (1998). el-Kef an Hakik avmizit-Tenzl ve Uynil-Ekvl f Vchit-Tevl, Riyad:
Mektebet'l-Ubeykn Yaynevi, I, 241.
55 Moskova Devlet niversitesi.
56 mzasz, Znaenie i Smsl Korana, http://www.koran.islamnews.ru/meaning, (Eriim Tarihi: 01.09.2016).
57 Sz konusu eser Kuran metninin olmayp Arapa tefsirin Rusaya tercmesi olduu iin bu makalemizde deerlendirilmesini uygun
grdk.
51
52

- 1078 -

c.

Ulemann caz, Kraat, Esbab- Nzul, Kssa, Nasih-Mensuh gibi ilimlerle itigal ettikleri dile getirilmektedir.
d. Kurann insanla hidayet olabilmesi iin onu doru anlamada yardmc olan tefsire ihtiyacn
olduu zikredilmektedir.
e. Kurann/tefsirin baka dillere tercme edilme konusu ele alnmaktadr. Tercme ediliinin sebepleri zikredilirken Muhammed Abdlazm Zrkn ve Muhammed Mustafa el-Mergnin grlerine yer verilmektedir.
Sz konusu alma kesinlikle lafzi tercmelerden deildir. Ayetlere mana verilirken tefsirle beraber
serbest eviri metodu kullanlmtr. Daha nce de zikrettiimiz gibi almay iki kii gerekletirmitir. ElAfifi iki nsz, 1-9 ve 16-41. arasndaki sureleri tercme etmitir. Geriye kalan ksm el-Mansi tercme etmitir. almann redaktrln Takent niversitesi Doubilim blmleri profesr Rano Umarovna
Khodjaeva yapmtr. nc basksnn projesini A. Sabirov stlenmitir.58
Herhangi bir surenin mealine balamadan nce ilenecek sure hakknda; nerede ve ne zaman indiine dair ksaca bilgi yer almaktadr. Surenin ismiyle alakal genel bilgi verilip ierdii ana konular hakknda
malumat verilmitir. Ayetlere mana verilirken ayetlerin tercmesi ile tefsiri i iedir. Ayrca tercmenin bitip
tefsirin balad yeri bildirmek iin herhangi bir stil, yazm farkll kullanlmamtr. Bu adan okurun,
okuduu metnin meal mi yoksa tefsir mi olduunu tespit etmesi mmkn deildir. Kanaatimizce bu tr
yaklam olumsuzdur ve almann ilmi ynn zedelemektedir. Sureler ilenirken kble, eriat gibi terimler dipnotta aklanmtr.
El-Afifi ve el-Mansi erken dnemde yaplan tefsirleri katiyen kabul etmemektedirler. Kaynaka olarak genelde Seyyid Kutub, Mevdudi, Sddk, Abdullah Yusuf Ali gibi ahslarn almalarndan istifade
edilmitir. Esere yaplan dier bir eletiri ise ideolojik hatalar iermesidir.59
7. ngz Guseynov, Sur Korana, 2002
ngz Guseynov Gasanolu (1929-) Bakde domutur. 1952de MGU Filoloji fakltesinden mezun
olmutur. Yksek lisansn (1955) SSCB Bilimler Akademisi Doubilimleri Enstitsnde yapmtr. Daha
sonraki tarihlerde ise doktor (1979) ve profesr (1980) unvanlarn almtr. Birok ilmi almaya sahip olan
Guseynov , /Sur Korana, rasstavlenne po
mere nisposlaniya proroku isimli Rusa Kuran mealini yaymlamtr.60
Guseynov, mealine balama kararn Nezavisimaya Gazeta isimli gazetesine verdii bir demete
aklamaktadr. Aklamasnda isimli romanndan
bahsetmekte ve bu eseri yazarken Kurandan atflar yapmak istediinde zorluklarla karlatn dile
getirmektedir. Rusa mealleri birbirleriyle karlatrdnda ciddi farkllklarn bulunduunu fark eder ve
kendisi bir meal hazrlamaya karar verir.
Guseynov Arapa bilmemektedir. Bilmediini
?/(meal almanzda) dier meallerden faydalandnz m? sorusuna yant verirken dile getirmektedir:
- . , ,
, /Evet. Arapa bilmediime gre, her ayeti teker
teker kontrol ederek Rusa, Trke ve Azerice meallerle almak zorunda kaldm61
Mealinde sureler nzul sras dikkate alnarak tercme edilmitir. Guseynovun ifadesine gre bu
yaklam tepki ve eletirilere yol amtr. Meal almas yaklak alt sene srmtr.
Guseynov ayrca baz u fikirleriyle tannmaktadr. Konuyla alakal grlerini u ekilde zetlememiz mmkndr:62
a. Kuranda byk kompozisyon hatalar vardr.
b. Ana Mushafa Musa ve sa isimli sureler alnmamtr.
c. Hz. Muhammedin vefatndan sonra Kuran derleyenler sureleri tertiplerken hata ilemilerdir.
Guseynov bu durumu yle aklamaktadr: Bilindii gibi Muhammedin vefatndan 20 yl sonra
ilim adamlar bir araya gelip sahip olduumuz Mushaf derlemilerdir. Bunu yaparken kendi man-

Smeyye Muhammed el-Afifi ve Abdsselam Mustafa el-Mansi (2002). el-Muntahab Svyaenny Koran, Bikek: Krgz Cumhuriyeti
Mslmanlarn Haklarn Koruma Komitesi. Meal hakknda Rusa bilgiler u ekilde gemektedir:
- (2002). - , :
.
59 Kuliev, Na Puti k Koranu, s.344. Ayrca bkz: Shovkhalov, a.g.t., ss. 96-97.
60 A.N. Nikolyukin vd., Kto Est v Rossiyskom Literaturovedenii: Biobibliografieskiy Slovar-Spravonik (2011). Moskova: Ran nion
Yaynevi, s. 97. Ayrca bkz: mzasz, ngz Gasanol Guseynov, http://www.philol.msu.ru/~xxcentury/guseynov.html, (Eriim Tarihi:
01.09.2016).
61 Sergey abutskiy (20.08.2003). Perevodik Proroka, http://www.ng.ru/style/2003-08-20/8_prorok.html, (Eriim Tarihi: 30.08.2016).
62 Sergey abutskiy (20.08.2003). Perevodik Proroka, http://www.ng.ru/style/2003-08-20/8_prorok.html, (Eriim Tarihi: 30. 08. 2016).
58

- 1079 -

tklarna gre hareket etmiler ve nzul sras dikkate alnmakszn ahkm ieren sureleri ne almlardr.
d. Guseynovun vurgu yapt hususlardan birisi de Sam dinlerin yani Yahudilik, Hristiyanlk ve slamn eit olmasdr. Ona gre Kuran da buna vurgu yapmaktadr. Fakat ayet ve sureler nzul srasna gre yer almadklar iin bunun gibi nemli konular anlalmamaktadr. Eer Kuran, nzul sras dikkate alnarak anlalmaya allrsa tamamen farkl bir manann ortaya kacan savunan
Guseynov, mevcut sure dzeninin siyaseten yapldn dnmektedir. Konuyla alakal Guseynov
u grn beyan eder: rnein, kimdir inanmayanlar? Son sureler Kurann ba ksmna yerletirilince inanmayanlar kitlesine sadece mrikler deil Yahudi ve Hristiyanlar da dhil edilmektedir.
Hlbuki bu, vahyin ideolojisine ters dmektedir.
e. Bununla beraber Mslmanlarn yapt baka bir hataya dikkat ekerek yaplan dier bir yanl ise
Arapann Allahn konutuu dil olarak ilan edilmesidir. Bunun neticesinde Allah sadece Mslmanlarn tanrsym gibi sergilenmektedir. Hlbuki tanr herkesin ilahdr. Bundan dolay mealimde zellikle Allah kelimesini kullanmadm. eklindeki itirazlarna yer vermektedir.63
8. Abbas Sadr Ameli, Svet Svyaennogo Korana, 2008
Svet Svyaennogo Korana isimli tefsir, maninin Farsa hazrlad almann Rusaya tercmesidir. alma 1991 ylnda Seyyid Kemal Fakih maninin rehberliinde ilmi bir heyet tarafndan hazrlanmtr. almay Rus diline kazandran Seyyid Abbas Sadr Ameli olmutur. Redaksiyon ilerini Nazim
Zeynalov stlenmitir.64
Kuran anlamak iin her zaman sadece meal okumann yeterli olmadn hatrlatan Seyyid Abbas
tefsirlerin neminden bahsetmekte ve sz konusu almann hazrlanmasna toplamda sene harcandn
belirtmektedir. slam leminde kabul grm tefsir kaynaklarndan istifade ettiini dile getiren Seyyid Abbas btn meallerin kabul edilebilir nitelikte olmadn Baz meal yazarlar kt niyetlidir ve kasten manay arptmaktadrlar cmlesiyle hatrlatmaktadr. Svet Svyaennogo Korana isimli tefsirde ayetlere mana
verilirken izlenilen metotla alakal aklama dikkat ekmektedir:
Ayrca, sz konusu kitapta Arapa ayetlerin yannda yer alan Rusa meal Rus dilindeki farkl meallerden seilmitir. Ayete mana ve stil asndan en yakn olan Rusa mealler tercih edilmitir. Mealin mtercimi ve redaktr ayetlerin manasn Rusaya aktarrken arptma ve hatadan kanabilmek iin elinden gelen btn abay gstermilerdir65
yle anlalyor ki ayetler anlamlandrlrken Seyyid Kemal Fakih maninin verdii manalarn tercmesinden ziyade Rusa meallerde verilen hazr malzeme tercih edilmitir.66
Her surenin banda Arapa ve Rusa isimleri yer almaktadr. Daha sonra sure ve ierdii konu hakknda genel bilgi sunulmaktadr.
Tefsirde dikkatimizi eken baz konular zetlemek istiyoruz:
1. Besmele hakknda tartma. Tefsir sahipleri surelerin banda yer alan besmelenin birer ayet olduunu savunmaktadrlar.67
2. Her cildin sonunda bir sayfalk Mslmanlara Hitap bal yer almaktadr. Burada ilk bata aada rnek olarak incelediimiz Nisa 4/59. ayeti68 yer almaktadr ve tefsir ksmnda ayette belirtilen
grler teyit edilmektedir.
Dikkatimizi eken ayetlerden birisi de Nisa 4/59. ayetidir:

Sergey abutskiy (20.08.2003). Perevodik Proroka, http://www.ng.ru/style/2003-08-20/8_prorok.html, (Eriim Tarihi: 30. 08. 2016).
Ayrca bkz: mzasz, (08.10.2008). . Guseynov. Cizn i Tvorestvo, http://www.koranika.ru/?p=1200, (Eriim Tarihi: 30. 08. 2016).
64 Seyyid Abbas Sadr Ameli (2008). Svet Svyaennogo Korana Razyasneniya i Tolkovaniya, Sankt Petersburg: Peterburgskoe Vostokovedenie
Yaynevi. Meal hakknda Rusa bilgiler u ekilde gemektedir: (2008). C :
, -: .
65 Rus diline hkim olanlar iin Rusa metni buraya yerletirmeyi uygun grdk: , ,
,
. ,
. ,
.
66 Ameli, a.g.e., I, 6.
67 Ameli, a.g.e., I, 14.
68 Ey iman edenler! Allaha itaat edin. Peygambere itaat edin ve sizden olan ulul-emre (idarecilere) de. Herhangi bir hususta anlamazla dtnz takdirde, Allaha ve ahiret gnne gerekten inanyorsanz, onu Allah ve Reslne arz edin. Bu, daha iyidir, sonu
bakmndan da daha gzeldir. Bkz: Hayrettin Karaman, Mustafa arc, brahim Kfi Dnmez ve Sadrettin Gm (2015). Kuran Yolu
Meali, Ankara: Diyanet leri Bakanl Yaynlar.
63

- 1080 -

 , ! ,
. -, ,
. [ ] .
Rusa mealin Trke tercmesi: Ey iman edenler! Allaha itaat edin, Peygamberine ve sizden olan
yetki sahiplerine itaat edin. Herhangi bir hususta anlamazla dtnz takdirde, onu Allah ve Resulne
arz edin, eer Allaha ve ahiret gnne inanyorsanz. Bu (sizin iin) daha iyidir ve sonu olarak da en iyisidir.
Ayette geen Ey iman edenler! Allaha itaat edin, Peygamberine ve sizden olan yetki sahiplerine
itaat edin ifadesindeki ulul-emr/yetki sahipleri, idareciler tabirinin gnahsz imamlar eklinde anlalmas gerektii vurgulanmaktadr. Bu yorumu toplam 33 sahih hadisin desteklediini belirtmektedir.69
Bu yorum tefsir literatrmzde yer alan bilgilere uymamakta ve iann sonradan ortaya att bir yoruma
benzemektedir.70
Baka bir rnei Ali mran 3/33-34. ayetlerinden vermek istiyoruz:71








.

, , , ,
. , -, .
Rusa mealin Trke tercmesi: phesiz Allah, demi, Nhu, brahim ailesini (soyunu) ve mran
ailesini (soyunu) birbirinden gelmi birer nesil olarak seip lemlere stn kld. Muhakkak ki Allah, her
eyi itendir, Bilendir.
Bu ayetlerin yorumunda da Ehl-i Beyte ve imamete atflar yaplmtr; baz tefsir kaynaklarnda
ayette yer alan brahimin soyu ifadesi Muhammedin soyuna edeerdir. Yani Ehl-i Beyt, Hz. Muhammedle beraber, gnahsz aile fertleri olan Mslmanlarn yneticisi Hz. Ali, Fatma ve Mehdiyi kapsayacak
ekilde onlarn nesillerini kapsamaktadr.
Bu ve buna benzer aklamalara yer verilerek Ehl-i Beyt ve imamet konusu n plana karlmakta ve
ayette iann inancna destek arand dikkat ekmektedir.72
9. Elmir Kuliev, Tolkovaniye Svyaennogo Korana, 2012
Elmir Kuliev sz konusu tefsirin ilk basksn iki cilt halinde Rus diline kazandrmtr.73 Tefsirin
ikinci basks Moskovada 2012 ylnda cilt halinde gereklemitir. Tolkovaniye Svyaennogo Korana
isimli alma es-Sadnin Teysr'l-Kermi'r-Rahmn f Tefsri'l-Kelmi'l-Mennn isimli Arapa tefsirinin
tercmesidir.74
Kuliev (1975-) Bakde domutur. 1990 ylnda Azerbaycan Devlet Tp niversitesinin Di Hekimlii Fakltesinde eitimine balamtr. Fakltede Filistinli rencilerle tanmas slama ve Arapaya ilgisini uyandrmtr. renci bursuyla Sablukovun mealini satn alan ve mealde ztlklarla karlaan Kuliev,
bunun sebebinin tercmenin kalitesizliinden kaynaklandn anlam ve Arapa renmeye karar vermitir. Genelde slam zelde ise Kuran hakknda birok eser yazmtr.75
Es-Sad hakknda ksaca bilgi vermek yerinde olacaktr: Ebu Abdillah Abdirrahman b. Nasr b.
Abdillah b. Nasr es-Sad (18891956) Ben Temim kabilesindendir. Suudi Arabistann Uneyze beldesinde
domutur. Kk yanda yetim kalmtr. On bir yalarnda hafzln tamamlamtr. Daha sonra ikamet
ettii blgede bulunan limlerden ilim tahsil etmitir.76 Es-Sad hayat boyunca birok eser telif etmitir.77
Es-Sadnin en nemli eserlerinden birisi Teysr'l-Kermi'r-Rahmn f Tefsri'l-Kelmi'l-Mennn
isimli tefsir kitabdr. Arapa eser olduka akc ve ak bir dille yazlmtr. Dolaysyla her kitleden okura
muhatap olabilmektedir. Es-Sad ayetleri yorumlamakla beraber bazen ayetlerden kan hkmleri de belirtmeye almtr. Konuyu zetle anlatmaya alan es-Sad asl hedeften uzaklamamak iin sz sanat
yapmadan kssalara, srailiyata ve lzumsuz bilgilere yer vermekten kanmtr. Nadiren de olsa gramer
aklamalar yapan es-Sad Kuran vahyine ters den tefsirlerden uzak durduunu dile getirmektedir.78

Ameli, a.g.e., II, 316-317.

Muktil b. Sleymn. (2002). et-Tefsrl-Kebr, Beyrut: Messesett-Trhil-Arab Yaynevi, I, 382. Ayrca bkz: et-Taber, a.g.e., VII,
176-184; ez-Zemaher, a.g.e., II, 95.
71 Dier rnekler iin bkz: Maide, 5/55-56.
72 Ameli, a.g.e., II, 41.
73 Bu eserin ilk basksna ulaamadk ve aratrmamz neticesinde ilk basknn ne zaman gerekletiini tespit edemedik.
74 Elmir Kuliev (2012). Tolkovaniye Svyaennogo Korana, Moskva: Ummah Yaynevi. Sz konusu almann hakkndaki Rusa bilgiler u
ekilde gemektedir: (2012). , : .
75 Teymur Ataev, Put Elmira Kulieva k Koranu i Oueniye Sladosti Ver, http://www.islam.com.ua/islam-today/1138-musulymanskiymir/502-puty-elymira-kulieva-k-koranu-i-oschuschenie-sladosti-ver, (Eriim Tarihi: 03.01.2016).
76 Mehur hocalarndan bazlar unlardr: eyh brahim b. Hsir, eyh Muhammed b. Abdilkerim e-ibl, Uneyze kads eyh Salih b.
Osman, Hicazn misafiri Muhammed e-inkit ve dierleri.
77 Kuliev, Tolkovaniye Svyaennogo Korana, I, 5-10.
78 Kuliev, Tolkovaniye Svyaennogo Korana, I, 10-12.
69
70

- 1081 -

Kurn- Kermin musaddk ve mheymin olduuna dikkat eken es-Sad baz tefsirlerin fazlasyla
uzun bazlarnn ise ok ksa olduunu hatrlatmaktadr. Her iki tefsir trnn de eksik olduunu dnen
es-Sadye gre tefsir, vahyin ne anlama geldiini ortaya koymaktr; kelimelerin szlk anlamlarnn incelenmesi de bu hedefe hizmet etmelidir: Benim yegne hedefim vahyin anlamlarn aklamaktr. Daha nce
zikrettiim sebeplerden dolay kelimelerin filolojik anlamlar zerinde durmadm. Ayrca bugne kadar
yaplan filolojik aklamalar yeterlidir ve gerekten zerine eklenecek bir ey kalmamtr.79
Tolkovaniye Svyaennogo Korana isimli almann ilk sayfalarnda es-Sad hakknda genel bilgiler verilmitir.80 Sonraki sayfalarda Abdurrahman b. Akilin ve es-Sadnin yazd nsz yer almaktadr.81
leriki sayfalarda tefsir esnasnda mfessirin dikkat etmesi gereken hususlar belirtilmitir.82 Tefsirin I/ 24-33.
sayfalar arasnda esm-i hsnnn anlamlar hakknda aklamalar yer almaktadr.83
ciltli tefsirin baz zelliklerini u ekilde zetlememiz mmkndr:
a. Kuliev her ayetin tercmesini ayr ayr vermitir. Yani birbirini tamamlayan ayetler dahi olsa her
ayete mstakil olarak mana verilmitir. Fakat ayetin manasnn tamamlanmadn belirtmek
iin yeni ayetin meali kk harfle balamaktadr.84
b. Bilindii gibi Kuliev ilk nce sz konusu tefsiri Rus diline kazandrmtr. Daha sonra kendine
ait yeni bir Rusa meal yazmtr. Tefsirde ayetlere verilen mana ile Kulievin meali neredeyse
ayndr.85 Dolaysyla meale yaplan eletiriler daha nceki almamzda belirttiimiz zelliklerden farkl olmayacaktr.86
Tefsirle alakal incelememizi Mekke dnenimin ortalarnda inmi olan Sfft suresinin 11. ayetinden
bir rnek vererek bitirmek istiyoruz. Sz konusu ayette Allah, inkrclara kar u ekilde buyurmaktadr:

(), , ? ,
.
Rusa mealin Trke tercmesi: Sor onlara (insanlara), onlar m daha salam yaratlmtr, yoksa
Bizim yarattmz m? Gerekten, Biz onlar yapkan bir amurdan yarattk.
Hemen belirtmek gerekir ki sz konusu tercme lafzi olmutur. Ayette verilmek istenilen mana Rusa meale yanstl(a)mamtr. Nitekim Sfft 37/1-10. ayetlerde konu edinen melekler, yer ve gklerle ve
arasnda bulunanlar, semay ssleyen yldzlar da dhil olmak zere grnen ve grnmeyen varlklaryla
btn evrenin yaratl ile evrenin son derece karmak yaps iinde kozmik bakmdan anlmaya bile demeyecek kadar nemsiz bir yer tutan insann yaratl arasnda bir karlatrma yaplmaktadr. Bu karlatrmayla Allahn insanlar yeniden diriltip hesaba ekmekten ciz olmadn beyan etmektir.87 Fakat ayette
verilen manada bu karlatrma yer almamaktadr. yle ki; Kulievin ayete verdii manada kimin daha
salam yaratld tespit edilmeye allmaktadr. Fakat yukarda da belirttiimiz gibi btn evrenin yaratl ile insann yaratl kyaslanmakta ve insann yaratlnn anlmaya bile demeyecek kadar nemsiz
olduu vurgulanmaktadr.88 Belirtmek gerekir ki Kulievin tercih ettii mana kendinden sonra gelen meallere rnek tekil eden Krakovskiynin mealine benzemektedir.89 Ayn manay 1995 ylnda mealini yaymlayan Osmanov da tercih etmitir.90
10. Madina Belsejzer, Koran, Posledniy Zavet, 2014
2014 ylnda Rus diline kazandrlan Koran, Posledniy Zavet isimli meal, Read Halifenin (1935
1990) 1989 ylnda Amerika Birleik Devletleri'nde yaymlanan Quran the Final Testament isimli ngilizce
mealinin tercmesidir. Sz konusu mealde Read Halifenin 1974 ylnda Kuranda 19 says ve katlar zerine kurulu bir matematiksel sisteme uymad iin 9/128-129. ayetler yer almamaktadr.
Msr'da doan Read Halife, ABD'de biyokimya dalnda doktora yapmtr. Bir sre Birlemi
Milletler'de bilim danman olarak almtr. Uluslararas bilimsel dergilerde yaymlanm makaleleri bulunmaktadr. Hadis ve snnetin birer "eytan retiler" olduunu savunan Read Halife, Kurandaki baz
ayetlerde sz edilen elinin kendisi olduunu iddia etmesiyle lmne imza atmtr. 1989 ylnda dzenleKuliev, Tolkovaniye Svyaennogo Korana, I, 13-14.
Kuliev, Tolkovaniye Svyaennogo Korana, I, 5-10.
81 Kuliev, Tolkovaniye Svyaennogo Korana, I, 10-15.
82 Kuliev, Tolkovaniye Svyaennogo Korana, I, 15-24.
83 Kuliev, Tolkovaniye Svyaennogo Korana, I, 24-33.
84 rnek iin bkz: Kuliev, Tolkovaniye Svyaennogo Korana, II, 548, 1084-1085; III, 951-952, 977, 1007.
85 Karlatrdmz btn yerler nokta ve virglne kadar ayndr. Fakat tefsirde ayetlere verilen mana ile mealde verilen manalarn
hepisini batan sonuna kadar karlamadmz iin btn ihtimalleri dikkate alarak neredeyse ayndr ifadesi kullanmay uygun
grdk. Karlatrmak iin bkz: Elmir Kuliev (2009). Koran Perevod Smslov, Yokar-Ola: Ummah Yaynevi.
86 Kulievin meali hakkndaki incelemeler iin bkz: Atamov, a.g.t., ss. 56-57, 102-104.
87 Ayetin yorumu iin bkz: Hayrettin Karaman vd., Kuran Yolu Meal ve Tefsir, IV, 524-525.
88 Kuliev, Tolkovaniye Svyaennogo Korana, III, 199-200.
89 gnatiy Yulianovi Krakovskiy (2010). Koran, Rostov: Feniks Yayanevi, s. 379.
90 MagomedNuri Osmanovi Osmanov (2009). Koran, Moskova: Dilya Yaynevi, s. 399.
79
80

- 1082 -

nen Dnya slm Fkh Konseyine katlan ulema, Read Halifenin lme mahkm edilmesine karar verir.
Read Halife 1990 ylnda baklanarak ldrlmtr.
Quran the Final Testament isimli ngilizce meali Rus diline kazandran Madina Belsejzerdir. Baz
kaynaklarda Mila Komarninski isimli kadn da ortak yazar olarak gsterilmektedir.91
Malum olduu zere Read Halife, 19 saysn Kuranda Gizlenmi Sr olarak alglamaktadr. Dolaysyla Quran the Final Testament isimli ngilizce mealde 19 saynn zerinde ska durulduu aikrdr.
Bu durum doal olarak Rusa meale de yansmtr. Daha ilk surenin mealinde 19 kodundan bahsedilmektedir.92
Rusaya tercme edilen Koran, Posledniy Zavet isimli mealin baz zellikleri:
a. Mealde her frsatta 19 rakamna atflar yer almaktadr. 19 rakamnn, Kuranda sakl bulunduu ve bunun Kurann bir mucizesi olarak kabul edildii ve bu rakamn matematiksel veriler neticesinden elde edildii iddia edilmektedir.
b. ncelediimiz mealde - tpk Kutsal Kitapta olduu gibi- surelerin ierdii manalar balklar
altnda verilmitir. Mesela Lokman suresi; Lokmann bilgelii; ikinci buyruk; Lokmann
nasihati; ebeveyni kr krne taklit ortak trajedi; en salam irtibat; onlar Allaha inanyorlar; bu, ihtiya duyduumuz btn kelimelerdir; ibadete layk olan sadece Allahtr; bilebildiimiz ve bilemediimiz eyler gibi dokuz farkl konuya ayrlmtr.93
c. Meal, genel olarak lafzidir.
d. Matematiksel ilemler neticesinde hurf-i mukattaann ne anlama geldiinin kefedildii
iddia edilmitir. Bakara 2/1. ayetin tefsirinde hurf-i mukattaann 1400 seneden beri bir gizem olarak kald fakat Kurann matematiksel mucizesi sayesinde bu gizemin zld
dile getirilmektedir.
e. Kurann matematiksel mucizesi olan 19 rakamna ters dt iin Tevbe 9/128-129. ayetleri Kurandan saylmamaktadr. Konunun izah Tevbe 9/127. ayetinin tefsir ksmnda u
ekilde gemektedir: Kuranda besmelesiz balayan tek sure Tevbe suresidir. Bu fenomen 14
asrdan beri ilim adamlarn megul etmitir. Artk biz anlyoruz ki bunun tane amac
vardr:
(1)
Kurann putperestler tarafndan tahrif edileceine dair nceden haber verildii
ilahi bir uyardr. Tevbe 9/128-129 uydurma ayetleri sonradan putperestler tarafndan eklenmitir.
(2)
Kurandaki ilahi matematiksel fonksiyonlarndan birisidir: Amac Kuran tahriften korumaktr.
(3)
Kurann tamamlayc ve artc kod zelliklerini salamaktadr94
f. Kurann baz ayetlerinde geen
/rasl kelimesi matematiksel verilere gre Read
Halifeye iaret etmektedir. Bylece Read Halife buna benzer ayetlere dayanarak kendisinin Resul olduunu iddia etmitir.95
Sz konusu mealde rnek olarak Lokman suresini incelemek istiyoruz:
a. 2. ayette geen
/bu, u edatndan sonra parantezde harfler aklamas mesnetsiz olarak eklenmitir ve yine bir defa 19 rakamna atf yaplmtr.96
b. 4. ayette geen salt kelimesi /Contact Prayers eklinde tercme edilmitir. Bu ekildeki mana Rus dnyasnda yadrganmaktadr. Nitekim Ruslar namaza ya namaz
ya da /molitva demektedirler.

c. 6. ayette geen
kelimesine stlah anlamda Hadis manas verilmitir; bu ise yanl yorumlara yol amtr: , ,
. - nsanlardan ylesi vardr ki, aslsz Hadise uymaktadrlar, bylece onlar bilgisizce Allah yolundan
saptryorlar ve bunu hafife almaktadrlar. eklinde bir mana verilmitir. Elbette ki mana ayetin
manasn yanstmamaktadr.97
Askimam.ru yaz kurulu (05.03.2016). Hronologiya Russkih Perevodov Korana, http://www.askimam.ru/article/svyashchennyyKoran/khronologiya-russkikh-perevodov-korana/, (Eriim Tarihi: 17. 06. 2016).
92 Koran, Posledniy Zavet isimli mealine ideoloji sahiplerin http://www.submission.net resmi web sitesinden ulatk. Bu sitede
Read Halifenin ngilizce mealinin yannda Rusa ve Farsa mealleri de yer almaktadr. Ayrntl bilgi iin bkz: Madina Belseyzer,
Koran, Posledniy Zavet, http://www.submission.net/ru/quran, (Eriim Tarihi: 03.09.2016).
93 Belseyzer, Lokman Suresi, http://www.submission.net/ru/quran/sura31, (Eriim Tarihi: 03.09.2016).
94 Belseyzer, Tevbe Suresi, http://www.submission.net/ru/quran/sura9, (Eriim Tarihi: 03.09.2016).
95 rnek ayetler iin bkz: Ali mran, 3/81; Ahzab, 33/7, Cin, 72/26-27.
96 Belseyzer, Lukman, http://www.submission.net/ru/quran/sura31, (Eriim Tarihi: 03.09.2016).
97 rnek olarak ayetle alakal aklamalar iin bkz: Muktil b. Sleymn, a.g.e., III, 432. Ayrca bkz: Muhammed zzet Derveze (2000). etTefsrul-Hads, Kahire: Daru'l-Garbi'l slam Yaynevi, IV, 241-243; Muhammed et-Thir b. Muhammed ibn r (1984). Tefsru't-Tahrr
91

- 1083 -

d.

11, 15 ve 30. ayetlerde mana yanl verilerek Allahn da putlardan birisiymi gibi alglamasna yol
almtr.
e. Her ne kadar 34. ayete mana zahiren doru verilmi ise de ayetin tefsir ksm Kyametin ne zaman
gerekleeceini Read Halife bilmektedir eklinde yorumlanarak arptlmtr.
11. Heyet, Svyashenny Koran, 2015
Medina yaynevinin gayretleriyle 2015 ylnda Rus diline kazandrlan Svyashenny Koran.
Smslovoy Perevod s Kommentariyami isimli meal, Abdullah Yusuf Alinin (1872 1953) The Meaning of
the Holy Qur'an isimli ngilizce meal-tefsirinin tercmesidir.
Abdullah Yusuf Ali, Hindistann Bombay ehrinde dnyaya gelmitir. Bombayn zengin tccarlarndan birisi olan Abdullahn babas, olunun iyi bir slm eitim almasna son derece nem vermekteydi.
Abdullah, slm Encmen-i Himye Okulundaki ilk eitiminin ardndan modern eitim kurumlarna devam etmitir. Bu okullar, srasyla, misyonerlerin at bir okul, daha sonra Bombay niversitesidir. O, bu
niversiteden mezun olduktan sonra, kazand bir bursla ngilteredeki Cambridge niversitesinde hukuk
tahsili yapm ve buradan baar ile mezun olmutur.98
The Meaning of the Holy Qur'an isimli ngilizce meali Rus diline kazandranlar Mikhail
Yakubovi (1986-), Viktor Rubtsov, Nailya Khusainova ve Valeriy Bikchentaev olmutur.99 almann ba
editrln Damir Mukhetdinov stlenmitir.100
Svyashenny Koran. Smslovoy Perevod s Kommentariyami isimli mealde ayetlere mana verilirken Elmir Kulievin Rusa meali esas alnm, baz durumlarda ise redakte edilmitir. Ayn ekilde
Krakovskiy, idfar, Osmanov, Porohova ve el-Fahurinin meallerinden de istifa edilmitir.101
Daha nce 1997, 1998, 1999 ve 2001 yllarnda A.Y. Alinin The Meaning of the Holy Qur'an isimli
mealinin baz blmleri kitapklar halinde Rus diline kazandrlmt. Nihayet on senelik uzun bir emein
neticesinde sz konusu mealin tm Rus diline tercme edilmitir.102
Svyashenny Koran. Smslovoy Perevod s Kommentariyami isimli mealin baz zellikleri:
a. Mealin sahip olduu daha nce bilinmeyen veya dikkatlerden kam olan ilm keifler ve kamunun elde ettii fikr grler gibi zellikler olumlu vasflar olarak addedilmektedir. Her ne kadar
tartmal bir konu olsa da Kurann yeni ilm keiflerden sz etmesine katlmamaktayz.
b. A.Y. Alinin ortaa Kuran anlayndan baaryla uzaklaabilmesi mealin sahip olduu baka bir
meziyeti olarak gsterilmektedir. Kanaatimizce bu olumlu bir vasf deildir. Bize gre Kuran anlamadan asl maksat vahyin nzul dneminde muhatabn anlad manay ortaya koymaktr.
c. Mealde sk sk Kutsal Kitapa atflar yaplmaktadr.
d. Ayetler aklanrken balam ve semantik verilere dayanld bildirilmektedir.
e. Mealin baz yerlerinde bask ve kelime hatas bulunmaktadr.103
f. Kurann zelliklerinden bahsedilirken
/el-kitb kelimesine yanl anlamlar verilmektedir.
yle ki Kurann her eyi kapsayc olduunu syleyerek Enam 6/38. ayette geen
/el-kitb

kelimesine Kuran anlam verilmekte, ayrca bu gr teyit etmek iin

/el-kitb kelimesinin getii dier ayetler verilmektedir.104
Sonu
XVIII. ve XIX. yzyllarda Avrupa dillerinden (Franszca, ngilizce) Rusaya tercme edilen meallerin bir ihtiya olarak ortaya ktn syleyebiliriz. Nitekim o dnemin ilim adamlar baz sebeplerden dolay - ya Arapa bilmediklerinden veya o gnn artlar yle gerektirdii iin- yukarda zikredilen dillerden
Rus diline tercme faaliyeti gerekletirmilerdir. Tespit edebildiimiz kadaryla 1716-1864 yllar arasnda

ve't-Tenvr, Tunus: Dr't-Tns Yaynevi, XXI, 141-143; Ahmet Mustafa Merg (1946). Tefsirul-Merg, Kahire: Mektebet ve
Matbaat Mustafa el-Bb el-Haleb Yaynevi, XXI, 73-74; Salih Akdemir (2015). Son ar Kuran, Ankara: Ankara Okulu Yaynlar,
Lokman, 31/6; Mustafa ztrk (2015). Kurn- Kerim Meali Anlam ve Yorum Merkezli eviri, Ankara: Ankara Okulu Yaynlar, Lokman,
31/6; Hayrettin Karaman vd., Kuran Yolu Meali, Lokman, 31/6.
98 Ayrntl bilgi iin bkz: Abdullah Yusuf Ali (2004). The Meaning of the Holy Qur'an, Maryland: Amana Yaynevi, s. VIII. Ayrca bkz:
Kadir Polater (2006). Abdullah Yusuf Ali'ye Gre Kurandaki Z'l-Karneyn Kssas, Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi, C. 6, S. 2,
(ss. 95-121), ss. 96-99.
99 Yazarlar hakknda genel bilgi iin bkz: Ismail-Valeriy Yemel'yanov, Svyashchennyy Koran v Perevode, s Kommentariyami A.Yu. Ali,
http://www.portal-credo.ru/site/?act=tv_reviews&id=242, (Eriim Tarihi: 03.09.2016).
100

Mikhail Yakubovi, Viktor Rubtsov, Nailya Khusainova ve Valeriy Bikentaev (2015). Svyashenny Koran. Smslovoy Perevod s
Kommentariyami, Moskova: Medina Yaynevi. Meal hakknda Rusa bilgiler u ekilde gemektedir: ,
, , (2015). . , :
.
101 Mikhail Yakubovi vd., a.g.e., ss. 9-10.
102 Mikhail Yakubovi vd., a.g.e., s. 7.
103 rnek iin bkz: Mikhail Yakubovi vd., a.g.e., s. 5.
104 Mikhail Yakubovi vd., a.g.e., s. 12, 341, 677. Balamn dnda kullanlan dier rnek ayet iin bkz: Nahl, 16/89; Har, 59/7.

- 1084 -

toplam drt meal Rus diline kazandrlmtr. Mtercimler, genel olarak, slam ve Kuran hakknda olumsuz
dnmekteydiler. Doal olarak bu tutumlar almalarna yansmtr.
XX. yzyldan gnmze kadar Kurann dier dillerden (ngilizce, Arapa, Ouzca, Urduca, Rusa, Trke, Azerice, Farsa) Rusaya tercme edilmesi/derlenmesi devam etmitir. Fakat burada farkl bir
sebebin yer aldn dnmekteyiz. En nemli sebeplerden birisi baz mezhebi ve fikri propagandann fikirlerini yaymaktr. Bu almalar arasnda istisna olarak da olsa herhangi bir ideoloji veya gr tantma
amac gtmeden hazrlanan almalar da vardr. Mesela el-Afifi ve el-Mansinin hazrladklar elMuntahab Svyaenny Koran ile Kulievin tercme ettii Tolkovaniye Svyaennogo Korana isimli almalar zikredebiliriz. Nitekim grebildiimiz kadaryla bu iki alma herhangi bir ideolojiyi barndrmamaktadr veya sahip olduu ideolojiye davet etmemektedir.
KAYNAKA
AKDEMR, Salih (2015). Son ar Kuran, Ankara: Ankara Okulu Yaynlar.
AMEL, Seyyid Abbas Sadr (2008). Svet Svyaennogo Korana Razyasneniya i Tolkovaniya, Sankt Petersburg: Peterburgskoe Vostokovedenie
Yaynevi.
ATAEV, Teymur, Put Elmira Kulieva k Koranu i Oueniye Sladosti Ver, http://www.islam.com.ua/islam-today/1138-musulymanskiymir/502-puty-elymira-kulieva-k-koranu-i-oschuschenie-sladosti-ver, (eriim tarihi: 03.01.2016).
ATAMOV, Mursal (2013). Rus Dilinde Yaynlanan Kuran' Kerim evirilerinin eviribilim Asndan ncelenmesi (Baarl Bir Rusa Kur'an
evirisinin Oluturulmasna Katk), Yaymlanmam Doktora Tezi, Ankara: Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi.
BELSEYZER, Madina, Koran, Posledniy Zavet, http://www.submission.net/ru/quran, (eriim tarihi: 03.09.2016).
BNARK, smet ve EREN, Halit (1986). World Bibliography of Translations of the Meanings of the Holy Quran Printed Translations 1515-1980,
stanbul.
BUKHARAEV, Ravil Raisovich, Ahmad, Rana Khalid ve Khamatvaleev, Rustam (1987). Koran, Londra.
DERVEZE, Muhammed zzet (2000). et-Tefsrul-Hads, Kahire: Daru'l-Garbi'l slam Yaynevi.
DUMAN, M. Zeki ve ALTUNDA, Mustafa (1998). Hurf-i Mukattaa, DA, stanbul, XVIII, 401.
EL-AFF, Smeyye Muhammed ve EL-MANS, Abdsselam Mustafa (2002). el-Muntahab Svyaenny Koran, Bikek: Krgz Cumhuriyeti
Mslmanlarn Haklarn Koruma Komitesi.
EL-AHFE el-Evsat, Ebl-Hasen Sad b. Mesade (1990). Menil-Kurn, (Thk. Hd Mahmd Kara), Kahire: Mektebet'l-Hanc Yaynevi.
EL-FERR, Eb Zekeriyy Yahy b. Ziyd (1983). Menil-Kurn, Beyrut: leml-Ktb Yaynevi.
ES-SEMERKAND, Ebl-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. brhm (1993). Bahrul-Ulm, Beyrut: Dru'l-Ktbi'l-lmiyye Yaynevi.
ETHEM, Mrsel (2016). Rusa Kuran evirilerinin Tantm ve eviribilim Asndan ncelenmesi II (Arapadan Rusaya Yaplan
Kuran evirileri), Uluslararas Avrasya Spor, Eitim ve Toplum Kongresi, (13-16 Ekim), Antalya/Trkiye.
ETHEM, Mrsel (2016). Rusa Kuran evirilerinin Tantm ve eviribilim Asndan ncelenmesi I (Arapadan Rusaya Yaplan
Kuran evirileri), Akademik Bak Dergisi, S. 57, Eyll Ekim, ss. 264-279.
ET-TABER, Eb Cafer Muhammed ibn Cerr (2003). Cmiul-Beyn an Tevli yil-Kurn, (Thk. Abdullah b. Abdlmuhsin et-Trk),
Kahire: Hicr Yaynevi.
EZ-ZEMAHER, Ebl-Ksm Mahmd b. mer b. Muhammed (1998). el-Kef an Hakik avmizit-Tenzl ve Uynil-Ekvl f
Vchit-Tevl, Riyad: Mektebet'l-Ubeykn Yaynevi.
FILALI, Ethem Ruhi (2001). Kdiynlik, DA, stanbul, XXIV, 137-139.
GAVRLOV, Yu. A. ve EVENKO, A. G. (2012). Koran v Rossii: Perevod i Perevodiki, Vestnk nsttuta Sotzologii Dergisi, S. 5, ss.
82-96.
GUSTERN, Pavel, Petr Postnikov i Ego Perevod Korana, http://www.islam-info.ru/koran/page,2,1582-petr-postnikov-i-ego-perevodkorana.html, (eriim tarihi: 31.08.2016).
HACILI, Asif (2012). Rus Edebiyatnda Kurn- Kerm, (Haz: Arif Acalolu), stanbul: Dou Ktphanesi Yaynlar.
HAYRETTN, Karaman, ARICI, Mustafa, DNMEZ, brahim Kfi ve GM, Sadrettin (2014). Kuran Yolu Meal ve Tefsir, Ankara:
Diyanet leri Bakanl Yaynlar.
HAYRETTN, Karaman, ARICI, Mustafa, DNMEZ, brahim Kfi ve GM, Sadrettin (2015). Kuran Yolu Meali, Ankara: Diyanet
leri Bakanl Yaynlar.
HEYET (1894), Veryovkin Mihail vanovi", Brockhaus ve Efron Ansiklopedik Szl, Sankt Petersburg.
BN R, Muhammed et-Thir b. Muhammed (1984). Tefsru't-Tahrr ve't-Tenvr, Tunus: Dr't-Tns Yaynevi.
BN EB HTM, Abdurrahmn b. Muhammed b. drs er-Rz (1997). Tefsru'l-Kurn'il-Azm Msneden an Rasulillhi ve's-Sahbeti ve'tTbin, Riyad: Mektebet Nizr Mustafa el-Bz Yaynevi.
MZASIZ (26.05.2008). Veryovkin Mihail vanovi, http://www.az.lib.ru/w/werewkin_m_i/text_0010.shtml, (eriim tarihi: 01.09.2016).
MZASIZ, (08.10.2008). . Guseynov. Cizn i Tvorestvo, http://www.koranika.ru/?p=1200, (eriim tarihi: 30. 08. 2016).
MZASIZ, (26.03.2012) Sekta Ahmadiya, http://www.islam.uz/home/bidaa/174-aqida.html, (eriim tarihi: 01.09.2016).
MZASIZ, ngz Gasanol Guseynov, http://www.philol.msu.ru/~xxcentury/guseynov.html, (eriim tarihi: 01.09.2016).
MZASIZ, Znaenie i Smsl Korana, http://www.koran.islamnews.ru/meaning, (eriim tarihi: 01.09.2016).
SRAFLOVA, Faima (2013). Rusyada Kuran almalar, ERUIF Dergisi, C. 2, S. 17, ss. 37-57.
KHAMATVALEEV, Rustam, BUKHARAEV, Ravil ve AHMAD, Rana Khalid (2006). Svyashenny Koran Arabskiy Tekst s Russkim
Perevodom, Surrey: slam nternational Publications Ltd Yaynlar.
KLMOV, Lutsian, Kniga o Korane, Yego Proishocdeniye i Mifologiya,
http://www.gumer.info/bogoslov_Buks/Islam/Klim_Koran_02.php, (eriim tarihi: 01.09.2016).
KOLMAKOV, Aleksey Vasilyevi (1792). Al-Koran Magomedov, Sankt Petersburg: Peteburgskoe Akademiya Nauk Yaynevi.
KRAKOVSKY, gnatiy Yulianovi (2010). Koran, Rostov: Feniks Yayanevi.
KULEV, Elmir (2009). Koran Perevod Smslov, Yokar-Ola: Ummah Yaynevi.
KULEV, Elmir (2012). Tolkovaniye Svyaennogo Korana, Moskva: Ummah Yaynevi.
KULEV, Elmir Rafaelolu (2003). Na Puti k Koranu, Bak: Abilov, Zeynalov i Sinovya Yaynevi.
MERG, Ahmet Mustafa (1946). Tefsirul-Merg, Kahire: Mektebet ve Matbaat Mustafa el-Bb el-Haleb Yaynevi.
Muktil b. Sleymn. (2002). et-Tefsrl-Kebr, Beyrut: Messesett-Trhil-Arab Yaynevi.

- 1085 -

NKOLAEV, Konstantin (1864). Koran Magomeda, Moskova.

NKOLYUKN, A.N. vd., Kto Est v Rossiyskom Literaturovedenii: Biobibliografieskiy Slovar-Spravonik (2011). Moskova: Ran nion
Yaynevi.
OSMANOV, MagomedNuri Osmanovi (2009). Koran, Moskova: Dilya Yaynevi.
ZTRK, Mustafa (2015). Kurn- Kerim Meali Anlam ve Yorum Merkezli eviri, Ankara: Ankara Okulu Yaynlar.
PAZARBAI, Erdoan (2001). Popular Commentares and Translatons of the Quran in Azerbaijan, ESBE Dergisi, S. 11, ss. 141-153.
POLATER, Kadir (2006). Abdullah Yusuf Ali'ye Gre Kurandaki Z'l-Karneyn Kssas, Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi, C. 6,
S. 2, ss. 95-121.
POSNKOV, Ptr Vasilyevi (1716). Al-Koran o Magomete, li Zakon Turetskiy, Sankt Petersburg.
REZVAN, Efim Anatolevi (2001). Koran i Ego Mir, Sankt Petersburg: Peterburgskoe Vostokovedeniye Yaynlar.
SADETSKY, Aleksandr (1997). Svyashenny Koran, ABD: Ahmediyye Encmen-i aat- slam Lahor Yayanlar.
SAYGANOVA, Sofiya (21.03.2008.). Ravil Bukharaev Zanovo Perevel Koran, http://www.e-vid.ru/index-m-192-p-63-article-22333print-1.htm, (eriim tarihi: 24. 05. 2016).
SHOVKHALOV, smail (2006). Kurn- Kermin Rusa Tercmeleri (Mana ve Doruluk Bakmndan Deerlendirilmesi), Yaymlanmam Doktora Tezi, Ankara: Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi.
SOLOVYOV, Sergey Mihaylovi (1989). tenii i Rasskaz Po storii Rossii, Moskova: Pravda Yaynlar.
ABUTSKY, Sergey (20.08.2003). Perevodik Proroka, http://www.ng.ru/style/2003-08-20/8_prorok.html, (eriim tarihi: 30.08.2016).
VERYOVKN, Mihail vanovi (1790). Kniga al-Koran Aravlyanina Magometa, Sankt Petersburg.
YAKUBOV, Mikhail, Rubtsov, Viktor, Khusainova, Nailya ve Bikentaev, Valeriy (2015). Svyashenny Koran. Smslovoy Perevod s
Kommentariyami, Moskova: Medina Yaynevi.
YEMEL'YANOV, Ismail-Valeriy, Svyashchennyy Koran v Perevode, s Kommentariyami A.Yu. Ali,
http://www.portalcredo.ru/site/?act=tv_reviews&id=242, (eriim tarihi: 03.09.2016).
YUSUF AL, Abdullah (2004). The Meaning of the Holy Qur'an, Maryland: Amana Yaynevi.

- 1086 -