HEMIJSKA KINETIKA

BRZINA REAKCIJE
FAKTORI UTICAJA
HEMIJSKA RAVNOTEA
 HEMIJSKA KINETIKA
Hemijska kinetika je deo hemije koji se
bavi prouavanjem brzine odvijanja
hemijskih reakcija.
Prouava se:
odreivanje brzine hemijske reakcije
uticaj pojedinih faktora na brzinu reakcije
mehanizam odvijanja reakcije
 DEFINICIJA BRZINE HEMIJSKE
REAKCIJE
Brzina hemijske
reakcije je promena
koncentracije
reaktanata ili
proizvoda reakcije
u jedinici vremena.

c2 c1
v
t 2 t1

v
c
t
3
mol dm s 1

 TA UTIE NA BRZINU
HEMIJSKE REAKCIJE?

Priroda reaktanata i proizvoda reakcije

Temperatura
Koncentracija reaktanata
Prisustvo katalizatora
 ODVIJANJE HEMIJSKE REAKCIJE
TEORIJA SUDARA
Kada se izmeaju reaktanti da bi dolo
do hemijske reakcije to jest do nastajanja
proizvoda reakcije potrebno je:
1. estice reaktanata se moraju sudariti
2. estice treba da imaju dovoljnu energiju
3. estice treba da se sudare sa pogodnom
orjentacijom
Ispunjavanje ovih uslova dodvodi do
efikasnog sudara.
 TEORIJA SUDARA
Reakcija nastajanja jodovodonika
Reakcija nastajanja jodovodonika
Reakcija nastajanja jodovodonika
 ENERGIJA AKTIVACIJE
Energija aktivacije, Ea, je minimalna energija
potrebna za poetak hemijske reakcije
Energija potrebna za nastanak prelaznog stanja.
UTICAJ TEMPERATURE NA BRZINU
HEMIJSKE REAKCIJE
 UTICAJ TEMPERATURE NA BRZINU
HEMIJSKE REAKCIJE
Sa porastom
temperature
brzina hemijske
reakcije raste
eksponencijalno
 UTICAJ TEMPERATURE NA BRZINU
HEMIJSKE REAKCIJE
Sa porastom
temperature
znatno raste
udeo molekula
sa energijom
koja je vea od
Ea.
 Sa porastom temperature brzina hemijske
reakcije raste eksponencijalno
Vant Hofovo pravilo: Pri porastu
temperature za 10 o brzina hemijske
reakcije se poveava 2 4 puta.
Temperaturni koeficijent brzine hemijske
reakcije je odnos konstante brzine na
temperaturi t+10o prema konstanti brzine
iste reakcije na temperaturi t.
kt 10

kt
 Sa porastom temperature brzina hemijske
reakcije raste eksponencijalno
Temperaturni koeficijent brzine neke
hemijske reakcije je = 2. Koliko e se
poveati brzina reakcije ako se temperatra
povisi za 100o.

t1 100
kt t1
10
2 10
2 1024
10

kt
 Uticaj katalizatora
Katalizatori su supstance ije prisustvo u
reakcionoj smei menja brzinu reakcije
(najee poveavaju brzinu reakcije).
Karakteristike delovanja katalizatora:
Deluju u maloj koliini
Ne uestvuju u hemijskoj reakciji
Ubrzavaju samo termodinamiki mogue
reakcije
Specifinost delovanja
Ne utiu na poloaj hemijske ravnotee
 Katalizatori
Supstance koje se lako oksiduju i redukuju
(NO)
Voda
H+ i OH- joni
Metali posebno plemeniti (Ag, Au) i oni iz
VIII grupe (Co, Fe, Ni...)
Oksidi metala (Al2O3, V2O5, Fe2O3....)
 Kataliza
Proces u kome katalizatori deluju na brzinu
hemijske reakcije naziva se kataliza.
Postoji:
HOMOGENA KATALIZA reaktanti i
katalizator ine jednu fazu (imaju isto
agregatno stanje)
HETEROGENA KATALIZA - reaktanti i
katalizator su u razliitim fazama
 Mehanizam delovanja katalizatora
Katalizatori sniavaju energiju aktivacije hemijske
reakcije
Sa snienom Ea veliki broj molekula moe efikasno
reagovati dajui proizvode
Mehanizam delovanja katalizatora
UTICAJ KONCENTRACIJE REAKTANATA
NA BRZINU HEMIJSKE REAKCIJE
Poveanjem koncentracije reaktanata
poveava se broj efikasnih sudara, pa je i
brzina reakcije vea.
Za razliku od uticaja temperature, brzina
hemijske reakcije se poveava srazmerno
poveanju koncentracije reaktanata.
UTICAJ KONCENTRACIJE REAKTANATA
NA BRZINU HEMIJSKE REAKCIJE
 Zakon o dejstvu masa
Brzina hemijske reakcije srazmerna je
proizvodu koncentracija reaktanata pri
konstantnoj temperaturi.
H2(g) + I2(g) 2 HI(g)
v = k [H2] [I2]
k konstanta brzine hemijske reakcije
Konstanta brzine hemijske reakcije je brzina
hem. reakcije pri jedininim koncentracijama.
kada je [H2] = [I2]=1 onda je v = k
 Zakon o dejstvu masa
U izraz za brzinu hemijske reakcije ulaze
koncentracije samo onih komponenti ije
se koncentracije mogu menjati, a to su
gasovi i supstance u rastvoru.

C(s) + O2(g) CO2(g) v = k[O2]

2 SO2(g)+O2(g)2 SO3(g) v = [SO2]2 [O2]
 Promena brzine hemijske reakcije sa
vremenom
Usled smanjenja
koncentracije
reaktanata u toku
odvijanja hemijske
reakcije (zbog
nastajanja
produkata) brzina
hemijske reakcije
opada sa protokom
vremena.
 HEMIJSKA RAVNOTEA
Povratne i nepovratne hem. reakcije
Hemijske rekacije ne teku uvek do kraja ( to
jest do stanja da na kraju reakcije imamo
samo produkte reakcije)
Hemijske reakcije koje teku do kraja su
nepovratne hem. reakcije
Hemijske reakcije koje ne teku do kraja su
povratne ili reverzibilne hem. reakcije
 Povratne hemijske reakcije

Povratne hemijske reakcije su takve reakcije

gde se prevoenje reaktanata u proizvode
reakcije i prevoenje produkata u
reaktante deava istovremeno i u jednom
sudu.
Napredna reakcija: 2 SO2(g) + O2(g) 2 SO3(g)
Povratna rekacija: 2 SO3(g) 2 SO2(g) + O2(g)
Zbirno: 2 SO2(g) + O2(g) 2 SO3(g)
 Hemijska ravnotea
Dinamiko stanje gde je
brzina napredne reakcije
jednaka brzini povratne
reakcije
U stanju ravnotee
prisutni su i reaktanti i
produkti
U stanju ravnotee nema
promene koncentracije
niti reaktanata niti
proizvoda reakcije
Hemijska ravnotea
 Hemijska ravnotea
H2(g) + I2(g) 2 HI(g)
V1= k1[H2][I2]
V2=k2[HI]2
Ravnotea V1= V2

k1[H2][I2] = k2[HI]2

K
HI
2

H 2 I 2
 Poloaj ravnotee
RAVNOTEA JEDNAKO

Mada su u stanju Pozicija ravnotee

ravnotee brzine zavisi od k1 i k2.
napredne i povratne
reakcije jednake
koncentracije k1
Kc
HI
2

komponenti sa obe k 2 H 2 I 2
strane ne moraju biti
iste

A B ili A B
1% 99% 99% 1%
 Kako zapaamo postizanje stanja
hemijske ravnotee?
U stanju hemijske ravnotee prisutni su i reaktanti i
proizvdi reakcije i njihova koncentracija se ne menja sa
vremenom
Isto stanje ravnotee se postie bez obzira da li se polazi
od reaktanata ili proizvoda reakcije.
 Konstanta ravnotee
Konstanta ravnotee je odnos proizvoda
koncentracija proizvoda reakcije i
proizvoda koncentracija reaktanata.
Konstantna je vrednost pri konstantnoj
temperaturi
Zavisi samo od temperature
 Znaenje konstante ravnotee
aA + bB cC + dD
Konstanta ravnotee
izraava poloaj Kc
C D
c d

ravnotee u obliku A B
a b

numerike vrednosti.
Konstanta ravnotee Kc > 1 produkti reakcije u
uvek ima oblik: viku (poloaj ravnotee

produkti
favorizuje produkte
n
reakcije)
Kc
reaktantim Kc < 1 reaktanti u
viku(poloaj ravnotee
favorizuje reaktante)
Velika vrednost konstante ravnotee K>>1
Mala vrednost konstante ravnotee K<<1
 inioci koji utiu na poloaj
hemijske ravnotee
Na poloaj hemijske ravnotee utiu:
1. Promena koncentracije
2. Promena temperature
3. Promena pritiska
 L ateljeov princip
Ako se nekom sistemu
koji je u ravnotei
promeni neki od
spoljanjih faktora,
sistem e da
uspostavi novo stanje
ravnotee tako da se
suprotstavi promeni.
 Remeenje i ponovno uspostavljanje ravnotee

Kada je sistem u ravnotei koncentracije

reaktanata i proizvoda reakcije ostaju iste sa
protekom vremena
Kada se promene uslovi koncentracije svih
supstanci e se promeniti dok se ponovo ne
uspostavi ravnotea
Nove koncntracije e biti razliite ali e vrednost
konstante ravnotee ostati ista.
(UKOLIKO SE NE PROMENI TEMPERATURA)
 Uticaj promene koncentracije
reakcija: H2(g) + I2(g) 2 HI(g)
 Uticaj pritiska
Uticaj promene pritiska na reakcije koje su u
stanju hemijske ravnotee svodi se na uticaj
promene koncentracije.
U pogledu uticaja pritiska imamo dve vrste
reakcija:
1. Reakcije kod kojih pritisak nema uticaja
H2(g) + I2(g) 2 HI(g)
broj molekula je isti sa leve i desne strane strelica
2. Reakcije kod kojih pritisak ima uticaja
N2(g) + 3 H2(g) 2 NH3(g)
razliit broj molekula sa leve i desne strane strelica
Uticaj pritiska
 Uticaj promene temperature

Prema L ateljevom principu snienje

temperature (hlaenje) pomerae ravnoteu u
pravcu egzotermne reakcije
Povienje temperature (zagrevanje) pomera
ravnoteu u pravcu endotermne reakcije.

hladjenje
N2(g) + 3 H2(g) 2 NH3(g) H = - 92,5 kJ/mol
zagrevanje
 Primena L ateljeovog principa
Haberova sinteza amonijaka

N2(g) + 3 H2(g) 2 NH3(g)

Prinos amonijaka (% od teorijski mogueg) u zavisnosti od
pritiska i temperature u Haberovom procesu
Tempe Pritisak (bara)
ratura 200 400 600 800 1000
200 0C 90% 96% 97% 98% 99%
300 0C 64 76 82 88 92
400 0C 39 55 65 73 80
500 0C 20 32 43 51 57
600 0C 8 16 24 28 32
700 0C 4 9 12 15 16