Örtünmeden Gi̇yi̇nmeye

STANBUL TCARET ODASI
YAYIN NO: 2003-36
Eser Ad : "rtnmeden giyinmeye : terzilik ve modann dn, bugn ve yarn, seminer, 19 haziran 2003" Kullanc IP : 194.27.103.192
RTNMEDEN GYNMEYE:
TERZLK VE MODANIN
DN, BUGN VE YARINI
SEMNER
19 Haziran 2003
Veritabanndaki yaynlar 5846 Sayl Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu'na gre kullanlmaktadr. Veritabann kullananlar Hiperkitap kullanm artlarn kabul etmi saylr.
Bu eserin tm telif haklan stanbul Ticaret Odas'na (TO) aittir.

'nun ve yazarnn ismi kaydedilmek kouluyla yayndan alnt yapmak mmkndr.
Ancak, TO'nun yazl izni olmadan yaynn tamam veya bir blm,
kopyalanamaz, oaltlamaz, ticari amalarla kullanlamaz.
EYLL 2003
ISBN 975-512-759-3
TO yaynlar iin ayrntl bilgi

TO Ticari Dokmantasyon Servisi'nden edinilebilir.
Tel.
Faks
E. Posta
: (212) 455 60 00 / 63 29 - 63 30
: (212) 513 88 27 - 520 10 27
: dokumantasyon@tr-ito.com
BASKI
MEGA AJANS
REKLAMCILIK MATBAACILIK VE FUAR HZM. LTD. T.
Tel: (0212) 528 93 15 - Tel/Fax: (0212) 528 94 32
megaaians@sistemd.com
NSZ
Dnyada bilgi ann zellikle kentlerdeki insanlarn hayatn hzlandrmas
ile son yllarda gelien eilimlere paralel olarak, moda olgusu boyut ve
nitelik deitirmeye balamtr. Gnmzde giyinmek, kendini
ifade
etmenin ok eitli yollar orannda nemli bir ara haline gelmitir. aa

ayak uyduran moda, ba dndrc bir hzla deimeye balam, modern
insan giyime daha fazla harcama yaparken, dier taraftan kyafetlerinin
seimi ve hazrlanmas iin ayrd zaman da giderek azalmtr.
Yzyllardr modann temel tan oluturan smarlama giyim ve terzilik

zellikle son yirmi ylda poplerliini giderek yitirmitir. Ismarlama giysiler
yerini moday ok yakndan izleme olana bulunan hazr giyim sektrnn,
ok eitli modeller, her gelir grubuna hitap eden
farkl kategoriler ve
fiyatlarla sunduu konfeksiyon rnlerine brakmaktadr.
Bu erevede modann ve terziliin tarihten gnmze anlamn sorgulamak

ve deiimini yorumlamak amac ile Odamzca, kamu ve zel sektr
temsilen katlan ve her biri konusunun uzman konumaclarn moda,
terzilik, tasarm, sosyoloji ve kltrel kimlik gibi farkl perspektiflerden
bakarak konuyu genel olarak deerlendirdii "rtnmeden Giyinmeye:
Terzilik ve Modann Dn, Bugn ve Yarn" balkl bir panel
dzenlenmitir.
Modann tarihsel geliimi, terzilik mesleinin moda sektrndeki yeri, halk

kltrnde giyim, modann sosyolojik bir olgu olarak deerlendirilmesi,
tasarm ve marka ile gelien yeni trendler yannda sektrn genel sorunlar
ve eitim boyutunun da ele alnd bu toplantya ilikin bant zmleri,
yaplan deerlendirmelerin ve saptamalarn panel katlmclar ile snrl
kalmayarak daha geni kitlelere ulamas amac ile kitap haline getirilmi ve
kamuoyunun ilgisine sunulmutur.
Hazrlanan kitabn, modann terzilik meslei ekseninde tarihi, kltrel ve

ekonomik adan deerlendirilmesine ve modern tketicinin eilimleri
dorultusunda politikalar oluturulmas ve uygulanmasna k tutmasn her
eye ramen terzilik mesleinin yaatlmasna ve ayrca tm okuyuculara
kiisel katkda bulunmasn mit eder, bu vesileyle deerli yorum ve

grleri ile toplantmza katkda bulunan konumaclara ve panelin
dzenlenmesinde
emei geen Ett ve Aratrma
ubesi
Aratrma
Raportr Feryal Tilma'a teekkrlerimi sunarm.
Dr. Cengiz Ersun

Genel Sekreter
NDEKLER
AILI KONUMASI:
Uur atba
stanbul Ticaret Odas Ynetim Kurulu Bakan vekili
OTURUM BAKANI:
Prof. Dr. nci Tezcan
stanbul Ticaret niversitesi Mhendislik ve Tasarm Fakltesi
Moda ve Tekstil Tasarm Blm Bakan
I. O T U R U M
Remzi zelik
T.C. Kltr ve Turizm Bakanl,
Aratrma ve Eitim Genel Mdr Yardmcs
Cemil peki
Modac
II. O T U R U M
Prof. Emre Kongar
Sosyolog
Meltem Akdemir
Vakko Eitim Birimi Yneticisi
Prof. Dr. Zeki Alpan
Mimar Sinan niversitesi
Gzel Sanatlar Fakltesi Tekstil Blm Bakan
7
AILI KONUMASI
Uur atba
stanbul Ticaret Odas Ynetim Kurulu Bakanvekili:
Sayn konuklar, deerli misafirlerimiz, toplantmza ho geldiniz.
Her yl eitli seminerler dzenleyerek yelerini ve kamuoyunu
bilgilendirmeyi hedefleyen odamz, modann, dn, bugn ve yarn
konulu bilgilendirme paneline ev sahiplii yapmaktadr. Bugn burada
gemiten gnmze nemli bir meslek olan ancak 2000 li yllara
gelinirken, kaybolmaya yz tutan terzilik ve onun ekseninde, modann
tanm, kltrmzde giyimin yeri, modern dnyada tasarm ve markann
nemi, modann ekonomik potansiyeli ve toplumsal etkileri zerinde
durulacaktr. Eski alarda, insanlarn doal artlardan korunmak iin
rtnme drtsyle balayan giysinin yolculuu, yeni bin ylda ada
insanlar iin kiilii tanmlayan en nemli gsterge olma noktasna
gelmitir. Daha genel anlamda ise moda giysinin de snrlarn aarak,
evlerimizden davran biimlerimize sosyal tercihlerimizden kullandmz
gnlk dile kadar her anlamda modern insan ynlendirmeye balamtr.
Moda Latince olumayan snr anlamndaki "modus" tan geliyor. Kavram
olarak da moda hi durmayan bir deiimi simgeler, ngilizce karl,
"fashion" ise, kavram farkl adan ele alr ve adet, usul, biim, ekil, tarz,
slup, davran, kibar snf hayat, st tabaka, yksek zmre ve belki daha
anlamlar kapsyor. Giysi, yzyllarca toplumlarda kendini ifade etmenin en
etkin arac olarak kullanlm, adeta sessiz bir konuma biimi olagelmitir.
Giysi, kimi zaman tayan kiinin mesleini ya da toplumdaki konumunu
belli ederken kimi zaman da politik tercih ve dnya grn anlatmann bir
biimi olmutur. Nasreddin Hoca'nn o nl deyii, "ye krkm ye",
giysinin nemini ve kiisel prestije katksn bizlere en iyi anlatan vecizedir.
Modern alarda, giysinin ve buna paralel olarak terziliin nemi,
yaygnl ve poplaritesi artmtr. Konfeksiyon sektrnn yaygnlamas
ile hzl gnlk hayat ierisinde terzilik ve smarlama giysi yaptrmak, adeta
bir lks haline gelmi, terzilik sektr belli lde gerilemeye balamtr.
te yandan 20 nci yzyln bandan itibaren, ayrcalkl snflarn
tekelinden kan moda, geni halk kitlelerine yaylmtr. Dijital ada
gelinen noktada ise, modann belirlenme sreci adeta tersine dnmtr. 20
8
nci yzyln ortalarndan itibaren, dnyann moda merkezlerinde bulunan
tasarmc ve modaclar, eilimleri belirlerlerken, bugn sokakta devinen,
enerji ve zellikle gen insanlarn kendilerini ifade etmek iin kullandktan
yntemler, modaclar etkiler duruma gelmitir. Gnmzde, dnya kltr
ve sanatnn kalbinin att Londra, Newyork gibi ehirlerde modann
nvelerde sokaklarda kendini bulmakta ve kimi zaman gibi byyerek,
tm dnya tekstil sektrn etkilemektedir. Dnya tekstil ve hazr giyim
sektrnn cirosunu yaratt istihdam ve etkiledii dier faaliyetleri
dndmzde, eilimlerin yaratt ekonomik deerin azmsanamayacak
byklkte olduu aktr. Dnyann en byk tekstil ve hazr giyim
reticileri arasnda yer alan lkemizde, zgn tasarma yatrm yapmaktan
kanlmas, trend belirleyen deil, trend takip eden konumda olunmas
Uluslararas rekabet avantajmz olumsuz etkilemektedir. Panelimizin temel
k noktalarndan biri, sanatsal ve estetik bak as yannda, moda ve
tasarmn, ticari metaya dntrlme potansiyelini ele almaktr. lkemizin
zengin kltr birikiminin zgn tasarm ve konsept almalar ile moda
sektrnde oluturulan marjinal katma deerin artmasna katkda
bulunacana inanyorum. Bu panelin hem sektr temsilcileri iin bir
tartma platformu yarataca, hem de kltr endstrisinin temel ta olan
moda ve tasarmn kitleleri etkilemesi ve gz ard edilemeyecek bir
ekonomik potansiyel arz etmesinin nemini vurgulayaca kansndaym.
stanbul Ticaret Odas olarak moda ve tasarmn lkemizin lokomotif
sektrlerinden biri olan tekstil sektrnn gelimesi iin olmazsa olmaz
parametreler olduuna inanmaktayz. Bu konuda da asl korunmas ve
kollanmas gerekenin de terzilik olduunu kamuoyunun dikkatine sunmak
istiyoruz. Sizlerden alacamz tepkiler ve kamuoyunun gsterecei ilgi
dorultusunda nmzdeki yllarda benzer etkinliklerimizi srdrmeye ve
konuya dikkat ekmeye devam edeceiz. Burada sz konumaclara
brakrken, panel iin burada bizimle birlikte olmak zere, deerli vakitlerini
ayrp gelen konunun saygdeer uzmanlarna, katklarndan dolay teekkr
ediyorum, hepinize katldnz iin ayrca sayglarm sunuyorum. Bu
konumama mteakip maalesef seminerden ayrlmak mecburiyetindeyim.
Bunu ltfen ilgisizliime vermeyin, Perembeye denk gelmesi, bugn bizim
Ynetim Kurulu toplantnz var, oraya katlmak mecburiyetindeyim,
hepinize katldnz iin tekrar teekkr ediyorum. Ho geldiniz.
imdi oturum bakanmz Sayn Prof. nci Tezcan' krsye davet
ediyorum.
Oturum Bakan
Prof. Dr. nci Tezcan
stanbul Ticaret niversitesi Mhendislik ve Tasarm Fakltesi
Moda ve Tekstil Tasarm Blm Bakan
Evet. Sayn atba al iin ok teekkr ederiz. Sayn

konumaclar, deerli akademisyenler, deerli konuklar ve Ticaret
Odas'nm ok deerli mensuplar, ben Ticaret Odas'nn dier bir kuruluu
olan stanbul Ticaret niversitesi'nde bir retim yesiyim, ayn zamanda
moda ve tekstil tasarm programn balatmak zere almalarda
bulunuyorum. almalarm tamamladm. Konu giyim, retim, i evreleri
olduu zaman ilgi ekici oluyor, ancak niversitenin baz hazrlk
programlar ve almalar olduu iin, zannediyorum akademisyen
arkadalardan katlm says biraz az oldu. Sivil toplum kurulular ile zel
sektr, kamu ve niversitelerin, eitimin yakn zamanlarda sk sk modadan
tasarmdan bahsetmeye balamalar son derece mit verici ve ok
sevindirici. Yllardan beri moda konusu, giyim sanayicilerinin i
evrelerinin ilgi alan olmaktan sadece konuma alan iinde kalmt.
Bunun giderek gereklemekte olduu, programlarn niversitelerde giderek
artmakta olmas, son derece mutluluk verici, beklenen de zaten byle
olmalyd, yani helvay artk karmak lazm, her ey var, potansiyel var, insan
gc var, maddi destek var, azim var, hrs var, ama artk helvay karp
stanbul'u, 2010 programnda deinildii gibi, bir moda merkezi, toplant,
fuar ve kongre merkezlerinden biri haline getirip uygarlk ve kltr birikimi
fevkalade zengin olan bu kentimizin 12 ay srekli faal hale getirilmesi ok
ok yerinde bir alma. Bunun iin de mikrofonu da ele geirmiken,
bundan sonraki almalarnzda belki yn gsterir, iaret eder dncesiyle
baz noktalara deinmek istiyorum. Sayn atba, iletirsiniz Ynetim
Kuruluna belki, stanbul'un aciliyetle bir tekstil mzesine ihtiyac var.
Geleneksel bir sanat retim ve sanayi dal olan tekstil, Trk toplumunun ok
nceden tand bir retim dal olan tekstilin bir mzesi zellikle tekstil
mzesi olmamas, hakikaten hayret verici bir ey, feshane yaplrken biz
bunu nermitik. Ancak feshane ok baka amalarla kullanld, halbuki tam
yeriydi feshane. Konumu itibariyle, anlam itibariyle, tarihi gemiiyle,
10
feshane bunun iin biilmi kaftand, belki bu konuda bir giriimde
bulunabilirsek, ikincisi Ufuk 10, 2010 almas iin de Anadolu'nun
istihdam yaratmak zere Anadolu'da kk reticiyi desteklemek iin, sayn
i evreleri mensuplar, Ticaret Odas mensuplar, byle bir giriim balad,
bu alma Banglade'te deil, ilk defa Hindistan'da kondu ve zellikle
kadn i gcn deerlendirmek kk reticiyi canlandrmak bir maddi
potansiyel yaratmak zere ie baland. Ve u anda Hindistan'da kadnlarn
retimi ile balayan ve giderek gelien kooperatifler kuruldu ve mega
s torlarda, geleneksel tekstilin yannda, Paris'e, ingiltere'ye, Liberty'e ve
dier ok tannm maazalara ihracat yapan bir sektr dodu. Byle kk
bir alma, Sayn Lale Aytaman'n Valilii srasnda, Mula'da yaplmt.
Ancak o blgesel kald, ama ok mutlu bir alma, ok baarl bir rnek
oldu. Ne yazk ki Trkiye'de kurumlama srekli olamyor, kiilere,
liderlere ok bal, sayn Aytaman ayrldktan sonra, hem ekibi dald, hem
de orada kurulmu bulunan tekstil atlyesi, beklenen retim, beklenen
seviyeye gelemedi. O nedenle sayn Orakolu, Orka tekstil olarak byle
bir aratrma yapmlard. Biz de niversitemizde Anadolu'nun dokuma
haritasn kardk. Ve nerelerde halen geleneksel ve doal bugn kullanlan
tekstilin retildiini tespit ettik dolaysyla orada bir proje balad, burada
byle bir potansiyel var. Beri tarafta niversitede tamamlanm, almaya
ak bir birikim var, biraz evvel sylediim gibi, bu helvay da artk hep
beraber karmamz lazm. ok byk atlmlar yapmadan nce, kk
palyatif admlarla Anadolu'da halen devam etmekte olan dokuma sanayi,
giyim sanayi veya retimi diyelim daha kk boyda ve kadn i gcn
deerlendirebiliriz. Her ey hazr, yeter ki birisi bu almay organize edip
yola koysun, sayn bakanm galiba bu tam odanza uygun bir i gibi geliyor
bana. Ynetim Kuruluna byle bir mesaj ulatrabilirsiniz. Evet, bu kk
mesajlardan sonra, izninizle konumaclar konumalarn yapmak zere
konumaya davet edeyim. Sayn Remzi zelik, Kltr ve Turizm
Bakanl, Aratrma ve Eitim Genel Mdr Yardmcs. Kendisi
gemiten gnmze Trk kltrnde giyim konusunda bir Tebli
sunacaklar. Buyurun efendim.
11
I. O T U R U M
Remzi zelik
T.C. Kltr ve Turizm Bakanl,
Aratrma ve Eitim Genel Mdr Yardmcs:
Szlerime balarken, hepinizi saygyla selamlyorum. Giyim insanlk
tarihi kadar eskidir. Giyim, sanatn, endstri kolunun ve ayn zamanda milli
kltrn bir parasdr. Giyinmeye duyulan gereksinme, ilk alarda
insanlarn vcutlarn tabiatn etkilerinden korumak iin domu, daha
sonraki devirlerde insanlarn kltr ve uygarlk seviyelerinin gelimesi, her
alanda olduu gibi giyimde de kendini gstermitir. Giyim, mevsim, ya,
cinsiyet, vcut yaps, sosyal yaant, evre, zaman, model, kuma, estetik
deerler, dini inanlar ve tren gibi durumlarda giyilmesini gerektiren
faktrlerle deiiklikler gsterir. Bir toplum iinde ilkeler, hangi giyim
eyalarn veya terkibinin kimler tarafndan hangi durumlarda giy ilebilecei,
giyilmesi gerektii veya giyilmesi zorunlu olduunu belirtmektedir. Byle
sinyaller, kategorilere tatbik edilen giyim ilkelerine ball gstererek
cinsiyet, ya, medeni hal, soy, cemaat, kurum, meslek ve bunlar gibi
giyinenin sosyal kimlii hakknda iaretler verebilmektedir. Tepelii, oyal
yazmas, varas, ubusu ile, alnlk, duruk, penez, tozaklanyla ba ayr,
zbn, yelei, cepkeni etei, nl, alvar, kua, ukuru, pekiri ile
st ayr, yemeni, ark, potin, terlik, orap ve patii ile aya ayr eitlilik
ve zenginlik gsterir. Salar, salara yaplan rgler, rglerin miktarlar ve
sslemeleriyle bu ssleme ekilleri blgeden blgeye deimektedir.
Kakller ve zlfler kadnn evli veya bekar olduunu gstermektedir.
Anadolu halknn yakn zamanlara kadar giydii ve hala dnlerde,
trenlerde kulland kyafetler ve balklar, blgeden
blgeye
deimektedir. Bu deiiklikler, mahalli gelenekler ile fertleri birbirinden
ayr olan zevklerinden ve iklim artlaryla, tarihi nedenlerden ileri
gelmektedir. Aslnda giyim, doal evrenin koullaryla biimlenmesine
karn, toplumsal zelliklere gre, deer alm olduundan artk deimezlik
kazanmtr. Giysileri sosyolojik, psikolojik ve tarihsel oluum ve corafi
blge iinde deerlendirmek gerekmektedir. Bylece giysiler, ulusal
giysiler, yerel giysiler, airet giysileri olarak blmlere ayrlabilir. Bu
12
nedenlerle, blgesel giysilerde, toporafik etkenler, sosyal etkenlerden daha
nemlidir. Gelenekler, lkeler veya boylara gre giysiler kesin olarak
belirlenmitir. Her ulusun veya rkn kendine zg simgeleri olduu dier
topluluklar veya en az ortak yan olan toplumlarla iaretlemek iin baz
ortak simgeleri bulunduu malumunuzdur, bunun yan sra, soyu, aileyi, boy
ve obalar belirten simgeler de yer almaktadr. Bu tr giyim biiminin ok
yava ve zaman iinde gelitikleri anlalmtr. Trk giyiminde
gzleyebildiimiz, Trk zellii, Hun'lardan itibaren ortaya kar. Ve
Osmanllarda kesintisiz devam eder. Orta Asya'da yaayan atl gebe
medeniyetine dahil Trk boylarnda kadnlar ve erkekler ata binmeye
elverili giysileri tercih etmiler, elbiselerde kumalar ve deriler
kullanmlardr. Seluklu devri kadn ve erkek giysileri arasnda ok byk
farklar yoktur, Seluklular ve dier Trk boylarnn kendilerine has bir
grnt sergileyen giysilerine ait zelliklerin ou ok eski Trk
geleneklerine baldr. 15 inci asrdan sonra, stanbul ve dier byk
yerleim merkezlerinde, her alanda olduu gibi, giyim, kuam alannda da
Osmanl etkisi grlmeye balamtr. Osmanl devrimi balangcnda kadn
ve erkek giyimleri Seluklularda olduu gibi ok sade ve birbirine yakndr,
ama imparatorluk byyp, zenginletike bu sadelik yava yava terk
edilmitir, zellikle 15 inci asrdan itibaren daha gsterili giysiler tercih
edilmi, kadn giysileri, erkeklerden gittike uzaklam, gnden gne de
zenginlemitir. 17 nci yzyln sonlarndan balayarak bat etkileri, da
alan toplumsal yaamda sanatta, gnlk yaam biiminde ve giyim
kuamda da kendini hissettirmeye balamtr. Ancak bu deiimler stanbul
bata olmak zere, byk ehirler kendini gstermektedir. Anadolu ve
Rumeli'de giyim tarz, dier byk yerleim merkezlerinden fazla
etkilenmeyerek zellikle kadnlar tarafndan zel gnler ve trenlerde az da
olsa, gnmzde dahi devam etmektedir. ok zengin olmasna ramen,
giysilerimiz konusunda grsel ve yazl yeterli kaynaa maalesef sahip
deiliz. Literatr taramalarnda, giysi tespitlerinde kullanlabilecek ilk
kaynaklar Osmanl nakkalarnn resimleridir. Nakka Osman'n, Lokman
elebinin daha sonraki dnemlerde birinci Ahmet Albumi ile nl
Levni'nin minyatrleri, 18 inci yzyln ilk yansnn sonlarnda Abdullah
Buhari'nin tam bir kyafetname oluturan ve stanbul niversitesi Yldz
Saray kitaplan arasnda bulunan albm zengin aynntlan iermektedir.
13
Batl kaynaklar arasnda, zellikle bir kyafet albm olarak ok nemli
olan yaptlar vardr. Daha sonralar kartpostal olarak baslan Ferio'nun
albmn de zikretmek gerekir. Bu albmn resimleri de 18 inci yzyla
aittir. 19 uncu yzylda kyafet resimleri bakmndan 3 nemli ressam,
Allom, Birdes ve Priziosi kitaplarndan rahatlkla bahsedebiliriz. 1848 de
Paris'te baslan Rasinet'in hazrlad, kostmn tarihi adl giyim kuam
ansiklopedisinin nc cildinin bir blm Trkiye giysilerine ayrlmtr.
Kitabn Trkiye'ye ayrlm blmnde kadn, kent, soylu ve halk giysileri
balnda toplanan btn giysi resimleri, Osman Hamdi Bey'in
fotoraflarnn renklendirilmi izimleridir. Trk aratrmaclar arasnda,
konuyla ilgilenen ilk kii, Mir Arif Mehmet Paa'dr ve kendisi dnemin
giysilerini de bizzat grerek eserine geirmitir. Mahmut evket Paa'nn
eseri de Osmanl tekilat ve kyafeti askeriyesi adn tamaktadr.
Cumhuriyet dneminde bu konudaki ilk eser, 1933 ylnda Muharrem Fevzi
imzal, Trk kyafet ve gzel giyim tarzlar isimli kitaptr. Ayrca 1948'de
Emin Cenkmen'in Osmanl Saray ve Kyafetleri, 1958 de Ord. Prof. Sheyl
nver'in Gemi Yzyllarda Kyafet Resimleri isimli eseri yaynlanmtr.
Burada Sheyl nver'in kck bir hatrasndan bahsetmek istiyorum,
izniniz olursa, Sheyl nver Hoca, Konya'da hal dokuyan kzlar
seyrederken, kzlardan birisi, yanl ilmik atar. Hoca biraz seyrettikten
sonra, kza yanl ilmik attn syler, burada Anadolu halkmzn ne kadar
zeki olduunun bir iaretidir bence, kz hocaya der ki, hocam bir yanl bir
nak der. Bence ok sevdiim bir szdr bu. Bu konuda en sekin
eserlerden biri ise Nurettin Sevin'in 13 asrlk Trk kyafet tarihine bir
baktr. 1967 de Smerbank tarafndan karlan Reat Ekrem Kou'nun
Trk Giyim, Kuam ve Ssleme Szl ise, Trk giyim tarihi ile pek ok
konuyu resimlerle aklayan konusundaki tek eserdir. Geleneksel
giysilerimizde, ortak deerler ve zde birlik vardr, farkllklar
ayrntlardadr. Her kuak, geleneksel giyimini kendinden nceki kua
izleyerek renir, ancak teknolojik gelime ve yeni deerler gnmz
yaam biimlerini etkilediinden her yeni malzeme, geleneklere karp
yerlemitir. Burda durum, geleneksel olann neden byle kullanlddr.
Trkler Anadolu'ya yerletikten sonra, slam dinini kabul edip, Anadolu
toplumuna Trk damgasn vurmulardr. Hayvanclkla geinen gebe
Trkler, yaadklar corafya ve tabiat artlarna uygun retim biimine
14
gre, ekillenen tarzda giyiniyorlard. Bozkr Trk giyim eyasnn balca
malzemeleri, Kafesolu'na gre, koyun, kuzu, sr, tilki ve az miktarda ay
derisi, kei ve deve yn idi. Eski Trk boylarnn hayatlarnn byk
blm at zerinde getiinden, kaim pantolon ve izme giymek
zorundaydlar. Daima ak havada yaadklarndan dolay, souktan
korunmak iin kaln keeden ve krkten giysiler giymeleri gerekiyordu,
hayat tarzlar ve tabiat artlan onlarn bu eit giyinmeye sevk etmiti. Eski
Trk giysilerinin esasn yn, deri ve krk meydana getirmitir. Eski Trkler
ayrca bez dokurlar, giyecek iin kendir yetitirirlerdi. Hunlar'm in'e
ynl kuma ve kee sattklar in kaynaklannda yazldr. Hunlar'dan
Seluklulara kadar olan zaman dneminde, Trk boylannm geleneksel
giyim tarzlarnn birbirine benzedii dikkat ekmektedir. slamiyet'in Trk
giysileri zerinde byk bir tesir meydana getirmedii aikardr. Bu
dnemler iin, Trklerin giysilerini kendi geleneklerine gre muhafaza
ettikleri, deien corafya, sosyal ve ekonomik artlara gre kendi zevkleri
dorultusunda gelitirdikleri anlalmaktadr. Anadolu Seluklular devri,
giyim ekilleri zerinde yaplan aratrmalar, daha ok Kubadabat Saray
ini buluntularndan meydana gelmektedir. Bu buluntulardaki resimler ve
malzemeler, Seluklu devri giyimleri iin gzle grlebilen bir kaynak
tekil etmitir. Seluklu devrine ait dokuma ve kuma olarak mzelerimizde,
literatrmze girmi belirli hibir malzeme maalesef yoktur. Seluklu
tasvirlerinde en nemli giyim ksm, kaftanlardr. Seluklularda kaftan ince
ve kaln kumalardan ve kiilere gre deerli kumalardan yapldn, resmi
gnlerde kaftan giyildiini kaynaklardan renmekteyiz. Fatih Albm
Osmanllardan nceki Trklerin hayat ve giysilerini tetkik bakmndan
nemlidir. Fatih Sultan Mehmet'in lmnden sonra sarayda gelien len
sultanlann
giysilerini
bohalayarak
saklama
gelenei,
Osmanl
mparatorluu dnemi ilemelerinin 15 inci yzyldan, 20 nci yzyl
balanna kadar kopmadan izlenmesine olanak salamaktadr. Osmanl
mparatorluu dneminde, ilemeler saray ve saray d olmak zere iki
evrede yaplyordu, bylece saray, ev, ar etkileerek girift e deerde bir
zincirin halkas gibi birbirini tamamlyordu. leme sanat, belli bir
zmrenin deil, herkesin yarar salad estetik haz duyduu bir sanat dal
olarak uygulanyordu. Bu yzyldan gnmze ulaan ilemeli paralar,
don, boha, kavuk rts, ka b.ast, kaftan, ilenmi kaftan yakas, merisin
15
mendili, pekir, yatak rts, yastk, taht rts, ok ve yay torbalar eklinde
tanmlanabilir. Trk giyim ve kuam, uzun gemii, yayld geni corafi
alan, kltr etkileimi ve inan sisteminin etkisiyle olutu. Bu deiim
ierisinde tm dnemlerde kadnn en nemli tren giysisi hi kukusuz
gelinlik oldu. Gelinlik iin seilen model, renk, kuma deise de ama hep
aynyd. Osmanl devrine ait kadn giyimi ve gelinlii yaanlan hayat
tarzna paralel saray, ehir ve krsal kesim gibi gruplarn kendilerine zg
kurallar, gelenek ve greneklerine gre kullanlan deiik, boya, dokuma,
ileme ve modellerle zenginleti. Osmanllarda, dnn ka gn srecei,
evlenenin sosyal statsne balyd ve dn sresince her gn farkl bir
kostm giyilirdi, kadnlarn balca giyim eyalar, alvar, hrka, gmlek,
entari ve kaftand. alvarla giyilen entariler, Trk kadn giyiminin en nemli
rneklerini tekil eder ve en eski rneklerdir. Kadn giysileri son derece gz
alc olup, eitli inanlarn simgesinden oluan bir btndr. Dardan ss
olarak grlen pek ok ey aslnda, eitli anlamlar tamaktadr. Kadn
giysileri, inan dnyasnn belirledii biimde ve yalnzca kendilerinin
anlad bir giz iinde uygulanan ve yine bu inanlara gre uygulanan
trenlerde giyilmektedir. Ekonomik koullarn getirdii yeni yaam ekilleri
ve deiimlere gre biimlenen d dnya ile ona uygun giyimler, zellikle
kadn, kadna ilikin gei dnemlerinde bu dnemleri belirten zgn
biimlerle eitli anlamlar kazanr. Kadn yaamnda nemli bir gei
dnemi olan evlenme zel bir giyim ile belirlenmektedir. Deien yaam
biimlerine kout olarak deiimlere urayan gelin giyimi, gnmzde
beyaz, uzun bir giysi, uzun bir duvak ve tellerden olumaktadr. Osmanl
geleneine gre, kzlarn pullu, ili giyimleri, ayp saydndan gen kzlar
genellikle sade elbiseler giyerlerdi. Kadnlarn ssl giyinmeye ilk basama
phesiz gelinliklerdir. Onun iin ancak gelin olan kzlar, Osmanl
zamannda sslenmeye hak sahibi olmulardr. Bizde bu gelenek bugn pek
gerilerde kalmtr ama, ben Orta Asya'da altm iin, kck bir rnek
vermek istiyorum. Orta Asya'da zbek, Krgz, Kazak kzlar,
evlenmedikleri srece makyaj yapmazlar. Onlarn kalar, olduu gibi durur.
Evet. Dnem modasn yanstan pahal kumalardan yaplan gelinlikler,
gsterili ve sslyd, saray, hanedanlk rengi olarak krmz rengi
benimserken, halk krmznn yan sra, mor, mavi, pembe gibi canl renkleri
tercih ediyordu. Gelinin yzn rten duvak krmzyd, ve hala Anadolu'da
16
bugn krmzdr. 1870'lerden sonra bat etkisiyle daha ak renkler
gelinliklere hakim oldu, beyaz kumatan gelinlik ilk kez, 1898 de
Kemalettin Paa ile evlenen ikinci Abdlhamid'in kz Naime Sultan giydi,
sarayda balayan ve zamanla yaygnlaan beyaz gelinlik hala gnmzde
vazgeilmez haldedir. 19 uncu yzyln balarnda, ounlukla mor, bordo
kadifeden zerinde divan ii tekniinde, srma ile eitli bitki motifleri
bulunan ve bindall ad verilen elbiseler, gelinlik ve tren kyafeti olarak
tercih edildi. Krsal kesimde ayn tarz ve biimde ileme ve kumalar alvar,
ceket olarak giyildi. kinci Abdlhamid dneminden itibaren byk
ehirlerde bindall elbiseler yerini, bat etkisinde, uzun etek ve ceketten
oluan takmlara brakt. Etekler, ceketler, atlas, tafta ve mnakka gibi
ipekli kumalardan yaplrd, ilk rnekleri, atlas kumaa, bindall tarznda ve
olduka uzun kuyruklu etek ve korsajl ceketten oluur, bu gelinlikler daha
sonra yerlerini tafta ve sim dokumal ipek kumalardan uzun, klo etek,
korsajl, vcudu saran st pelerinli kyafetlere brakt. Bu giysilere krep
oyal, ba rtleri renk ve ilemeye uygun olarak kn diz hizasnda ve bele
oturan ii krkl kadife mantolar giyilirdi. Giysinin ayn rengi ve ilemesine
uygun olarak kuma veya deri ayakkab ve antalar kullanlrd. Giysilerdeki
batllama, ayakkab modasnda da yansm ve bugn onda da yerini
almtr. Ancak deiimler stanbul bata olmak zere byk ehirlerde
kendini gstermektedir, Anadolu ve Rumeli'de giyim tarz, dier byk
yerleim merkezlerinden etkilenerek zellikle kadnlar tarafndan, zel
gnlerde ve trenlerde az da olsa, hala gnmzde de kullanlmaktadr.
imdi bu genel giriten sonra, Anadolu'daki giysilere gelmek istiyorum.
Anadolu'da giysiler, bir ehirli kadn, erkek, ocuk, gnlk giysileri. ki,
ehirlilerce, zel gnlerde ve dnlerde giyilenler. , kasaba, ky, kadn
erkek ve ocuk gnlk giysileri, drt. kasaba ve kylerde zel gnlerde,
geleneksel tren ve dnlerde giyilenler. Be, gerlerce giyilen, kadn,
erkek, ocuk gnlk giysileri ve altnc olarak, gerlerce zel gnler,
geleneksel tren ve dnlerde giyilenler diye snflandrlabilir. Ancak
Trkiye'de eitli yerleim blgelerinde yaplan aratrmalarda elde edilen
bilgi ve bulgulara gre, bu giysilerin tamamnn nemli lde azald, asl
rneklerin kaybolduu ve bu konuda yazl kaynaklarn yok denebilecek
kadar yetersiz kald anlalmaktadr. Gnmzde nadir olarak zel
gnlerde giyilen bu giysilerin ounluu, ahsi koleksiyonlarda ve
17
mzelerin depolarnda bulunmaktadr. Toplayclarn eline geenler ki, ok
czi fiyatlarla para karl veya dei tokula, para para alnp, santim
santim kesilerek szde turistik eyaya dntrlerek satlmaktadr. Halk
Kltrlerini Aratrma Gelitirme Genel Mdrl, veya bugnk adyla,
Aratrma Eitim Genel Mdrl 1966 ylnda Milli Folklor Enstits
olarak kurulmutur ve Milli Eitim Bakanl'na bal olarak almaya
balamtr. 1974 ylnda Kltr Bakanl'na balanan birim, Milli Folklor
Aratrma Dairesi, daha sonra da Halk Kltrleri Aratrma Dairesi
Bakanl olarak grevini srdrm, 1991 ylndan sonra da Halk
Kltrleri Aratrma Gelitirme Genel Mdrl adn almtr.
Kuruluundan bu yana yurt ii ve yurt dnda halk kltr alannda
almalar yapmakta, geleneksel kltr elerini tantc ve ynlendirici
bilimsel toplantlar, sergiler, festivaller ve .seminerler gerekletirmektedir.
Merkezde 24 tarada 35 aratrmacmzla, halk kltrnn, halk edebiyat,
halk tiyatrosu, halk oyunlar, halk mzii, ocuk oyunlar, gelenek grenek
ve inanlar, el sanatlar, giyim, kuam, halk mutfa konularnda saha
almalar yaplmaktadr. Aratrma sonucu elde edilen dokmanlar genel
mdrlk, halk kltr arivine kaydedilerek bilim adam, uzman ve
rencilerin hizmetine sunulmaktadr. Ayn zamanda aratrmaclar
tarafndan da bilimsel almalar genel mdrlk yaynlarnda kitap olarak
yaynlanmaktadr. Ad geen genel mdrlke, halk oyunlar kyafetlerinin
teknik izimleri projesi, 1982 ylndan bu yana gerekletirilmeye
allmaktadr. Aratrmalarda, giysilerin bire bir kalplan kanlmakta, tek
para manken zerinde giyili biimini gsterir slayt ekimleri yaplmakta,
genellikle konuya vakf, 60 ya ve zeri bu giysileri kullanan diken kiilerle
beraber derleme yaplmaktadr. Bugne kadar gerekletirilen aratrmalar
sonucu, birka ilde grlen eksiklerin dnda 38 il almas
tamamlanmtr. Aydn, Sivas, Bursa, orum, Manisa, Gaziantep, Balkesir,
Tokat kitapklar baslmtr. Bakanlmzda konuyla ilgili alan folklor
aratrmaclar, giyimle ilgili alan aratrmalarnda,, orijinal giyim
paralarna ulamakta, her geen gn biraz daha zorlanmaktadrlar. Bu
zorluklarn banda savalar nedeniyle oluan ekonomik skntlar sonucu
giysilerin ypranmcaya kadar kullanlm olmasdr. Elde edilen bilgilere
gre, kaynak kiilerin bir ikincisi elde edilebilme artlarnn ok zor olduu,
giysilerini kullanlmaz hale geldiinde perde, boha, ocuk giysisi gibi
18
rnlere dntrerek deerlendirilmesi yatmaktadr. Dier byk
sorunlardan birisi de giysi paralarnn koleksiyoncular tarafndan toplanm
olmasdr. Bu nedenle nokta tespitler mmkn olamamaktadr. Ayrca
birka koleksiyoner dnda envanter bilgilerinin eksikleri, veya hi
olmay, giysiler hakknda bilgi alnmamasna neden olmaktadr. Bu
koleksiyonerlerin birou bu ie bilinli olarak balamayan halk oyunlar ile
yakn ilgilenen kiilerdir. Sahnede kullanlmak zere alman bu paralar kii
tarafndan koleksiyon haline dntrlmektedir, birou giysiler gnll
olarak verilmekte, veya belli bir miktar para karl satlmakta olup,
maalesef birka geri vermek zere alnd ancak iade edilmedii
anlalmaktadr. Daha sonra koleksiyona dnen bu giysileri sahada
yerinde bulamaynca, halkn tepkisi ile karlalmaktadr. Genel
mdrlmze intikal eden ve ettirilen bu olaylar ikayete kadar varmakta
ve giysiler elde kalm olsa bile, ellerinden alnacak korkusu ile
karlmaktadr, bu konuda yaplan ciddi almalara halkn saygs
azalmakta, olumsuz etkilenmektedir. Halkmz zverili ve yardmsever
tutumunun suistimal edilmesi kiisel ahlaka smad gibi, bilimsel
almalar da baltalamaktadr. Bu kiileri konuyla ilgili ciddi almalara
saygya davet ediyoruz. Burada bu kyafetlerin nemi hakknda bir iki
cmle sylemek istiyorum. 1986 ylnda Samsun Belediye konservatuar
halk danslar topluluu Yugoslavya'nn Kamnik kentine gidecekti, ve onun
denetlenmesi iin kltr bakanlndan gelen bir yetkiliyle ben de Samsun
Kltr ve Turizm Mdr olarak altm iin grevlendirildim. Figrler
ve danslarn her eyi ok gzel olmasna ramen, kostmler iyi deildi, ben
reddettim, o zamann belediye reisi, kendi ekibinin zamann cumhurbakan
sayn Kenan evren ve rahmetli Babakan Turgut zal'n huzurlarnda dans
ettiklerini, benim buna nasl mani olduumu syledi. 18 dakikay aan bir
konuma yapt. Telefonda, dinledim, ve kendisine tek cmle syledim.
Dedim ki, sayn reis, sizi severim, fakat Trkiye'ye olan sevgimin yannda,
sizinkinin ad dahi olmaz. Sonra gzlerinden perim mdrm dedi, ne
yapacaz dedi. Kendisine bu kostmleri deitirmesi gerektiini syledim,
ben de yardmc oldum, 15 gnde kostmler deitirildi ve ekip gidip
Yugoslavya'nn Kamnik kentinde birinci olup geldi. Bu hatram da sizinle
paylamak istedim. Maddi zorluk eken krsal alanda yaayan halkmzn
ayana kadar giden dier ahslardan en tehlikeli olanlar, ve tedbir
19
alnmas gereken esas kiiler, toplayclardr. Konuyla ilgili bilgi ve
eitimleri olmayan bu ahslar, baz kiiler tarafndan ynlendirilmekte,
corafik malzemeleri toplamaktadrlar. Bunlarn iinde tabii ki giysiler ve
aksesuarlar da yer almaktadr. Takas usul alan toplayclar malzemeleri
dierlerinden ok ucuza mal etmekte, para para satmaktadrlar. Nereden,
kimden alnd ve kullanm biiminin de onlarca nemi olmadndan daha
dorusu byle bir kayg tamadklarndan, malzemeleri ok rahat elden
karabilmektedirler. Bu durumdan halk sorumlu mu diye dnlebilir?
Toplayclarn engellenmesi de mmkn olamamaktadr, maalesef.
Etnografya mzesi haricinde dier mzelerin birkanda etnografya
blmleri bulunmaktadr. Bu blmlerin sergilenme biiminde hangi bat
mzesi rnei alnd da hala anlalm deildir. Kiilerce mzeye
getirilen paralar hakknda demirba kayt defterleri maalesef yeterli bilgiyi
verememektedir. Giyimin biimini aklayan dokmanlar, nereden geldii,
ad vs. konularda yetersiz bilgiler vardr. Alan aratrmalarndan nce, il
genelinde alma yapldktan sonra mzede tespitler yaplmakta,
kyafetlerin doruluu onaylanmaktadr. Kadn alvarnn erkek kyafeti
olarak manken zerinde tehiri, Trakya kadn cepkeninin gneydouda
erkek cepkeni olarak sunumu, vs. bu konuda alma yapan rencilere
yanl bilgi aktarmaya neden olmaktadr. Giysilerin st ste gayr muntazam
bir ekilde ve ivilerle aklarak sunumu ise ayr bir aybmzdr. Bu
yardmc ara gereler, elbiselerde onann mmkn olmayan delikler
amaktadr. Sonuta bu giysilerin zimmetten drld de tespitlerimiz
arasndadr, depolarda saklanan giysiler ise ayr ve iler acs bir sorundur.
Sk sk su basknlarna urayan depolarda, rmeye braklan bir daha
eine rastlanmayacak bu paralarn sonu da maalesef zimmetten dmekle
bitmektedir. Malzemeden doan sorunlar ise, orijinal paralarn dikildii
gerelerin bulunmamasdr. Bunlarn banda kumalar gelmektedir. Eski
kumalarn retilmemesi, yalnzca iki cins kuma kalmtr, bunlardan kutlu
kumalar ve eski kalitede retilmeyen saten kumalar ve kadifelerdir.
stenilen sonuca ulalamayan dk kaliteli bu malzemelerden olumlu
sonu alnamamaktadr. Giysilerin ssledii, gerelerden harlarda orijinali
yakalamak ok zor olmaktadr. Geleneksel biimler en gzel rneklerin
sunulduu, maddi durumu iyi olanlarn diktirdii elbiselerin harlarnda
altn, gm, sim tel kullanm grlrken, Anadolu'da yn iplerle t
20
yardmyla rlen su talan dikkat ekerken, gnmzde dz veya zikzak
hazr su talanyla ssleme yaplmaktadr. stenilen incelik ve estetie sahip
olmayan,
renk
tercihinin
kstll
nedeniyle,
olumlu
sonu
alnamamaktadr. Bu nedenle, tek tip ssleme grlmeye balanmtr.
Erkek giysilerinde kullanlan kaytan ve kr allarn yerini de su talan
almtr. Estetikten uzak bu malzemelerle, motiflerin boyutlan deimekte,
atlyelerde dikilenlerde ise makinenin devreye girmesiyle, btn orijinallik
hemen hemen kaybolmaktadr. Giysiyi tamamlayan ek paralar ve
aksesuarlarn ise yeni grntleri, orijinallerinden ok az kalmaktadr. Kaba
dokumalar, ok aza indirilen ssleme ve bezemeler, bezemelerde kullanlan
gerelerin uygunsuzluu, anlam btnln oluturan gerelerin
bulunmay gibi sorunlar anlatlmak, yanstlmak istenenleri ne
yanstmakta, ne de anlatmaktadr.
Bakan: Sayn zelik galiba sonuna geldiniz.

Remzi zelik: Bitiriyorum efendim. Hibir lkenin sahip olmad kadar
zengin bir kltre sahibiz, ne yazk ki bu zengin kltr unsurlannn deerini
bilemiyoruz, kltr deerlerimiz arasnda yer alan geleneksel giysilerimizin
koruma altna alnmas bir zorunluluktur. zel veya resmi kurumlarn
mzelerinde gelecee rnek olarak aktarabileceimiz rneklerin salanmas,
devletin bu konuya bir an nce el atmas konuyla ilgili kurumlarn ortaklaa
ve ciddi bir ekilde yaklamalar ve eitim kurumlannn devreye girmeleri
gerekmektedir. Maalesef hala bir giysi mzesine sahip deiliz. Zengin giysi
rneklerimizden yola karak ada tasanmlar gerekletirilebilir
dncesindeyiz, giysi alannda dnya modaclan ile boy lebilecek
sanatlarmzn tasarmlannn olduunu da bilmekteyiz. Bu sanatlarla
koordinasyon salanarak devlet, modac, eitimci ls ile geleneksel
elerin tespiti ve bu elerden yola klarak ada tasarmlar
gerekletirip, dnya moda sektrnde gerekli yeri alabilir, zenginliimizi
gsterebiliriz. Kaybolmaya yz tutan, geleneksel maddi kltr
unsurlanmzn da elimizden kmasn nleyebiliriz. Bu deerlerimizin
gelecek kuaklara aktanlmas ve milli kltr bilincinin gelitirilmesinde
byk katklannm olduu gz nne alndnda, konunun nemi daha da
21
artmaktadr. Beni dinlediiniz iin sizlere teekkr eder, hepinize sayglar
sunarm.
Bakan: Sayn zelik'in konumasnn 5 dakika uzamas iimize yarad.
Sayn Cemil peki'yi bekliyorduk, o arada o gelmi oldu. Sayn zelik
zannediyorum sizinle beraber bu yeni balayan blmmzde, ortak
almalar yapacaz. Evet yle gzkyor, ben ok yararlandm, kendi
amdan. ok mit var. Ama bizim de kk bir katkmz olabilir, daha
balamadan, Anadolu'da giyim kuam adl kitab hazrlayan ok deerli
hocamz Sabahattin Trkolu'nun byle bir deerli eseri var, bunu da size
bildirmekten ben onur duyuyorum. Teekkrler. Sayn peki ho geldiniz.
Buyurun efendim sra sizin, hemen balayabilirsiniz.
Cemil peki
Modac:
Biz sanatlarn saatleri belli olmuyor. Hayatmda bale kostm
yapmamtm, rtnmeden, giyinmeye diye konuacaz, bu sene de galiba
bale de giydireceiz, onun iin Ankara'dan gelmilerdi, ok zr diliyorum.
rtnmek bildiiniz gibi, insann var oluundan beri sre gelen bir olgu.
Zaten doada kendinden honut olmayan, doaya uyum salamayan tek
canlyz. nk doadaki geri kalan hibir canl, ne rtnyor, ne giyiniyor,
doann ne scaklna, ne soukluuna kar rtnmek veyahut da
giyinmek ihtiyac duymuyorlar. nsan var olduu gnden beri, biliyorsunuz,
ilk rtnmesi, souk ve scaktan, doa nedenlerinden dolay olmu. Sonra,
gelimi, tabii buna hanmlar her zaman ok k tutmular. Doadaki
canllarn, doann gzelliini, kendine tamak istemiler ve doada nasl
br canllara benzeriz diye, menin ve scakln yan sra da doadaki o
gzelliklere benzeriz diye, ite o zaman rtnmek giyinmeye balam.
Giyinmek ne olmu? Doadan kendini korumann yansra, ya sosyal
statsn belirlemi, ya onun inanlarn belirlemi, ya korkularn
belirlemi. Yani ksacas esasnda giyinmek kendimizi ifade edi eklimiz
haline dnm ve bugne kadar gelmi, ta ki 17 inci, 18 inci yzyla
ekonomik bir olgu haline gelene kadar, yani moda sektr kurulana kadar,
22
nk 17, 18 inci yzyla kadar modann olduunu gryoruz, ama hibir
ekilde moda sektr yok, ok zayf bir moda sektr var, daha ok
modann tekstil blmnde moda olan eyler var, ite Dou'dan in'den
gelen Jmmalar ok moda. Ama tarzlar, hemen hemen deimiyor, nk
giyim o zaman, kesinlikle ve kesinlikle kimin ne olduunu anlamanz iin
bir ifade ekli. Yani bir hanmn veya beyin neye inandn giysisinden
anlyorsunuz, nereye ait olduunu, sosyal snfn anlyorsunuz, ekonomik
snfn anlyorsunuz. Taklar da yle gelimi, makyaj da ylesine gelimi,
ama akll insanlar sonra bunu moda sektr haline getirmiler ve insanlarn
zerinde ok byk basklar uygulamaya balamlar. Bildiiniz gibi,
aranzda bilenleriniz vardr muhakkak rportaj lanmda ben moday hi
sevmem, nk moday ok faist bir olgu bulurum. nk kimsenin
kimseye nasl giyinmesi gerektiini o sene nasl olmas gerektiini
sylemeye hakk olduunu zannetmiyorum. nk ancak siz giysilerinizi
tasarlarken, bir ressamn resmi yapt gibi, bir airin iiri yazd gibi,
dncelerinizi, duygularnz, kumalara ve desenlere aktarrsnz, ama en
iyinin, en gzelin, o senenin nasl olmanz veya nasl olmas gerektiini
belirtemezsiniz. Moda da yle bir sektrdr ki, insanlara emir verir. te
giyinmekle beraber, maalesef hazr giyimle beraber byle emirler balad.
nk hazr giyimden evvel insanlar sipari giyinirlerken, emirler yoktu.
Orada tasarmcyla birebirdiniz, sadece sizin neyi sevdiiniz, nasl
hissettiinizi, o tasarmc hisseder veya terzi onu hisseder, ve size ona gre
bir giysi uygulard ve siz ahsiyetinizle giyinirdiniz, onun iin de daha evvel
giyinen insanlarn bir 50, 60 yl evvel, hepsinin ok daha belirli kimlikleri
ve kiilikleri vard, beylerin de hanmlarn da, nk kendi tarzlarnda
giyinirlerdi, moda denilen trende uymadan. Allahtan ki on yl evvel,
insanlarn bu isyann giyinmenin bu eklini, tasarmclar da, moda sektr
de fark etti. Bildiiniz gibi, onbe yl evvel balayan, on yldr hzlanan be
yldr oturan, hele son iki senedir oturan, artk trend kelimesi hemen hemen
kalmad bile diyebiliriz. Sadece trendler be yllk renklerde oluyor ama,
onu da bence onlar bir kelime anlamyla koyuyorlar. nk tm renkler
trend oldu, tm tarzlar trend oldu, ve neye dnt, tekrar baa dnd, yani
insanlar kltrlerini ifade etmeye baladlar, etnik ok nemli oldu, bugn
dnyadaki moda frtnas, etnik giyim. Etnik giyim derken, bizim tabii ki
bunda ok byk bir tesirimiz var, nk modann 25, 30 yl, hatta Osmanl
23
dneminde de bizden alnm ok eyler vard. Osmanl dneminde
baktnz zaman, btn kuma desenlerimiz, Anadolu desenlerimiz darya
ok gitmiti. Son 15, 20 yldan beri benim ahit olduum, beraberce
aldmz ok byk markalar, Dlce Gabbana gibi ite Yves Saint Laurent
gibi, hepsi benim de 35 yldr kullandm Kapalar'y kullandlar,
Kapalar'nm kumalarn, desenlerini ve rtlerini kullandlar, bugn
kendi ahsm adna mutlu olduum tek bir ey var, nk bildiiniz gibi,
ben otuz yldan beri giyinmenin bir ifade edi ekli olduunu syledim ve
ben kendimi ifade ediyorum tasarmla dedim ve bunu da dnya pazenle
yaptm elbiseyle tasdikledi. Otuz yl sonra, bu tasdii almakla bir tek
eyi ispatlam olduk, eer siz kendinizseniz, siz kendinizi ifade
ediyorsanz, kendiniz gibi oluyorsanz, dnyada yeriniz var. Ama eer
kopyaclk yapyorsanz, eer illa ki bir batl olma sava iindeyseniz,
kendi gemiinizi ve kltrnz ve kendinizi unutuyorsanz o zaman
dnyadaki yeriniz de, kopyaclk yeriniz kadar. Benim moda sektrne hep
sylediim, tasarmclarla ilgilidir. nk, ben ilk tasarmcym ama
sonuncusu olmadm kesin. u anda yzlerce gen, ok iyi hocalar
tarafndan, retmenler tarafndan eitiliyorlar ve ok baarl tasarmc
genler var, dnya dlleri alan, onun iin moda sektrndeki insanlarn bir
eyi bilmeleri gerektiine inanyorum, bu moda ailesinde, tasarmc iin
balangcdr. ekirdeidir, yaratcs olmadan hibir ekilde moda denilen
aile ayakta kalamaz. Onun iin sizlerin, ferdi olarak tm gen tasarmclar
tm kendi znzdeki tasarmclar yaatmanz gerektiine inanyorum
nk onlar var olduu zaman, Trkiye nasl konfeksiyonda dnyada ok
nemli bir yere gelmise, mutfak olarak, o zaman moda ailesi olarak da ok
nemli yerini alacak. Bir de biliyorsunuz, moda (couture) ktrden balar.
Eer (couture) ktr yani sipari dediimiz o ince diki olmazsa, o zaman
marka haline de gelmeniz ok zordur ki, bizim lkemizde marka hep yanl
anlalr. Yani denildii zaman ite benim markam ok tutuyor, ben
Almanya'ya bu kadar bin ihracat yapyorum, Amerika'ya bu kadar bin
ihracat yapyorum. Marka zaten Franszca bir kelime, marka onun ismi, ama
moda alemindeki marka farkl bir ey, moda kii olmas gerekiyor. O
markann gz, az, burnu, beyni ve dncesi olmas gerekiyor. Duygular
olmas gerekiyor, yoksa konulmu, im im gibi, pon pon gibi, biraz da
byle batya ynelik, ite imdi yeni moda, talyan tabiriyle, lucci, ii gibi
24
isimlerle dnyaya kabul edilmemiz mmkn deil. Bunu gnden gne daha
iyi gryoruz. Onun iin hep syledim, hep devam edeceim, zmz ok
gl, ok gzel eylerimiz var ve ok da ho bir dneme girdi moda, etnik
tarza girdi ki, etniin en nemli ksm da bizim topraklarmzda yatyor,
douya doru uzanyor, o dou ksm da zaten bizim kklerimizin geldii
yerler, onun iin tm bunun iindeki sanayicilere, tccarlara, ticaret
yapanlarna, bu iin ticaretini yapanlara da tasannu, kendi zlerini, kendi z
tasarmclarn, desteklemelerini rica ediyorum. nk geleceimiz o gen
yaratclarda yatyor. Teekkr ederim dinlediiniz iin.
Bakan: Evet program gerei bir ksa dinlenme aras verelim. 10 dakika
yeter mi acaba? Saat 3'e eyrek var, 3'e 5 kala buradayz. Teekkr ederim.
Sohbetinizi kestim. zr dilerim. Buyurun.
25
II. O T U R U M
Emre Kongar
Sosyolog:
Efendim ben bu moda denen gcn veya moda denen olayn
kkenleri hakknda bir iki ey syleyeceim, sonra da kendi toplumumuzun
tarihinden bir iki rnek vererek, o izdiim kuramsal erevenin somuta
dnm halini size aktarmaya alacam. Ondan nce ok gzel bir
kitap getirdim ben de. Bizden nce konuan Kltr ve Turizm Bakanl'nn
deerli brokrat Remzi Bey birtakm kitaplar syledi ama, o kitaplarn
bulunmalar ok kolay deil. Bende bir blm var. Ama bulunmas
mmkn bir kitap getirdim, ok ho bir kitap. Trk Tarih Vakf bunu
yaynlam, Tarih Vakf yaynlarndan, Tarih Vakf ok kolay eriilebilir bir
vakf, onlarn yaynlan da ok kolay eriilebilir yaynlar, satlyor. Bu
Cumhuriyet'in 75 inci dolaysyla yaplm bir dizi galiba, Bilano 98 diye.
Birka kitap karmlar, bir tanesinin ad 75 Ylda Deien Yaam Deien
nsan. st bal, alt bal da cumhuriyet modalan, yle bir kitap. ok
ho bir kitap. Sistematii biraz kank, byle ok tematik bir dzenleme
yapmamlar ama genel yaps itibariyle ok nemli bir kitap. nemli bir
kitap, nk Cumhuriyet'ten bu yana her alandaki moda rzgarlarn ele
alyor, yani ite krem pertevden tutun da, evlenme konusundaki ailelerin
geleneklerine ilikin, modalar dahil, yani hem maddi, hem manevi moda
elerini ele alan bir kitap. iddetle tavsiye ederim, ben konumamda hi
kullanmayacam bu kitab, yani bu kitaptan herhangi bir e
kullanmayacam, biraz da onun iin getirdim zaten, kitaptan haberiniz
olsun diye. stanbul Ticaret Odas ile ilgili izlenimimi aktararak sze
balamak istiyorum. stanbul Ticaret Odas'n byle bir toplant dzenledii
iin kutluyorum, ama asl baka bir ey iin kutlamak istiyorum. Bu
toplanty yaptmz bina, ok nemli bir bina, tarihten gelen ve gnmze
Ticaret Odas'nm merkezi olarak kazandrlan bir bina. Ticaret Odas'nn
eski merkezi olan, Eminn'nn br tarafndaki, yani Azapkap'ya doru
giden, Unkapan'na doru giden taraftaki bina da ok nemli bir binadr.
Onu da imdi sayn bakanmzn deerli hocamzn grev yapt
niversiteye dntrdler. Bylece stanbul Ticaret Odas ok deerli bir
26
tarih bilinci ve koruma bilincinin somut rneklerini topluma aktaryor.
Bence bu, byle bir toplant dzenlemekten ok daha nemli. Bu
korumaclk, tarihi zenginliimizi, tarihi binalarmz, kullanarak korumak
ve topluma kazandrmak ok ok nemli bir ilev. stanbul Ticaret Odas'n
bu ilevinden dolay zellikle kutlamak istiyorum ve byle bir toplantnn da
byle restore edilmi bir binada yaplm olmasn Trk kltr asndan
ok nemli bir kazan sayyorum, onu da belirteyim. Bir de bir siyasi mesaj
syleyeyim, yerine gitmez herhalde ama ben yine de syleyeyim. Trkiye
Cumhuriyeti'nin Babakan'nn, stanbul kentinde Belediye Bakanl
yapm bir politikac olmas, stanbul'umuzun tarihi ve kltrel
zenginliklerinin korunmas ve gelitirilmesi asndan bir ans. Tabii eer
sayn Babakan, Belediye Bakanl srasndaki izlenimlerini unutmazsa ve
stanbul kentinin korunmas ve gelitirilmesi projelerine bir kent kltr ve
bir tarih bilinciyle bakarsa, yok eer bir de ine hatraym, politikaclara
babakana deil genel olarak politikaclara, yok eer genelde politikaclarn
btn politikaclarn parti fark gzetmeksizin, btn politikaclarn
uygulad yamac yaklam, hem ekonomideki yamay, hem tarih ve
tabiat varlklarmz konusundaki yamay srdrrse, bu ok byk bir d
krkl olacaktr, hepimiz iin. Biz bilim adamlar byle garip
insanlanzdr, yerlerine gidip gitmeyecei belli olmayan mesajlar bile hi
olmazsa tarihe gesin diye syleriz. Hocamn, bakann da bunu anlayla
karlayacandan hatta destek vereceinden de eminim. imdi modann
gc, nedir bu moda, nereden geliyor bunun gc? Biliyorsunuz insanla
ilgili bizim tane ana bilim dalmz var, bakalar da var ama, ok analar
3 tane. Bir tanesi bireyle ilgilenen psikoloji. Bir tanesi, gruplarla ilgilenen
sosyal psikoloji veya toplumsal psikoloji dediimiz gruplarla ilgilenen dal,
biri de dorudan doruya toplumlar inceleyen sosyoloji. Tabii antropoloji
gibi falan baka eyler var, baka daha insanla ilgilenen bilim dallan var
ama tarih filan gibi. Esas olarak bireyin tutum ve davranlan ve deerleri
ile ilgili bilgileri biz bu 3 ana bilim dalndan alyoruz. Ben konumam, esas
olarak sosyal psikoloji ve sosyoloji bilim dallarndan gelen gereklere
dayayacam ve bunlarn insanlann psikolojisi stndeki etkisini size
aktarmaya alacam. Greceksiniz ki, ok gl bir ey moda, ok, ok
gl bir ey. Son syleyeceim eyi, bata syleyeyim. Toplumsal
yaammzda, insan iradesinden daha gl olan birka ey var, onlardan bir
27
tanesi de moda. Yani biz kendi irademizle karar verdiimizi zannediyoruz,
kimi zaman bilinsiz, kimi zaman bilinli ama aslnda kendi irademizi ok
aan birtakm glerin, ait olduumuz gruplardan ve iinde yaadmz
toplumdan gelen byk glerin etkisiyle, davranyoruz, imdi size onu k
ksaca sylemeye alacam. imdi nce bir dm geri ekilip sosyal
psikoloji biliminde g kaynaklarna ok ksaca bir gz atmak istiyorum.
Yani insanlar belli tutum ve davranlar yapmaya sevk eden g kaynaklar,
grup ii g kaynaklan sosyal psikolojik g kaynaklan nedir? nsanlar
neden gce boyun eerler ve neden belli davranlarda bulunurlar ve belli
tutumlarn sahipleri olur, tabii topluma getiimizde bunu hemen gelenek,
grenek, ite benden nceki konumaclar da syledi, Cemil peki bey de
syledi, ite gelenekler, grenekler, din bunlann altnda yatan btn
geleneklere, greneklere biim veren, ardndan gelen ikinci ideoloji,
milliyetilik, din ve milliyetilik, bizleri youran iki ok nemli ideoloji. Ve
o bizim gelenek, grenek, ite filan dediimiz, Cemil peki 'nin bu etnik
dedii, aslnda dine ve milliyetilie bal, iki ideolojinin rettii bir
olgudur. Toplum dendii zaman, hemen gelenek filan deyip, iin iinden
kurtuluyoruz, o kadar basit deil, birazdan onu da syleyeceim. Ama nce
onun gerisine bakmak lazm. Niin insanlar sosyal psikolojik olarak belli
glere boyun eiyorlar. imdi buna baktmz zaman, birinci g kayna,
ok basit hemen syleyince greceksiniz, meru g kaynadr. Yani ite
stanbul Ticaret Odas'nm bakan, seilmi bakandr. stanbul Ticaret
Odas hizmetlerini o bakann ahsnda yapar. lkeyi ite bir hkmet
ynetir, parlamento ynetir. Neden biz onlarn kardklar kanunlara boyun
eeriz, nk onlan biz semiizdir, btn bunlann temelinde meruiyet
yatar. Yani meru g, ok nemli bir g kaynadr. Birinci g
kaynamz bu. kinci g kayna, tabii meru gten biraz daha farkl,
otoriter g dediimiz, baskc g dediimiz, u ya da bu biimde iktidar
ele geirmi olan biraz demokratik dnemin gerisinde yatan tarihi olaylan
da aklamaya yardmc olan ite krallar, imparatorlar, padiahlar, yani,
Abdulhamit niye padiaht, nk bilmem ite Osmanly kuran, Osmanl
ailesinden geldii iin padiaht. Seilmilii filan yok. Ama o gelenek, art
o birleince g onun elinde oluyor, otoriter g ve bu geleneksel otorite
olarak insanlar etkiliyor, ikinci kaynak bu. nc bir kaynamz var.
Buna bilim adamlar karizmatik kaynak diyorlar. te peygamberlerin sahip
28
olduu kaynak, Allah'n temsilcisi, veya toplumda kendilerine insan st
gler atfedilen birtakm kiiler, sporcular bunlarn iinde var, bilim
adamlar bunlarn iinde var. Onlar kendimizden biraz ayrt ediyoruz filan,
imdi drdnc g kayna, ok enteresan, konumuzla ilgili. Ona gelip bu
blm bitireceim, drdnc g kayna zleme, veya cazibe denilen bir
g kayna, insanlar, u yada bu biimde, sevdikleri, beendikleri birtakm
baka insanlar, model alyorlar. Bu bizim televizyonlarda boy gsteren
cinsel cazibesini kullanan modeller deil, bu baka model. Baz insanlar,
kendilerine hayatta tutum, davran gelitirmek bakmndan, baka baz
insanlar model alyorlar. Bunlar karizmatik gce biraz benziyor, bunlar
kimler? Bunlar ilk azda maalesef, film sanatlar, film artistleri. Neden
maalesef film artistleri? nk film artistleri gerek modeller deil, film
artisleri yapma modeller, zellikle de tabii film endstrisine kim hakim,
Hollywood hakim, dolaysyla benzemeye altmz birinci model tipi,
Hollywood endstrisinin rettii erkek, kadn, ocuk, yal her ne ise, film
artisti modelleri, dnyada en ok etkili olan cazibe veya zdeim gc
dediimiz bu siyasi, meru g kadar insanlar etkileyen, hatta ondan daha
ok etkileyen kaynak, bu. zdeim, veya cazibe, onun da birinci srasnda
ne yazk ki, ite o Hollywood rya tacirleri denen, rya tccar denilen,
tccar ouldur biliyorsunuz, tccarlar olmaz, tacir, tacirleri olur, tccar
tacirin ouludur. stanbul Ticaret Odasnda olduumuz iin bunu da
dikkatinize sunaym tccarlar filan demeyin, yanl. Tccar diyeceksiniz
veya tacirler diyeceksiniz. Rya tacirlerinin rettii modeller. Tabii film
artistlerini ulusal filmlere indirgeyebiliriz, ite bizde bir zamanlar Belgin
Doruk, Filiz Akn filan, imdi kimler yle model, ok iyi bilmiyorum.
nk hakikaten byle elbise sunan modellerle, film artistleri iyice birbirine
karm durumda. Ulusal film artistleri filan kyor. Film artisti dndaki
baka sanatlar ayn ekilde model oluyorlar. nl arkclar, biraz daha
kk gruplar etkileyen baka sanatlar, ressamlar, airler, mzisyenler
gibi, byle onlar da bazen insanlar etkiliyorlar, zdeme veya cazibe
yoluyla. Bir baka alan, sporcular, gnmzde de ok bu, mesela lhan
Mansz zannediyorum Japonya'da byle bir model halini ald. Futbolcular.
Yani sporcular ve futbolcular, ona da belki maalesef demek lazm, nk bu
evlatlarmzn genellikle modellerle dp kalkmaktan ve ite belli bir spor
alannda, tabii bir disiplinli almann sonucu olarak basan gsteriyorlar
29
ama onun dndaki kltrel yaamlarnda ok fazla parlak bir model
olamadklarn gryoruz ve ok zlyoruz tabii, Trke'yi bile doru
drst konuamayan sporcularmza, ama ok etkililer, sporun en etkilisi,
futbol, futbolun en etkilisi de biliyorsunuz gol atan futbolcu oluyor, yani
ampiyon takm, ampiyon takmn golc futbolcusu veya ok zel hallerde,
gol atlmasn nleyen kaleci, futbolcularmz, sporcular geliyor. Tabii
futboldan aa doru ite yzcler var, basketbolcular var, son zamanlarda
basketiler de reklamlarda filan grlmeye balad. Demek ki, ok kabaca
toparlarsak, sosyal psikolojik olarak bir toplumdaki g kaynaklar zaten,
ite meru g, otoriter g, karizmatik g ve zdeim gc gibi ayrlyor.
Bu bilimsel bir tespit. Bu zdeim gc veya cazibe gc dediimiz eyin
temelinde de sanatlar, sporcular, ok nadiren bilim adamlar, pek fazla
yoktur, siyasetiler var ama, yani kendine zg tarz olan siyasetiler,
sevilen siyasetiler de film artistleri, sanatlar, ite futbolcular, teki
sporcular kadar olmasa bile, toplumda belli modalarn olumasnda, belli
tutum ve davranlarn ortaya kmasnda bir model olabiliyorlar, yani
politikaclar da bunlarn iinde. Bylece modann esas olarak yle bir basit
bir taklitten veya basit bir ticari iten ok daha derin, insanlar sosyal
psikolojik olarak biimlendiren bir baka gcn yansmas olduunu, sosyal
psikoloji olarak belirleyelim ve bir kenara koyalm. imdi toplum dzeyine
ykselmek istiyorum. Ha bir ey daha syleyeyim. Grup basks, deerli
dinleyiciler, tespit edilmi ki insan iradesinin stnde bir bask, yani
insanlar bazen kendi iinde bulunduklar kk gruba uygun davranmak iin
kendi isteklerinden bile vazgeebiliyorlar. Nedir o kk grup? Tabii en
bata ailedir, ite son zamanlarda aileyle birey arasnda ok ciddi elikiler
var, nk gecekondu ailesi geliyor. Bir rezalet halde, gecekondu ailesi
krsal deerlerden kopuyor, beenirsiniz, beenmezsiniz, feodal deerlerin
bir gzellii var, herkes onlar ok iter kakar ama, ben yle dnmyorum.
Feodal deerlerde bir vefa duygusu vardr. Bir aa kyl smr ilikisi
vardr ama, aa da kylsnn ite cann, maln filan korur. Bir kahvenin
krk yl hatr vardr, yemek yediin insana ihanet etmezsin, bunda mertlik
vardr. Bu deerlerden kopuyor gecekondu ailesi, kente geliyor. Kentsel
deerler de ok nemlidir, zamana sayg, mesela tccar sz diye bir sz
vardr. Tccar el skt m, diyelim ki en ok oynak ey, dviz kurlardr.
Bilmem sabahleyin belli bir dviz paritesinden el skr, ondan sonra ne
30
olursa olsun, o sz zarar da olsa, kr da olsa, yerine getirir, tccar sz
diye, namus sz diye bir ey vardr. Zaman saygs vardr, ortak i vardr.
Bunlar da kentsel deerlerdir. Onlara da intibak edemiyor. Yani bizim
maalesef, stanbul'da en ok yaadmz ailedeki deer bunalm buradan
kaynaklanyor, feodal krsal deerlerden kopmu ailelerimiz, kente gelmi,
fakat endstriyel kentsel deerleri benimseyememi, dolaysyla deersiz
kalyor, deerleri yok. Tabii ondan sonra para en yce deer oluyor, para en
yce deer olunca, hibir ahlak, ne feodal ahlak, ne kentsel ahlak olduu
iin, parann en yksek deer olduu bir yerde herkesin birbirine kazk att
ve bu herkesin birbirine kazk att insanlarn setii politikaclarn da
herkesi kazklad bir sistem ortaya kyor, bunu da grmemiz lazm. Tabii
bu politikaclar affettirmek iin sylenmi bir laf deil, tam tersi
politikacnn grevi, hrszlarn setii hrsz yneticiler olmak deil.
Kendilerini hrszlar da semi olsa, drst yneticiler olmak, nk
politikacnn bizden farkl bir taraf var. lke iin topyalar olacak
politikacnn, lke iin zmleri olacak. lkeyi ileri gtrmek isteyecek,
dolaysyla hrszlarn toplumundan seilmi bir grup da olsa, hrszl
nleyecek, onun iin politikac. Yoksa ya hepimiz hrszz, birbirimizi
kazklyoruz, ite bizim setiimiz adamlar da byle olur btn partiler,
btn yneticiler hrsz demek hibir ekilde politikaclar aklamak veya
balamak anlamna gelmez. Tam tersi onlar bu ksr dngy bir yerde
kracaklar. Umut edelim ki krarlar, ite byle bir yap bu deerler sistemi,
bu deerler sistemi iinde bireyin stndeki en nemli bask unsuru, kendi
kk grubu, bu ailesi olabilir, deminki eletirileri onun iin syledim. Aile
veya snf arkadalar olabilir, son zamanlarda Trkiye'de ok ne kan,
tarikatlar olabilir, siyasal parti olabilir. le rgt olabilir. alt i yeri
olabilir veya ite stanbul Ticaret Odas gibi sivil toplum rgt olabilir.
Veya hocamn alt niversite olur veya bu gzel kzmzn alt
messese olur. Yani bir i yeri kltr olur. Kk grup, insann, bireyin
iradesi stnde, daha gl bir eydir ve moda oradan gelir, yani modann
gelii oradandr, aranzda oluk ocuk sahibi olacak yata insanlar olduunu
gryorum, bakn ocuklarnz en ok etkileyen ey arkadalardr. Yani
onun var, ite bilmem ne marka ayakkab alm, yahut bilmem ne marka
tirt alm, veya bilmem nasl kalem kullanyor, ben de isterim, nedir o? O
grup basks ite. Yani o aileyi de aan, snf arkadalar grubunun getirdii
31
bask, imdi demek ki moda buradan geliyor, bir de bireyi aan bir gc var,
grup basksnn temsilcisi olduu iin, imdi topluma baktmzda, daha da
ilgin bir ey gryoruz. Biliyorsunuz hepimiz biliyoruz, ite gelenekler
deniyor, grenekler deniyor. Toplumlar biz bireyin stnde, bireyin
iradesinin dnda somut olarak onu ynlendiren bir g olarak
tanmlyoruz, imdi bu nasl oluyor, byle bir ey nasl mmkn, hem
bireylerden oluuyor, hem de bireyin stnde bir iradesi var, ok basit.
Farkl bir yap kazanyor toplum, yani imdi hepimiz bireyiz ama u anda
hepimiz ite iyi kt bir konumacy veya birka konumacy dinlemek
iin burada toplanmz, bir baka zellik kazanmz, bireyin topluma
kazandrlmasnda tabii belli kurumlar var. Nedir bunlarn en banda aile
geliyor. Ondan sonra okul, okul gelmiyor. Ondan sonra ne geliyor?
Televizyon geliyor. Maalesef, Amal Konak dizisi filan geliyor, ondan
sonra okul geliyor. nk ocuk okula gitmeden televizyonla tanyor.
Demek ki aile, televizyon, okul, ondan sonra ayn srada arkada gruplar,
sonra da iyeri gelir. imdi bu yap, bireyi nasl topluma kazandrr? Dikkat
edin, iyi ile kty anlatr, doru ile yanl anlatr. imdi modaya
geliyoruz, gzelle irkini anlatr, ben mesela bu kza baktm, ya ne gzel
kzsn dedim, hoca da dedi ki ya sadece gzel deil, bak ne gzel tarz var
kzn dedi, iyi giyinmi dedi. Neden o? Demek ki toplum bize byle bir
estetik anlay vermi, yle deerlendiriyoruz insanlar. Yahut ne biim
bilim adam, ite her taraf ayr dklyor, bilmem kahverenginin stne
lacivert giymi, yeil de kravat takm diye eletiriliyor insanlar. ok deerli
bir bilim adam olmasna ramen, estetik deerler baka bir ey, ey
retiyor aile, televizyon ve okul ey retiyor, doru ile yanl, iyi ile
kt, gzelle irkin. O ne, o moda ite, o moda. Yani modann gc
muazzam bir g. Demin nce grup gcn anlattk, insan stndeki
basknn, otoritenin getirdii gc, bu bitti. O grup gcne ek olarak ayrca
toplumun da bir ilave gc daha var. Moda bu. ok, ok, ok etkili bir ey,
birka rnek vereceim. nk bu temelleri anlatmak istiyorum, yani
mesela sadece bizim yarglayacamz, ite iyi kt deyip, dnda
kalacamz filan o kadar kolay bir i deil. Ha, bu o kadar byk bir g ki,
bu gce kar kmak da bir moda oluyor. Yani ite ne dedi, Cemil peki, o
kendini ispatlam, o da bir sanat, ben modaya karym diyor, o da bir
moda. Ben modaya karym diyen adamn kreasyonunu rettii, yaratt
32
eyi giyiyorsunuz ve diyorsunuz ki ben Cemil peki giyiyorum. Kim Cemil
peki, modaya kar, kim kendi modasn yaratm, o da modann bir
paras. Yani byle bir olay ki, kar ktn zaman da aslnda onun genel,
sosyal psikolojik ve sosyolojik kurallarna uygun davranm oluyorsun.
imdi bunlar bylece belirledikten sonra, en sert rnekleri vererek
konumam bitirmek istiyorum. imdi yle modalar var ki, siyaset, yani
toplumun gelenekleri, grenekleri, art toplumun yneticileri, yani toplumu
yneten meru g veya otoriter g dediimiz siyasi g, geleneklerle
birleiyor, insanlarn kk grup iindeki deerlerini etkiliyor,ve hibir yere
kaamyorsunuz, mthi bir etki yapyor. Bunlar bazen bilinli oluyor,
bazen bilinsiz oluyor. Baz evreler bunu bilinli yaratyor, baz evreler
buna bilinsizce boyun eiyor. imdi ok klasik bir rnek vereceim. Bizim
lkemizden vermeyeceim ki kavga kmasn diye, ama sonra bizim
lkemizden de bir iki siyasi moda rnei vereceim. Sylediklerim daha iyi
anlalabilsin diye, size daha iyi aktarabileyim diye, amerikan bir rnek
vereceim. Biliyorsunuz Amerika Birleik Devletleri, dnyann en byk
uyuturucu pazar, btn dnyada retilen uyuturucular, Uzakdou'da,
Ortadou'da her ne ise, bizim lkemizin zerinden de geerek, Avrupa'dan
geer ve Amerika'ya gider. Amerika'da bundan yaklak on yl kadar nce,
bu mankenlerin, yani ite giyim, kuam sunan kzlarmzn, genellikle bir
modas vard, bu moda fevkalade zayf, kemikleri km, gzlerinin alt
morarm, byle adeta bilumia veya ite benzeri bir hastalktan muzdarip,
yediini kusan, gzlerinin alt da birer parmak mor. Uyuturucu kullanan
gen imaj modasyd. Btn Amerika'daki defilelerde
bunlar
gryordunuz. Buna dikkat edildi ve birden bire dehetle fark edildi ki, bu
tr manken retme modas resmen uyuturucu tccarlarnn finanse ettii
evrelerden kaynaklanyor. Ve kim kar kt buna, hayret edeceksiniz,
izlememisinizdir bilmiyorsunuzdur, ben bilhassa izlediim iin biliyorum.
Amerika Birleik Devletleri Bakan kar kt. Uyuturucuyla mcadele
programnda dnebiliyor musunuz, modann gcn dnebiliyor
musunuz? Uyuturucu ile mcadele programnda Amerika Birleik
Devletleri Bakan, o srada Clinton'du, bu tr mankenlerin grnmlerine
kar kt. Bu uyuturucuyu zendiren bir grnmdr dedi. Biraz yle
Trk usul, hafif kilolu, biliyorsunuz bir gram et, bin ayp rter derler
bizimkiler. Ben katlmyorum o estetik anlaya ama, Akdeniz Trk anlay
33
biraz byle daha balk etinde, daha kilolu sever. Tip, belki o kadar deil ama
bu imajn Amerikan genliini zehirlediini syledi. Kim? Amerikan
Bakan, hangi yetkisiyle. Siyasi yetkisiyle, neye kar, tamamen modann
kendi ticari mantna kar. Ve bylece rnein ben hibir moda evinin
byle
bir
mankeni,
uyuturucu
destekisi
olarak
kullandn
dnemiyorum bile, moda evinin meselesi deil, ama modaevinin baka bir
meselesi var, ne ise o srada toplumdaki ana deer, ykselen deer ne ise
onu kullanyor, en iyi manken en pahal manken kim ise, ite en iyi moda
evi de onu getirip kullanyor, o manken o br kltrn rn halbuki, ok
nemli bir rnek olarak size sunmak istiyorum. Trkiye'nin tarihinden
tane rnek vermek istiyorum. Yine, moda, siyaset, ok sert rnekler bunlar.
Biri fesle ilgili bir eydir, biliyorsunuz fes gnmzde ite ne demekse,
gericiliin veya eriatn veya Ortadou'nun simgesi gibi grlyor. Tam
tersi, fes, Osmanl mparatorluu'nda batllamann simgesi olarak
kmtr ve fes giyenlere gavur gzyle veya bat taklitisi gzyle
baklmtr. Tamamen ite Nizam- Cedid'in kurulmas, Osmanl'da
batllamann balangcyla ilgili bir eydir, bu fevkalede ilgin bir rnek,
nk zaman iindeki deimeyi de gsteriyor. Yani ayn giysi, apka, fes,
kt zaman gavur icad, gavur aksesuar kabul ediliyor. Mslman
Osmanl'ya kar, zaman iinde Cumhuriyet ilan edildikten sonra, apka,
imdi hemen oraya geleceim, apka Devrimi Atatrk'n olduktan sonra,
gavur icad olan fes dnyor, bu sefer slam'n simgesi haline geliyor. Yani
insanlarn nasl oyuncak olduunu size anlatmak istiyorum. Onun iin,
simgelerle ok fazla uramayn, simgeler zaman iinde deiiyor,
toplumdan topluma deiiyor, kendisi nitelik deitiriyor. imdi festen
apkaya geldik, fes ok gzel bir rnek. Toplumlarn deimesinde,
modann deimesinde ok ok gzel bir rnek, nk tam ztlam, yani
gavur simgesi iken, eriatn simgesi haline gelmi. Zaman iinde, ayn fes,
ayn toplumda ama toplum deiiyor tabii. Grlmesi gereken ey,
toplumun deitii. apka dedim, bilerek syledim, oradan da imdi zaten
trbana gelip bitireceim. Cumhuriyet apka inklab yapm, mthi bir
siyasi olay. Birden bire buna inananlar, apka modas yaratmlar, fes
km, apka gelmi, apka cumhuriyetin simgesi olmu. Simge olmu,
siyasi simge olmu. Halbuki ne ilgisi var, ben hayatm boyunca giymedim,
takmay, giymeyi de dnmyorum. Ama bir de anm anlataym, benim
34
annemle, babam, ite Cumhuriyet dneminin retmenleri, apka nklab
olmu, o dnemde ailede her trl insan var. ki ey anlataym kendimle
ilgili de, biraz hava neelensin. Mesela, annemin babas, Medrese-tl
Kuzat'ta mderris, fevkalade aydn bir insan, yedi evlad var, be kz var,
beini de o dnemde niversiteye yollam, retmen yapm. Benim annem
felsefe retmeniydi, fakat ok da dindar. Mderris, Atatrk'n apka
devrimini yediremiyor ve hoca olduu iin medresede de alyor eline
apkay, fakat asla, asla bir tek defa bile kafasna giymiyor. Ve apka
giymeden lyor, annemin yle bir babas var. Buna karlk annemle
babam, ite tam o dnemde gen retmenler, bilmem ne, ok inanyorlar
cumhuriyete, apkay giyiyor babam. Ben hatrlyorum, ara sra giyerdi. Ben
bile hatrlyorum. Kpr stnde gidiyorlar, bu Galata Kprs, imdi para
yedikleri iin almyor o kpr, neyse, tam o srada Atatrk st ak bir
arabayla geiyor. Kprden, otomobille geiyor ve mthi bir rzgar,
babamn kafasndan apkay uuruyor, apka nde, babam arkada, yannda
Atatrk'n ak arabas, Atatrk bakm buna kahkahalarla glmeye
balam. Babam derdi ki, yahu Atam derdi, bu halk ne hale soktun diye
herhalde glyorsun. ok yani Atatrk' destekleyerek ve apka
Devrimi'ni destekleyerek, Vakko'yu apka Devrimi yaratyor, Vakko'nun
konuacan da bilerek, apka devrimi bir marka yaratyor Trkiye'de, en
apkadr Vakko'nun birazdan konumasn dinleyeceimiz kzmzn geldii
firmann, markasn yaratyor, bir siyaset, bir toplumsal olay ve bugn
Vakko olarak karmza kyor. Ve en son yine ba rtsyle bu sefer
hanm kzlarmza, hanmlarmza dnelim. Trban modas, tesettr modas
oluyor, tamamen siyasi. Trkiye'deki trban, tesettr bizim Osmanl'dan
devraldmz bir ey deil. te Babakan gitti, yani oras bir slam lkesi,
ikisi de Malezya'da, Pakistan'da, Bizim Babakanmz'n ei trbanl,
onlarnki deil, yani o bir simge, onu sylemek istiyorum. Cumhuriyet bunu
yaratt, Osmanl'dan devralnan bir olay deil. Cumhuriyet siyasi iti kak
iinde, ite apka devrimidir, zorla m yaplmtr, ite Mslmanlk'ta ba
rtlr m, rtlmez mi diye bir siyasal hareket kt. Bu siyasal hareketin
simgesi haline geldi, nasl apka cumhuriyetin simgesi haline geldiyse,
tesettr ve trban ona kar bir siyasal hareketin simgesi haline geldi. Ve bir
sr insanmz bir blm bundan tamamen bamsz, gerekten
geleneiyle, greneiyle, ite kynde veya kentinde inanarak filan yle
35
gidiyor. Fakat bir moda haline geldi. Baknz, bunun kantn sylemek
istiyorum. Siyasetiler devlet konuk evinde, trbanl, tesettr defilesi
yapyorlar, asla eletirerek sylemiyorum. Tabii yapacak, siyasi simge, o
siyasetin partisi de kazannca, imknlarn kullanacak. Tamamen sosyolojik
konuuyorum, yani festen apkaya, apkadan trbana bir siyaset, birden bire
bir yeni moda daha kt, nedir o? Trban ve tesettr. Tekrar ediyorum.
Destekleyerek veya eletirerek deil, o baka bir ey, yani o baka
platformda yaplabilir. Ama birden bire gryoruz ki, o bata sylediim
g kaynaklar harekete getii zaman, o zaman bakn ne oluyor, apkada
da, feste de, trbanda da ayn olay gryoruz. Hem siyaset, hem toplum
hem kk grup, bireyin stne yle bir gle geliyor ki, yani ite benim
dedem giymese de eline apkasn almak zorunda kalyor. Bitti.
Bakan: Hocam topluyorsunuz deil mi?

Emre Kongar: Bitti. Hocam. Dolaysyla bu moda ii son derece nemli,
bunun kesitii nokta, son vurgulamak istediim ey o, ok gl bir baka
araca, baka ortama iaret edeceim, sosyal psikolojik g kaynaklaryla
toplumun basksyla bireyin estetik duygularyla, beslenen bu modann
btn bu kaynaklar birletirdii yer, yani firmalar, Vakko'yu, apkay,
unu, bunu trban birletirdii yer pazar. Pazar, serbest pazar ekonomisi
veya serbest olmayan kollektivist pazar ekonomisi de olabilir. Pazarda, yani
ekonomide, yani alc ile satcnn retici ile tketicinin bulutuu
mekanizmada bu biimleniyor, bu biimlendii zaman, buna kimse
mdahale edemiyor, ne siyaset, ne u, ne bu, pazar kendi ekonomik
kurallaryla bu byk glerin, bireyin zihnindeki
yansmasn
mahhaslatrd, somutlatrd bir yer, moda ciddi itir, ok ciddi bir
itir, moda birey iradesinin stnde bir gtr. Modaclar ilerini, bu ciddi
glerini bilerek yapyorlardr inallah deyip beni dinlediiniz iin ok
teekkr ediyorum.
Bakan: Teekkr ederim. Yalnz en apka'ya gemeden evvel, hocamn
konumasna bir ilave yapmak istiyorum. en apka nceden
Sultanhamam'da
sonra Beyolu'nda byd. nk
Beyolu'na
Abdlhamit zamannda ve daha sonra, apkasz eldivensiz kmak ok
aypt. apkasz balk pazarna kan ailenin hanm eletirilirdi. Byle bir
36
klk ve byle bir moda yaanyordu. Beyolu'nda tutmasnn bir sebebi
budur. Bir ikincisi, bugn iin simge yaplan Abdlhamit, araf
yasaklamtr. Baz eyler moda veya pazar veya ne derseniz, siyasal simge,
bu ekilde arptlyor. Bu tarihi gerekleri de bilmek lazm. Araya
Vakko'yu alalm eer izin verirseniz, oturu srasyla biraz deisin sonra
tekrar size geleyim. ok teekkr ederim. Buyurun.
Meltem Akdemir
Vakko Eitim Birimi Yneticisi:
Ben ncelikle sayn Kongar'a iltifatlan iin teekkr ediyorum. Bu
kadar bilimsel, akademik ve de muhalif konumalardan sonra yadsnamaz
bir gerek olan moda endstrisinin ierisinden, renkli yznden
bahsedeceim ben size, nk ben o endstrinin iinde var olan bir kurumda
alyorum. stedim ki, dnyada neler oluyor bahsedeyim, nk benim
konuacam konu, modann bugn, marka ve tasanm. O yzden ncelikle
tasanmla balamak istiyorum. Moda dnyasnda tasanmn heyecan verici
yolculuu 1858 ylnda ngiliz, Charles Frederic Worth'un Paris'te lks
kumalarn ve birka rnn satld bir maaza amasyla balar. Yapt
tasanmlar o kadar ok beenilir ki, III. Napolyon'un ei mparatorie
Euguene'in resmi terziliine getirilir. Hot Couture'n babas olarak anlan
Worth'un tasarmlar bir sre sonra mthi bir rabet grr ve Paris
Amerikal, Avrupal, zenginlerin akmna urar. Tasanmn gc bu anda
kefedilir, durmaz ve bir endstriye dnr. Bu balangtan gnmze
olduka uzun ve renkli bir yol kat edildi ama peki bugn neler oluyor.
Tasarm kelimesi azmzdan ilk ktnda, herhalde zihnimizde ekillenen
kat zerindeki birtakm izimler, oysa hepiniz kabul edersiniz ki, izim bir
sonu. Yani tasarmn bir sonucu, izime gelmeden nce, tasarmn
aratrmayla balayan, ihtiyatan ngrye, etkileimden kltrel izlere
kadar ok kapsaml bir sreci var. Bu sreci sizin gznzde daha iyi
canlandrmak iin yine sizi bir yzyl ncesine gtrmek istiyorum. nk
gnmzden rneklerden ziyade, gemiten rneklerin ok daha etkili
olacan dndm. Yl 1908, otomobil retiminin ve satlannm patlama
yapt yllar. Bu giyim tarzna da yansyor, kadnlarda gsleri ve
37
kalalar n plana karan, biraz nce grdmz et siluetindeki tarz
ortadan kayboluyor. Bunun yerine ok daha ince ve dz bir siluet alyor,
otomobil tutkunu hanmlar iin yeni kyafetler, salar tozdan ve rzgardan
koruyan tll apkalar retiliyor, tamamen ihtiyatan doan bu tasarm da
aslnda yepyeni bir akmn balangc oluyor. O dnem iin tasarm adna
yaplm bence en byk ngr de Charles Nesly'nin otomobilin
rzgarndan dalan salardan esinlenerek salarn srekli dalgal kalmasn
salayan perma yntemini bulmasyd. Biraz nce bahsettiiniz 1930'lar,
Sayn Kongar'n bahsettii gibi, Amerika'da ve Avrupa'da, Hollywood'un
etkisinde, Greta Garbo, Katherine Hepburn, tarz kyafetler, 196o'larda aya
ayak baslmasyla birlikte, o dnemin en nl modaclar Ungaro ve
Courrege'in uzay a modasn yaratmalar, etkileime ok iyi bir rnek.
Dnya modasna damgasn vurmu olan ve de herkes tarafndan kabul
edilen Yves Saint Laurent'in 1976 ylnda yaratm olduu Rus Balesi ve bir
yl sonraki in koleksiyonlarmdaki masalslk, ingene ve kyl
grnmlerine kazandrd poplerlik de tasarmda kltrel etkileimin,
modayla yaygnlamasn salyor. Aslnda bugne dndmzde, bugn
de ayn eyler geerli, yani bugn de tasarmclar, sinemadan, mzikten,
kltrlerden, siyasetten, savatan, ekonomiden ve en nemlisi teknolojiden
etkilenerek tasarmlarn yapyorlar. Gemile gnmz arasndaki fark,
bugn artk tasarmlarn deviniminin, maddi ve manevi anlamda tketiminin
ok daha yaygn, ok daha hzl olmas. Bu anlamda 2lini yzylda moda,
tasarm ve uygulamalaryla, esneklik, hareketlilik ve deikenlik zerine
kurulu, nk dnyann her yerinde eitli grup ve snflardaki insanlar da
bu deiime ayak uydurmu durumdalar, ki genler ok arlkl, nk
baktnzda moday kadn ve erkek modas olarak ayrrken, bugn artk
nc kategori cinsiyet ayrm yapmakszn genler olarak ele almyor. Bu
gruplar, kreselleme ve sahip olduu teknolojilerle birlikte birbirlerine ok
benziyorlar. Byk bir benzeme yayorlar ancak farkl olma abasndalar
da. Farkl olmak isteyenler, kiiliklerini ortaya koymak isteyenler, bugn
artk kendi sluplarn ncelikle kyafetlerine ve aksesuarlarna
yanstyorlar. Nike'n tasarlad bir ayakkaby bugn Atina'dan Tokyo'ya
ayn anda birok insann ayanda grlebiliyorken, sokaklarda bir daha
baka hibir yerde hi kimsenin zerinde gremeyeceiniz ok kiisel
tasarmlara da rastlyoruz. nk insanlar nlerine konulan kendi yaam
38
tarzlar, beenileri ve beklentileri dorultusunda yorumluyorlar. Belki de
modaclar yaratc olmaya iten, onlar tetikleyen bu gruba dahil olan
insanlar, bu nedenle 2lini yzyl, aslnda hepimizin elektriinin tavana
vurduu, ok heyecan verici, zgrlkler a. zellikle de sokaklarda.
nk dnyada imzas etkin olan tm modaclara baktnzda tasarmclar
soka dinliyorlar. Sokak neden yorulduysa, ondan uzak duruyorlar.
Tasarmlar iin oluturulan trendler, nce Paris, Milano, Tokyo, San Paolo
gibi trendin oturduu ehirlerde ortaya kyor ve oralarda kabul grdkten
sonra, hazr giyimciler tarafndan tekrar alnp sokaa indiriliyor. Dn
Madonna'nn mzik klibindekiler gibi dolayorduk, biraz nce de
sylemitik nk mzikten, sinemadan etkileniyoruz diye, bugn sushi
yemee giderken zerinde kiraz aalarnn desenleri olan kimonovari
bluzlar giyiyoruz. Kn Matrix'in birer yesi gibi dolamayacamz hi
kimse syleyemez, bunlar aslnda iin popler ama yadsnamaz gerekleri.
Tm bu zgrlkler iinde, moda konseyleri de var, bu moda konseyleri,
dnya modasnda tasarmlarn zerinde byk bir arla sahipler. Ve de
tasarmclarn hayal ettikleri ya da edecekleri zerinde belli trendler koyarak
sz sahibi oluyorlar. eitli moda konseyleri var, ngiliz, Fransz,
Amerikan, ama arlkl Fransz moda konseyi, bugn yn verenlerin
banda yer alyor. Ben bu tasarmlar konusunda, moda konseylerinin
dnda bir de dnya modasna yn veren, ilham veren, nc olan birtakm
gruplar var, biraz ondan bahsetmek istedim. Bu yln Mart aynda, ngiliz
Observer gazetesi, dnya modasna yn verenler diye bir liste aklad, bu
tasarmdan fotorafa, makyajdan mzik alanna kadar 30 kiiyi kapsyordu,
bu listenin tamamn burada sayamam ama, bunlarn iinden bir kii,
nmzdeki hafta, 23-28 haziran 2003 tarihleri arasnda stanbul'da
dzenlenecek olan uluslararas hazr giyimciler federasyonu kongresinde
konuacak olan Heidi Slamon. Heidi Slamon, Gucci'den Tom Ford
tarafndan kovuldu ve Christian Dior'un erkek tasarmlarnn bana geti,
34 yanda ve de bugn dnyada erkek giyiminde, Hot Couture erkek
giyiminde, etkin bir imzaya sahip. Bu listede yer alan yine baz kiiler var,
mesela Madonna'nn bile akl dant, ok popler, The Faces dergisinin
Genel Yayn Ynetmeni, Cathy Grand ki, kendisi dergiye o ay ne
koyuyorsa, Amerika'da ve Avrupa'da inanlmaz rabet gryor,
Madonna'nn kendisi hala tasarmlar iin byk bir rnek. New York'un
39
altn ocuu, Marc Jacobs, Coco Chanel kadar gl olduu varsaylan
Japon Modac Reika Babuko, sadece tasarmlaryla deil, filozof ve air
ruhuyla ok da vn duyduumuz Hseyin alayan ve de Louis Vuitton
irketler Grubu'nun Bakan Bernard Arno, bu 30 kiilik liste arasnda
setiim isimlerdi. stelik tasarm konusunda da bana en renkli gelen rnek,
dnya modasnda tasarmlaryla en renkli rnek, Louis Vuitton rneiydi.
Bu Louis Vuitton, u anda Dior, Marc Jacobs, Fendi, Donna Karan,
Givenchy gibi markalar onun bir paras. Arno da dnyada prestijli ve
kk moda evleri devrini kapatp, bu sektr endstriye eviren kii, lks
dnyasnn gnei olarak adlandrlyor ama, Arno'nun yapt en nemli
ey, tasarma inanlmaz byk bteler ayryor. Bunu kendi koleksiyonlar
iin ayryor. Fakat btn dnya modasn etkiliyor bu tasarmlar. zellikle
dnyada nl olmu, pek ok alanda, sanattan mzie, resimden heykele
pek ok sanat ile ortak almalar yapyor ki, bunlarn en gnceli, kendi
tasarmcs Marc Jacobs'la birlikte, nl Japon sanat Takashi
Murakami'nin almalar, bu yeni koleksiyonunda da grebilirsiniz.
Murakami olduka nl, bilinen bir sanat, geleneksel ve ada Japon
kltrnn dilinden esinlenerek sanat eserleri hazrlyor. Louis Vuitton iin
de yine Japon sanatnda u anda ok popler olan Manga ve Anime sanat
dorultusunda yaratt kk Japon kz Tokyo Amotedango ok zor ismi
sylemek, u anda moda dnyasnda tasarm iin yepyeni bir boyut at.
Bunlar ok ayrntl, hepsini syleyerek sizi skmak istemiyorum. Aslnda
tm tasarmlara baktnzda, bugn hepimiz iin yani illa tasarmc olmas
gerekmiyor, tm tasarmlar insanlar tekrar ve tekrar yaratc olmaya itecek
kadar zgr. Ben size evrensel tasarmdan ve yaratclarndan bahsettim
ama, biraz nce sayn Kongar'm ve peki'nin syledii gibi, bir de etnik,
yerel tasarmlar var ki, bunlar da asla inkr etmemek gerekiyor. nk
kendi yarattklar dnya ierisinde onlar da kendi devinimlerini
srdryorlar. Moda dnyasnda tasarmdan bahsederken pek ok markadan
da sz ettim ki, benim bugn sizinle paylaacam bir dier konu da
markayd. Marka ile moda birbiriyle birlikte anlyor olmalarna ramen
tamamen birbirinden ayr kavramlardr. nk moda deikendir, marka ise
deildir. Marka kalc bir simgedir. Markalar genellikle, logolar, renkleri,
ambalajlar, mzikleriyle zihnimizde yer ederler ama bir markay kabul
etmek bununla olmuyor. Bir markay kabul etmemiz, bize sunduu vaatler
40
ve de sahip olduu ruhla balantl, yani bir markann ruhu varsa, bir kimlii
varsa, onu kabul ediyoruz. Gnmzde marka olabilen, marka yaratabilen
kurumlar arlkla kazanyorlar, peki ama bu marka nasl yaratlyor, nasl
yaatlyor. Nasl gelitiriliyor. Bu konuda yazlm pek ok aratrma ve
kitap var. Bugn artk marka olabilmek neredeyse bilimsel aratrmalar ve
milyon dolarlarla telaffuz ediliyor, gemite bu kadar ayrntl aratrmalar,
istatistikler var myd, ben bilmiyorum ama, Vakko'nun markaya
dnmesinde Vitali Hakko'nun hislerinin, inancnn ve inatlnn
olduunu biliyorum. Msaade ederseniz eer, Vakko'nun nasl bir markaya
dntnn hikayesini sizinle paylamak isterim, bilenler de olabilir,
ikinci Dnya Sava yllar ve Trkiye savatan ok etkilenmi, Trkiye'de
var olan o gn iin sylenebilecek modadan artk apka yava yava
gemekte, terk edilmekte ve Bay Vitali yeni bir rn aray iine girer. O
sralarda dostu ithalat Boncukuyan sayesinde earp retimine balar. en
apka'dan sonra retmeye balad earplarna da bir marka aramaktadr ve
en sonunda markay kendi adnn ba harfi olan V'yi, Erkek kardei Alberin
isminin ba harfi A'y ve soy adlarnn son harfini alarak Vakko
markasn yaratr, ama Vakko marka olmas Sultanhamam'daki maazann
adnn Vakko olarak deimesi ya da Vakko imzal earplar retmesiyle
mmkn deildir. En sonunda kendince bir yntem bulur. Emprime
koleksiyonundan setii, otuz kadar earb bir valize doldurur ve yardmcs
Aleko'nun eline tututurarak o dnemin moda merkezi Beyolu piyasasna
gnderir, gnn sonunda, Aleko mitsiz dner, nk o yllarn en sz
sahibi olan en byk maazas Lion'un sahipleri, Vakko earplarndan be
dzine istiyorlardr ama, asla stnde Vakko imzas olmamaldr. nk
earplar ithal rnler gibi satacaktr, o dnemde halkn henz yerli malna
gveni yoktur. Fakat Bay Vitali Lion maazasna earplarndan asla ve asla
Vakko imzasn karmayacan bildirir bu ancak byk bir sipariten ve
ayn zamanda Beyolu piyasasndan vazgemek demektir. te bu andan
itibaren aslnda bir marka olmann yks balyor. nk Bay Vitali
vazgemiyor. Aratrma yapyor ve en sonunda, Lion maazasnn sahibi,
Leh asll, Helpen kardelerin en by olan Mask'm o dnemde
stanbul'da yaynlanan Journal d'Orient gazetesini okuduunu reniyor. Ve
o gazeteye kk bir dizi Vakko ilan veriyor. Bu ayn zamanda bizim ilk
ilanmz, bir sre sonra Maks and Helpen Bay Vitali'ye telefon ederek,
41
Vakko earplarndan sipari ediyor ve Lion Vakko'nun en byk mterisi
oluyor. Yllar sonra bir gn kalite kontrol dairesinin bir hatas yznden
earplar Vakko imzas baslmadan maazaya gnderiliyor ve gnderildii
gibi Lion'dan geri geliyor, nk artk mteriler sadece earp deil, Vakko
markal earplar istiyorlar. Tabii ki bu noktaya kolay gelinmedi, marka
sahibi olan pek ok kurumun benzer hikayeleri olduuna eminim, ama
Trkiye'de marka sahibi olan kurumlar sadece Trkiye'de deil, btn
dnyada marka sahibi olan kurumlarn hayatta kalabilmesi, belki de sanayi
devriminden gnmze kadar deien ekonomik, sosyolojik, politik,
kltrel unsurlar takip etmek yani o deiime ayak uydurabilmekte,
kaliteye, gvene, zene, renklenmeye, aratrmaya, hedef kitlesiyle olan
ilikilerine piyasalar ynlendirebilecek yeniliklere imza atmasna ve de
yaratclarnn, yneticilerinin hislerine bal. Tabii ki burada apayr bir
konu olacak, pazarlamann sihirli gc ve de en nemlisi u anda biraz nce
sayn peki'de konumutu, sat ile pazarlama arasndaki byk fark ok
iyi anlamal ve de unutmamalyz. Hep yaptmz bir benzetme vardr,
zirveye giden yol ve zirvede kalma mcadelesi. Zirveye giderseniz, ama
zirve o kadar sivri bir zirvedir ki, eer markanz doru konumlandramaz
ve sizi aadan destekleyen mterilerinize kendinizi ok iyi
anlatamazsanz, o zirvede esen rzgarlara, yaan yamurlara, tipiye, gs
geremezseniz, nk marka bata da belirttiim gibi, modadan ok ayr bir
kavram. Marka, fiyatyla, kalitesiyle, verdii gvenle, ki bundan onlarca
sayabilirsiniz, modadan ayrlr. nk bir eyin moda olmas iin bunlar
ncelikli deildir. Gnmzde insanlar, artk moday takip ediyorlar ama
ayn zamanda toplumdaki yerlerini belirginletirmek iin de markalarn
izleyicisiler. Globalleen dnyada, vizyonlarn dnya insan olmak yolunda
gelitiren moda takipisi ve de marka takipisi insanlar, markalarnn da
kendileri gibi, ayn deiimi yapmalarn ve de ayn geliim ierisinde
olmalarn bekliyorlar, yoksa ok abuk zaten o markay terk ediyorlar.
Artk zaten gnmzde de gl markalar, tek ve basit bir anlam
tamyorlar, ok kimlikli marka genilemesi olarak tanmlanan bir kavram
ierisinde renkleniyorlar. rnein ada tasarmclarn atas olarak
adlandrlan Fransz Poiret modaevinin sahibi Paul Poiret, kendi parfmn
yaratan dnyadaki ilk modac ve yl 1904. Geri kendisi yoksulluk
ierisinde ld ama, yaratt parfm sonras, marka genilemesi ile,
42
markalarn yaam stiline dntrecek rn zenginlemesi ile moda
dnyasnn mensuplar, gnmzde bu ii en iyi yapanlar. Yine biraz reklam
gibi olacak ama, Vakko'dan buna rnek vermek istiyorum. nk Vakko da
Trkiye'de parfmden ikolataya, dekorasyondan havluya kadar marka
genilemesiyle Trkiye'de nc olmu bir kurum. Markann genilemesi,
yani markay eitli rnlerle zenginletirmenin yan sra bir de marka
mimarisi kavram var. Bu var olan marka ile var olan pazardan daha fazla
pay almak anlamna gelmiyor. Tam tersi, markalar hedeflerini klttke
ok daha gleniyorlar, eer genilemek istiyorsanz o zaman alt ve yan
markalar gelitirmelisiniz, ite ancak bu durumda bir marka mimarisi ortaya
kyor. Fakat marka mimarisinin de ok iyi planlanmas gerekli. nk
eer farkl bir rnle, farkl bir segmentte hareket edecekseniz, ya ilk
olacaksnz, ya nc olacaksnz ya farkl olacaksnz. Aksi takdirde yine
yaayamazsnz. Vakko'nun yaptndan rnek benim iin bu rnei bulmak
ok daha kolay olduundan anlatyorum. Bir de hazr giyim olduu iin,
Vakko kurulduktan tam krksekiz yl sonra kendi rn ve hizmet kalitesini
farkl bir segmentte gelitirmek, yaygnlatrmak adna bir yan marka yaratt
ki, vakkorama, bununla bu gerei ortaya koydu. Yani hareket ederken
kendi snrlarn belirlerken, hem dnyann iinde bulunduu artlar, hem
lkemizin iinde bulunduu artlar, hem de kurum kltrmz erevesinde
hareket ediyor. Getiimiz yl yaratt V alt markas, her ne kadar gruptan
bamsz grnse de, daima Vakko ile anlacak olan Power FM de bunlara
iyi bir rnek. Bunu tamam ile deitirip, zenginletirebilirsiniz. Beko gibi,
Turkcell gibi bir ok rnek var. Ama ben moda olduu iin burada
Vakko'yu anlatmak istedim. zellikle gnmzde kiiselletirilmi rn ve
hizmetlerle markalar artk ayakta kalma yolunda ilerliyorlar. Hedef kitlenizi
ok ok iyi dinlemeli ve de takip etmelisiniz. Hedef kitlenizle, marka ise
eer, ok iyi, birebir iletiim kurmak zorundasnz. Bunun iin yepyeni
pazarlama kavramlar, ynetim kavramlar kt. Bence Trkiye'de marka
sahibi olan tm kurumlara den grevler var. Olduumuz yeri ve kimlikleri
savunmak, savunurken de birtakm snrlar, duvarlar rmeden kresel
dolam ierisindeki yerimizi almak. Bunu sylemek ok kolay, tabii
gerekletirmek ok zor. nk getiimiz gnlerde dnya lkelerinin
reklama ayrdklar bteyi okumutum. Trkiye'nin btesi, Bulgaristan'n
reklam btesinin yarsndan biraz daha azd. Yani dnya markas olmak
43
sadece ok iyi ihracat yapmakla da mmkn olmuyor. Bu dinamikler
ierisinde irketler srekli yenilenen ve deien pazarlama kurallarn,
marka stratejilerine ve marka iletiimlerine yanstrken, sadece bugn
deil, gelecei de planlamallar, dier sektrler iin de durum deimiyor.
Kurumlar markalarn iyi bir mimariyle gelitirdiklerinde, vaatlerini
gerekletirme konusunda verdikleri szleri daima tuttuklarnda, hedef
kitlelerini
dinleyip
takip
ettiklerinde,
deiime
ayak
uydurup
yaplandrmalar, zellikle de pazarlama yaplandrmalarn ok iyi
yaptklarnda, bugn ve gelecekte yaayacaklardr diye dnyorum. Beni
dinlediiniz iin ok teekkrler.
Bakan: ok teekkrler. Sayn hocam, Prof. Dr. Zeki Alpan, buyurun
efendim.
Prof, Dr. Zeki Alpan

Mimar Sinan niversitesi
Gzel Sanatlar Fakltesi Tekstil Blm Bakan
Teekkr ederim. Hepinizi saygyla selamlarm. imdi bu gzel
konumalardan sonra benim konumam biraz resmi de gelebilir size. Ben
Trkiye'de modann eitiminin ne zamandan ne zamana baladn, byle
bir eitimin nasl olduunu, ksaca anlatmak istiyorum. Biraz da moda
kavramnn irdelenmesini, pek fazla moda kavram geri irdelendi, epeyce
geni de bir kavram. Ona ok fazla girmeden, eitimi ve bizim eitiminden
ne anladmz anlatmaya alacam. Evet, ok geni bir alan kapsyor
moda kavram, eitli alardan uygulama alanlarna baklarak ve uygulama
alanlarna gre de yine eitli uzmanlk alanlarndan baklarak, farkl farkl
nitelenebilir. Deerlendirilebilir. Ben daha ok Trkiye'de giyimde moda ile
ilgili eitimin deerlendirmesini size imdi yapmak istiyorum. Trkiye'de
Cumhuriyet ncesi iin moda ile ilgili bir deerlendirme de yapmak
istemem. Akas, daha nce de zaten baz deerlendirmeler yapld.
Cumhuriyet ile birlikte, mmetten, yurttala geen, hatta bireye geen
insanlarmz kendilerini giyimleri ile de daha zgrce ifade edebilme
olanana kavutular. Bu konularla ilgili Emre Kongar hocamz daha
ayrntl konutu, onun iin benim daha ayrntya girmeme gerek yok.
44
Kyafet devrimi ve kadn haklar belki de giyim modas iin en nemli
balang noktalardr. Ama toplumun o gnk sosyal, ekonomik ve eitim
dzeyi, biraz pahal olan, biraz cesaret isteyen, biraz farkl bir kimlik ve
kiilik vurgulamas olan moday izleyebilecek, talep edebilecek kadar
yksek deildi. Bunu Cumhuriyet'in ilk yllan iin sylyoruz tabii. Yine
Cumhuriyet'in ilk yllarnn ekonomisini daha iyi anlayabilmeliyiz.
Cumhuriyet'in ilk yllarnn ekonomisi, aslnda Tanzimat'tan kalma bir
ekonomiydi herhalde, yani Tanzimat ile birlikte gmrklerin, yeni gmrk
dzenlerinin olmasyla Trkiye'deki tek sanayi ya da nemli bir sanayi dal
olan tekstil sanayinin giderek yok olmas ve batl sanayinin Trkiye'ye
gelmesini gz nne alarak bunu deerlendirirsek eer, Cumhuriyet'in ilk
yllarnn ekonomisini daha iyi anlayabilmemiz iin, Atatrk'n 1 Mart
1922 deki konumasnn u satrlar ok nemlidir. Efendiler, bize kar
yaplan rekabet hakikaten ok gayri meru, hakikaten ok kahredici idi,
rakiplerimiz bu suretle inkiafa msait sanayimizi de mahvettiler. Ki bu
tekstil sanayiydi diyebiliriz, mensucat sanayi diyebiliriz. Osmanl'nn son
yllarnda, iktisadi ve mali inkiaf ve tekamlmzn nne getiler der.
Yine 1 Ocak 1921 de milletvekili Ragp Bey meclis oturumunda yle
diyor. Yerli kuma yapan tezgahlannz nerede? Bugn memleket
ihtiyalannn % 5'ini karlayacak dokuma ve ayak tezgahlannz bile
yoktur. Hepimiz kaput yerine kepenek giysek, yine yerlisini bulamayz. 1
Ekim 1925'de peki fabrikasnn temelini atarken Atatrk, Bursa pek
Fabrikas'nm temelini atarken Atatrk, efendiler, bursa bal bana bir
sanayi beldesi olmaya pek kabiliyetlidir. Onun iin ok temenni ederim
Bursa'da her eye ait fabrikalar oalsn. Hi olmazsa, trbelerin adedine
yaklasn diyordu. Sanmm bugn Bursa iin bu ama gereklemi
diyebiliriz. 1925 Aralk aynda, hkmetin meclise getirdii yerli kumatan
elbise giyme kanun tasars, yle tartmalara yol aar. Milletvekillerinden
Besim Atalay, hemen hepimiz Avrupa malna dklmz, yerlisinde
estetik yok, giyilir mi deniliyor. Giyilse ne olur? Zeki Bey, herkese unu
giyeceksin demek kolaydr. Fakat memlekette giyilecek kuma yoksa,
kanun dosyalarda kalr. Tahsin Bey, nce fabrikalanmz dzeltmeliyiz,
makineler yenilenmeli, moda izlenmelidir, moda izlenmelidir. Cemal
Hsn, kuma sanayi byk sanayidir, birden bire himayesine gidilirse, bu
ok tahrip edici olur. Yani ayn zamanda dardan ithalat ve ticaret
erbabnn da tccarn da elindeki mallar asndan birden bire eye
45
gidemiyorlar. Reit Bey, genel savata halk kendi yapt mal giymitir.
Yasak koymazsak, sonuna kadar yabanc mal giyeriz, der. Ve yine Byk
Atatrk daha 1920' lerde her eye neredeyse sfrdan balarken, bilim,
eitim bakmndan almalara devam edeceiz, fabrikac olacaz, sanat
olacaz diyerek, her ynde kalknmay hedef olarak gstermitir. Ve 1933
de Smerbank kurulur. Ayn yl gzel sanatlar akademisi, afi blm
mezunu Sabih Gzen, tekstil desenleri eitimi grmek zere Almanya
Berlin'e gnderilir, 1933. 1936 da akademiye hoca olarak dner ve
1938'den itibaren de akademide kuma desenleri dersi vermeye balar,
ardndan da tekstil desenleri atlyesi alr. 1943 ylnda Almanya'da moda
hocal yapmakta olan Kenan Temizan ki o srada Almanya, Berlin'de
Kenan Temizan hem Ufo filmin, ki o zaman ok nemli, Ufo Filmcilik,
onlarn afilerini yapar, hem de Almanya'nn Berlin'deki gzel sanatlar
akademisinin en nemli moda hocasdr, tek moda hocasdr. Bizim buradan
giden hocamz, hoca adaymz Sabih Bey de onu orada tanmtr. Sava
yllarnda zorlanmaya balad iin oradaki yaam, ki 1920 lerde gitmi
oraya, Trkiye'ye geri dnmesini isterler, arr arkadalar. Zorlarlar ve
Kenan Temizan 1943 ylnda Trkiye'ye gelir. Trkiye'de o zamana kadar
moda eitimi ile ilgili herhangi bir kavram yok. Evet Trkiye'ye gelir ve
gzel sanatlar akademisinde moda resimleri atlyesinde hocalk yapmak
zere szlemeli olarak hkmet kararyla, stelik, dorudan bakanlar
kurulu kararyla akademiye tayin edilir. 1943 ylnda, on yl boyunca hem
moda hocal hem de garp ssleme sanatlar ki o zamanki adyla, Garp
Ssleme Sanatlar Blm'nn bakanln yapar 1953 ylnda lmne
kadar. Yani 1943'ten 1953'e kadar gzel sanatlar akademisinde bir moda
atlyesi vardr. Mesela biraz nce arkadamz Vakko'dan bahsetti. Necla
Seyhun rnein ok deerli bir modacmz diyebiliriz. O konuda ok emek
vermi birisidir ve oradan mezundur. Ama onun gibi birka kii, on yl
iinde ne kadar kii mezun olabilmise, o kadar kii, gerekten mezun
olmutur. Ama 1953'te ldkten sonra, yerine henz hoca yetiemedii iin
blm kapatlr, ok da talep olmamtr nk. Piyasa henz belki ona hazr
deildi, yani burada okul piyasadan biraz nce gitmi olabilir. Ama tekstil
blm olarak Sabih Bey'in kurduu tekstil blm, bugn de hala devam
ediyor, ayn adla eitimini srdrmekte. Genel olarak da bugn lkemizde,
giysi tasarm eitimi gzel sanatlarn fakltelerinin tekstil tasarm veya
moda ve tekstil tasarm blmlerinin mfredat iinde verilmekte. Tekstil
46
tasarm eitiminin iine, giysi tasarmnn da girmesi yani. Daha nce
tekstil tasarm hep var, 38 den beri var, ama giysi tasarm yoktu. O da 80'li
yllarda artan hazr giyim ihracat ile birlikte ihtiya duyulup sektrn giysi
tasarmclar talep etmesi ile balar. Eer bu sektrn talebi, tabii mmkn
deildi ama, 1953' te olmu olsayd, o atlye devam edecekti, belki de u an
elli yllk bir moda blmmz olacakt. Halen moda ve giysi tasannu
eitiminin Gzel Sanatlar Faklteleri iinde verildiini sylemitik.
Bilindii gibi bu fakltelere yetenek snav ile lise mezunu renciler alnr.
Kanmca haksz olarak Trkiye'de bu eitimin yetersiz olduu srekli
sylenir. Eletirilir, hani devletin iyi eitimi olmaz diye bir nyarg vardr
ya, neredeyse, bizler de birka sene ncesine kadar bizim de iyi eitim
vermediimize, devlet olduumuz iin mi acaba biz yetersiz kaldk diye,
neredeyse inanacaktk ki Allahtan zel vakf niversiteleri de kuruldu, ve
vakf niversiteleri de bu eitimi vermeye baladlar. Baktk ki bizden,
birbirimizden farkmz yok. Yani gayet zgrce bir program yaplabilir,
yapyorlar, hi phesiz, meer ki biz de ayn programlan yapyoruz, bir
noksanln bizim amzdan grmyoruz. Bylece bir kantlamas oldu.
Ama unu yine ben iddetle reddediyorum. Yani Trkiye'de bir ey olmaz
ya da biz yapamyoruzdur, herhalde bizde yaplmyordur da, ondan dolay
bizde modaclar azdr gibi bir nyarg var. Bu yanl bir nyarg.
Trkiye'deki baka sektrlerde olan baarmzdan daha farkl bir baar
deil. Trkiye'deki teknik niversitelerdeki mhendislerin kalitesi ne ise,
gzel sanatlar fakltelerinden yetien tasarmclarn kalitesi de o kadardr.
Ama bir tanesinde talep baka trldr, bir tanesinde talep zamanla
deiebilir, talepler ondan dolay byle grlebilir. Aynca da zaten sonu
olarak yirmi yldan beri bu eitim veriliyor. Eer tekstil tasarmn ve giysi
tasarmn, sanatsal bir etkinlik alan olarak tanmlyorsak, ki biz yle
tanmlyoruz, yani asl belirleyici niteliin, sanatsal yaratclk olduunu
kabul ediyorsak, bu alanda yeteneini kantlayan adaylann seilmesi
gerekir. Halen uygulamada bu ekildedir. Ancak sanat ve tasarm, zellikle
sanat, biraz tartlabilir. Sanat ve tasarm yle bir alan ki, istisnai olarak
kiilerin kendi kendilerini yetitirerek baarl olabildikleri de grlr. Onun
iin de hi kimsenin bir tasanmc olmasna ya da ressam olmasna heykelci
olmasna bir engel, bir snr koyamazsnz, okullu olabilir, okulsuz olabilir,
hocam okulsuz demek olmaz da, yani okul d olabilir, yani kendi kendini
yetitirmi olabilir. Sanatta bu biraz byledir, ama tabii bizim doru
47
bulduumuz ey, eitim, dzenli eitimli, yetenekli kiinin de eitimle
yeteneini daha fazla gelitirebileceidir. Kazaya kurban gitmememiz lazm
diye dnyoruz, kazara kabilir bir iki tane ama o gvenli bir ey
deildir. Trkiye'de eitim asndan sorunlardan biri de kimin tasarmc, ya
da tasarmc modac hangi etkinliin de tasarm ya da moda etkinlii olarak
tanmlanacadr. Bu da u anda lkemizdeki bir sorundur ve hep sorulur bu.
Kim tasarmc? Hangisi tasarmc? Kim modac? Yapt moda etkinlii
nedir? Tasarm etkinlii nedir? Bu da kavram kargaas, hala yerlemi
deildir. nk endstri de tam yerlemedii iin orada bu konuda alan
insanlarn yerleri belirli deildir. Herkes kendisini tasarmc olarak
gsterirse kendisine i bulabilmekte, dolaysyla tasarmc olarak
tantmaktadr. Aslnda yetersizdir, dolaysyla bir yetersiz oradaki bir
meslein sahibi olmaktr. Zaman zaman bunu gryoruz. Biliyoruz ki son
yllarda, bir yandan da modac olmak moda oldu. Ayrca moda da moda
oldu. Bu tketim asndan, retim asndan iyi. Moda tanmlanmaya
balad. rnein nceleri biki diki kurslar vard. Yani bundan onbe
yirmi yl nce, otuz yl nce pek fazlayd. Sekiz aylk, on aylk, oniki aylk,
milli eitimden tasdikli biki diki kurslar. Genellikle kz ocuklarmz
oraya gnderirdik, eer niversiteye gitmiyorsa, eer liseye gitmiyorsa.
imdi bakyorsunuz hibir tanesi yok. Artk hi biki diki kursu tabelas
grmyorsunuz, onun ad moda tasarm, moda kursu, stilistlik kursu
olmaya balad. Peki o meslekler ne oldu? O meslekler var halbuki, terziler
hala var. Etkinlik alanlar daralm olsa bile, nitelikleri dm deil. Nitelik
olarak terziler var. Biki diki de hala var, biki denen eyin ad belki kalp
oldu, ama hi kimse kalp kursu yazmyor, moda kursu yazyor. Evet, ayn
anlay, iin garibi, milli eitime de yansd, yani milli eitimimize, resmi
milli eitimimize yansd. Halk eitim kurslarnda ve liselerde de moda
tasarm eitimi verilmeye baland. Moda liseleri ald, bylece moda
tasarm eitiminin ocuk yata kiilere verilebilecei adeta resmiyet
kazand. Resmiyet ve meruiyet de kazand dolaysyla, u anda resmi elden
12, 13 yandaki ocuklar moda liselerine, 13, 14 yandaki moda liselerine
yolluyoruz, hangi lte gre bilmiyorum. Bana gre bu hem kendini, hem
sektr, hem de ocuklar aldatmaktan baka bir ey deil. nk moda,
moda oldu ayn modann peine yanl bir ekilde milli eitim de gitti,
halbuki meslek yksek okullarnn bile yetmediini biz sylyoruz. ki
yllk liseden sonra, pek ok meslek lisesi var, ayn konuda konfeksiyon
48
iin. O ayr, terzilik meslek lisesi olabilir, btn mesleklerin liseleri olabilir.
Yani btn diyemem ama, yani meslek liselerinin yaplan belli. Biz bazen
hep batya bakanz, ounlukla doru eyler de alrz. Ama bazen de hi
iimize gelmez, bakmayz hemen arkadan dolap kendimize gre bir ey
uydururuz. Halbuki dnyada yeri yuvas yoktur yle bir uygulamann.
Yoktur yani on yanda bir ocuk bu eitimi alan. Evet yetenekli olabilir,
onu ancak liseden sonra byle bir eitime ynlendirirsiniz, yoksa
yanltrsnz diye dnyoruz. Orta retim dzeyindeki rencilerin
yaratclklarn, eitli sanat dallarna kar ilgilerini gelitirmek iin onlara
sanat eitimi verilmesi ok yararldr. Bu ok gereklidir de, yararldr da, bu
ayr bir konu, fakat giysi tasannu gibi, daha geni, yan ve yardmc bilgileri
ve bu bilgilerin sentezinden de bir fikir retebilmeyi o fikri de uygulamay
gerektirecek olgunlua ocuk yata ulamak da olanakl deildir. lkemizde
o yataki ocuklann salkl ltlere gre seilebildikleri de kukuludur.
Evet, tasanm ayrca interdisipliner bir etkinliktir, yani bir ok disiplini iine
alr, birok baka disiplinleri meslek alanlarn da bilmek zorundasmzdr.
zellikle hazr giyimde bu byledir. Yani burada houte couture ya da
terzilikle ilgili eyi ayr tutuyorum ama endstriyel olarak retimde bu
byledir. Endstriyel retimde makineciden makinelere kadar, belki retim
biiminden malzemeye kadar hepsini bilmek zorundadr tasanmc. Sosyal
yapdan, toplumun, mterisinin yapsndan ekonomik maliyetine kadar
bilmek zorundadr. Onun iin de bu tasanmclarn, gelimi, yetimi,
yetikin, deneyimli kiiler olmas gerekir. Yetenekli tasanmc aday olmak
baka bir ey, tabii ki, o daha genken aday olabilir. Evet, interdisipliner bir
etkinlik dedik, moda ya da giysi tasarm da byle. Yani tasanm, ayrca yine
bunu hep tartyoruz, konuuyoruz, rnein bu binann u yaps, hocamzn
da vd bir tasanm rn. Ama mimar bir tasarm rn, bu tasarm da
interdisipliner pek ok disiplinin bir araya gelerek yapt bir ey, birlikte
yapt bir ey, Mimarn btn bu disiplinleri, btn bu alanlan
hesaplayarak gz nne alarak planlad, tasarlad diyoruz sonuta biz
ona, bir etkinlik. Ama moda da ayn ekilde, moda da tek bana bir alan
deil, aynca modann Uluslararas bir zellii de var, hep vurguladk onu,
hele gnmzde ok fazla var. Aynca kltrler aras bir zellii var, sadece
disiplinler aras deil, nk bir kltr rn sonuta, eitli kltrleri
tanmay, anlamay ve anlatabilmeyi gerektirir. Tasarmcnn duyarlnn da
ok yksek ve ayn zamanda da hassas olmas gerekir. yle, daha eskiler
49
daha iyi bilirler. Genlere de tercme etmem gerekir mi bilmiyorum ama,
marifet iltifata tabidir. Eer yanl bilmiyorsam, marifet iltifata tabidir,
mterisiz mal zayidir. Bu zdeyiden de anlalabilecei gibi, modaya da
bir talebin olmas gerekir. Bata da sylediimiz gibi, son yllarda
lkemizde bu talebin giderek artmakta olduunu gryoruz. Evet,
niversitedeki tekstil ve giysi tasarm eitiminin ders program da bu
ltlere ve ilkelere gre belirlenmektedir. lgin olan, demin de sylediim
gibi, kamu niversiteleri ile zel vakf niversitelerinin programlar, hemen
hemen ayndr. Hatta hepsi birden, btn Trkiye'deki niversitelerimizin
hepsi birden, Avrupa ve Amerika'daki okullarla da yakn benzerlikler
ierirler. zellikle son yllarda bu blmlerde, tm Trkiye'deki
niversitelerin blmlerinde Avrupa kredi transfer sistemine girerek
karlkl renci deiimine gidecekler. u anda niversitelerimiz her
alanda olduu gibi tasarm alannda da tekstil tasarm, moda tasarm,
hepsini ieriyor. Avrupa ncelikle Avrupa niversiteleriyle bir deiim
sistemine giriyor. Avrupa zaten oktan uyguluyor. Yani bizim
programlarmzda Avrupa'daki programlarla edeer halde ve oradan bir
renci bir yl ya da bir yar yl ald zaman, bizde grd dersler orada
geerli. Bizim rencimiz gittii zaman, orada grd de bizde geerli
saylacak. Bu ancak bir eitlikle ve karlkl birbirini kabul etmekle olan bir
ey phesiz. Evet, bu etkinliin, yani bu panelin bal beni etkiledi.
Anlaml bir balk, rtnmeden giyinmeye, modann dn bugn gibi bir
balk. rtnmek, gizlenmeyi, saklanmay, korunmay artryor. nk
pek ok rtnmek var. nsann rtnmesinden baka pek ok rtnmek
kelimesi, sadece insann rtnmesi diye almazsak eer, yle de alsak
deimiyor ama, gizlenmeyi, saklanmay, korunmay artrrken,
giyinmek, anlatmay, ifade etmeyi, aklamay, bildirmeyi, bildiriimi,
karlkl farkll, kimlii ve benzeri dnce ve davranlar artryor.
Giyinmek daha kiisel, daha zel, daha zgn ve daha olumlu bir davran
artryor. Evet, benim de syleyeceklerim bu kadar, hepinize teekkr
ederim.
50
Bakan: ok teekkrler sayn hocam. Deerli izleyiciler, tartmaya
gemeden evvel, Oda tarafndan okunmas istenen bir teblii bana verdiler,
Sayn Ahmet Bozkurt'a ait, kendisi kaleme alm, stanbul Ticaret Odas
Tccar Terziler, Gelinlikiler ve Moda Evleri Meslek Komitesi Bakan ve
TO Meclis yesi. zninizle bu Teblii okuyacam. Yeryznde insanlar
teki canllardan ayrrken, nemli zelliinden sz edilir. Bunlar insann
dnmesi, giyinmesi ve yemeklerini piirerek yemesidir. Acaba niin
giyiniriz? nsanolu da u cevab bulmu, tabiatta d etkilerden korunmak,
rtnmek ve gizlenmek, sslenmek ve beenilmek. Tarih bilginleri,
insanlarn giyimini aratrrken, ta milattan 5 bin ylna kadar ulam,
demek ki bugn milattan sonra 2 bin yln yaadmza gre, 7 bin yldan
bu yana giyiniyoruz, giyinmekle kalmyor, ssleniyoruz, giyim nedenlerinde
ikinci gerekemiz, rtnmek ve gizlenmek olarak ifade ediliyor. Bunun
sebebi de sosyal yaantmzda aranyor. Yani insann vcudunun baz
uzuvlarn saklamas gerektii konusunda sosyal bir uzlama salanm
bulunuyor. Ama bu konu eitli toplumlarda, deiik ekillerde uygulanyor.
Gelelim sslenmek ve beenilmek kouluna, gnmzde sslenme olayn
bir kalemde geitirmek mmkn deildir. Bu bir estetik deerdir, sanatn
gereidir, insan mutluluunun nemli bir kaynadr. Bu olayn iinde
beenilme unsuru vardr. Kim beenecek? nsan. Kimi beenecek? nsan.
Dnyamzda insan, insanla birlikte yaadna gre, her insan kendini kar
cinsine, arkadana, hatta hemcinsine beendirmek ykmll ile kar
karya bulunuyor. Demek ki giyimden sz ederken, d etkilerden
korunacaz, hem bir lde gizleneceiz, hem de ok ssleneceiz. nk
hepimizin beenilmeye ihtiyac var. Bu beenilme olayna cevap ararken
karmza sanatkar kyor, yani giyim ve kuammz, yukarda izah
ettiimiz arta da uyduracak kii, byk Atatrk baknz sanat nasl tarif
ediyor. Sanatsz kalan bir milletin, hayat damarlarndan biri kopmu
demektir. Yani aka deil, sanat hayatmzn damarlarndan biri. Onun
sayesinde yayoruz, onun sayesinde beeniliyoruz ve toplumdaki saygn
yerimizi almaya alyoruz. Bir dn, doann bittii anda, sanatn
baladn syler. Dorudur, sanat doaya kar deildir, onun
yardmcsdr. Bir baka dnr, sanatnn tm sermayesi dncesidir
der. Evet dnce kutsaldr, dnce yaratcdr, dnce sanatn gdasdr.
nsanlarn giyinmeye cinsiyet fark gzetmeksizin balamlardr. Ancak
51
zamanla giyim tarzlarnda farkllklar ortaya km, uzun bir sre her ikisi
de ilgi bakmndan at ba gitmi, ama kolayclk, erkek giyimini ikinci
plana itmi. Giyim, kuam ve moda denilince, hemen herkesin hatrna
bayan giyimleri gelir olmu. Giyinmek bir zevk ise, giydirmek de bir
sanattr, demek ki zevk sahiplerinin arzularn karlama sz konusu olunca,
hemen devreye sanat giriyor. yi gzel de, sanat bu roln stlenirken,
yeterli destei ve ilgiyi gryor mu? O tarafn hi kartrmayalm. imdi
biraz erkek terziliinden sz edelim. Bugn, 21 inci asrn nc yln
yayoruz, ok fazla gerilere gitmeyelim, insanlk tarihinin bir asrlk
dnemini inceleyince, erkek terziliinin inili, kl bir seyir takip ettiini
grrz. ne ile kuyu kazmak derler ya, bizim sanatmz da ite byle bir
ey, gerekten ine ile kuyu kazyoruz, sonu hsran. Biz erkek terzileri, el
emei ve gz nuruyla sanatmz sergiliyoruz, erkekleri, rtnmenin
tesinde, giydirmek iin aba harcyoruz. Biraz da nce ifade ettiimiz gibi,
unu gerek bir sanat uruna srdrp gidiyoruz. Yarm asrdan beri
elimizde ine, dev makinelerle savayoruz, konfeksiyon dedikleri
makinelerle, insanlar ite bu makineleri icat edinceye kadar terzilerin
eserleriyle giyinirlerdi, ama makine icat oldu, mertlik bozuldu. Makine
sanatn ruhuna el fatiha dedirtti, nk makineli giyim her nedense,
insanlara cazip geldi, cazibenin kayna kolayclkt. Ama bu kolaycln
iinde sanat yoktu, estetik yoktu, bunlar olmaynca pek tabii, beenilme de
olmayacakt. Makine insana sadece rtnmesi iin retim yapyordu.
Sanatkar terzi ise, hayatn idame ettirebilmek iin can ekiiyordu,
gnmzde erkek terzilii aynen nesli tkenen kelaynak kuuna dnd.
Terziler gidiyor, yerine yenileri gelmiyor, nce hazr giyimi deneyen, ama
bu tarzn sradanl karsnda estetik deer arayanlar, erkek terzilerinin
kapsn almaya yelteniyor. Fakat ne yazk ki, bu nesli tkenen sanatlarn
yerinde yeller estii iin mteri kapnn nnde kalyor. Hazr giyim
frtnas, lkemizin yan sra, Avrupa ve Amerika'y da fazlasyla etkiledi.
Oradaki sanatkar terziler, uzun sre isiz kaldlar. Trkiye'mizde de yle
oldu, ama son yllarda, insanolu hatasn anlad. rtnmek deil, giyinmek
gerektiinin bilincine vararak, terzi aramaya balad. Aslnda mesele sadece
konfeksiyonla bitmiyordu, bir de ortaya marka meselesi kt. Konfeksiyon
atlyelerinde her trl sanat deerinden uzak ekilde imal edilen kyafetler,
bu defa zerine konulan markalarla pazarlanmaya balad. nsanlar bu
52
marka lgnlna kendilerini ylesine kaptrdlar ki alacaklar klk,
kyafetin cinsine, ekline bakmadan bir parmak byklndeki marka
etiketini ok byk paralar dkmek iin adeta yana girdiler. Bu yar
bitmi deil, ayn lgnlk devam ediyor. Btn bunlara ramen,
Trkiye'mizde erkek terzilii says azalm olsa da ok yksek dzeyde
yaamn srdryor. Son yllarda retilen ok eitli ve kaliteli yerli
yabanc kuma, Trk terzilerinin elinde, gerek bir sanat eseri, bir tablo
grnmne brnyor, ama btn bunlara ramen, lkemizde marka
dknleri yine son yllarda Avrupa ve Amerika'daki erkek terzilerinde
elbise diktirmeyi de her nedense bir ayncalk olarak gryor ve byk
servet dkerek oralardan giyiniyor. Ne diyelim zenginin mal, zrdn
enesini yorar. imdi soruyorum, Avrupal terzi Trkiye'den giden bu
merakl kiilere elbise dikerken acaba neden uzay modas m uyguluyor?
Yoksa dikii altndan imal edilmi ine ile mi yapyor? Bu Avrupa
merakllan, ltfen yakn tarihimizin moda sayfalarn bir kartrsnlar.
Byk Atatrk'ten gnmze devlet byklerimizin politikaclanmzn,
nl sanatlanmzn ve i adamlanmzm kyafetini tetkik etsinler, hatta
onlan Avrupallarla karlatnp, mukayese etsinler, eminim ki, Trk
sanatsnn ortaya koyduu elbiseler Avrupallannkine byk fark
atacaktr, nk Trkiye'deki sanat sanatn halkn paras iin deil, halkn
zevki iin sevmektedir. Btn bunlardan sonra bir zeletiri yapp,
nerilerimizi sralamak istiyorum. Bir, Trkiye'de bugn erkek terzilii
gerekten sanatn zirvesindedir. Ancak yurt iinde ve gerekse zellikle yurt
dnda tantm yaplamamtr. ki, Avrupal erkek, konfeksiyonu brakm,
tekrar terziye ynelmitir. Fakat Avrupa'da erkek terzi says her geen gn
azalmaktadr. te yandan, batda el emei ok pahal olduu iin, birtakm
elbise, Trkiye'deki fiyatlann neredeyse 10 katna kmaktadr. , burada
hkmetimize ve meslek kurululanmza, grev dtn hatrlatmak
istiyorum. Ltfen, Kltr ve Turizm Bakanlmz ile Tantma
Mstearlmz bunu mesele yapsn, sanatmz Avrupa'ya ve Amerika'ya
nasl tantlacaksa, tantlsn. Ticaret Odalanmz da ayn ekilde gayret
gstersin. Drt, gazetelerden okuyoruz, Avrupal hastalarda lkemizde
salk hizmetlerinin ok yksek standartlarda ve ok ucuz fiyatta olduunu
tespit ettikleri iin, ameliyat ve tedavilerini yaptrmak amacyla, Trkiye'ye
geliyorlarm. Erkek terzilii de ayn durumda, iddia ediyorum, sanatmz
53
ok yksek standartta, cretimiz ise, Avrupa'ya gre sudan ucuz, alma
bizden, gayret bizden, tantm byklerimizden. Buyurun tartmaya
ayorum.
Emre Kongar: Hocam ne kadar gzel okudunuz. Yani bu manken bozmas,
spikerlerin mahvettii dilimizin, siz bu ahenkli ve gzel Trkeniz ile
hakkn veriyorsunuz.
Bakan: Teekkr ederim.
Ahmet Bozkurt: Hocamn okumasn zellikle talep ettim, bu ok daha
deer kazand sanyorum.
Emre Kongar: Yani iir gibi okudu canm, mthi bir ey.
Bakan: Teekkr ederim. Buyurun.

Katlmc:Yazan da ok gzel yazm, okuyann da diline salk, azna
salk. ok gzel yapt, dinleyiciler de ok gzel dinlediler, ancak o kadar
uzun metni, eer kendisinin yazdn kantlayabilirse, dakika
mikrofonda aklasn. Yazan ok gzel yazm, tebrik ediyorum, okuyan da
zaten hepimiz alkladk. Ama ltfen zne dnsn. Teekkr ederim.
Bakan: Efendim burada tebli sahibi.
Ahmet Bozkurt:Efendim ben cevap vermek istemiyorum. Ben burada 50
yldr bu meslei yapan kii olarak bunu kaleme alamayacaksam eer...
Buradaki herkesin yazabilecei bir ey bu, yalnz birazck zen gsterilmi
olabilir. Bu zeni gsterebilirim, daha da iyisini gsterebilirim.
Bakan: Peki efendim baka soru var m? Buyurun efendim.
Katlmc:rencileri yetitirirken, batnn keke teknolojisini keke
kltrn, keke kalknmasn hedef alsaydk. Maalesef, benim ocuum,
benden marka isterken, alamyorsam, ite evrenin etkisiyle arkadan
54
etkisiyle ve uygulamasyla ne yazk ki aileler iine nifak giriyor. Bunu
yapmayalm, gelin, analar, kadnlar, yarnlarmz iin, ocuklarmz iin
Smerbank basmas giyelim. Geliniz, kendi deerlerimize dnelim,
yaplanalm, kendi modamz yaratalm ve ben diyorum ki, hakikaten Trk
terzileri, aldklar yetime tarzyla, ok aheserler yaratr. Tabii ki
teknolojiden yanaym, tabii ki teknolojiyi sanat, eitimle birletirmek
istiyorum, ama terziliin bir z var. raklk, kalfalk, ustalk, ben
eitimini aldm terziliin. Okul mezunuyum. Ama yanmda ok gen
kzlarmz byle yetitirdim. Ben diyorum ki, biraz isterseniz politik deyin,
biraz sosyolojik deyin, biz biraz zmze dnelim, kadnlar, sanatlar,
arkadalar, gelin Trkiye'nin kalknmas iin, aydn Trkiye iin ekonomiye
dnelim, iktisat edelim, eskiden biz tutum haftalar yapardk, kendi malmz
retirdik. Siz zannediyor musunuz ki Trkiye yalnz Ankara, stanbul,
zmir'dir, hayr, Anadolu'ya yz evirelim. Gidin orada perianlklar
grn, orada moda vardr. Nasl vardr, eer orann kltrn biliyorsanz,
gidin Gneydou'da oturun bir kynde, bakn, suyu yok, ekmei yok, hi,
oturun bir hanm gesin, eer orann kltrn biliyorsanz o hanmn kz
m, nianl m, yasl m, ana m olduunu giysileriyle bilirsiniz. Bu kadar
zengin bir kltrn, bu kadar zengin bir mozaiin iinde eer ben terzi isem,
eer ben sanatsal ruh tayorsam, o izgilerden esinlenerek kendi modam
yaratrm. Yetkililere sesleniyorum, neden Trk izgilerini Avrupa'ya lanse
etmiyoruz. Bir itirafta bulunaym, Paris modann merkezi, ama orada ii
alanlar kimler biliyor musunuz? Trkler, orada gidip almak
zorundalar, ekmek paras iin, neden bu istihdam yurdumuza tamyoruz.
Trk modaclarmz var, ben saygyla eiliyorum, sayn peki'ye ben
Siverekliyim dedii zaman elimi tuttu, ok deerli bir yerin insansnz, size
sayg duyuyorum bambaka bir toplumunuz var, ama ne kar, bir Siverekli
olarak, bugn burada zntleri, hznleri yaadm. Anadolu, Anadolu,
Anadolu, bakn ismi bile, orada analar dolu, kadnlar dolu, genleri
yetitiren insanlar, ltfen bunlar unutmayalm, sayglar sunuyorum.
Bakan: Teekkrler. Efendim usul hakknda bir ey sylemek, ok sayda
konumac dinledik. Belki biraz da yoruldunuz, sorularla beraber toplanty
biraz daha akc klmak iin, soru net, soru soran nce ismini ve kime
55
sorduunu sylesin ltfen, katk deil, soru eklinde olsun. Buyurun

efendim. Adnz ltfen ve kime sorduunuzu syler misiniz?
Necmi Vardar: Kadn terzisiyim. Meltem Hanm'a, Vakko hakkndaki
bilgilerine bir bilgi daha ilave etmek istiyorum. Sene 1943, Vakko bir gn
bana geldi, bizim Kurtulu'taki fabrikamzda biz sadece kumalar
boyuyoruz dedi, buraya renk veriyoruz, ekil veriyoruz ve yle satyoruz.
Yalnz, bunu deitireceiz dedi. Sizler kymetli terzilersiniz dedi. nayak
olacaksnz, biz kuman vereceiz, siz dikeceksiniz, biz de mterilerimizi
arp, pazarlayacaz. Hakikaten '43 senesi, '44 senesi, '45 senesi, bu
sene st ste devam ettik. lk sene tabii biz de ortaya kmak istiyoruz,
genliimiz var. Yirmi tane davetiye biz de kendi mterilerimize verdik.
kinci sene, yirmi tane ona indi, nc sene sfra indi ve dedik ki, oh
hakikaten emeklerimiz boa gitmedi. Demek ki, Vakko'nun ok mterileri
topland, geldiler. Bize de davetiye kalmad. Ve bundan sonra dediim gibi,
birok isimlerden bahsettiniz, bu modaya girii, 43 senesinden balar. 43, 44
senelerinde terzi mektebi, hakikaten Atatrk 1926 senesinde terzi mektebini
kurmu, hocalar, Avrupa'ya gndermiler ve dndklerinde gayet gzel,
metotlar ile devam etmi, fakat yle bir zamana geldi ki, mektep alakasz,
retim elemanlar zayf, can ekiir duruma dt ve yine, Ticaret Odas
imdadmza yetiti. Bu tedrisat yaplmas glenen bir okulu, 150 milyar
sarf etmek suretiyle, yeniden onard, ve tedrisat devam ediyor. imdi biz
diyoruz ki, byle sizin gibi, Vakko gibi, birok byle kurumlar, Trk
terziliine hakikaten yardmc olsunlar, bakn tasarmc genler var, bu
genleri bir araya toplayalm, bir bask yapalm, model kartalm ve bunlar
yalnz dediim gibi, byle byk kurumlarn byk kurulularn yardmyla
olacak eyler, imdi terzi mektebinde hakikaten bir hocadan bahsettiler,
Sabih Gzen, Sabih Gzen Almanya'dan geldikten sonra, ilk resim dersini,
bu terzi mektebinde verdi, dediim gibi '43, '44 senelerinde, hakikaten ok
yakkl, boylu poslu ok efendi bir insand ve isminden ok istifade ettik,
evet, teekkr ederiz. Yalnz Kongar beye bir ey daha soracam efendim
msaade ederseniz, bir de eyden festen bahsettiler de, fes iki trl, bir fes
hakikaten krmz, biri pskll, biri psklsz bu ne anlama geliyor acaba?
56
Bakan: Efendim bu soruya kim cevap verecek? Pskll m, psklsz
m? 7 pskll m?
Emre Kongar: renmeye hazrm.

Bakan: Gzel.
Meltem Akdemir:Ben cevap verebilirmiyim sayn bakan. Ben ncelikle
burada konumam hazrlarken bana verilen konu bal ile daha ok
evrensel ynden bakp Trkiye'den ve kendi altm kurumdan rnek
vermeyi kendi bilgim dorultusunda doru buldum, reklam yapmak
amacnda deildim, yle anlaldysa kendimi yanl ifade ettiim iin ok
zr dilerim, buray o amala kullanmadm. kincisi, her kurum kendi
imknlar erevesinde eitli ynlerde destekler salar, Necmi Bey'in
syledii gibi, biz bu yldan itibaren gen yeteneklere imknlar salamak
adna, kendi bnyemizde bir yetenek havuzu oluturduk ve de ok ok gen
tasarmclar burada kendilerinden nceki tasarmclarn yannda terzilik
bata olmak zere, moday, markay, retimi ve ynetimi reniyorlar.
stelik bir gerek daha sylemek istiyorum ki, Bay Vitali biliyorsunuz
spanyol Sefaradlanndan ok da byk bir Trkofili, Trk hayrandr, her
zaman Osmanl ve Trk sanatna verdii destek zellikle kendi sektrnde
yapt, kendi sektr harici yapt dekorasyondaki katklaryla bu sanat
yaatan ender kiilerden de birisi. Fakat ok da nostaljik yaklamamak
lazm. Avrupa'ya, Anadolu'ya bakyorsunuz evet ne olduunu ok iyi
anlyorsunuz, nk ben de dou kkenli bir ailenin ocuuyum, her zaman,
her yl da gidiyoruz. Trkiye gerei sadece sizin sylediiniz gibi stanbul,
Ankara, zmir'le balantl deil. Ama bir yere focus olmaktansa, yani
sbjektif bakmaktansa, daha objektif baktnzda bizi darya tayacak
olan da zaten bata bu byk ehirlerimiz, topyekun bu lkeyi ekerek yurt
dna tayacaklar, ya da evrensel olma yolunda adm atacaklar, nk
hibir zaman lkenin her yeri ne ekonomik, ne politik ne de kltrel
anlamda eit olmad. Bir lokomotifin olmas gerekiyor. Bunun iin de
gerekiyor, yle sanrm. Ve de ancak ekonominin gl olduu blgelerde,
bu ite stanbul, Ankara, zmir olarak gsteriliyor. Yaplan almalarla
yatrmlarla ve de ekonominin doru ileyiiyle ancak alabilir diye
dnyorum. Yoksa sadece kurumlar zg bir ey deildir bu. Teekkr
ederim.
57
Bakan: Teekkr ederim. Buyurun efendim sorunuz vard.

Burhan Uzan:Benim Meltem Hanm'a biraz sonra bir sorum olacak, yani
konumamn dnda. ncelikle stanbul Ticaret Odas'nm byle bir etkinlik
dzenleyip, bizlere bilgi vermesi hesabyla, ben topal bacamla geldim,
Yeniky'den taksi tutarak buraya geldim. Fakat ben yeteri kadar bilgi
aldm sanmyorum. Buradaki arkadalarn da aldn sanmyorum.
nk burada konular ok birbirine karmak gibi geldi bana, yle ki,
burada rtnmeden giyinmeye, tekstil, ya da terziliin dn bugn, ok
uzun metrajl bir konu olduu iin, ok deiik insanlar kapsayan bir konu
ve bir gruba hitap etmemi, terzilie, ya da konfeksiyona hitap etmemi,
tabii ki konu biraz geni olduu iin belki de ve buradaki katlmc
aabeylerimiz diyeyim, kardelerimiz, artk kimler varsa, unlar bunlar da
dinlemeye gelmedim. nsanlarn byle gemiteki anlarn dinlemeye de
gelmedim, ben tekstilci olarak buradaki btn insanlara sylyorum. Yani
ben tekstilci olarak yarn ne yapabilirim? Ben onu dinlemeye geldim, onu
burada grmedim. Terzilikten de yetitim, ben on senemi verdim, yirmibe
senedir bu iin iindeyim, terzilikten balayp, 1971'den bu yana terziliin
iindeyim. Terzilik tabii ki belli bir zaman iinde kyor olabilir, ok iyi
terziler de hala yayor. ok iyi bakrclar da yayor, ama artk bakrclk
yok, yani elik tencereler var, biz elik tencereyi konumak zorundayz, biz
tekstili konumak zorundayz. Meltem Hanm'm konumalarndan ok ey
algladm, Emre Bey'in konumalarndan ok ey algladm. Ama tabii ki
ayr ayr deerlendirilmesi gerekir diye dnyorum. Meltem Hanm'dan
ricam, sizden de stanbul Ticaret Odas olarak ricam, ayr konular bundan
sonra tekstilci ne yapabilir? Ve sadece tekstille ilgilenen insanlar iin, ya da
terzilikte ne yaplabilir? Terzilerle ilgili toplant yapmay neriyorum ben,
Meltem Hanm'm da byle almalar varsa, ki stanbul Ticaret Odas ile
beraber, byle almalarn nasl olacan, bize bildirmeleri ve tekstil
konusunun Trkiye, dnya apnda ,milli takmmz gibi, lider yapmay
nasl hedefleriz, bunu tartmamz gerekir diye dnyorum. stanbul
Ticaret Odas'na sorum ve Meltem Hanm'a sorum, tekstil konusunda
ileriye bizi nasl gtrecekler, byle bir toplant ne zaman yaplacak,
bunlarn tarihlerini ve zamanlarn istiyorum. Hepinize teekkr ediyorum.
58
Bakan: Saolun, Meltem Hanm cevabnz var m? Sanrm bu sorunun
muhatab daha ok stanbul Ticaret Odas. Eer byle bir konu olursa,
tekstilin gelecei nasl olacak adl bizim kuruluumuzdan bu ynde bilgi
verecek ok kymetli insanlar vardr, nk bu benim ok bilgim alanmda
olan bir konu deil, gerekli aratrmalar yapabilirim, ama Vakko'ya byle
bir davet gelirse de herhalde kabul edeceklerdir, dediklerinize de kesinlikle
katlyorum. Size belki kk bir ipucu olabilir, Trk Hazr Giyim Sektr,
Ufuk 2010 yol haritas, isimli ok gzel bir yayn hazrlad, Giyim
Sanayicileri Dernei tarafndan, neririm belki bir n bilgi olarak size ok
yararl olabilir. Arzu ederseniz, faks veya e-mailiniz varsa, retim yesi
arkadama verin, biz size iletiriz. Teekkr ederim. Baka soru var m
efendim? Buyurun.
Katlmc:Terzilik Anadolu Meslek Lisesi hakknda hi bilginiz var m ve

size oradan gelen talebe var m? Varsa, durumlar nasldr, beeniyor
musunuz ve biraz evvel bahsetmi olduum okulu hi ziyaret ettiniz mi?
Zeki Alpan:Terzilik Meslek Lisesi'nin olduunu biliyorum. Onun yannda
baka stanbul Ticaret Odas 'nnkini biliyorum, duydum, ziyaret etmedim
geri ama, sadece oradan bize renci gelmiyor. Bize btn liselerden,
oradan da geliyor, yani meslek liselerinden de geliyor ama, bizde niversite
snavlarna girmi, birinci aamasn am olan renciler ancak yetenek
snavn kazandktan sonra gelebiliyorlar. Bunlar meslek lisesi de olabilir,
normal lise de olabilir. Hayr yok, yani sadece stanbul Ticaret Odasnn bir
Terzilik Meslek Lisesi olduunu biliyorum, duydum, ama yani bizim
dorudan doruya bir ilgi alveriimiz olmad iin, renci alveriimiz,
onu bilmiyorum. Ama br taraftan rnein bizim bir de meslek yksek
okulumuz var, niversitede, niversiteye bal 2 yllk, hazr giyimle ilgili,
konfeksiyonla ilgili, bir meslek yksek okulu, ondan dolay konfeksiyon
meslek liselerini biliyorum, gittim hepsini grdm. Hepsini saylr. TKB'e
bal olanlar, ya da TKB'le birlikte alanlar, onlar biliyorum. Kald ki
oradan da bize renci gelemiyor. Pek az geliyor ya da.
59
Bakan: ok teekkrler, izninizle u davetiyeyi okuyaym, belki yardmc

olur. 2003 retim yl okul defilesi, stanbul Ticaret Anadolu Meslek Lisesi
ve Terzilik Meslek Lisesi, saat 15.00 Tarih 23 Haziran Pazartesi, yer Pera
Palas Oteli. Yl sonu defilesi, davetiyesi, Ticaret Odas merkezine
bavurursanz, zannediyorum temin edebilirsiniz. Baka soru var m
efendim, hanmefendi siz mi soru istemitiniz? Sorunuz mu vard? Yok.
Efendim. Peki. Baka soru yoksa, oturumu kapatacam, buyurun efendim.
Katlmc:Ben elli senelik terziyim ve krk senedir de ticaretini yapyorum.
Ve baz terzi arkadalarmz telefon ap sorduunda, siz ne i
yapyorsunuz, terzi misiniz dediinde, tasarmcym diyorum. Yani bir
tasarmc dalgas kt, gelip gidiyor. imdi bana gre, krk seneden beri
dkkan altrdm iin biliyorum. yi bir terzi olmayan kiinin, tasarmc
olmayacan hocam da syledi. Ben de buna ok katlyorum, yalnz
hocamn bulunmu olduu okulla ilgili iki laf edeyim onun iin de, Mimar
Sinan niversitesi deil mi efendim, yani daha nceki Gzel Sanatlar
Akademisi. Bir diploma treninde orada yaplm olan ileri gidip izledim,
beni de davet ettiler. Hatta ve hatta orada rektr yardmcsym, ufak bir
tartmamz da oldu masada, ben sayn hocam bu talebelerin hibirisini ben
ahsen yanma ii olarak almam dedim. Kart verdim kendisine, sizi
ziyarete geleceim demiti, fakat gelmedi. Bir hanm rektr yardmcsyd
bu. imdi lazm geldii ekilde eitimin verilmediini gryorum, fakat ite
bunun iin size, az evvel syledim teekkr ediyorum. Terzi olmayan kii,
tasarmc olmaz, sonra illa tasarmc ve mesleki dalda sz sahibi olabilmek
iin tahsilin de art olmadn sylediniz, bunun iin ayrca size teekkr
ediyorum. Sayn Ahmet Bozkurt, bu Odada bugn bu toplanty tertip etmek
iin ok byk aba sarf etmitir. Kendisini ben candan tebrik ediyorum ve
kutluyorum.
60
Zeki Alpan: imdi bizim demin de sylediim gibi, iki tane okulumuz var,
zr dilerim, niversitemizde iki tane blmmz var, bir tanesi Gzel
Sanatlar Fakltesi'nin drt yllk yetenek snavyla demin sylediim
yntemle renci alan, ki Trkiye'deki btn Gzel Sanatlar Faklteleri
yle alrlar. Bir de iki yllk bir okulumuz var. O iki yllk okulumuz da
onbe yanda u anda. Sizin gittiiniz o iki yllk okulumuzun mezuniyet
trenidir ve orada biz rencileri yetenek snavyla almayz. Yetenekli
renci yetitirmek gibi de bir iddiamz yoktur. Orada konfeksiyona
tekniker yetitiririz. 1988 de o zaman, o okulun kurucusu olarak, ilk blm
bakanl ve mdr yardmcl daha sonra alt yl mdrln yaptm ve
drt yldan beri orada grev yapmyorum. O okul Trkiye'de ilk, ondan nce
yle bir okul yok. lk biz icat ettik ama imdi yanl bir ad, o zaman bizde
moda moda olduu iin, bana moda koyduk, moda konfeksiyon dedik,
tabii renciler banda moda var diye, moda eyini kabullenmek istiyorlar.
Fakat yetenek snavyla renci alamadmz iin, ki iki yllk okullara
yetenek snavyla renci alnamyor, bizim Trkiye'deki YK'n sistemi
bu. ki yllk okullar ya SS ile geliyor, u anda da zaten dorudan
geliyorlar. Herkes geliyor. O okulumuz maalesef bu seneden itibaren, ben
geri 4 yldr yokum ama, bizim niversitemizin bir kolu. Bir dal, bir
blm. imdi geen yl biliyorsunuz ki, meslek liselerinden 2 yllk meslek
yksek okullarna dorudan gei saland, bylece bizim 30 kii iin
Yedikule'de daha nce Bakrky Smerbank fabrikasnn iinde altk biz
on yl, alt, yedi Smerbank'm zelletirilmesi o zaman daha baka, yani
imdi laf laf ayor, dert de derdi ayor gibi oluyor. Biz Smerbank'm
iinde bu okulu bir konfeksiyon okulu olarak atk 1987-88'de, Smerbank
zelletirme srecine girdi, hala zelleemedi ama, oradan zelleiyor,
satlyor diye biz kmak zorunda kaldk, 1996 da, yani sekiz yl
Smerbank'ta, ondan sonra TKB'le beraber Yedikule'deki okulu kurduk.
Hep banda ben vardm, iki yl da ben orada altm, sonra baka
arkadalarmz gtryor, orada otuz tane renci alyorduk ve tekniker
yetitiriyorduk. Fakat renciye hibir ey yapamyorsunuz, eer moda
okulundaysa, teknikerim ben demiyorum, Mimar Sinan niversitesinden
tasarmdan gidiyorum, tekstilden gidiyorum diyor, bu hangi okuldan olursa
olsun byle. Biz, bilmiyorum ama biraz unvan dknyz, biraz
kariyeristiz, belki toplum olarak yleyiz, onu bilemem. Sanyorum. Ama u
anda dorudan gei salanmasyla birlikte, meslek yksek okulu, bizim,
sadece bizim meslek yksek okulumuza 400 renci geldi, halbuki bizim
61
otuz kiilik bir kapasitemiz var, nerede reniyor bu renciler. Mimar
Sinan niversitesi, Marmara niversitesi, Teknik niversite btn bu
niversiteler buna dahil, onun niversitelerinin ad altnda patronaj altnda,
gya onlar bizim rencimiz gibi, bulunduklar liselerde iki yl daha
okuyorlar. Ve sadece lisedeki retmenlerle, ncelikle lise retmenleri
grevlendirilir, ynetimi lise mdrleridir, onlara ikinci bir ders creti
verilir, ikinci retim nk, saat 16.00'dan sonra sanyorum 18.00 ila
22.00 arasnda, imdi bu rencilerimiz, asl bizi zen taraf, biz zene,
bezene 120 yldan beri gzel sanatlar akademisinden beri, Sanayi Nefise
Mektebi, Gzel Sanatlar Akademisi, Mimar Sinan niversitesi'nden beri
biz yetenek snav ile renci almaya ve Trkiye'nin en yeteneklilerini,
resimden heykele, tekstilden seramie kadar semeye alrz ve bunlar da
dnyann her tarafnda binlerce olmaz, her blmde, on onbe kii, yz yze
eitim yaplr nk, bu sizin de usta, rak ilikisi iinde yaptnz eitime
benzer, yani terzi kalfanz, ranz kalfanz yetitirirken, ayn eitim ne
ise, bizdeki biraz benzer, sanat eitimleri dnyann her tarafnda birbirine
benzerler. u anda bizim zene bezene aldmz bu yirmi tane tekstil
rencisi var Gzel Sanatlar Fakltesi'nde, Mimar Sinan niversitesi'nde.
Ayn Mimar Sinan niversitesi'nde, Meslek Yksek Okulu Tekstil ad
altnda 430 rencimiz var sanyorum. imdi o rencilerin hibirisi o yirmi
renciye benzemiyor. O yirmi renci Trkiye'nin en yetenekli yirmi
rencisi, bana gre. Yani bu konuyu seecek, ondan daha iyi bir okul
grmedikleri iin bize gelmi olan renciler. imdi br tarafta da
dorudan doruya politik bir ey. Mlahazalarla ya da ite dncelerle
vatan evlatlarn niversite ats altna alyoruz diye kendi liselerinde
eitiyorsunuz, belki bu da bir zm siyasi olarak ben bunu
deerlendiremem akas, ama mesleki olarak, eitim olarak baktmz
zaman bir felaket, belki geici bir felaket, dilerim ki geici bir felakettir,
ama bu sizin karnzda Mimar Sinan'dan tekstilden hi ie yaramaz kii
olarak gelecek, ve burada bizim admz olacak, bundan dolay imdiden
hepinizden zr dilerim, nk bu bizim elimizde olan bir ey deil, bakn
ama bir yandan da yle bir eyimiz var. Eri oturup, doru konualm.
Trkiye'de 1.5 milyon insan niversite kaplarna gidiyor, biz hep YK'e
kzyoruz, biz de kzyoruz zaman zaman ama imdi vyor deilim. Ama
1.5 milyon insan var, 1.5 milyon insann, 70, 74 tane niversite ancak 200
binini, 300 binini alabiliyor. 150 binini drt ylla, 250 binini de sanyorum
iki ylla alyor ve yine 1 milyon insanmz, 1 milyon gencimiz sokakta
62
kalyor, geici zmler bunlar. Bylece de unvanlar karyor, isimler
karyor, meslekler karyor. Ve biz karamsarla dyoruz, ama
dmememiz lazm. Sanyorum bu.
Bakan: Zeki Hocam ok teekkrler. zleyiciler herhalde bunu eitim
konusuna bir dokun bin ah iit olduunu biliyorlar. Bu sorun bitmeyen bir
uzun problem, byk bir derttir, son bir defa sizden bir soru alalm ve
oturumu kapatyorum.
Katlmc:Be tane terzi dkkan olan bir firmann genel koordinatrym

ben. Art, yan bir i alanmz daha var, konfeksiyon, onu ayr tutuyorum.
Terziler benim iin tasarmc deildir, insanlar tasarlar, terziler bunu hayata
geirir. Oysa ki ben terzi aryorum, elli tane terzi altryorum u anda, ve
gittike de byyorum, ama ben terzi bulamyorum. Neden? Neredesiniz,
beyler, hanmlar, yani niye eleman yetitirmiyorsunuz? Bulduum terziler,
ne yazk ki, ne yazk ki, son derece eitimsizler, maan diyelim ki avans
istedi, ama bizim irketimizin bir standard var, kesinlikle az cret
demiyorum. Sadece avans vermiyorum, ksyor ve gidiyor. Dnyann
hangi iyerinde byle bir ey, ya da hangi alanda byle bir davran
grebilirsiniz ve ben terzi aryorum. Gerekten almak isteyen terziler
aryorum. Teekkr ederim.
Bakan: Efendim karlkl konumayalm ltfen, toplant dzeni iinde,
sz alarak konualm. Ayrca da kapatyorum, isterseniz darda devam
edebilirsiniz. Bu Trkiye'nin problemi, efendim bunu Ticaret Odas
ynetimine iletirseniz ben burada sadece panel yneticisi olarak
bulunuyorum. Bu Trkiye'nin problemi, nfus art yksek, istihdam alan
var, yatrm var, ama bu organize edilemiyor. Galiba bir sonraki toplantnn
ok iyi bir hedefi olabilir. Sayn katlmclara bu gzel Tebliler ve
konumalar ve verdiiniz yantlar iin ok teekkr ederim, giden
konumaclarn gyabnda, onlara da ok teekkrlerimi sunarm. Sizin de
sabrnz ve katlmnz iin ok teekkr ederim. Tekrar grmek zere.
63
2003 YILI TO YAYINLARI
Yayn No
Yayn Ad
2003/1
2003/2
2003/3
2003/4
2003/5
Krgzistan lke Etd

Trkmenistan lke Etd
D Talebe Bal Ekonomik Bymeye Geite Mikro Ekonomi Politikalar
rdn lke Etd
KOB'lerde Maliyet Analizleri ve
Firma apnda Maliyet Drme Uygulamalar
Trkiye Ekonomisinin Dnya Pazarlarnda Oryantasyonu
Dnya'da ve Trkiye'de zel Sanayi Blgeleri
Yerel Ekonomik Gelime ve Rekabet Gcnn Artrlmas:
Blgesel Gelime Ajanslar
Calendar of Industrial and Trade Fairs in Turkey
Ayakkab Sektrnde Uluslararas Fuarlar,
Dnya Piyasalar, Trendler ve Gelimeler
5590 Sayl Ticaret ve Sanayi Odalar, Ticaret Odalar Sanayi Odalar,
Deniz Ticaret Odalar, Ticaret Borsalar ve Trkiye Ticaret Sanayi,
Deniz Ticaret Odalar ve Ticaret Borsalar Birlii Yasal Metni
Temel Hedefler ve Ynetmelik
ran lke Etd
Trkiye'den Yurtdna Dorudan Sermaye Yatrmlar
Ayakkab Sektr Gelitirme Aratrmas
2003 Yl Yurt D Fuarlar Rehberi
Romanya ike Etd ve Trk Yatrmlar
Bulgaristan lke Etd
Dnyada ve Trkiye'de Mobilya Sektr
2002 Yl Sektrler tibariyle Ekonomik Durum Analizi
Dnyada ve Trkiye'de zel Okullar
Trkiye'nin mzalad Serbest Ticaret Anlamalar
zel Sektrn Kullanabilecei Krediler Semineri
Rusya lke Etd
Rakamlarla Trkiye Ekonomisi (Trke)
Turkey in Figures
stanbul Kk Sanayi Kapasite Kullanm Aratrmas
stanbul'un Ekonomik ve Sosyal Gstergeleri
Social and Economc Indcators of stanbul
Trkiye'de Bakliyat retimindeki Sorunlarn zm ve
Da Bamll Azaltacak Politikalarn Gelitirilmesi
Uluslararas Kurulularn Trkiye'deki letiim Noktalar
Baarl hracatlar 2002
Otomotiv Endstrisinde Satn Alma Stratejileri ve Kavramlar
Avrupa Akdeniz Ortakl ve Trkiye
stanbul Ticaret Odas Nadir Eserler Katalogu
rtnmeden Giyinmeye Terzilik ve Modann Dn Bugn ve Yarn
2003/6
2003/7
2003/8
2003/9
2003/10
2003/11
2003/12
2003/13
2003/14
2003/15
2003/16
2003/17
2003/18
2003/19
2003 / 20
2003 / 21
2003/ 22
2003 / 23
2003/ 24
2003 / 25
2003/ 26
2003 / 2 7
2003/28
2003 / 29
2003/30
2003 / 31
2003/32
2003 / 33
2003/34
2003 / 35
2003/ 36

Örtünmeden Gi̇yi̇nmeye

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Örtünmeden Gi̇yi̇nmeye

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

STANBUL TCARET ODASI

YAYIN NO: 2003-36

Bu eserin tm telif haklan stanbul Ticaret Odas'na (TO) aittir.

TO yaynlar iin ayrntl bilgi

etmenin ok eitli yollar orannda nemli bir ara haline gelmitir. aa

Yzyllardr modann temel tan oluturan smarlama giyim ve terzilik

fiyatlarla sunduu konfeksiyon rnlerine brakmaktadr.

Bu erevede modann ve terziliin tarihten gnmze anlamn sorgulamak

Modann tarihsel geliimi, terzilik mesleinin moda sektrndeki yeri, halk

Hazrlanan kitabn, modann terzilik meslei ekseninde tarihi, kltrel ve

kiisel katkda bulunmasn mit eder, bu vesileyle deerli yorum ve

emei geen Ett ve Aratrma

Raportr Feryal Tilma'a teekkrlerimi sunarm.

Dr. Cengiz Ersun

Evet. Sayn atba al iin ok teekkr ederiz. Sayn

Bakan: Sayn zelik galiba sonuna geldiniz.

Bakan: Hocam topluyorsunuz deil mi?

Prof, Dr. Zeki Alpan

Bakan: Teekkr ederim. Buyurun.

sorduunu sylesin ltfen, katk deil, soru eklinde olsun. Buyurun

Emre Kongar: renmeye hazrm.

Bakan: Teekkr ederim. Buyurun efendim sorunuz vard.

Katlmc:Terzilik Anadolu Meslek Lisesi hakknda hi bilginiz var m ve

Bakan: ok teekkrler, izninizle u davetiyeyi okuyaym, belki yardmc

Katlmc:Be tane terzi dkkan olan bir firmann genel koordinatrym

Krgzistan lke Etd

You might also like