HEMIJSKA

KINETIKA
dr Mara Alek
si
, vanr.
Aleksi
vanr. prof.
prof.

HEMIJSKA KINETIKA

NA
NAIN ODIGRAVANJA REAKCIJE OD
PO
POETNOG DO KRAJNJEG STANJA

ISPITIVANJE BRZINE I MEHANIZMA HEMIJSKE

REAKCIJE

DVE oblasti hemijske kinetike

1.

Ispitivanje MEHANIZMA hemijske reakcije:

- odreivanje elementarnih stupnjeva reakcije
(tip reakcije: povratna, paralelna, uzastopna)
- odluujui elementarni stupanj koji odreuje brzinu reakcije.

2.

FORMALNA KINETIKA
- ispitivanje zakonitosti po kojima se odigrava ukupna
reakcija
- ispitivanje uticaja (koncentracije, T, katalizatora) na brzinu
hemijske reakcije

1.
Ispitivanje MEHANIZMA hemijske reakcije:
- odreivanje elementarnih stupnjeva reakcije
(tip reakcije: povratna, paralelna, uzastopna)
- odluujui elementarni stupanj koji odreuje
brzinu reakcije

Reakrant Produkt
[R] [P]

ZAKON O DEJSTVU MASA

Guldberg-Vage-ov zakon

Pri konstantnoj temperaturi (T=const) brzina hemijske reakcije

je upravo proporcionalna proizvodu koncentracija reaktanata
podignutih na stepene jednake stehiometrijskim koeficijentima
u hemijskoj jednaini.
na primer za reakciju datu u optem obliku:
aA + bB cC + dD
primenom zakona o dejstvu masa brzina reakcije je:

v = k c aA cbB
k konstanta brzine hemijske reakcije
c A , cB - trenutne koncentracije reaktanata A i B

Opta podela reakcija

Homogene samo jedna faza

Heterogene dve ili vi
vie faza

i jedne i druge dele se na

Kona
Konane ili nepovratne

Ravnote
Ravnotene ili povratne

Podela hemijskih reakcija prema mehanizmu

PROSTE
Odigravaju se u jednom stupnju
na nain koji je prikazan stehiometrijskom jedna
jednainom.
inom
Svi molekuli reaktanata reaguju istovremeno.
Brzina zavisi od ukupnog broja molekula reaktanata
od molekularnosti

SLO
SLOENE
Odigravaju se kroz niz stupnjeva - preko vie
ELEMENTARNIH REAKCIJA.
Mehanizam se ne mo
moe utvrditi iz stehiometrijske jedna
jednaine.
Brzina reakcije ne zavisi od ukupnog broja molekula reaktanata
od molekularnosti.
Brzinu odreuje najsporija elementarna reakcija.

Molekularnost reakcije


Ukupan broj molekula reaktanata iste ili razli

razliite
vrste koji u

estvuju
u
elementarnoj
reakciji
u

Defini
Definie je stehiometrijska jedna
jednaina elementarne
reakcije i predstavlja teorijski izveden izraz

Reakcije se dele na:

 Monomolekulske
 Bimolekulske
 Trimolekulske
 Polimolekulske

Reaction Mechanisms
Rate Laws for Elementary Steps

Prentice Hall 2003

Chapter 14

Hemijske reakcije prema mehanizmu

dele se na:
1.

Ravnotene

AP
A P1

2.

Paralelne

A P2

3.

Uzastopne ili konsekutivne

4.

Lanane

5.

Katalitike

AX
XP

A R1 L R1 + B P1 + R2
R2 + C P2 + R3 L

A+K P+K

Ravnotena reakcija

AP

Paralelne reakcije

k1
A
X
k2
A
Y

I slu
sluaj k1>>k2

Paralelne reakcije

k1
A
X
k2
A
Y

II slu
sluaj k2>>k1

Uzastopne ili konsekutivne reakcije

k1
k2
A
X
P

I slu
sluaj k1>>k2

Uzastopne ili konsekutivne reakcije

k1
k2
A
X
P

II slu
sluaj k2>>k1

2.
FORMALNA KINETIKA

ispitivanje zakonitosti po kojima se

odigrava ukupna reakcija
ispitivanje uticaja (koncentracija, T,
katalizatori) na brzinu hemijske reakcije

Vreme trajanja i brzina hemijske reakcije

TrenutnoTrenutno- milioniti deo sekunde
 Milijarde godina (radioaktivni raspadi)


Na osnovu vremena trajanja odreuje se brzina hemijske

reakcije:

Brzina hemijske reakcije promena koncentracije

reaktanata ili proizvoda reakcije u jedinici vremena

dc
v=
dt

dc
v=
dt

trenutna brzina

Brzina u 5 s

Brzina u 45 s

A+ B C + D
Koncentracija reaktanata se smanjuje - brzina
nestajanja reaktanata ima negativan predznak

Koncentracija produkata raste - brzina nastajanja
produkata ima pozitivan predznak

v=

dc
dc A
dc
dc
= B = C = D
dt
dt
dt
dt

Brzina zavisi od koncentracije, prirode supstance, i

temperature

10

aA + bB cC + dD
v=

1 dc
1 dc 1 dc
1 dc
=
=
=
a dt
b dt c dt d dt
A

Sloena reakcija se odigrava u dva stupnja,

preko dve uzastopne, proste reakcije:
1. stupanj:
2. stupanj:

k1
A + B
X
k2
X
P

Napisati izraze za brzinu reakcije preko promene

koncentracije svih u
uesnika u reakciji.
A, B: dc A = dcB = k c c
1 A B

dt

X:
P:

dt

ili

dc A dcB
= k 1c A cB
=
dt
dt

dc X
= k 1c A cB k 2c X
dt
dcP
= k 2c X
dt

11

UTICAJ KONCENTRACIJE REAKTANATA NA

BRZINU HEMIJSKE REAKCIJE RED REAKCIJE
na
nain na koji se brzina reakcie menja sa promenom
koncentracije svakog pojedina
pojedinanog reaktanta koji u
uestvuje u
reakciji predstavlja se REDOM REAKCIJE
REAKCIJE

v = k c aA c bB

Za reakciju:
aA + bB cC + dD

RED REAKCIJE (ukupan red reakcije) JEDNAK JE ZBIRU

SVIH EKSPONENATA U IZRAZU ZA BRZINU REAKCIJE
n=a+b
Red reakcije se definie u odnosu na svaki pojedinani reaktant kao vrednost
eksponenta nad njegovom koncentracijom u izrazu za brzinu reakcije.
Reakcija je reda a u odnosu na reaktant A
Reakcija je reda b u odnosu na reaktant B

RED REAKCIJE

aA + bB cC + dD

v = k c aA c bB

Kako eksponent u izrazu za brzinu hemijske reakcije

predstavlja stehiometrijski koeficijent, red hemijske
reakcije ukazuje na ukupan broj molova koji u
uestvuju u
reakciji.

Neslaganje izmeu teorijski izra

izraunatih i
eksperimentalno dobijenih brzina kod slo
sloenih reakcija.

Red reakcije se ODREUJE EKSPERIMENTALNO!

EKSPERIMENTALNO!

Red reakcije se NE MO
MOE DOBITI ispitivanjem
stehiometrijskih odnosa

12

RED REAKCIJE SE NE MO
MOE DOBITI ISPITIVANJEM
STEHIOMETRIJSKIH ODNOSA
zato to:

Kod slo
sloenih reakcija mehanizam reakcije ne odgovara
stehiometrijskoj reakciji.
Mogu
Mogue je postojanje niza meustupnjeva u kojima u
uestvuju i
supstance koje nisu obuhva
obuhvaene stehiometrijskim izrazom.
Mogu
Mogue je da stehiometrijska jedna
jednaina obuhvata supstancu koja
je prisutna u vi
viku, ili iz reakcije izlazi nepromejena, pa njena
koncentracija ne uti
utie na brzinu reakcije....





RED REAKCIJE
Zbir eksponenata iznad koncentracija reaktanata samo onih
molekulskih vrsta koje odreuju brzinu reakcije.

PRIMER: Reakcija razlaganja azot-pentoksida

2 N 2O5 4 NO2 + O2
(1)
( 2)
( 3)

Bimolekulska reakcija

Predstavlja slo
sloenu
reakciju koja se
NO2 + NO3 NO2 + NO + O2
odigrava u tri stupnja
NO + NO3 2 NO2

N 2O5 NO2 + NO3

Odrediti molekularnost:

(1) povratna, ravnotena

Ukupne reakcije

(1) i (2) uzastopne, konsekutivne

(2) i (3) uzastopne u odnosu na NO

Elem. stupnja (1)

(2) i (3) paralelne u odnosu na NO3

Ne odreuje se
Monomolekul.

Elem. stupnja (2)

Bimolekul.

Elem. stupnja (3)

Bimolekul.

13

PRIMER: Reakcija razlaganja azot-pentoksida

2 N 2O5 4 NO2 + O2

Eksperimentalno je naeno da se
ova slo
sloena rea
reakcija odigrava
brzinom reakcije prvog reda (n=1)
jer se pona
.
ponaa po jedna
jednaini
Brzinu slo
sloene reakcije odreuje
najsporija elementarna reakcija
prva (1)
Molekularnost najsporije
elementarne reakcije poklopila se
sa redom slo
sloene reakcije.
Brzina ove slo
sloene reakcije
prikazuje se kao brzina najsporije
(monomolekulske) reakcije

v = k1c A
N 2O5 NO2 + NO3
monomolekulska

dc N O
2

dt

= k1c N O
2

HEMIJSKE REAKCIJE: PROSTE - odigravaju se u jednom stupnju

SLO
SLOENE - odigravaju se kroz niz stupnjeva preko vie ELEMENTARNIH REAKCIJA

RED REAKCIJE SE ODNOSI NA UKUPNU

(SLO
(SLOENU) REAKCIJU

POJEDINA
POJEDINANI STUPNJEVI OPISUJU SE
MOLEKULARNO
MOLEKULARNOU
Kod prostih reakcija molekularnost = red reakcije
ukupan broj molekula reaktanata = broju molekula
reaktanata koji odreuju brzinu reakcije

14

ln prirodni logaritam za osnovu e

log dekadni logaritam za osnovu 10

PA
PANJA!

dx = x + C

x2

dx = x

x1

x1
x2

dx
x = ln x + C

dx
x2
=

=
ln
x
ln
x
ln
2
1
x
x1
x1

1
dx
1

x 2 x 2 x1
x1

x2

dx
1
x2 = x + C
dx
1
=

+C
3
x
2x 2

dx
1 1
1
=

3
2
x
2 x 2 x 21
x1

x2

dx
1
xn = (n 1) xn1 + C

dx
1 1
1
=

xn (n 1) xn21 xn1
x1

x2

Reakcije prvog reda



Brzina hemijske reakcije zavisi samo od koncentracije jedne od

reaguju
reagujuih komponenata.

A B+C

Brzina ove reakcije je:

v=

dc A dcB dcC
= k1c A
=
=
dt
dt
dt

cA je koncentracija reaktanta A koja je preostala posle vr

vremena t
k1 konstanta brzine reakcije prvog reda
Brzina je najve
najvea na po
poetku reakcije najve
najvea koncentracija reaktanata

15

Izvoenje izraza za konstantu brzine

reakcije prvog reda

dc
A = k1c A
dt

cA

t
dc A

= k1 dt
c cA
t =0
0

C0 - koncentracija supstance A pre po

poetka reakcije (t=0)
t=0)

(ln c A ln c0 ) = ln

cA
= k1t
c0

1
c
2,303
c
k1 = ln 0 =
log 0
t
cA
t
cA

Izvoenje izraza za konstantu brzine

reakcije prvog reda
k1 zavisi od prirode reakcije i temperature
k1 ne zavisi od c0, cA i t njihov odnos je u svakom
trenutku konstantan

VANO!
Zato se v (koja se menja sa c),
c), izra
izraava preko k1 (koja ne zavisi od c).
c).

1 c
k 1 = ln 0
t cA

c A = c 0 e k 1t

Dimenzije k1 (=) s-1, min-1

16

Smanjenje koncentracije A ima eksponencijalan tok,

tok, a reakcija se
teorijski zavr
).
zavrava (cA=0) u beskona
beskonanosti (t
(t).
Reakcija nikada ne te
tee do samog kraja

1 c
k1 = ln 0
t cA

c A = c 0 e k 1t

ln c A = ln c 0 k 1t

LINEARNA ZAVISNOST
Jednaina prave:

c A = c0 e k t

ln cA od t

odseak lnc0 nagib k1

17

Vreme polureakcije t1/2

 t1/2 vreme za koje se po
poetna koncentracija reaktanta tokom

reakcije smanji za polovinu

1 c
1
c
k = ln =
ln
c
t c
t
2
ln 2 0,693
=
=
k
k

c =
A

1/ 2

c
2

1/ 2

t1/2 zavisi od prirode reakcije i temperature

t1/2 ne zavisi od po
poetne koncentracije
reaktanata
C0

t1/2 vreme za koje se po

poetna koncentracija
reaktanta tokom reakcije smanji za polovinu

18

Kada se reakcija prvog reda odigrava u jednom stupnju

kao prosta (elementarna) reakcija, njena brzina jednaka
je brzini monomolekulske reakcije u kojoj u
uestvuje
samo jedan molekula reaktanta.

Reakcije drugog reda



Brzina hemijske reakcije zavisi od koncentracije DVE

reaguju
reagujue supstancije i to tako da je reakcija prvog reda u
odnosu na svaku od njih:

A + B C + D + ...


Brzina reakcije drugog reda je:

v=


dcA
= k 2c A c B
dt

Zavisi od cA i cB koje su preostale posle vremena t

19

Konstanta brzine reakcije drugog reda



Konstanta brzine reakcije drugog reda, k2 izvodi se pod uslovom da su

po
poetne koncentracije
koncentracije A i B jednake

c 0 A = c 0B


Posle vremena t, cA=cB jer isti broj molova A i B u

uestvuju:
cA

dc
v = A = k 2c2A
dt

dc
2A = k 2 dt
cA
c0
t=0

1 1

= k 2 t
c
A c0

1 1
1
k 2 =

t c A c0

Dimenzije k2 (=) mol-1Lmin-1

1 1

= k 2 t
c
A c0

1
1
= + k 2t
c A c0

LINEARNA ZAVISNOST
Jednaina prave:

1/cA od t

odseak 1/c0 nagib k2

20

Vreme polureakcije reakcije drugog reda

t = t1 / 2

cA =

c0
2

Nagib prave (n-1)=-1

1 1 1 1 1 1
k2 = =

t c A c0 t1/ 2 c0 c0
2

t1/ 2 =

1
k 2c 0

ln t 1 / 2 = ln k 2 ln c 0

t1/2 zavisi od c0 jer se

reakcija odvija pomo
pomou sudara

Kada se reakcija drugog reda odigrava u jednom stupnju

(prosta, elementarna), njena brzina jednaka je brzini
bimolekulske reakcije u kojoj u
uestvuju dva molekula iste
ili razli
razliite vrste.

21

Reakcije treeg reda



Brzina hemijske reakcije zavisi od koncentracije TRI

reaguju
reagujue supstancije i to tako da je reakcija prvog reda
u odnosu na svaku od njih:
njih:

A + B + C D + F + ...
Brzina reakcije tre
treeg reda je

v=

dc A
= k 3c A c B c C
dt

Kada bi se reakcija tre

treeg reda odigrala u jednom stupnju (prosta,
elementarna), njena brzina bila bi jednaka brzini trimolekulske
reakcije u kojoj u
uestvuju tri molekula iste ili razli
razliite vrste uz

istovremeni sudar tri molekula!!!

(Verovatno
(Verovatnoa da se ovo dogodi je veoma mala)

Reakcije n-tog reda

Brzina reakcije nn-tog reda je

nA P
v=

dc A
= k n c nA
dt

Konstanta brzine reakcije n-tog reda

kn =

1
c

n 1
A

1 1
1
n 1 n 1
(n 1)t c A
c0

1
c

n 1
0

+ (n 1)k n t

22

Vreme polureakcije reakcije n-tog reda

t1/ 2

2 n 1 1
=
(n 1)k n c n0 1

ln t 1 / 2 = ln

2n 1 1
(n 1) ln c 0
(n 1)k n

Red reakcije ne mora biti ceo broj

moe biti jednak nuli ili razlomku

n = 0 brzina reakcije ne zavisi od koncentracije

ni reaktanata ni proizvoda reakcija nultog reda

n=

a
- kada slo
sloena reakcija ima najmanje dve
b najsporije elementarne reakcije.
reakcije.

23

Reakcije nultog reda



Ne zavise od koncentracije supstancija koje u

uestvuju u
reakciji ve
ve od nekog drugog faktora.
faktora.
Fotohemijske reakcije uticaj fotona svetlosti
brzina zavisi od intenziteta svetlosti
Elektroliza
brzina oksidoredukcije zavisi od brzine difuzije jona
(brzina difuzije konstantna je za datu sredinu i T)

n=0

dc A
= k0c A0
dt

Brzina je konstantna, zavisi od k0

tj. od prirode supstance i temperature

c0 = 1

dc A
= k0
dt

Konstanta brzine reakcije nultog reda

Izraz za konstantu brzine reakcije nultog reda izvodi se iz:
cA

c0

t =0

dc A = k0 dt

k0 =

(c A c0 ) = k0 t

dc A
= k0
dt

c0 c A
t

c A = c 0 k 0t

24

Vreme polureakcije reakcije nultog reda

za t = t1 / 2 po
poetna koncentracija smanji se na polovinu

1
c0 c0
2 = c0
k0 =
t1 / 2
2 t1 / 2

t1 / 2 =

cA =

c0
2

c0
2k0

ln t1 / 2 = ln 2k 0 + ln c0
t1/2 srazmerno je c0, jer vreme odigravanja
reakcije ne zavisi od broja sudara izmeu
molekula reaktanata, ve
ve od ukupnog
broja molekula reaktanata !

Reakcije pseudo prvog reda



Kod prostih reakcija svi molekuli reaktanata odreuju brzinu

reakcije - molekularnost = red reakcije.

Kod nekih prostih bimolekulskih reakcija jedan od reaktanata nalazi

se u velikom vi
viku - u toku cele reakcije njegova koncentracija je
konstantna.

Ovakve bimolekulske reakcije odigravaju se brzinom reakcije prvog

prvog
reda - reakcije pseudo prvog reda.

Inverzija (hidroliza) saharoze

25

Inverzija (hidroliza) saharoze

C12 H 22O11 + H 2O C 6 H 12O6 + C 6 H 12O6
saharoza

glukoza

dcC

12 H 22 O11

dt

= k2 cC

12 H 22 O11

fruktoza

cH O
2

Voda je u velikom vi
viku u odnosu na saharozu.
Koli
Koliina vode koja je izreagovala od ukupno prisutne vode
je zanemarljivo mala, cH2O = konst.

k = k2c H O
2

dcC

12 H 22 O11

dt

= k cC

12 H 22 O11

Reakcija drugog reda pona

ponaa se kao reakcija prvog reda

Red
reakcije

reakcija

Nultog
reda

AP

v = k0

k0 =

I reda

AP

v = k 1c A

1 c
k 1 = ln 0
t cA

t1 / 2 =

0,693
k1

II reda

A+AP

v = k 2c 2A

1 1
1
k 2 =
t c A c0

t1/ 2 =

1
k 2c 0

III reda

A+A+AP

v = k 3c 3A

k3 =

t1/ 2 =

3
2k 3c02

n-tog
reda

nAP

v = k nc nA

brzina

kn

kn =

c0 c A
t

1 1 1

2t c 2A c02

t1/2
t1/ 2 =

c0
2k 0

n 1
1 1
1
n 1 n 1 t 1 / 2 = 2 1n 1
(n 1)t c A
c0
(n 1)k nc 0

26

ODREIVANJE REDA REAKCIJE






Merenje promene koncentracije u funkciji vremena.

vremena.
Uzimaju se uzorci u odreenim vremenskim intervalima lo
loe kod
brzih reakcija.
Bolje kontinualne fizi
fizikohemijske metode koncentracija se
odreuje bez uzimanja uzorka za analizu.
analizu.
Prate se promene veli
veliina koje su srazmerne koncentraciji:
koncentraciji:
- promena pritiska (V=konst.);
reakcije u gasovima
- promena zapremune (prit.=konst.)
- promena gustine, indeksa prelamanja, dielektri
dielektrine
konstante, elektri

ne
provodljivosti,
apsorpcije
svetlosti
elektri
Veoma brze reakcije relaksacione metode

ODREIVANJE REDA REAKCIJE

Naj
Najee kori
koriene metode:
1.
2.
3.

Metoda integrala ili konstantnosti

Diferencijalna metoda
Metoda vremena polureakcije

27

Metoda integrala ili konstantnosti



Odreuje se koncentracija reaktanata za razli

razliite vremenske
intervale, a dobijene vrednosti za t i cA unose se u odgovaraju
odgovarajue
jedna
jednaine za brzine nultog, prvog, drugog, ... reda.

Jedna
Jednaina koja daje najbolje slaganje eksperimentalnih ta
taaka
sa pretpostavljenim oblikom jedna
jednaine ukazuje na red reakcije.

ANIMACIJA
http://www.chm.davidson.edu/ChemistryApplets/kinetics/Inte
gratedRateLaws.html

Metoda integrala ili konstantnosti



Pogodnom eksperimentalnom metodom odredi se

koncentacija reaktanta u razli
razliitim vremenima od
po
poetka reakcije.

Dobijene vrednosti nanose se na grafike zavisnosti:

c= f(t), ln c = f(t) i 1/c= f(t)

Samo jedna od navedenih zavisnosti mo

moe biti
pravolinijska za datu hemijsku reakciju, to ukazuje na
red reakcije.

28

A) Reakcija nultog reda

B) Reakcija prvog reda

29

C) Reakcija drugog reda

Diferencijalna metoda



Odreuju se t i cA kao u metodi integrala.

Dobijene vrednosti za cA i t unose se u op
optu
jedna

inu
jedna

v=

dc A
dt

Iz koje se izra
, v2
,... vn
izraunavaju , v1
u zavisnosti od koncentracija c A (1) , c A ( 2 ) , c A ( n ) ,...
i unose u logaritamski oblik jedna
jednaine

v = k n c nA

log v = log k n + n log c A

30

Diferencijalna metoda
Grafi
Grafiki prikazana jedna
jednaina

v = k n c nA
log v = log k n + n log c A

log v

log kn

tg = n

log CA

kn i n se odreuju grafi
grafikom metodom
iz odse
odseka i nagiba prave

Metoda vremena polureakcije

t1/2 vreme za koje se po
poetna koncentracija reaktanta
tokom reakcije smanji za polovinu
tg = (n 1)
t1/ 2 =

c0
ln t 1 / 2 = ln c 0 ln 2k 0
2k 0

t1 / 2 =

0,693
0,693
ln t 1 / 2 = ln
k1
k1

t 1/ 2 =

1
1
ln t 1 / 2 = ln
ln c 0
k 2c 0
k2

31

PRIMER 1.

Radioaktivni raspad radijuma u radon

Ra Rn
monomolekulska reakcija

veksperimentalno = vmonomolekulska

dc

v = Ra = k1c Ra
dt

dnRa
= k1nRa
dt

nRa broj atoma radijuma preostalih posle

vremena t od poetka raspada

Reakcija je prosta molekularnost = red

PRIMER 2.

Reakcija razlaganja jodo-vodonika

2HI H 2 + I 2
Bimolekulska reakcija
Veksperimen. poklapa se sa izraunatom vbimol.
Znai da je prosta reakcija drugog reda.

dc HI
= k 2c 2HI
dt

Molekularnost = Red reakcije

32

PRIMER 3.
Oksidacija jodovodonine kiseline uz H2O2
H 2O 2 + 2H + + 2I I 2 + 2H 2O
Polimolekulska reakcija
reakcija???
(petomolekulska jer H+ i J- joni samostalno u
uestvuju)
H 2O 2 + I IO + H 2O
IO + 2H + + I I 2 + H 2O

Odigrava se u dva stupnja

Prva, bimolekulska reakcije spora odreuje brzinu procesa.

procesa.
Druga se sastoji od niza brzih elementarnih reakcija.

PRIMER 3.

Oksidacija jodovodoni
jodovodonine kiseline uz H2O2

H 2O 2 + 2H + + 2I I 2 + 2H 2O

Eksperimentalno je naeno da se brzina ukupne, slo

sloene,
rea
reakcije odigrava po jedna
jednaini, v = k 2c 2A
to zna
znai da predstavlja brzinu reakcije drugog reda.
Red slo
sloene reakcije poklapa se sa molekularno
molekularnou
najsporije elementarne reakcije koja odreuje brzinu:
brzinu:

v=

dc H 2O 2
dt

= k 2c H 2 O 2 c I

Prva, bimolekulska reakcije spora odreuje brzinu procesa.

procesa.
H 2O 2 + I IO + H 2O

33

Stacionarno (ustaljeno) stanje

Reakcija se odvija preko dva stupnja
1. stupanj:
2. stupanj:

k
R 1 I

k
I 2 P

Intermedijer
Reaktivna vrsta koja nastaje u jednoj,
a nestaje udrugoj (drugim) reakcijama
Ne pojavljuje se u ukupnoj reakciji.

Koncentracija neke reakcione vrste (intermedijera) I,

naziva se stacionarnom, ako se tokom trajanja hemijske reakcije,
ne menja u vremenu:

v=

dI
=0
dt

Intermedijer I stvara se u prvom stupnju (k1), a troi u drugom (k2).

Uslov stacionarnosti k2 >> k1
(I se sporo stvara u prvom, a brzo troiu drugom stupnju )
RED UKUPNE REAKCIJE ???

Pogledati praktikum iz fizike hemije,

Hemijska kinetika, zadaci 9 i 10.

Reakcija stvaranja jodovodonika je sloena reakcija

predstavljena ukupnom, stehiometrijskom, jednainom:

H2 + I2
2HI
Nije definisano !
Koja se odigrava se preko tri elamentarna stupnja:

I 2 2I
I + H 2 HI + H
H + I 2 HI + I

monomolekulska
bimolekulska
bimolekulska

Odrediti molekularnost ove reakcije.

34

Slo
Sloena reakcija oksidacije jodovodoni
jodovodonine kiseline uz H2O2,

H 2O 2 + 2H + + 2I I 2 + 2H 2O
odvija se preko dva elementarna stupnja:
k1
H 2O 2 + I
IO + H 2O

spor

k2
IO + 2H + + I
I 2 + H 2O

brz

Odrediti odlu
odluuju
ujui stupanj ove reakcije.

Odluujui stupanj u mehanizmu u kome reakcije

slede jedna drugu (konsekutivne reakcije) je
NAJSPORIJI STUPANJ
k1 < k2

k1
H 2O 2 + I
IO + H 2O

Reakcija razlaganja acetaldehida, na visokoj temperaturi,

odigrava se na slede
sledei na
nain:
k1

CH 4 + CO

CH 3CHO k
1
1
2
C 2 H 6 + H 2 + CO
2
2

k1 >> k2

Odrediti odlu
odluuju
ujui stupanj ove reakcije.

IZUZETAK!
Odluujui stupanj u mehanizmu u kome reakcije
teku paralelno je BRI STUPANJ
k1
CH 3CHO
CH 4 + CO

35

Za reakciju A + 2B P utvreno je da sledi zakon brzine

drugog reda:
2

v = kcB

Po
Poetna koncentracija reaktanta B iznosi 1 moldm-3, a posle 2
minuta smanjila se na 0,6 moldm-3.
Odrediti:
a) Konstantu brzine reakcije.
b) Za koje vreme e izreagovati polovina reaktanta B
prisutnog u po
poetku.
Ukupna reakcija je 2. reda i njena brzina zavisi samo od koncentracije
Reaktanta B.

1 1 1
1
1
1

a) k 2 = =

t c B c 0 2 min 0,6moldm 3 1moldm 3

1 (1 0,6 )moldm 3
k2 =
= 0,333 min 1 mol 1dm 3
2 min 0,6 moldm 3 2

b)

t1/ 2 =

1
1
= 3 min
=
1
1
k 2c 0 0,333 min mol dm 3 1moldm 3

36