Prof. dr. sc. Z.

Prelec

ENERGETSKA POSTROJENJA
Poglavlje:5
(Parne turbine)
List: 1
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

PARNE TURBINE

Parne turbine su toplinski strojevi u kojima se toplinska energija, sadrana u pari,

pretvara najprije u kinetiku energiju, a nakon toga u mehaniki rad.

Podjela turbina prema nainu i mjestu pretvorbe toplinske energije u kinetiku:

Akcijske turbine pretvorba toplinske energije u kinetiku zbiva se u
statorskim lopaticama;
Reakcijske turbine pretvorba toplinske energije u kinetiku zbiva se
djelomino u statorskim i djelomino u rotorskim lopaticama.
Pretvorba kinetike energije u mehaniku energiju zbiva se, u oba sluaja, samo u
rotorskim lopaticama.
Pretvorba energije u parnoj turbini dogaa se zahvaljujui razlici ulaznih i izlaznih
parametara pare (tlak, temperatura). Sama turbina ne utjee na veliinu tih
parametara. Ti su uvjeti nametnuti izvana dok turbina, koristei razliku energetske
razine koja proizlazi iz razlike ulaznih i izlaznih pogonskih parametara pare,
proizvodi korisnu mehaniku energiju uz neizbjene gubitke ija veliina
prvenstveno ovisi u njenoj konstrukciji.
Podjela turbina prema tlaku pare na izlazu:
Kondenzacijske turbine para izlazi u kondenzator u kojemu vlada
podtlak (vakuum);
Protutlane turbine para izlazi pod tlakom koji je vei od atmosferskoga
(pretlak) te se dalje koristi za pogon manjih (pomonih) turbina u
energetskome sustavu ili za opskrbu toplinske energije;
Kondenzacijske turbine s oduzimanjem pare para djelomino izlazi
kroz regulirana ili neregulirana oduzimanja za potrebe raznih pomonih
potroaa, a preostali dio izlazi u kondenzator.

Prof. dr. sc. Z. Prelec

ENERGETSKA POSTROJENJA
Poglavlje:5
(Parne turbine)
List: 2
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

OSNOVNE ZAKONITOSTI RADA PARNIH

TURBINA
Teoretske osnove rada parnih turbina temelje se na sljedeim
zakonitostima:

Jednadba kontinuiteta:
Obujam pare koji protjee kroz neki presjek strujnoga kanala odreen je
veliinom presjeka (A) i brzinom strujanja (c), odnosno:

[m3/s]

Zakon o odranju protoka mase:

Masa pare koja protjee kroz neki strujni kanal ovisi o njegovom presjeku
(A), brzini strujanja (c) i gustoi (), odnosno:

[kg/s]

Kod strujanja pare u strujnom kanalu njena protona masa u svim

presjecima jednaka je i nepromijenjena (konstantna), odnosno:

=
=

=
=

.
.

Zakon o odranju energije:

Ako se pri strujanju fluida (pare) kroz neki strujni kanal ne dovodi niti
odvodi energija, tada je suma energija (unutarnja, vanjska, kinetika) u svim
strujnim presjecima kanala i nepromijenjena (konstantna), odnosno:

+
+

=konst.
[kJ/kg]

Prirast kinetike energije jednak je toplinskome u promatranim presjecima

strujnoga kanala.

Prof. dr. sc. Z. Prelec

ENERGETSKA POSTROJENJA
Poglavlje:5
(Parne turbine)
List: 3
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Kod akcijskih parnih turbina se prirast kinetike energije pare na raun toplinskoga
pada zbiva u statorskim sapnicama, a kod reakcijskih turbina dijelom u statorskim
sapnicama i dijelom u rotorskim lopaticama.

Zakon o koliini gibanja:

Dinamiko razmatranje strujanja fluida (pare) u strujnome kanalu definirano
je zakonom o koliini gibanja prema kojemu je promjena impulsa (umnoak
mase i brzine) u jedinici vremena jednaka rezultanti vanjskih sila koje
djeluju na tu masu, odnosno:

( ) =
=

( ) =

/ ]
(

)=
=

Rezultanta vanjskih sila (R) koje djeluju na strujni kanal jednaka je i suprotna
smjera sili (Fp) s kojom para djeluje na strujni kanal, odnosno:

=
(
=

Prof. dr. sc. Z. Prelec

ENERGETSKA POSTROJENJA
Poglavlje:5
(Parne turbine)
List: 4
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

SAPNICE
Djelovanje sapnice proizlazi iz zakona o odranju energije, a
osnovni proraun iz jednadbe pretvorbe toplinske u kinetiku
energiju:
=

Za sluaj da je: c1~0,

c2=ct (adijabatska ekspanzija bez gubitaka)
Teoretska brzina na izlazu iz sapnice:
=

2( ) =1,41

[m/s]

Stvarna brzina na izlazu iz sapnice je manja zbog djelovanja

trenja koje se izraava koeficijentom brzine (=0,92-0,98).
=

=1,41

[m/s]

Sapnice se mogu izvoditi kao: neproirene i proirene.

Neproirena sapnica

A1
p1
1

A2
p2
2

Prof. dr. sc. Z. Prelec

ENERGETSKA POSTROJENJA
Poglavlje:5
(Parne turbine)
List: 5
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Za sluaj kada je izlazni tlak vei od kritinoga (p2>pk):

- pk=0,544p1 (za pregrijanu paru)
- pk=0,573p1 (za zasienu paru)
=1,41 [m/s]
=
[kg/s]
Za sluaj kada je izlazni tlak manji ili jednak kritinom
tlaku (p2 pk):
=

=1,41 [m/s]
=
[kg/s]
gdje je hk, k odgovaraju veliinama pare kod kritinoga
tlaka (pk).
Proirena sapnica

A1
p1
1

Ak
pk
k

A2
p2
2

=1,41

[m/s]

=1,41
= ,
=

[m/s]
[kg/s]

Prof. dr. sc. Z. Prelec

ENERGETSKA POSTROJENJA
Poglavlje:5
(Parne turbine)
List: 6
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

STRUJANJE PARE U TURBINI

Akcijski stupanj turbine
Plan brzina u strujnim kanalima akcijske turbine
p1

x
y

Stator

p 2'

u
Rotor

w1

1
c1

u
2

w2

p2

c2

p2'= p2
u obodna brzina rotora
c1- apsolutna brzina na ulazu u rotorske lopatice
w1- relativna brzina na ulazu u rotorske lopatice
c2- apsolutna brzina na izlazu iz rotorskih lopatica
w2- relativna brzina na izlazu iz rotorskih lopatica
Obodna sila pare na kolo rotora:
(
)=
= =

(
+
) [N]
Aksijalna sila na kolo rotora:
Fy=FA=

=
(

) [N]

Prof. dr. sc. Z. Prelec

ENERGETSKA POSTROJENJA
Poglavlje:5
(Parne turbine)
List: 7
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Promjena parametara pare u akcijskoj turbini (3-stupanjskoj)

t1
hi1

p1, t1

hi2

p4

p1

p1

hi

hi3

p2
p3
p4
=

x=1,0
s

p2

p1

p3
c1

c2

c1

c2

c1

p4

Prof. dr. sc. Z. Prelec

ENERGETSKA POSTROJENJA
Poglavlje:5
(Parne turbine)
List: 8
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Reakcijski stupanj turbine

Plan brzina u strujnim kanalima reakcijske turbine
p1

x
y

Stator

p2'

u
1

Rotor

w1

1
c1

u
2

w2
p2'> p2
2=1; w2=c1;
=

p2

c2

Obodna sila pare na kolo rotora:

(
)=
= =

(
+
= =
(
+
) [N]

) [N]

Aksijalna sila pare na kolo rotora:

Fy=FA=

)+

gdje je Ak povrina rotorskoga kola na koju djeluje tlak pare.

) [N]

Prof. dr. sc. Z. Prelec

ENERGETSKA POSTROJENJA
Poglavlje:5
(Parne turbine)
List: 9
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Promjena parametara pare u reakcijskoj turbini (3-stupanjskoj)

p1, t1

t1
hi1

I
hi2 hi

p1

II

hi3

p2
III

p3
p4
=

p4=pizl

x=1,0
s

p2

p1

p3
c1

c2

c1

c2

c1

p4

Prof. dr. sc. Z. Prelec

ENERGETSKA POSTROJENJA
Poglavlje:5
(Parne turbine)
List: 10
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

GUBICI I ISKORISTIVOST PARNIH TURBINA

U radu parnih turbina nastaju gubici koji se u osnovi dijele na:
Unutarnji gubici
Vanjski gubici.
Unutarnji gubici:
- gubici u sapnicama, odnosno u sprovodnom aparatu,
- gubici u lopaticama, odnosno u radnom vijencu,
- gubitak zbog trenja i ventilacije radnoga kola,
- gubitak zbog proputanja (bjeanja) pare kroz raspore izmeu
pojedinih stupnjeva turbine,
- gubitak kinetike energije pare na izlazu.
Unutarnji gubici utjeu na krivulju promjene stanje radnoga fluida
(pare) jer se pretvaraju u toplinu koja poveava entalpiju pareUnutarnji gubici predstavljaju razliku izmeu raspoloive snage na
obodu kola turbine i unutarnje snage na vratilu turbine.
Vanjski gubici:
- mehaniki gubici u leajevima i reduktoru,
- gubici topline zraenjem u okolinu.
Vanjski gubici ne utjeu na krivulju promjene stanja radnoga fluida
(pare).
Vanjski gubici ine razliku izmeu unutarnje snage na vratilu i efektivne
snage na spojci turbine.

Prof. dr. sc. Z. Prelec

ENERGETSKA POSTROJENJA
Poglavlje:5
(Parne turbine)
List: 11
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Gubici u sapnicama (gs)

Gubici u sapnicama nastaju zbog trenja pri strujanju kroz sapnice i

provodni kanal ime uzrokuju da se ekspanzija u njima ne zbiva
izentropski ve politropski uz poveanje entalpije pare na izlazu.
Oni smanjuju stvarnu izlaznu brzinu iz sapnice u odnosu na teoretsku,
ovisno o koeficijentu brzine u sapnicama , prema jednadbi:

=
Zbog toga nastaje gubitak kinetike energije, odnosno:

(1

) [J/kg]

Faktori koji utjeu na veliinu gubitaka u sapnicama:

- hrapavost stjenki sapnica,
- geometrijski oblik (duina, popreni presjek),
- zakrivljenost sapnica,
- duina proirenoga dijela sapnice
Koeficijent brzine u sapnicama: = 0,92 0,98.

Prof. dr. sc. Z. Prelec

ENERGETSKA POSTROJENJA
Poglavlje:5
(Parne turbine)
List: 12
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Gubici u lopaticama (gl)

Gubici u lopaticama, odnosno u rotorskome vijencu, nastaje uslijed
otpora trenja pri strujanju pare u strujnim kanalima izmeu lopatica, to
uzrokuje smanjenje izlazne relativne brzine i razliku izmeu teoretske i
stvarne kinetike energije na izlazu iz lopatica, donosno:

=
=

(1

) [J/kg]

Gubitak kinetike energije u lopaticama definiran je s koeficijentom

brzine u lopaticama , koji ovisi o vie faktora:
- kvaliteta obrade povrina lopatica (hrapavost),
- duina strujanja izmeu lopatica,
- promjena pravca strujanja (ulazni i izlazni kutovi nagiba
lopatica 1 i 2, odljepljivanje mlaza, vrtloenje),
- debljina ulazne i izlazne ivice profila lopatica,
- neujednaenost mlaza pare iz sapnica,
- vlanost pare,
- odstupanje stvarnih uvjeta strujanja od projektnih.
Koeficijent brzine lopatica manji je kod akcijskih turbina u odnosu na
reakcijske jer je kod akcijskih turbina zakrivljenost lopatica vea.
=0,8-0,9 (kod akcijskih turbina)
=0,9-0,95 (kod reakcijskih turbina).

Prof. dr. sc. Z. Prelec

ENERGETSKA POSTROJENJA
Poglavlje:5
(Parne turbine)
List: 13
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Gubici zbog trenja i ventilacije radnoga kola (gt,v)

Ovaj gubitak nastaje kao posljedica otpora kojega stvara para pri rotaciji
radnoga kola. Proizlazi iz dva dijela: otpora kojega stvara disk kola te
otpora kojega stvara vijenac kola.
Kod jedno-stupanjskih turbina je gubitak trenja i ventilacije relativno
velik u odnosu na vie-stupanjske turbine, a naroito u stupnjevima s
niim tlakovima gdje je gustoa pare manja.
Kod reakcijskih turbina su gubici trenja i ventilacije manji jer takve
turbine nemaju kola, ve bubanj na kojemu su smjeteni redovi lopatica.
Gubici zbog proputanja (bjeanja) pare kroz raspore
izmeu pojedinih stupnjeva turbine (gr)
To je gubitak koji nastaje kao posljedica prestrujavanja dijela pare mimo
radnih dijelova (sapnica i lopatica), odnosno kroz raspore i procjepe,
ime taj dio pare ne vri radnju ve djeluje na promjenu toplinskoga
stanja (entalpije) iza pojedinoga stupnja turbine.
Zbog nunih raspora izmeu pokretnih i nepokretnih dijelova turbine,
ovaj se gubitak ne moe u potpunosti izbjei.
Gubitak kinetike energije na izlazu (giz)
Taj gubitak nastaje kao posljedica izlazne brzine pare iz pojedinoga
stupnja turbine odnosno na izlazu iz nje. Kod vie-stupanjskih turbina se
izlazna kinetika energija iz pojedinoga stupnja iskoritava na ulazu u
sljedei stupanj. Meutim, izlazna kinetika energija iza zadnjega
stupnja, odnosno na izlazu iz turbine, ne moe se vie iskoristiti te
predstavlja izlazni gubitak kinetike energije pare prema jednadbi:

[J/kg]

Prof. dr. sc. Z. Prelec

ENERGETSKA POSTROJENJA
Poglavlje:5
(Parne turbine)
List: 14
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

h-s dijagram jedno-stupanjske turbine

h

t1

h1

hi

p1
hiz'

giz
gr
gtv
gl
gs

hiz
p2

h-s dijagram vie-stupanjske (3-stupanjske) turbine

h
h1

t1
p1
I
hi
p2

II
hiz'
p3
gi

III
hiz

piz
s

Prof. dr. sc. Z. Prelec

ENERGETSKA POSTROJENJA
Poglavlje:5
(Parne turbine)
List: 15
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Energetska bilanca parne turbine

- Teoretski toplinski pad u turbini:
(izentropska ekspanzija bez nepovratnih unutarnjih gubitaka):
= [kJ/kg]
- Teoretska snaga turbine:
= = ( ) [kW]
gdje je:
D - protona masa pare kroz turbinu u kg/s.
- Unutarnji toplinski pad u turbini:
= [kJ/kg]
- Unutarnja iskoristivost parne turbine:

(h )
=
=

- Unutarnja snaga parne turbine (snaga na vratilu turbine):

= = ( ) =
[kW]
- Efektivna snaga turbine (snaga na spojci turbine):
=
=
[kW]
gdje je:
- mehanika iskoristivost turbine s kojim se uzimaju u obzir
mehaniki gubici u leajevima, reduktoru i pomonim ureajima.
- Efektivna iskoristivost parne turbine:
=
- Iskoristivost generatora elektrine energije:
=
gdje je:
NE - snaga elektrine energije na stezaljkama generatora.

Prof. dr. sc. Z. Prelec

ENERGETSKA POSTROJENJA
Poglavlje:5
(Parne turbine)
List: 16
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Mehanika iskoristivost, m

Mehanika iskoristivost turbine u zavisnosti od snage

1
0,99
0,98
0,97
0,96
0,95
0,94
0,93
0,92
0,91
0,9
0

10

15

20

Snaga turbogeneratora, NE [MW]

Mehanika iskoristivost, m

0,995

0,99

0,985

0,98
0

100

200

300

400

Snaga turbogeneratora, NE [MW]

500

Prof. dr. sc. Z. Prelec

ENERGETSKA POSTROJENJA
Poglavlje:5
(Parne turbine)
List: 17
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Efektivna iskoristivost turbine u zavisnosti od snage

Efektivna iskoristivost turbine,

et

0,9
0,8
0,7
0,6
0,5

et=itm

0,4
0,3
0,2
0,1
0
0

10

15

20

Efektivna iskoristivost turbine,

et

Snaga turbogeneratora, NE [MW]

0,88
0,87
0,86
0,85
0,84

et=itm

0,83
0,82
0,81
0,8
0,79
0

100

200

300

400

Snaga turbogeneratora, NE [MW]

500

Prof. dr. sc. Z. Prelec

ENERGETSKA POSTROJENJA
Poglavlje:5
(Parne turbine)
List: 18
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Iskoristivost generatora elektrine

energije, eg

Iskoristivost generatora elektrine energije u zavisnosti od snage

0,98
0,97
0,96
0,95
0,94
0,93
0,92
0,91
0,9
0

Snaga turbogeneratora, NE [MW]

Iskoristivost generatora elektrine

energije, eg

0,99

0,98

0,97

0,96

0,95
0

100

200

300

400

Snaga turbogeneratora, NE [MW]

500