Portre Fotoğrafı Tez

T.C.
MMAR SNAN GZEL SANATLAR NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS
FOTORAF ANASANAT DALI
FOTORAF PROGRAMI
PORTRE FOTORAFI ZERNE
Sanatta Yeterlik Eser Metni
Hazrlayan:
Oktay OLAK
Danman:
Prof. Ahmet ner GEZGN
STANBUL - 2006
NDEKLER
Sayfa no.
NSZ
........................................................................................................
ZET ......................................................................................................................
SUMMARY .........................................................................................................
1. GR
.........................................................................................................
1.1. almann Amac ................................................................................
1.2. almann Kapsam
...................................................................
1.3. almann Yntemi
.....................................................................
2. BULGULAR VE YORUM ..................................................................................
2.1. nsan Bilimsel Adan Portre Fotorafnn Deerlendirilmesi...............
2.1.1. Portre Fotoraf Gemii Belge Olarak Gelecee Tar ........
2.1.2. Portre Fotoraf Dnemsel pular Verir...............................
2.2. Sosyolojik Adan Portre Fotoraf ........................................................
2.3. Psikolojinin Portre Fotorafndaki Etkisi ...........................................
2.4. Portre Fotorafnda Fotoraf - Model likisi
..............................
2.4.1. Fotorafnn ncelenmesi
...........................................
2.4.2. Fotoraf - Model letiimi
...........................................
2.4.3. Fotoraf - Model letiiminde Mesafenin nemi .............
2.4.4. Fotoraf - Model likisinde Etkili Kurallar
..................
2.4.5. Modelin ncelenmesi
........................................................
2.5. Anatomik Ynden Portre Fotoraf .........................................................
2.5.1. Yzn incelenmesi
.........................................................
2.5.2. Yz Tipleri
.....................................................................
2.5.3. Makyaj ..................................................................................
2.5.4. deal Vcut lleri
.........................................................
2.6. Portre Fotorafnda Estetik Yap; .........................................................
2.6.1. fade Belirginlii ve Kiiliin Yanstlmas
..................
2.6.2. Arka Plan
......................................................................
2.6.3. Ik
...................................................................................
2.6.4. Rengin Etkisi
......................................................................
2.6.4.1. Renklerin Anlamlar ............................................
2.6.4.2. Renklerin Portre Fotorafnda Etkisi ..................
2.6.5. Meknn Deerlendirilmesi.......................................................
2.6.6. Uyumun Vurgulanmas.............................................................
2.6.7. Kritik An....................................................................................
3. SONU.....................................................................................................................
4. ESERLER.................................................................................................................
5. KAYNAKLAR
.................................................................................................
6. FOTORAFLAR ..................................................................................................
7. ZGEM
......... ................................................................................................
II
IV
VI
1
1
2
2
3
3
4
7
12
20
27
27
28
32
34
41
43
43
47
49
50
53
53
61
69
77
77
86
92
101
105
109
114
149
150
152
II
NSZ
lkemizin ve dnyann deiik yrelerine yaptm fotoraf ve kltr amal
gezilerde, ilgim daha ok insanlarda younlamt. nsanlarla iletiim kurmak konusunda
fazla zorlanmadm halde, i insanlarn fotoraflarn ekmeye geldiinde ayn rahatlkta
olmadm fark etmitim. Bu durum daha ok fotorafa baladm ilk yllarda ortaya
kmt. letiimdeki baarm fotorafa neden tayamadm konusunu aratrmaya
balaynca da, aslnda baarszln iletiimden deil, portre fotoraf iin yeterli donanma
sahip olmadmdan kaynaklandn grmtm. Yaklak on yldr farknda olduum bu
serven, insanlarla kolay iletiim kurabiliyorsam, bu baary fotoraflara da
yanstmalym istei ile balamt.
nsanlarn; dnyann dousunda, batsnda, gneyinde ya da kuzeyinde yaamalar,
farkl kltr yaplarnn yannda, deiik stat ve ekonomik refahlarnn varl, bir
eitlilik olarak ilgimi ekmeye balamt. Bu denli farkl ortamlar olmasna ramen
insanlarn ortak bir potada toplanabilecei dncesi, isteimin artmasna neden olmutu.
Dnyann neresinde olursa olsun insanolu, sevinir, tebessm eder ve gler. te buna
benzer ortak tavrlar yakalamak uruna balad portre fotoraf zerine almalarm.
nsanlarn, mutluluk duygusunu, hayatlarn srdrdkleri ortamdan ziyade, kendi i
dnyalarnda bulabileceklerine inanyor ve bunu, fotoraf yoluyla izleyicilerle paylamak
istiyordum.
Tabi, ileri, yalar, milliyetleri, cinsiyetleri, kltr seviyeleri, toplumsal statleri, ruh
halleri, kabiliyetleri, karakterleri ne olursa olsun, insanlarn gelecee mitle bakan ve
yaamdan zevk alan yanlarn, ortak bir noktada toplamay baarmak, kolay olmayacakt,
elbette. Projeyi iyi bir noktaya tayabilmek iin, ncelikle kendimi ve evremi daha iyi
tanmam, analiz etmem gerektiini anlamtm. Bu duygular iinde baladm almamda,
ortamlar, mekanlar deise de tek deimeyecek ve srekli ilgi merkezim olarak varln
srdrecek olan; insan semitim. nsanlarn, anatomisi, psikolojisi, sosyal yaps ve
onlarla kurulan iletiimin seviyesi, dorudan ektiim fotoraflara yansyacakt. Sonular
incelediimde bazen hedefe ulamamn sevincine ve heyecanna kaplrken, bazen de
umulmadk srprizleri yaayarak zlecektim.
III
Yaklak on yldr zerinde altm projemi, Hocam Prof. Ahmet ner Gezginle
paylatm ve eser sunum olarak, birlikte alabileceimiz konusunda olurunu aldm. lk
gnlerde daha ok eserler zerinde younlaan dncelerim, Hocamn da yol
gstermesiyle, portre fotorafnn retim srecini de iine alacak bir yapya dnt.
Dorusunu sylemek gerekirse, portre fotorafnn zorluunu daha ilk yllarda fark
etmitim, ama iin iine girdike, daha renecek ok eyim olduunu anlamam iin uzun
zamann gemesine gerek kalmad. Hem eserleri retirken, hem de metni olutururken,
bata danman Hocam Prof. Ahmet ner Gezgin olmak zere, dier hocalarm ve birok
dostum katklarn benden esirgemedi.
Ynla problemin yaand ve her gn onlarca insann ld gnmz dnyasnda,
hala bizleri hayata balayacak gzelliklerin ve holuklarn peinde koup, elde ettiim
verileri insanlarla paylama serveninde, katklarn benden esirgemeyen deerli dostlarma
kranlarm sunuyorum.
Btn bu kouturma iinde, elimde olmayarak zaman zaman ihmal ettiim, sevgili
eim ve biricik olumun, gsterdikleri sabrn takdire deer olduunu biliyor, beni
balamalarn diliyorum.
IV
ZET
(PORTRE FOTORAFI ZERNE)
nsanlarn portre geleneini ele almalar, fotorafn icat edildii yllardan ok
ncesine dayanr. Msr ve Yunan medeniyetlerine ait maara resimleri ve bulgular, bu
dnceyi dorulamaktadr. Msrn Fayyum Blgesinde bulunan, ahap pano ve keten
kefenler zerine, renkli olarak yaplan portrelerin, ne amala yapldklar gnmze kadar
hala bir zme kavuturulamamtr. Resim sanatnda, balang olarak kabul edilen portre
anlay, bir sre sonra heykel sanat ile boyutlu yapya kavuturulmutu. Kykland
heykelleri olarak bilinen bu portreleri, antropolojik bir olgu olarak kavramak, nemli
ilevleri bnyelerinde barndrdklarn aklar. nsan bedenine yakn llerde yaplan
heykeller, renklendirilmilerdi. Byle bir ilemin yaplm olmas, o dnemde insanlarn
vcutlarn boyadklar savnn ortaya kmasna neden olur. Heykelciklerde dvme izleri,
benekler ve izgilerin varl, dnemin yaam biimine ayna tutmaktadr.
Geimlerini portre yaparak kazanan birok ressam, fotorafn icat edilmesiyle
sanatlarn sorgulamak zorunda kalmt. Bir insan ne kadar iyi resmedilse de, fotorafn
gerekliine ulaamayan resim portrecilii, fotorafn karsnda iyice g kaybetmeye
balamt. Birok ressam, portrelerini resim yerine fotoraf yoluyla retmeye balamt.
Grsel eitimi iyi derecede olan kiilerin elinde, portre fotoraf, yksek bir seviyede
domu ve gelien bir ivme ile ilerlemiti.
Portre fotorafnda asl ama; modelin kiiliini, karakterini, gerek ve doru bir
ekilde yanstmaktr. Fotoraf amac ok gereki bir yaklamla portre fotorafna
aktarmaldr. Modelin gizledii duygular ve bastrd arzularnn zerindeki katmanlar
kaldrp, i dnyasn da vuracak noktaya kadar tamaldr. Portre fotorafnda bu
noktaya ulamak, kolay bir i deildir.
Baarl portre fotoraflar retebilmek iin,
modelin anatomik yapsn zmlemeye alarak ie balamak, iyi bir balang noktas
olur.
Portre fotoraflar, modellerini, kendi bak alar, bilgi birikimleri ve
potansiyelleri lsnde analiz ederler. Bu yaklam, rnlerini sbjektif karakterli yapar.
Modelin kiiliini grmek ve fotorafa aktarmak, fotorafnn grme sanat hakkndaki
V
tecrbesine bal olarak deer kazanr. Modelin anatomik yaps zmlendikten sonra,
psikolojik ynden ele alnmas gerekir. Modeli incelerken, sadece psikolojisini
deerlendirmek yetmez, ayn zamanda, yaad ortam sosyolojik ynden analiz etmek
gerekir. Tm bunlar, fotoraf ile modelin kurduu iletiimin derecesine gre sonucu
deitirir ve son ekle ulamasn salar.
Portre fotorafn incelerken, estetik yap da gz ard edilemeyecek deerde nem
tar. fade belirginlii ve kiiliin aktarmnda; arka plan, k, renk, mekan, uyum ve kritik
ann etkili ve doru kullanm, paralelinde baary da getirecektir. Portre fotorafnda
amaca ulaabilmek iin, fotorafnn teknik bilgiye, donanma ve ortamn hakimiyetine
sahip olmas gerekir. Fotoraf alt balklar ele alndnda, portre fotorafl en zor
olan dallarn banda gelir. Bunun en byk nedeni, portre fotorafnda grntlenecek
obje olarak, insann seilmi olmasdr. nk, her insan, zm bekleyen ve
bilinmezlerden oluan bir varlktr.
Binlerce yl ncelere dayanan portre sanat, her durumda modelin kiiliini ortaya
koymay hedefler. Portre fotorafnda da, modelin kiiliini ortaya kartmaya alan
fotoraf, modelin znel ifade biimlerini aratrr. Btn bu veriler portre fotorafnn
insanlarn kiisel yansmalar olduunu dorular.
Portre fotoraflar ayn zamanda, birer belge olarak gelecek nesillere kalrlar.
Duygusal deerler de ieren portre fotoraflar, ekildikleri dnem hakknda ipucu
vermeleri ve tarihe k tutmalar ile de bir baka misyonu yerine getirmi olurlar.
ANAHTAR KELMELER: Portre Fotoraf, Fotoraf, Model, Kiilik, yz
ifadesi, k, renk, uyum
GR
1.1. almann Amac: Sanat tarihine bir gz atldnda, portre kavramnn
birok sanat dal tarafndan ele alnm ve zerinde oka sanat eseri retilmi olduu
grlr. Portreyi amacna en gereki ekilde ulatran dal ise, kukusuz fotoraftr.
Portre fotorafna younlaarak, dnyann deiik yrelerine yaptm kltr amal
fotoraf gezilerinde, farkl kltr ve corafyalarn insanlar zerindeki etkisini gzlemledim.
Yaadklar ortamlarn, insanlarda bir takm slup ve ekilsel deiimler oluturmas
yannda, deimeyen baz ortak noktalarnn da olduunu grdm. Farkllk kendini, giyilen
elbiseler, seilen renkler, yaplan hareketler ve taknlan tavrlarla kolayca ortaya koyar.
Oysa dnyann her yerinde tebessmn, glmenin, hznn ve matemin da vurumu, ayn
ifadeler kullanlarak gerekleir.
Yeryznn herhangi bir yerinde, sosyal statlerine ve maddi imkanlarna
baklmakszn, insanlarn ortak bir noktada bulumas mmkn m? Projenin balad ilk
gnden bugne kadar geen zaman zarfnda, beni srekli megul eden bu soruya cevap
aradm. Farkl insanlarn benzer ynn bulmak ve izleyicilerle paylamak iin, anlatm
yolu olarak da fotoraf setim.
Bu balamda sonulandrmay dndm eser almam; dnyann deiik
yrelerinde yaayan insanlarn portrelerinden oluacak. Portre fotoraf yaklamlarn ele
alan fotoraflar incelediimde, temelde iki yaklamla karlatm. Bunlardan ilki;
bakldnda izleyiciyi rahatsz etmeyi hedefleyen fotoraf grdr. Bu yaklam, ayn
zamanda gnmz gereini de btn plakl ile gzler nne seriyor. kinci yaklam
ise; izleyiciye gzellikleri ve huzuru sunmay hedefleyen yaklamdr. te benim
yaklamm, tamamen ikinci grubu kapsyor. Dnyann en fakir lkesine gitsem bile,
amacm, oradaki sefaleti deil, gzellikleri estetize etmek abasna dayanyor.
Portre fotorafn ele alrken, insan bilimsel adan da deerlendireceim. Bu
deerlendirmeyi yaparken, portre fotorafnn gemii belge olarak gelecee aktard ve
dnemsel ipular tadn vurgulamaya alacam. Daha sonra, modelin anatomik,
antropolojik, psikolojik ve sosyolojik yaplarnn fotorafa yansmalarn inceleyeceim.
Ayrca, fotoraf-model ilikisini ayrntlar ile amaya alacam. Bu almalarn

ardndan, portre fotorafnda estetik yapy ela alp, amaya alacam.
1.2. almann Yntemi: Eser almas eklinde sunulacak, Portre Fotoraf

zerine balkl projeme hazrlanrken, iki koldan almay hedefliyorum. Birinci
blm, sergilenecek fotoraflarn hazrlanma aamas oluturacak. Konu ile rten
fotoraflar seildikten sonra, kk basklar yaplacak ve tez danmanm Sayn Prof.
Ahmet ner Gezgin ile birlikte sergilenecek ilerin tespiti yaplacak. Sergilenecek
fotoraflarn belirlenmesinin ardndan, eserler sergiye hazr hale getirilecek. Bir yandan bu
almalar yaplrken, dier yandan da, eserlerin izleyici tarafndan daha anlalabilir olmas
iin, metin blm hazrlanacak. Oluturulan metin ve sergilenecek fotoraflardan oluan
bir kitapk hazrlanacak. Ayrca, sergilenen fotoraflarn tamamn kapsayan bir CD de
kitapa ilave edilecek.
1.3. almann Plan: Eser almasnn metin blm oluturulurken ncelikle,

portre fotorafnn iskeleti oluturulacak. almaya, insan bilimsel adan portre
fotorafnn bir deerlendirilmesi yaplarak balanacak. Ardndan, sosyolojik ynden portre
fotoraf incelenecek ve psikolojinin portre fotorafndaki yeri analiz edilecek. Psikolojik
incelemenin hemen ardndan, portre fotorafnda, fotoraf-model ilikisi ele alnacak.
Modelin psikolojik ynnn incelenmesinden sonraki aama, modelin anatomik yapsnn
incelenmesi ile devam edecek. Bir sonraki aamada ise, portre fotorafnda estetik yap,
birka balk altnda toplanacak. Bu balklar srasyla; ifade belirginlii ve kiiliin
yanstlmas, arka plan, k, rengin etkisi, mekann deerlendirilmesi, uyumun
vurgulanmas ve kritik an konularndan oluacak. Estetik yapnn incelenmesinde, her
balk kendi iinde ele alnacak ve portre fotoraf ile ilikilendirilecektir.
2.1. nsan Bilimsel Adan Portre Fotorafnn Deerlendirilmesi

lk alardan beri insanlarn, yaamlarnn snrl oluunun farknda olmalar,
yaantlarn gelecek nesillere aktarmak iin ura gstermelerine neden olmutur. Gelecee
bak, baz dnemlerde lme kar koyma ya da lmden sonra tekrar canlanarak yaama
devam edebilme niteliinde ele alnm ise de, iinde bulunulan zaman gelecee tama
eilimi, insanlarn hep ura verdikleri bir konu olmutur. Eski medeniyetlerde bu aktarmn
resim ve heykelle gerekletii grlmektedir. Msr ve Yunan medeniyetlerine ait maara
resimleri ve bulgular, bu fikri dorular niteliktedir. Son yllarda Msrn Fayyum Blgesinde
bulunan, blge nedeniyle Fayyum Portreleri olarak adlandrlan ahap pano ve keten kefenler
zerine yaplan renkli portreler, dnem insannn gelecek nesillere bilgi aktarmnda
kulland yolu gsteriyor.
Dz zemin zerine yaplan bu almalarn hemen ardndan, heykel olarak yaplan
portreler gze arpar. Kykland Heykelleri olarak bilinen bu heykelleri, insan bilimsel bir olgu
olarak kavramak, ehemmiyetlerini, hak ettikleri noktaya tar, kukusuz. nsan bedenine
yakn llerde yaplan bu heykeller, ayn zamanda renklendirilmitir. Bu boyama ilemi
incelendiinde, o dnem insannn vcutlarn boyayarak bir yaam srdkleri tezi de
dorulanr. Heykellerde bulunan dvme izleri, benekler ve izgilerin varl, dnemin yaam
biimini gnmze kadar tar.
Daha sonraki yllarda, tarihe k tutma eylemi, resim sanat ile devam eder. Bu etki,
dnyann deiik yrelerinde bulunan birok mze sayesinde gnmz insannn gzlemine
sunulmaktadr. lgili mzelerde yaplan incelemeler, portre resimlerinin tarihe nasl ayna
tuttuu ve yapldklar dnem hakknda birok ipucu verdii ak bir ekilde grlr.
Ressamlar, devam etmekte olan yaam nemsemi ve onu resmederek gelecee aktarmay
grev bilmilerdir. Cezannenin, Dnyann yaamndan bir dakika geiyor. Onu resmedin
cmlesi, bu fikri dorular niteliktedir.
Portre resminin tarihi misyonu, fotorafn icadna kadar devam eder. Fotoraf icat
edildikten sonra portre resmi, bu grevini portre fotorafna brakr. Portre fotorafl,
1800l yllarn ortalarnda stlendii bu grevi, gnmzde de baarl bir ekilde
srdrmektedir.
2.1.1. Portre Fotoraf Gemii, Belge Olarak Gelecee Tar
Dnyann deiik yrelerinde yaayan topluluklar arasnda kltrel ynden byk

farklarn olduu bilinen bir gerektir. Ama kltrel farklar, teknolojinin, evrenin,
rastlantlarn ve tarihi olaylarn sonucunda ortaya kar. lkel bir kltrden bahsederken, ilkel
bir zekaya sahip toplumdan bahsediliyormu yanlna dlr. nsan bilimi ve portre
fotoraf asndan, rklar ele aldnda ama, stnlkleri ispatlamak deil, o toplumu kendi
iinde incelemek ve izleyiciye doru bir ekilde aktarmay baarabilmektir.
Duygusal gerilimle ykl olduu iin, rklar arasnda gerekten bir zeka ya da ahlak
farkll olup olmad ok daha nemlidir. Ortalama olaan (saylan) insanlardaki -genetik
deil de- ahlaki nitelikler, dorudan doruya kltrce yaratld iin, zerinde hi
durulmayabilir. Zekaya gelince, rklar arasnda bir stnlk olduu sav bugne dein
kantlanmamtr. Irk psikolojisinden edinilen her yeni bilgi, davran ve baar farklarnn,
genetik farklardan ok, kltrel farklardan ileri geldii grn desteklemektedir.1
lk alardan gnmze gelinceye kadar yok olan ya da hala yaamn srdren birok
kavmin varl bilinmektedir. Gnmz dnyasn paylaan insanlarn bir ksm, dnyann
deiik yrelerinde, ilkel yapda, yaamlarn ve kltrlerini devam ettirirken, bir blm de,
teknolojiye ayak uydurarak yeni oluumun iinde yaamlarn srdrmektedir. Teknolojiyi ve
yeni dnya dzenini kabul etmek, ayn zamanda yresellikten dn vermeyi de paralelinde
getirir, kukusuz. Gnmzde yaanan bu hzl deiim, yresel motiflerin, kltrlerin
krelmesine ve giderek glerini kaybetmesine neden olmaktadr. Bunun sonunda, farkl
corafyalarda yaanmasna ramen, insanlarn benzer kltrlere sahip olmaya baladklar
gerei ortaya kar. Portre fotoraf, yok olmaya yz tutmu ilkel toplumlar gelecek
nesillere aktarma noktasnda, zerine den grevi yerine getirmektedir.
Roland Barthes bir takm fotoraflar inceleyerek: Bu fotoraflarn birou iin beni
onlardan ayran ey Tarihtir. Tarih, henz domadmz zaman deil midir, basite?
Annemin, benim onu anmsayabileceimden nceki giysilerinde, kendi var olmaym
okuyabiliyorum. Tandk birini, farkl giyinmi grmenin verdii bir tr arma vardr. te
urada, yaklak olarak 1913 ylnda annem giyinip sslenmi -tyl apka, eldivenler,
bilekler ve boyunda narin keten, yz anlatmnn tatll ve yalnl kln yalanc
- Nephan SARAN, Antropoloji, 41.
kartyor. Onu byle, bir Tarih iinde (tatlarn, modalarn, kumalarn tarihi) yakalanm
olarak hi grmemitim: imdi yok olup gitmi aksesuar dikkatimi datyor: lml olduu
iin giysi, sevilen varla ikinci bir mezar oluyor.2
Portre fotoraf, ekildii an lmsz klar. Portrenin, o anki grnm ve bulunduu
mekan, dondurulmu ve gelecee sunulmu olur. Fotoraf gren izleyici, fotoraf ile
modelin yz yze geldiini anlar ve grnty gemite yaanan bir kesit olarak alglar.
Fotoraf, olayla fotoraf arasnda bir karlamann kantdr.3
Bir olayn ya da bir insann grnmn saklayp koruduu iin fotoraf, her zaman
tarihsellik ideasyla yakndan ilgili grle gelmitir. Fotorafn ideali, estetik bir yana,
tarihsel bir an yakalamak olmutur.4
Portre fotoraflarnn, gemiten alnan ve gelecee ulaan birer belge nitelii
tadklar da grlmektedir. Fotoraf, yalnzca bir imge (yalboya resmin olduu anlamda
bir imge), gerein bir taklidi deildir; ayn zamanda bir belgedir; ayak izi ya da lnn
yznden alnan maske gibi, gerein kendisinden dorudan doruya karlm bir eydir.5
Tarih yazmak zor bir itir. Bilgi birikimi, uzmanlk ve titiz almay gerektirir.
Gvenilir kaynak ve drstlk kavram, tarihi olutururken zen gsterilmesi gerekenlerin
banda gelir. Oluturulan tarihin gerekleri iermesi noktasnda, fotoraf zerine den
grevi yerine getirir. Fotoraflar gemiin yadigarlar, olup bitenlerin izleridir. Yaayanlar o
gemii benimserlerse, gemi insanlarn kendi tarihlerini yaratma srecinin btnleyici bir
paras olursa, o zaman btn fotoraflar yeniden canl bir balama kavuacaktr; hapsolmu
anlar olmaktan kp zaman iinde varolmaya devam edeceklerdir. Fotorafn, henz
toplumsal ve siyasal olarak ulalamam insan belleinin kehaneti olmas mmkndr. Byle
bir bellek, gemiten gelen her trl imgeyi ne denli trajik, ne denli sululuk dolu olursa
olsun kendi sreklilii iinde kucaklayacaktr. Fotorafn zel ve genel kullanmlar
arasndaki ayrm alacaktr. nsan Ailesi var olmaya balayacaktr.6
- Roland BARTHES, Camera Lucida, 82

- John BERGER, O Ana Adanm, 12.
4
- A.g.k., 68,69.
5
- A.g.k., 76
6
- A.g.k., 83.82.
3
Tarihe k tutacak portre fotoraflarn retmek, kolay bir i deildir. Bu nitelikte bir
fotoraf, anlatm gl klan ve o an iyi anlatan bir boyuta kavuturularak ekilmelidir.
Fotorafn evresinde, nml bir dizge oluturulmaldr ki, o fotoraf ayn anda hem
kiisel, hem siyasal, hem ekonomik, hem dramatik, hem gncel, hem de tarihsel adan
grlebilsin.7
Fotoraflar, fotoraf ekilen olayn bir zamanlar iinde varolduu zaman akn
yakalar. Btn fotoraflar gemie aittir, ancak onlarda, gemiten bir an yle yakalanmtr
ki, bu an yaanm gemiin tersine hibir zaman bugne ulaamaz. Her fotoraf bize iki ileti
sunar: biri fotoraf ekilen olayla ilgili, teki bir sreksizlik oku ile ilgilidir.8
Btn fotoraflar bir sreklilikten karlmtr. Eer olay bir kamu olayysa, bu
sreklilik tarihtir; kiiselse, krlm olan sreklilik bir yaam yksdr.9
nsan, biyolojik yaps gerei dnyada belli bir dnem yaar. htiam, dehas ve stn
yetenekleri ile kendini tarihe kaztm olan baz kiilerle dnemleri akmaz. Kabiliyetli
insanlar ile ayn dnemde yaamam olmak ve onlar hi tanma imkan yakalayamamak, bir
anszlk olarak kabul edilebilir. Tarihe mal olmu bu kiilerin tarihteki yerleri, fotorafn
icadndan sonra ciddi bir ekilde yn deitirdi ve daha inandrc bir yapya kavuarak,
gelecek nesillere aktarlmaya baland. Uzun zaman nce bir gn, Napolyonun en kk
kardei Jeromeun 1852de ekilmi bir fotoraf gemiti elime. Ve bugne dek hi
dindiremediim bir aknlkla unu fark etmitim o an: Ben mparatora bakan gzlere
bakyorum.10
Btn fotoraflar tarihe muhtemel katklardr; belli koullar altnda, herhangi bir
fotoraf, bugn, tarihin zaman zerinde sahip olduu tekeli krmakta kolaylkla
kullanlabilir.11

- A.g.k., 89.
9
- A.g.k., 65.
10
- Roland BARTHES, Camera Lucida, 82.
11
8
2.1.2. Portre Fotoraf Dnemsel pular Verir

nsanlar, kltrel adan ele alndnda, birok deiimin varl ile karlalr.
Yenilen yemek, dini inanlar, yaam biimleri ve kltrel farkllklar, deiim gsteren
farkllklardan birkan oluturmaktadr. Baz blgeler iin ok iyi saylan gdalar, dier
blgeler iin yasaklanm olup, mide bulants verebilir. Gdalarn, sadece yenmesi
aamasnda deil, hazrlanmas aamasnda da byk farkllklar vardr. Fizik yapsndaki
temel benzerliklerine, hatta aynlna ve psikolojik mekanizma ynnden eliine ramen
insanlar, davranlar ve yaamlar ynnden akl almaz bir farkllk ve eitlilik
gsterirler.12
Dini inanlar da, insanlar arasnda kolay grlen farklar oluturur. Ayrca giyim
kuam da insanlar birbirinden ayran zelliklerden biridir. Baz toplumlarda vcut tepeden
trnaa kapatlrken, baz toplumlarda plaklk doalln hala korumaktadr. Bu gibi
farkllklar, antropolojinin temel konularn tekil ederken, fotoraf iin de, ele alnan
konularn banda gelmektedir.
Deiik evre ve koullar altnda yaayan insanlarn, yaamn bu temel sorununu nasl
zmledii, ilgi ekici bir konudur. Kpek, fare ve pire de dahil olmak zere, insandan
baka hibir hayvan, onca deiiklik gsteren evrelerde yaamn srdrememitir.
Yeryznn her yerinde yaayabilen biricik varlk, insandr. Bunun bir sonucu olarak insan,
her trl yaam evresinde; gneten kavrulan llerde, kutup blgesinin buz katmanlarnda,
mercan adalarnda, tropik ormanlarda, yksek sradalarda, bataklk, hatta hzla yaylan
byk kentlerin gecekondu yerleimlerinde bile besin salamann yollarn bulmu,
renmitir.13 Dnya zerinde bulunan bu yresel farklarn, kltrel farklar da douraca
dnldnde, portre fotoraf iin ortaya kan konu zenginlii de dikkat eker noktaya
ulam olur.
Her insan grubunun kendisine gre bir kltr vardr. Bunlardan bir blm kendi
kltrmzden ok farkldr ve bizim alkn olduumuz kavramsal ereveye bavurularak
anlalmalar olanak ddr. Buradan karlacak sonu, baka kltrleri kendi ltlerimize
gre yarglamamamz gerektiidir.14 zellikle portre fotoraflarnn, bu konuya ok nem
vermeleri ve kltrel yapnn, toplumlara gre deiebilecei gereini, almalarn
12
- Nephan SARAN, Antropoloji, 128.

- A.g.k., 129.
14
- Calvin WELLS, nsan ve Dnyas, 44.
13
srdrrken srekli akllarnn bir kesinde tutmalar gerekir. Her olay, cereyan ettii
toplumun kriterleri erevesinde ele alnmaldr ilkesi, portre fotorafsnn unutmamas
gerekenlerin banda gelmektedir.
Fotoraf1
Fotoraflar, ekildii dnem hakknda zengin ipular verir. te James Van der
Zeenin 1926da fotoraflad bir zenci Amerikan ailesi... Fotorafn bana syleyecei eyle,
uysal bir kltr konusu olarak ve sempati ile ilgileniyorum nk bu fotoraf konuuyor (bu
iyi bir fotoraf): saygnl, aile yaamn, konformizmi, bayramlk giysileri, beyaz adamn
niteliklerini kazanmak iin giriilen sosyal ilerleme abasn ekiyor, ama beni delmiyor.
Garip ama beni delen ey, ellerini bir okul ocuu gibi arkasna kavuturmu olan kz
kardein (ya da kzn) -zenci stnine- dke balad kemer ve hepsinden te, Onun
backl ayakkablardr (Bu eski moda, bana, niin bu kadar dokunuyor? Demek istediim:
beni hangi zamana gnderiyor?).15 (Fotoraf1)
Bireyin, hangi ailenin veya milletin yesi olarak dnyaya gelecei konusunda seme
ans yoktur. Fakat kendi eini semekte zgr olabilecei gibi, yerel tenis kulbne ye olup
olmamak konusunda da kendisi karar verebilir. Genelde, ilkel kltrlerdeki toplumsal yap,
esneklikten hayli uzak rntler halindeki akrabalk ilikileri, kaltmsal sosyal snf ve
evlenme sonras belli bir yerleme dzeni gibi temellere oturur.16 Bireyin toplum iinde
hareket alannn genilii ve tercih serbestlii, yaanlan evreye gre de farkllk gsterir,
15
16

- Calvin WELLS, nsan ve Dnyas, 86.
kukusuz. Bu farkllk, portre fotorafnn ele alabilecei ve izleyiciye sunabilecei bir baka
alma alannn kapsn aralar.
nsan ilikilerini etkileyen dier bir etmen de, yaanlan yer kavramdr. Belirli bir
yerde, ortaklaa yaamak, toplumsal yapy etkiler. Gebe yaayan gruplarla, kylerde ve
ehirlerde yaayan insanlarn birbiri ile olan ilikileri, byk oranda farkllk gsterir. Birlikte
yaama ilkesi, insanlar iblmne iter. ler, kadnlara ve erkeklere gre ayrrken, ayn
zamanda ocuk ve yallara gre de farkllar. Topraa bal yaamn hakim olduu
blgelerde de durum, buna benzer bir yap ierir. ehir yaamnda ise, geni aile gruplarnn
kld gzlenirken, bireyselliin de n plana kt kolayca fark edilir. nsan Bilimi,
insanlarn birlikte yaaylarn ele alrken, hem ilikilerini hem de kltrlerini inceler. Bu
yaklam, portre fotorafs tarafndan da aynen uygulanabilir niteliktedir. Bir fotorafnn,
gebe yaayan gruplar ele almas gibi, ky yaamn ya da ehir yaamn tema edinen
portre fotoraflar ekmesi, ilgin sonular dourabilir. Fotorafnn, byle bir alma
esnasnda nsan Bilimi dalndan destek alarak konuya yaklamas, kukusuz, anlatm daha da
gl bir noktaya tayacaktr.
Fotoraf2
Fotoraf, tek szcn ani bir hareketiyle bir tmceyi betimlemeden dnceye
kaydrveren metnin tam tersine, salt olumsaldan baka bir ey olmayaca iin (her zaman
temsil edilen bir eydir) etnolojik bilginin asl hammaddesini oluturan ayrntlar ortaya
kartverir. William Klein, Moskovada, Bahar Bayram, 1959u fotoraflarken bana
Ruslarn nasl giyindiini (hepsinden te, hi bilmediim bir ey) retiyor: bir ocuun
kocaman kuma apkasn, bir bakasnn boyunban, yal bir kadnn bandaki rty, bir
gencin sa kesimini fark ediyorum. Bu tr ayrntlara daha da derinlemesine girebilir,
Nadarn fotoraflad erkeklerin ounun uzun trnakl olduunu gzlemleyebilirim. te
etnografik bir soru: acaba belirli bir dnemde trnaklar ne kadar uzun braklyordu? Fotoraf
bunu bana portre resimlerinden ok daha iyi syler. Bir alt bilgiyle yetinmeme izin verir:
bana nesne paralarndan oluan bir koleksiyon sunar, belki de bana ait bir fetiizmin
gururunu okar...17
Fotoraf3
Tarih 1914. gen adam, Avrupann krsal kesiminde bu tr elbiseleri giyen olsa olsa
ikinci kuaktan geliyorlar. O tarihten 20 ya da 30 yl ncesinde bu tr elbiseler kyllerin
alabilecekleri fiyata bulunamazd. Gnmzdeki kylerde, en azndan Bat Avrupa kylerinde,
genler arasnda resmi koyu renk giysiler ender grlr oldu. Ancak bu yzyln byk bir
ksmnda ou kyl ve ou ii- kutlamalarda, Pazar gnlerinde ve ziyafetlerde paral
koyu renk takm elbise giyerdi. Benim oturduum kyde, yatlarm ve benden yal olanlar
cenazelerde hala bu elbiseleri giyiyorlar. Kukusuz modaya gre baz deiiklikler oldu.
Paalarn ve klapalarn genilii, ceketlerin boyu daima deiir. Yine de takm elbisenin fiziksel
nitelii ve verdii mesaj deimez... Elleri ok kocaman, bedenleri ok ince, bacaklar ok ksa
grnyor. (Bastonlarn sanki sr gdyormu gibi tutuyorlar.) Srf yzlere bakma deneyini
burada da tekrarlayabiliriz. Sonu, orkestrayla yaptmz deneyle tamamen ayn olacaktr.
Yalnzca apkalar stlerine uymu gibidir.18
Teknoloji ve iletiimin hzl geliimi, ayn zamanda yresel kltrlerin deierek, global
bir yapya kavumasn hzlandryor. Bireyler, d gler tarafndan bu deiime zor
kullanlarak itilmiyorlar. Oluturulan atmosfer sonunda deiim, insanlar tarafndan ihtiyam
gibi alglanyor. Ama kimse kylleri takm elbise almaya zorlam deildir; dansa gitmekte
17
18

- John BERGER, O Ana Adanm, 55, 56, 59.
10
olan lnn giysilerinden aka gurur duyduklar da ortadadr. Bunlar bir tr hevesle
giymektedirler. Takm elbisenin snf hegemonyasnn bir klasii, kolayca retilir bir rnei
haline gelmesinin nedeni tam da budur... Kyller daha farkl bir yolla da, kentli iiler- takm
elbiseye ynelmeye ikna edilmilerdir. Reklamlarla. Fotoraflarla. Yeni kitle iletiim
aralaryla. Satclarla. rneklerle. Yeni tip yolcu grntleriyle.19
Portre fotorafsnn, gz ard etmemesi gereken bir dier noktada da, kltrn srekli
deiim iinde olduu gereidir. Fotorafnn yaad ortamlarda kltrel deiim hzla
gerekleirken, almann yapld blgede, bu deiim, ayn hzda olmayabilir. Ayrca,
kltrn deiim hz, alara gre farkllk gsterirken, yrelere bal olarak da farklk
gsterebilir gerei de gz ard edilmemelidir.
Toplumsal yaam yoksa insan olmaz ve insan yoksa da kltr olmaz. nsan ve kltrler
yoksa da, ne nsan Biliminden, ne da Portre Fotorafndan sz edilebilir.
19
11
2.2. Sosyolojik Adan Portre Fotoraf

Orta a boyunca retilen sanat eserleri incelendiinde, toplumsal kayg n planda
tutularak retim yapld gze arpmaktadr. Biz kavramnn sanata damgasn vurduu
bu dnemde, sanat eserlerinin ou din temas erevesinde retilmiti. nsanolu,
Rnesansla birlikte biz kavramndan karak ben kavramn ne kartan sanat eserleri
retmeye balad. Ben kavram, paralelinde bireyi ve benlik kavramn nemli hale
getirdi.
Benlik kavram, bireyin kendine ilikin bilinli alglarndan olumaktadr. Bireyin
kendine ilikin alglar ben zekiyim, ben ekiciyim gibi kiisel; insanlar benim iyi biri
olduumu dnyor gibi sosyal ve ok baarl olmak istiyorum gibi ideallere ilikin
olabilir. Benlik kavrammz, dier insanlarla etkileimde bulunduumuzda bize ait olan ile
bizim dmzda kalan ayrt eden bir alan gibidir. Ben ok alkanm, ben iyi bir insanm,
ben iimi seviyorum, ben grltden holanmam dediimizde kendimizi, iinde
bulunduumuz toplumun veya grubun iinde konumlandrm oluruz. Benlik kavram ile,
kendimizi bizim dmzda kalanlardan ayrr, kendimize zel bir alan olutururuz.
Oluturduumuz alan korumak, gelitirmek ve sosyal etkileim iinde konumlandrmak
iin
de ok
byk aba
gsteririz. Bu
aba ben olma sava
biiminde
20
nitelendirilmektedir.
Ben kavram, kiilerde, yaadklar sosyal ortama gre farkl ekillerde ortaya kar.
Kiiler, toplum iinde kendilerini gvende hissediyorlarsa yaklamlar daha scak olurken,
gveni zayf olan insanlar daha souk, isteksiz ve kapal bir davurum sergilerler. Bu
duruma, dnyann deiik yrelerinde fotoraf ekerken ska ahit oldum. rnein,
Londra sokaklarnda insan temasn almak olduka zordur. zellikle siyah rkn youn
olarak yaad blgeye fotoraf makinesi boynunuzda girmek bile tehlikenin habercisidir.
Buna benzer ortamlar Amerikann en rahat ve da ak olarak kabul edilen California
eyaletinde de birka kez yaadm. Ancak ayn kkenden gelen insanlar ekmek zere
Afrika ktasnda bir lke setiimde ise olay bu denli zor olmad ve onlarla iletiim
kurmam ok daha kolay oldu. Bu durum, insanlarn yaadklar blgede, toplumla olan
ilikilerinin da vurumu olarak gsterilebilir. Kalabalk ve kozmopolit nfusun olduu
blgelerde, ben kavram daha net bir ekilde karmza kar. Bireyin toplumdaki yerine
20
- Doan CCELOLU, nsan ve Davran, 25.
12
bal olarak, paylamc ya da ie dnk ve savunma mekanizmas ne km ekilde

kendini gsterir.
zellikle byk ehirlerin, insan yapsn deitirdii ve kiiye yeni bir sosyal rol
ykledii gerei ile karlarz. nsanlarn kalabalk toplum iinde kendilerini daha kolay
gizlemelerinin sonucunda su ileme oranlar da artar. Byk ehirlerdeki bu durum,
insanlar tedirgin ederken, ayn zamanda daha tedbirli hareket etmeye de iter. Bu gerilimi
yaayan bir kii, fotoraf makinesinin kendisine yneltildiini fark ettiinde, gayri ihtiyari
de olsa tepki gsterir. Kalabalk ehirlerde oluan bu duruma istem d tepki dersek
yanl olmaz. Byk ehirlerde bu psikoza girmemi insan bulmak ve onlarla konumadan
fotorafn ekmeyi baarmak dk ihtimaldir. Fotorafn ekmek istediimiz kii ile
olumsuz diyaloglar yaanmamas iin, ncelikle konuarak ve fotoraf ekme nedenini, ne
amala ekildiini, nerelerde kullanlaca gibi bilgiler net bir ekilde aktardktan sonra
ekime gemek en doru yoldur. Byle bir diyalog hem fotorafnn modelini daha iyi
anlamasn, hem de modelin fotorafta daha rahat ve samimi grnmesini salayacaktr.
Sosyal stat ve bir grup iindeki hiyerari, bireyin kendisini grup iinde alglay,
grubun yaps ve insanlarn toplumsal konumlarn beden dilleri ile yanstmalarndan
anlalr. Beden dilinin kelimelerden ok daha kolay anlalma zellii ise hi deimez.21
nsanlarla iliki kurmakta dil en etkili organdr, kukusuz. Bunun yannda el, kol,
yz, gz, ka hareketleri, jest ve mimikler de en az dil kadar etkilidir. Ksaca beden dili
olarak adlandrlan bu dili kullanmak fotoraf iin ok gereklidir. Hem yakn evremizde,
hem daha geni sosyal hayatmzda, hem de farkl lke insanlar ile ilikilerimizde ncelikle
beden dilimizi kullanrz ve onlarn beden dilleri ile anlattklarn zmeye alrz.22
Beden dili, en etkili sonucu, ayn kltr alm insanlar arasnda verir. Beden dili
ilikilerimizde kltrel farklar arttka, yabanc bir lkede evremizdeki insanlarn duygu
ve dnceler akn deerlendirebilmemiz olduka gleir.23
Farkl kltr gruplarna girdike szsz iletiim mesajlarnn ayrntlarn
deerlendirmek zorlar. Gruplarn sessiz dillerini anlamak iin nemli lde bilgilenmeye
21
- Zhal-Acar BALTA, Bedenin Dili, 12.

- A.g.k., 22.
23
- A.g.k., 22.
22
13
ihtiya vardr. Bunun iin o insanlarn kltrn, ilikilerini, iletiimlerini ve dnyaya

baklarn tanmak gerekir. Kltr, tarih boyunca insann doayla ve insanla ortaya km
problemlerinin ve zorlanmalarnn zm biimidir.24
Portre fotoraf ekimi iin deiik blgeler seilmi ise, ncelikle o yre insann
tanmak ve kltrleri hakknda bilgi toplamak gerekir. Bizler dnyann deiik yrelerine
fotoraf ve kltr amal geziler yapmaktayz. Seyahate kmadan aylarca nce almalara
balyoruz. Setiimiz blge halkn daha gitmeden tanmay, kltrlerini renmeyi
hedefliyoruz. i srprizlere brakmadan nasl bir insan profili ile karlaacan nceden
bilmek ok daha avantajl sonular douruyor ve n hazrln iyi yaptmz seyahatler
ok daha verimli geiyor.
Kltrler ne kadar farkllk gsterirse gstersin insanlarn baz noktalarda beden
dillerini ortak kullandklar bilinmektedir.
Temel yaamsal deerlere ilikin duygu ve
dncelerin ifade edilmesi konusunda yaplan kltrler aras aratrmalarda nemli

benzerlikler bulunmutur. nsan dnyann her yerinde aknln ve fkesini, sahip olduu
ayn yz kaslarn ok benzer ekillerde kullanarak ifade eder.25 nsan konu olarak seen
fotorafnn,
hangi ifadenin ortak kullanm,
hangilerinin deiik anlama geldiini
kolaylkla anlayabilecek seviyede bilgiye sahip olmas gerekir.

Son yllarda, kitle iletiim aralarnn da byk yardm ile dnyada tek tip insan
modeli oluturmak hedefleniyor. Yresel motifler hzla kaybolurken, global bir kltr
ortaya kyor. Fotoraf adna zenginliin azalmas anlamna gelen bu durum, dnyann her
yresinde beden dili kullanmn daha da yaygnlatryor. Gnmz modern
toplumlarnda insanlar, teknolojinin salad, televizyon gibi yeni iletiim aralaryla
birbirlerinden haberdar olurlar. Bunun sonucu olarak da dnyann ok farkl yerlerinde
yaayan insanlarn, birbirlerine olduka benzeyen ifade ve beden dili zellikleri oluur.
Ancak bu genel zelliklere bakarak, iletiimde kltrel farklarn nemli olmadn
dnmek hatal olur.26
Beden dilindeki en benzer ifadeler, canll ve i dengeyi korumaya dnk temel
psikolojik durumlarla ilgilidir. Korku, kzgnlk, hzn, nefret, mutluluk, dikkat, ilgi, uyku,
24

- A.g.k., 26.
26
- A.g.k., 24.
25
14
gerginlik, iddet bu durumlarn en belirgin olanlardr. Bu genel durumlarn dnda kltre

zg ve o toplumu belirleyici beden dili zelliklerinin bir baka toplum tarafndan ksa bir
srede benimsenmesi mmkn olmaz.27 Portre fotorafs, beden dilini kullanarak
karsndaki kii ile rahatlkla iletiim kurmay baarabilir. Modelin yz ifadesine bakarak,
ie devam ya da tamam kararn vermekte yeterli olacaktr. Ayrca yz ifadelerinin iyi
okunuyor olmas, ayn zamanda portre fotorafnn temel grevi olan kiilii yanstmak
ilevinin de gelimesini salar.
Toplum insana sosyal bir yap kazandrr ve belli hareketlere zorlar. Kii, bu sosyal
yapy jestleri ve mimikleri ile da vurur. Bunlar olmas gereken ifadeyi yze yerletiren
jestlerdir. Durum gerei, olduumuzdan ok daha mutlu veya hissettiimizden ok daha
zntl olan yz ifademiz bir sosyal mimiktir. Burada esas olan insann belirli bir
durumda kendisinden bekleneni vermesidir. Dier insanlar memnun edecek jestlerin taklit
edilmesi, bir anlamda insann sosyal roln oynamasdr. Bir toplantda gerek i
dnyamzdan ok farkl bir duygu halini yanstmamz buna rnektir.28 Gerek kiiliin
fotorafa yanstlmas, bu gibi durumlarda fotoraflar iin olduka zorlar. Hangi
ifadenin gerekten o kii olduunu anlamak, zlmesi gereken bir problem olarak
fotorafnn karsna kar.
dnyay da vurma eilimi, toplumun kltr yapsna gre farkllk gsterir. Alt
sosyo-kltrel topluluklar bir konser srasnda takdir, hayranlk ve beenilerini cokuyla
ifade ederken, st sosyo-kltrel topluluklar hayran olduklar sanatlar bile son derece
snk bir ekilde alklamaktadrlar.29 Bu nedenle portresi ekilen kiinin toplumun hangi
snfn temsil ettiini yanstabilmek, fotorafnn yapmas gerekenler arasnda yerini alr.
Bu bilgi sayesinde kiilik daha kolay ve doru bir ekilde fotorafa aktarlr.
Fotorafnn beden dilini kullanarak insanlar ile diyaloga girecei mesafe ok
nemlidir. Kltrel farkllk, bu mesafenin yaknlk ve uzaklnda etkili olur. ok genel
ifadeyle sylemem gerekirse, bat ve kuzey toplumlarnda mesafe, dou ve gney
toplumlarna kyasla daha uzaktr.30 Bu durum fotorafnn modeli ile ekim yaparken
oluturaca mesafe ile arasnda de paralellik gsterir.
27

- A.g.k., 41.
29
- A.g.k., 58.
30
- A.g.k., 113.
28
15
Aile yeleri dndaki kiilerle kurulan temas ilikisinde en nemli faktr, kardaki
insann bu temasa kar olan tutumudur. Kardaki kii bu temastan rahatszlk duyuyorsa,
bunu geri ekilerek, kendini geride tutarak veya karlk vermeyerek beden dilinin eitli
iaretleriyle ortaya koyar. Bu durumda, o kiinin mahrem alanna girilmesinden tr
yaayaca duyguyu alglamak zere duyarl ve ak olmak yararldr. Aksi takdirde ortaya
rahatszlk verecek yorumlar ve istenmeyen sonular kmas kanlmaz olur.31 Byle bir
durum, daha balamadan fotoraf ekiminin bittii anlamna da gelebilir. Fotorafnn
model ile yaad olumsuz iletiim sonrasnda tekrar olumlu hale dntrmek iin
harcayaca enerji, ilk bata gstermesi gerekenden ok daha fazla olacaktr.
letiim ortamna bir de sosyokltrel ynyle bakldnda, toplum yaamnda
nemli olan deerler asndan, kiilerin nasl bir ereve iinde iliki kurduklar rahatlkla
gzlemlenir. rnein bir erkek yakn olan bir kimsenin karsyla konuurken, ona ou
kez, yenge der. Bu konuma biimi, toplum deerlerinin etkisi altnda oluur. Ayrca,
konuulan kimsenin ya, meslei, renim dzeyi de, onunla nasl konuulacan
belirler.32 Toplumlarn kltrel deerleri dierlerine gre farkllklar gstermektedir. Bu
farkllklarn bilinmesi, fotoraf ile model arasnda daha doru bir iletiim kurmay
salayabilir. zellikle erkein egemen olduu dou toplumlarnda yannda erkek olan bir
kadnn fotorafn ekebilmek iin ncelikle erkekle konumak ve ondan izin almak
gerekecektir. zin alndktan sonra hitap szcn itina ile semek, fotoraf ekimlerinde
en ok dikkat edilmesi gereken durumlardan biridir. Orta yal bir kadna teyze veya
hala demek kzmasna neden olabilir. zellikle kadnlar olduklarndan daha gen
grnmek isterler. Fotoraf ekiminde hitap szc almann devamndaki sreyi
belirlemekte ok etkili rol oynar. Bat toplumlarnda, yannda erkek olan kadnla dorudan
diyalog daha da etkili olabilir. Ayrca, szck seimlerinde (batda) bayan ya da
hanmefendi kelimelerini kullanmak, belli mesafede durmay salayacandan iletiime
iyi bir balang zemini oluturacaktr.
Bakalar tarafndan kabul edilmek iin darya sosyal benlik gsterilir. Sosyal
benlik, dier insanlar dnerek oluturulan grn, dnce, davran ve duygularn bir
bileimi, bir sentezidir.33 ou zaman insanlarn giyimleri ve hareketleri incelenerek
31

- Doan CCELOLU, Yeniden nsan nsana, 76.
33
- A.g.k., 137.
32
16
sosyal benlikleri kolaylkla alglanr. Fotorafnn bu kavram zerine giderek modeli iyi
incelemesi ve bunu fotorafa yanstmas, beraberinde baary getirir.
Bir fotoraf, modeli ile gz temasn ok iyi kuran ve ona gre hareket eden kii
olmak zorundadr. Baz durumlarda hi konumadan, yalnzca gz temas ile iletiim ok
kolay gerekleebilir.
Gz ilikisinin sresi sosyal etkileimde nemli bir mesaj tar. Bu mesaj kltrden
kltre ve her kltr iinde bir sosyal ortamdan dier bir sosyal ortama gre deiir.34
Bireyler toplum iinde yaamlarn srdrrken belirli kurallara ve toplumsal
beklentilere uymak zorundadr. Bu kural ve beklentilere sosyal norm ad verilir ve toplum
yeleri davranlarn bu kurallara ve beklentiler erevesinde yapmaya zen gsterirler.
Sosyal normlar, dier insanlarla etkileimde kullanlacak davrann snrn nceden
belirledii iin, davran nceden kestirme olana verir. Bylece kardaki kimsenin
davrannn ne olacan her an tahmin etmek zorunda kalmayz.35
Fotoraf portre ekimlerinde bu normlarn neler olduunu bilirse bir takm
tahminler yapmak durumunda kalmaz ve modelini daha kolay anlar. Portre fotoraflar bir
toplumun kltr yapsn gelecek nesillere aktarmay salar. Bir topluma ait portre
fotoraflar incelenerek o toplumun kltr seviyesi, zevkleri, ilgileri ve yaay biimleri
zmlenebilir. Fotoraftaki mekan ve nesneler en byk gstergeler olarak incelenirken,
giysilerle birlikte taklar da zmlemeye k tutarlar. Portre fotoraf incelendiinde,
fotorafn grsel tarih ilevini en iyi yerine getiren dallardan biri olduu anlalr. Tarih,
gelecee gemi hakknda bilgi vermekse, bunu portre fotoraf yeterli gte yerine
getiriyor demektir. Bugn ekilen bir portre fotoraf, sosyal adan incelendiinde; kiinin
yz, sa tarz, giysisi, duruu, mekan gibi gstergelerle dneminden izleri yarna tar.
Portresi ekilen kii ya da kiilerin sosyal ve ekonomik durumlar ile yaadklar dnemin
moda, beeni, inan gibi zellikleri gelecek nesillere aktarlm olur.
Kendi kltrmz dnda baka bir kltre ait yrelerde, portre fotoraf ekerken
dikkat edilmesi gereken bir baka nokta da, kiilerin bedenlerini nasl kullandklarnn
tespitidir. Bizim kltrmze gre hi doal olmayan bir hareket o toplumda ok doal
34
35

- A.g.k., 546.
17
olarak yaplyor olabilir. Bu gibi durumlarda kendi kltrmz onlara anlatma yerine o
kltre uyum salamak en doru yol olacaktr. Ayrca bizde ok doal olan ve sklkla
yaplan bir hareketi onlara yaptrmaya almak da ok olumsuz sonular dourabilir. Bu
noktada yeni yreleri tanrken o insanlarn hareketlerini iyi gzlemlemek ve toplumda
genellemi olan net tavrlar hemen yakalamak gerekir. zellikle dou kltr alm
insanlarn aile ortamnda yapacaklar hareketlerin, yalnz iken yaplandan ok daha kstl
olduunu unutmamak gerekir. Bizim kltrmzde bile, baz yrelerde ocuklar
babalarnn yannda ayaklarn uzatarak oturamazlar. Babasnn yannda ayan uzatmann
saygszlk olduunu dnen bir ocua bu hareketi yaptrmaya alan fotoraf,
ocuun olumsuz tepki vermesine ve ortamn gerginlemesine neden olacaktr. Byle bir
hareketi ocua yaptrmay baarsa bile, olumsuzluk yz ifadesine yansyacak ve fotorafta
net bir ekilde grlecektir.
Farkl yrelerde portre fotoraf ekerken, bir yandan toplumun kltrel yapsn
zmlemeye alp, bir yandan da bireylerin beden dillerini doru anlamak iin enerji
harcamak gerekecektir. Baz toplumlarda kendini ifade etmekte el ve kol hareketi ok
youn kullanlr. Sz konusu toplumlarda kiileri fotoraflarken el, kol hareketlerini
kompozisyonlarda kullanmak, fotorafa grsel adan zenginlik katabilir. Ayrca kiilerin
yaadklar kltre bal olarak hareket ettiklerini bilmek ve ona gre dnmek gerekir.
Bu durum zellikle oturularda daha ska karmza kar. Baz toplumlarda oturmak
yerine ayaklarn stne tneme hareketi vardr. Bizim kltrmzde fazla yeri olmayan bu
hareketi deitirmeye almak modelin tepki gstermesine neden olabilir. rnein
otururken arkaya yaslanmay sevmeyen bir kiiyi arkasna yaslanmaya zorlamak doru
olmaz. Yzne az k gelen modelden byle bir hareketi istemek anlaml olabilir, ama
bunu ak bir ekilde anlatmak ve onayn almak daha doru olur. Buna ramen kii
olumsuz tavrn devam ettiriyorsa srar etmemek, belki de fotoraf ekmekten vazgemek
gerekebilir.
Portre ekimlerinde en sk karlalan durumlardan biri de; baz kiilerin
evrelerinde bulunan insanlardan etkileniyor olmalardr. O ortamda fotoraflarnn
ekimine izin vermeyen bu kiiler, daha sonra baka yerde olduka rahat tavr
sergileyebilirler. Bu durum, zellikle kadnlarda ve gen kzlarda sklkla grlr. Baz
kiilerin tandklar veya tanmadklar insanlara kar yz ifadeleri ok deiir. Yannda
babas olan bir kzn portresindeki ifade ile, ertesi gn sevgilisi varken ekilen fotoraf
karlatrldnda, yz ifadesinde oluan deiiklik bu durumu net bir ekilde ortaya
18
koyar. Benzer durum gelin-damat fotoraflarnda da kolayca grlmektedir. Damadn ya da

gelinin aile byklerinin olduu fotoraf ile olmad fotorafn incelenmesinde yz
ifadelerindeki deiim kolayca alglanr.
Toplumsal olaylarda etkili olmu kiilerin fotoraflarn insanlarn youn olduu
ortamlarda kullanma eilimi dnldnde, portre fotorafnn gc daha kolay anlalr.
Btn devlet dairelerinde devlet bykleri portresinin kullanm bu gc net bir ekilde
aklyor. Portre fotorafnn firma ortamnda kullanmnn alanlar zerinde uyarc etki
yaptn bilen baz yneticiler, portrelerini messesenin kolayca grlebilen bir blgesine
asarlar. Bununla, alanlar zerinde bask kurarak verimi artrmay hedeflerler. Portre
fotorafnn sosyal ierikli en sk kullanld alanlardan biri de politik amal
yaklamlardr. Arkasnda binlerce taraftar toplamay hedefleyen politikaclar ve
siyasetiler, portrelerini ehrin deiik blgelerine veya tat aralarna astrarak daha geni
kitleleri etkileyebilmek ve tannmak iin portre fotorafnn bu gcn kullanrlar. Portre
fotorafnn toplum zerindeki etkisini bilen bankalarn bekleme salonlarna gler yzl ve
davet edici nitelikte portre fotoraflar asarak mterinin kendini daha rahat hissetmesini
salamaya altklarn gryoruz.
19
2.3. Psikolojinin Portre Fotorafndaki Etkisi

Psikoloji, insan davrannn altnda yatan temel nedenleri bulmaya alan bilimsel
abaya verilen addr.36 Bir portre fotorafsnn nesne olarak kendine setii de insan
olduuna gre ie, insan psikolojisini renmek ile balamaldr. nsan davranlarnn
temel kaynann biliniyor olmas portrede yanstlacak kiiliin daha doru ve modele has
olmasn salayacaktr.
nsanlar aras iletiimde yz ifadeleri ile bilgi iletme, dier ifade aralarna gre
olduka yksektir. Ancak insan, sosyal bir varlk olmas nedeniyle bazen duygularna aykr
gelien yz ifadeleri oluturarak, gerek duygularn kar tarafa iletmeme yolunu
seebilmektedir. Bu durum psikolojide sosyal maske olarak adlandrlmaktadr (zleyici
portre fotorafa bakarak, oradaki duruma gre dnr ve yorum yapar). Grntdeki
ifadenin ne kadarnn gerei yansttn, ne kadarnn da sosyal maske olduunu ise
fotorafnn zerinde dnmesi gerekir.
Gnmzde robot reten aratrmaclarn amac, etraflarndaki insanlar rahatsz
etmeyecek robotlar yaratmaktr. Aratrmaclar almalarn daha ok yz zerinde
younlatryorlar. nk duygusal mesajlarn iletiminde, konumann yz ifadeleri kadar
etkili olmadn dnyorlar. Bir insann; mutlu, sevinli, heyecanl, kzgn, gergin veya
korkmu olup olmad yz ifadesinin yorumlanmas ile mmkndr. Bu noktadan olaya
yaklaan Japonlar, rettikleri robotlar karsndaki insann gz, burun, ka ve azndaki
deiimleri alglayarak iinde bulunduu ruh halini zmeye alacak ekilde tasarlyorlar.
Robot, belleine aratrmaclar tarafndan yklenmi olan yz ifadeleri veri taban ile
karlat kiinin yz ifadesini kyaslyor ve o kiinin duygusal durumunu tahmin ediyor.
Bu tahmine uygun den bir duygusal ifade de robotun yznde oluuyor. Robotun
plastikten yaplan yzne ifadenin aktarm ise, ufak basn yastkklarnn ayarlanmasyla
salanyor.
Artk robotlarn bile yz ifadesini okumay baarabildii gnmz dnyasnda, portre
fotorafsnn bunu ok daha ileriye gtrmesi, karsndaki insan anlamas yannda, onu
sevmesi ve bu sevgisini ona aktarabilmesi gerekir. Empati kurmas, insanlarn farkl ruhsal
durum ve tepkilerine kar nasl davranmas gerektiini iyi bilmelidir. Kiiliin portre
36
- Doan CCELOLU, nsan ve Davran. 22.
20
fotorafna aktarmnn ok nemli olduu konusu zerinde alan aratrmaclar, belki de

yakn gelecekte en etkili portreleri robotlara ektirmeyi baarrlar!
Portre fotorafnda karlkl gz temas olduka nemlidir. lk grdmde
portresini ekmeyi arzuladm insan ile yaptm bu ilk gz temas bana, hi durmadan
yoluma devam etmem gerektiinin sinyalini verdi. Baz durumlarda ise, bu gz temasndan
sonra konumaya gerek kalmadan ok rahat almamn mmkn olduunu retti. Bir
eyi grdkten hemen sonra, ayn zamanda kendimizin grlebileceini de fark ederiz.
Karmzdakinin gzleri bizimkilerle birleerek grnenler dnyasnn bir paras
olduumuza btnyle inandrr bizi.... Grn iki yanll konumalarn iki yanllndan
daha baskndr. ou zaman karlkl konuma bu grme-grlme ilemini dile getirme
abasdr.37
Portreler, fotorafsna bal olarak farkllk gsterirler. Sonuta makinenin
arkasndaki kiinin fotoraf anlay yansr grntlere. Her insann kendine has grme
biimi, dnyay alglama ekli ve nesneleri biimlendirme yaklam vardr. Portre
fotoraflarnda biimlendirilecek ve yorumlanacak nesne cansz olandan daha zor
yorumlanan insandr. Her imgede bir grme biimi yatar. Fotoraflarda bile. nk
fotoraflar, ou zaman sanld gibi mekanik kaytlar deildir. Her bir fotorafa
baktmzda, ne denli az olursa olsun, fotorafnn snrsz grnm olanaklar arasnda o
grnm setiini fark ederiz. Rasgele aile fotoraflarnda da byledir bu. Fotorafnn
grme biimi konuyu seiine yansr.38 Ayrca, yzlerce, binlerce insann yanndan
geerken ilerinden bazlarnn model olarak seilmesinin bir nedeni olmaldr. Fotoraf
model olarak setii kiiyi dierlerinden farkl klan bir sinyal alr. Bu sinyal fizyolojik ya
da psikolojik olabilir. Bu yaklamlar fotorafdan fotorafya gre deiiklik gsterir.
Fotorafn ekmeye karar verdii modelin duruu, giysisi, ya da fiziksel yaps onda
sadece gemile ba kuracak bir arm uyandrabilir. Ya da yz ifadesi veya bir
hareketidir onu dier insanlardan farkl klan ve fotoraf ekilmesini salayan neden.
nsanlarn birbiriyle iletiim kurarken konumalarna destek olarak beden dillerini
kullandklar bilinmektedir. Beden dilinden anlayan ve bunu etkili kullanan insanlar
karsndaki kiilerle daha baarl iletiim kurarlar. Sosyal psikologlarn uzun yllar
srdrdkleri ok sayda aratrmann sonucuna gre insanlarn birbirleriyle yz yze
37
38
- John BERGER, Grme Biimleri, 9.

- A.g.k., 10.
21
kurduklar ilikilerde szsz mesajlarn etkisi %90 oranndadr. Szsz mesajlar jestlere,
gz ve ba hareketleri, beden duruu, yz ifadeleri, mesafe, temas gibi beden dili eleriyle
ifade edilir.39 nsanlar ile kurulacak iletiimde bu denli etkili olan szsz mesaj
kullanmn renmek, portre alan fotoraflarn ncelikli ilerinden biri olmal. Beden
dili duygular yansttna gre, bakalarnn duygularna duyarl olmann yolu (empati)
beden dilini anlayabilmekten geiyor... Bedenimiz i dnyamz saran bir eldivendir ve
varlmzn dnyaya aldr. Bu varlk ancak bilinli bir duyarllkla kavranabilir.40
Fotoraf, portresini ektii kiiyi srekli gzlemlemek zorundadr. Modelin
tavrlar, hal ve hareketleri o anki ruh halini belirtir. Baz insanlar ok ekingen yapya
sahiptir ve karsndaki insana derdini anlatamaz. Bazlar da konumaya balar ama
setikleri cmleler ruh halleri ile rtmeyen trdendir. Duygularn ve dncelerin
kelimelere dklmedii durumlarda bunu ok ak olarak hissederiz. Byle anlarda bir
bak, ban bir dn, kavrayan bir jest, savunucu bir mimik binlerce kelimeden fazla
anlam tar.41 Fotoraf, beden dili ile da aktarlan bu durumu anlamal ve gereini
yapmaldr. Modelin sklm, gerilmi ya da kzm olduu sinyalini alan fotoraf,
ekime ara vermeli veya sonlandrmaldr. Bunun yannda rahatlam, huzurlu ve honut bir
durum uzun srecek almann yolunda gittiinin gstergesi olarak alglanmaldr.
Kzgnlk, hzn, korku, hayret, irenme ve mutluluk gibi temel heyecanlar belirten
yz ifadelerinin, kltrden kltre deimedii kanaati psikologlar arasnda olduka
yaygndr. Fakat her kltr, kendi tarihi iinde kendine zg baz ifade tarzlarn daha
gelitirmitir. Kltre zg bu ifade tarzlarn baka kltrlerden gelen biri kolay kolay
anlayamaz.42 Portre ekimlerinde baar ayn zamanda kltrleri tanmaktan geer. Farkl
kltrlerden insanlarn portreleri ekilecekse nceden aratrlmal, kltrel yap ve
zellikleri renilmelidir. Elde edinilen bu bilgiler fotorafya olumlu katk salayacaktr.
Fotoraf eken kii ile portresi ekilecek kii arasnda oluacak iletiimin salkl
ilerleyebilmesi ve etkili sonuncun elde edilmesi, fotorafnn kiilik yaps ile dorudan
ilikilidir. nsanlar sevmeyen bir kiinin portre fotoraf ekip baar elde etmesi
tesadflere baldr. Portre fotorafsnn insanlar ok seviyor olmas da yeterli deildir.
Ayn zamanda bu sevgiyi etkili ve hzl bir ekilde karya yanstmay da baarmas gerekir.
39
- Zuhal-Acar BALTA, Bedenin Dili, 5.

- A.g.k., 7,11.
41
- A.g.k., 12.
42
- Doan CCELOLU, nsan ve Davran. 270.
40
22
Portre fotorafs her insan bir dnyadr cmlesinin almndan; insanlarn farkl
kiiliklere sahip olduklarn hzl bir ekilde alglamaldr. Portre fotoraf ekmeye kalkan
bir insann ncelikle kendini, daha sonra da dier insanlarn yapsn iyi analiz edebiliyor
olmas gerekir. Bu adan incelendiinde, bir portre fotorafs insan ne denli kolay
zmlyorsa, o oranda baarl iler retecei aktr.
D mekanda portre ekimleri iin fotoraf tarafndan nceden belirlenmi bir kii
yoksa, evredeki insan kalabalndan modeli semek iin aray balar. Doru modeli
bulma aray ayn zamanda iyi bir gzlemci olmay ve de dengeli olmay gerektirir.
Kalabalk bir ar, pazar ya da sokakta yzlerce insann arasndan tek ya da birka kiiye
ynelmesi iin, onlar dierlerinden farkl klan bir eylerin olmas gerekir. Bazen bu fark;
yz ifadesi, duru, bak, el-kol hareketi veya giyindii elbise olabilir. Bazen de seilen
kiiyi dier insanlardan ayran; kendinden emin tavrlar, ban dik tutuu, gururlu ifadeleri
olabilir. Oturma pozisyonlar ve insanlarn bedenlerini kullanmalar da, onlar dierlerinden
farkl klabilir. zellikle ellerin yz ile temas, kiinin o anki ruh halini ok kolay anlamay
salar. Ellerin eneye dayanarak duruu endieyi, parman yanaa doru uzanmas
dnceli bir ann habercisi olarak fotorafa yansr. Bu durular ayn zamanda modelin
psikolojisini de yanstr.
Portresi ekilecek kii, ilk grld anda, ou zaman doal bir yz ifadesine
sahiptir. Ama fotorafnn ekiliyor olduunu fark eden birok insann doall bozulur ve
onun yerine yapay bir ifadenin geldii ok net bir ekilde grlr. Fotorafnn ilk
grd doal ifadeyi, modele tekrar kazandrmas, baz durumlarda ok uzun zamann
gemesini gerektirir. Byle durumlarda fotoraf ekmeyi brakp, sohbet etmek ve modeli
tanmaya almak en doru olan yoldur. lk anda soru iaretleri ile dolu olan ilgi, bir sre
sonra samimi muhabbete ve ho sohbete dntnde, gerginlik ortadan kalkacak ve daha
doal davranlar balayacaktr. Buna ramen o doallkta ifadenin salanmas mmkn
olmayan kiilerle de ska karlamak mmkndr. Btn bu almalar ve uralar
sonunda geriye kaybedilmi zamandan ve anlardan baka bir ey kalmad durumlarn
yaanabilecei nceden bilinmelidir. Fotorafnn insanlarla etkili iletiim kurma yetenei
bu noktada devreye girer.
Zaman zaman ilk grte ok etkili olaca dnlen ifadeyi ne kadar enerji
harcansa da bir daha geri getirilemez anlar, ifadeler ve kiilerle de karlamak mmkndr.
ok etkilendiim ifadeleri yakalayabilmek iin, ertesi gn tekrar gidip ansm denediim
23
kiiler de olmutur. Ama buna ramen gzmle ekmi olduum o ilk ifadeyi
yakalayamadm ve hala portrelerini beynimin bir kesinde sakladm kiileri
hatrlyorum.
Baz fotoraflar dierlerinden farkl olarak ok ksa srede ortama uyum salar ve
kendilerini bir ilizyon gibi grnmez hale getirmeyi baarabilirler. Kalabaln iinde var
olduklar halde birdenbire oradaki insanlardan biriymi gibi oluverirler. Bu becerileri
onlara, dier fotoraflardan ok daha etkili portreler retmelerini salar.
Fotoraf ekerken en sk karlatm olaylardan biri de portresini ekmeye
altm insann giydii elbise ile bark olmadn beden dili ile yanstmasdr. ok iyi
tandm insanlardan, dnyann br ucunda hi tanmadm baka insanlara kadar benzer
hareketlerle karlam olmam da bu dncenin evrensel olduunu doruluyor. Fotoraf
ksaca; an lmszletirir eklinde tanmlanr. Bu tanma bakarak insanlarn tepkileri
daha kolay anlalabilir. Yaad an, nasl olsa, geici bir andr ama fotoraf onu
lmszletirecektir. Giydiim elbise geici anlar iin nemli deil ama lmszleecek
bir anda, daha temiz ve dzgn bir elbise giymem gerek dncesi ile insanlar farknda
olmadan tepki gsterebilirler. Oysa mevcut giyimlerinin kiiliklerini daha iyi yansttn
onlara anlatmak zor itir ve iyi bir anlatm dili ister. Yaplacak kk bir dil srmesi,
telafisi mmkn olmayan bir krgnla sebep olabilir.
Karadenize yayla enliklerini ekmeye gitmitim. Karadenizli kadnlar, yreye has,
siyah, krmz ve kirli beyaz renklerden oluan, kean ismiyle bilinen al omuzlarna
atarlar. Evli olan hanmlarn hemen hemen hepsi, niforma haline gelmi olan kean
kullanrlar. ekim yapmak iin ykseke bir tan stne km, kean takm bir grup
kadnn fotorafn ekmeye alyordum ki, ilerinden biri beni grd ve arkadalarna
syledi. Hepsi szlemi gibi keanlarn indirmeye baladlar. Durun, yapmayn, ben bu
keanlar grntlemek iin buraya gelmitim dediysem de ie yaramad. Aslnda bu
insanlar daha modern ve gzel grnerek bana yardmc olmaya alyorlard,
kendilerince. Oysa yresel giysilerinin onlara ait olduunu ve keanl ekimlerin gerek
kiiliklerini daha iyi yanstacan dilim dndnce anlatmaya altm ama ie yaramad.
Fotoraf iin ideal olan giysi, portresi ekilecek kii tarafndan benimsenmeyebilir. Bu
gibi durumlarda, olayn zerine gitmek yerine, sessizce oradan uzaklamay semek daha
isabetli bir karar olacaktr.
24
Portre fotoraflar, izleyicinin psikolojisini deitirecek gtedir. Bunu bilen medya

mensuplar, hakknda kt haber kan kiinin portresini iyi olmayan grntlerden
seerken, hakknda iyi haber yazlacak kiinin portresini ise, en iyi olan ekimlerden
seerler. Bu yaklam, toplumda fotoraf yardm ile psikolojik bask oluturur. Bu
fotoraflarn, ahslarn ruh halini yanstmaktaki kuvveti arpc niteliktedir. Mesela Sultan
Abdlazizin tahttan indirildikten sonra ekilmi fotoraf ki, bilinen iki resimden biridir,
bu niteliktedir. O marur padiah aalamak iin ektirildiine phe olmayan, gayet
laubali poz taknan iki bendegn arasnda bakndaki hiddeti ve mitsizlik, seyredeni
bigane brakmaz. Yusuf zzetin Efendi ve Drrehvar Sultann ocukluk portreleri tam bir
safiyet ve masumiyet timsalidir. Halil erif Paann, Rus sefirinin alayc tabiriyle Le Turc
du Boulevard halini gayet gzel yanstan kayklm resmi, Serdar- Ekrem mer Paann
pr-vakar ve asalet fotoraf, Neyzen Tevfikin kalendermerebliini belki iirlerden bile
daha veciz bir surette aksettiren portresi bu kitab kartranlar eminim kaytsz
brakmayacaktr.43
Baz tr hastalklarn insann yzne vurduu gerei bilinmektedir. Mesela downsendromu* olan hastalar ounlukla birbirine benzerler. Kamera kaytlaryla insann ruhsal
durumunun saptanabilecei gerei, tp bilimiyle uraanlarn da gznden kamamt.
Fransa, Almanya ve ngilterede birok hastane ve kliniklerde zihinsel zrllerin ve ar
depresyon geiren hastalarn portre fotoraflar ekilmi ve bunlar deiik trlerden
rahatszlklarn analitik olarak incelenmesinde kullanlmlard. Daha ilgin olan, bu
hastalklarn tedavilerinde de portre fotoraflarnn kullanlm olmasyd. Rahatszlk
iinde bulunan kiilere hem kendilerinin, hem de ailelerinden dier kiilerin sevin iinde
ve rahat ifadeli portre fotoraflar gsterilerek yaplan tedavilerde ciddi anlamda baarlar
kazanlmtr.44
Dnyaca nl sveli oyun yazar ve ressam August Strindberg (18491912) mistik
anlamda portre fotoraflaryla ilgilenen 19.yy sanatlar arasnda nemli bir yere sahiptir.
Strindberg, ou zaman kamerann karsna geerek oto-portreler ekmi ve bu
fotoraflarn kendini beenmilik duygusunu tatmin etmek iin deil, bunun tamamen
aksine, kendi ruh dnyasn ve o dnemde iinde bulunduu duygusal durumu analiz etmek
iin kullanmt 1890larda bu dncelerinde daha da ileri giden Strindberg iin insan
43
- Bahattin ZTUNCAY, Portre Fotorafnn Cazibesi 18461950, 11.

- Down Sendromu: En basit tanmyla ocuunuzun vcudundaki hcrelerin 46 yerine fazladan bir kromozoma,
yani 47 kromozoma sahip olmasdr. Down Sendromu bir hastalk deil genetik bir farkllktr.
44
*
25
ruhunun fotorafn ekebilmek adeta bir saplant haline gelmi ve insanlarn benim
ruhumu grmelerini arzu ediyorum diyen sanat bu amala objektifi olmayan bir
kamerayla kendi adlandrmasyla psikolojik portre ekimleri yapmt.45
Gen Rembrandt Amsterdama geldiinde, yksek sosyete portrecisi olmann
elverililiini anlad ve grne baklrsa gelenei deitirmedi. Bununla birlikte, yava
yava modelinin zelliklerini daha derinlemesine belirtme, d grnnn tesinde onun
iin dnyasn ve manevi yaamn yanstma gereksinimini duydu; giderek betimlemenin
yerini kiisel incelemeler ald, o zaman da nesnel ve znel eler tpk btn otantik
portrecilerde olduu gibi birbirinden ayrlmaz hale geldi. 17. yzylda yetimi Hollandal
ikinci byk porte ressam olan Frans Halsa takn, da dnk kiilerin portresini yapmak
daha ekici gelmiti. Sanat bu gibi kiilerin canlln ustalkla yanstmay bilmiti; buna
karlk Rembrandt, i dnyas en zengin, en fazla ie dalm modellere kar ilgi
duyuyordu. Bu durum, neden onun yal kiileri ve vaizleri model olarak kullanmay
yelediini aklamaktadr; nk bu gibi kiiler Pascaln btn saygnlmz
dnceden ibarettir sav stnde dnyor gibiydi Rembrandtn insan, sanrz kendi
byklnn baka trden olduunu dnyordu. Onun modelleri, kendilerini kesin bir
biimde ileri srmekten, dorulamaktan ok, bakalarn anlamaya, d ve dncelere
dalmaya, yaam benimsemeye ynelik ite var olan yatknla tanklk ederler.46
45
46

- LEONARDO, P Sanat Kltr ve Antika Dergisi 15, ev. Sema Rfat, 42.
26
2.4. Portre Fotorafnda Fotoraf - Model likisi

2.4.1. Fotorafnn ncelenmesi
Portre fotorafnda fotoraf model ilikisi ele alnrken ncelikle fotorafy
incelemek gerekir. Portre ekiminden sz edilebilmesi iin ekimi gerekletirecek
fotorafnn ruhen ve bedenen hazr olmas, birincil kouldur. Fotoraf kendini henz
hazr hissetmiyorsa almann baarl sonulanmas tesadflere baldr. Ruhen hazr olan
fotoraf ekimin ilk aamasn gemi saylr. Ardndan yeterli teknik donanm
tamamlayan fotorafnn ikinci aama olarak, doru modeli belirlemesi gerekir. Modelle
girecei diyalog erevesinde; rahat olmak, kendini iyi ifade etmek, i huzurunu yzne ve
kardakine yanstmak, yapt ii sevdiini hissettirmek, insanlara saygl davrandn,
modeli nemsediini baarl ve etkili bir ekilde da vurmak nemlidir.
Yukarda saylanlar dnda; ekimi engellemeyecek trden, rahat harekete imkan
veren giysilerin seilmesi ve giyimi ile evresindekilerin olumsuz tepkisini ekmeyecek bir
tarzda giyinilmesi gerekir. D mekan ekimlerinde, oturup kalkarken, saa sola yaslanp,
evredeki nesnelere ve duvarlara srtnme ihtimali de dnlp, giysilerin buna uygun
koyulukta seilmesi daha doru olur. D mekanlar her zaman temiz ortamlar olmayabilir.
Fotoraf rahat hareket edecei ve ortama uyum salayaca giysiyi setiinde ii bitmi
saylmaz. Ayn zamanda giydii elbisenin kiilii ile rtmesi, temiz ve bakml olmas da
gerekir. Bakmsz bir grnt, giysiyle bir miktar kapatlsa da tamamen ortadan kalkmaz.
Fotorafnn kendine bakmas, kar tarafn takdirini kazanmasn salarken, ayn zamanda
kendine olan gvenini de artrr ve iine motive olmasn salar.
Portre fotorafnda kontrol, fotorafnn elindedir. Baarl bir sonuca ulamak,
fotorafnn ortama hakimiyetine bal olarak deiir. Fotoraf, modelden ne istediini,
sz ok uzatmadan ak ve net bir ekilde anlatmaldr. Talep iletilirken gvenilir bir kii
olduu mesajn da vermek zorundadr. Fotoraf-model arasnda gven ortam kurulamazsa ekimde baarya ulamak ok zorlar. Fotoraf, modelden yapmasn istedii
hareketin anlalp anlalmadn kontrol ederken ok dikkat etmesi gerekir. Modelin
yapmas gereken hareketi alamadn fark eden fotoraf, uygun bir dille yeniden
anlatmay denemelidir. Yeniden yaplacak anlatmn krc olabilecei ihtimalini dnp,
yeni bir istekmi gibi mmknse unu da deneyebilir misin diye asl istenen konuyu
27
tekrarlama yolunu semelidir. ekimin her aamasnda modele iini iyi yapt izlenimi
vermek ve vgde bulunmak ortam daha da rahatlatacaktr. Kendini daha rahat hisseden
modelin kendine olan gveni artacak ve bunun sonunda da daha doal davranlar
sergilemeye balayacaktr.
Gsterilen bunca abaya karn, zaman zaman istenilen yz ifadesi ya da duru
yakalanamaz.
Baarya
ulaamayan
fotoraf,
bu
olumsuzluunu
modeline
yanstmamaldr. Baarsz geen bir ekimin etkisinde kalmak, daha sonra yaplacak
ekimleri olumsuz etkilemek anlamna gelir. Modelin baarszln yz ifadesine yanstan
fotorafnn, ekime yeterince hakim olamad ve her eyi yeterince kontrol edemedii
anlalr. Byle bir durumda, modelin kendini yetersiz bulmak yerine hatay fotorafda
arama yolunu semesi kanlmazdr. yi bir fotoraf olsayd, ne istediini net anlatr ve
nasl hareket etmem gerektiini gsterir, baarl sonular elde ederdi. Benden ne istediyse
yaptm. Buna ramen mutsuzsa, o halde sorun, onun sorunudur. Hem ne istediini
bilmiyor, hem de beni beenmiyor. Galiba iyi bir fotoraf deil ve bu iten ok
anlamyor. Bu cmleler, modelin rahatlkla kuraca cmleleri oluturur. Olumsuza dnen
dnceler de bir sre sonra modelin yz ifadesinde belirmeye balar. Ama kendinden
emin olarak, modelin memnuniyetini aka belirten fotoraf, olumsuz ve gergin bir
ortam bile kontrol altna almay baarabilir.
2.4.2. Fotoraf Model letiimi

Fotoraf, portresini ekecei kiiye cansz bir nesne gibi yaklama ansna sahip
deildir. nk obje olarak seilen insandr. Bu nedenle, fotoraf ile fotoraf ekilecek
kii arasnda karlkl bir iletiimin kurulmas gerekir. Fotoraf, portresini ekecei
kiinin ruhuna inmeyi baard oranda bu kiilii fotorafa yanstabilir.
Fotoraflar, setikleri konulara gre farkl yaklamlar sergileyerek fotoraf
ekerler. Portre fotoraf eken kiinin modeli ile kuraca iliki, ekilecek fotorafta net
bir ekilde grlr. letiim en genel anlamda; iki birim arasnda mesaj alverii olarak
tanmlanr. letiim birimleri, ikiye ayrlr: Kaynak birim ve hedef birim. Bu tanmdan
hareketle fotoraf-model ilikisinde; fotoraf kaynak birimi olutururken, fotoraf
ekilen de hedef birimi oluturur. Fotoraf, portresini ekmeyi dnd kiiye bir
mesaj yollar. Bu mesaj szl olabilecei gibi, beden dili ya da makine hareketi ile de
gnderilebilir. Bu iletiden sonra ikili arasnda olas durumdan biri gerekleir:
28
1-Model, mesaja olumlu yant verir.

2-Model, mesaja olumsuz yant verir.
3-Model, mesaja duyarsz kalr ve hibir tepki gstermez.
Modelden olumlu gelen mesajdan sonra i, fotorafnn becerisine kalr. Yapaca
i, btn yeteneklerini kullanarak, modelin en doru yz ifadesine ulamak, uygun ekim
noktasn bulmak ve kritik anda deklanre basmaktr. Ortam bozan olumsuzluklarn
stesinden gelinmesiyle, yaplmas gereken her ey itina ile gerekletirilir ve ekim biter.
Gerekli zen gsterildiinde ou zaman olumlu sonularla karlalrken baz durumlarda
yeterince baar elde edilemez. Bu da modelin ruhuna ulalamad anlamna gelir.
Mesaj olumsuz ise, bu durumda fotoraf adna yaplacak hibir ey kalmam
demektir. Fotorafnn srar etmesi ou zaman ie yaramaz. stisnai durumlarda olumsuz
olan mesaj olumluya dndrmek mmkndr. Bu durumda, fotoraf btn irinliini ve
yeteneklerini sergilemek zorundadr. Olumsuz balayan bir iletiimin olumluya dnmesi
iin harcanan enerjinin ou zaman ie yaramayacan bilmek, fotorafnn srar sresini
ksa tutmasna yarar.
Hibir ey yapmamak da bir davran biimidir. Bu nedenle hareket etmek ya da bir
ey sylemek kadar, hareket etmemek ya da susmak da bir iletiim cevab olarak kabul
edilir. Umursanmamak, kiinin nemsenmediinin, deersiz olduunun, yok sayldnn
belirtisi olarak alglanabilir. Toplum iinde insan ilikilerinin kabullenme, reddetme ve
umursamama trnden olabilecei, salkl bir toplum yaam srdrmek iin arln
kabullenme ynnde olmas gerekir. Psikologlar, umursamamann, insan ilikileri iinde en
salksz psikolojik durumu yarattn ne srerler.
Olumlu ya da olumsuz gelen mesaj cevaplar, fotorafnn daha sonra ki, hareketini
byk oranda belirlemi olur. Ama modelin mesaja duyarsz kalmas, fotoraflar iin bir
sonraki hareketi belirlemekte en ok zorlandklar durumdur. Bu ortamlarda, baz
fotoraflar bir ey yokmu gibi davranarak ekime devam ederler. Bu devam kararll
fotorafnn hi tepki grmeden rahat bir alma ortam yaamas eklinde olabilecei
gibi, szl veya fiziki tepki grerek olay hemen sonlandrmas eklinde de sonulanabilir.
Fotoraf tarafndan gnderilen mesaja modelin tepkisiz kalmas, portresi ekilecek
kiinin doalln koruyor olmas anlam da tar. Yz ifadesinde deiim olmayan bir
kiinin ekilen portresi, mesaja olumlu cevap veren kiiden daha etkileyici de olabilir.
29
Fotoraf ekilen insanlar, fotorafnn verdii ilk mesaja genellikle olumlu cevap verirler.
Cevabn olumlu olmas, paralelinde her zaman baarl fotoraf getirmez. Makinenin
kendilerine yneltildiini gren insanlarn byk ounluu, doal durularn, yz
ifadelerini deitirir ve daha yapmack bir tavr taknrlar. Oluan bu yeni yapay ifadeleri
ortadan kaldrmak ve doalla geri dnmeyi salama ura, portre fotoraflarnn en
ok enerji harcadklar durumlarn banda gelir.
Fotoraf-model iletiiminde ierik ve iliki olmak zere iki dzey vardr; iliki
dzeyi ierik dzeyine anlam veren ereveyi oluturur. letiim ierii ayn olsa da modele
olan yaknlk derecesine gre iliki dzeyi farkllar. Fotorafnn modeli tanyor olmas,
ekimin mutlaka baarl sonulanaca anlamna gelmez. Baz kiiler, hi tanmadklar
insanlara kar daha rahat tavrlar iinde olurken, tandklar karsnda ayn derecede rahat
olamazlar. Nasl olsa beni bir daha grmeyecek ve bu fotoraf aleyhimde kullanmayacak
dncesi, modelin tanmad fotoraflara kar daha rahat tavrlar sergilemesine neden
olabilir. lk kez gidilen yrelerde etkili portre fotoraflar elde etmenin bir nedeni de bu
duygu olsa gerek.
lkemizin hemen hemen her blgesinde fotoraf ekme ans yakaladm. Yresel
farkllk, fotoraflarn ekmek istediiniz insanlarn gsterdikleri tepkilerde net ekilde
sergilenir. Bu farkllk, erkeklere kyasla kadnlarda daha kolay gzlemlenir. Yabanc
uyruklu fotoraf arkadalarla Trkiyenin deiik yrelerinde ekimlere gittiimizde,
onlarn bana gre daha ansl olduunu grdm. Bunun tek nedeni yabanc olularyd. Ben
de ou zaman turist edasnda fotoraf ekme yolunu semiimdir. Turist olmay
baaramadm yrelerde ise en azndan o blgede yaamadm dile getirmiimdir.
Dier blge kadnlar ile kyaslandnda, Karadenizli kadnlarn kendilerine olan
gvenlerinin daha yksek olduunu sylemek yanl olmaz. Yresel kltr ve doa,
Karadeniz kadnn daha kolay iletiim kurmaya zorlamtr. lk kez karlatklar
insanlarla selamlar, zorlanmadan konuurlar. Bu yre kadnn ok iyi tanmama ramen,
portre
ekimlerinde
en
ok
zorlandm
yerin
buras
olduunu
sylemeden
geemeyeceim. zellikle model olarak kadnlara yneldiimde, elde ettiim portrelerdeki

baarm olduka dk oranlarda olmutur. Oysa ben de Karadenizliyim ve o insanlarla
ortak bir kltre sahibim. Yabanc uyruklu bir arkadamla, yayla enliklerinin olduu
dnemde, yresel giysili insanlar almak zere bu blgeye gitmitik. Ben yreden
30
olmann dezavantajn yaarken, arkadam rahatlkla alabildi. yice bozulan moralim,

onun ekmi olduu baarl fotoraflara baknca, ksmen de olsa dzelmiti.
Mesaj alveriinde dizisel yap, anlam oluturur. Bu varsaym, iliki trnn,
mesajlarn oluturduu sralamaya gre deiebileceini ifade eder. Bir etkileim iinde,
mesajn nerede yer ald, yani hangi mesajdan nce veya hangi mesajdan sonra geldii, o
mesajn anlamn ve devamn etkiler. Fotoraf ve model arasnda byle bir durum, her iki
kiinin de bak asna gre deiir. Fotoraf; ben senin fotorafn ekme zahmetinde
bulunuyorum yerine, iyi ki bana izin veriyorsun da senin fotorafn ekiyorum eklinde
de dnebilir. Bunun yannda, model, evrede bu kadar insan varken iyi ki benim
fotorafm ekiyorsun, buyur ek diye dnebilecei gibi, ben dier insanlardan daha
farkl ve zelim, sana ekim iin izin verme bykln gsteriyorum eklinde de
dnebilir. ekim annda, fotoraf-model arasnda, bu gibi dile getirilen ya da
getirilmeyen duygular yaanr ve bu dnceler, sonucu etkiler. fadeler baz fotoraflara
komik ve olumsuz yansrken, baz fotoraflara olumlu olarak yansr.
Mesajlar szl ve szsz olmak zere ikiye ayrlr. Szl iletiim; akl, mantk ve
dnceyi, szsz iletiim; duygular ve ilikileri en etkili ifade etme aracdr. Yz ifadeleri
gibi szsz mesajlar, gramer kurallarna gre oluturulmaz ve mantksal analizleri yoktur.
Tebessm dnyann her yerinde ayn anlama gelir ve kardakine pozitif bir mesaj gnderir.
Bugne kadar yaptm yurt d gezilerinde, dilini bilmediim birok insan ile karlatm.
Onlarla konuarak anlamamz mmkn olmad halde, dosta ve tebessmle baktm
insanlarn neredeyse tamamndan ayn samimiyette yantlar aldm. Byle bir balang,
btn problemlerin ortadan kalkt anlamna gelmiyor, kukusuz. Beden dilini iyi
kullanarak balanan bir iletiimin artyla baladn ve olumlu sonulanma ihtimalinin
daha yksek olduunu dnmek yanl olmaz.
Mesajlarn szl, szsz veya yazl olarak istenen iliki biimine uygun
verilebilmesi, gnderme becerilerinin gelitirilmesi ile mmkndr. Bireyin mesaj
gnderme becerisi, yaanlan sosyal ortam ve kiilik zellikleri ile ekillenir. letiimde,
gnderme becerilerinin nemi, iletiimin yalnzca baz bilgi ve mesajlar sz ile ifade
etmekten fazla, bir tutumlar btn olmasndan kaynaklanr. letiim, sadece kelimeleri
sylemekten ok daha fazla eyi ierir. Gnderme becerileri, mesajn aktarlmas iin
seilmi olan szckler, beden dili ve sesten oluan bir btndr. Bir iletiimin
yaplandrlmasnda ortalama olarak kelimeler %10, ses tonu %30 ve beden dili %60 rol
31
oynar. Bir iletiimde kelimeler, ses ve beden dilinin kullanlmas gnderme becerilerine
ait zelliklerdir. Ancak bir iletiimin baarl olmas ve amacna ulaabilmesi iin gnderme
becerilerinin yan sra, u sorularn cevaplarnn verilmesi de yerinde olur. Ne sylemek
istiyorum? Ne zaman sylersem, karmdaki kiinin iletiim kanallar ak olur? Nerede
hangi ortamda- iletiimi balatrsam yerinde olur?47
Bir portre fotorafsnn modeli ile iletiime girerken seecei mesaj gnderme
slubu, dorudan sonuca yansyacandan, gerekli zeni gstermesini zorunlu hale getirir.
Fotorafnn kendini tanmas ve iyi iletiim kuran biri olmas yeterli deildir. Ayn
zamanda modeli de iyi analiz etmesi ve onun ruh halini anlamaya almas gerekir. Baz
insanlar konuularak ikna edilirken bazlar beden dilinden etkilenerek daha kolay ikna
olurlar. Ayrca iletiimde szl diyalog tercih edilmi ise ses tonunun uygun seviyede
tutulmas gerekir. Yksek bir ses tonu, modelin keyfini karabilir. Ya da modelin
duymakta zorland dk seviyede bir ses tonu da sklmasna ve vazgemesine neden
olabilir. Bir fotorafnn, modelden ne istediini bilmesi ve bunun iin uygun zaman iyi
tespit etmesi gerekir.
nsanlar, bilerek ya da bilmeyerek (ounlukla farknda olmakszn), iletiimde,
beden dilini son derece etkili kullanrlar. nsan bedeni, olaylara veya durumlara kar
kendiliinden tepkiler verir. Gerek duygu ve dnceleri kelimelerin arkasna gizlemek
mmkndr ama beden dilini gizlemek ou zaman mmkn deildir. yi bir dinleyici,
iletiim kurduu kiinin yalnz sylediklerini deil, yz, eli, kolu ve bedeniyle yaptklarn
da inceler. nk yz ifadeleri, el ve kol hareketleri, bedenin duru tarz, sesin tonu gibi
szsz mesajlar kullanarak da iletiim kurulur. nsan konu alan bir fotorafnn baarya
ulamas iin, beden dilini kullanmay bildii kadar, onu okumay da bilmesi gerekir.
2.4.3. Fotoraf Model letiiminde Mesafenin nemi

nsanlar iinde bulunduklar mekan geliigzel kullanmazlar. Birbirlerine olan
duygular erevesinde mesafe artar ya da azalr. Mesafe, nemini bilenler tarafndan
kontrol edilebilir bir iletiim esi olarak kullanlr. Kiinin dier insanlarla arasna
koyduu uzaklk, onlara kar olan duygular ile ilgilidir. Doan Ccelolu Yeniden nsan
nsana adl kitabnda bu mesafeleri aada gsterilen ekilde sralar:
47
- Zhal-Acar Balta, Bedenin Dili, 31.
32
Gizli Mesafe: Cilt temasyla, otuz, otuz be santimlik mesafeyi kapsar. Adndan da
anlalaca zere, ili dl olunan, duygusal bakmdan ok yakn hissedilen insanlarn bu
blgeye girmelerine izin verilir.48 Her insann bir psikolojik koruma snr vardr. Bu alan
iin, sadece zel iliki iinde olunan insanlar alr. Portre ekiminde, fotorafnn
modeline bu derece yaklamas ok zordur. Ancak, nceden amac belirlenmi bir alma
bu denli yakn mesafeden ekilebilir. Byle bir alma da daha ok makro niteliinde
olur ve modelden detaylar almak iin yaplr. Genellikle portre fotoraf ekimlerinde bu
denli yaknlamaya ihtiya duyulmaz.
Kiisel, Samimi Mesafe: Krk santimle, seksen santim arasnda deien mesafe,
Hallin tanmlad ikinci blgeyi oluturur. Birbirini tanyan ve rahat konuan iki insan, bu
mesafede kendilerini en rahat hisseder.49 Kiisel mesafe, insanlarn kendine yakn
bulduklar kiilerin girmesine izin verdikleri alan oluturur. Fotorafnn modelle olan
ilikisinin olduka gvenilir noktalara tanmas gerekir ki, bu alana girebilsin. Portre
fotoraf ekilirken her zaman normalden balayp, tele konumuna giden optikler
kullanlmaz. Zaman zaman geni a optiklerin deformasyonu, portre fotorafnda bir
anlatm biimi olarak tercih edilir. Geni a ekimlerinde baarl sonular elde edebilmek
iin, kiisel mesafeye girmek gerekebilir. Fotorafnn, modelin kiisel alanna girebilmesi
ancak gvenini tam kazanmas sonunda gerekleebilir.
Sosyal Mesafe: Bu blge, seksen santimle iki metre arasnda deiir. lerin rahata
konuulduu, resmi ilikilerin srdrld blge, bu emberdir.50 Kii, tandklar ile ve
evine gelen insanlarla bu mesafeden iletiim kurar. Sosyal mesafe, portre fotoraflarnn
en ok kullandklar alanlarn banda gelir. zellikle, modelin fotorafnn ekildiinden
haberinin olmas isteniyorsa, sosyal mesafeyi kullanarak ekimi yapmak bu iletiyi kolayca
salar. Sosyal mesafe, fotorafnn model ile dorudan iletiim ve diyalog kurmasn
olanak tanr.
Genel Topluma Ak Mesafe: ki metreden balayarak uzayan kiisel mekan, genel
topluma ak, tanmadmz kiiler iindir.51 Baz fotoraflar doal yz ifadelerini
yakalamak iin bu mesafeyi kullanarak portre fotoraf ekerler. Aslnda on metrenin
48
Doan Ccelolu, Yeniden nsan nsana, 31.

- A.g.k., 39.
50
- A.g.k., 39.
51
- A.g.k., 41.
49
33
dndan kurulan diyalogda, karlkl etkileim ve iletiim daha da zorlar. Modeli ile
iletiime girdikten sonra ekimi gerekletirecek fotoraflar iin, sosyal mesafeye
yaklamak ve o noktalardan almak doru seim olurken, modelin fotoraflandndan
haberinin olmamasn tercih eden fotoraflar iin genel topluma ak mesafeyi kullanarak
ekim yapmak uygun olur.
nsanlar aras ilikilerde, kiilerin birbirlerine kar duyduklar sempati ve
antipatilerin temelinde, kelimelerle ifade etmekte zorluk ektikleri olumlu ve olumsuz
duygularn arkasnda, bu tr kk beden dili iaretleri ve szsz mesajlar yatmaktadr. El,
insann kendini ifadesinde en duyarl ve etkili organdr. nsann elinin becerisinin
gelimesi, beynin biyolojik geliimine paraleldir. nsan beyninin dnp hayal ettiini
eller gerekletirir. Bu noktadan fotoraf-model ilikisine yaklatmzda taraflardan biri
iin antipatik hissedilmek, olay olumsuz sonulandracaktr.
Fotoraf amal yurt d gezilerine genellikle birka arkadala birlikte karz. ekim
yapacamz blgede belli bir sre sonra bulumak zere yer tayin ederek ayrlrz. Daha
sonra fotoraflarmz birbirimize gsterdiimizde ilgin konumalara ahit olmuuzdur.
Bu kadn bana izin vermemiti, ama sen fotorafn ekmisin. O sevimsiz ocuk
benimle hi ilgilenmedi ama sana izin vermi. u yal adama o kadar da almann
amacn anlatmaya almtm, ama bir trl fotorafn ekmeme izin vermemiti. Btn
artlarn ayn olmasna ramen baz insanlar fotoraflarn ekmek iin bize izin vermezken
bakalarna rahatlkla evet diyebilirler. Bu durum sempati, antipati, el kol hareketinin
kardaki insan zerindeki etkisi ve kiinin o anki ruh haliyle ilgilidir.
2.4.4. Fotoraf - Model likisinde Etkili Kurallar

Jestler ve mimikler dier kiilere grsel sinyaller gnderen hareketlerdir. Bizim bir
jestten sz edebilmemiz iin yaplan hareketin bir bakas tarafndan grlmesi ve
yaadmz duygu ve dnceyle ilgili bir bilginin karmzdaki kiiye iletilmesi gerekir.
Aslnda her bir jest, dnce ve duygu rn olduu iin doal olarak bu zellikleri
barndrr. Yz kaslarnn anlatm amal kullanm mimikleri; ba, el, kol, ayak, bacak ve
bedenin kullanm da jestleri oluturur.52 Portre ekimlerinde zellikle fotorafnn en sk
52
34
kulland iletiim arac jestleri ve mimiklerdir. Model srekli fotorafnn jest ve

mimiklerini kontrol ederek istenileni verip veremediini anlamaya alr. Fotorafnn
taknaca olumsuz tavr, yzne yansyarak jest ve mimikleri deitirir. Byle bir ileti,
modeli de tedirgin eder ve ou zaman ortamn gerilmesine neden olur. Fotorafnn o
anki keyifsizlii modele bal olmayabilir ama model bunun kendine ait olduunu dnr,
ounlukla. Ayrca modelin jest ve mimikleri de fotoraf tarafndan srekli takip
edilmelidir. Modelin deien yz ifadeleri ortada bir durumun varlnn sinyallerini
veriyor demektir. Fotorafnn olay hemen grmesi ve gerekli nlemi almas gerekir.
Bunu yapmadnda, kiiliin yanstlamad baarsz portreler ekmi olacaktr.
Bir orkestra efinin elinde tuttuu baton ne ileve sahipse konuan kiinin elleri de
ayn ilevi grr. El hareketleri konumamza ritim ve vurgu katarak, dncemizin
duygusal tonunu ortaya koyar. Ellerin konuma srasnda temel grevi, konumann bizce
nemli olan noktalarn vurgulamaktr. El hareketleri konumayla ylesine btnlemitir
ki, ok kere telefonla konuurken bile bu hareketleri yaparz... Ak duran bir el,
karsndaki kiiye iini gsterir. Byle bir el karsndakine gizlisi ve sakls olmakszn
gven ve dostluk sunar, uyum ve uzlamaya davet eder.53 Portre fotoraf eken
fotoraflarn modelleri ile kuraca iletiimde el ve kol hareketleri ok nem tar.
Fotorafnn, ses tonunu ayarlad gibi el kol hareketlerini de ayarlamas gerekir.
Yaplacak sert bir el hareketi, modelin moralinin bozulmasna neden olabilir. Sola doru
hafif ilerlemesi istenen modele, bunu el kol hareketi ile tam anlalr ekilde gstermek
gerekir. ayet model istenenden daha fazla sola gitmise, bu kez ilk hareketten ne
anladn dnp, onun anlayna paralel bir ters hareketle modeli istenilen noktaya
tamak gerekir.
Fotoraf konuurken el hareketlerine dikkat etmelidir. nk ellerin ak, kapal,
yukar aa, kendine ve karsna bakmas farkl anlamlar tar. Kii ellerini ak olarak
kendisinden da doru hareket ettiriyorsa herhangi bir eyi bedeninden uzaklatrmak
istiyor demektir. Ellerin, kendisinden uzaklatrma jesti, kiinin houna gitmeyen bir
durumu veya bir eyi reddetmek iin de kullanlr.54 ekim esnasnda modelin yaklamas
ya da uzaklamasn talep ederken elin ve avu iinin kullanm gerekebilir. Geriye
ekilmesi gitmesi istenen bir modelin uygun noktaya geldiinde avu iinin ona doru
olacak ekilde bir el hareketiyle durdurulmas mmkndr. ok geriye gitmise de avu ii
53
54

- A.g.k., 69.
35
fotorafya bakacak ekilde parmak ularnn ne doru hareket yaptrlmas, modelin

fotorafya yaklamasn salayacaktr.
Fotoraflar, portresini ekecei modeli uzaktan belirleyip, gizlice fotoraflarn
ekme yolunu tercih etmemilerse, onunla iletiime girmek isterler. nsanlarla iletiim,
gzler yardm ile salanr. Hi kimse gzlerini grmedii bir insanla olumlu bir iliki
kuramaz ve hele bu insanla yeni tanyorsa, scak bir duygu besleyemez... nsanlarn
yzne bakanlar, bakmayanlardan daha ok hoa gider. nsanlarla, onlar rahatsz
etmeyecek lde, ancak mmkn olduu kadar ok gz ilikisi kurun.55 Fotoraf-model
arasnda oluacak ilk gz temas ok nemlidir. ou zaman bu ilk gz temasndan sonra
ekimin devam edip etmeyecei belli olur.
Fotoraf ekilecek modelle kurulacak iletiimde; Canl olun! Mmkn olduu
kadar scak, dosta tebessm edin ve gln. Yznz, evrenize olan ilginizi yanstsn.
Donuk ve ifadesiz gzkmekten kann... Kardaki kiinin yzne bakmadan ve gzleri
kararak konumak, o kiide kendisine deer vermedii duygusunu douraca iin ilikiyi
zorlatracak; kardaki kiinin yzne baklmas, mmkn olduu kadar gz temas
kurulmas ise ilikiyi olumlu ynde etkileyecektir. Konutuumuz kiinin adn
renmemek, ondan ad yerine sk sk siz, hanmefendi veya beyefendi gibi kiisel
olmayan bir ifadeyle sz etmek, ilikiyi olumsuz ynde etkiler.56
Karnzdaki konuurken sk sk banz hafife aa, yukar hareket ettirerek onu
dinlediinizi ve anladnz hissettirin. Sylenenleri kabul edip etmemeniz nemli deildir,
sizinle konuana anladm duygusu yaatn. Banz hafif dik tutun.57 Fotoraf,
portresini ekmek iin belirledii model ile iletiim kurmaya baladnda modelin
kendisiyle konuma arzusu iinde olup olmadn aratrmaldr. Baz kiiler makinenin
yzlerine ynlendirilmesini mekanik bir hareket olarak alglarlar ve fotoraf ile daha
insani bir diyalog kurmak isteyebilirler. Fotorafnn, modeli en etkili nasl grntlemesi
gerektiini dnrken, bir yandan iyi bir dinleyici olduunu hissettirmesi gerekir.
Konumaya szel karlk vermek, fotorafa olan younlamasn azaltabilir ama ba
hareketi ile bir taraftan modele onu nemsedii fikrini verirken ayn zamanda da fotoraf
dnmeye devam edebilir.
55

- A.g.k., 164.
57
56
36
Daima konutuunuz veya sizinle konuan insana dnk durun.58 Model ile
kurulacak iletiimde srtn dnerek yaplacak veya kiinin arkasna geerek yaplacak bir
konuma, yz yze olan konumaya gre etkisi dk bir diyaloga neden olacaktr.
Fotoraf, modele ynelerek talebini bildirirken ayn zamanda iyi niyetini de ortaya koyar.
Yana dnk veya baka tarafa doru bakarken yapaca konuma model tarafndan, beni
nemsemiyor eklinde yorumlanabilir.
nsanlar tedirgin etmeden, mmkn olan her durumda bedensel temas kullann.
zellikle sizden genlere, ayn cinsiyetten olanlarla, sizden daha alt statde olanlarla
bedensel temas kurmak iin her frsat deerlendirin.59 Sosyolojik ve psikolojik adan
portre fotorafn ele alrken deindiimiz bedene temas konusu, fotoraflarn en ok
zen gstermeleri gereken konularn banda gelmektedir. Modele yaplacak bir temasn
yanl yorumlanmas ekimin btn bysn bozabilir. Baz insanlar, tanmadklar
kiilerin kendilerine temasndan rahatszlk duyabilirler. Model ile kurulacak iletiimde,
beden temasndan olabildiince kanlmas gerekir. Ama model olarak ocuklarla
allyorsa, beden temas, ayn zamanda sevgiyi ocuklara aktarmakta kullanlabilir.
Grup normlarna, toplumsal rol ve statnze uygun giyinin. Giyiminize mmkn
olduunca renk katn. Kadnlar erkeklerden daha ok renk kullanabilir. Sa ve el
bakmnza zen gsterin. Kendinize gsterdiiniz zen, kendinize verdiiniz deerin
ifadesidir. evrenizden greceiniz itibar ve sayg, kendinize gsterdiiniz zen kadardr...
Giyini tarznn karsndakileri nasl etkilediini incelemek isteyen bir Amerikal
niversite rencisi, iki farkl biimde giyinerek otostop yapmtr. Haftann Pazartesi,
aramba ve Cuma gnleri hippi klnda yola km ve eliyle iaret ederek otostop
yapmak istediini belirtmitir. Sal, Perembe ve Cumartesi gnleri ise, tl pantolon,
temiz gmlek, kravat ve boyal ayakkab giymi ve yine ayn iaretleri yaparak, ayn yerde
arabalara binmeye almtr. Grmtr ki, hippi giysileri giydii gnlerde, kendisini
ancak hippi klkl olan ve genellikle eski araba kullananlar, zenli giyindii gnlerde ise,
daha ok lks otomobil kullananlar ve iyi giyimli kimseler arabalarna almlardr... Ne var
ki bugnn toplumu, giyini normlar bakmndan olduka eitlilik gstermektedir. yle
ki, bazen hippi klyla gezmek, toplumun belirli bir kesimindeki kiilerle daha ok sosyal
yaknlama olana salayabilir. Her halde renilmesi gereken, giyimin kardakini
58
59

- A.g.k., 48.
37
etkilediini bilmek ve bu etkinin, toplumun hangi kesiminde nasl olacan, nceden

bilinli bir biimde saptayabilmektir.60
Fotoraf, modeli ile iyi iletiim kurabilmek iin, aralarnda byk sosyal farklar
olduunu dndrtmemelidir. Yukardaki rnekte net bir ekilde grlen, insanlarn
kendilerine benzeyenleri benzemeyenlere oranla daha ok tercih ettikleridir. Bunu bilen
birok fotoraf, farkl lkelere gittiklerinde o yreye has giysi giyerler. Cilt rengi o
yrenin insan olmadn hemen ele verse de, gittii yeri benimsemi olmas yre halknn
houna gider. Bu yaklamla kurulan iletiimde model, fotorafy kendisinden biri olarak
grr ve grntlenmek iin daha paylamc davranr.
ok fazla ve ok hzl konumaktan kann. Bir topluluk iinde, dinlediinize
yaklak olarak eit miktarda konumaya gayret edin.61 Bu durum, fotorafnn modeli ile
ayn seviyede olduunun sinyalini verir. Fotoraf amal gezilerde yeni lkelere
gidildiinde, merhaba, naslsnz?, fotorafnz ekebilir miyim? gibi cmleleri
yresel dilde renmek ve ska kullanmak iyi olur. Bu yaklam, fotoraf ekilen insann
diline, kltrne ve ahsna sayg gsterildii fikrini uyandrr.
Hangi nedenle olursa olsun, karnzdakine gerekd bir bilgi vermeyin ve samimi
olmayan ifadeler kullanmayn. sterse nasl olsa anlamaz, isterse bunu onun iyilii iin
veya zlmemesi iin sylyorum gibi bir gerekeye dayansn, doru olmayan bir ifade
veya yaklam, en ksa zamanda sezilir ve karnzdaki kiiyle sizin aranzdaki gven
kprsnn yklmasna sebep olur. nsanlar, hibir ey, samimiyetsizlik veya aldatma
kadar olumsuz etkilemez.62 Fotoraf ekimlerinde en sk karlalan soru bu fotoraflar
ne iin ekiyorsunuz? sorusudur. Portresinin ne iin ekildiini bilmek, modelin en doal
hakkdr. Fotorafnn defalarca cevaplamak zorunda kald bu sorudan sklmas doal
olabilir, ama model deitike bu soruya yeniden ve doru bir ekilde cevap vermesi
gerekir. nandrc olmayan bir cevap, model ile kurulacak iletiimin olumsuzlamasna ve
ekimin yaplmamasna neden olabilir.
nsanlarn duygularnn anlalmasn zorlatran doal engellerden biri de sakaldr...
Sakal, karlkl bir etkileimi kanlmaz olarak snrlayan doal bir engeldir. zellikle
60

- Zhal-Acar BALTA, Bedenin Dili, 157,158.
62
- A.g.k., 69.
61
38
yzlerinin btnn sakal arkasnda gizleyen insanlarn, d dnyayla etkileimleri

semeler bu olduu iin bir yn ileazalm olur. Bir baka adan, sakaln dikkat
ekicilii ve toplumda nispeten az rastlanmas, balang iin bir ilgi ve iletiim arac
olarak grlebilir. Ksaca ifade etmek gerekirse, sakal ilgi ekmek, farkl olmak ve
duygular gizlemek iin iyi bir aratr.63 Karsnda sakall bir fotoraf gren model, onu
zmekte zorlanacaktr. Sakal, jest ve mimiklerin net bir ekilde anlalmasn
engelleyeceinden iletiimi zorlatrc etki yapacaktr. Fotoraf ekilen kiinin sakall
oluu da fotoraf iin benzer sonu dourmasna ramen, bir yandan da sakal, portre
fotorafna zenginlik katan bir e olarak deerlendirilebilir.
Fotoraf-model ilikisinde taraflarn kiiliinin bilinmesi nemlidir. Dadnk
insanlar, deiiklik ve eitlilikten holanrlar. Dadnkler baka insanlarla birlikte
olmaktan zevk alrlar ve daha ok fevri (o ann etkisi altnda kalarak) hareket ederler. Buna
karlk iednkler, deiiklikten holanmazlar, skuneti ve sabitlii severler.64
Fotorafnn kendini iyi tanmas yetmez, ayn zamanda modelinin kiiliini de ksa
zamanda zmeyi baarmas gerekir. Modelin ie ya da da dnk m olduunu alglayan
fotoraf, modelin kiiliine gre hareketini belirler. Mevcut mekan, modelin kiiliine
ters dyorsa ya baka mekanda ekime devam etmek ya da ekimi bitirmek fotorafnn
verecei karardr.
nsanlar, yaadklar olaylara bal olarak farkl ruh hallerine brnrler. Fotoraf
ekecek kiinin dingin bir kafaya ve huzurlu bir i dnyaya ihtiyac vardr. Kafas baka
dncelerle megul olan bir kiinin baarl fotoraf ekmesi tesadflere kalm demektir.
Fotoraf, younlamay gerektirir. Fotorafnn kendini iyi hissetmemesi dorudan
fotorafna yansyacaktr. En doru seim, o gn almamaktr. Bu durum sadece
fotoraf iin deil, model iin de geerlidir. Modelin kendini iyi hissetmemesi halinde
fotoraf, baka bir modelle alabilir. Ama fotorafnn kendini kt hissetmesi
ekimin sonlandrlmasn gerektirebilir.
Fotoraf-model iletiiminde bir baka nemli nokta da, fotorafnn ne denli
kendini ifade edip, modele sunabildiidir. Bu da vurumun, iyi bir seviyede yaplmas
gerekir. Modeli tanmaya almak ve onun seviyesine inmeyi ya da kmay gerektirebilir.
Seviyeyi dk tutmak, modeli hafife alm olduunuzu dndrr ve iletiimi henz
63
64

- A.g.k., 140.
39
banda iken bozabilir. Dier insanlar ile iyi bir iletiim kurup kuramadnz
anlayabilmek iin, nce kendinizi ne lde o insanlara gsterdiinizi bilmeniz gerekir.
Kendinizi ne lde darya gsteriyorsunuz?65
Baz durumlarda kiinin biraz cesaretlendirilmeye, biraz desteklenmeye ve
rahatlatlmaya gereksinimi vardr ve byle zamanlarda o kiiye destek olmak, onu
rahatlatmak, yararl olabilir. Ancak bu, rahatlatc davrann her zaman ve her yerde yararl
olaca anlamna gelmemelidir.66 nsan konu alan her fotorafnn karlat bu gibi
durumlarda yaplacak hareket, hzlca karar vermektir. Modeli rahatlatmak adna verilecek
destein dozunu ayarlama ii, fotorafnn zorlanaca durumlardan biridir. ekimi
yaplan kii hakknda nceden bilgilenmek, bu durumu kolaylatrr. Yeni bir ehir, lke ve
hi tannmadnz insanlar ile yaplacak ekimlere balamadan nce o toplumun sosyal,
kltrel ve dini yaps hakknda hazrlk yapmak gerekir. Byle bir hazrlk, insanlarla
kurulacak diyaloglar kolaylatracaktr.
Portre fotoraflar, en az bir kiiden oluurken, zaman zaman birka insann ayn
anda grntlendii kareler de portre fotoraf bal altnda yer alr. nsan insana
ilikilerde olumsuzluklar da kendini ska gsterir. Byle bir olumsuzlukla karlaan
fotorafnn, srtme ve atmalara kesinlikle girmemesi gerekir. Baz kiiler kavga ve
olumsuz tavr gstererek doyuma ularlar. Fotoraf, farknda olmadan byle bir kiiyi
model olarak semi olabilir. Bu yapda insanlar, kendilerini ok ksa srede da vururlar.
Fotoraf, saldrgan yapl insanlarla karlatnda ortam daha fazla germeden ekimi
sonulandrp oradan uzaklamay semelidir.
Stresin yan sra ar yorgunluk, uykusuzluk, hastalk, dalgnlk, heyecan, mutsuzluk,
isteksizlik, kendine gvensizlik gibi durumlarda portre ekimlerine dorudan yansr.
Yukarda saylan olumsuzluklardan bir ya da birkann varl, karlkl iletiimin yeterli
derecede kurulmasn engeller. Bu olumsuzluklar ister fotorafda, isterse modelde olsun,
sonuca olumsuz olarak yansr. ekimin baarya ulamas iin ara vermek ve normal yapya
dnene kadar ie balamamak gerekir.
65
66

- A.g.k., 182.
40
2.4.5. Modelin ncelenmesi

Portre fotorafnda fotorafnn hazr olmas yetmez, ayn zamanda portresi
ekilecek modelin de hazr olmas gerekir. Portre ekimi iin modelle daha nce iliki
kurulmu ve randevu verilmise, normal uykusunu almas ve yeterli derecede dinlendikten
sonra gelmesi gerektiini sylemek gerekir. Az ya da gereinden fazla alnan uykunun
gzlerde ve yzde ifade deiimine neden olacan bilmek gerekir. Byle bir durumda,
portrede asl ama olan kiilii yanstma iinden dn verilmi ve baarsz bir i retilmi
olur.
Fotoraf ekilen ortamda konuya younlamay etkileyen bir takm d etkenler
olabilir. Bunlarn banda, seilen modelin akli dengesinin yerinde olmamas ya da alkol
alm olmas gelir. Bu gibi durumlarda modeli kontrol etmek ok zorlar. Beklenmedik bir
hareket veya cmle ile karlama ihtimali ok yksektir. Bu tr taknlklar modelden deil
ama evreden de gelebilir.
Modelden, pozunu uzun sre ayn konumda tutmasn istemek, sklmasna ve
motivasyonunun bozulmasna neden olur. Doal ifadelerle balam olan ekim, donuk
ifadelere ve tedirgin davranlara dnebilir. Uzun srecek ekimlerde zaman zaman ara
vermek, baka eylerle oyalanmak ve tekrar ekime dnmek, beraberinde baary da
getirecektir. Belli bir ifade peinde kouluyorsa, ara vermek her zaman iyi bir fikir
olmayabilir. fadeyi yakalama adna allm ve belli bir mesafe alndktan sonra ara,
verilmise ayn noktaya gelmek iin daha uzun sre almak gerekebilir. lk andan beri
vurguladmz, portre fotorafnda fotorafnn barol oynad ve bu gibi durumlar hzl
bir ekilde inceleyerek, doru karar vermesi ynndedir.
2000 ylnn Eyll aynda, Hindistann Varanasi ehrinde, Ganj Nehrinde ykanan
insanlarn fotoraflarn ekmeye alyordum. lerinden biri, nehirden su alarak, yzme
srd. Birdenbire ne yapacam ardm. Bana gre Ganjn suyu olduka bulank ve pisti.
Neden byle bir ey yapma ihtiyac duyduunu sorduumda da hi unutamayacam bir
cevapla karlatm. Bak, ben 60 yandaym ve buraya ilk kez geliyorum. Oysa sen
olduka gensin ve bu gen yanda Ganjn sularna gelerek hac oldun. Ne kadar ansl
birisin. Senin yzne mbarek Ganjn suyunu srme erefi bana nasip olduu iin ok
mutluyum aklamasn yapt.
41
Grld gibi deiik yerler, farkl kltrler tanmann neticesinde bir takm
olumsuzluklar da yaamak mmkn. Ben de bunlardan birini yaamtm. O, beni
kutsayarak i dnyasna huzur katarken, ben yzme srlen kirli suyun etkisi ile
yakalanabileceim hastalklar dnmeye balamtm. Pardon, birazdan geleceim
deyip, bir bakkala komutum. Aldm su ile yzm ykadm sahne, fotoraflanmaya
deerdi. Portre fotoraflar buna benzer durumlarla her an karlamaya hazr
olmaldrlar. Fotoraf, ortam yumuatmak ve eski haline dndrmeyi baarmak
zorundadr. Onun, krp dkmeden, iine devam etmesi gerekir. stem d dahi olsa
gsterilen bir tepkinin oluturaca tatszlk, hem o ann, hem daha sonraki srenin verimsiz
gemesine neden olabilir.
Fotorafnn insan psikolojisinden anlamas gerektii, sk vurguladmz konularn
banda geliyor. Fotoraf ekilecek modellerin, farkl karakterleri ve farkl kiilikleri gz
ard edilmemeli. Balangta kendinden ok emin ve sorunsuz bir modelle ie balamak,
dk bir ihtimal olsa da imkansz deildir. Ama asl olan, insanlarn gergin olacan
dnp, onlar rahatlatmaya almaktr. stenilen baarya ulamak, seilen modele bal
olmak zere deiik srelerde olur. Baz kiiler iin ok ksa zaman yeterli olurken, bazlar
iin uzun sreye ihtiya vardr. Modelin rahatlamas baz durumlarda farkl kiiliklerin
ortaya kmasna da neden olabilir. ine kapank, konukan olmayan bir kii, ortamdan ve
fotorafdan ald gvenle, birdenbire ar konukan, espri yapan bir kiilie dnebilir.
Bunun yannda iyi grnml bir kiinin, konuunca kaba, yzeysel ve tahamml edilmez
bir insana dnmesi de mmkndr. Bu gibi durumlarda ekime ara verip modelle
tanmak ve gerek kiiliine dnmesi iin ona zaman vermek gerekir.
42
2.5. Anatomik Ynden Portre Fotoraf

Ressam, sinirlerin, adalelerin ve tendonlarn yapsn tanmay rendiinde, hangi
sinirlerin hangi organn hareketini belirlediini ve saylarn da tam tamna bilecektir ve de
hangi kasn, itiinde, sinirin gerilimine yol atn ve hangi sinirlerin narin kkrdaklara
dntklerinde o kas sarmalayp iine ald... Bylece, eitli biimlerde ve ayrm
gerektirmeksizin, figrlerin farkl durular sayesinde, farkl kaslar gsterebilir ve deiik
hareketler iin, kollar, srt, gs ve bacaklar hep ayn ekilde gsteren biroklarnn
yapt hatay yapmazsnz; bu hatalar, asla kk kusurlar olarak dnlmemelidir.67
Byk usta Leonardonun resim sanatn ele alrken vurgulad bu nemli noktalarn,
portre fotoraf iin de ok nem tad kabul edilmelidir. nsanlarn sinirlenince kas
hareketlerinin deieceini ve bu deiimin kiilii yanstrken ipucu vereceini bilmek
gerekir.
2.5.1. Yzn incelenmesi

Yz, anlam asndan incelendiinde kiiliin da yanstlmasnda her blgenin
farkl bir noktay aydnlatt grlr. Bu blgeler arasnda, portre fotorafna yanstlmak
istenen kiilik, yz ile daha anlalr bir hal alr. imdi portre fotoraf asndan yz
blm blm ele alalm:
Aln: Yzn en nemli blmlerinden biri olan aln, modelin dnrken ald ekli
ve dncelerini da vurmaya imkan verir. Aln blgesinde oluan krklklar, modelin o
anda dnp dnmediini fotorafa yanstr. Alnda krklk varsa, model fotorafya
bakyor grnse de aslnda i dnyasnn derinliklerinde dnceye dalm olduu anlalr.
Kalar: Modelin dnme ve karar verme ile ilgili srelerinin nasl altn da
yanstr. Kalarna baklarak modelin o anda i dnyasnn ne halde olduu konusunda fikir
yrtmek kolaylar. nsanlar ounlukla huzursuzluklarn ve i gerginliklerini kalarn
atarak da yanstrlar. Kalarn incelenmesi sonunda, modelin sahip olduu ruh hali
konusunda geni ipularna ulalr. Gergin kiilie sahip bir modelin portresi ekildiinde,
kalarn atk olduu anda deklanre basmak isabetli iken, sakin insanlarn kalar
atkken ekilen portreleri kiilik aktarmnda baarszl temsil eder.
67
- Leonardo DA VNC, Defterler, 71,72.
43
Gzler: Portre fotorafnda en byk kaynak gzlerdir. Gzler insanlarn i

dnyalarn da vuran pencerelerdir. Portre fotorafnda kiilii alglamak iin ilk nce
gze baklr. Gzler, modelin hayata bak asnn en kolay yakaland blgedir. yi
incelendiinde, modelin da ak bir kiilie sahip olup olmad gzlerinden anlalr.
Ayrca, modelin gzne baklarak o an gergin olup olmad da rahatlkla anlalr. ok
stresli bir modelin portre ekiminde kiiliini doru aktarabilmek iin gzlerde stresin
okunabilecei an iyi gzlemlemek ve doru anda deklanre basmak gerekir. Gzlerin
analizinde, modelin fotoraf ile kurduu gz temas da ok nemlidir. Gzlerini srekli
fotorafdan karan modelin sklgan bir kiilikte olduu anlalr. Gz baka taraflara
karmak, ayn zamanda samimiyetsizlik anlamna gelir. Birbirinden farkl bu iki durumu
portreye aktarmak da fotorafya den zor grevlerdendir.
Gz Kapaklar: Gzlerden sonra incelemenin gz kapaklarnda devam etmesi
gerekir. Gz kapaklar, modelin samimi olup olmadn kolaylkla hissettiren organlardr.
Gz kapaklarnn alp kapanma skl ve alp kapanrken yapt hareket, modelin ne
derece istekli veya isteksiz olduunun tayn edilmesini salar. Gz kapaklar, zellikle
ekim sresinin belirlenmesinde etkili olur. Balangta istekli olan model ksa bir sre
sonra sklmaya balarsa bunun en erken gzlemlenecei nokta, gz kapaklardr.
Fotorafnn modelin gz kapaklarn sk sk kontrol etmesi, ald sinyale gre devam
ya da tamam kararn vermesi gerekir.
Burun: Modelin burnuna baklarak, tatmin ve gven duyup duymad konusunda
ipular yakalanr. Trkede burnu havada deyimi ile insanlarn hayata ve bize olan
baklar belirlenmi olur. Bunun yannda burnundan kl aldrmamak deyimi de kendini
beenmiliin bir baka gstergesi olarak halk arasnda ok sk kullanlr. Burun ayn
zamanda modelin i hayatndaki tercihleri, finansal konulara duyarll ile elde ettii
sosyal refah da vurmaya imkan tanyan bir organdr. Yksek gelir seviyesinden birini
model olarak kullanrken, bulunduu seviyeyi fotorafa yanstrken, gsterge olarak burnu
etkili olarak kullanmak ii kolaylatracaktr.
Kulaklar: Modeli anlamaya alrken, kulaklarla diyalog kurmak, karnzdakini
etkileme ve etkilenme dzeyini yakalamay salar. Kulaklar, modelin bamsz hareket
etme isteinin belirlenmesi ynnde ipucu verir. Bunun yannda, modelin gerekilik
dengesi, verileri alglama ve kabul etme seviyesini de belirler. Portre fotorafnda kulak
44
ele alnrken iitme seviyesinden de bahsetmek gerekir. Szl diyalog kurulacak bir
modelde iitme seviyesinin azl fotoraf tarafndan anlalmaz ise, bu kez modelin alg
gcnn dk olduu zannedilebilir. Bu durum fark edilince, ses tonu modelin
duyabilecei noktaya kadar ykseltilir. Ses tonunun seviyesini doru belirlemek ise iin bir
baka zorluudur. Olmas gerekenden fazla bir ses tonu, modeli rahatsz eder ve ortam
gerginleebilir.
Az: Fotorafnn modelin azna bakarak, kurulan iletiimden memnun olup
olmadn anlamas ok kolaydr. Az, kiinin kendini ifade ederken ne derece baarl ve
rahat olduunun kolayca grld bir blgedir. Portre fotorafnda az-gz uyumu ok
nemlidir. Baz durumlarda gz ile az ezaman halinde almazlar. Gzler dingin bir
halde iken az ne doru toplanr. Bu durumda, modelin doalln kaybettiini ve
kendini sktn anlamak, fotorafya der. Kendini skan model ayn anda btn
organlarna hkmedemez. Gz kontrol edebilmise az bu gerginlii da vurur. Baz
durumlarda da bunun tam tersi oluabilir. Olduka rahat ve glck yayan bir azn varl
yannda, sinirli, endieli veya korku dolu gzlerle de karlamak mmkndr. Fotoraf
bir yandan ekim yaparken te yandan da az gz kontann paralelliini kontrol etmek
durumundadr.
Dudaklar: Portre fotorafnda dudaklar incelemek, modelin kiilii hakknda
ipular verecektir. Dudaklarn kapal olmas ve ne doru buruturulmas, sinirli ve gergin
bir ruh halini gsterir. Gergin ve burumam dudaklar, huzurlu bir i dnyann
habercisidir. Dudaklarn analiz edilmesi, ayn zamanda modelin ktmserlik-iyimserlik
dengesini de tayn etmeyi salar. Kiinin dncelerini ortaya koyma biiminin
alglanaca en etkili blgelerden biri de dudaklardr. Dudaklar, insann cinsellie bak
asn da yanstr. ehvetin en kolay yanstld blge, dudak blgesidir. Reklamclar
bunun bilincinde olduklarndan, rnlerin pazarlanmasnda bu temay ska kullanlrlar.
Birok rn, ehvet duygusunu da vurmada modellerin dudak yapsna dikkat ekilerek
daha fazla ilgi ekici noktaya tanr. Ayrca, dudaklar duygularn gizlenip gizlenmediinin
kolayca anlald blgelerdir.
Diler: Dilerin kiilik konusunda bir gsterge olabilmesi iin azn ak ve dilerin
grnr olmas gerekir. Bir modelin dilerine baklarak onun utanga bir kiilie sahip olup
olmad alglanrken, ayn zamanda ne derece inat bir kiilik tad da kolayca anlalr.
Dilerini kenetleyen ve skan bir kiinin, rahat olmad hemen anlalr. Rahat olmayan
45
baz modeller, dilerini skarken, dudan da araya alr ve srrlar. Bu durum, kiilerin
rahat olmadklarnn iaretidir. Kendini skmadan, dilerini doal halde, dudaklarn hafif
ak tutarak poz veren kiinin, rahat bir yapya sahip olduu anlalr. Azn hafif ak olup,
dilerin grnyor olmas, grsellii ve kiilii olumsuz yanstacaksa, fotoraf durumu,
modele uygun bir dille anlatmal ve modelden azn kapatmasn istemelidir. Baz insanlar
dilerine yeterince bakm yapmazlar. Diler, olmas gerektii renkten uzaklar ve daha
koyu bir renge brnrler. Deiime uram dilerin portre fotorafnda grnmesi,
olumlu karlanmaz. nsan teninin farkll, dilerin fotorafta grnp grnmeyeceini
belirten bir baka etkendir. zellikle, siyahi insanlarn dileri, ciltlerinin koyu olmasndan
dolay ok beyaz grnr. Bununla birlikte, hakikaten dileri ok beyaz olan siyahi insanlar
de vardr. Bu insanlarn fotoraflarnda ilk gze arpacak olan blgenin az ve gzler
olacan unutmamak gerekir. Gzler ve az yardm ile kiilik anlatlrsa, azn ak ve
etkili olmasnda bir saknca yoktur. Ama yzn dier blgelerinden de yararlanlmak
isteniyorsa, o zaman azn tamamen ya da ksmen kapatlarak, etkisinin azaltlmas gerekir.
Yanaklar: Bir modelin yanaklarna baklarak, utanga olup olmad ounlukla
anlalr. zellikle gen insanlarn yanaklar, utandklarnda daha krmz bir hal alr. Tabi
cildin rengi bu noktada nem tar. Koyu tenli bir insann yznn kzarmas, ak tenli
insana gre ok daha zor alglanr. Yanaklar, modelin kiisel kudretini, enerji kullanmn
ve insanlara yardm edebilme becerisini yanstr.
ene: Modelin ene blgesi incelenerek, ortama gerektiinde arln koyup
koyamama yetisi belirlenir. Bu inceleme, ayn zamanda modelin saldrgan olup olmad
konusunda da ipucu vermi olur. Saldrmaya hazr olan bir insann enesinde ne doru bir
hareket oluur. Ayrca ene yapsndaki ifade incelenerek modelin ne derece eletiriye ak
olup olmad da anlalr.
Gamzeler: Bir modelin yzndeki gamze, onun kiilii ile paralellik arz eder.
Gamzelerin incelenmesi sonunda, modelin elenme isteinin olup olmad anlalr.
ekim esnasnda gamzenin sk sk ortaya kyor olmas, modelin yaplan iten keyif ald
ve elendiini gsterir. Bu durum ayn zamanda modelin mizah anlayn belirlemeye de
imkan tanr. Gamzeler, kiilerin yardmseverlik isteini belirleme ilevi de grrler. Yzde
ve enedeki gamzelerin aydnlanmalarna dikkat etmek gerekir. Uygun aydnlatma altnda
olmayan gamzelerin portre fotorafna olumsuz olarak yansma tehlikesi de vardr. Yzn
46
bu blgesinde oluacak derin glge, ilginin dalmasna ya da modelin kt grnmesine

neden olabilir.
izgiler: Bir modelle ekime balamadan nce yzndeki izgilerin incelenmesi
gerekir. Bu izgilerin, bir ksm doutan olabilecei gibi bir ksm da daha sonra yaanan
olaylar sonunda meydana gelmi olabilir. Modelin yznde, kiilii ile btnlemi olumlu
izgiler yakalanrken, kiilii ile ters decek izgilere de rastlamak olasdr. Olumsuz olan
izgilerin fotorafa yansmas makyaj ya da k yardm ile nlenebilir. Yzdeki izgiler,
kiinin kabiliyetlerini belirlemeye imkan tanrken, yaam boyunca karlalan zorluklar da
da vururlar. Yz izgilerinin yaam koullarna gre ekil aldklar sylenir. Hayat
boyunca glen insann kaslar, tebessm ifade eder boyutta yze ekil verirken, gergin
yaam sren insanlarn yznde kaslan kaslar ise, gergin bir ifadenin yze egemen
olmasna neden olur. zellikle yal model ekimlerinde, yz izgilerinin vurgulanmas,
doku ve yaanmlk duygusu vereceinden, fotorafa olumlu bir katk yapacaktr.
2.5.2. Yz Tipleri
Yz ekilleri incelendiinde, modelin kendine olan gven ve sabrl veya sabrsz bir
kiilie sahip olup olmad da belirlenebilir. Yz tipleri, kiilerin hangi tr yaklama
yakn olduklarn da belirlemeye imkan tanr. Baz insanlar zihinsel yaklama ak iken,
bazlar fiziksel, bazlar da duygusal yaklama daha yakndrlar.
nsan yzleri deiik zelliklere sahiptir:
Oval Yz: ene altndan gz hizasna kadar eit iki blm halinde olan oval yz
biimi, fotoraf asndan ideal kabul edilir. Bu zellikteki yz yapsnda, objektif ekseni
gz hizasnda olmak kayd ile ekimde problem domaz. stenilen k ekli seilebilir.
Geni Yz: Kamera biraz yukarda, yz yarm veya biraz daha fazla yana
dndrlp, k yzn dar tarafndan verilmelidir.
Dar Yz: Kamera cepheden ve aadan bakmal, k kardan veya hafif yandan,
kii hafife yandan bir ekim talep ederse, yz, kameraya bakan taraftan aydnlatlmaldr.
47
Yuvarlak Yz: Dar al bir cephe uygun olur. Kardan ve biraz yukardan
aydnlatldnda, yzn iki yan glgede kalacandan, yze ovalmi duygusu verir.
Geni Aln: Kamera aadan bakmal, ba biraz yukar kaldrlmal ve yanal k
kullanlmaldr.
Dar Aln: Geni alnn tersine, ba hafif ne eilmeli, kamera yukardan bakmal,
k az stten veya merkezden verilmelidir.
Kemerli Burun: Kamera aadan bakmal, ene biraz yukar kaldrlmal, tam
cepheden ekim yaplmaldr. Uzun glgeli klandrmadan kanlmaldr.
Uzun Burun: Kemerli burun ile ayn ekilde zmlenmelidir.
Geni Burun: Mmkn olduunca profile yakn veya tam profilden ekim
yaplmaldr. Ik yzn dar tarafndan, kamera ise biraz yukardan bakmaldr.
ri Yz ve Beden: Yz ve beden, yardan fazla yan dndrlr, yzn geni ksm
glgede ve koyu braklr. Kamera gz hizasnda olmaldr. Elbisenin ve fonun koyu olmas
tercih edilmelidir.
ift ene: Model ne eilerek ban kaldrmal, k yukardan verilmelidir.
Kamera, da yukardan bakmaldr.
Gzlkl Yz: Dar al bir k seilmeli, k biraz yukardan vermeli, kamera gz
hizasndan veya gzln parlama durumuna gre biraz yukardan bakmaldr. Parlamay
nleyici bir baka yntem de, polarize filtre kullanmaktr. O takdirde n filtreye as 45
derece olmaldr.
Krk Yz: Mmkn olduunca yumuak bir k (yumuak k) kullanlmaldr.
Krklklar ortaya karacak yanal ktan kanlmaldr. Bu klandrma yntemi, ok
yal, sarkk ve buruuk yzler iin de uygundur.
Portre fotorafnda, yzn anatomik yapsn incelemek ve oluabilecek sorunlar
nceden tahmin etmek gerekir. Portresi ekilecek modelin belirlenmesinden sonra, ilk i
48
yznn yapsn incelemek olmaldr. Yzn ince-uzun, bask ve geni, yuvarlak, keli,
yass veya sivri mi olduuna bakp, hzl bir ekilde yargya varmak gerekir. ekim,
stdyoda yaplacaksa, yz tipine gre uygun k kullanmak beraberinde baary
getirecektir. ekim, d mekanda yaplyor ve doal k kullanlyorsa, bu kez yz tipinin
incelenmesinden sonra n yz tipine gre, uygun olup olmadna baklr. Doal n
zamanla deiimini beklemektense modelin yer deitirmesi daha etkili bir a ulamay
salayabilir. Model yerini deitirdii halde etkili a ulalamamsa, ya takviye k
gcnden yararlanmak ya da yanstc kullanarak istenilen a ulamak gerekir.
2.5.3. Makyaj
Portre fotorafnda makyaj, modelin kiiliine ve yz ifadesine katkda bulunacak
tarzda olmaldr. Aksi takdirde modele benzemeyen yepyeni bir kiilik yaratlm olur. Bu
durum da, portre fotorafnn asl amacnn dna talm olduunu gsterir.
Makyajda dikkat edilmesi gereken en nemli nokta, modele zg nemli zellikleri
iyi tanyp, onlar vurgulamak ve nanslar daha belirgin hale getirmektir. nemli noktalar
belirginletirirken, olumsuzluklarn ise makyaj yardm ile kapanmas gerekebilir. Yzdeki
ben, leke, sivilce, uuk ya da yara gibi zellikleri ne karmayacak ekilde makyaj
yapmak gerekir.
Anatomik yap incelenirken, cinsiyet, ya ve rk gibi zelliklere de dikkat etmek
gerekir. Modellerin cinsiyetleri, yalar ve rklar deitike yz tipleri, ten renkleri ve cilt
dokular da deiecektir. Ayrca etkili bir makyaj ve k kullanm, bu deiimin artmasna
yardmc olacaktr. Stdyoda portre ekimi yaplrken makyaj ve k yardm ile modele
yeni bir kiilik kazandrmak ve bambaka bir insan yaratmak mmkndr. Ama
unutulmamas gereken nokta, makyajn kimlii ve kiilii deitirmek iin deil, kiiye ait
ifadeyi tm doall ile fotorafa yanstmak iin kullanlmas gerektiidir. Yzdeki
krklk, iz, ben, leke, morluk ve sivilcelerin, sonucu olumlu ya da olumsuz bir noktaya
ekeceini dnrken, ayn zamanda o kiiye ait ipular olduklarn da unutmamak
gerekir. Portre fotorafsnn en byk dl, ektii fotorafn nce model, sonra da
izleyici tarafndan beenilmesidir. Modelin grnmn irkin klacak noktalar
zayflatmak, hatta mmknse kapatmak, fotorafn daha ok beenilmesini salar. Bu ince
49
ayar yapma becerisini gstermek de fotorafya der. Ama, birbirine benzeyen gzel
insan portrelerine ulamak deil, herkesin kendine has kiiliini vurgulayan etkili
fotoraflar retmektir.
Portre fotoraf iin, belirtilen yz tiplerinden en ideal olan oval yz tipi, makyaj iin
de en uygun olan yz tipidir. Oval yzde giysiye gre kiiliin da vurumu kusursuz bir
makyajla ok daha kolaydr. Daha nce de bahsedildii zere, ok deiik yz tiplerinin
varl ve bu farklln kla deitirilebilecei gereidir. Bu deiimi salayacak dier
bir etkenin de makyaj olduunu unutmamak gerekir. Yap olarak uzun, geni, dar gibi farkl
yzlerin, makyaj ve k yardm ile ideal olan oval yze dnm salanabilir. Yeter ki
fotoraf bu deikenleri doru ve etkili kullanmasn bilerek uygulasn.
Makyaj, modelin yznn gzel hatlarn ortaya karp, kusurlu yerleri gizlemek iin
kullanlr. En gzel makyaj, temiz ve dzenli bakm yaplan bir cilde uygulanabilir. Gndz
makyaj, bulunduu a ve kyafete uygun olmak zere daha sade uygulanrken, gece
makyaj, k ve kyafet gz nne alnarak daha koyu yaplmaldr.
Portrede rtu ilemi, uzun yllardan beri uygulanmaktadr. nceki yllarda youn el
elemei, el becerisi ve ustalk isteyen bu i, gnmzde fotoraf ileyen programlar
sayesinde ok daha kolay yaplr hale gelmitir. Makyaj yaplarak kapatlacak bir sivilce,
ya da hasta izlenimi veren soluk bir yze hafif canllk vermek hi de zor deildir.
2.5.4. deal Vcut lleri

nsanlar, rklarna ve yaadklar corafyaya bal olarak birtakm farkl zelliklere
sahiptir. Ten rengi ve boy ilk gze arpan farklar oluturur. nsanlar ok deiik yaplara
sahip olsalar da, byk ounluk tarafndan kabul edilen ideal ve kusursuz olarak nitelenen
vcut tipleri vardr. Yllar getike, ideal tip tanm da deiiklie uramaktadr. Erkek iin
kendi ba boyu dahil, sekiz ba boyu olmas ideal kabul edilirken, kadn iin yedi buuk ba
boyu olmas uygun kabul edilmekteydi. Erkek iin ba boyu vcut, drt ba boyu bacak
uzunluu ve bir de kendi ba ideal tipi olutururken, kadnda ba, vcut iin , bacak
blm iin buuk ba boyu uygun grlmt. Son zamanlarda kadnlarn da erkekler
gibi sekiz ba boyu lsne gre ideal bedeni verecekleri kabul grmeye balamtr.
50
Portre fotoraf ekerken ideal vcut tipine sahip olmayan insanlarn fotorafn
ekmekten vazgemek doru bir yaklam deildir. Vcut ls ideal olmayan modeli iyi
analiz etmek ve deformasyonu ortadan kaldracak ekilde grntlemek, her zaman ie
yarayacaktr. Fotorafnn, baarl sonuca ulamak iin, ideal vcut oranlarna sahip
modellerle almasnn daha kolay olacan sylemek, her halde yanl olmaz. Bedenin
oranlar, ya ilerledike deiime urar ve ideal boyutlarn dna kar. ocuk yalarda
vcut, bu ideallerin altnda kalrken, olgunlua eriilen yirmili yalarda maksimuma
ulam olur. Ya ilerledike de vcutta deiim balar ve hissedilir derecede ksalma
meydana gelir. Ksalmalar vcudun her blgesinde eit derecede olmadndan kiiye has
bir yapya dnr. Portresi ekilen her model, kusur olarak alglanan bu sonucun fotorafa
yanstlmasndan holanmaz. Sonulardan sadece model honutsuz kalmaz, ayn zamanda
fotorafa bakan tarafsz bir gz de ayn rahatszl duyar. Portre fotorafnda vcutta
deformasyon ve rahatsz edici bir durum yoksa izleyici modelin yzne ynelir ve ifadeyi
okumaya alrken ayn zamanda modelin kiiliini de alglamaya urar. Portre
fotorafnda asl ama olan kiiliin aktarmn salamak iin, tekniin kusursuz bir ekilde
kullanlmas gerekir. Teknik problemi olan fotoraflarda ilgi, anlatmdan ok teknik
olumsuzluk zerinde toplanr. Teknik adan problemsiz fotorafta ise, ilgi anlam zerinde
toplanr.
deal vcuda sahip model bulmak ve portresini ekmek her zaman mmkn
olmayabilir ki, fotorafn ilevi de bu deildir. Kamerann duru noktas ile n
deiiminin modelde farkllk yaratacan bilmek ve ekiminde bunlar kullanmak, ideal
vcuda sahip modelle allm gibi sonular elde etmeyi salayacaktr. Ksa boylu olan
bir insana gz seviyesinin yukarsndan bakmak, onu olduundan dala ksa gsterecei iin,
byle bir ekim noktas kullanmak doru deildir. Byle bir ekim, bask altnda olan ve
bakalar tarafndan ezilen kii ya da gruplar ifade etmek iin etkili bir yaklam olabilir.
Eer ama bu deilse, modeli ideal llerden uzaklatraca iin ortaya, gze ho
gelmeyen sonular kacaktr. Ksa boylu olan modele, gz seviyesinin biraz altndan
bakmak, modeli olduundan daha uzun gstereceinden ideal vcut llerine yaklalm
olur. Ayn ekilde, uzun boylu olan modelin vcut lleri, yukarda belirttiimiz ideal
izginin dnda ise, bak noktasn gz seviyesinin zerine karmak daha olumlu bir
sonu douracaktr. Tam boy portre ekimlerinde, boyu uzun veya ksa gstermek iin
kameray bel seviyesinin stnde ya da altnda tutarak ekim yapmak, modeli olduundan
daha farkl bir boy uzunluuna kavuturmaktadr.
51
Portre fotoraflnda, ideal tipleri belirtirken modelleri sadece boy olarak deil, en
olarak da ele almak gerekir. deal olarak kabul edilen llerden daha hacimli birinin
fotorafn ekerken, modelin karsnda durmak yerine, bir miktar yana gitmek ve bak
noktasn cephe yerine yan blgelerden semek daha doru bir harekettir. Portre
fotorafnda sk karlalan bir dier olumsuzluk da kollarn ve bacaklarn uzun ya da ksa
olmasdr. Kollar ksa ya da uzun ise, o zaman vcudun her iki yanndan sarktlmas yerine
gs blgesinde kenetlenmesi ya da belde balanmas, sonulara daha olumlu
yansyacaktr. Ayrca ellerin ceplerde grntlenmesi de kollardaki uyumsuzluun ortadan
kalkmasn salayabilir. Ayn ekilde uzun ya da ksa bacakl modellerin ekiminde ise
dengesizlii fotorafa yanstmamak iin modelin oturtularak ekilmesi bu olumsuzluu
ortadan kaldracaktr.
Fotojenik olma kavram, zellikle portre fotoraf iin ok kullanlr. Ama fotojenik
olduunu dndmz insann fotoraf, bizi her zaman baarya ulatrmaz, kukusuz.
nemli olan, fotorafn ektiimiz kiiye hangi noktadan ve ne tr k altnda bakmak
gerektiine karar vermektir. Etkili bir bak noktas ve uygun k, ok sradan insanlar bile
olaanst bir ekilde fotorafa dntrmeye imkan salar.68
Osmanlnn son dnem ve Cumhuriyetin ilk dnemlerinde portre fotoraf sanatnn
byk ustas Boos Tarkulyan (Febs Efendi), fotojenik yap ve rtu hakknda u
unutulmayacak ifadeleri kullanmt: Ben fotojeniyi kabul etmiyorum. Byle bir ey
yoktur. Usta bir fotoraf, iyi ayarlar, pozu iyi verir, rtuu da mkemmel yaparsa,
irkini pekala gzelletirebilir. Nadir istisnalarla her kiinin bir gzel taraf vardr.
Fotoraf bir bakta bu taraf bulmasn bilmelidirder.69
Her insann yz tipi, yz ifadesi, beden dili, giysileri ve ten rengi deiiktir. Btn bu
deiiklikler portre fotorafna zenginlik olarak yansrken zorluu da beraberinde getirir.
Portre fotoraf, her ne kadar objesine bal gzkse de, iini iyi bilen bir fotoraf, her
insann etkileyici portresini ekme baarsna ulaabilir. Dzgn bir fizie sahip olmayan
insanlarn da ok etkili portrelerini ekmek mmkndr. Bunun iin modelin, iyi
gzlemlemesi, doru ekim noktasnn belirlenmesi, etkili yz ifadesinin doal bir anda
yakalanmas ve n doru kullanlmas gerekir.
68
69

- A.g.k., 9.
52
2.6. Portre Fotorafnda Estetik Yap

2.6.1. fade Belirginlii ve Kiiliin Yanstlmas
Yz ifadesiyle ilgili olarak modern anlamda yaplan almalarn 19. yzylda
Charles Bellle, zellikle de ifadenin anatomi ve fizyolojisiyle ilgili olarak yaymlad
kitabyla balad kabul edilir. Bellin almalar, duygusal ifade zerine yapt
incelemelerde Darwine de esin kayna olmutur. Ancak Darwin ve kendisinden sonra
gelenlerin, yllar boyunca duygularla dolaysz ilinti kurduklar yz ifadelerini imdilerde bu
ynyle sorgulayanlar yannda, ifadelerle duygular arasnda birebir iliki olmadn
savunanlar vardr. zellikle gzlerin ve baklarn kazand nem, baz aratrmaclarn
ilgin karmlarna neden olmutur. empanze ve dier primatlarda bulunmayan gz
aknn, insanlarda, baklarn daha anlaml ve anlalr olmas iin gelimi olabilecei fikri,
bunlardan sadece birine rnek olarak verilebilir.
Fotorafn henz icat edilmedii yllarda, resim sanatnda portrecilik iyi para getiren
bir meslek olmu ve ressamlar arasnda farkl yaklamlarn domasn salamtr. Gen
Rembrandt, Amsterdama geldiinde, yksek sosyete portrecisi olmann elverililiini
anlad ve grne baklrsa gelenei deitirmedi. Bununla birlikte, yava yava modelinin
zelliklerini daha derinlemesine belirtme, d grnnn tesinde onun i dnyasn ve
manevi yaamn yanstma gereksinimini duydu; giderek betimlemenin yerini kiisel
incelemeler ald, o zaman da nesnel ve znel eler tpk btn otantik portrecilerde olduu
gibi birbirinden ayrlmaz hale geldi. 17. yzylda yetimi Hollandal ikinci byk portre
ressam olan Frans Halsa, takn, da dnk kiilerin portresini yapmak daha ekici
gelmiti, sanat bu gibi kiilerin canlln ustalkla yanstmay bilmiti; buna karlk
Rembrandt, i dnyas en zengin, en fazla ie dalm modellere kar ilgi duyuyordu. Bu
durum belki de onun neden yal kiileri ve vaizleri model olarak kullanmay yelediini
aklamaktadr; nk bu gibi kiiler Pascaln Btn saygnlmz dnceden ibarettir
sav stnde dnyor gibidir.70
Portre fotorafnn birinci amac, kaydedilen grntnn, fotoraf ekilen kiiyi
yeterli derecede yanstmasdr. Portrenin kiiye ak bir ekilde benzemesinin yannda,
kiiliini yanstmas, karakterini da vurmas, ayn zamanda estetize edilmi olmas
70
- LEONARDO, P Sanat Kltr ve Antika Dergisi 15, 42.
53
gerekir. Btn bu zellikleri portre fotorafna yanstrken de kullanlacak en etkili

elemanlar vcut, el, kol, ayaklar ve yz ifadeleridir.
Duygularla ilgisi olsun ya da olmasn, yzn, ifadedeki arl ve gc konusunda
hi kimsenin en ufak bir kukusu yoktur. lk kez karlatmz insann yzne bakarak,
kiilii hakknda fikir yrtp, onu ksmen de olsa tanm olma inanc, hepimizin sklkla
yaad bir durumdur. Bir kii ile ilk karlamamzda, onun duyarl, sinirli, fkeli,
sevimli, hrn ya da psrk kiilie sahip olduunu dnrz. Her zaman doru tahminle
bitmese de, insanlar hakknda fikir yrtme ilemine bavururuz. Bu nedenle, ilk intibalarn
ok nemli olduu herkes tarafndan bilinir ve zen gsterilir. Bir kii, korku ya da fke
gibi bir duyguyu uzun sre yaadysa, o duygu sklkla altrd kaslarn etkisiyle yzne
kaznr eklinde yorumlar, son yllarda ska duymaya baladk.
Fotoraf, portresini ekecei modeli ksa srede ok iyi gzlemlemeli ve yz
yapsndan kiilii ile ilgili ipular yakalamaya almaldr. Bu ilem sylendii kadar
kolay deildir. Salkl bir gzlem, insan anatomisi ve psikolojisi konularnda geni bilgi
gerektirir. Yaplan aratrmalar, birbirinden tam olarak ayrt edilebilen sekiz aln ve ka,
bir o kadar gz ve gzkapaklar ile on az ve dudak ifade durumu olduunu saptamtr.
fade durumu ad verilen bu yz yaplar ile ifade tonlar (memnun, neeli, cokun gibi ) ve
deiik trden duygusal ierik belirten mimikleri katarak, ne kadar farkl trden ve
niteliklerde yz ifadesi yaplabilecei dnlr. Yz ifadelerinin bu kadar deikenlik
gsterebilmesi, onun karmak ve zor bir iletiim sistemi olmasnn ilk nedenidir. Yz
ifadelerini anlama zorluunun ikinci nedeni de, yz ifadelerinin hzla deimesidir... Yz
ifadelerini anlamak o kadar kolay deil, nk yz, karmak bir iletiim sistemi
oluturur.71
Fotorafnn yz ifadelerini ele alrken, benzer tavrlar birbirinden ayrmay
baaracak seviyede olmas gerekir. rnein korku ve kayg ifadelerinin yze yansmas ok
benzer karakterdedir. Baz psikologlar korkuyla kayg arasnda nemli fark
bulunduunu sylerler:
1-Kaynak. Ben ardan korkarm! rneinde olduu gibi, korkunun kaynan
biliriz, ancak kaygnn kayna belirsizdir.
71
54
2-iddet: Korku kaygdan daha iddetlidir.

3-Sre: Korku daha ksa srelidir, kayg ise uzun sre devam eder.72
Fotorafnn modeli ile kuraca diyalogda, duruu, modele ynelii de ok
nemlidir. Ayn ekilde, modelin durumdan memnun olup olmad, taknd tavrlardan
ve yapt hareketlerden kolaylkla belli olur. Karmzdaki kii ile iletiim kurarken, ona
doru eilmi durumda myz, yoksa ondan uzaklar biimde bir eili mi gsteriyoruz?
Ellerimiz, kollarmz, ayaklarmz bir yaklama m, yoksa bir uzaklama m ifade ediyor?73
Eller karakter ve kiiliin belirlenmesinde byk rol oynar. Bu nedenle ellerin portre
fotorafnda ayr bir nemi vardr. Eller, bakan kiide youn bir gereklik etkisi yaratr.
Ayn zamanda, fotoraftaki kiiyi anlama ve yakndan tanma frsat verilmi hissi
uyandrr. Ellerin yannda modelin giydii elbiseler de kiilii hakknda ipular verir.
Elbisenin bolluu, darl, dkm, kvrmlar, kiinin bedenini yorumlama adna
fotorafya ve izleyiciye yardmc olur.
Fotorafn ekmek zere bir model belirlendikten sonra, fotoraf ekim iin uygun
noktay ve doru ifadeyi bulmaya alr. ekim aamasna gei, ya modelden izin
alnarak olur ya da izin alnmadan ileme balanr. Her iki durumda da model, gayri ihtiyari
kendine eki dzen vermeye balar ve ou zaman fotorafn ekilmesi iin hamleye neden
olan yz ifadesini abucak bozuverir. nsan, sosyal yaps gerei, toplumda beenilmeyi
hedeflediinden, bakalarna olduu gibi grnme yerine, daha gzel grnmek ister.
Portre fotoraflar, bu gibi olaylar ok yaam ve deney kazanm olsalar da, yeni
kiilie brnmeyi nleme konusunda her zaman baarl olamazlar. Fotorafdan gelen
talepler, modelin gerginlemesine ve ifadesinin daha da deimesine de yol aabilir. Bu
gibi zorluklarla uramak istemeyen baz fotoraflar modellerini haberleri olmadan,
uzaktan grntleme yolunu seerler. nsan, yaps gerei hareketlerinin bakas tarafndan
kontrol edildiini hissettiinde gerginleir. Bu gerginliin kaynanda kendine gvensizlik,
alaya alnma, aalanma duygularnn da katks byktr. Birok insan, byle bir ifade
takndnn farknda bile olmaz. Bu noktada fotorafnn tecrbesi devreye girer.
Yapaca konumalarla karsndaki kiinin hi de nemsiz biri olmadn, fotoraf
72
73

- A.g.k., 40.
55
ekilirse ok etkili bir portreye ulaacaklarn inandrc bir dille anlatmas, modelini
inandrmas ve ikna etmesi gerekir.
Farknda olmadan gzleniyor olabilirdim, ancak duygularmn bilinci tarafndan
ynlendirilmeye kararl olduum iin, bu deneyim hakknda da konumayacaktm. Halbuki
sklkla (bence biraz fazla sk) farkna vardm halde fotoraflandm olmutur. Byle bir
durumda, mercek tarafndan izlendiimi hissettiim anda her ey deiiveriyor; kendimi
poz verme ilemine veriyor, bir anda kendim iin bambaka bir beden yaratyor, bir
grnt ncesinde kendimi dntryorum. Bu aktif bir dnmdr: Fotorafn kendi
keyfine gre bedenimi yarattn ya da ldrdn hissediyorum (bu ldrc gc
dorulayan bir rnek; barikatlar zerinde poz vermeye raz ve hatta hevesli olan baz
komncler bunun bedelini yaamlaryla demilerdi; yenildikten sonra hemen hepsi
Thiersin polisleri tarafndan fotoraflarda tehis edilmi ve kuruna dizilmiti).74
Yukarda da net bir ekilde ifade edildii gibi, fotoraf makinesi insanlarn yzlerine
yneldiinde insanlar birdenbire bambaka kiilie brnrler. Bu durumu zmek ve
gerek kiilii fotorafa yanstmay baarmak, fotorafnn baarmas gereken zorlu bir
itir.
Bir fotoraf, ifade ynnden ne kadar etkili olursa olsun, fotorafn yapsal
zelliklerinden yoksunsa, tam baarya ulaamaz. Fotoraf ele alnrken, her iki ynyle
(teknik ve anlam) gl olduunda baarya ular. Yapsal zellikleri n planda tutularak
retilen fotoraf ile ifade vurgusu n planda tutulup retilen ama teknik ve estetik kayg
gdlmeyen fotoraf kyaslandnda, teknik kusuru olmayan daha ok ilgi ekecektir.
rnein renk kavram zerinde durularak retilen bir fotoraftaki tek ama, rengi
vurgulamak olabilir. Byle bir fotoraf, yapsallk adna eksiksiz ise, izleyicinin beenisini
kazanabilir. fadesi n planda olan bir fotorafn yapsallktan uzak retilmesi durumunda,
ayn ans yakalama oran ok daha dktr. Gncellii olan ve toplumun byk bir
blmnn ilgilendii bir konuyu kapsayan bir fotoraf, aktalitenin etkisiyle bu sav
ksmen zayflatabilir.
Portre fotorafsnn unutmamas gereken, her insan bir dnyadr cmlesidir. Bu
dnce, portresi ekilecek kiilerin yeniden kefedilecekleri anlamna gelir. Fotoraf,
ekmeye karar verilen kiiyi grd ilk andan balayp ekim ilemini bitirdii ana kadar,
srekli gzlemler ve tanmaya alr. Her insann farkl fiziksel yapsnn yannda, kiilii
74
- Roland BARTHES, Fotoraf zerine Dnceler, Bl. 5.
56
ve beden hareketlerinin de farkll bilinmektedir. te bu farkllklar incelemek ve kiiye

zel karakterleri ortaya karmak gerekir. Bu ilemi baaryla yerine getirme grevi de
portre fotorafsna dmektedir.
Portre fotorafnda ifadeyi belirgin bir ekilde yakalamann yeterli olmad, bunun
yannda doallk ve etkili bir duruun da yakalanmasnn gereklilii bilinmektedir. Ba ve
omuzlarn duruu, ifadenin belirginliini daha anlalr noktaya tarken, ifadeyi vurgulama
adna omuzlarla birlikte ellerin de kullanlmas etkili olur. rnein, bir eli masada, dier eli
enesinde olan bir insann portresi ekilirken, iki el de kadraja dahil edilmi olsun. Geni
a bir objektifle ekim yapldnda, masann zerindeki el, makineye yaknsa fotorafta
gereinden daha byk yer kaplayacak ve daha ok ilgi ekmi olacaktr. Bylece dier el
ve yz, ikinci planda kalm olur. Bir iinin portresinde el vurgulamak isteniyorsa byle
bir yaklamn doru olduu sylenebilir. Farkl aydnlatma yntemleriyle de el daha
belirgin bir noktaya tanabilir. Bylece el zerinde bulunan ve almay vurgulayan izler,
daha n plana kartlm olur. Ama hedef, etkili yz ifadesini yakalamak ise, byle bir
yaklam ifadeyi zayflatm olur. Portre fotorafsnn ifade aktarmnda ne istediini
bilmesinin yan sra bunu doru bir teknik kullanarak yapmas gerekmektedir.
Fotoraflar ektikleri fotoraflarla dnya grlerini izleyiciye aktarrlar.
Gzellikleri aktarma uranda olan fotoraflar olduu gibi, sorgulayc, eletiren,
rahatsz edici grntler peinde koan fotoraflar da vardr. Portre fotorafnda da buna
benzer bir yol izlemek mmkndr. fade belirginliinde srekli olumlu ifade peinde
komak gerekmez. Baz fotoraflar portrelerinde, kiiyi eletiren ifadelerde yakalamaya
alrlar. nsanlarn yznde olumlu ifadelerin yannda, bir o kadar da olumsuz ifadelerde
bulunmaktadr. Bu olumsuz ifadeleri konu edinen ve insanlarla paylaan fotoraflar da
vardr. Thomas Ruff, zellikle nl insanlar ekmekten kaar ve sadece sradan insanlarn
portrelerini ekmeye alr. Bunu yaparken de srarla insanlara herhangi bir psikolojik
anlay yklememeye alr. Fotoraflaryla, belli bir nitelii ve imaj olmayan sradan
grntler yakalamaya zen gsterir. nl insanlar grntlemekten kama nedenini ise,
insan yaps gerei, nl kiilerin portrelerine baktnda ona mutlaka anlam vermek
isteinin yattn belirterek aklar.
Ruff, portre fotorafna byle yaklarken, Ara Gler ise, nl ve dnya tarihine
katks olmu insanlarn fotorafn ekmek istediini portresini ekeceiniz insanlar neye
57
gre seersiniz, sorusuna, -o insan mhim midir, ne yapmtr, insanla katks nedir?
Bunlar sorarm kendime, mhimse, onu ekerim-75 eklinde cevap vererek aklamtr.
Bu iki yaklam, portre fotorafnn, fotorafnn niyeti ile ekillendiinin kk bir
gstergesidir.
nl portre fotorafs Yusuf Karshda nl erkek portreleri ile fotoraf tarihine
damgasn vurmu portrecilerin banda gelir. Karsh, mehur bilim adamlar, mzisyenler,
yazarlar, sanatlar ve devlet byklerini portre konusu eder. Kiiliin yanstlmasn n
planda tuttuu portrelerinde, sert ve etkili k hemen gze arpar.
Portre fotorafnda makyaj, giyim ve kuam, ifadeyi etkileyen d destekleyici
elemanlardr. Hatta bu konuda ok ileri gitmek de mmkndr. Hi alakas olmad halde
bir kiiyi makyaj ve elbise ile baka bir kiiye benzetmek ve portresini ekmek,
mmkndr. ki fotoraf yan yana konulduunda, farkn kk nanslar yardm ile ortaya
kt grlr. Gzler, farklarn en kolay yakaland blgelerdir. Gz, insann da alan
penceresidir ve bal bana bir mesaj kaynadr.
Sebla Selin Ungun (Ok), 1930lu yllarda n yapm sinema aktrislerinin, o yllarda
ekilmi fotoraflarn ele alm, ayn tarz giyim ve makyaj yaparak, kendi zerinde
denemitir. Aada grld gibi, fotoraflarda farkl kiiler olmasna ramen, benzerlik
hayret verecek derecededir. Sebla, projesini alrken otoportre tekniini kullanarak bu
sonular elde etmeyi baarmtr. Fotoraf-4de Clarence Sinclair Bull tarafndan 1931
ylnda ekilen Greta Garbonnun bir fotoraf grlmekte. Fotoraf-5de ise, Sebla
Selin Ungunun (Ok) bu fotoraf rnek alarak kendini, nl artiste benzeterek
ektii fotoraf var. ki fotoraf kyaslanmaya baland ilk anda ok benzer
grnyor. Ama ayrntlar aranmaya balandnda ise, en byk ipularnn
yakaland blgelerin gzler olduu kolayca grlyor. Sebla, bu alma
esnasnda, kalarn kiiye has karakter iirdiini, bu yzden btn kalarn
kazyarak kalemle izdiini belirtiyor.
75
- Ara GLER-lker MAGA, nsansz An Olmaz, 34.
58
Fotoraf4
Fotoraf5
Yurt d gezilerinde dnyann nllerine benzeme adna uraan ve ok da baarl

olan birok kii ile karlatm. Hollywoodun nl yldzlar caddesinde gezerken her an
karnza nl bir aktr veya aktristin kmas mmkn. Ama bunlar gerek aktr ve
aktrisiler deil, onlarn dublrleridir. Buna benzer sosyal olaylar, bizim toplumda da
kendini gstermektedir. Bir yl nce, stanbul Esenlerde bir arkadamn dkkannda
otururken grdm manzara karsndaki aknlm dn gibi hatrlyorum. Mteri
olarak dkkana gelen bir gencin arkc Tarkana benzemek adna elde ettii baar, portre
fotoraflar tarafndan grlmeliydi.
Benzemenin de bu kadar da olmaz denilecek
derecede iyiydi.
Buradaki rnekler, gndelik hayattaki benzerlikleri gsteriyor. Bu konuyu portre
fotorafna dntrdmzde, sonu daha da baarl bir noktaya tanabilir. Yurt d
okul gezilerinde, baz Bat niversitelerinde fotoraf eitimi alan rencilere ilgin bir
dev verildiini grdm. rencilerden istenen, daha nce nl fotoraflar tarafndan
ekilmi bir portre fotorafn semeleri ve aynsn ekip getirmeleriydi. Tabi bunlarn
rencilere, portre fotorafnda gerek kimlik kazanma aamasnda egzersizler olduunu da
sylyorlar. Aksi takdirde, byle bir eitimle, takliti portreciden teye gidilemediini
onlar da ok iyi biliyorlar.
Yurt dnda portre almas yaparken, iletiim kurma adna zaman zaman ortak dil
bulmak imkanszdr. Byle durumlarda devreye beden dili girer. Dnyann her yerinde
glmenin ve alamann anlam ayndr. Beden dilini kullanarak esprili, etkileyici hareketler
59
yapmak ve kardaki insan etkilemek ou zaman mmkndr. Bugne kadar glerek

yaklatm normal insanlarn hibirinden kt bir karlk almadm. Aldm en kt
dn, ifadesizlik eklinde olmutur. zin almadan, beden dilini, jest ve mimikleri
kullanmadan ekmeye altm insanlardan daha ok olumsuz tepkiler aldm. Balangta
dosta ve gven verici bir tebessm ile ilikiye balamak, kardaki kiinin daha olumlu
davranmasna neden olur.
Portre fotoraflar dayanlmaz cazibelerini, insann d grnnn ve i dnyasnn
tam kesiim noktasnda bulunmalarndan alrlar. nsann yz ifadesi ile ruhu arasndaki
balantnn nitelii asrlardan beri byk tartmalara konu olmutur. Kimi yazarlar ve
dnrler yz ruhun aynasdr sylemini, kimileri de tam tersine, d grn
aldatcdr yaklamn ana hatlaryla savuna gelmilerdir.
60
2.6.2. Arka Plan

Tek renk bir arka plan kullanmak, portre iin etkili bir yol olmakla birlikte,
mkemmel bir grnt elde etmek iin yeterli deildir. Tek renkten oluan fon,
kompozisyonlar daha etkin ve gl bir hale getirir. Dokularn ve ayrntlarn yeterince
ortaya kmas iin tek renk nnde bulunan objenin yanal kla aydnlatlmas daha etkili
bir portre fotorafna ulaabilmeyi salar.
Portre fotorafnda nemsenmesi gerekenlerin banda fon gelmektedir. Fonun rengi
ve arpcl yksek olduunda ilgi, modelden ok arka plana kayabilir. Arka plandaki
renk ve ton yaps, bir fotorafn genel etkisi zerinde nemli rol oynar. Koyu gri kayalar
ya da orman yeili gibi fazla arpc olmayan bir renge sahip arka planlar ndeki parlak bir
konunun daha iyi vurgulanmasn salarken, ak renkteki arka planlar da ntr tonlardaki
konular iin ayn ilevi yerine getirir.76
Arka plan gz alc bir yapda ise ndeki portre ile yarr duruma gelir ve portrenin
etkisini zayflatr. Bu nedenle portre fotorafnda daha ok doygun olmayan fonlar tercih
edilir. Bylece, dikkatin fonda toplanmas engellenmeye allr. Bir konuyu ieren her
trl kompozisyonda, figrleri evreleyen fon, onlarn aydnlatlm blmlerinden daha
koyu ve glgede kalan blmlerinden daha aydnlk olmaldr.77 Fon olarak kullanlan
yzeyin parlak olmas, zerine den n yansmasna neden olur. Fotorafta k nerede
ise, ilgi orada younlar. Stdyoda portre ekimlerinde, fonu deitirme kolayl, d
mekan ekimlerine gre ok daha fazla olduundan, baary yakalamak da ayn oranda
yksek olur. Ayrca, modelin kiiliinin zmlenmesi ve karakterine en uygun olan fon
renginin belirlenerek kullanlmas, stdyo ortamnda ok daha kolaydr. D mekanda
yapay fon kullanm ou zaman imkanszdr. te yandan, fonun aydnlna mdahale
etmek, stdyo ortam ile kyaslandnda, neredeyse yoktur.
Stdyo portreciliinde beyaz sonsuz fon, iyi bir aydnlatma ile grinin deiik
tonlarna dntrlr. Doal k yardm ile yaplan portre ekimlerinde, fonda byle bir
etkiye ulamak imkanszdr. Ak ve beyaz arka planlar, koyu fonlar kadar olmasa da, yine
de modelin ne kmasn salarlar. Byle bir ekimde, ak tonlarda olan arka plann iyi
76
77
- Jim ZUCKERMAN, Fotorafta Rengin Srlar, 114.

- Leonardo DA VNC Defterler, 99.
61
hesaplanmas ve pozlandrmann doru yaplmas gerekir. zellikle, siyah tenli modellerin,

beyaz fon nnde ekimi ok zordur ve ar zen gstermeyi gerektirir.
Mavi renkli fon, portre fotorafnda yzn rengi ile kontrast bir yap ierdiinden
zaman zaman bilinli olarak kullanlr. Sar tonlarda olan yz, tamamlaycs olan mavi
fonda ok daha canl bir hale gelir. D mekan ekimlerinde, bulutsuz havalarda, mavi
gkyz ok sklkla fon olarak kullanlr. Benzer etkiyi vermesi adna, mavi renge boyal
duvar ya da kaplar da portre ekimleri iin ska fon olarak kullanlr.
Portre fotorafnda kompozisyon oluturulurken, modelin elbise rengi ile fon
renginin uyumlu olup olmadn incelemek gerekir. Siyah sal modelin, k almayan
koyu bir fonda ekilmesi, salar ile fonun karmas sonucunu dourur. ekim esnasnda,
zellikle byle bir sonu hedeflenmemise, elde edilen grnt, fotorafnn houna
gitmeyecektir. Siyah sa ve koyu fonu birbirinden ayrmak, kk bir zenle salanabilir.
Fotorafta en zor olan ekimlerden biri; ayn renk veya tondaki objenin kendisi ile ayn
renkte olan bir fonda yaplan ekimidir. Siyah fonda siyah obje, beyaz fonda beyaz obje,
mavi fonda mavi objelerin ekimi gibi. Bu rnekler, btn renkleri kapsayacak ekilde
oaltlabilir. Aadaki iki rnekte de fon ve elbise renkleri birbirine yakn tonlardan
oluuyor. Renk uyumunun n planda olduu rahata grlen fotoraflar, bu sayede
sadelikleri ile arpc olmay baaryorlar. (Fotoraf67)
Fotoraf6
Fotoraf7
62
Fon renginin, modellerin yalar ile de dorudan ilgisi vardr. Genler ve yetikinler
iin siyah, yeil, koyu krmz veya kahverengi fon kullanmak uygunken, ocuk portreleri
iin genellikle mavi ve beyaz fonlar daha etkili sonu verir.
Portrede mekan konusunda ilk dnem stdyo fotoraflarnn kullandklar
yntemler ilgi ekicidir. Portresi ekilen kii ile mekan aksesuarn ilikilendirmeyi
hedeflerken fona da ok nem vermilerdir. Daha o dnemlerde fon iin bir takm neriler
yaplmakta, fon iin beyaz, sar ve ak gri tonlar tavsiye edilmekteydi. Sarnlar ve ak
renkli balklar iin daha koyu gri bir tonun etkili olaca vurgulanmaktayd. Daha sonra
ise fotorafn ekildii yeri vurgulayan fonlar kullanlmaya baland. stanbul hatras
yazan fonu kullanarak fotoraf ektiren insanlarn, ekim mekanna verdikleri deerin
gstergesi ile karlamaktayz. Kaliteli mekan ss verilerek ektirilen fotoraflar da
etkisini uzun sre gstermitir.78
nsanlar doal evrelerinde fotoraflarken, arka plan iin ok deiik malzemeler
kullanlr. Bir ressamn alma ortamnda gerekletirilecek portre ekiminde, ressamn
daha nce yapt ve duvarna ast bir tuval, fotoraf iin enteresan bir fon olabilir.
Bunun gibi, ktphanesinde kitap okuyan birini fotoraflarken, kitap dizilerini fon olarak
kullanmak akllca bir seim olabilir. yi bir portre fotorafs, ok etkili bir model
bulduunda, fonu istedii bir noktaya tayamad srece, deklanre basmaz. Portre
fotorafnda asl ama, modelin kiiliini fotorafa yanstmaktr. Bu noktada, yeterince
sadelememi ve model ile uyumlu hale getirilmemi bir fon nnde ekilen fotorafn
amacna ulamayaca aktr.
Gn nda ekim yaplrken, tek renk ve dz bir fon kullanldnda, n da
yardm ile modelin glgesi fona drlerek etkili kareler yakalanr. Bunun sonucunda
fotoraf, tek renk fon, model ve glgesinden oluur. Tek renk fon nnde model-glge
ilikisi kolayca kurulur ve anlatm daha iyi bir noktaya tanm olur. (Fotoraf89)
78
63
Fotoraf8
Fotoraf9
Gn kullanlarak yaplan portre ekimlerinde, doal k yardm ile ok deiik

fonlara ulamak mmkndr. rnein, fonun belli blm yksek oranda aydnlanrken,
geri kalan blm daha dk oranda aydnlansn. Paral aydnlanan fon nnde, modelin
aydnlk ya da glge blgeye yerletirilmesi, kiiliini yanstmas adna bir anlatm yolu
olarak seilebilir. zellikle deiken karaktere sahip kiilerin portre ekimlerinde byle bir
fon kullanmak isabetli bir karar olur.
Ak hava portre fotoraflnda, doann oluturduu fonlarn, stdyo fonlar ile
kyaslandnda, ok farkl olduklar gze arpar. Doal kta fon seimi, portre
fotorafsnn yaratcln ve performansn gsterecei alanlarn banda gelir. Doada
insan alrken gzetilmesi gereken en hassas konu ise, manzarann portreyi ikinci planda
brakma tehlikesidir. Byle bir ortamda etkili portre fotorafna ulamak, sanld kadar
kolay deildir. ncelikle insan, doay, manzara etkisini iyi analiz etmek ve iyi
yorumlamak gerekir. Doal ortam fon olarak dnmek ve modeli ne kartacak snrl
alan derinlii kullanmak, manzarann etkisini ikinci planda brakacaktr.
Doa, yaps gerei, fotoraflara olduka zengin arka plan imkanlar tanr. Glgede
kalan bir orman yamacnn fon etkisi, koyu bir arka plan olutururken, k alan model
byle bir fonda olduka etkili grnr. Ik alan ak yeil tonlu bir orman, portre iin daha
ak bir fon oluturur. Bu gibi durumlarda, fon seimini etkileyen baka deikenler
devreye girer. Modelin giysi rengi ile elbise deseni, bu etkenlerin banda gelir. Kark
desenli bir elbisenin, kark aa dallarndan oluan bir fonda ekilmesi, algy
zayflatacandan, ok tercih edilmez. Byle bir elbise iin sade bir arka plan daha uyumlu
64
olur. Model ile fon arasnda iyi bir denge kurmak, baarl portre fotoraf iin bir
zorunluluktur.
Bir fotorafa bakldnda, ilgi, n en fazla olduu blgeye doru ynelir. Bunun
yannda, net blge ve byk lekeler de ilgiyi zerlerine eken dier etkenlerdir. Portre
fotorafnda model dnda kalan k, netlik ve karede bulunan iri objeler, ilgiyi modelden
uzaklatrr. Fotorafnn bu tehlikeyi gz nnde bulundurmas ve bu olumsuzluklar
ortadan kaldracak ya da etkilerini azaltacak areyi bulmas gerekir.
Fonun uzakta olmas, modeli ne karr ve arka plann etkisini azaltr. Etkisi azalm
olan fon, portre fotorafnda her zaman tercih edilir. Model-fon mesafesinin fotoraftaki
etkisini deitirmek, fotorafnn istei, teknik donanm ve n iddetine bal olarak
gerekleir. Ak diyafram kullanarak, kark bir fonu iyice netsizletirip, modelin ne
kmas salanr. Ayrca, sade bir fon nnde, geni a objektif veya ksk diyafram
kullanarak model ile arka plan ilikisi kurulmu olur.
Doal k altnda daha dramatik fonlar kullanmak da mmkndr. zellikle gn
batmnda, gkyz sar, turuncu, krmz renklere brnr. Byle bir arka plan nnde,
modeli aydnlatan doal k yeterli olmayabilir. arpc bir fon nnde, yar siluet portre
fotorafnn tesine gemek iin dolgu fla kullanmak gerekebilir. Fotoraf tekniine
hakim olan insanlar, byle bir fotorafn dolgu fla kullanlarak elde edildiini kolaylkla
anlarlar. inde biraz da fantezi barndran bu tr portrelerin ekimi tamamen fotorafnn
tercihine kalmtr. Ayn ekilde, mavi saat diye adlandrlan zamanlarda hem fon, hem
de model, mavi n hakim olduu ortamda grntlenir. Baskn mavi renk, fotorafta
olduka ho bir atmosfer yaratm olur. Mavi saati kullanmak ve mavinin hakim olduu bir
portre ekmek isteyenler, gnein batt ve kzlln olduu blgeyi arkalarna alarak
ekim yapmaldrlar. Mavi saatte ekim yaparken n iddetinin azalacan hesaba
katmak ve modeli hareket etmemesi konusunda uyarmak gerekir. Fotoraf10 ve fotoraf11de bu etki net bir ekilde grlmektedir.
65
Fotoraf10
Fotoraf11
Portre fotorafnda baar, ekim annda makineye yakn olan model ve uzakta olan
arka plann, fotorafta st ste akaca gereini ok iyi kavram olmaktan geer.
Fotoraf, (zaman bir tarafa braklrsa) boyutlu olan grntnn iki boyuttaki etkisini
daha deklanre basmadan grebilecek yetenekte olmaldr. Fotoraf ekildikten sonra
model ile fon, ayn dzlemde st ste gelir. Bunun sonunda, gze ho gelmeyen veya ilgiyi
datan bir uyumsuzluun olmas, fotorafn kalitesini drr. Model-fon rtmesi uyum
iinde gerekletirilen ekimde ise, model n plana kar ve daha etkili bir fotoraf elde
edilir.
Modelin fona yapk hali, portre fotorafnda ho karlanan bir sonu deildir.
Portre fotoraflar, bunu gz nnde bulundurarak, modellerini fondan uzaklatrmaya
alrlar. Fondan uzaklaan modelin, fonla olan ilikisi daha olumlu bir noktaya tanrken
ayn zamanda derinlik izlenimi de artm olur. Ayrca, tepeden san veya tersten modeli
aydnlatan k, modeli fondan ayrma ilevi grm olur. Fonun, modele oranla daha az
k almas, portre fotoraf iin daha olumlu sonular dourur. Fon renginin ayn
deerlerde fotorafa yanstlmas isteniyorsa, aydnlatma iddeti, model ile paralellik
gstermelidir. Fotoraf-12de fona yakn duran model beyaz gmlek giymesine ramen,
fotoraf-13deki kadar ilgi ekmiyor. Arka plann yakn ve dokulu oluu, ilginin modelde
toplanmasn engelliyor.
66
Fotoraf12
Fotoraf13
Portre fotorafnda fonun etkisini azaltmak iin snrl alan derinlii kullanmnn
etkisinden nceki blmlerde deinilmiti. Bu blmde, alan derinliinin nasl azaltld
konusuna deinilecektir. Alan derinlii, faktre bal olarak deiir. Bu faktrler;
kullanlan objektifin odak uzakl, diyafram deerleri ve konuya olan uzaklktr. Portre
ekiminde kullanlacak objektiflerin, byk aklkl diyafram deerlerine sahip olmalar,
hem dk kl ortamlarda kullanlma, hem de snrl alan derinlii elde etme adna
avantaj salayacaktr.
Son yllarda birok fotoraf, deiken odak uzakl olan (zoom) objektifler
kullanmay tercih eder oldu. Bu objektifler sayesinde, odak uzakl ok hzl ve kolay bir
ekilde deiebiliyor. zellikle, hareket halinde olan kiilerin fotoraflanmas durumunda,
fonda oluacak karmaa, deiken odakl objektifler sayesinde pratik bir ekilde
zmlenir. Bu tr objektiflerin en byk dezavantaj, diyafram aklklarnn kstl olmas
ve bu nedenle de az kl ortamlarda kullanlmaya imkan tanmamalardr. Dk k
artlarnda diyafram aklklar snrl olduundan, dk enstantane ile ekim zorunluluu
doar. Byle bir ekimde de net fotoraf elde etmek zorlar.
Portre fotorafnda, objektif seiminin nemi yannda, doru yere netlik yapmak da
zen gsterilmesi gereken baka bir kriterdir. Netlik ayar iin ise en doru yer, modelin
gz bebeidir. Gze netlik yaplmas, fotorafn net kaca anlamna gelmez. In
67
iddetinin az olduu artlarda, dk enstantane kullanm esnasnda, gzn alp

kapanmas, netlii bozar. Gze yaplan netlikten sonra, burun ve kulaklarn da net kacak
ekilde bir diyaframn kullanmna zen gstermek gerekir. Ayrca, gzde yeterince k
vurgusu bulunmaldr. zellikle uzun odakl tele objektif kullanlarak yaplan ekimlerde,
ok ak diyafram ile ekilen fotoraflarda, burun veya kulaklarn net alan derinlii dnda
kalma ihtimali yksektir. Net olmayan burun ya da kulaklar, portre fotorafnn kalitesini
azaltacandan bu problem daha ekim annda zme kavuturulmaldr.
Portre fotorafnda model-fon ilikisini etkileyen ana faktr vardr.
Bunlar;
1- Modelin giydii elbisenin ve fonun rengi.
2- Model ve fonun birbirine olan uzakl.
3- Model ve fon zerindeki aydnlanma oranlardr.
Ak renkler daha yakn, koyu renkler daha uzaktaym gibi alglanrken, scak
renkler abuk, souk renkler ise daha zor alglanr. Bu durumda, ilgiyi modelde toplamak
iin souk tonlu bir fon tercihi, daha akllca olacaktr.
Biz fotoraflar, doal kullanarak ekim yaptmzda, ou zaman
denetleme ansna sahip olamayz. Bu nedenle yzlerce, hatta binlerce insan grr, sadece
bir ya da bir kann portresini ekmeye yneliriz. Seici davranmamzda kukusuz birok
d etken vardr. Bunlarn banda, etkili n, modeli cazip noktaya tamas ve evresi ile
uyumlu olmasn salamas gelir. Fotoraf, k uyumunu etkili bulduu modelde, ikinci
olarak fonu analiz etmeye balar. Ik ne kadar arpc olursa olsun, fonu uygun olmayan
bir modelin fotoraf ekildiinde, fonun olumsuzluu baary yok eder.
68
2.6.3. Ik
Gne, sabahn erken saatlerinde yeryz ile kk bir a yaparak objeleri
aydnlatr. Saatler ilerledike bu a byr ve len saatlerinde objeleri artk tepeden
aydnlatmaya balar (Tabii bu ann mevsimlere gre deiim gsterdiini de unutmamak
gerekir). Gn le saatlerinde olduka kontrastr ve portre iin ok uygun olduu
sylenemez. Burun glgelerinin az zerine dmesine neden olur ki, bu, portre iin tercih
edilmeyen bir sonutur. Tepeden gelen aydnlatma yznden gzler, kalarn glgesinde
kalr ve adeta siyah birer ukurmu etkisi meydana gelir.
fade ve kiilik iin ok
nemsenen gzlerin, glgede kalmas, portre fotorafnn bysn byk lde bozar.
Fotoraf-14de, gzlerin glgede kalmas olumsuzluu net bir ekilde ortaya koyarken,
fotoraf15 gzlerde glge olumayacak seviyede aydnlatma altnda ekilmitir. Fotoraf16da ise k tr ve kontrast uygun bir dzeyde iken ekim yaplm, ayrca burun
glgesinin dudaklar kesmemesine zen gsterilmitir.
Fotoraf14
Fotoraf15
Fotoraf16
Sert szerek ya da yanstarak normal bir dzeye getirerek portre ekmemek

gerekir. Kontrast yaygnlatrmak iin ya yar saydam bir datc panel ya da
dorudan k yerine, konuyu yansyarak aydnlatan bir kaynak kullanlr. Leonardo da
Vinci de bu konuyu yle ele alyor: Eer istediin zaman zerini bir bezle rtebilecein
bir avluya sahipsen, k mkemmel olacaktr; portre yapyorsan, onu, tan yerinin
alacakaranlnda, koyu bir havada, modelin avlunun duvarna dayanm bir ekilde boya.
Akam karanl derken, sokaktaki erkeklerin ve kadnlarn yzlerini gzle ne tr bir alm
69
ve yumuaklk yanstrlar... Portreni akam derken, hava bulutlu ya da sisliyken

yapacaksn, zira o zamanlardaki k kusursuzdur.79
Gne altnda portre ekmek kolay bir i deildir. Fotoraf gnei arkasna alacak
olursa, modelin gzleri kamar. Gnein etkisi ile oluan kamama, ayn zamanda yz
ifadesini deitirecektir. Ak havada portre fotoraf ekiminde en kolay kontrol edilen
k, gnein bulutlarn arkasnda kald ve kontrastnn azald sradaki ktr.
Portre ekimi iin doal k kullanlacaksa, en etkili sonular yanal kta elde edilir.
Yanal kta modelin yz ksmen glgede kalacandan, yz ifadesi yeterince belirgin
olmayabilir. Yz daha belirgin hale getirmek iin yanstan bir yzey, ak renkli bir
duvar ya da dolgu flandan yararlanmak uygun olur. Ak hava portreleri iin kullanlan en
ideal dorudan gelen k, ufka yakn konumlardaki gnein verdii ktr. Sabahn erken
saatlerinde ve akama doru yatk k, glgeleri doldurur ve portre iin ho bir aydnlatma
oluturur.
Doal k deiken yapya sahiptir. Fotorafnn, doal n deiiminin
fotorafta ki yansmasnn ne olacan bilmesi, onu etkili kullanmasna imkan tanr. Gn
nn deiimi, renk, kontrast ve glge boyunun deiimi ile kendini hissettirir. 19.
Yzyl stdyolar, st cam kapl at katlarn kullanyor ve doal k altnda ekim
yapyorlard. Bu durum, n geli ynnn iyi belirlenmesini gerektiriyordu. In gn
boyu yapaca deiim, portre ekimlerini etkiliyordu. Bu dnceyle stdyolara aynalar ve
ibkey yanstclar yerletiriliyordu.80
Portre fotorafnda nc boyut, derinlik izlenimi ve hacim etkisinin oluturulmas
ok nemlidir. Bu etkileri fotorafa yanstmak iin kullanlan en nemli ara ktr.
zellikle yanal k, hacim etkisi iin en ideal olan k trdr. Derinlik izlenimini
vermenin bir baka yolu da glgeleri kullanmaktr. Portre fotorafnda uygun bir ekilde
kullanlan glgelerle, model ok daha etkili bir noktaya tanr. Hangisi daha zordur: Ik
ve glgenin yerletirilmesi mi, yoksa iyi bir resim mi? Snrlarla evrelenmi bir eyin
zgr haldeki bir dierine kyasla daha fazla glkler gsterdiini savunuyorum.
79
80

70
Glgelerin belli llerde kendi snrlar vardr ve bunlarn farknda olmayan kii, resmin
asl nemini ve ruhunu veren o derinlikten nasibini almam yaptlar retecektir.81
Yanal aydnlatma altnda portresi ekilen modelin hacim etkisi vurgulanm olur.
Szlerek aydnlanma altnda yaplan ekimde, modelin her blgesine ayn oranda k
gelecei iin hacim etkisi zayflar. Bu durumda, etkiyi vurgulamak iin baka eler
kullanmak gerekebilir. (Snrl alan derinlii ile keskinlii veya geni al objektifler
yardm ile gl perspektif oluturmak gibi). Kontrast gl deilse, modeli yanal
aydnlatma olan bir noktaya tamak ve bu ortamda ekimi gerekletirmek, hacim etkisini
artrarak fotorafa olumlu yansyacaktr.
Ik, cisimleri aydnlatrken ayn zamanda onlara renk ve biim verir. Model zerinde
parlak, orta ton ve glgeli koyu alanlar oluturur. Portre fotorafsnn baarl sonu elde
etmesi, byk lde etkili kullanmasna baldr. Ik, bilinli ve etkili
kullanldnda, portrede ifade daha etkili bir noktaya tanm olur. I iyi
yorumlayamayan portre fotorafsnn baarya ulamas, tesadflere kalm demektir.
Gne, bulunduu enleme bal olarak, gnn her saatinde farkl ykseklikte
bulunacandan model zerinde oluturaca kontrastlk da buna bal olarak deiecektir.
Doal kta portre ekimi yaplrken a mdahale etmek daha zordur. Gn altnda
portre almas yaparken gnein yer deitirmesi iin uzun zaman beklemek gerekebilir.
Bekleyecek zaman yoksa modelin bulunduu yeri deitirmek ya da takviye k
kullanmak, bir baka zm yoludur. Zaman konusunda bir sknt yoksa gnein yer
deitirmesine paralel olarak yaplan ekimlerde n deiimi ile farkl portrelere
ulamak mmkndr. Bu deiime ekim noktas, modelin yer deiimi gibi faktrler de
eklendiinde eitlilik daha da artacaktr.
Gnein yer deiimi dnda, yukarda da deindiimiz gibi, yanstma ya da szlme
ile de k deiime urar. Yanstc yzeyden k yansrken, ayn zamanda n rengi de
deiir ve k yansd yzeyin rengini alr. Bu ortamlarda yaplan ekimlerde, portrenin
direkt gn alan blm ile yansyan kla aydnlanan blm, farkl renk
hakimiyetinde grnr. Bu fark, yanstc yzeyin rengine bal olarak deiirken ayn
zamanda parlak ve mat oluuna gre de deiim gsterir. Parlak yzeyler olduu gibi
yanstrken, mat yzeyler n iddetini azaltarak yanstrlar.
81
71
Yanstc kullanarak ton uyumu ve zenginlii salanrken, kontrast da kontrol

edilebilir noktaya ekilmi olur. Yanstc yzeylerin portre fotorafna byk yararlarnn
yannda, uyarc etkide bulunmas nedeniyle de fotorafn doall bozulmas gibi olumsuz
bir etkisi vardr. Karsnda makineyi gren kiinin gerilimi, yanstc yzey kullanm ile
daha da artacaktr. Byle durumlarda, modelin doal ifadesini yakalamak olduka zorlar.
Olaylar ynlendiren fotoraf olduu iin, dezavantaja dnm durumu avantaja
dntrmeyi baarmak da ona dmektedir.
Yanstc yzey ile model arasndaki mesafe, n iddetini deitiren bir baka
etkendir. Ik, ald yolun karesi orannda azalarak ilerler. Modele yakn olan yanstcnn
etkisi fazla iken, uzaklatka bu etki azalr. Yanstc yzey iin, parlak metal cisimler
kullanldnda k kontrast bir ekilde yansr. Yanstc yzeydeki dalgalanmalar varsa
n homojenlii bozulur. Yanstc yzeyin beyaz olarak seilmesi, metal yzeye gre,
n daha yumuak bir ekilde yansmasn salar. Yanstc yzey sar, turuncu ve krmz
renkte ise, scak bir k olarak glgelerde etkisini gsterir. Yanstclar, sadece stdyo
fotoraf iin ideal, malzemeler deildir. Ayn zamanda doal k altnda yaplan portre
almalar iin de kullanlrlar. Kolay tanabilir yanstclar, srekli olarak fotoraflarn
yannda bulunmal ve gerek grld anlarda kullanlmaldrlar.
Yanstc metal yzeylerin etkisi fazla ise, gzlerde ikinci bir parlama noktas
oluabilir. Bu parlamalar dikkatlice izlemek ve portrede olumlu olacak ekilde ayarlamak
gerekir. Parlamalarn ar olmas durumunda, sonucun olumsuz etkileme tehlikesi vardr.
Gnmz teknolojisi dnldnde, byle bir durumu, ekim sonras fotoraf ileyen
programlar kullanarak yok etmek olduka kolaylamtr. Ama hatalar ekim annda
minimuma indirmeyi prensip edinmek, baarl sonulara ulamay daha da kolaylatrr.
Gne nlar atmosferi geerek objeleri aydnlatr. Atmosferin iinde barndrd
sis, pus, toz, toprak, yamur, kar, evre kirlilii gibi maddeler, n szlmesinde ve
dalmasnda farkllama yaratr. Bulutlarn yaps ve gnein nndeki kalnlklar da
eklenince, doal n, saatler ve mevsimler dnda da birok etkene bal olarak deitii
grlr. Gn nn bu faktrlere bal olarak younluu ve parlakl deiirken, ayn
zamanda renginde de deiim meydana gelir. Bu deiim, scak ve souk ton olarak
kendini gsterir. Aadaki iki fotorafa baklnca, akam saatlerine yakn, gn nn sar
tonlara hakim olduu zaman diliminde ekildii kolaylkla anlalmaktadr.
72
Fotoraf17
Fotoraf18
Koyu ve glgeli blgelerin hafifletilmesinin bir baka yolunun da dolgu fla

kullanmak olduunu belirtmitik. Makine zerinde bulunan flan etkisini azaltarak, yz
blgesine takviye k gnderilir. Dolgu flann iddeti, ortam ndan daha dk olacak
ekilde modele yanstlmaldr. Ortam na edeerde oluu, hacim etkisini azaltr ve
olumsuz etki yapar. iddetin ortam ndan fazla olmas ise, yardmc k yerine ana k
olmasna neden olur. Byle bir dnce, fotorafnn nceden planlad bir durum
deilse, portrede glgeli blgeler direkt k alan blgelerden daha aydnlk olur.
Yanal ve kontrast gn , modelin yalnz bir blmn aydnlatr. Geri kalan
blmler karanlkta kalacandan, fotorafa dokusuz siyah blgeler olarak yansrlar.
Fotoraf, portrelerinde byle bir anlatm zellikle tercih etmi olabilir. (Ben de ou
zaman bu tr fonu tercih ediyorum. nceki yllar portre ekimlerinde daha soft k
kullanrken, gn getike daha dramatik klar kullanmaya baladm fark ettim). Bunun
dnda, glgede kalan ve blok siyah alanlar olarak fotorafa yansyan blgeler, modelle
uyumsuzluk oluturur. Oluacak olumsuzluu ortadan kaldrmak iin, az k alan bu
blgelere takviye k verilerek dokulu yzlere dntrlmeleri salanabilir.
Fotoraf19 ve fotoraf20 dokusuz siyah fon ve kontrast a rnek olarak
grlmektedir.
73
Fotoraf19
Fotoraf20
Gn nda yaplan ekimlerde, modelin glgede kalan blmleri, mevcut yansyan

kla aydnlanr. Bu blgeler genellikle gkyznn mavisinden gelen yansma ile
aydnlanr ve mavi renk etkisinde bir tonda grnrler. Baz durumlarda ise, glgeli
blgelerde bu mavilik alglanmaz. Bunun nedeni, glgeli blgelere evredeki yzeylerden
k yansmasdr. Modelin evresinde bulunan koyu renkli yzeyler, dk yanstc gce
sahipken, ak ve parlak tonlu yzeylerin yanstclk oranlar yksek olur. Sarya boyal bir
duvar nnde, doal kla yanal aydnlanan modelin, glgedeki blm duvardan
yansyarak aydnlandndan sar renk etkisinde grlecektir. Bu sonu glgeli alanlar
daha ok mavi grmeye alk alg dayanaklarmza terstir ve doal karlanmaz.
D mekanda portre fotoraf ekilirken k, sahne ile btnleir. Bu gibi durumlarda
n, model ve fon zerindeki roln ayrmak zorlar. Stdyo ortamnda yaplan portre
ekimlerinde, fona verilecek n iddetinin modele verilenden farkl olmas, bu zorluu
byk oranda azaltr. Doal k altnda alrken, fonun yksek iddette aydnlanyor
olmas modelin glgede kalaca anlamna gelir ve portre etkili olmaz. Doal k
ekimlerinde, fonun modele gre daha dk iddette aydnlanyor olmas, daha etkili
sonulara ulamaya imkan tanr.
Doal k altnda portre ekiminden bahsederken akla hep direkt gne aydnlatmas
altnda yaplan ekimler gelir. Gkyz ve ay, gneten aldklar yanstrlar. Gne
gibi k kayna deillerdir. Kaynan sadece gne olduunu renmek, ilk anda k
eitlilii konusunda kstlama varm algs uyandryor. Oysa gerek yle deildir. Gn
, gnn saatlerine bal olarak farkllar. Ayrca aylara ve mevsimlere gre de birok
74
deiim gsterir. Bu deiime, atmosfer artlarnn da eklenmesi ile doal n obje

zerindeki etkisinin sonsuz sayda farkllk yaratt kolayca anlalabilir. Gn nda
baka bir deiim de, gne nlarnn geli asnn farkllndan oluur. Bu farkllk,
dnya ekseninin eimine ve objenin bulunduu enlem ve boylama gre de farkllk gsterir.
Stdyo ortamnda ise k, daha kolay kontrol edilebilir. Stdyoda, modelin veya
fotorafnn yer deitirmesine ihtiya duyulmadan, sadece k kayna ile oynayarak,
istenilen etki elde edilir. (Fotorafnn yer deitirmemesi vurgulanrken, ayn noktaya
akl kalmas kastedilmemekte, az da olsa saa, sola, yukar veya aa yapaca hareket,
kkl bir yer deitirme anlamna gelmeyecei dnlerek sylenmitir). Stdyo veya
doal kta portre ekiminde, deimeyen tek nokta ise, deklanre basma andr. Bu an
ifadenin en uygun olduu ann yakaland ve kaydedildii andr. Portre fotoraf ekimlerinde, k yardm ile ifade, daha da dramatik seviyeye tanabilir. I iyi kullanabilen
fotoraf, dramatik portre fotoraflarna, doal k altnda da ulamay baarabilir.
Portre fotorafnda beeni, ayn zamanda doru renklere baldr. Bir portre
fotorafnda, bilinen renkler ne kadar allmn dna karsa, portrenin beenilmeme
olasl da o kadar artar. Portre fotorafnda cilt rengi, herkes tarafndan bilindii iin
referans kabul edilir. Bu nedenle dier fotoraf dallarna oranla portre fotoraf, gerek
renklere daha yakn olmak zorundadr. (Gerekst bir renk dnyas yaratmak amac ile
yaplan ekimler, bunun dnda dnlmelidir). Aadaki iki fotorafta da ten renkleri
olmas gerekenden uzaklam durumdadr. Bunun nedeni, bulunduklar ortamda n
renginin scak ton hakimiyetinde olmasdr.
Fotoraf-21de sar bir tente altndaki hanm, difz k ile aydnlanrken, Fotoraf22de ocuk, krmzya boyal duvardan yansyan k ile aydnlanmaktadr.
75
Fotoraf21
Fotoraf22
76
2.6.4. Rengin Etkisi

2.6.4.1. Renklerin Anlamlar
Renkler, insanlar iin hem tedavi amacyla, hem de kiilik zelliklerinin tespiti
asndan nemlidir. Son yllarda renk terapisi, btn dnyada giderek artan bir ivme ile
yaygnlk kazanmaya balamtr. nsan bedeninde, enerjiye ihtiya olduuna karar verilen
blgelere, zihinsel yntemlerle ve daha baka metotlarla bu renk terapileri yaplmaktadr.
Sadece ihtiyac olduuna karar verilmilgelere uygulanmasnn dnda, insan aurasnn
dzeltilmesinde, beyinde alfa dalgas hakimiyetinin oluturulmasnda, sindirim sorunlarnn
tedavisinde, zihinsel performansn arttrlmasnda, kiinin psikolojik ve ruhsal dengesindeki
dalgalanmalar ortadan kaldrmak amacyla, kullanm hzla artmaktadr.
Renklerin ilevselliini kriterde deerlendirmek mmkndr. Bunlar, psikolojik,
estetik ve grsel etkilerdir. Bir anlamyla da renkler, insan hayatnn her yerini kaplayan
byk gce sahiptirler ve onlardan ka mmkn deildir. Eski dnemlerde yaayan
insanlar, dnyada var olan her eyin kendine zg bir dili ve dolays ile renklerin de
kendine zg bir anlam olduunu dnrlerdi. Daha sonraki yllarda aratrmaclar,
renklerin insann kendisi ve hayat hakknda gzle grlmeyen etkileri olduunu iddia
ettiler. Her renk, genel olarak bir duyguyu ve organ yanstabilir tezini gelitirdiler.
Renklerin gizemli anlamlar aratrld zaman, insann ruhsal ve duygusal yaamyla ilgili
ok eyin farkna varld ortaya kmtr. Bu aratrmalar gsteriyor ki, renklerin,
insanlar zerindeki etkisi hi de yabana atlr cinsten deildir. Girdiiniz bir lokantadan
neden kalkmak istemediinizi, yolda yrrken neden birdenbire acktnz, neden bir
markaya zellikle gven duyduunuzu ya da neden bir kii ile konumaya kalktnz
zaman size kaamak cevaplar verdiini dikkat edip, hi merak ettiniz mi?
Portre fotorafnda rengin etkisine gemeden nce, renkleri biraz daha yakndan
tanmak gerektiini dndm. Hangi renk ne anlama geliyor ve bireyler zerinde nasl etki
brakyor? Bu bilgiler nda yaplacak ekimler, portre fotorafn daha iyi bir noktaya
tayacaktr, kukusuz. Gnmzde renklerin insanlar zerinde yaratt psikolojik etkilerin
kmsenmeyecek derecelerde olduu hemen hemen herkes tarafndan kabul gryor. Bu
Rengin etkisi, kaynakann sonunda gsterilen net adreslerinden yararlanlarak hazrlanmtr.
77
noktadan hareketle, renklerin doallklarn, anlamlarn, psikolojik etkilerin ve

olumsuzluklarn inceleyeceiz.
Mavi: Mavi renk, sakinliin simgesidir. Mavi rengin huzur verici ve sakinletirici
etkisi olduu bilimsel olarak kantlanmtr. Batda intiharlar azaltmak iin kpr
ayaklarn maviye boyarlar. Duvarlar mavi olan okullarda ocuklarn daha az yaramazlk
yapt saptanmtr, bu da mavi rengin sakinletirici etkisini dorulamaktadr. Mavi renk
gkyznn, geni ufuklarn ve denizlerin rengidir. Bunun yannda, sonsuzluu ve geni
bak asn temsil eder. inde sonsuz evrensel enerjilerin potansiyelini tar. Ayn ekilde
btn gkyznn rengini oluturduundan, tabiatta arlkl renk olarak, insanlarn
zerinde rahatlatc ve dinlendirici etki oluturur. Araplar, mavinin kan aksn
yavalattna inanrlar. Nazar boncuklar bu yzden mavi renktedir.
Mavi rengin insanlarn mutluluunu artrc gte olduu kabul grmekte, bu yzden
de mavi, mutluun rengi olarak adlandrlmaktadr. Mutluluk etkisi, belki de gkyz ve
tm denizlerin rengi olmasndan kaynaklanyor. Ayn zamanda mavi rengin yaratcl
destekledii de bilinmektedir. Mavi, her ortamda rahatlkla kullanlan bir renktir. Ayrca
sadakat ve ball simgeledii de kantlanm olduu iin, i grmelerine giderken ya
da fotoraf ekimlerinde giysilerin mavi renkte olmasna zen gstermek akllca olur.
Mavi renk, ayn zamanda istikrar aktarmakta simgesel olarak kullanlr.
Mavi renk enerji, hayal gc ve sezgileri temsil eden renktir. Ayn zamanda sadakat,
akl ve mantk anlamna da gelir. Ayrca, insanlarn konuma kabiliyetlerine ve iletiim
yeteneklerine g katar. Sinir sistemini ve bedenin hararetini azaltc, alglama yeteneini
gelitirici zellii vardr. Bu rengi dier renklere gre ncelikli olarak tercih edenler,
cokularn evresinde bulunanlarla paylamak, bulunduklar ortamlarda samimi ve yakn
ilikiler kurmak arzusunda olduklarnn sinyalini verirler. Mavi rengi tercih eden kiiler,
ilikilerinde insanlara abuk yaklar ve onlara ar derecede candan davranlarda
bulunurlar. Herkesin hakkn almasn arzularlar ve salam bir adalet duygusu tarlar. Mavi
rengi benimseyin kiiler, hatal bir i yaptklarnda, bu durum tatl bir dille kendilerine
anlatldnda, olgunlukla kabul ederler ve bu yanllarn dzeltmeye alrlar. Ayrca,
dnmeyi, dler kurmay ve zaman zaman da yalnz kalmay severler. lham verdii iin
ayn zamanda dnrlerin de rengidir.
78
Mavi rengi olumsuz ynleriyle ele alrsak; kuku, inanszlk, aknlk ve

zgvensizlik verir. Tembel ve uyuuk bir yapdan, melankoliye kaydrabilecek etki
yapabilir. Mavi renk, tonlarnn eitlilii, karakter deiimlerini de yannda tar. Ak
maviden gece yars siyahlna kadar deien tonlar, insan karakterini etkiler. Hznn en
derinlerinden, gklerdeki ilham dolu bulutlara kadar klabilir. Mavinin en uygun tonunu
bulup, onu korumay baarmak gerekir. Mavi genel izgileriyle yardmseverliin yan sra,
bakalarna ihtiya duymama duygusunu da getirecek kadar souk bir renktir.
Gk mavisi, ad gibi yce hedefler iin mcadele verir. Fedakarlk ve ruhsal
tekamller, kiisel isteklere gre n plandadr. Koyu mavide, sadakat duygusu baskndr.
birlii, gllk, gvenilir bir ortam ve bunun tesinde gerektiinde kendi bann
aresine bakabilmek nemlidir. Lacivert, ivit mavisi, iinde biraz mor renk olan renkler,
birbirinden zellik olarak kesin hatlarla ayrlmazlar. Daha az bamllk ve daha youn
efkatin dnda, ayn temel zellikleri tarlar. Karamsarlk duygular daha baskndr. Koyu
mavi ve lacivert renkler ise, verimlilik ve otoriteyi sembolize ederler. Ayrca lacivert renk,
kozmik renk olarak kabul edilir; sonsuzluu, verimlilii simgeler. O yzden dnyadaki
firmalarn yardan fazlas, logolarnda maviyi kullanr. Mavinin siyah veya kahverengiye
eilimi salksz ve bencilce ynelileri gsterir. Maviden koyu griye kaymak, kararszlk
ve korkuyu iaret eder.
Yeil: Yeil renk gvenin ve zgrln rengi olarak kabul edilir. Bu yzden birok
bankann logosunda hakim renk olarak kullanlr. Ayrca ahenk, huzur, uyum ve anlay
simgeledii de bilinmektedir. Gerilimi azaltrken rahatlatc etki verdii iin yatak
odalarnda kullanlmas uygun der. Yeil renk, evrenin ve saln rengidir.
Hastanelerde de rahatlatc zellii nedeniyle yeil renk oka kullanlr. Yeil alanda
insanlarn daha az mide rahatszl ektii saptanmtr. Yeil vejeteryanl temsil eder.
Bu yzden byk lokanta mutfaklarnda yeil tercih edilir.
Yeil, ayn zamanda doann ve baharn rengidir. Doall temsil etmesi, ayrlarn,
imenlerin, yapraklarn rengi olmasndandr. nsanlar zerindeki olumlu etkisi tartlmaz
derecede byktr. nsan gz tarafndan en rahat alglanan renklerin banda gelir.
Yeil, yaratcl krkler. Hayat, sal, gelimeyi, bymeyi ve umutlar temsil
eder. Denge, uyum, paylam, yardmseverlik ve koruma potansiyellidir. Devamllk ve
tarafszln anlatcsdr.
79
Yeil rengi tercih edenler, yeniliklere ve yaratcla hayranlk duyar ve yaratc bir
insan olmaya alrlar. Bu rengin insanlar, tabiat gibi arbal bir yapya sahiptir ve fazla
hareketli olmaktan uzaktrlar. Gven, koruma duygular, uygun karar ortam ve eitlik
salarlar. Kolay elde edilen eylerdense, zor elde edilen baarlarn peinden komay tercih
ederler. Toplumda geni bir evre edinmeyi isterler. ncelikle kendi dncelerinin, deer
yarglarnn ve grlerinin doruluuna inanrlar. Doann en yce olan bu rengini
tayanlar, sempatik ve duygusal yapdadr.
Ayn zamanda zayf noktalar da olan bu ynleri yznden, baarl olamadklar
takdirde evreyi sulamaya eilimlidirler. Bazen hayat ok hafife almay da tercih
edebilirler. Hakl olduklarna inandklar srece, dncelerinin deimesi imkanszdr.
fade zorluu, batan savma iler yapmak gibi ynleri ise negatif ynleri olarak n plana
kar.
Zmrt yeilini seenler, maceral ortamlara rahata ayak uydurabilirler. Bu
titreimdeki kiiler, mevki kazanabilir ve bunu en gzel ekilde deerlendirebilirler.
Zeytuni tonda yeili seenler, sorunlardan kamay, bahaneler yaratmay, gszl ve
sklmay tercih edenlerdir. Ar duygusallk hali vardr ve sempati n plana kar. Yeil
rengin negatif zelliklerini ekerler. Koyu yeil; kskanlk, deneyimsizlik veya gszlk
anlamna gelir. Titreimi, zt rengi olan Krmznn tam tersi ekilde, yavatr. Genel olarak
bakldnda sarya dnen yeil, kararszlk getirirken, maviye dnen yeil kurnazl
ortaya karr.
Krmz: Krmz renk, tansiyonu ykseltir, kan akn hzlandrr ve itah aar. O
yzden dnyadaki gda firmalarnn ounluu logolarnda krmzy kullanr. Bu renk,
canllk ve dinamizmin rengi olarak da kabul edilir. Krmz renk, fiziksel olarak, atakl
canll; duygusal balamda, bir ii sonuna kadar gtren azmi ve kararll gsterir.
Krmz rengin ayrca mutluluu temsil ettii savunulur. Ne kadar parlak olursa olsun, hi
bir renk krmz kadar dikkat ekmez. nsanlarn zerinde canlandrc, kkrtc ve heyecan
verici bir etkisi vardr.
Krmz, akn ve arzunun rengidir. Ayn zamanda, yaama arzusunu, cinsel tutkular,
ehveti, kan, atei ve fkeyi temsil eder. Belki atein rengi olmas nedeniyle yakcl,
tutkuyu artrr. Uzmanlar, kan akn artran bir renk olan krmzy, giysi olarak i
80
hayatnda ok fazla tercih etmememizi neriyorlar. Ama dikkat ekmek istediiniz bir
ortama girecekseniz, krmz giymek iinizi kolaylatrr. Krmz renk, tehlikenin sembol
olarak da alglanmaktadr. Eski Romallar krmzy, sava bayraklarnda, bu ynn
dnerek kullanm olmallar. Ayn zamanda krmz, ulusal bayraklarda, en fazla
kullanlan renktir.
Krmz rengin olumsuzluklar ise, uzun sre seyredildiinde sinirlerde gerginlik
yapmasdr. zellikle hastane bahelerinde, toplu halde krmz ieklere yer vermek uygun
olmaz. Tansiyonu ykseltir, kan akn hzlandrr. Yanl bir inan vardr, boalarn
krmzya saldrd sanlr. Oysa boalar renk krdr. Krmzya deil kendilerine
sallanan koyu renkli beze saldrrlar.
Krmz renk pembe ile karksa ak, parlak krmz ise hareket halindeki fke, koyu
krmz bastrlm fke, krmz - turuncu karm ise cinsel tutkuyu ifade eder.
Sar: Sar renk, geiciliin ve dikkat ekiciliin semboldr. Geici olduu bilinsin
ve dikkat eksin diye, neredeyse dnyann her yerinde taksiler sar renge boyanmtr.
Araba kiralama irketleri de sary kullanarak, mterilerine; aldnz ey geicidir, ltfen
geri getirin duygusunu alamaya alrlar. Sar rengi bu zelliinden dolay bankalar hi
kullanmazlar. nk, mterinin paralarnn geici deil kalc olduuna inandklar
kuruma yatrma eiliminde olduklarn iyi bilir ve gven duygusunu veren renkleri
kullanrlar. Sar rengin, toplumsal yaam ve birlikte almay yanstan bir anlam da
vardr. Sar, gnein rengi olduu iin, insanlarn gnlk hayatlarna hakim olan renktir.
Ayn zamanda sar renk, dominantl ve mutluluu temsil eder. zellikle ak sar,
insanlara huzur verir. Morali bozuk olan kiiler, sar rengin hakim olduu ortamlarda
kendilerini gevemi, hafiflemi hissederler.
Sar renk, sarslmaz salam bir kiilii sembolize eder. Ayrca, dikkati ve bilgelii
belirler. Sarnn sanatlara ilham veren bir renk olduu kabul edilir. Ayn zamanda sar
renk, bilimsel dncenin, cahillii yenmesini sembolize eden renk olarak da kabul grr.
te bu noktada sar renk, kendisini seven insanlara bilgi ve bilgelii getirir.
Sar renk, ayrca hzn ve zlemin rengidir. Sonbaharn tm hznl gzelliinde
sarnn her tonunu izlemek mmkndr. Sar renk ayn zamanda, zeknn ve farklln
rengidir. Zeka ile birletii noktada, entelektellii temsil eder. Sezgilerin, enerjinin,
81
mutluluun, parann, mantn, gereklerin ve bilinli davranlarn rengidir. Bunun

yannda sar renk, dank ve sisli bir beyni temizlemeyi ve dorusal zihin ilevlerini
glendirmeyi salar. Sindirim sisteminin gcn arttrr. Sar ntr bir renk olmasna
ramen, gzmzn seebildii dalga boyunun ortasnda yer ald iin, ayn zamanda en
parlak renktir. Bu parlaklndan, dikkat ekmek iin ska yararlanlr. Sar klar, sar
izgiler, sar iaretler de bu zelliinden dolay ska kullanlr.
Sar rengi ncelikli olarak tercih edenlerin, bamszlklarna nem verdikleri,
bakalarna danmadan byk tasarlar kurduklar ve yeniliklere ok dkn olduklar
bilinmektedir. Bu renk, yeniliklere ak, akl ve manta nem veren insanlar iin
uygundur.
Olumsuz zelliklerini ele aldmzda ise, sklganlk ve kuruntulu olma durumu
ortaya kar. Ktmserlik ve depresyona yneli gzlemlenebilir. Yalanclk, dalkavukluk,
kincilik, intikam, karclk, aknlk gibi duygularla kendini gsterebilir. Sar rengi seven
kiiler, etki altnda kalmaktan holanmadklar gibi, sk sk cotuklar, ancak bu cokunun
ksa sreli olmas nedeniyle de, gerek duygusal, gerekse maddi yaamda savurganlklara
neden olmalar sz konusudur. Kendisine baar salayacak ilere ulamak iin risklere bile
giremezler. Uzmanlar, sar rengi evrenizde fazla belirgin ekilde kullanmamamz
neriyorlar. Zira sar rengin, ok fazla maruz kalndnda insan yoran etkisi vardr. Soluk
bir sar, korkak olmay, bazen de lm simgeler.
Sar renk, gl ve etkili bir tonda olduu zaman, gerek deerine ve titreimine
ular. Bu noktada frsatlar kullanmay bilen ve yaamda kazanan bir kiilik ortaya kar.
Soluk bir sary tercih eden insanlar, bilgiye ihtiyatla yaklama eiliminde kiilie
sahiptirler. Ak sar, belki de gnein rengi olduu iin, neeli ve hareketli bir ruh halini
simgelerken, turuncuya alan sarlar ise, hznn, hatta ayrln simgesi olarak grlr.
Sars az, krmzs fazla olan turuncular ise, insana pozitif enerji verirler. Sar renk,
soluklatka ve kahverengiye eilim gsterdike, negatif zellii ayn oranda art gsterir.
Magenta (Mor): Magenta, efkat, nezaket ve yumuaklk duygularn ortaya kartan
bir renktir. Duyarl insanlar tarafndan tercih edilen bu renk ak duygularn da ifade eder.
Kiinin ruhsal dnyasyla balant kurmasna yardmc olur. dealizmin en saf halini anlatr
ve bundan dolay da adanmln temsilcisi olarak kabul edilir. Magenta, asaletin ve
imparatorluun rengidir. Zenginlii, saygy, soyluluu ve kibarl artrr.
82
Eski alarda da saraylarn ve ihtiamn rengi olarak kabul grmtr. Mor kaftanlar
iinde gezen padiahlar bunun kantdr. Ayrca morun, ok gvenli bir renk olmad da
biliniyor. Morlara brnmenin, ruhsal sakinlii nledii, insanlar korkuttuu ok
ncelerden beri bilinmektedir. Yine de, ok arpc ve gl bir renk olduunu kabul etmek
gerekir. Mor rengi, fazla arya gitmeden kullanmak uygun olur.
Mor rengi birincil renk olarak beenen kiilerin yaamlarnda, ak nemli bir yer
tutar.
Sevmekten,
sevilmekten,
iltifattan
ve
kendilerine
kar
ince
ve
kibar
davranlmasndan holanrlar. Gzel ve ekici olmay arzularlar ve bakalarn kolaylkla

etkileyebilirler. Mor renk, zgven duygularn simgeler, btnl temsil eder. Mor rengi
kullananlar, canlla, neeye ve uar kiilie sahiptirler. Magenta renk, stnlk
duygusunu arttrr. Mor, yaratc zellikler tar ve sanat, bu renkle btnleir.
Olumsuz
ynne
baktmzda;
egemenlik
duygusu,
gvensizlik,
kendini
beenmilikle gelen yalnzlk ortaya kar. Ayrca, sorumsuz bir yap, saygsz davranlar,
unutkanlk, sabrszlk, ukala ve kaba hareketler olumsuz ynleri olarak bilinmektedir.
Bununla birlikte, nevrotik duygular aa kardndan, insanlarn bilinaltn korkuttuu
saptanmtr. Magentann bol krmz ieren rengi, en ateli tonudur ve ayn zamanda fkeyi
temsil eder.
Cyan (Turkuvaz): Cyan, dzenli olmaktan, huzur, bar ve sadelikten holanan
insanlar iin uygun bir renktir. Ayn zamanda cyan, sorumluluk, gzellik ve incelikle
badatrlr. nsan karakterinde ise, sadkl, drstl ve sakinlii artrr.
Cyan, mavi ile yeilin karmndan oluur. Baz zamanlar bu renklere ynelim
gsterir. Yeile doru ynelim gstermesi, acelecilik zelliini kiiye tar. Mavi renge
ynelmesi ise, i dnyasnda, eitim alannda ve sosyal hayatta motive edici olarak
kullanlr.
Negatif yn ise, cyan rengin kskanl da beraberinde tamasndadr. Bununla
birlikte, kurnazlk ve hedeflerden uzaklama eilimi de gsterir.
Siyah: Siyah renk, gc ve tutkuyu temsil eder. Siyah, fonda kullanlrsa
karamsarl, gc ve tutkuyu n plana kartr. zellikle portre fotoraflarnda fon olarak
83
kullanlmas, kiiyi daha etkin bir ekilde gsterir. Siyah renk lksn, hrsn ve asaletin
rengi olarak da bilinir. Bu etkisi dnlm olsa gerek, makam arabalarnn geneli siyah
renktedir. Siyah ayn zamanda dnmeyi hzlandrr. Einstein dnceye daha kolay
younlamak iin perdeleri siyah olan, gn almayan odalar tercih ederdi.
Siyah ayn zamanda hzn, yas ve duygusall simgeler ve lmn rengi olarak
kabul edilir. lkemizde ve batda, siyah matemi temsil ederken, Japonya'da siyah mutluluk
anlamna gelir. Japonya gibi zellikle Uzakdou lkelerinde siyah, mutluluu, beyaz
matemi ifade eden renkler olarak kabul grr.
Beyaz: Beyaz, ana renk olarak bilinen, mavi, yeil ve krmznn bir araya gelmesi
sonucunda oluur. Beyaz, insanlarn aclarn alarak bunun yerine huzur ve bar getiren bir
renk olarak bilinir. Beyazn insan yaamndaki anlam, gerei temsil etmesidir. Beyaz,
ayn zamanda huzurlu ve sorunsuz bir ruh halini ifade eder. Beyaz, safln, el
dememiliin rengi olarak kabul grr. Beyaz, gelinlik rengi olarak bu zelliinden dolay
tercih edilir. Bu anlamyla beyaz renk, safl, berrakl, kararll, sreklilii ve temizlii
sembolize eder. St, kar, toz eker, un, pamuk yalnz beyazn deil, ayn zamanda
berrakln da gstergeleridir.
Beyaz renk, serbest ve rahat bir zihni iaret eder. Tarafszl belirttii gibi, len
insanlarn temiz bir ruhsal yolculuk yaptn belirtmek iin matemde de kullanlr. Beyaz,
bilgelik ve arnmlk anlamlarn da iinde barndran bir renktir.
Beyaz rengi tercih edenler, kendilerini her trl aibeden ve kirden arnm insanlar
olarak gstermeye alrlar. Bu rengi sevenler, ayn zamanda istikrarl, devamll olan ve
temizlii seven kiiler olduklarn yanstrlar. Politikaclarn beyaz tercih etmeleri bu
yzdendir. Topluma temiz, drst izlenimi vermek ve ounluun gvenini kazanmak
istei, beyaza ynelmelerine neden olur. Beyaz tercih edenler, sadece kendi hareketlerinde
deil, bakalarnn hareketlerindeki ayrntlara da dikkat ederler.
Ayn zamanda titiz
insanlardr ve baka insanlarn fikirlerini de nemserler. Beyaz tercih edenlerin, drstlk

ve adalet duygular gelimitir.
Negatif yn ise, bazen eletiride dozu karp karsndaki insan kracak kadar ileri
gitmeleridir.
84
Pembe: Pembe renk, duygular, ak, neeyi, mutluluu ve hayalleri temsil eder.
Ayrca sevgi ve yardmseverlik gdleri ok kuvvetlidir. Pembe, rahat hissettiren zelie
sahip olduu iin, baz byk maazalar tezgahtarlarna pembe niforma giydirirler.
Bylece, mteriler kendilerini daha rahat hisseder ve tezgahtarla daha kolay iletiim
kurarlar. nsanlar zerinde dinlendirici etki yapar.
Pembe rengin, masum ve ocuksu bir yannn olduu da bilinmektedir. Bu
zelliinden dolay, ocuk rengi olarak kabul grr. Romantizmi temsil etmesi, genellikle
sevginin ve neenin rengi olarak alglanmasn salar. Pembeyi seven kiiler, kskanlk ve
kini barndrmayacak kadar yumuak bir karaktere sahiptirler.
Pembe, krmz rengin en ak tonlarndadr. Gerek pembe ok ak bir tondur ve bu
rengin insanlar da kolaylkla incinebilecek yapdadr. Parlak bir pembe, needir. Ama
snk bir pembe ask yzll gsterir.
Turuncu: Turuncu renk, salk, enerji, olaanst g ve mantk anlamna gelir.
Turuncu renk, cinsel potansiyeli arttrr ve bakl glendirir. Kiinin yaam
dzeyinde, hrsn ifade eden renktir. Turuncu renk ayrca, bedendeki genel enerji dalm
dzeyini hzlandrr. Ayn zamanda, yorgunlua, depresyona, barsaklarn verimli
almasna ve uykusuzlua iyi gelir.
Turuncu renk, ok abuk dikkat eker. Eer bir rnde portakal rengi kullanlyorsa
bu rn herkes iindir mesaj verilmi olur. ocuk giyim reten firmalar, rnlerinde
kk ocuklar iin yaplm olan oyuncaklarda portakal rengi sklkla, bu zellikten dolay
kullanrlar.
nsanlar, turuncu rengin olduu yere ok abuk ve rahata girebilecekleri hissine
kaplrlar. Turuncu renk, bulunduu grubu, sayca olduundan daha ok ve daha cana yakn
gsteren bir zellik tar. Neenin ve bilgeliin rengi olarak tanmlanr. Ayrca,
sosyallemeyi ve yardmlamay arttrr.
Kahverengi: Kahverengi, gerekiliin, ciddiyetin, plan ve sistemin rengidir.
nsanlar zerinde canllk, hareketlilik etkisi brakt yaplan bir deneyle ispatlanmtr.
Deney olarak, bir mzede fon kahverengiye dndrldnde ziyaretiler daha ok yeri,
daha az zamanda gezdikleri tespit edilmitir.
85
Kahverengi, topran rengi olmas nedeniyle, doal olarak kabul edilir. Bu yzden,
kyafetlerde pek tercih edilmez. zellikle i grmelerinde, profesyonel toplantlarda
giyilmemesi nerilir. nk kahverengi giyen insanlar, kalabalkta dikkat ekmez ve etkili
olmazlar. nsan konu alan ekimlerde kahverengi giysiler ortam ile uyum salar ve ilgiyi
zayflatr. nsanlarn resmiyetten uzak, daha rahat ve alabilecek bir noktaya tanmas
istendiinde bu rengin kullanlmas uygun olur. Kahverenginin bu zelliinden portre
fotoraf ekimlerinde ska yararlanmak akllca bir yaklam olur.
2.6.4.2. Renklerin Portre Fotorafnda Etkisi

Renklerin psikolojik etkisi ve anlamlar portre fotorafn baka bir noktaya tar. Bu
noktay anlamann en kolay yolu, ayn kiiye deiik renkte elbiseler giydirerek yaplacak
ekimlerin yan yana koyularak, rengin yz ifadesi ile rtp rtmediini ve hangi rengin
kiilii daha ektili yansttn tespit etmektir. Kiiyi deiik renkte elbiselerle
grntlemek, sadece d grnmn daha iyi bir ekilde gstermekle kalmaz, kiiliini
ve sakl kalm ynlerini de ortaya kartr. D mekan ekimlerinde ilk kez karlalan
modellerle byle bir alma yapmak ok kolay deil, ama stdyo ortamndaki portre
ekimlerinde ilgin sonular elde etmek mmkndr. D mekanlarda, rahat giyilen ceket,
al veya apka kullanarak renk etkisini gzlemlemek pratik bir yol olabilir.
Fotorafta renk kontrastn farkllatrmak, yan yana gelen renklerin yerlerini
deitirerek kolayca gerekletirilir. Renklerdeki deiim, kontrast artrmak amacyla
yaplacaksa, mevcut
rengin
beyaz
tamamlaycsn kullanmak
gerekir. Mavinin
tamamlaycs sar, yeilin tamamlaycs magenta ve krmznn tamamlaycs da cyandr.

Tamamlayc renkler kadar olmasa da, ana ve ara renkler de kontrast artrc etki yaparlar.
Fotoraf-23de sar-mavi kontrast grlrken, fotoraf-24de ise krmz-cyan kontrast
sergilenmektedir.
86
Fotoraf23
Fotoraf24
Renk kontrastnn drlmesi hedeflendiinde ise, tek rengin farkl tonlarn

kullanmak uygun olur. Btn objelerin ayn renkte olmas kontrast drrken ayn
zamanda objelerin birbirine karmasna da neden olabilir. Ayn rengin tonlarndan oluan
nesnelerin, fotorafta daha belirgin hal almalar iin, n etkili kullanlmas gerekir.
In etkili kullanmnda, objelere geli as ve iddeti nemsenmelidir. Fotoraf25
mavinin tonlarndan oluurken yanal gelen k yardm ile modeller fondan ayrlyor.
Fotoraf-26da ise krmz tonlarn ar bast ak bir ekilde grlyor. Krmzdan
yansyan k, yzde de belirgin hal alyor. Tek renkten oluan fotoraflarda, objeyi fondan
ayrmak olduka zordur.
Fotoraf25
Fotoraf26
Portre fotorafnda kullanlan renkler, ok gl ya da saf olmak zorunda deildir.

Tabiatta renkler ou zaman, solgun ve dk younlukta grnr. D mekan portre
ekimlerinde renklerin solgun ve dk younlukta olmalar, ayn zamanda izleyicinin
ilgisinin yzde toplanmasn salar. Ayrca, renklerin aralarndaki solgunluk ve dk
younlukta olmalar, kendi iinde olduka ho bir atmosfer oluturur. ou zaman soluk
87
renklerin bir arada olmas fark edilemez. Bunun nedeni, doygunluu yksek olan renkler
gibi gze arpmamalarndan kaynaklanr.
Portre fotorafnda en zor olan ilemlerin banda, n etkili kullanm gelir.
fadenin doru anlatmnda bavurulacak en byk yardmc, ktr. In aydnlatma
etkisinin yannda, renklerinin de kontrol edilmesi gerekir. In, model zerindeki etkisini
grebilmek, fotoraf bilinli ve denetim altnda retmenin temel unsurudur. Aksi taktirde,
renklerin rastlantsal bir ekilde fotorafa yansd sonucu ortaya kar.
rnein evreyi saran n ierisindeki mavi ve sar tonlarn oluturduu yelpaze,
insanlarn duygularn etkiler. Mavimsi tonlar soukluu artrrken, sar tonlar scakl
duyumsatr. Gkyznn bulutla kapl olduu ortamlarda ya da glgelerde ekilen
portrelerde mavimsi bir renk sapmas meydana getirir. Bu tr fotoraflar grdmzde
verdiimiz tepki soukluk, uzakta olma ya da znt duygulardr. Ayn kompozisyonlar
gnein ufka yakn olduu ve konularn altn rengi bir kla sarmaland bir zamanda
fotoraflandklarnda daha scak ve ekici duygular yaratrlar... Parlak ve doygun renkler,
belli bir arm yapyorlarsa, zel bir ekicilikleri de sz konusudur. rnein scak
grntler (gn batm, alevler, vb.) sadece dikkati ekmek iin deil ayn zamanda olumlu
duygular yaratmak iin de ska kullanlrlar... Pastel renkler ve soluk tonlar, insan
rahatlatc zellie sahiptir ve birok i mekanla kolaylkla uyum salar. Snrl ve dar bir
ton yelpazesiyle yaratlan renk uyumunun sakinletirici etkisi vardr.82 Fotoraf27
glgede ekildiinden souk rengin etkisinde grlmektedir. Fotoraf28 ise, gn
batmnn scak tonlarn barndryor.
Fotoraf27
82
Fotoraf28
- Jim Zackerman, Fotorafta Rengin Srlar, 178.
88
Gn nn en byk zellii gn boyunca renk deitirmesidir. Sabahn ok erken

saatlerinde mavi, sonra krmz, turuncu, ardndan da sar olur. ana rengin eit
olduunda ise artk k beyazdr. Akam saatleri yaklatka, gn , sabah saatlerinin
tam tersi eklinde renk deitirir. nce sar, ardndan turuncu, sonra krmz, gne batnca
da mavi renge brnr. Mavi saat, fotoraf iin ok etkili ve masalms bir hava yaratr. Bu
saatin ardndan, artk bir renk olarak kabul edilmeyen siyah oluur.
Gn nn bir gnde urad renksel deiimi yukarda anlattk. Gn boyunca
doal kta oluan bu deiim, ayn zamanda konularn rengini de deitirir. Portre
fotoraf ekerken hangi renk k altnda ekim yaplm ise, grntnn tamam o rengin
hakimiyetinde oluur. In rengi sar ise, btn renklere sar bir gzlkle baklyormu
gibi alglamak gerekir. Bu durumda yzn rengi de, gerek tonundan uzaklaarak, n
etkisi ile olmas gerekenden daha sar tonda olur.
Parlak gne , beyaz olduu saatlerde canl ve doru renkleri gsterir. Renklerin
doruluu ve canll, modelin giysileri ile yznde kendini gsterir. Sis, pus, duman ve
buhar, n iddetini azaltacandan renkleri de daha solgun ve dk kontrastta gsterir.
Doada, ak havada karlalan serin renklerin renkli tonlar iklim koullarna gre
deiime urar. Youn sis ve glge serin tonlara yol aar, fakat ton eitlilii hava
durumuna, gkyz artlarna ve evreyi dolduran a gre farkllar.83 Doal kta
meydana gelen bu farkllama, portre fotoraf iin bir atmosfer yaratm olur.
Fotorafnn, kta oluan bu deiimi iyi alglamas ve model ile btnletirmesi gerekir.
Doal k altnda yaplan ekimlerde, glgede kalan blgeler yanstc yardm ile
aydnlatlrken, modelin baz blgelerinde, renkler deiime urar. Bu deiimler portreyi
oluturan elbise blgelerinde ise ok dikkat ekmeyebilir. Ama deiim modelin yznde
ise ok daha kolay grnr. zleyici, ten rengine aina olduu iin, yzdeki renk
deiiminin gerek renklerden sapmasn olumlu karlamaz. Yanstc yzeyden destek
almak zorunlu ise; en azndan sar, krmz ve turuncu renkleri tercih etmek gerekir. Scak
ton olarak alglanan bu renkler, modelin yzndeki canll artrr. Yeil, cyan ve mavi
renkler, souk renkler olarak bilindiinden, modelin yzndeki etkisi; hastaym gibi
olabilir. Gn batm saatlerinde ise durum tam tersi olur. Bu saatlerde ekilen fotoraflarda,
normal saatlerde ekilene gre ok daha altn sars bir renk hakimdir.
83
89
Portre fotorafnda zaman zaman renk etkisini azaltmak, yz ifadesini daha belirgin
klar. Byle bir etkiye ulamak iin fon ile modelin giysi renginin ayn olmas gerekir. Ik
her iki blgeye de ayn iddette geldiinde, renk uyumu iinde bir portre fotoraf elde
edilir. Renksel btnlk, ilgiyi modelde toplar. Giysi ve fon rengi ayn iken, k iddeti
modelde yksek, fonda dk ise renkler ayn olmasna ramen tonlar farkllar. Oluan
ton zenginlii, fotorafta zel olarak tercih edilmi de olabilir. Aadaki her iki fotorafta
da fon ile giysiler arasnda oluturulan renk uyumu, ilginin yzlerde toplanmasn salyor.
Fotoraf-29 ve fotoraf-30da bu etki kolaylkla grlmektedir.
Fotoraf29
Fotoraf30
Koyu younluklu grntler genellikle byl, dramatik ve karanlktrlar.84 Koyu

younluklu portre fotoraflarnda, renkten ziyade, n etkisi gze arpar. Koyu ve soluk
ortamda tek rengin zerine, etkili gelen k ise rengi daha arpc hale getirir. Dini ve
dramatik temalar vurgulamak iin koyu younluu olan portre fotoraflar tercih edilebilir.
Fotorafn byk blmn oluturan koyu blgeler fotorafa gizem katar. Karanlk
blgeler, grlemeyen ve seilemeyen alanlardan oluurken ayn zamanda izleyiciyi
dnmeye zorlar. Fotoraf31 ve fotoraf-32de bu etki net bir ekilde grnyor.
84
90
Fotoraf31
Fotoraf32
Gz iin her trl gvdesel biim ksma ayrlr: Varlk, biim, renk. Varln
grnts, rengine ve biimine oranla kaynandan daha uzaa yansr; renk de biime
oranla daha teye gider, ama bu yasa aydnlk cisimlere uygulanmaz. Deney, yukardaki
nermeyi aka dorulayp kantlamaktadr; zira yakndan grnen bir adamn zerinde,
varln, biimin ve hatta rengin niteliini fark edersin; ama ayet senden biraz uzaklarsa,
onu tanman imkanszlar, nk siluetinin nitelii belirsizlemitir. Biraz daha m
uzaklat, rengini ayrtrmay da baarmazsn, sende koyu bir cisimmi izlenimi brakr ve
daha uzak bir mesafeden de, yuvarlak ve koyu, ok kk bir cisim izlenimi verir.85
85
- Leonardo DA VNC, Defterleri, 33,34.
91
2.6.5. Meknn Deerlendirilmesi

nsanlar bir objeye bakarken yalnzca o objeyi grmez, ayn zamanda onun iinde
bulunduu yeri de grrler. Bylece maddenin tekrar zihne getirilmesi, onunla bir arada
bulunan dier eylerin de gelmesine yol aar. Bu durum psikolojide bir ardalk vastasyla
arm olarak adlandrlr. Ayrca bir portre fotorafna bakan kiinin aklna, fotoraftaki
kiiyi ve bulunduu ortam canlandrmak gelir. Psikolojide bu arma da benzerlik
vastasyla arm denir. Bylece benzer olan ve benzer olmayan vastasyla yeniden
zihne getirilme sreci baarlabilmektedir.
Portre fotorafnda asl ilgi, modelde toplanmak istense de, izleyici ister istemez
modelle birlikte mekan da alglar. Bu alglama sonunda mekan model ile birletirilerek bir
btn haline getirilir. Portre fotorafnn daha sonra hatrlanmasnda da ekim yaplan
mekann hafzada nemli bir yer ikal ettii grlr. Bu noktadan yaklaldnda, obje
mekan ilikisinin uyumlu ve destekleyici nitelikte olmas iin, fotorafnn gerekli zeni
gstererek ie balamasn gerekli klar.
Fotoraf tarihine bir gz atldnda, portre fotorafndaki deiimin, zellikle
mekanlardaki farkllamada ve aksesuar olarak kullanlan materyallerde olduu gze
arpar. Bunun yannda (zellikle stdyo portre fotoraflar incelendiinde) poz vermelerde
de bir takm deiikliklerin yaand gzden kamaz. Bu deiimin en byk nedeni,
kukusuz, teknolojideki gelime ve fotorafn teknie olan balldr. Teknik deiim
yannda fotoraflar, portre fotorafnda isim yapm insanlar rnek alarak, mevcut
kaliteyi daha da ileri bir seviyeye tamlardr.
Fotorafn icat edildii ilk yllarda filmler, dk duyarlkta retiliyordu. Bu durum
portre ekimlerinin, bol k altnda ya da uzun sreli pozlandrma yaplarak elde edilmesini
gerektiriyordu. Uzayan seanslar, hem fotoraflar, hem de modelleri zorluyordu. Portre
fotorafnda asl ama, kiiye benzetmek olduundan, net bir grnt elde etmek birinci
artt. Uzun sren pozlandrmalar sonunda net portre fotoraflarna ulamak, bir takm
ekipman kullanmay zorunlu hale getiriyordu. Elleri dayamak iin masa ya da tutacakl
koltuklar kullanlrken, ban hareketini sabitleme iin de kafann arkasnda kskalar
kullanlyordu. Asl ilevleri net fotorafa ulamak olan bu nesneler, modeli destekleyici
nitelikte kullanlarak model ve mekan ilikisini kuran objelere dnmlerdi. Fotorafa
bakan insanlar bu nesnelerin varln yadrgamyor ve rahatszlk da duymuyorlard.
92
Portre fotorafn bir yana brakrsak, gnmzde bile, birok kiinin ofisinde,
aldklar eitimi gsteren belgeyi ereveleyerek astna ahit oluyoruz. Bu hareket,
yaplanlar iinde en kabul edilebilir olandr. Bunun yannda, dnyann deiik blgesine
yapt seyahati veya nl biri ile karlat an fotoraflayan ve bulunduu mekanda
kullanan birok insanla karlarz. Gnmzde bu etki, daha ok normal yaant dndaki
ilgin enstantanelerin grntlenmesi ekline dnmken, ilk yllarda insanlar daha ok
ileri ile bark ve bulunduklar mekanla birlikte fotoraf ekmeyi tercih ediyorlard.
Bazen de fotorafn ektirmek isteyen kiiler verdikleri pozlarda mesleklerinin veya
almakta olduklar eitimin vurgulanmasn arzulamaktaydlar. Bu amala elinde testeresi ile
bir marangozun, cetvel ve pergelle bir mhendislik okulu rencisinin hatta kafatas,
kemikler ve tp kitab ile birlikte gururla poz veren dier bir rencinin grntlerine
rastlanabilmekteydi.86
Fotoraf33 incelendiinde, mekanda bulunan kafatas ve insan kemiklerinin varl
fotoraf ekilen kiinin bir doktor veya tp rencisi olduu konusunda ipular
vermektedir. Fotoraf-34de ise, fotorafn ekildii mekan Osmanl sarayn andran bir
dekora sahiptir. Ama, fotoraf ekilen kiinin entelektel yapsnn yanstlmasdr.
Burada ama modele mekan yardm ile soylu bir kiilik verme abasdr. Fotoraf35 ele
alndnda ise, yeni domu kei yavrularn tayan bir obann yavru keilerle ekilen
fotorafnda mesleinin ne kt kolayca grlmektedir.
Fotoraf33
86
Fotoraf34
Fotoraf35
93
mekanlarda aranan en nemli konulardan biri de arka plann basitliidir. Modelin

kiiliinin aktarmna kolaylk salayacak desenler tercih edilirken, ayn zamanda modelle
uyum salayacak mobilyalarn olduu mekanlar tercih edilmelidir. Portre fotorafnn
ekim yeri, bir avlu ya da i mekan olarak seilmise ve bu alan modelle ilikili ise,
fotorafta mekann vurgulanmas, kiilik hakknda ipular verir. Bu noktada dikkat
edilmesi gereken, modele destek olsun diye fotorafa dahil edilen objelerin, modelden daha
ok ilgi ekmelerinin nne geilmesidir. Mekan ve mekanda bulunan nesnelerin modele
oranla daha az ilgi ekmelerini salamak iin kullanlacak en iyi eleman ktr. Bir
fotorafta k nerede ise, gz oraya younlar. Portre fotorafnda model zerine gelen
n iddetini artrarak ekim yapmak, mekan etkisini ikinci planda brakacaktr. Fotoraf36da, duvarda bulunan tablo, karanlkta kald ve k, modelin yznde daha etkili
olduu iin sadece dengeleme ilevi gryor. Ayrca mekan hakknda da kk ipular
veriyor. Fotoraf-37de ise duvar ak tonda olmasna ramen olduka koyu grnyor.
Bunun nedeni modelin bulunduu yer ile duvar yzeyinin aydnlatma oranlarnn ok farkl
olmasdr. Gz, n etkili olduu yeri kolayca algladndan her iki fotoraftaki model
de, fotorafa bakar bakmaz ilgiyi zerlerinde topluyor.
Fotoraf36
Fotoraf37
Mekann seiminde dikkat edilmesi gereken bir baka nokta ise, fotorafnn hareket
alann kstlayacak kadar dar yerlerin tercih edilmemesidir. Dar alan ierisinde yaplacak
ekimler, hem bak asn daraltr, hem de snrl optik kullanmak mecburiyetini getirir.
Dar alanlarda yaplan ekimlerin ok daha ksa sreli olmas gerekir.
nk byle bir
yerde modelin de, fotorafnn da sklmas ve gerginlemesi hz kazanr. Dar alanlarda,

model duvara yakn durmak zorundadr. Duvarn ilgi alan dnda braklmas, dar alanlar
iin ok zordur. Byle durumlarda model-mekan ilikisini kurmaya almak akllca
olabilir. Aadaki her iki fotorafta da model-mekan ilikisi n plana kmaktadr.
Fotoraf-38de, yanal k altnda bir sepetinin ubuklardan yapt seleler grlyor ve bu
94
mekann bir sepeti dkkan, sepet eitleri satan bir yer olduu kolayca grlyor.
Fotoraf-39da ise, ibadet eden bir rahibenin bulunduu mekann mistik havas, fondaki iki
heykel yardmyla birdenbire ortaya kyor.
Fotoraf38
Fotoraf39
letiimin iinde olutuu ortamn fiziksel zellikleri: Oda, salon, bro gibi
kelimeler, bir mekann kullanlma ilevlerini belirtir. Bulunulan yerin fiziksel konumu ve
nitelikleri, bir baka deyile bykl ve biimi, ayrca rengi, aydnlatma derecesi, ss,
sessiz ya da grltl olmas gibi zellikleri, o mekan iinde yer alan iletiimi etkiler.
Herkes bu etkilerin altnda bulunur, ne var ki bazlar bunlarn bilincindedir, bazlar
deildir.87 Bulunduu ortamn fiziksel zelliklerinden etkilenen kii ile yaplacak
almada, iletiimin salkl kurulmas ve evresindeki nesnelerin modeli destekleyecek
ekilde kullanlmas, en akllca yoldur. Fotoraf, modeli ile iletiim kurarken,
bulunduklar evrenin modeli zerinde olumsuz bir etki braktn anlad anda, modelle
konuarak ekime baka mekanda devam etmesi, baarl sonu elde etmeye imkan
tanyacaktr.
Portre fotorafnda mekan belirlemenin bir dier kriteri de model ile kurulacak
iletiimdir. ki kiinin birbirine yakn bulunabilecei samimi bir sosyal ortam m sz
konusudur, yoksa belirlenmi kurallar olan resmi bir ortam m? Her iletiim belirli bir
sosyal ortam iinde yer alr ve bu ortamla ilgili birok sosyal norm, deer ve beklentiler
vardr.88 Fotoraf, ekim iin belirleyecei mekanda bunlar da gz nnde
bulundurmaldr. Portre fotorafna yanstlmas hedeflenen ierik, bu ortam dna
kldnda elde edilemeyecekse, ekim iin mevcut ortamn kullanlmas uygun olacaktr.
Grup halinde gezen ve taknlk yapan insanlarn, yalnz olduklarnda daha uysal
87
88

- A.g.k., 44.
95
olduklarn portre diliyle anlatmay hedefleyen bir fotoraf iin, uygun ekim yeri,
taknln yapld caddeler olmamaldr. Orada diyalog kurduu genlerden bir ya da
birkan bulunduklar ve birbirinden destek aldklar mekann dna kartmas ve ylece
grntlemesi, daha rahat almasna imkan verecektir. Belirtilen ekimlerde ama,
sokakta yaanan arbede deil, byle yaayan insanlarn portrelerinin ekimi ise, byle bir
yol semek uygun olur.
Sosyal mevki sahibi insanlar, stlendikleri misyon gerei daha ciddi olurlar. Onlarla
almaya balamadan nce ekimin ne amala yapldnn belirlenmesi daha doru olur.
Ama, mevki sahibi insanlarn da bizler gibi sradan insanlar olduunu vurgulamak ise,
grev yaptklar alanlar yerine i d zamanlarn geirdikleri mekanlar ya da yalnz
kaldklar blgeleri tercih etmek gerekir. Ama ama toplumdaki sosyal statlerini
vurgulamak ise, grev yaptklar mekan ve evresindeki insanlar nnde ekimi
gerekletirmek, daha doru bir yaklam olur.
Portre fotoraf ekerken en doal ifadelerin yakaland mekanlarn banda
tapnaklar ve ibadethaneler gelir. nsanlar, bu mekanlara, inanlar gerei tanr ile
yzlemeye, af dilemeye ya da talepte bulunmaya gelirler. Birok insan tanr ile kontaa
girdii anda, d dnya ile olan iletiimini zayflatr. Younlamann salanmad ibadet,
yarm kalm hissi verir. nsanlar kendilerinden geercesine motive olduklarnda yaptklar
ibadetten daha fazla zevk alrlar. te portre fotorafs iin ibadet eden bir kiinin trans
an, yz ifadesinin doall yakalad en uygun andr. Byle bir mekanda alldnda
ok keyifli ve baarl iler ortaya kar. Fotoraf40 ve Fotoraf41, bu yaklamla
incelendiinde konu daha kolay anlalr.
Fotoraf40
Fotoraf41
96
Bu alma iin dnyann deiik lkelerine birok seyahat yaptm. Unutamadm ve

en ok etkilendiim yerlerin banda ibadethanelerin gelme nedenini imdi daha iyi
anlyorum. Her dinde ve ibadethanede uyulmas gereken kurallar var. Bizim iin hi nemli
olmayan bir hareket, karmzdaki insann cann skabilir. Mesela, camilerin iine ayakkab
ile girilmediini bilmeyen bir yabancnn karlaaca durumu dnn. Ya da, namaz
klan insann nnden geilmesinin ho karlanmadn bilmeyen birinin, namaz klan
insanlarn nn geip fotoraf ekmesine tepkiler nasl olacaktr, tahmin edebiliriz. ekim
mekan iin ibadethaneler seildiinde, fotorafnn ncelikle yapmas gereken, o
mekandaki kurallar renmek ve uyum gstermektir. badet alanlarnda ekim yaplrken,
evrede modele destek olacak birok nesne vardr. O nesnelerin dindeki ilevlerini bilmek
ve hak ettikleri noktada fotorafa dntrlmelerini salamak ise, ayrca zen gsterilmesi
gereken bir baka noktadr.
Portre fotorafn ele aldmzda, stdyoda portre fotorafl ve doal kta veya
ak havada portre fotorafl olarak iki trn varlndan ska bahsettik. Ak hava
portre almalarnda, modelin stdyo ortamndan daha ok hareket alanna sahip olmas ve
fotorafya ait bir mekan yerine, daha sosyal bir ortamda grntlenmesi, kiiliini
yanstma ve doall yakalama adna daha iyi sonular verir. Fotorafnn bu durumun
bilincinde olmas ve ona gre bir yaklam belirlemesi gerekir. Doal k altnda portre
almalarn ayrca, modelini tandk kiilerden seip haberli alan ve modelini
tanmad kiilerden belirleyerek alan yaklamlar olarak ikiye ayrabiliriz. Tanmad
modelle alan fotoraflar, baz durumlarda modellerine haber bile vermeden ekimi
gerekletirirler.
Bylece
yaklamlar,
modellerin
haberi
varken
ve
yokken
grntlenmeleri eklinde de ikiye ayrmak mmkndr. Fotorafnn, fotorafnn

ekildiinden haberi olan bir modelle almasnn bir takm artlar var. Bunlarn banda,
gn altnda bile olsa modeli makyaj yapmaya ikna etmek gelir. D mekanda organize
ve programl portre ekimi yapmak, ilgin olabilecei gibi etkileyici de olabilir. Son
dnemlerde, zellikle gelin damat ve moda ekimleri iin, doal k altnda tarihi mekanlar
ya da manzaras ho olan ortamlar ska kullanlmaya baland. te tandk kiilerle, byle
deiik mekanlarda yaplacak portre ekimlerinde makyaj, sonucu daha da olumlu bir
noktaya tayacaktr. Kiiler tandk deilse, doal olarak, makyaj yapmak neredeyse
imkansz bir hal alacak ve fotoraf modeli olduu gibi kabul ederek alma durumunda
kalacaktr.
97
Fotoraf iin zor olan anlardan biri, hi tanmad bir insann ok etkili fotoraf
vereceini grd ve ardndan modelle ilk kontaa girebildii andr. Byle durumlarda en
byk talihsizlik, modelin kendine ait bir mekanda olmas ve yabanclarn girmesine izin
vermemesidir. Fotoraf ne kadar iyi niyetli olsa da karsndaki insan onu tanmad iin
endieli davranacaktr. Evinin avlusunda oturan modelin fotorafn ekmeyi arzulayan
fotoraf, daha avludan ieri girmeden izin istemeli, ald cevap olumlu ise ieri girmeli,
olumsuz cevapla karlatnda ise artlar zorlamamaldr. Aksi taktirde, hi beklemedii
bir tepki ile karlama olasl yksektir. Yaanacak olumsuz bir diyalog, morallerin
bozulmasna neden olur. Fotoraf ekmek motivasyon gerektiren bir i olduu iin, morali
bozulan fotorafnn, byle bir olaydan sonra, hibir ey olmam gibi ekime devam
etmesi ve baarl iler retmesi imkanszdr. zellikle, kiiye zel mekanlarn
kullanmnda, gereinden fazla zen gstermek gerekir. Kiiye ait mekan kullanarak
yaplacak portre almalarnda, evreyi verimli kullanarak ok daha iyi fotoraflar retilir.
Portre fotorafnda bilinli mekan kullanm, ayn zamanda derinlik izlenimini de
artrr. Dz ve tek renk fonlar yerine, modelin uzanda bulunan nesneleri kadraja almak,
fotorafa nc boyut izlenimi kazandrr. Fotorafa bakan kii, modeli nde, dier
nesneleri daha uzakta alglar. Byle bir yaklam, ayn zamanda modelin hacim etkisinin
artmasna neden olur. Fonda, modelle kesimeyen bir pencerenin oluu, izleyiciyi
pencereden dar kartrken, kendi i dnyasna dnmesini salar. Mekann derinlik
izlenimini vurgulayan portre fotoraflar, daha anlaml bir yapya kavuturulmu olur.
Aada grlen her iki fotorafta da modellerin uzanda bulunan objeler kullanlarak
izleyiciye mekan konusunda bilgi verilirken, ayn zamanda fotorafa derinlik izlenimi
kazandrlm oldu.
Fotoraf42
Fotoraf43
98
Portre fotoraf ekimlerinde, ak ya da kapal mekanda almak anlatm deitirir.

Doal kta, ak hava mekanlar, engin ve snrszl alglatr. zgrlne dkn bir
modeli fotoraflarken ak mekan kullanmak, kiilii yanstmak adna daha etkili olur. ok
sosyal olmayan, kendisine yeten bir kiiyi alrken de daha kapal alanlar tercih etmek,
modelin kiiliini yanstmak adna doru mekan seimi olur.
Portre fotoraf ekimlerinde seilen mekan ile izleyiciye bir mesaj verilmi olur.
Fotorafnn izleyiciye iletmek istedii, ben bu modeli size bu mekanda sunmay uygun
grdm. Bana gre setiim kiiyi en iyi anlatan yer buras ve destekleyici nesneler de
bunlardr. zleyici bitmi fotorafa mdahale etme ansna sahip deil ama mekan-model
ilikisini iyi bulmamsa, beenmeme hakkna sahiptir. Yaratt dnya ile sanatnn bizi
ilgili kld yer, bir sanat eserindeki mekan dzeninin kar davranmz tayin eden
nemli bir faktrdr.89
Portre fotorafnda kullanlan mekan, izleyicide uyarc etki yaparak, baz
armlar yaamasna neden olabilir. Baz fotoraflara bakan kiiler, daha nceden
yaadklar bir mekan ya da olay hatrlar ve arm yolu ile anlar canlanm olur. Baz
durumlarda bu arm sonunda, izleyicide ok youn duygular yaanr. Duygu
younluunun ar
olmas
durumunda, portre fotorafnn
alglanmamas tehlikesi ortaya kar.
hak ettii deerde
zleyicinin mekan alkanlklarn snrl tutup,
zellikle asl objeye younlamas, fotoraftan maksimum mesaj almasn salayacaktr.

Fotoraf, mekan kullanmnn izleyicide brakaca etkiyi ok iyi hesaplamak ve ona gre
kullanmak zorundadr. Aksi taktirde, portre fotorafnn asl amac olan kiilik aktarm,
mekann glgesinde kalm olur.
Portre fotoraf ekimlerinde yaklam farklarna birka deiik rnek vermitik. Bir
de kurgu yaplarak ekilen portre fotoraflarna ksaca deinelim. Fotoraf, dnce
dnyasnda belirledii kareyi, model-mekan ilikisini kurarak gerekletirir ve modeli
grntler. Modelin evresinde bulunun nesneler ile ilikilendirilmesinin her zaman
gerei olduu gibi yanstmas gerekmez. En azndan, izleyiciye bu ilikiyi, makul kabul
edilecek seviyede sunmas gerekir. Unutulmamal ki, fotoraf her ne kadar mekan
dzenlese de, bakan gz, asl obje ile mekandaki nesneler arasndaki balanty kendi
birikimine gre alglar.
89
- Bates LOWRY, Sanat Grmek, 70.
99
Mekandan destek alan fotoraflara bakan izleyici, zaman zaman mekann

oluturduu olumlu atmosferden etkilenir ve fotorafn ekildii ortamda bulunmak ister.
Bu durum sklkla, izleyicide daha nce yaad bir yeri hatrlama ya da hayal ettii bir
yere kavuma arzusu eklinde oluur. Fotorafn ekildii mekanda olma arzusu, daha ok
etkili mekan kullanldnda oluur. Mekan ok etkileyici ise, izleyicinin modele
younlamas yerine mekanla ilgilenme tehlikesi yaanabilir. Portre fotorafsnn mekan
ile model arasndaki bu ince izgiyi ok iyi ayarlamas gerekir. Mekann holuunu tam
olarak izole etmeden, modeli destekler ekilde kullanmas gerekir. Mekan duygusunun
belirgin olduu fotoraflar, izleyicisini iine eker. Bunun en nemli nedeni, mekan
algsnn ayn zamanda boyutlu dnmeyi ve hayal kurmay kolaylatryor olmasdr.
nsanolu, yaam gerei, nesneleri ve objeleri boyutlu mekanda kullanr. Mekan
duygusunun az olduu fotoraflarda ise, buna benzer bir arzu, izleyicinin modeli ok
beenmesi halinde oluur.
Portre fotorafna bir de, portre fotoraflarnn mekanlar nasl ssledii
noktasndan bakalm. Portre fotoraflar, i mekan duvarlarn ve vitrinleri ssleyen
objeler olarak kullanmlarn ilk yllardan balayarak gnmze kadar srdrmeyi
baarmlardr. zellikle paa soyundan gelen stanbullu ailelerin, paa dede
fotoraflarn salonun bakesine asmalar, sinemamzda ok ilenen, hatta zaman zaman
alay edilen konular olarak gnmze kadar gelmektedir.90
Portre fotorafnda mekann seimi ve kullanm, doal ifade ve kiiliin ortaya
kmas asndan itina ile belirlenmesi gerekenlerin banda gelir. Portresi ekilecek bir
bebein ailesine olan ball gz nnde bulundurulduunda, aileden uzaklatrlmadan
ekimin yaplmasnn gereklilii kolayca anlalabilir. zellikle erkein etkili olduu
toplumlarda, kocas yannda bulunan bir hanm fotoraf ekilmek isteniyorsa, o an
bulunduklar yeri mekan olarak kullanmak akllca olur. Hanmn kocasnn yanndan
uzaklatrlmas, hayat felsefelerine ters gelecek ve durumdan rahatsz olacaklardr. Oluan
bu rahatszlk net bir ekilde yz ifadelerine yansyacak ve doal ifade, yerini endieli ve
sabrsz bir baka brakacaktr. Ayrca fotoraf, modelle alrken einin tepkilerini de
gz ard etmemelidir. Baz durumlarda elerin tepkileri de olumsuz olur ve alma keyifsiz
diyaloglarn yaanmas ile sonulanr.
90
- Bahattin ZTUNCAY, Portre Fotorafnn Cazibesi 18461950, 20,21.
100
2.6.6. Uyumun Vurgulanmas

Fotoraf, grme duyusu ile kurduu kontakla kendini kabul ettirir. Bu kontak ne
derece uyumlu ise, fotoraf da o oranda baarl kabul edilir. Grme duyusunu etkileyen
faktrler ise karanlk, aydnlk, uzaklk, yaknlk, hareketlilik, duraanlk, obje, objenin
rengi, objenin konumu, objenin dier varlklarla oluturduu armoni, objenin ekli gibi
durumlardr. Bu elemanlarn her biri, portre fotorafnda uyumun vurgulanmasnda etkili
rol oynarlar.
Fotoraf objeleri dzenleyerek, sadece objelerin duruunu ya da obje-mekan
ilikisini dengeli bir biimde sunmakla kalmaz, ayn zamanda objeleri uyumlu bir ekilde
ereveye yerletirdiini de gsterir. Fotorafa bakan kii, objelerin rengini, biimini ya da
anlamn alglamaya alarak fotoraf zmeye ve onlardan tat almaya balar.
Fotoraftaki bu uyum, izleyiciyi iine ekerken, bakma biimini de ynlendirir. Uyum
ayrca izleyicinin fotorafa bak sresinde de etkili olur. Uyumu gl fotorafa daha ok
zaman ayran izleyici, uyumsuz fotorafa daha az zaman ayrr.
Portre fotorafnda uyum ele alnrken, arka plan ile ilikisi ok nem tar. Arka
plann modelin tad ton deerleri ile uyum iinde olmas, izleyicinin beenisinin
artmasn salar. Portre fotorafnda kompozisyon oluturulurken, modelin giysi rengi ile
arka plann rengi incelenir ve uyumlu olmasna zen gsterilir. zellikle benzer veya
komu renklerin uyumlu olduu, buna paralel olarak tamamlayc renklerin kontrast
oluturduu bilinir. Fotoraf-44de fon ve giysiler mavinin tonlarndan oluurken, fotoraf45de ise mavi-sar kontrast dikkat ekiyor.
Fotoraf44
Fotoraf45
101
Portre fotorafnda mekann deerlendirilmesi bal altnda da deindiimiz gibi,

model ile ekimin yapld mekann uyum iinde olmas, fotorafa g katar. ok iyi
giyimli bir modelin ekimlerini ehrin gecekondu veya varo mekanlarnda yapmak,
uyumsuzluu vurgular. elikiyi vurgulama amal portre ekimlerinin byle mekanlarda
yaplmas ilgin sonular dourabilir. Model ile mekan arasnda oluacak bu tr bir
kontrast, zel amal anlatmlar iin ba vurulacak bir yol olabilir. Fotorafnn byle bir
ama gttn net bir ekilde vurgulamas gerekir. Aksi taktirde izleyici tarafndan absrd
bir alma olarak deerlendirilme tehlikesi vardr. Ama, uyumlu fotoraf ekmek ise,
obje-mekan paralelliine zen gstermek gerekir.
Portre fotorafnda uyumdan bahsederken, alma esnasnda fotoraf ve model
uyumuna deinmeden gememek gerekir.
likiler blmnde daha ak bir ekilde
anlattmz sempati ve empati kavramlarna burada ayrca deinmek istemiyorum ama,

baarl portre fotorafndan bahsedebilmek iin fotoraf ve model arasnda oluacak
kontan uyum iinde olmas gerekmektedir. Taraflardan birinin ya da her ikisinin
uyumsuzluu negatif bir ekilde, dorudan sonuca yansr.
Birka yl nce, eski arkadalarmdan birinin ar srarna dayanamayp rettii deri
mamullerini ekmek zorunda kalmtm. Her ey hazrlanm, stdyo kiralanm, Paristen
yeni gelmi ok gzel bir podyum mankeni ile de kontrat yapmlard. Manken kz ok
gzeldi gerekten. Hangi rn giyse yakyordu; ama fotomodel olmad iin bir trl
istediimiz fotoraflar ekemiyorduk. ektiimiz fotoraflardan birkan hemen bastrp,
nelerin iyi gitmediini fotoraflar zerinde inceledik. lk kez fotomodellik yapan modelin,
evrede bulunan asistan, firma sahibi, stilist, modelist, kuafr ve dier kalabalktan
ekinebileceini dndm. Yava yava herkesi bir yerlere yollayarak stdyoyu boalttm.
Ksa bir sre sonra modelin kendine olan gveni artt ve olduka uyum iinde almaya
baladk. Sonular, ilk ekimlerle karlatrdmda, hissedilir derecede baarl
olduumuzu gzlemledim.
Fotoraf, portre ekimlerinde, doal yz ifadesini yakalayabilmek iin, modelin
evresinde gereinden fazla zaman geirmek durumunda kalabilir. Baz kiiler,
evrelerinde yabanc bir insann uzun sre dolamasndan rahatsz olurlar. Bu rahatszlklar
yz ifadelerine yansr ve gerginlemeye balarlar. Bu gibi durumlarda fotorafnn ksa
sreli de olsa ortam terk etmesi ve bir sre sonra tekrar modeli yoklamas, uygun ifadeyi
yakalamay kolaylatrabilir.
Modelde sklganln balad an, uyumsuzluk kendini
102
gstermeye balar. Bunu hisseden fotorafnn, uyumsuzluu krkleme yerine yattrma

eilimli hamleler yapmas gerekir. Uyumun bozulmas, ok basit nedenlere bal olarak
ortaya kabilir. Uzun sre makinenin karsnda duran model, bir sre sonra aniden
sklmaya balar ve huzuru kaabilir. Bu noktada, uyumlu balayan alma bozulmaya
balam demektir. Belki makineyi indirip objektif deitirmek, antadan bir eyler
kartmak veya aramak, optii temizlemek gibi eylemler, modelin ilgisin baka tarafa
vermesini salar. Ksa sreli ilgi dalm, az da olsa bozulan uyumun geriye dnmesine
neden olur.
Uyumu deitiren bir dier etken de, modele dokunmaktr. nsanlarn byk bir
ksm, fotorafnn dokunarak yapt deiiklikten rahatsz olur. Bu nedenle modeli ok
iyi analiz edip ona gre hareket etmek gerekir. zellikle fotoraf tanmad kii ile
alrken, ona dokunduunda beklemedii bir hareketle karlaabilir.
Pakistann kuzeyinde, bir okul bahesinde, rencilerin fotorafn ekiyorduk. Bir
sre altktan sonra, rencileri n etkili olduu noktaya ynlendirmek istedim.
steimi lafla anlatamaynca ellerinden tutup, onlar fotoraf iin belirlediim noktaya
getirmeye almtm. Bu hareketime erkek renciler tepki gstermezken, kz renciler
tarafndan dnemediim oranda tepki aldm. Az nce rahatlkla fotorafladm kz
rencilerden birinin elinden tutup bir miktar saa doru ynlendirmem, onun ve btn
dier rencilerin tepkisini toplamama neden oldu. lk anda ne olduunu anlayamamtm.
Gerilimin nedeninin kk temas hareketinden kaynaklandn anladmda ise oktan i
iten gemiti. nk btn kz renciler toplanp snflara girdiler. Oysa hocalarndan
izin almtk ve olduka uyum iinde alyorduk. Hzl almann sonucu, istem d bir
dokunu, btn uyumu bozdu. O toplum iin kaba saylacak bir hareket yaptm iin
kendimi suladm ve motivasyonum bozuldu. Pakistanda kadn fotoraf ekmek ok
zordur. Byle bir imkan yakalamken, yaptm uyumsuz hareketten dolay o gn btn
konsantrasyonum bozuldu ve gn boyu alamadm.
Fotoraf, ekim esnasnda modelden bir takm hareketleri yapmas iin talepte
bulunabilir. Model, poz verme konusunda deneyimli deilse, muhtemelen istenen her
hareketi gerektii gibi yapamayacaktr. Modele istenilen hareketleri yapamad izlenimini
yanstmak uyumu bozar. Baarsz olsa da modele, istenilen hareketi baarl bir ekilde
yapyormu hissini vermek, modelin bir sre sonra baarl hareketler yapmasna neden
olabilir. Modelle kurulacak szl diyalogda ok arya gitmemek, iletiimi tadnda
103
brakmak gerekir. Modele gsterilecek ar vg, ii ucuzlatrken ayn zamanda uyumu da

bozabilir.
Portre ekimlerinde, modelin kiilii ile dorudan ilikili aydnlatma yaplmas
gerekir. Ik, portre ekimlerinde uyumu vurgulamak adna byk nem tar. Ayrca
modelin duruu ile n uyumlu olup olmadna da bakmak gerekir. Portre
fotorafsnn kendine sormas gereken dier sorular ise: Modelin sergilemek istedii
eylemin denge ve uyumu yeterli mi? Kiilerin tavrlar beden durular ile paralellik ifade
ediyor mu? fadenin doall kritik anda yakalanabildi mi? Gibi sorulardr. Btn bu
sorular, fotorafnn ekim esnasnda kendine soraca ve annda zmlemesi gereken
sorulardr.
104
2.6.7. Kritik An
Portre fotorafnda kiiliin yanstlmas, en zor olan ilerin banda gelir. Makinenin
kendisine evrildiini gren kiilerde, gzle grlr derecede bir deiim olur.
Fotoraflar, hayatlarnn byk bir blmn makine ile geirmelerine ramen,
grntlendiklerini fark ettikleri zaman birdenbire yz ifadeleri deiir ve kendilerine eki
dzen vermeye balarlar. Fotoraflarda bile bu deiim olduuna gre, dier insanlarn
makine karsnda yeni tavr taknma abalarn anlamak daha da kolaylayor.
Fotoraflarn kendi fotoraflar ekildiinde gsterdikleri deiim dnldnde,
hayatnda fotoraf makinesini ok az grm insanlarnn doal olmalarn beklemek
fotoraflarn yksek talebini gstermez mi? Fotoraf, portresini ekecei modeli hi
tanmyor ve ilk kez karlayorsa, iin zorluu bellidir. ki yabanc insann
karlamasnda, ifadelerdeki karmaa ve belirsizlik, daha net bir ekilde ortaya kacak
demektir. Byle bir portreye baknca, yz ifadelerinden; peki ama niye fotorafm
ekiyorsun, bu kadar insan varken neden ben, seni tanmyorum, benden ne istiyorsun, bu
fotoraf nerede kullanacaksn, ya ailem bu fotoraflar grrse? gibi sorularn cevaplar
bulunabilir.
Fotoraf ekilmekte olan kiiler, olduklar gibi grnmek yerine olmak istedikleri
gibi grnmeye zen gstererek poz vermeye alrlar. Bunun sonunda da deiik bir yz
ifadesi taknm olurlar. Bu deiim bazen de, giysilere verilen eki dzen, apkay karma
ya da salar dzeltme eklinde cereyan eder. Yaplan bu hareketler, fotorafnn istedii
davranlar deildir ve byle bir oluumda kritik an aray, kendiliinden ortadan kalkar.
Peki, kritik an? Evet, ncelikle yukarda vurgulanan olumsuzluklar ortadan
kaldrmak, ardndan da kritik an yakalamak iin deklanre baslacak zaman doru bir
ekilde belirlemek gerekir. Kiilikten uzaklaarak oluan yeni ifadenin geri dnmn
salamak, fotorafnn baarmas gereken ilerin banda gelir.
Stdyoda portre fotoraf ekmek, doru ifadeyi yakalamak ve kritik an belirlemek
adna daha kolaydr. Model ile girilen diyalog sonunda, modelin istenilen hareketi yapmas
salanr. Ayrca stdyoya kadar gelen model ile daha uzun sre alma ans vardr.
Fotoraf, doal k altnda hi tanmad kii ile alyorsa stdyo ortamndaki kadar
ansl olmayabilir. Ayrca stdyo ortamnda daha az insan olacandan modelin
105
evresinden etkilenmesi de ayn oranda azalacak ve kendini daha rahat hissedecektir. Bu

rahatlk yz ifadesine yansyacak ve fotoraf iin doru an tespit etmek daha da
kolaylaacaktr. D mekanda yaplan ekimlerde model, evresinde bulunan kiilerden
etkilenir. Bu etkilenme, modelin yz ifadesine yansr. Ortamn normale dnmesi ve
modelin gerek kiiliine brnmesi, zaman ister. D mekan ekimlerinde, fotorafnn
doru an tespit edebilmesi iin, modeli tanma adna daha ok zen gstermesi gerekir.
Fotoraf d mekanda ve doal k altnda ekim yaparken modele iki ekilde
yaklamda bulunarak alr. Bu yaklamlardan birincisi, modelle tanma ve onunla
konumaktr. Fotoraf, modele ne yapmak istediini anlatr ve ekim iin izin ister.
Konumadan sonra genellikle modelin yz ifadesi deiir ve ilk grld andaki yapya
kolay kolay dnemez. Haberli ekimlerde, modelin yz ifadesi yapay bir hal alr. ok az
insan makine karsnda kendini rahat hisseder ve gerilmez. Fotorafnn baars, modelin
kiiliini yzne yanstmay salayp doru anda ekimi yapabilmesindedir. kinci alma
yntemi ise, modelin fotoraflandndan haberi yokken ekimin gereklemesidir.
Fotorafnn ekildiinden haberi olmayan kii de yz ifadesini deitirmemi ve
doalln bozmam olur. Modeli uzaktan izleyen fotoraf, en uygun an yakaladnda
deklanre basarak amacna ulam olur. Fotoraf-46da ekime ikna edilmi bir model
grlrken, fotoraf-47de ise fotorafnn ekildiinden habersiz olan bir modelin doal
yz ifadesi grlmektedir.
Fotoraf46
Fotoraf47
Bu noktada da habersiz yaplan ekimlerin ne derece doru ve etik olduu meselesi

devreye girer. Walker Evans, New York metrosunun fotoraflarn ekerken, objektiflerini
106
paltosunun iki dmesi arasnda gizleyerek ekim yapmtr. Bu fotoraflarda, fotoraf

ekilen kiilerin durumdan haberlerinin olmad, fotorafa bakldnda kolayca
anlalmaktadr. Bunun yannda Diane Arbusun fotoraflarndaki kiiler ise, tam aksine,
portrelerinin ekildiinin fazlasyla farkndadrlar, poz verirler ve dorudan kameraya
bakarlar. Brassai ise, fotoraflarn olaya yaklamnda, belki konunun gizli yann ortaya
karrm endiesini ne srer. Bu inan erevesinde Brassainin dncesi, fotoraflanan
kiilerin olayn farknda olmalar ve katldklar eylemi bilmeleri gerektii ynndedir.
Yukarda, dnyaca nl sadece fotorafnn, fotorafa yaklamlarndaki
farklla deindik. Bu farklar fotoraf saysn artrarak daha da eitlendirebiliriz. Her
yntemde de ortak olan, fotorafnn kendini tanmas ve en baarl fotoraflar hangi
yolla ekebileceini semesidir. Bilgi birikimi, insanlarla iletiim kurma kabiliyeti, kendini
ifade edebilme yetenei, hangi yntemle fotoraf ekeceini belirlemede ipular verir.
Belirlenen yntemlerin yaps deise de etkili an yakalama abas, fotorafnn zen
gstermesi gerekenlerin banda gelir. Ayrca, karsndaki varln insan olduunu
unutmayp, hak ve hrriyetine saygl olmak, modeli kk drecek yaklamlar
grntlemekten kanmak ve ahlaki kurallar erevesinde almak gerekir.
Kamera karsndaki kii, oturuyor olsa bile, vcudu az da olsa hareket eder. Bu
hareketlilik, portre fotorafnda, gzden karlmamas gereken bir baka husustur.
Hareketler vcudun ne, arkaya, saa, sola, yukar ve aa doru ynlenmesi ile
olabilecei gibi el, kol ve ayaklarn hareketi eklinde de gerekleebilir. Oluan bu
hareketler sonunda ifade belirginlii ou zaman deiir ve olumsuz bir yapya brnr.
Gnmzde, beden hareketlerinin kiilii yanstt bilimsel olarak kabul grmektedir. te,
doru ifade ve kiiliin yanstlmasnda, bu hareketleri ok iyi izlemek ve en etkili olduu
zaman yakalandnda deklanre basmak gerekir. fade belirginlii, beden hareketi ile
senkronize edildiinde daha gl bir fotoraf elde edilir. Fotoraf-48deki adam melmi
de olsa, eliyle karsndaki kii ile uyumlu bir hareket rnei gsteriyor. Fotoraf-49da ise
ky aas grnmnde olan adam, geni a optikle daha da abartl hale getirilerek gerek
kiiliine yaklatrlmtr.
107
Fotoraf48
Fotoraf49
Yz ifadesi, portre fotorafnn neredeyse temelini oluturur. Yz ifadesi

incelenmeye balandnda, ilk ele alnmas gereken gzlerdir. Gzler, insanlarn i
dnyalarna alan pencerelerdir. Kiiliin yanstlmasnda, baklarn en etkili olduu an
yakalamann gereklilii ortaya kyor. Ayrca, gzlerin yzdeki dier organlarla olan
uyumuna da bakmak gerekir. Gz-az temasnn uyumlu olmas, portre fotorafnda etkili
sonulara ulamak iin ok nemlidir. Gzlerde oluan ciddi bir bak annda, azda
glck olabilir veya gzlerin ii glerken az ciddi bir ekil alm olabilir. Deindiimiz
her iki durum da, tutarsz ifadenin gstergesi olarak portreye yansr. Az-gz
uyumsuzluunda, modelin i dnyasna bask yapt kolayca anlalr.
Fotorafta kritik an diye ele alnan konu, kiiliin, beden hareketi ile yz ifadesinin
senkronize olduu anda deklanre baslmasn gerektirir. Portre fotoraflarnda en sk
karlalan hata, fotorafnn deklanre basaca an belirlerken ge kalmas ya da erken
davranmasdr. Fotorafnn kritik an yakalayamam olmasn gren izleyici de bu
durumdan rahatsz olur.
108
SONU
Bu almay yaparken, portre fotorafnn asl amac olan, kiiliin yanstlmas ile
snrl kalmamaya alrken, ayn zamanda insanlar fotoraflarma baknca, kendi i
dnyalar ile fotoraflarm anlamlandrsnlar istedim. zleyicinin, fotoraflarda modellerle
zdelemek arzusunu uyandrmak ve kendilerini sorgulamalarn salamak iin de
birtakm ipular verdim. almann, zellikle metin ksmnda, bu ipularn geni bir
ekilde aarak inceledim. Kaynak taramas yaptmda ise, lkemizde portre fotoraf ile
ilgili ok az kitap ve makale olduu gerei ile karlatm. almann metin ksmn
olutururken, fotorafn yan sra dier alanlardan da yararlandm. Bu alanlarn banda,
antropoloji, psikoloji, sosyoloji ve anatomi gelmektedir.
Portre fotorafn ele alrken, insann anatomik yapsnn incelenmesi ve uygun
kiiliin fotorafa yanstlmas ura, beni, anatomi zerine bilgi toplamaya ynlendirdi.
nsanlarn yz tipleri, ideal vcut lleri, bu llerin kadn ve erkekteki karlklarnn
zmlemesini yaparken, yzde bulunan az, dudak, burun, gz, ka, aln gibi blgelerin
portre fotorafndaki etkisini tek tek ele aldm.
Biyoloji, tarih ve sosyolojinin kesiim noktasnda olan nsan Biliminn, son
yllarda ilgi gren bir dal haline geldiini grdm. nsan bilimsel adan portre fotorafn
incelediimde ise, tarihe k tutan belgeleri gelecee tad noktas ile karlatm. Bu
yapnn, sadece sanatla ilgilenen insanlarn deil, ayn zamanda, konu olarak insan ele
alan dier dallarn da ilgisini ektiini fark ettim. Portre fotorafnn, ekildii dnemden
somut ipularn tamasnn yannd, gelecek kuaklara daha gereki bir tarihin
braklmasnda da byk rol oynadn fark ettim.
Portre fotorafn ele alrken, insanlarn kiiliklerini da vurma abas, beni
modellerin psikolojilerini renmeye ynlendirdi. Hangi ifadenin yapmack, hangi ifadenin
o kiiye ait olduunu zmenin ok kolay olmadn grmeye balamam, olaya daha da
zen gstermemi gerektirdi. nsanlar tanmaya alrken, bunun paralelinde kendimi de
daha iyi tanma ans yakalam oldum.
Portre fotorafnn ekim srecinde, fotoraf-model ilikisini ele aldmda ise, ayr
iki dnyann ortak bir noktada kesimesi ve pozitif bir ekilde yansmasnn ne denli zor
109
olduunu anladm. Baarl portre fotorafna ulamada, barollerde oynayann fotoraf

olduunu ve modeli ok iyi alglamas gerektiini grdm. Fotorafn ekmeye
altmz her insan farkl kiilii ile karmza kar ve bir nceki insana takndmz
tavr onun iin geerli olmayabilir. Ama bu almann bana rettii baka bir ey daha
var ki, o da, tebessm ederek diyaloga balamann, dnyann her yerinde ayn anlama
geldii ve ok ie yarad gereiydi.
kili diyaloglarda ele alnmas gereken bir baka konu da, beden dilinin etkili
kullanm meselesidir. Sz ile ne kadar uzun sre anlatlrsa anlatlsn, anlatlanlar beden
dili ile rtmyorsa, boa zaman harcanyor, demektir. Beden dili incelendiinde ise,
vcut, duru, el, kol, ayak, kafa hareketi ile yz ifadeleri, jestler ve mimiklerle
karlalyor. Bunlarla birlikte sempati ve empati de deinilmesi gereken konular arasna
giriveriyor, birdenbire.
Modelin psikolojik zmn yapmak, yeterli deil tabi. Ayn zamanda sosyolojik
olarak da incelenmesinin gereklilii ortaya kyor. Modelin bulunduu yerdeki sosyal
stats, aile ve grup iindeki yeri, toplumdaki rol, portre fotorafn etkileyen, yalnzca
birka bal oluturuyor. Sosyoloji-portre fotoraf ilikisini incelerken, kaynak bulmak
da zorlandm dier bir aland. nsanlarn bulunduklar ortam ne olursa olsun, hayattan
zevk aldklar anlar mutlaka vardr. ekim esnasnda, peinden kotuum bir baka konu da
bu mutlu zamanlar doru anda yakalayabilme gayretiydi. Byle bir hedefe ulamak iin
de, toplumlarn kltr yaplarn ve sosyal gerekliklerini daha yakndan tanmaya altm.
Bu almay insanlarla paylamak iin kullandm dil ise, fotoraf diliydi.
rnlerimi, bu dili kullanarak sunmam gerekiyordu. te bu noktada devreye, fotorafn
estetik yaps girdi. Bir dil, birden fazla insan tarafndan kullanlrsa anlam kazanr. Kiinin
sadece kendisinin anlayaca ekilde konumas, dil olarak kabul grmez bilinci, beni
fotorafn ortak dilini etkili bir ekilde kullanmaya zorlad.
almamda ortaya kan btn fotoraflar, benim sbjektif yaklamm sonucunda
gerekleti. Yani, sizlerle paylatklarm benim gzmle grdm ve fikirlerimle yourup
sonulandrdm grntlerden oluuyor. nsanlar evrelerine bakarken ok genel bir
tarama yaparlar, ama biz fotoraflar detaylarn peinde koarz ve bu detaylardaki
ayrntlar izleyiciye sunarz. te, ben de insan detaylarnda oluan ve paylalmaya deer
bulduum bu fotoraflar ekerken, srekli estetik kayg ile altm. Bazen haber
110
vermeden deklanre bastm, bazen de uzun konumalar yaptktan sonra sra fotoraf
ekmeye geldi. Btn bunlar yaparken de, izleyici ile anlamay salama adna da, fotoraf
dilini kullandm. Bir denklemde ne kadar az bilinmeyen varsa, zm o derece
kolaylar yaklam, beni daha anlalabilir portre fotoraflar ekmeye ynlendirdi.
Zaten, obje olarak ele aldm insan, zmlenmesi kapal bir kutu iken, baka
bilinmezler peinde komak yerine, insan zmlemeyi n planda tutarak altm.
Estetik yapy ele alrken, ie ifade belirginlii ve kiiliin yanstlmasndan
baladm. Bu, ayn zamanda, portre fotorafnn temel amacn oluturuyordu. Dorusu,
ifadenin ne kadarnn modelin doal hali, ne kadarnn o an taknd bir tavr olduunu
zmlemek, iin en zor yanlarndand. ou zaman, doru ifadeyi gzle kolayca yakalyor
ama bunu fotorafla lmszletirmeye hamle ettiimde, her eyin deitiini gryordum.
te bu gibi durumlarda zaman zaman modele paralize olup ok zaman geiriyordum. Bu
aamalarda geirdiim, geri dn olmayan vakit kayplar bana, fotorafn ayn zamanda
bir vazgemek olduunu retti.
Portre fotorafnda nemsenmesi gerekenlerden biri de, arka plandr. Arka plan,
karmaadan oluan bir portre fotorafnda anlatmdan bahsetmek zorlar. Belki, dank
bir kiinin hayat kesitini ele alan bir portre almasnda, karmak fon, fotorafya destek
olabilir. Ama asl ama, kiiyi ne kartarak ifadeyi belirgin olarak aktarma ise, ilginin
yzde toplanmasn salamak iin, fonun sade olmasna zen gstermek gerekir. Arka
plann, rengi, aklk-koyuluu ve modele olan uzaklnn, portre fotorafna farkl
anlamlar kazandryor olduu gereini, rneklerle aklamaya altm.
Ik, fotorafn en vazgeilmez esidir. Bu yaklam, n nemini, portre
fotorafnda daha da ne kartyor. Bir fotorafta k nerede ise, gz oradadr. Bu
yaklam dikkate alndnda, portre fotorafnda anlatm doru bir ekilde icra edebilmek
iin, iyi kullanmann gereklilii kendiliinden ortaya kyor. Fotojenik olma
kavramnda etkili k kullanmnn paynn olduu dncesine ulaarak, daha da
nemsemem gerektiini reniyorum. Ayrca, incelerken; renginin, geli ynnn,
iddetinin ve yansmasnn, model zerinde yapt etkilerin hi de kmsenmeyecei
gerei ile karlayorum.
Portre fotoraflarnda duygular aktarrken en ok yararlandmz elemanlardan biri
de renktir, kukusuz. Rengin scak tonlu veya souk tonlu oluu, kiinin ruh halini
111
izleyiciye sunarken ska bavurulan kaynaklarn banda gelir. Rengin canll,

doygunluu, uyumu ve kontrastn inceleyerek, etkili portre fotoraflar nasl elde edilir,
problemini zmek kolay olmad, ama inanlmaz derecede keyif vericiydi, dorusu.
nsanlar bulunduklar ortamda m ekmek, yoksa onlar mekandan soyutlayarak m
ekmek gerekir? Bu soru, en ok kafam kurcalayan sorularn banda geliyordu. Dorusu,
mekana bal kalarak kendimi snrlandrmak istemedim ve zaman zaman mekana ait
ipular vermeyen fotoraflara da yneldim. Mekandan destek almayan fotoraf retmenin
daha zor olduu gereini anlamam ise, uzunca bir zamann gemesini gerektirdi. Mekan
kavramn fotorafta kullanarak almann, fotorafa mekandan destek alarak g
kazandrdn ve daha kolay retildiini grdmde de; ben zoru seviyorum galiba?
sorusunu da dnmeden edemedim. Fotorafn tarihe k tutan ynn ele alrken, bu
grevini yerine getirirken, ayn zamanda mekandan ok yararlandn da vurgulamadan
gememek gerektiini dnr oldum.
Portre fotorafnda uyum ise, bir baka zen gsterdiim noktay oluturuyordu.
Uyumu ele alrken, modelin i dnyas ile yz ifadesinin uyumundan balayp, kiiliini
yanstan giyime sahip olup olmad ve bulunduu mekan ile oluturduu uyuma kadar
uzanan bir inceleme yaptm. Ayrca, rengin, fonun, mekandaki dier objelerin, modelle
olan ilikilerinde de uyumu sorgulayan yaklamlarda bulundum.
Yukarda anlatlan her portre fotoraf, doru an en etkili ve doru ekilde yakalama
uruna yapld. Bu alma ile insanlarn fotorafn ekerken nelere dikkat etmemiz
gerektiini bulmaya ve amaya altm. lkemizde, btn bu anlattklarmz ayrntl
bir ekilde ele alan bir kitap bulmak ne yazk ki mmkn deil.
Her eyin sonu olduu gibi, baladm Portre Fotoraf zerine adl almamn
da bir sonu olmalyd. Konular konular atka, bu alma srp gidebilirdi, ama bir
noktada dur dememiz gerekiyordu. Bu ann tespit edilmesi, Hocam Prof. Ahmet ner
Gezginin yardm ile oldu.
Baarl portre fotoraflarnda grmek ve bulumak dileklerimi bildirirken, Melih
Cevdet Andayn fotoraf zerine yazd bir iirle almam sonlandrmak istiyorum.
112
FOTORAF
Drt kii parkta ektirmiiz,
Ben, Orhan, Oktay, bir de inasi
Anlalan sonbahar
Kimimiz paltolu, kimimiz ceketli
Yapraksz arkamzdaki aalar
Babas daha lmemi Oktayn
Ben bykszm,
Orhan, Sleyman Efendiyi tanmam,
Ama ben hi byle mahzun olmadm;
lm hatrlatan ne var bu resimde?
Oysa Hayattayz Hepimiz.
Melih Cevdet Anday 91
91
- ANDAY, M. Cevdet, Rahat Kaan Aa, Btn iirleri I, 59.
113
ESERLER
Eser No:
ekildii lke:
ekildii Yl:
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
Trkiye
USA
ngiltere
USA
ran
Trkiye
Kenya
Nepal
Myanmar
Hindistan
ngiltere
Kenya
USA
Hindistan
Hindistan
ran
ran
ran
USA
Myanmar
Kenya
Myanmar
Kenya
Pakistan
Hindistan
USA
Fas
Trkiye
Hindistan
Vietnam
Pakistan
Kenya
Trkiye
Trkiye
2003
2004
2002
2004
2005
2005
2004
2000
2005
2000
2002
2004
2004
2000
2000
2005
2005
2005
2004
2005
2004
2005
2004
2005
2000
2004
2003
2004
2000
2005
2005
2004
2002
2005
114
1 - Trkiye - 2003
115
2 - USA - 2004
116
3 - ngiltere - 2002
117
4 - USA - 2004
118
5 - ran - 2005
119
6 - Trkiye- 2005
120
7 - Kenya - 2004
121
8 - Nepal - 2000
122
9 - Myanmar - 2005
123
10 - Hindistan - 2000
124
11 - ngiltere - 2002
125
12 - Kenya - 2004
126
13 - USA - 2004
127
128
129
16 - ran - 2005
130
17 - ran - 2005
131
18 - ran - 2005
132
19 - USA - 2004
133
20 - Myanmar - 2005
134
21 - Kenya - 2004
135
22 - Myanmar - 2005
136
23 - Kenya - 2004
137
24 - Pakistan - 2005
138
139
26 - USA - 2004
140
27 - Fas - 2003
141
28 - Trkiye - 2004
142
143
30 - Vietnam - 2005
144
31 - Pakistan - 2005
145
32 - Kenya - 2004
146
33 - Trkiye - 2002
147
34 - Trkiye - 2005
148
KAYNAKLAR
KTAPLAR:
ANDAY, M. Cevdet (1996), Rahat Kaan Aa, (1946), Btn iirleri I, Adam
Yaynlar, stanbul.
BALTA, A.-BALTA, Z. (2003), Bedenin Dili, Remzi Kitapevi, stanbul.
BARTHES Roland (1980), Fotoraf zerine Dnceler, ev. Reha Akakaya, Haz.
etin an, Altkkbe Yayn, stanbul.
BERGER, John (1988), Grme Biimleri, Haz. Yurdanr Salman-Mge Grsoy, Metis
Yaynlar, stanbul.
BERGER John (1988), O Ana Adanm, ev. Yurdanur Salman-Mgegrsoy- skender
Savar-Burak Boyan, Haz. Yurdanr Salman-Mge Grsoy, Metis Yaynlar, stanbul.
CCELOLU, Doan (2000), nsan ve Davran, Remzi Kitapevi, stanbul.
CCELOLU, Doan (2003), nsan nsana, Remzi Kitapevi, stanbul.
DA VNC, L. (1992), Defterler, ev. Turhan Ilgaz-Hakan Ylmaz, Haz. Hseyin
Snmez, Hil Yayn, stanbul.
GLER, A.-MAGA, . (2005), nsansz An Olmaz, Yaz-Grnt-Ses Yaynlar,
stanbul.
LOWRY, Bates (1972), Sanat Grmek, ev. Necla Yurtsever-Zahir Gvemli,
Bankas Yaynlar, stanbul.
ztuncay, Bahattin (2005), Hatra-i Uhuvvet Portre Fotoaflarnn Cazibesi: 18461950, AYGAZ A.. stanbul.
SARAN, Nephan (1989), Antropoloji, nkilap Kitapevi Yayn Sanayi ve Tic. A..
stanbul.
UNGUN, S. Selin (2003), Being Star, Yaynlanmam Lisans Tezi, Dokuz Eyll n.
Gzel Sanatlar Fakltesi Fotoraf Blm, zmir.
WELLS, Calvin (1984), Sosyal Antropoloji Acdan nsan ve Dnyas, ev. Bozkurt
Gven, Remzi Kitapevi, stanbul.
ZUCKERMAN, Jim (2004), Fotorafta Rengin Srlar, ev. Nedim Sipahi, Homer
Kitapevi, stanbul.
149
NTERNET:
Sayfalara Giri Tarihi: 06.02.2006dr.
www.gencgelisim.com/html/gelisim4.html
www.ressamacet.sitemynet.com/sanat.htm
www.evdose.com/tur/renk/ren0022.html
www.adaminsitesi.com/renklerin_dili
www.fiveandhalf.com/club/renk.htm
www.prosep.com.tr/renkler.asp
www.maximum.com.tr
www.emlaksis.com
www.yedirenk.net
150
FOTORAFLAR
Fotoraf1: James Van der Zee, 1926
-2: William Klein, 1959
-3: August Sander, 1914
-4: Clarence Sinclair Bull, 1931
-5: Sebla Selin Ungan (Ok), 2003
-6: Oktay olak, Trkiye, 2001
-7:
ngiltere, 2002
-8:
Trkiye, 2006
-9:
Meksika, 2004
-10:
ngiltere, 2002
-11:
Pakistan, 2005
-12:
ngiltere, 2002
-13:
Vietnam, 2005
-14:
Pakistan, 2005
-15:
Pakistan, 2005
-16:
Trkiye, 1997
-17:
ngiltere, 2002
-18:
Hindistan, 2000
-19:
Kenya, 2004
-20:
Kenya, 2004
-21:
Hindistan, 2000
-22:
Pakistan, 2005
-23:
Trkiye, 2005
-24:
Trkiye, 2006
-25:
Pakistan, 2005
-26:
ngiltere, 2002
-27:
Trkiye, 2005
-28:
ngiltere, 2002
-29:
ran, 2005
-30:
Kenya, 2004
-31:
Myanmar, 2005
-32:
Myanmar, 2005
-33: Habib Hawawini, al, 1906
-34: Glmez Kardeler, stanbul,1915
-35: Oktay olak, Pakistan, 2005
-36:
USA, 2004
-37:
ran, 2005
-38:
ran, 2005.
-39:
Myanmar, 2005
-40:
Myanmar, 2005
-41:
Myanmar, 2005
-42:
USA, 2004
-43:
USA, 2004
-44:
Pakistan, 2005
-45:
Pakistan, 2005
-46:
Vietnam, 2005
-47:
Fas, 2003
-48:
Trkiye, 2006.
-49:
Trkiye, 2005
151
ZGEM
1970 ylnda, Trabzon aykarada dodu. 1997de letme Fakltesini bitirdi.
1999da Marmara niversitesi, Gzel Sanatlar Fakltesi, Fotoraf Blmnde Aratrma
Grevlisi olarak balad akademik hayatn, ayn kurumda retim Grevlisi olarak
srdrmektedir. 2001 ylnda Marmara n. Gz. San. Fak. Fotoraf Blmnde Yksek
Lisansn tamamlad. Ayn yl, Mimar Sinan Gzel Sanatlar niversitesi, Fotoraf
Blmnde Sanatta Yeterlik eitimine balad.
Son iki yla kadar katld ulusal yarmalarda birok dl ald ve eserlerini Trk
fotoraf izleyicisinin beenisine sundu. Be yldan beri, uluslararas yarmalara katlyor.
Bu sre iinde, Avusturya (2), spanya, Slovenya, ek Cumhuriyeti gibi lkelerden altn
madalya ve mansiyonlar kazand. Birok fotoraf, uluslararas arenada kataloglara girdi ve
sergilendi. Fotoraflar birka mze tarafndan kabul edildi.
Dnyann deiik yrelerine fotoraf amal kltr gezileri yapt. 15 Eyll 2003te
ilk kiisel sergisini Taksim Sanat Galerisinde, Doa bal altnda at. 22 Mays 2004
tarihinde, Fotografevi Sanat Galerisinde ikinci kiisel sergisini, On Ylda bal altnda
fotoraf severlerle paylat. Bu sergiyi, bata stanbul, Ankara, Adana olmak zere yedi
ayr ehirde at. Ayn sergiyi sergilemek zere, ran Hkmeti tarafndan davet edildi ve
Trk Fotoraf konusunda konferans verdi ve sylei yapt. Sergi, Tebriz ve Urumiye
ehirlerinde sergilendi. Son olarak, 13 Mays 30 Austos 2006 tarihleri arasnda
sergilenmek zere, Hollandada sergilemek zere, Harderwijk Belediyesinin daveti zerine
gerekletirildi.
Yurdum, Hindistanda Yaam, Fas zlenimleri, Portreler balklaryla dia
gsterileri yapt. Fotoraf ierikli bildiriler sundu, panellere katld, konferanslar verdi,
atlye almalar yapt ve seminerler sundu. Deiik yayn organlarnda, makaleleri ve
rportajlar yaymland. Fotoraf Dergisi ve Photo Dijital dergilerinde kesi var. Her
sayda fotoraflar ve yazlar yaymlanyor. Son dnemlerde, fotorafn satlabilirlii ile
ilgileniyor ve USAda bir galeri ile anlaarak, fotoraflarn dnya izleyici ile buluturuyor.
Marmara niversitesi, Gzel Sanatlar Fakltesi, Fotoraf Blmnde; Belgesel
Fotoraf I-II, Renkli Karanlk Oda I-II, Renkli Bask Teknikleri I-II, daresi I-II adl
dersleri veren olak, evli ve bir ocuk babasdr.
152
ZET
(PORTRE FOTORAFI ZERNE)
nsanlarn portre geleneini ele almalar, fotorafn icat edildii yllardan ok
ncesine dayanr. Msr ve Yunan medeniyetlerine ait maara resimleri ve bulgular, bu
dnceyi dorulamaktadr. Msrn Fayyum Blgesinde bulunan, ahap pano ve keten
kefenler zerine, renkli olarak yaplan portrelerin, ne amala yapldklar gnmze kadar
hala bir zme kavuturulamamtr. Resim sanatnda, balang olarak kabul edilen portre
anlay, bir sre sonra heykel sanat ile boyutlu yapya kavuturulmutu. Kykland
heykelleri olarak bilinen bu portreleri, antropolojik bir olgu olarak kavramak, nemli
ilevleri bnyelerinde barndrdklarn aklar. nsan bedenine yakn llerde yaplan
heykeller, renklendirilmilerdi. Byle bir ilemin yaplm olmas, o dnemde insanlarn
vcutlarn boyadklar savnn ortaya kmasna neden olur. Heykelciklerde dvme izleri,
benekler ve izgilerin varl, dnemin yaam biimine ayna tutmaktadr.
Geimlerini portre yaparak kazanan birok ressam, fotorafn icat edilmesiyle
sanatlarn sorgulamak zorunda kalmt. Bir insan ne kadar iyi resmedilse de, fotorafn
gerekliine ulaamayan resim portrecilii, fotorafn karsnda iyice g kaybetmeye
balamt. Birok ressam, portrelerini resim yerine fotoraf yoluyla retmeye balamt.
Grsel eitimi iyi derecede olan kiilerin elinde, portre fotoraf, yksek bir seviyede
domu ve gelien bir ivme ile ilerlemiti.
Portre fotorafnda asl ama; modelin kiiliini, karakterini, gerek ve doru bir
ekilde yanstmaktr. Fotoraf amac ok gereki bir yaklamla portre fotorafna
aktarmaldr. Modelin gizledii duygular ve bastrd arzularnn zerindeki katmanlar
kaldrp, i dnyasn da vuracak noktaya kadar tamaldr. Portre fotorafnda bu
noktaya ulamak, kolay bir i deildir.
Baarl portre fotoraflar retebilmek iin,
modelin anatomik yapsn zmlemeye alarak ie balamak, iyi bir balang noktas
olur.
Portre fotoraflar, modellerini, kendi bak alar, bilgi birikimleri ve
potansiyelleri lsnde analiz ederler. Bu yaklam, rnlerini sbjektif karakterli yapar.
Modelin kiiliini grmek ve fotorafa aktarmak, fotorafnn grme sanat hakkndaki
tecrbesine bal olarak deer kazanr. Modelin anatomik yaps zmlendikten sonra,
psikolojik ynden ele alnmas gerekir. Modeli incelerken, sadece psikolojisini
deerlendirmek yetmez, ayn zamanda, yaad ortam sosyolojik ynden analiz etmek
gerekir. Tm bunlar, fotoraf ile modelin kurduu iletiimin derecesine gre sonucu
deitirir ve son ekle ulamasn salar.
Portre fotorafn incelerken, estetik yap da gz ard edilemeyecek deerde nem
tar. fade belirginlii ve kiiliin aktarmnda; arka plan, k, renk, mekan, uyum ve kritik
ann etkili ve doru kullanm, paralelinde baary da getirecektir. Portre fotorafnda
amaca ulaabilmek iin, fotorafnn teknik bilgiye, donanma ve ortamn hakimiyetine
sahip olmas gerekir. Fotoraf alt balklar ele alndnda, portre fotorafl en zor
olan dallarn banda gelir. Bunun en byk nedeni, portre fotorafnda grntlenecek
obje olarak, insann seilmi olmasdr. nk, her insan, zm bekleyen ve
bilinmezlerden oluan bir varlktr.
Binlerce yl ncelere dayanan portre sanat, her durumda modelin kiiliini ortaya
koymay hedefler. Portre fotorafnda da, modelin kiiliini ortaya kartmaya alan
fotoraf, modelin znel ifade biimlerini aratrr. Btn bu veriler portre fotorafnn
insanlarn kiisel yansmalar olduunu dorular.
Portre fotoraflar ayn zamanda, birer belge olarak gelecek nesillere kalrlar.
Duygusal deerler de ieren portre fotoraflar, ekildikleri dnem hakknda ipucu
vermeleri ve tarihe k tutmalar ile de bir baka misyonu yerine getirmi olurlar.
ANAHTAR KELMELER: Portre Fotoraf, Fotoraf, Model, Kiilik, yz
ifadesi, k, renk, uyum
SUMMARY
ABOUT THE PORTRAIT PHOTOGRAPH
Peoples discourse about the portrait tradition is rooted in long before the invention of
the photograph. Cave pictures and discoveries belonging to Egyptian and Grecian civilizations
confirm this notion to be accurate. The motive behind the creation of colored portraits
constructed on wooden boards and linen winding sheets, found in the Fayyum region of
Egypt, is still unresolved. The portrait conception which is accepted as the beginning of the art
of painting, in some time, gained a three dimensional effect with the art of sculpture.
Conceiving these portraits, known as the Kykland sculptures, as an anthropological
phenomenon explains that they contain important functions within their structures. The
sculptures which had been created in parallel to human body size were colored. The practice
of such a procedure, contributes to the theorem that people used to paint their bodies in that
period. The presence of tattoo marks, spots and stripes on statuettes throw light on the lifestyle
of the era.
Many artists, who maintained their livelihood by making portraits, had to question their
art with the invention of photography. No matter how fine a person is portrayed, the painting
portraiture which couldnt reach the reality of the photograph had started to lose its strength
thoroughly against photography. Many artists had started to create their portraits through
photography instead of painting. The portrait photograph had been born in a significant level
and advanced with great acceleration in the hands of people with visual education.
The true goal in portrait photography is; to reflect the models personality and character
in a truthful and accurate manner. The photographer should transfer this to the portrait
photograph with a very realistic approach. It should be carried to the point that the layers on
the models hidden feelings and suppressed desires are removed and internal world is
projected. It is not an easy act to reach this point in portrait photography. In order to create
successful portrait photographs, one should start work by trying to analyze the anatomic
structure of the model.
Portrait photographers, analyze their models to the extent of their own viewpoints,
knowledge and potentials. This approach makes their products subjective in character.
Perceiving the models personality and transferring it to photograph gains value depending on
the photographers experience about the art of vision. After the models anatomic structure, its
psychological exploration begins. While taking the model in hand, its not enough to just
observe its psychology, its environment should be examined sociologically as well. All of
these affect the outcome, according to the degree of communication between the photographer
and the model.
While examining a portrait photograph, aesthetic structure carries a level of importance
that cannot be ignored. In the clarity of expression and transfer of personality, the correct and
effective use of the critical moment, background, light, color, place and harmony will in return
bring success. In order to reach the goal in a portrait photograph, the photographer should
dominate technical knowledge, equipment and the setting. When subheadings of photography
are taken in hand, portrait photography heads the lists of most difficult topics. The major
reason for this is that, the object selected for display in portrait photography is a person. Each
and every person is a being made up of uncertainties, waiting for resolution.
The art of portrait based on thousands of years, aims to reveal the models personality in
every condition. Also in a portrait photograph, the photographer, who tries to disclose the
models personality, explores the models subjective impression manners. All these, verify
that portrait photographs are peoples individual reflections.
Portrait photographs stand as documents for posterity. Containing emotional assets as
well, portrait photographs complete another mission by giving clues about the period when
they were taken and shedding light upon history.
KEYWORDS: Portrait photgrqaph, Photographer, Model, Personality, expression,

Light, color, harmony
Oktay olak

Portre Fotoğrafı Tez

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Portre Fotoğrafı Tez

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

MMAR SNAN GZEL SANATLAR NVERSTES

PORTRE FOTORAFI ZERNE

Sanatta Yeterlik Eser Metni

Baarl portre fotoraflar retebilmek iin,

Ayrca, fotoraf-model ilikisini ayrntlar ile amaya alacam. Bu almalarn

1.2. almann Yntemi: Eser almas eklinde sunulacak, Portre Fotoraf

1.3. almann Plan: Eser almasnn metin blm oluturulurken ncelikle,

2.1. nsan Bilimsel Adan Portre Fotorafnn Deerlendirilmesi

2.1.1. Portre Fotoraf Gemii, Belge Olarak Gelecee Tar

Dnyann deiik yrelerinde yaayan topluluklar arasnda kltrel ynden byk

- Nephan SARAN, Antropoloji, 41.

- Roland BARTHES, Camera Lucida, 82

- John BERGER, O Ana Adanm, 87.

2.1.2. Portre Fotoraf Dnemsel pular Verir

- Nephan SARAN, Antropoloji, 128.

- Roland BARTHES, Camera Lucida, 72.

- Roland BARTHES, Camera Lucida, 45.

- John BERGER, O Ana Adanm, 12.

2.2. Sosyolojik Adan Portre Fotoraf

aba ben olma sava

- Doan CCELOLU, nsan ve Davran, 25.

bal olarak, paylamc ya da ie dnk ve savunma mekanizmas ne km ekilde

- Zhal-Acar BALTA, Bedenin Dili, 12.

ihtiya vardr. Bunun iin o insanlarn kltrn, ilikilerini, iletiimlerini ve dnyaya

Temel yaamsal deerlere ilikin duygu ve

dncelerin ifade edilmesi konusunda yaplan kltrler aras aratrmalarda nemli

hangi ifadenin ortak kullanm,

hangilerinin deiik anlama geldiini

kolaylkla anlayabilecek seviyede bilgiye sahip olmas gerekir.

- Zhal-Acar BALTA, Bedenin Dili, 23.

gerginlik, iddet bu durumlarn en belirgin olanlardr. Bu genel durumlarn dnda kltre

- Zhal-Acar BALTA, Bedenin Dili, 26.

- Zhal-Acar BALTA, Bedenin Dili, 26.

- Doan CCELOLU, Yeniden nsan nsana, 272.

koyar. Benzer durum gelin-damat fotoraflarnda da kolayca grlmektedir. Damadn ya da

2.3. Psikolojinin Portre Fotorafndaki Etkisi

- Doan CCELOLU, nsan ve Davran. 22.

fotorafna aktarmnn ok nemli olduu konusu zerinde alan aratrmaclar, belki de

- John BERGER, Grme Biimleri, 9.

- Zuhal-Acar BALTA, Bedenin Dili, 5.

Portre fotoraflar, izleyicinin psikolojisini deitirecek gtedir. Bunu bilen medya

- Bahattin ZTUNCAY, Portre Fotorafnn Cazibesi 18461950, 11.

- Bahattin ZTUNCAY, Portre Fotorafnn Cazibesi 18461950, 19.

2.4. Portre Fotorafnda Fotoraf - Model likisi

2.4.2. Fotoraf Model letiimi

1-Model, mesaja olumlu yant verir.

geemeyeceim. zellikle model olarak kadnlara yneldiimde, elde ettiim portrelerdeki

olmann dezavantajn yaarken, arkadam rahatlkla alabildi. yice bozulan moralim,

2.4.3. Fotoraf Model letiiminde Mesafenin nemi

- Zhal-Acar Balta, Bedenin Dili, 31.

Doan Ccelolu, Yeniden nsan nsana, 31.

2.4.4. Fotoraf - Model likisinde Etkili Kurallar

- Zhal-Acar BALTA, Bedenin Dili, 37.

kulland iletiim arac jestleri ve mimiklerdir. Model srekli fotorafnn jest ve

- Zhal-Acar BALTA, Bedenin Dili, 61.

fotorafya bakacak ekilde parmak ularnn ne doru hareket yaptrlmas, modelin

- Zhal-Acar BALTA, Bedenin Dili, 93.

- Doan CCELOLU, Yeniden nsan nsana, 47.

etkilediini bilmek ve bu etkinin, toplumun hangi kesiminde nasl olacan, nceden

- Doan CCELOLU, Yeniden nsan nsana, 48.

yzlerinin btnn sakal arkasnda gizleyen insanlarn, d dnyayla etkileimleri

- Zhal-Acar BALTA, Bedenin Dili, 94.

- Doan CCELOLU, Yeniden nsan nsana, 113.