You are on page 1of 103
Directeur Rédacteur en chef (hs Chi-nhiém kiém chi-bit Tome XVI IN’ 21-96 ~ JANVIER — JUIN. 1is2s ce IN TAL , PONGKINH AN-QUAN (Imprimerie Tonkinoise) ; So-82, Rue du Chanvre Odi Saj-son . E Kho vé boc-thuyét Mgec-ah- 1 . Tung Nguydo Trai. y | | Loai vat hay, "iene ees Lurge-sir cy Nguyéo Céng-Trt Vio-oybo 2 * sl s MRAM Dacca Sicie svete cists Gomes Svs Th6-gidi obft lim... . ee Phap-du banb-trinh nh§t-ky. XVI Quan,bdn, tang.té. . Qua choi may noi cd-tich dit Ninh-binh 2 2 |... Cube vui choi hang ngdy cha hang thergng-leu tri thirc Khoa-hoc taog-dim. Ngb& chep int . WASPS Sok 5 be ese vn. Thej-dam . oF e ‘ Ngbia-vy ogdy ony... . Phap-da haob-trioh nbat- ky xxv Ngwoi Moiog. -.. 2.2. Code thiriag ‘iat-oobia nom . also olga ep ee Oe Tam-lyboc IV... eae Se isd eoseaie 655 Lyi khuy@a con. WE... . [Sve Uber tha eran Oi! thi8a oign (dodn-tieo tide-tbuy8t) = | | » « 409 Monee vain gidi-thich XI. " Van-uyta ., Thei-dam Sé 96 — duin 1925 ; Choi Lang-son Cao-bing . 507 Cy Than Trong-Hue 516 Kbdo v8 ché-6 Nhaubin 2 | | | 517 Miiy bire gia-th cha Tang VAo-Chinb . ee ee Cém-tréng v8 vy chim thi Se-hoc yéuloge | eo) eek oe a. 4 Cupe choi tring séog Whee... . Leis a ee a Lurge-khdo vi ee aeede, PREGUAU. dons cs paneled eotee ae ye Sige Pe ive iene 6, «al eS opese Oa = lee No 9 Janvier 1925 NAM PHONG VAN-HOC KHOA-H@C TAP-cHI LUAN-LY LA GI? Nghia chit Luda-lj rong lam, Muén gidi-thich cho hét nghia, phai phan-tich cho ré-rang va bin ndi cho Hin-lrgt. Luar trirge hét 1d mét bé-phin riéng cia {riét-hoe, 1 mot khoa-hoc k@ cing gidng nh etc khoa s6- hoe, ly-hoc, van-van, gm vai cae bo- phin khae cia triét-hoc citr hoc khae lam thanh ra e: ciia Jodi ngwoi, va cing viri ede khoa kia fing cd biiy nhieu tinh-cach chung, nbir; nhin quan-sat céc hi¢n-tugng riéng ma tgirn-tuweng thanh phép-tic chung; ding cac phuong-phip phin- lich cing téng-hop, qui-nap ening suy- dién; nhan sir sé-dic vt kinh-nghiém mit dung thinh ly-thuyét cé théng-hé, van-vin. Ludn-ly theo nghia dé thoi cling cé nghia réng, ¢6 nghia hep; nh ludn-ly cia cb-nhan théi gom nhitu viin- dé ngay nay cho 1a thude ve tam-ly, ve phap-luat, vé kinh-t@, van-y ing do cai pham-vi rong hep th® nao mie long, thegapigd hit nh&t dé thei Iuan- ly bao gig’ ting coi 1a mot ntn khoa- hoe, mot nén triét-hoc ; tirc goi la « ludn- Iy-trit-hoe » (philosophie morale) hay Ta ludn-ly-khoa-hoe » (sclence morale). Song ngoai tritt-hoc, ngoai khoa-hoc, hh khéng ¢6 luin-ly sao? Cé-nhién la 6. Nhtr trong tén-giho nao cing co Indn-ly : ¢6 lim din-toc nghy nay cin chi bit Iudn-ly & trong tén-gido ma thdi. Lai pham cae dai-vin-chirong, bao: Bio eiing céIuAn-ly Gtrong: nhw trong van-chirong née Phap cé hin mot phai vin-si ritng, khong chuyén vé khos- hoe, khong chuyén vé triét-hoc, ma goi la «phaéi Indn-ly» (les moralistes), nhiuw La Fovrarse, La Rocurvoucaurp, LA Bnoveas, VAuvevancues, van-van, Nay luan-ly theo nghia rQng nhw thé thoi 14 thé nao? Tuy Inan-ly phat-hién ra co khi theo hinh-thire cia tén-gido, cha vin-chireng, ¢ékhi theo hinh-t cia triét-hoc, cia khoa-hoc, nhing luan- ly chic khéng phai ld van-chuong hay tén-gido, triét-hoc hay khoa-hec: no fing nhieécmon kia, thudc vé m6t cai loai higén chira c6 mot tén thong-dung d@ chi cho ri Noucd thé khoang-triong diye nghia nhimg -duc,vdn-héa,de chi nhimng g ve tinh-thin co thé bién inl-tinh ngwéi ta theo mét . théied thé giti u ay minh bang ton-gido, vin-chirong hay tr Nhung mi gido-due, gido-héa cling gidng nhirnghé-thuat, ciing phai 6 mét efi gée sin thién-nhién roi méi khai- bir khong the tue h hay sang-tao dirgc. Vay fo, thudc ve vin-chiroing hay thude vé triét-l¥, Iuain- ly li thude vé thién-nhiéa,l4 vén san cha ngudi ta da; ludn-ty xudit-hién ra trong nhan-loai nh mét ei trang-thai ty- nhién cita cae niing-dire c6-hiru cia loai ngudi, nhur mét cai hinh-thire die-biét weelin cita sir sinh-hoat eha nguvi éttheonghia dé thoi laan-ly tire ta. 2 AM PHONG ‘la «sir sinh-hoat vé dirimg dao-dire » (la vie morale), tire li cai adgo-dirc-tam» (la moratité),n6 tay hoan-cinh, thy thei- dai, cé khi con gin -luye thd-bi, co khi da phién-phire tinh - vi, nhung c61é bao gid va & dau cling do bay nhiéu céi nguyén-té gay-dung lén. Trong nhiing nguyén-16 dy thei c6 cai la nhitng cai khuynh-hudng cing edm-tinh thudc vé phiin tinh-cim trong tam-ly ngtrivi ta; co cai thé la nhitng sy tin-nguong cling tu-tudng thuge ve phan tri-tué. Bay nhitu cai g6m lai lam thanh ra cai « lwong-tri» (le sens moral) hay la «lwong-tim » (conscience morale) cla ngirai ta, ttre 1A mot thir ludn-ly tiém-ting ma phing-phit, phi a nguvi khéng phai hoc-vin hay giao-duc giciingsin cémAcingdiiding, ya déi voi sir sinh-hogt vé ding dao- due efing tira-ta nhur cai «tri phd-thong » (le sens commun) déi vei sir sinh-hoat ve dong tri-thire vay. Nhu vay thei ta xét ra ludin-ly e6 khi la gdm nbGng ly-tuéng, ly-thuyét (ahr trigt-hoe-Inain-ly yi khoa-hoe-luan-ly), eé khi la gom nhitng lei loi rain (ohir Infn-ly cia t6n-gido va Iudn-ly cia vin-chirong), c6 khilagam nhimng tr-tuéng, cém-tinh (nh luan-ly tu- nhién cita lohi ngwdi). Ba cai phuong-dién cia Indn-ly do cé thE t8ng-hop lai lam mot, vi ring trong ba mit déu co mot phin cét-yeu chung, tirc la mily cai ly-turéng goe vé dgo-dire, hic méi diu nd con mo- hat, nhur bao-ham trong -tinh cing sw khuynh— 1 Quin-ly ty-nhien), se cininhrd-rét ra ma di thinh ohing cau cham-ngén cdch- ngén (Iuan-ly cila tén-gido va viin— chirong), sau hét thei toi mot cai trinh- d6 rit cao, sing-siia rd-rang, tigu-hitu thinh ly-thuyét, t-chire nén théng-hée (triét-hoe va khoa-hoe-ludn-ly), Mot nha triét-hoc vé phai Puatron hay phai Heer. laicd thé titn lén mét ling cao hon nita ma cho ring nhitng ly- tong ay chang qua la bitu-hiéu cia 1@ troi, v6n sin cé ty-nhién, khong ph fir tri ngwéi quan-niém, nhur thé thé lai thém ra mét cai phirong-dién thir tur ve Juan tr Pp yao cic phirong-dién mot cai phirong-dién Iuan- h, « luan-ly thuaindy (la mo- rale en soi). Xét theo phiaag-dién ay thed luén-ly vOn sin e6 tirlé tréi, yinh- vién tuctai, nita thudc Iy-turéng, nira thude thire-té, tire efing nh cae chan- ly v8 sé-hoe ; luan-ly fy 1a « Inan-ly khich-quan » (morale objective), vivon tir ¢6, khéng phai ngurdi t6-tao ra, con ec ludn-ly kia la « ludn-ly chii-quan » (morale subjective) yi do cai trén ma phan-chiéu ra trong tam-tri ngwéi ta. Nay néu sit-hach lai cd ge nghia chit ludn=1y nhu trén thei th: 'y trong bén nghia fy cé thé thu lai lam mat, vl bon nghia déu c6 mit-thiét-quan-hé yori nhau. Duy trong bon 1y tuyet- ® ludn-ly thei the thude vt tritt-hoe va kKhoa-hoe la chi. nghién-ctru ya phat-minh cho ro-rét cd nhitng cdi nguyén-t6 bao-ham trong cite thé khae, vay thi ta xét trong bai niy la e6t nhfit xét vé luan-ly coi nhtr métkhoa triét-hoe vi Muc-dich ciia Iu Ap-tue cia ngwéi ta q véi nhiingehi quan-niém y@ nghfa-vy, vé quyén-tof, ve digu thidn ditu ac, ve sur thinh-dite, str thitt-cire thé nao $ nhung mie-dich dy e6 th xét theo hai phirong-ditn khic ohau, hiu nhw phantrai nhau ma cae pha triét-hoc thuéng khong hay phin-biet ré-ring. Mot phtrong-dign Ia coi sy dao-dire trong lodi nguéi nhi mot cai hien- rong.mot céi se-thue,va muén nghién- ciru theo phirong-phap cia khoa-hoc. LWAN-L¥ LA GL? 3 ‘Trén kia di ndiring su dao-dire 14 gom nhing ci twr-twéng, nhiing sy tin- ngw6ng, nhitng cii cim-tinh cdng chi khuynh-hwéng tr-nhién hay 1a tap- thinh cé th? khdo-sit ma bigt dirge hinh-trang, nguyén-nhan cong két-qui thé nio. Gidi nh thé thi Inan-lyla 1i@n thude véri tim-ly-hoe va x8-hoi-hoc. chi pha h str dao-dire trong loai ngirei vi nghién-ctru cai lich-sir cha né thénao, tire lA motkhoa « tim-ly x5-hoi- hoc vé lap%uc cha ngréita » (une psy- cho-sociologie des meurs). Khoa-hgc do thuan thudc vé thuyét-ly, khong co chiicii-lwong chinh-dén ve phong-tuc, ehi chit thuyét-minh gidi-thich ve phong- fuc ma théi. Khong hé day ngwéi ta nén in & trén dei thé nado; di goi la métkhoa-hoc chan-chinh théi khéng chit sur nén ching, chi chit surbién 6, khéng chi sur 1¥-tudmg thirdng hay phang-phiit mo-ho mA chi sy thuc-tt hién trong ngay thay truée mit. Holic clingeé 1é nhin nghién-ctru vé lich-sir siz dgo-dire trong nban-loai xua nay tign-héa thé nado ma dy hitt durge it nhiéu ve sau sé thay ddi ra lam sao, ning du-doan nh thé ma ta c6 quyén tu-de muén theo hay khéng theo miic ling. Va cai do cling khong riéng gi ve mot khoa luAn-ly. Cac khoa-hoc khac cing cé the bd gitp duge cho sir thire- hank als nhiing chi-dich khong phai la chi cOt mong dem ra trng-dung nhitng cai ly-thuyét cia minh dau, sir trng—dung ay tuyét khong quan-hé gi voi sur hoe ca. Ci quan-niém v2 Indn-ly nhu tren dé, ke ra cling khong cé may ho cht- trong bin nhir thé. Duy cé mot phai Ong Dunkacim & nue Phap doi nay la Mun coi ludn-ly nh mot khoa thire- nghiém, chi nghién-ciru su thire, khong 6 khdi-ludn gi vé thuiin-ly, khong co chi-trrong gi v8 thye-hanh. Con thoi ngay nhw phai é6ng Spencer cling khong hoan-toan thira-nh§n cai thuyét do. Ket ! cho cing thei nhimgngwoi chi-truong cai thuyét dé, 14 cho ring ay dao-dire cia ngwéi ta chfing qua la thy-thudc ck & cai hoan-eanh vat-ly; cAi hoan-canh xi-hdi, nhu thé thai day nguéri ta cach din & cfing chingbd-ich gi. Cho nén phai ludn-ly » mA chinh Ii «hoc-vé Indn-ly », Nay phirong-tram ctia cic nha di xa, vi ea phiin nhitu cée noha luan-ly doi nay, thei Iai khac han. Cfée nha ay cho ring Indn-ly do déi voi sur dao-dite cé-himu cia lodi ngudi thé nia mic long, edt chit cling chi la chi- hoach cho nguéi tachi chirong-trinh & doi thé niio, day bao ngudi ta nhizng phép-tic iin-& lim sao; nghia 1A Iuan= ly cét nhat la mot khoa thire-titn, mot « khoa mé-pham » (science normative) theo nhir chitcia nha tam-ly-hoc nurérc: Dire Wounpr da ditra; khéng nhirng thé, Iai la dimg dtu ca cac khoa-hoc ve ldai dé, gém duge ci cai gée cha che khoa khac. Nhw thé théi cho ludn-ly 1A mt khoa-hoe nhir cic khoa - hoc chan- chinh khie, khéng cha & phwong-phap hanh-vi ma chi & qui-tic tao-vat, khong bing & ly-tréng ma bang@ thire-té, 1a sai-lim, qua - lam vay. Quan - nigm ye ludin-ly nhw thé la tuyét-diét luan-ly vay. Nha trigt-hoe nue Anh, Stvant Mit, trong mét thién sich « Ly-lugn. cita cic khoa-hoe vé tinh -thin » (La Logique des Sciences morales) cé n6i ring : © Thong-thuéng hitu nghta chit luan-ly 1 mOt sir hoc-viin ma cAéi ket- qua né khéng dién theo “cach chi-thi» (mode indicatif) ma dién theo “etch ménh-lénh ® (mode impéralif). Nay « each ménh - Iénh» Iai chinh 1a mot each noi diic-biét cia nghéthuat (arb), khac hin voi khoa-hoc (serence). Phim cai gi khong phii chi phin-tran khong, mi Iai cd ¥ gide-hufin, cé ¥ khuy€n- gigi vé su thurc, 18 thudc ve nghé thuat ; ludn-ly chink 14 mot phan trong ngh¢-thudt déi voi cic khoa-hoc ve * nhan - tim, vé xfi-hgi. » Nhung ong “Sruanr Mitt Jai nghién-ciru mot cach ‘tinh-vi hon nita vé thé-céch cha nghé- thual, tire 1A cai thugt thic-hinh cho khon-khéo, thoi ong thiiy ring luan-ly ‘khéng nhirng li mot phin trong nghé- thuat, ma lai chinh la géc cia nghé- ‘thuat theo mot cai y-nghia rit bao- ham vay. Ong n6i ring : « Phim goi 1a nghé- “thuat, t#t phai do mot cai nguy vs mot cdi ti@n-d@ nh san niy, khong thude v@ khoa-hoc: la xuéng len mot “cai mye-dich ma aive-a0 cho dat tai duge, Nhu nghé tho néla do cai nguyén- ly ring nén co nha cia mi &. Thuat kién-trie 14 do edi nguyén-ly ring nén | cO nha liu cao rong cho yui dep con mit. Phep yé-sinh, thuat chita bénh 1a do cai nguyén-ly ring git gin durge sire khée hay latri khéi dwee hénh-tat 1a hay. Nhing céi nguyén-ly dé khong phai lAnguyén-ly cia khoa-hoe duge. Khoa-hoe chi quyét ring sur nay cé, sir nay khong. Ngh¢-thuat thei khéng ndi Mingeéhay khong, ma noi ring nén hay chiing, nén thoi day phai 1: changthai khuyén phi . Mot ca _ ménh-dé mA dién ra 16 ndi bing nhirng Heng :nén thé ndy, née thé kia, co le thé, Khong (8 thé, thoi that la khae han mét chiménh-dé dién ra léi néi bang nh | tiéng: cdi ndy hién 6 hay khong,ce s€ 6 hay khong. Vin biét ring cit IBy nighia rong ma xét théi cai ménh-de frén khong phdi Mi khong qui-quyét mOtsurthye,nghia la quyét ring edi Vite nén lam Sy trong tim trong tri nguéi khuyén lim da vui- vé thugn- nhin vay. Song cai dé khong thude vé ein-bin su-val, vi sy thudn-nhan cia -Bgréi noi chua di khign cho nguoi nghe phai theo, mA cling chua di khi€n cho ty minh phailam nita, Noi vé duéng thyc-hinh thi mdi nguéi ung- thuan vi¢c gt phi cd esi lé_ chinh-ding nénnbur thé vay théi phai cé nhéng ain dei-cuong dinh nhiing vice gi la et NAM PHONG nén, va dit thit-ty vige gi nén trie, viéc gi nén sau. « Nhiing dign dai - cuwrong fy cing nhirng léi két-ludn do dé ma suy ra, gOm lai thinh mOt edi théng-hé, tire la cdi dao Mim ngwiri, cai thuat & doi (fart dela vie). Thudt nay la cai thuat dirng din hél thay, cae thuat khac d@u phai phy-thuée, vi chinh no dinh cho i ctru-canh-muyc-dich ritng cia thudtla nén, ld ding, va trong ¢ turnhitug su nén su dang vio bie nio. Nhw thé thoi pham ngli¢- thnat la di8u-hda nhirng phép-tie eta tao-vat do khoa-hoe phét-minh ra véi hoe co thé ciinh (téléologie ou Lhéorie des fins), hay la theo danh-tir cia cée nha triét-hoc Dire thi goi 1 nhitng inh thire-tién (la rai - « Vay thei ain-triél-ly, fin-bin-tridt- hilosophia prima. Khong nhitng sy tri-thire ed ngu mA su cu-xtr cling co ngu Lua, i Ong két-Iuan néi ring : khoa-hoe c6 mot cdi ¢ nghé-thuate qua li ngh¢-thuat, cai hoc vé ye ci -canh sy doi, noi tom Iai soy mot cach rit ré-rangnhiré tren dé. Va ta xét ra hi ludn-ly dé, m6 Khoa tam-t i-hoe ve phong-tue (psycha-sociologie des maurs), mot cai cho luain-ly 1a mét khoa ciru-canh-muc- dich-hoc yé phong-tuc (téléologie om déontologie des meurs), vi-tit di 1A Phan-trai nhau hin. Hai cdi cd the d8ng-théi eOng-tdn duce, ma laico the hé-twong-thuyét-ninh, hé-tuong-bd-+ tro cho nhau duge; song cir nbu ¥ riéng cia ky-gid thoi chico. cai quan- CUAR-LY LA Gi? niém thir nhi méi that la hodn-tolin thich-hgp véinghia chit ludn-Ig. ‘Cir thre ra thi trong hoe-thnyét cic nha udn-ly cb-kim thing ditn- hda dung-hop hai cdi quan-niém hoiie la trirée hét phan-tich sir dao-dite trong loii ngwéi, ké thei phan-tich b phireng - phap chii- quan, ngl phtrong-phap tim-ly-hoc, ké thi phirong- php khach- quan, nghia 1a phueng-phap oc, dé nhin dé dinh phép, ew-xir & déi; hoc 14 lim ngwerc lai, trirgc het dinh cai cach cu-xtr & dei, ke thoi theo mot cdi hge-thuyel thuain-ly lam g6c, ké thei hing & sw Kinh-nghigm hang ngay, rdi moi dem déi-chiéu cai phép-lic cur-xir fiy cho thich-hgp voi nhing khuynh-hiong chung cha sir dao-dire trong loai nendi. Song, mun ndi cho hétlé thei con ed mgt eich quan-niém cai thuat lam ngudéi, tuygt khong quan-hé gi dén swe dao-dire ca, tie la mot cai « ludn-ly & ngoai dao - dire » (une morale sans moralité), y vi ta xt su dao-dic cia loai ngwéi trong tam - trong. lich-sir, thay né nhirmétesi hién-tuong b&t-thuéng, thudng-theéng bitn-dich, méi khi bay ra mot trang - thai khac nhau, mai co khi trai nhau, khé bién - biét duge mét cai phép - ti chun lam -chuiin cho nhitng aot nh thé théi khong in nghién-ciu sw dao-duc phiit-pho dy ma dinh dwoe phép-tie }doda loi két-ludn cha phai ahoai- nghi-ludn-ly » (scepticisme moral). Song dau gid-thitt nhu thé nita, cting van co thé dinh dirge mot cai thuat lim ngwdi, duy khong thé eiin-ct-né & sur dao-dire ma thdi. Phai anguy-bién » (sophiste) & Hilap truve dng Sockaie, phai « khodi-lge » (hédonisme) cia bon Amstirer pe Cynkse, phai « duy-lgi » (les ulilitaires) ngay nay, tic 1 phitng phai dung luan-ly ra ngoAi céi pham- yi sw dao-dire ca. a eee GH Béi vay nén kho tim diroe mot ehi dinh-nghfa chit Iuin-ly, — day la chi néi Indn-l¥ thude vé tri¢t-hoe ma thdi, — cho thich-hop véi khiip cic trudng- hgp, tré-chi ding nhimng edn gidi nghia nhur: ii ly la cai thudt lam — ngudi, chi phép cr-xit,van-van, thi khong ke. Nay uéu theo thoi throng ma gidi nghia Iudn-ly la sir hoc vé di@u thién, sw hita-vit,sir hoe vt dao-dire, hay 1a ich lam thé nao cho direc thud dugesung-swong & thei biynhiéunghia chic: la khong hop vaitat ci che thayét luan- 1g, va thy mdi thayét s¢ hiéu ra mot cael: riéng. Nhu nhimg ting: thién-de, nghta- vu,dao-dire,chic 1a déi voi phai ong KANT va ddi vii phai Ong Best) am hai dang nghta khong giéng nhau, vi ong am thoi cho ludn-ly li cai thudt mit thoi, ma Ong Kawr thoi cho Iudn-ly 1a gdm cA o& nghia-vy, khong quan-he gi veri su hanh- phic. Song cing vi cic phirong-dién trai nhau nh thé cho nén pham cic hoc- thuyét ludn-ly déu phi chia luan-ly ra. hai phan, mt phiin thuyét-ly, mot phiin thure- My andt phin n-ctru ve sur dgo-dire cia loai nguéi va damg non nhitng nguyén-tie vé sy eu-xir, mot phan nhan sw két-lnan cia phiin trén ma dinh cae cach tin-dtrén doi thé nito. Mudn khéo vé yin-dé ludn-ly cho: trong-tan thi phai lueec-thudt ca cae hoe-thayét Inan-ly tir xua dn nay duyén-caich thé nao, va Iai phai xét Indin-l¥ quan-hé vai cdc trang-thai khac cia thiin-tri nguéi ta thé nao, hoiic 1A di€u-héa, hofe 14 phan-trai, nhwquan- hg voi ton-gido, véi khoa-hoe chung va cite Khoa-hoe riéng (sinh=ly-hoc, bénh-hoc, y-hoe, vé-sinh-hoe, van-van), | yoicde bo-phan trong triét-hec | thufin- ge; tam-ly-hge, ludn-ly-hee, tham= ini-hge, van-van), voi cdc khoa-hoe ye “xE-hdi (lich-sir-hoe, kinh-t&hoc, phap~ Tuat-hoe, chinh-tri-hoc, van-viin). ‘Whung nhiing mi quan-hé diy, hién nay céc hoc-gii vin con nghi-lnan phan- “win Jim va bay ra tim vin-d® kh gidi- quyét. Nhurvan-dé sr quan-h¢ eta luan— ly véi mi-thuat, sw quan-h¢ cia luan- ly voi khoa-hoe ya ton-gido, cd thé ndi rang hang ngay bay ra trong tam-tri ngudéi ta mét clich rit bach-thitt, nhit “Wa tir cudi th@ky thir 19 va diu thik} " thir20 nay, cac bac dai-trié Tay-phwong -c6 bung vé nhan-tam thé-deo dén bin- _ khodin nghién-ctru ma vin chira gidi- " quyét dirge théa-ding. Ay cling la mot cai bi-kich trong tw-téng-gici clu Au- Tay, Song bai nay eh chil giti-nghTa chi luin-ly theo phuong-phap triét-hoc ma thdi, khong thé ban rong ra cd cae viin- d2 do direc. Va nim truve ky-gii di e6 bai ding trong bin-chi ban chung vt viin-dé ludn-ly, lurge-thudt cae Indin- ly-hoc- thuy@t cia Thai-Tay, va xét qua ve sy. quan-hé tua x o-duc [hé nao. Xin ede doe-gid mudn nghién-ctru we yiin-d@ Inan-ly xem Iai cic bai dit in true (1). Tavoxc-cm bién-dich PHAP-DU HANH-TRINH NHAT-KY® XXII The uni, (0 thing 7. Hom nay Id ngiy tic thang Hoi Dia- dir. Hoicd moi din dir tie, Tiee ding IW2git tra; nguei dw tiée t6i biy tam muroi nguéi, tofin 14 hdi-vién Hoi Dia- dir cA. HOi cd mei quan Toan-quyén Tay-Phi-chin Menun (3) lim chi toa. Nhung dgi dén qua tra khong thay Jai, sau méicé thirdén kitu, ndi ring hién con duong dé hoi-thwong veri quan Thurgng-thu & 16 Thude-dia khong the Iai duge. Bay git cic héi-vien moi vao baniin tiée, Ong pho chii H6i Dia-dur la quan siu De Traentisiay, lam chit toa thay quan Toan-quytn Mentay.Lic ngai din vito dily rSi,mét ong phiin viec trong Hoi dimg len xuéng ten c& ede ngucsi dir tige, dé cling lmét céch givi-thi¢ W) Khdo vb ed i tai do vP ede Lordy hoc-(hnyéd cha Théi Tay. 3 bai, trong ~ 2) Xem NAP, tir 5658, ©) Tite 8 quan Toin-qustn pong. -—_ Hin cho nhau biti. Ti¢e vni-vé lim, minh ngdicanh quan sdu De Taentini- aw vi quan siu Lerurc, hai ong di timg tong-quiin & bén ta, con phe nhiéu viéc v@ An-Nam lim. Suét bira tic chi néi chuyén ve bén ta. Lé H6i hé méi khi m li¢e, thoi ngurdi fy pl thuyét chirng muci chon d? gi cing duge. T dén minh phai ndi sin, djnh noi ve Hi Khidon dd trang mi¢ng dimg lén néi mi: dén éng 1 ng-Thu Loniy, dimg i toa. Ong nay vira lim gido-thu (rreng Dai ni Ong ebit lige lei chic ming, Roi -hoc think Bordeawx, cling la mot tay hoc-thirc vi P. 96-47, 49, 50 (Mal-Aott Phap bay gic, padr-pv HANH-TRINM NOAT-KT 7 mot tay an noi, khong phéi ngwéi vira- ing ting cho minh nhimng léi khen qué~ ding, song ciing li mot cich 1é-phép dé ma thi. Chi trich 6ng mot diéu, 1A ng lim dén nédi gigi-thi¢u minh cho dng-nhan Ja mot « juan to xir Bic-ky I» Chét ndi ! Cainay gia cic ngai trong quan-triréng bén ta biét thi khong Khai bude cho cai t0i «lam-rung quan- tuérc, » c6 1é cling ning bing t0i « lam nhu thé, thi & onde minh bay gig biét bao nhicu nguoi mae phai, mi con dang toi he minh biét bao nhiéu! Ong nghj day ching qual xét lim, trong thiiy minh din- mac sting - sinh.— vi nhitnghém dinh thé nay vin gift quéc-phuc, khong dim dbi Au-trang, — ting cho cai tén «quan », cho nO trangtror cfing nhuredi tén «caid », di voi ng A-rip hay’ nguéri Ma-lic-kla, — nghi 14 yao hang ti-trurdng dan thuge-d' — tung thé ladanh-gia cho minh lam, co biét dau!.., VAlai cdi ting «quan » Ong noidiy né cd mot cai nghia khic tiéng «quan» nh ngudi minh hibo. ‘Thoi thi éng da hitu sai ma tang khong cho cai danh-hién hao-huyen do tam nh§n vay, khong hai cing khong phai Iie nén « c: — Boan rai dén lirgt minh dng len doe mét baiewey engin ndi vé Hoi Khai-Tri cirioa cling cé y Hing-Iiing nghe xem «cai quan An-Nam » ndi nhing chuyén gi, nghe xong chic moi ring © ei quan» day chang cd quytn cao chirc trong gi ca, chi la anh thir-ky Hoi Khai- ‘Tri ma thdi! Nhung efe dng cé 18 cho Hoi Khai-Tri 1a c6 dia-vi, c6 thé-lre fo-tat lam day. Nhat 14 doan minh néi yt Héi Khai-Tri dién-kich Mouene, c6 clu ring: «@Nguéi déng vai toin la nhitug tay tai-t) An-Nam ed, va mic theo kitu y- phyc eta qui-quéc yé thé-kj thir 17 (des amateurs an- namifes habillés a la mode di grand sitele), van-van....», xem chirng cic éng thich-chi lim, tim-tim etd mA vb tay Jim Itn. Y-gid cho cai giéng ngwot fin-mie lgl-mugt nhur thé niy ma bat- chive déng tnéng Moutar duge thi ciing la that, — Tiée xong chuyén-van it liu, lam quen voi nhiéu ngwoi, roi vé tro, dé ngét ba gié chi Noi dit tiée vira roi goi la « Khach- san cic hdi hoc » (Hole! des Sociélés sa~ vantes), & durong Danton, tite 1k mot nhi céng-quin dé edc hoi hge_dén hoi- ding, hop-lap, diit ti¢e, dién-thuyét, throng ngiy ngay tities dong ngudi luda, c6 khi hai ba hoi hop nhau 6méi khu méi ing. O Marséilfe thi ¢8 * nha dién-thuyét cia thanh-pho », 6 Paris th) cé nha nay; dai-khdi tinh-thinh nao cling e6 nhiing noi céng-ddng dé titn cho cae cudc hop-hinh v8 dirémg yin héa ober thé. OHa-ngi ta eo hoi-quan Hoi Tri-triva Hoi Khai-tri eting hoi cd cai tinh-cfch fy, nhung phdi chinh-dén cho hon nita mdi dirge, va hién nay chi hi’m hay con itnhitng cue hop-tap 6 ich, bit-qui thinh-thoing co may hdi iu» muon dé hop bau may ong hay ban may vin-d? sudng, cling c6 lie ndi-niingto 1G co rim 18, nhung vin chia khoi cai 18i « viée lings, nghia la dn-ao lén-xon ma chang. nén cau chuyén gl. Thir ba 11 thang 7~ Tra hom nay fin com $ nha cu ong: cy ba V.. Bita niy chi cé mdt minh, khong cé khach nio la ci, Chuy¢n-tro rat vui-vé va than-mat. Hai cy that 6 bung qua yeu ma minh d6i ct cling mot long kinh-mén. Rudi chidu & [rung Bai-hoe Sorbon- ne c 18 kj-niém ong Cuampottion. C6 ngirsi quen cho gidy vao xem, Ong Caan pouLios La nha bae-hoc nurve Phip di tim ra trig nhat phép doc 13i chik trgag- hinh cd cla Ai-cap. Nam 182214 nfm: 8 NAM PHONG éng lim dirye si phit-min do, Iai vira chinh i nim & Paris mi lip ra HOI « Pdng-phirong nghién-cira Hi » (Société asiatigque), Nénlé k mhom nay vita 1A k¥-niém sir phit-minh cia éng Cuamroctios, lai vira la ky-niém sirsdnglap ra Hoi Dong-phirong. Chinb quan Giam-quée ERASD chii—toa. Lai cac Chinh-phii, cac hoi bac-hoc, vién nghién-cira cic mse cling phai dai-bitadén dw-lé. Trong trén din cao yé hangthirnhit, Ghai bén ta hiru qu Giam-quic, toan la dai-biéuciia ngoa 6c ed: ngiroi Anh, ngwéi Mi, ngirdi ¢ ngwei Nhat-bin, ngirii Ai-cdp, yan- van. Con khiip trong nh’ dai-dié during Sorbonne, rong ménh-mdng nh thé, ma ngiréi ngdi chat c: tng dirdi,c6 tei ba bn nghin ngirw may xem ra trong-th? li Lic ct ngai dau vao d fy roi, ong Sevanrlahdi- tragag Hoi BSng-phirong dirng len doce mot bai di€a-viin thuat vé lich-st H6i, ya tin-duong cai céng-nghi¢p lon-lao eiia Ong Cuasweonriox ddi vei mou khao-cb-hoe Ai-cip. Ong Sexanrla mot nha bie-hoceé tigng, chayén-tri v2 An- do-hge, da tirnglim sich ye dao Phat, thir nhiit 1A mot quy8n vé « Truyén huy@n cia Ong Phat? (La Légende du Bouddha), ndi rang chit Phat 1a mot tén chung khong phii tén riéng, vi thire khong cé éng Phat, sach nay bh méi xuit-bin thién-ha nghi-luan n' lim. Ong cé chin vien “Khao-cd bic si” (Académie des Inscriptions et Belles- Leltres), nim nay tubi di cao lam. Ti€ng Ongndi nha, giong gia yéu, nén ngdi xa khong nghe durge miy cu ro. Noi & mot noi to rong nh thé nay, phai ngwi e6 titng manh, wi nhiéu diam (héiméi baeap ra k diéu-duéng diye, Doon dén ong Hoe- bo-tongtrijag Leon Aéaany ding len diénthuyét, thay mt Chinh-pha nggi- Khen citi cong hoe-viin efla Hoi Bong- phurong vi Ong Cuampocsins, Ong Hoe- bO nay thi ndi gidi ldm, d& cé tigng & ip trong es Nghi-vi¢n 1a mot tay bién-thuyét cd tritué va ¢6 vin-chuong lim. Chinh énghién nay duweng ehii-trirong vé sur khdi-phuc cé-hoe Hi-lap La-ma & cac trong trung-hoc, xem chirng dur-luan trongquéelin e6 y hown-nghénh lim. Nguoi tacho dng la thude vé phai «nha pho» chugng cd-hgc. Coi nguei éng e6 cai ve nho-nha lim. Nh: «nha nho® ho cling ed kh lanh-loi, hoat-bat, sfic- 0, khén-ngoan, biét dem cAj cd-hoe mA diém vao cude déinay cho cé phong- vi nghia-ly, chi khong phai cO-nhan ; ho li «thong-nho”. la ctye-nho », «hi gio dirong phi nhirthé... Ong Pheong-thur ndi roi, dén -hiéu cic ngoai-quée. Ngwoi Anh i ndi bang tiéng Anh nho» minh: ho BG Phip dé hon ngwi nie khac, va khi hoe da théng thi noi khong khac gi ngudi Phap my, vi mfy nerérc elng voi Phap la thuge vO dong “ La-tinh», ed, cho nén v8 diréng ngén - ngit, tinh= tinh, phong-tuc, x4-hoi, déu 6 hoi-ho ho-hang voi nhau Les Lae tinh? ma d6i voi dong “Nhat-nhi-manp va dong © Anh-cat-loi » thi thatla cach biét nhau lam, cir mot mo-dang be ngoai cing da khac 14 khong ndi d&ntinh-tinh ngén-ngit nik: y vé diong chinh-tri, diu cing dong cing gidng nhimng vi-tat di cong lei cng quyén, nen ho-hang ma nhigu khi 46-x4t nhau hon nguéi ngoa nay sir giao-thiép Phap vii ¥ ly gi lam t6t cho lim. — Maur titmg Phap da gidi ma ngwei Ai-cap noi li gidi nita. Moi bitt khong ctr giéng dong, hé hoc dtn noi thi tét phai gil. PHAP-pU WANH-TRINH NBAT-RY 9 Nguoi A-cip von mén chndng tiéng, Phap lim, pham nuvi thwong-luu hoe- thire trong nuée, ai cing théng titng Phip ca. Khi ong dai-bi@u Ai-edp, diu déicai (mi Sng» dd (fez), nh mit ngwii An-d6 &bén ta, dig len dién- thuyét, ai ndy duced ¥dé mat nin, ce tai nghe. Ong ndi titng Phap y aha ngtréi Phip vay, mi lai ed phiin ring dé nghe hon nhitu ngwei Phip. Dai-khdi noi ring ngay nay li ngay ém ng Cuamrortion, di voi ngwdi Ai-cip khéng khée gi nh ngay gid moO ong tién-su, wén cdi nghia- vu cia Chinh-phi, cha quéc-dan Ai- cép 14 phai phai nguti den diy 16 de to lang tho kin mot bi cong phat-minh ra ¢: cha nude “ip, mén yeu nude Phiip xa nay vin giiu edi long hao-hiép gitp-do cho cae dan— toc nhd-y6n. Noi dén dy, et-toa ddu vo tay. 0. -cip nay ndi khong nhirng ré-rang dé nghe, ma Iai cé van-chuong, 6 ¥-ht, cé cm-dong, co « ngoa lam.Nghe dau li mt ngurei trong chi gigi, chir khong phii trong hoc-gidi, Chinh-phit Ai-cip di sang dé dir 1é k¥-niém nit gu cic nine ndi xong rdi, {hdd thily King-liing et nur sip xay ra mol sir gi quan-trong, ai ai cling chi-muc nhin Ién trén din cao ché eée quantghich ngbi. Bay gid thay quan Giim-quée dirng day, cit-toa cing dtu rim-rip ding day theo 4. Quan Gidm-quéc dién-thiyét, ai ndy déu cir dig nhw thé ma nghe, cho dén khi nghindi xong moi ngdi xudng. Quan Gifm-quée ndi thong-thi, manh-m¢, nh nén xuéng trinh-trong, uy-ngh ting chit, uén ro ngtréi quyén-qui lim. Bai bidu-dwong cdi céng cla cae nha hoc- vin thirong cim-eui trong ehdn thu- phong, noi hoc-vien ma swu-tiim khao- ettu, ngudi déi néng-ndi khong bitt dn, nhung thye la nhoed nhimng ngiroi diy mdi hiéu edi lé cao-throng & déi, moi bit dei ngeiri so-di lam sao ma khéng nhimg ding séng, lai ding qui dang chugng nita ; niw thé thi nhan— loai ding biét on nhimg bac dy Him moi phai. Nhimg nguoi dy sinb-thoi nbién khi khong dure: huéng phi-qui nhuké khée, nhung thu dang lim bia k¥-ni¢m mudén divi. Trong lich-sir hoe-thuat née Phap that di cé nhieu nhing ngirdi uh thé : éng Cuaspor~ ion day tre la vio hang dé, vi hdi « Déng-phuong nghién-ctru » tai ehinh i mt noi lmaunhimgble hos-vin rang chonuée Phap, ohw vay. — Quan ude noi xong thoi phiéng ken cia doi « Dan-quée Vé-binh » (Garde républicaine) thoi mily khde, thé 118 xong. i ‘Thir ter, 12 CA ngay hém nay, di chei cic phd, xem cic ctra hang, sim it dd vit. Xet rad} hang ben ny, nhign thit fing ee hen oe ta. La béi céecima ‘hang mii, jae mai niim phi v2 viee ke hang chue van. Lai quan ao, v quing-cfio 6 hing ding yét chit bang den dign égitta phd, xoay di tir phia durge, wa evr khi le, Khi tit nhir dén thip be, nhirthéthoi phiton hiét bao nhieu. ky mol muc quangeaa nh thé con nhién khoan phi khiic nia. Bay nhieu thir phi rat lai cing 1a di yao mot ngudi mua phai chi cd, thanh ra phii mua dat. Nay cae nhi budn bén ta,— do cia ngiroi Php, di cia ngudi Nam mije long, —trre-tiép mint duoc cic hang-hoa & ngay chd che tuo, din e6 phai edi phi van-tii sang day, nhumng khong phai edi khodn « tong-phi » nang qué nliw 6 Paris, 66 thé bin gid khong dat hon gi ben Tay anfiy ti, ya ed ed khilgi bin durge ré hon cling c6. Téi nghi¢m ra cé mily thir do mua bén nay dit hon ben ta, lay lam dn iim, xétra méi biét chi vi mot cdi khoin _alng-phiv do ma théi.— Cir the ora thi cira hing bén ta d6i voi e ‘hen Tay nhee thé, eta hing ta oben ta doi voi cia hing Tay o ben ta cingnhw Noi riéng ve nhitng eita hing ctia girvi An-Nam buén cac héa-hang tay, muén cho dich duge voi cic hang it cai «8ng-phi» cia minh if mA théi. Neuai An-Nam mé mot ngoi hing, thiréng khong phi-tin lim bing nigwoi Tay, cach trang-hoang bay-bien Khéng clin phai trong cho Lim, ‘tila quang-cao, cong nguei lim cing Khong mat nhiéu gi lam; laikhich mua hang bity hea ngwei déng-bang, minh di thude tinh-tinh, cich giao-thiép cling dé. Chi phai mot digu la minh it von buén khong bing ngudi, — nhung von At thibudén nhé, day khong noi sir to nho, chindi surthua duc thoi, —con thoi c6 nhiéu cach tién-loi hon ngwdi trong viéc buidn-ban. Thé ma khong nity hha buén duoc phat-dat la eo lim sao? Chi thify nay nba nay vo no, nha tia d&o-trirong, la nghia thé nio? Xet ‘Ya la ngwoi minh khong biét hd wru- diém cia minh, mA lai theo vio chd kKhuyét-diém ctia ngudi. Minh tranh buon vei nguai chi sé cay 6cai « ng Phi» eta minh it, thé ma vi eo nguvi ‘Bao nho-nhoe mé ngdi hang thi c6 dé hai nghin bye von da mat nghin rwéd vio Uti trang-hodng cai cira hang, lim cho« chodng» nhu cita hing tay, con 6 nim trim bye budn, thi budn lim ‘© dirge. Nay da thanh than ngoi ang ri, nu cir tran-lre chin kho ma lam nhungudi Tau, ughia ti ong chit cing mé tay vao lim, dimg jén mat « dng ehits voi, bot nhitng cdi phithue muon di; Igi khieo chigu khach, bite ke sang ngiri hen, vae dén hang minh efing 1a, eliio hoi tir-té, ding len mit « vin. . NAM PHONG | dirng lam ra edch budu cic hang Tay, tir6 gid’ s 5 1 dém, hte nao ctra hing cing mé nho ikhaeh vay; lai ut efi thuat tri-phi a gima khong thanh, Nhung khon ngwdi higu khi ling-von khong bang mi Jai mudn hge-doi chi rink » nhw ogee nhe day chi la caia vine thoi, cach buon ta, —— «vin minh » t6n ti@n mi bn «vin-minh » chi Ia h buon nang titn « téng-phi » ma thi ‘hla lam sao durge. Thiéttudng cai ngh® buén ta phii bit -chude ngwoi Taw truée di, vi phép buon Au-Tiy chita chic di la diéu, mA Iai chia hop vor tinh-tinh nguéi_ mink 7 ‘Tht nim, 13, CuV.hdmnay duadén choi ong De NacEcue, chit nha bao Journal det Deébats, ¢ dwong Saint-Germain Cauxer= rots. Nha bao nay 1é t nha bio efi” nhit@ Paris, lap rad hon mot tram hia én-hda, y nhimng bon Hinign khong wa, nhurng cae phat Hie thanh lai thieh lim. Bio nay tire Ii cal fa cic nhid quan-FP meric Ong eae nha t-ban e6 ni la nhitng nguéi yen-bn, dimg-diin ca. Ai doc bao nay tit la nhimg nguti khong e6 efi (irtuéng « eich-ménhy duoc. Les Débats, hoi xtra ed. iéng lim, ip ra, nhie i la nhitng bac danh-st nhat-théi, nb Cuareavantayn, nhuSatsTE-BEUvE. B gio’ tuy vin gitr duoc cai gid-tri chtrong — vin cé titiag 1a mot bao viel ky, c6 van hon ca,— nhung thé-lwe vé duéng ngon-Inan co tinge, vi doi nly ti doi eaip-tién, m PHAP-DU BANH-TRINH NHAT-KY chi bao Ify chi-nghTa duy-tr, bio-thi, chic 1a hoi cé ¥ trai lai voi nhimg phong-trio dirongthinh-hanh n, iH khong dam an. — Ong De Ja chi bio nay, Iai viral hd dia Lién-hi¢p che bio-quin wudical dela Presse aici fing 1a mot nhin-v lye & kinh-dd. Cu V. cho minh doe bit mot ong « déng- nghi’p» c6 danb-gid & Paris thé nio. Nhin éng chit can cé khich, cy dura dixem khap trong tha soan, déa mot efi phong lon cé mot bic hoa treo khap ea tudng, vé cAi cinh-turong toa soan bio Débats, vaio khosing nim 1830- 1810 gi dé, Cu chi cho cae ngudi ve & trong tranh d6, thi phan nhitu 1a nhimg Janh trong viin-chuong nue Bao-qnan diy Li mt cai nhit iB clirge nguy-nga rye-r@ nbu cae nha bio Le Journal hay Le Matin, nhung trong nba ché mio cing e6 cai k¥-ni¢m ve ed-théi. Cy V. trong ba bon muoi nim vin co muon gi ehan bién-tap & bao nay, nm fe nghi-vige lim bio, vio dén ng thay chd din lim cfi,xem ra cb ¥ Lin néi dén nha hao sacellechére maison des Débals» (cai nha bio qui-bau kia). Cy ciing biét ring bio giit céi chii-nghin bio-thi Ik khong dirge hep-théi lam, nhung ey 6i nhtaai26 ki-curong fly, mot nhi bio e6 di hen trim nim tit da thinh nén-nép bit-dich, khé long mi mién- euéng thay ddi duge, va di-ky a-dua theo thei thirfing gir iy ban-sic cin hon. Minh nghi bung cting cho loi néi fy 1a phi lim. Ong ch van echira tip khich xong, Cu lai dua vao choi ong thu-ky riéng ciia éng chit bio. Noi dén titng «thu-ky ri¢ng », minh twéong 14 mot bac thanh-nién nhanh-nhiu oo. Vaodén noi thi ra mot dng lio-nho,ma mol Ong liio-nhotrawe-thudl di ed titng: it WroiINR ALBAtaT. Ai hoc fiéng Phap chic di ting bit tén va biét | 1t, titng 6ng AvnaLat, lam nhimg sach vé phép lim in, phép doc sich rit art décrire; Comment lire les views anteurs, vv triing-biin toi may € ong dén ben An-Nam Lim Ty. — ngwroi doo, c6 ¥ 1d wdéding mi murat phiit ddng-hd, Ong c6 ¥ hdi-chan vé tinh-hink kinhté chinh-tri ben ta. — Bén gin trua moi ra v8. Ra den ngo: thi nha béo nay that Ih mot ma x6m_ nay cling la mé6t x6m i thinh Paris. Cai hodn-ednh ¥ nhir thé, khong trach, ati ii tomelt G trong cling la cai t6n-ehi Nhung duy-tri nhimng bio-thi: nha thi, thi duy-tri bio-thi: efing khong la khong hay, Va lai thinh Paris Ve ding Kida nha trang, lai Vira e6 nhimgngé hém dwéng rong réu di moe, di ty bén hire gun séng Seine sang ben ti " hai cai cinh méi ci rfit 14 khac nhau, ma nhitu khi canh méi chia at di Ik nh ci khéng phai khong hieng- deréng tinh-thiin thai bit bao nhiéu nhimg phong-trio tu-twéng et ao nhau, xung-dot nhau, €6 q gan thily mit ngén-luan, mot iow bao-quén thi edn gi trai nhau, nguge nhan bing. bao Humanité 1a co-quan cia dang edn, sin qua-khich, véi bio Action fran aise la eu-quaneiia ding quan-chti= chuyén-ché nita khong ? vay mi ede bAo fy win ddng-sinh eOng-t6n &dudi cai ciinh troixanh née bite chéndanh- khac nito nhe cdc phiong-dién khae nhaw eta mdt edi vin-minh phon- tap, phirong-di¢n nao cé1é cfinglacin cd, vi hop cd Iai mai gay ra cai yan-minh — a e: [ dei higu lim ma thoi, nhung e¢ chi ya hify mhiéa phwong-di¢n déu Ta ché Jai lin mhau, rit lai cing hai gidén cai thé quan-binh etia toain-the. Nguoi nao quan-sit khong noi, chi xem mét phoong-dién thoi ‘xét doin tt sai lim. Duy cai vin- zi minh cita Tay-phuong no phin- lap qua, huong-dién> nhiéu qué, mudn o-quat cho dioe hét md thu gm “ipe efi toiin-thé, toAn-bire, that li kh, tim. Phai comat cai site hoc, mot ci i “trikhdn,méteon sang khac thiréng, “mati 6 thexét khong sai ma doan khong Mee ngo-holic ngréi doi nhigu lm. Hign nay thoi n6é lam va cho ngwéi doi cing da nhidu; vin bitte ring khong phi 16i tai nd, 16% tai ngudi ‘can-thigp dén nguei doi lim chi, ma LEurope a son naseé; sa force git dans 800 histoire propra. Nous, pareillement, “nous devons former notre esprita la pen- $80 que nous ne devons pas emprooter 40x autres peuples leur histoire Ot que si Housétouffons la udtre, nous commat On suicide. meee A. Tasone “Nous souffrons alan paupérisme intel. Teotuel et moral aussi afer ee : nt que | upérisme matériel, g aan PAnL Crouzer an PRONG lam cho loi-théi da-su hur thé, k cho khach thé-giéi muén phim eho -dich-dang, that oe hi céng luan toi ra thé nao. Au eiing eai tro choi oan-nghi¢t cha éng Hi cong bay ra dé gheo cot loai ngudi, gidha Ic cong d o-dién dién-dio- nhw ¢: bing giika trén doi vi Nhung arg dia lim réi on ¢ cling chan, ladila mot gidng« gid soe», nay ct «gan li», cing khong din vo di sirl tai dau ma so... P. Q. (Con nita) Ac-chaa ¢6 lich-sir cha Au-chau, ma Ao-ching dwerc cwlvag manh efing 18 vi cdi Iieh - sir chia mioh. Ta cing vy, ta phi w6a trita cho r&og ta kbOog nén murya lich-str © ‘Wo khéc, va néu ta lim tit mit efi lieh-si cis ta, thei Tata pham toi tw-digt vay. ce - = Ta di phdi cdi ngn nghéo-kbhé vi dvong vite obdt, I9i phai cf nan nghéo-kho v8 duirag thie tinh-than, cing tham bing Cube thik mh& eda Hoi Knal-Tri mé- Kida dirge gili nhit cha Ong D8 Vin-Y vTaii-aue Nuéc ThU 13 THOLcUC NUOC TAU Hom nay toi xin ngai nghe ve thi théj-cuc nirée Tau ngay 9 ca hoan-ciu de ta 1A nirére nudge Tau. Néi vay hinh oh; quén han minh di, vi lai chang hién thém mot tro eho thién-ha w? N Svao dia-vi ni giéi ngay nay hinh nhu nd bach ai ai cling phai biét toi, ma vie nue Tau ngay true cika ng6 ta, ta xem xét den lai cng thi-vi Him. Toixin noi ve céi thoi-cuc nue Tau ir khi nha Thanh dé cho dén hdi lap din-chi Nute Tau la mot ym nhat, ma lai la mot chuyén-ché ti-cd, nay thanh mdt nue din- nuve, Cai y 06 12 khiip dng nue dw-luan thién-hg cing co nguéi lo rang hai chit «dan-quéc » t6t dep kia dé thing cling cé khi khong ding ving durge & nude Tau, Dur-lug y ¢6 Anh- hwong gi dén van-ménh Trung-quée khéng, thi cing khéng biét tric dau durge, nhung ti trong cai sir lo Ay dwéng nho xa Lingle vi hinh nhir mot cdi tiéng yang Am lén rdi Iai dan- dan tat di thi. Nurse Tau sé-di lap think ehinh-thé nhi Thanh din-quée, ching qua li ta doc-ic, tham-lam, ma tai vi nén méi khitn long dan ngan v@ duémg chuyen-ché dén nw thé, Vi-dy nbit Thanh, vén nguei khac gidng dén chi¢ém-doat dit-cat nguéi ta, Jai khon-ngoan, cai-trj cho.cé tinh-nghTa mOt chit, thi dé throng efing chia cé or cai cude cich-ménh ngiy nay. Ta phii biét la chua cé théi, chir cdi ly t-nhien thi thé nao cing phaicé, ching sém thi noon nha Minh cling phat nude. Nhimng lay lai nue rdi eb 1é ciing phuc lai ngéi yua nhé Minh, ehé h quan-chi. b pipe chir khong dén néi kho-h: quéc nhir bay giv. Nhung, toi xin nhc Jai, nha Thanh dde-ae qué, ha-higp din- ah ning, nhirng danh- cho gidng- giéng rglbe cho ho-hing min, phan-bié nguéi Minh ra, coi hinh nhir mot loai da khac kém hen, ti - t& minh, Ay ae meh tham-| ee décric, gid con-con dea ibid baton, img con gié fy 1d nhing trio nha-phién hh vao nim 1842, tran Anke Phap lién-binh vao nim 1860, tran Trang-Nhat chién-tranh vio nam 1893-vit_ dén hai hit chién-tranh vio nam 1903 thi tht e6 anh-heéng dén nce Tau manh qua, lim cho ngwéi Tau birng mit ra ma yong day. Té noi qua ra day nhimng nong- noi gay nén cic cuge chién-tranh kia né da lam cho xfu-sa va thiét-thoi cho: nine Tan kkhéng bitt 1a chimng nao : 10 — Tran nha-phién chién-tranh nim 1842, Nauyén nguoi Anh vin ng&p-nghé yao mire Tau, di ba Vin sai ste sang” sinh-van, nhung vi ngudi Tau hi-ldu ly-cao trai, biét thé-giéi 1A chi chi, cirdéngcita ngh@nb-ngang trong x6 nha, cé chju giso-du titp-dai ai. Nguoi Anh chié (1) Didn-thayéet tei Hdi Tri-tri Ha-ndi ngdy ther nim 26 Féevrier 1925. sir phat-phéri dilgi budn-bin, dem mon cain en sang lan ba cho anh Tau, anh Tau ném vaio lay lam khoai, phi- phéo nlim chéo-kheo, ngdm-nghi sy doi, fuong chimng & trén thé-gian miy khong con cai gi thil-vj bing hit thuéc phi¢n, ra anh Tau céng ngay cang yao, cing nghién anh Anh cing ‘cing ban digc nhiéu. Tuy vay ngwoi Anh cing phai bin giitu-diém ‘thoi, ri lin din Trigu-dinh nuove T: thiiy mon com den LA mon hai, moi chi cim ci ngwoi ban lin mua. Boi cé Ienh fy nén ce quan Tau bat-bir nguei Anh I6i-théi, gay nén eude nha-phién- chiéntranh nay. Két- thi Tau thua Anldurge, lap diu Nam-Kinh, cit dit Hwong-cang cho ngudi Anh, b thirtng binh-phi va bat phai d® cac nude khacdén théong- throng o Tau diroe dit Hinh-se ma Sc bAo - hd lay quytn-loi n dy lim cho nirée Thu duce tifp-suc véi ngoai la Jain diiu, mi tiép-xvic mot cach kho-nhue nh thé, thirc 1a Thanh-triéu dic - tdi 2 y ma tir diy tro di ngoai mil ra} Trigu-dinh cing mé ctra q liép-dai cae nur li A mai say ra al n Tdng-d6e Quiing-dong tra soat bién, xung-dot vao thuyén Anht bat mot bon thi: Anh litn dim thy trach va bat d&n thi wién Thng-déc Tau ching dip-tir gi ea. Anh mii tke, eting ngwoi Phap li uguét thin @ Tau bay gid, cing e6 q 8 dily, méi hop-bink danb la Qhang-dong, bat vién Tong-d3e 1 Trigudinh thay yay, v , hai pee Phap Anh moi kéo Bic-kinh dé lap divu-wée. Nhirag méi dén Thién-tin thi quan Tau lai gi khéng cho vao, hai née lai phai ra tay mot tran, lam cho thién- os. & NAM PHONG trigu hét via, xin ra lap hoa-tree, b long dé cfc viée buén-bin vA trun giao cla ngoai-quéc duge tir-do, vi made Anh Phap sé lap ngay st-qu Bie-kinh. Song khi sir-th’n hai sip-sira mii fo lén trinh ty-trang minh thi Tri vé Thugng-hai cha khi Thi phép voi méi sé durge dén bé-kign, nuée Au-chdu khong lay thé lam hop- 18 va xteng-dang w cit minh, bén rit nhau cir kéo ta quan lem hich d® vio cho duge, nhung bi quan Tau nhieu qué, danh thua phi Tui vé Thuong-hai. Tran &y quan Au chét hai cling nhiéu, tong cing li mot bai hoc hay cho cd hai bén vay. Khi ha n-wge, nen goi la B&c-kinh- digu-oe. Ay 1a Hin thir hai nguoi Ta duge titp-sie voi Au-chau vay. 30 — Cai lict née Tan bi baehe cudng giac-du voi ne, con & cai t née Tau ra sno? Dem zim, 1 mA x6, thi couhd & gi nude Tau dieng lam chiia- A ba mil Dong, Tay, Bite, dén sai thyat ngoai-giso g hon het hone” an-bé,nay mat-ude, mai mat Méan-chau thanh= thir giin nh dat biio-ho cia Nga. Bit fiy thi céi anh to diu ma dai, qu nhién la khé trinh direc, duy chi bi ewoi cai gidng Nuy-nd la 1g Ngirot hin & ba cai dio con-con noi Béng-hai © kia cling sin vio bop cd anh Tau le luGi ra méi that Ja chit! Ay la toi mud noi vé ngwoi Nhat-ban vay. Tai sao ma Nhat danh Tan, (6i xin ke ra day. Tir khi Nhat tinh sém, biét suy-xét_ thé ny cia Nga thi da ed t clu, nénc THAI-CUC UGC TAU 15 thoi-thé, hifp-thy lily cai vdn-minh Au Mi, rirbe thiy Au Mi ve hét site hoc-tap, nghe trong minh dil hoi dite-dao, nhirng mnu6n dem thir edi site hoe efn minh, mei xem chirng dé mit ngay anh lang- giéng bi thit mot phen, thanh-higu roi céng nghy cing phiin-khéi mai lén cho dn khi dinh dd dirge ca anh Nga, ma chen chin vao dim dui-li¢t-curong. iéu-tién (Cao- n lA mét au,mé lai ongay Nhat, — Tau dem binh ink Nguyén nim 18: ly) co nd nirdc phién-thi cira ngo anh én dep, thi tu-dirng efing tha ca Nhatkéo sang, Tau lily 1é phan-trin dién tiét dinh Nhat, thi ra phai ché ngira cha Nhat, nén thua ma Nhat duge. Thanh-b Ly Hong-Cherongsangtan Dé kinh thinh-hoa, lap digu-rde cAt dat Li ding va dit Bai-loan cho Nhat, eting 1a daingirén Nhatenng bAng-ding véi nguei Au Mi, tie Ihang dan-anh Tau 1 xia thi vin dé Nhat vio du con mat, cho la gidng thip hén ec chi! Nhung sau ligt-ergng thity Nl wo Tan quai thé, méi dime yao d dinh ho cho Tau, chi phai mit dit Bi Joan théi, Bigu ay eo nha ban ring v ou hung toi thiét- ewi-tited li phdi, ching qua cac nuge Auv-chau thay nue Tau béo, dé vit, thi hop lai gi phin cho haw, khong mudn cho mot nirée mio & phwong Péng chim mut vio diy lim. ‘Ma Nhat han ciing hitu y ay, chi vi xét ky minh, —lue bay gid chira liliic thi: * site voi Nga, —mdéi dinh phai nghe diy théi; va chi-tam chi li mt cude thi- nghiém cia minh mA di thay két-qua nhuthé thi fing da lay lam man-nguyén ri. Ay 1a ketti&u cude Nhat - Trung- gino-ehién vy. Nhat duge Trung thua, Nhat phén-triin thé mat ra voi hoan- cin tirbiy gid, Trung thi cling ti day. tré di, din méi nhao-nhao céng-nhin cai hoc-thuat, Au Mi ld clin-thiét clio: sir sinh-t6n cla minh. 4°—Nhiit li cich 10 néim sau nik, tthe 1 nam 1903, Nhat Nga giao-chién, ma Nga thua Nhat due, thi née Tan moi hofing ngudi. ROi trong nuée sinh ra dang no ding kia, ding thi phi-hoang ciri-quée, bon ang Khang Hiru-Vi dieng dau, ding thi bai-engoai hung-din, tire 1a cdi loan Quyén-phi ma nay Tau cbn mang nod, oe dig Man cai-quéc, bon éng Tén Dat-Tién khéi - xuéng, bon ay, thi bon thir nhi tuy cling cé cai tinh-thin ai-quéc rieng,\hiy i ire-hitp qua, thi dem di-ngoai, nhung thé khong phai ladao & dei bay git, va khong xét minh, cd thé nao dem cén-quyén ra ma choi duge véi sing éng? Au eiing li mot vide dai, khong dang k@ ra. Duy con hai bon, thi bon this nhit ding cit ehii- ghia phi-hoang, tire la etr dé nha Man- Thanh ma lap ra quan-chi hién-phap, nhir mrée Anh, nine Nhat, nue ¥, nine 30. Cai ton-chi ay hay lim -mi& khong thanh la do hai ¢6 sau nay + mob h phin nhitu — hiclau ddtnat ky-hito ta bay miéng xdi ma phan-léi vite cdiduong hirong-tue vay ; c@ thir hai la vi long din cim-tim, n-ngin nba Thank q hi nhit-quyét téng-khir diree di noi hii da, nén Khong su-huimg ve cli chi-nghia éng Khang Hiu-Vi, thank lam cho bon éng hi quy! @n-quan qua lai him-bai, ngudi thi phai chét, nguéi thi phai tron, Ay livin nude Tau Buy, ma dit nha Thanh di hét vay. ‘Téng-chung cn bon ong Ton Dat ‘Tidn lihgp long din, cing ngiy cing Jan rong ra khép trong nude, cho dé dan kitu-cur & ngodi cting mot long su-_ mg, piri titn-ciia ve cho dng van- ‘Ding ong lay ten 14 Quéc-Dan- pau Le hung Hin diét Man, di chink-thé quan-chi-ehuyén-ché ra chink -th® Dan - quéc-cng- hoa nhe “mute Php. mii Wn-tin déi ba phen moi -din-chii vimg-ving nh ngiy nay,hudng “arée Tau 1a mot nube van-minh cb & _A-Dong, mudn hoe lity efi tinh-thiin lap- quéc Thai-Tay thi co 1é nio ki mot vi dé-dang duge? Boi vay ong {6 céch- ménh née Tau i éng Tén Dat-Titn cén phiii gian-lao, chim-ndi hao phen va (higt-thoi mat hao nhiéu ké ddng-chi “nhur ong Hoang Himg, gf Dinh Phirong, méi mong con, dat dirge cfi muc-dich cia minh. Ta uén sem ) dén cai fich-sit cha dng Tén Dat-Tién, Ton DAtTién, hay Ton Trung-Son, hay Tén Von, cing lA tén hieu dng, sinh nam 1868 & Hang-chau thuge tinh Quang-déng. Nha cé hai anh em trai, cha me nghéo-nan lim, lam rudng lam. niong quanh nim, dilu tit miit 16i chang di in, ma Ton Van thi cing het strc giup-gidp cha me trong yiée déing- ang. Neeréi von thong-minh, muén hoc ma nha nghéo, khong biét lim thé nao, may sao co mot ong chi mé mot trréng day hoe & trong lang, thi Ton ngay ra dGng, 61 xay Ina, gif gao xong, sang hii si-s6 » lity may chit. Nhung sir ciing ky, Ton sang hoc chi thi duge it, ma chit lai cirndichuyén cho chiunghe thi nhiéu, nv ndi nhimngchayén gi, rat mot miu chuyén logn-lae, chuyen chua-cay ire-hiép cha nha Man-Thanh, lam cho Ton Vin cing nghe dén dau cang chin nguvi di dén diy. Ay edi 19 phyc-quie ram lin & de ngudi tr wong-phu tirbay Bit, lily git moi €d 13 indi din. Nam Tén 13 tdi dy, thi nguei any Ton ciing da ra lap mot thucagyditen NAM PHONG con-con & phuong xa, mdi gol dém nuéi d& cho cha me. Tén d ché xa-xdi, la-ling, cai gi cing toma ma xem-xét, sau thity mot trudng h cin nguéi ngoai-quéc ve phéi tin (Protestant) ben xin vao hoe, ri lau din theo ngay dyo fy. Ngwoi anh Tén’ Iéy lam gidn-di lim, dém_ngty ming mo tham-té vé néi bé ed tb-tién ma theo dao khae. Bai vay chi & véi anh dugeed banam Ton Iai phaiquay vé Quang-déng Vt d&n Quang-dong xin durge yao” ép y-hoe it liu, roi tring-cir duge hoe - diréng Huong - eang” ehuyén-t 4 ra y-khoa-biesi. (Cé ché thudt Ton I con nha quyén-qui giiu-cé sang du-hoe tai Mi-chau v Ton Van moi bénb taiAo- y gid Ton Vin méi dé chi han nude, ma di” khuyén-ri, khuyén-khich déng-bio Lip khong biét bao nhieu mat-hoi dé ban” quée-s. Khi xem chimg thién-ha da tin-phye minh réi, moi dang bidu ve Trién, xin nha vua thuan ménh trol, theo long dan, ma eéi-lwong Trie chinh. Min-dinh chifp-chiéu, Iip-bire 7 xuéng chi cho bon Ton Vin la phan nghich, (ruy-tim ma triekhir cho hély dy ra, long din dirong thudn dot ra nghich dé lim, bén phig méi nao nhac cach-ménh ndi len ed, Ton Van phai theo thoi da lay tinh Quing-déng lim can-ban, nhung ching may bj that bai, g déu hi mang. Tn tron Hurong-ciing direc, dap tau di Au-Mi. Di ra dén dau, dong bao nguéi nguoi déu kinh-phuc kim, hétlong giip céng gitp cia cho Ton muru d6 Iy dai-sy cho thanh - eng” Man-tritu lay lam lo vé Ton, Ltn mittrdikhip moi noi bit liy Té Van. Khi Tén dén Luan-d6n, thinh-link ce mot dita ndi-phan lira tm dirge TOM, dé che dem vé née hanh-hinh, may mon dé TRin-cyc Nvoc TU 7 sao Tén nhe dirge ngréi ban Anh-cat- Joi, yeu-clu bin chinh-phii bién-thuyét tai bé lanh-str Tau ben fy phai thi Ton ra. Cho hay nguéi anh-hiing khong bao gid roi dé eho thiet mang mdt cich ire- bi nhu thé. Nim 1910, Ton moi ct-binh vé doh lay Quing-déng Hin nia, lim cho tiréng Liru Vinh-Phue (twong gi Cé-den sang ben ta hoi thét-thi Ha-ndi) mot tran tan-lae. Song thireng-hai thay, quan cach-ménh chi gir tinh dirge vai hom, thi thiéu long thiéu dan, phai bd thanh ma thio. Tir bay gié tro di Main- Thanh dam tha, sat hai thiéu-nién anh- tudn trong nude lim, gitt cA con gai nita, vi con gai phiin nhién cing tinh- nguyén yao bon eéch-méah, nhir thitu- nit Trinh Dye-Th bi nan may bay mi ciing ting nghe danh. erat hap 3 nim 1920 tai nha in Payot & thinh Paris. Gia ban 71.50, ta nén mua xem, ya giding cho din-ba nha nghe. Nim 1911, cich-ménh lai dot -khoi Iu6n mot ky nia cling bi thitt- bai, thi Tén Van lai danh phai ra ngodi ciu- vién luon-duge dang-bao di-cw noi hai-ng ita birge chin ra di, tau cOn lénh-dénh mat nue, 1iGn tiép diroc ¢ dain-quan & nha do Lé Nguyén - Hong doc-suat di thing-t be dige thinh Va-xuong, Ton m lai qu} vé Thugng-hai ma titn lén ‘Nami-kinh ngiy ing chap nim 1911. Ay la efi co-d3 cia Ton Van nung die trong hai-mioi mim dn diy méi Ma thay két-qua dirge bide dau, ma nirve Tau chiu My chi danh-ménh din-quéc cing la tir day vay. Chiém dire Nam-kinh, nhém quéc- hdilgidé, 17 tinh khip trong mde phai ‘dai-biéu Igi di-hdi, duy chi Bac-kinh va may tinh gin noi Dé-khuyét thi khénged thoi. 17 tinh déng-thanh hoan- ho cir Tén Vin 1én lam 1am-theri Bai- t8ng-thong. Lam-théi-chinh-phi: di thanh-lap & phirong Nam thi edi thé nha Thanh: cing 1 nguy lim rai. O trong Vien The Khai 1A mét vi dai-thin, moi cing ban: quan-lién Biréng - Thiéu - Nghi, Phong Quée-Chirong, Boin Ky-Thuy, yéu-ciu vua Tuyén-théng nén thuén ménh troi ma thodi-vi nhuéng quée-quyén lai cho Han-toc. Ay 14 Trung-quéc thoatly hin vong Min-toc vay. Bon Tén Van méiyi nghia mrée doi chinh-pha lén Biie-1 rong quyén chinh-tri TheKhAi langue’ ding dau hon Bac-duong-quan-nhin da thoyét durge vua Thanh thofi-vi, d® treée 1a cho trong nue duge théng-nhat, saw la ta cdi cong efinh Hie-quin. Taréng nhw thé thi Vien da lay Tam dac-chi, min-nguyén lam roi, va cite ngii nghe dén day cling di ming cho edi co-hoi nuée Tau thé Ii két-qua mot cach dep-d&, Nhung ma khong, Vien da Idy thé lim di dau, lam ong Tong-théng: cd diroc lon quyén hanh-déng quée-str dau, con phai co nghi-vién, co quéc-hdi, nén Vién lai mo-mang dén cai oai-nghi Thién-tir, cho nén moi gay nén chi ndng- néidé-thin cho niréc Tau dé ngay nay. Au ta cfing nén xem dén céi lich- sircta Vien ra lim sao, Vien nguoi tinh Ha-nam, yon con : nha qui-phai, cha lim dé chite Tong-— déc. Vien 1A con thir tir, tinh-khi ngang- nguac khd bio, khong chi hoc-hanh, | chi ham dumg vo-nghé. Khi cha chét rdi, ba me yon tay hoe-thire, mudn cho Vien theo liy nghiép vin, nhung vin khong nghe, etr ed tap-tanh bink-phap: Béi Vien lunge loi me thé nén_ ngudt {a bio Vien 1 con biit-hitu. Nhung mi phai xét cho Vien thye cling la co, mot cai thién-tur riéng, trong thiy cat hgu-vin cha nude Tin ma c6 cong theo dudi nghé vo, d& cot lim cho nwée db vé-vang manh-mé nh ngudi. Vien 1a ngiroi dem binh-phap Au- vio dio-tao nén tuéng-tét Trung- oa ngay nay. Vien thiy-chung la mt nha vé-si xuit-thitn, thién-tinh thong- “minh, nhung hoe-hanh thi kém. Bai thé nén sau c6 ngirdi ché Vien limdt ke vo- bit détnat khong phuc, Bude xuiit- ‘than eta Vien nh sau Nhé duge mol ngwéi ban cla Sng thin-sinh Vien lam tong-binh 4 Triéu-tién tim Vien cho “lam mét tén tituéng. Tir day Vien hét “sire cing Iuyén-tip binh-khoa ngoai- “quée, roi sau ludn-lot vao duge bé tham- ‘muu cia Hoing-thin Vinh - Loc, 1a chiu Thai-hiu. Niim 1898.6 bon van- thin Khang Hiru-Vi, Luong Khai-Si¢u, Khayén yua tir-ehdp iy quée-sw chit ‘img d® duti quyen phu-chinh Thai- hau nita, cdi-cach quéc-chinh va (ir- 1 Vinh-Loc di. Yuu Quang-tr thity én 1a mot vién yo-twéng lanh-lgi hep- thoi thi by-nhiém cho cdi vide ti-quan- trong fy,dé dau Vien lai thiét tu-loi,dem viée fy mach cho Vinh-Léc thi han lip-tire tau vei Thai-hau th dong Trig h u evdp hi ‘y quée—qu chi chém mat su vien ng trén kip. Bi Vien gitp duoc mi Nigetotatnhur thé, nén Vien tro nen mot yGu-nhan cin Thai-hau. BAIA yéu- nhan cia Thai-hdu thi tire 1A mot ngweri quyén-thé nhit nuge Tau bay gid. it hita Wien dac-chi phong Tong-dée True- Ig, roi tir day Vién tim duong két-than yi che sit-thiin li¢t-qude, d® lam cho r6-rét céi uy-danh By la c&i Hch-sit efia mot vi quyén- than, df thuyét duge vos Thanh thoai- vi, da thire-thu ngoi Dai-Ting-théng du én & nude Tau, va lai chinh 1a mottey phé-hai nude Tau, lam cho nuve ‘Tau Tth6 mai dén bay git chua yen. Ho Vien ding dau sé nhing ke déc-toid nude ‘Tau ngay nay vay. Thé nhing sau khi Vien chet réi, Wengedi mong-tirong «Thitn-tirs xugng NAM PHONG dén tin &m-ti rdi, thi née Tau da bao tay minh-dire, xtrng-dang, ti ra lam Téng-théng rdi, mA sao efi nhimng sie Nam Bic chién-tranh, phuong déc-lip, réi-béi mai cho” ngay nay ? Ay la mdt cau héi ngwéi Tau ciing phai ngwong-ngin| dap vay. — La nguyén vi tir ho manh-tam nhir thé, nén trong nn khong co léng tin cdy dirgc nhan, cdc yeu-nhin thi bat diu chia ra no ding kia, mit hn efi tinh-ly- ed) hoa di. Song trie day ta hay xét xem ai 1 ngwdi ding mit ra t ho Vien m clim quyn muée, thi duy 6 Le Nguy Hong, nguyén dang lam Pho - To théng, vi chinh Lé la ngwei diic-dung da duge dén-dang c: meénh kin phuc,giao-pho cho caichite Dai-Nguyén siiyma khoi-binh & Vi-swong thine cong nim 1911. Ho Lé lén eam quyen, dan-gian cho lim xt lain ; rai Phang Qude-Chirong du ing, ma Doin Le tay van-dong lim ehil-ne! dire oni-phiver nhén.Ta nén xem que Lé Nguyén-Hong nguéi Hé-bfe, nam nay chirng 60 tudi. Tir nhé Lé cfing khong cé ¥ chuyén vé kinli-sit, fia nha quyét theo dai cha 1 binh. Lé theo hoc & xuiit-sic ma khén ndi : trong-ehau, cr bi bon quyén-quan ma ‘ Thanh ghét bé gim rap di. Sau lau mei tOCnghi¢p durge thi cling cir phai & tigu-tirong mii, nhung Lé cé-chi the hoc ve khoa thiy-chign cia m vitn thiiy-sur Dire. HGi Nhat Trung giao-chién, Lé dage quin-lée vide phéng-phao & mate chién - ham, bi thit -h: Y voi vién truGng tau gieo minh tt THOI-CYE NUdE TAU 1 may lai cé ngwéi vot duoc Lé len. Sau vien Tong-doe Hd-bac goi Lé cho ve dio- Inyén co-binh & Vii-xwong, thi Lé lip duge thinh-céng, va thinh-cau direc cho bon thiéu-nién sang du-hoe rat nhieu @Nhat-bin vi Au-chau. Ay nhitng bon hoc-sinh fy sau niy la nhin-vat cia Le, nén dén nim Tuyén-théng thir ba, cich- ménh rd len, thi Lé & Vii-xwong khdi- binh dau duge thanh-cong, titng di khiip trong niéc, hoan-hd kinh-phuc lim. Boi vay nén kd dan-quée thinh- lap, Ton Dat - Ti a é quy@n-vi cho V Lé dic bau lam Phé-Téng-thdng, ma k chét thi Lé tién én nyoi Giam- itn vi roi, lién chién-tAp lai nghi- vien, nhung khén Lé la ngurti bint trung-hau, thudn-thue qui, thanh cé + nhu - nhirg e6 thétue fim, tinh-khi lai ca quyét cwong-nghi, nén hai dang lam viéc khong duge hoa-hio lim. Chot dy Au-chign, Boin Le thi het nh dem vo- Ai an tham-chién, khong xongthi Lé dicthé® itn {é i, cing ddng Ot ly-thuyét Sy. Nhung éng Yuong Duong-Minh cé ché khéng dong voi ong Mac-tir. Ong Duong-Minh chi trong -yé phwong-dién «luong-tri», cho nén _6ng noi ring: « cai lwong-tri cha ai, trelé efi chulin-tic cia ngwéi om cila ngiryidé vio dau, chinh 1a biét ditu phai chit khong phai bittditu quay »; éng Mac-tir thi khong thé, cai chuain- dich vé su phai quay cia ong khong phai thude vé lvong-tri trong long, chinh la thuge vé sur (hye-dung & ngodi long. Noi 6 ra, thi éng Miic-tir cht-trrong vé cdi thuyét «nghia-ngoai » (ire lA su phai & _ngoai) ma 6ng Duong-Minh thi chi- _ trtrang vé cai thuyél « nghia-ndi » (lire las phdi & trong long). Cai thuyét tri- hanh-hop-nhét cia ong Duong- Minh. “chi 1a cin -nguti déi thue-hanh ca aménb-l¢nh cha lwong-tri; cai thuyét t hanh-hop-nhat cha ong Mie-tir li cin thiye-hanh ci chd bitt cia ngudi mil dink st bitt fy chan hay gid, va ung- dungsu biti cia ngwai ma dinh sur bist fy phai hay trai. xs Cai phuong-phap ciin-bin cia on, Mic-tir thi trong vé ehd wng-dung ay ci NAM PHONG nhigu, mai noi ral théng-khe trong sich Ong khong chi ban; doan trong thién Phi-cdng-t Gk Be | 4). Nay ching taxind sau nay dé lam loi két-luan cho bi phirong-phap triét-hoc cia ong « Nay cé mét ngudi vio yuon « ta bé trom dito man, ching nghet «thi ché, quan bit duge thi phat, # « sao? Lim hai nguéi ma Igi eho «in trom gi lon thi ti ning how «trom dio man, &n tr6m traun « thi (ining hon in trom ga Ign, « ngwaoi lay cha thi toi céng ning: « niza; vi sao ? Sur bat-nhan cang lan « thitéi cing nhiéu vay. Nguoi nko « pham toi lon nhw thé, thi ai ai ef cho la nghia, nhirng & a « c6 ngwoi lim vite dai-bt-nghi «1A dinh nude ewép thanh ngé « thi ngwéi dei lai khéng biét 1h’ «ma 6 khen 1a nghia, thé th « sur nghia cing bit ri « hin da biét ma ph « Giét mot ngwdi thi goi la bat-nghiay « cb Oi mudi ngudi th i, lat co mudi i cling bitt ci. Nhung doi bi «lam nhing sw biit-nghia d& « giét ci nude ngudi ta ma tro fu that-tinh khong ma chép lei Kben ay thi khong ndi lam gi, Conn ding bat-nghia, thi cog) « chép hiin la biit-nghia ? Nay ¢6 4 ngudi thay moét it thi den thi «ring den, dén thity nhieu thir « thi cho ring tring, thé thin « chic la khong biét bién ra den trans « {in mot it dé ngot thi cho rit « dn An nhigu dé ngot thi cho min, thé thi nguwdi fy ehaclal « biét bign ra ngot man. Bay « nguéi ta lim sir trai it thi mOr subi or rem 2% LY BAT BE av « trai, thily nguéi ta lam sy trai nhitu « thi khen ring phai, nhir thé co dang « goi ring ngwéi déi di bién rd ra « sux nghia eting bat-nghia hay khon; « Cho nén ta biét ring nguei doi bay « giv nhitngchd bitnra sy nghia cong « biit-nghTa dé@u la bam-hd maé khong « dich-xac.0 AN-KHE MOT BUOI BI XEM BEN «LY BAT BE> ngay nghi Tét vira roi, may anh em, ong Ngo Vi-Lién,ong B6 Nhu-Huyen vatdi, rinhau di choixa, nhung ching biét di dau, ban di ban lai moi dinh sang ling Dinh-bang thude tinh Bac- ninhdé xem dén va ling Ly bat-dé tho vua nha Ly li mot nha da say vingnén tu-chii cho nuéc ta sau khi Baic-thudc. Sangséim iin lot da xong, anh em moi mdi ngirdi.mot cai xe dap rit nhau di. ‘Tréi hoi lanh mt chit, nhung di mot hay di Jai trong thanh-phd co- hep ma nay ra chon quang-diing nha qué thi trong minh khoan-khoai. Vira di vira truyén-trd, xe-dap bon bon ching miiy lic d& qua Giatam, ciu song Ludng, .. Cach Ha-ndi 15 ki-ld-mét dé vio xem chia Cb- phap, tue goi chia Dan, la noi sinh ra vua Théi-té nha Ly. Tuc truyén rang yua Ly Thai-t8 khong cé cha. Me 1h Pham-t® nfim méng thiy thin-nhin réi e6 thai, sy dan lang bit vg mdi ra @ chia Cé-phap va sinh ra Ly Cong- Un, béi vay goi 14 chia D&n. Chia nay & ngay bén dudng cai vA durong xe lira Ha-ndi sang Bic, Vao trong chia xem thi dang triréc ciing ed tam- bao thé Phat nhircde chia, nhing chi khac la khong c6 vj Long-thiin, vi tuc trayfn ring khivua Ly Thaitd con nho & chia %y vei su Ly Khinh-Viin thi thurémg hay nghich-ngom nhimng tuong ) Di xe tay clay duge - trén chia, m6thém éng Long-thiin bio mOng mach sur éng biét, sir ong ming Ly Céng-Uln thi Ly Cong-Uan vist mily chi vio dang sau ttrong Long-thin ring: « Lieu tam-thién I ». Thé Li 6 ¥ duoi Long-than di, vi thé chia diy sau nay khong cé Long-thin. Bang sau chia cé mot chi dén nhd tha bA me vua Ly Thai-td, B6i voi dén tho Ly Thanh-mau, vé phai 1. mot cAidén nia bane toi hoi diythé gi thisuéngehia dy dap rang:« Tho dire thanh Van, ngai & ngoai quéc khi mit ‘Gc moi sang nude ta vd tu &chia diy.» Nghe ndiliy Lim la,sau vao xem thay eau doi th mot béned cau: « Dirdng dé hitu fodn céng, nhat niémquy y thank Paat-ti», thi mdi bi€t ring diy 1a dén ther ng su Ly Khanh-Viin khi xira nudi Ly Thai-th. =phip xem ciing ching cé cai tic milé, cAi phong-cénh thién-nhién gi, {hE mA xem xong anb | em ai cling Ifiy lim thich, el bei dé Ja mt cai vét-lich cil vé lich-sir, phim nhiing noi cé vét-tich cil thugc vé lich- sir nue minh thi ai xem tat cling co cim-dong. Xem xong chia Din, ching t6i kéo thing Ién phi Ti-son. Cach do hai ki-lo-mét dén phi, v® phia tay trai co mét con duéng uhé (1 di vao ling Dinh-bing. Bi dwge mot ft thi thity mot khucay-cSi um-tum yi mdi diy apa quét ydi tring xéa ; d&y 1a d@n_ Ly bit-dé. Bi dén noi thi diy nha fiy 4A treang hoc etia lang va tebe inl trudng [a dén. a PEn & mot khu rong-rai co nhitu cay cd-thy rirgm-ra, ngudi ta cho 1a cay thiéng. Thoal vio co mot cira tam— quan, c6 mily bac da di lén va haihén ¢é hai con réng bing dé cham. Di qua fam-quan thi dén mot cai sin rong, hai ben cé hai diy nha hanh-lang vi Gtay trai co dén the ba Ly Chitu- ho&ng. Bi hét san c6 hai con voi lon phuc hai ben, trong c-k, nga di gly ca; buoclén vai bac thi dén d&n ngoai. Den ngoai chi cé mét chi huong-An va trrée hirong-fin c6 hai trong trong rat ky-di. Tong hinh hai ngwéi khong ra dan-Ong hay dan-ba, efi trin, chi cé mt cai quiin ngin dén dui, dau hinh nhir béi toc va bit khiin kin di, mot tay thi cim mot cAiroigio én va tren cinh tay lai deo mot cdi vong én, nhu 1éi cho ba dim deo vong tren khuyu tay. Newoi ta ndi ring : déy 14 nhimg tong ti-binh ngwéi Chiém-thanh ma nha Ly da danh doe nim 1044 va 1069. ‘Trong nhimg twang ty thira dang cd lim, thé ma trén thém dén thi lai thay Jat b&ing gach hoa «si-miing », trong that la 16-Jing, khong trach ring nguéi ngoai-quée che minh ring khong biét ‘bao-co, sira-sang nhitng dén-dai cd ma ché thi bat mot cai khéa tay, chd thi dit mot khubn cita chép | G dén ngoai di yao dén gitta 1a nei dB 16-18, cé tam con ngva via, tho tim vi vua, mét con d& gay nat ma chia thay; rdi dén mot gian cé hai ban the & gitta vihai bén e6 tam edi trong gé la nhitng ngwéi thi-than nha vua, fin-miic theo 1éi thei bly giv. — Hét gian fy la vaio dén trong cung, e6tim baivithotam doi yua: Thai-ta, ‘Thinh-t6n, Thin-ton, Cao-ton, Thai. ton, Nhan-tén, Anh-tén va Hué-ton Ngay 6 gian cé tugng nhimg ngwoi thi- thin, vé tay phi lai ec mot day nha d® tim eAi kitn, ngoai san 6 mot cai bia AM PHONG ne dung tix nim 1604 vA ghi nhing trang hién-hich ctia nha Ly. Ve bent phai cfingcé mat diy nha, xwa dB} con ngira via dé déi voi gian dB ki nhurng nay bé khong. fa ing hee. Bib bang Tn Tam-quan San Voi . Ben ngoai Tireng Chiém- thanh . BEn gira 7. Neua via 8. Ban tha @ ngodi dén Ly bat-dé, ve tay (ral canh trueng hoe lai c6 mot cai den xu thé Ly-thanh-mau, nhirng sax dem thie & chia Din thi dén fy bo khong. dy trong rat cd, vi cach kign-trie han voi nhitng dén ngay nay. Xem xong dén Ly bat-dé, ching! trévra xem Ling Ly bat-d® hay 1a ling » gin dfiy dé hon mét kilé Méi di ra ching ti twéng Thot cing cé lang-tim d® ghi tich lai, om lige tl dén noi chi bat-ngat olin rudng-nueng va con lai may cai go Nguyénkhi vua Ly Thai-tdmoilén ngaingy vé lang Dinh-bang thany quée-mdu, nghi méi trayén cam ™ khu dit that rong vi trong ¢iy Kiéu 13. 14. Gian bo kho hoang wor muds 91 xem obn ot nit of thanh mét cdi rimgcon (xua goirimg Bang) dt lam Tho-ling nha Ly. Trong gin bay trim niim,Tho-liing vin gif-gin nguyén ven, nhirng tir khi baj nha Kinh- luge Bac-ky thi nhitng dn ther vua cing nhitng ling-thm & Bac khong ed thugc vé quéc-t@, clit ngwéi trang coi nhwrtritre nira. Bén nim 1904, thi dan lang dem dén hét cdy-céi & Tho-liing va khai-khin thinh dign. Nhitng di-tich ci nh Tho-Ling nha Ly, 1Amétnha vua dij lam cho nue ta vé-vang trong hon hai trém nim, ma nay ching con lai mot ti gi thi cting dang tiée that! ‘Kem xong, anh em ngao-ngan trora ve, nhung nghe ndi & glin day vé lang Phit-chiin cé Ring vua Uy-Mue nha La, cho nén Jai ri nhaudixem. Tir dén Ly baAt-dé c6 con dudngnhd xe tay didioc, didé haiki-l6-mét ruGi qua lang Dai- dinb, d€n lang Pha-chiin, thi cé ling vua Lé Uy-Muc (1504-1509). Bidén mot cai clanhé tréng thiy 4 gitta canh dng cé mét cai bia da that lén, thi ré yao dén Hing. Ling vua Lé Uy-Muc & trén mot gd dit thip, c6 mdt con ria bing da, dai ba thiréc tay va rong hai thuec, d6i mét cai bia da ciing cao do ba thuéc va chi dé cd may chit aLé-tritu Uy-Muc Hoang-dé ling» va nién-hign Minh-ménh nim 21. Nguyén khi yua Uy-Muc bi Giin-tu-céng giét thi dem fang & lang me va x4y ling goi 1a An- Ling. ax lai treyén ring: khi vua Uy-Muc Bi bat thi con ria fy & Kinh- dO bo suét dém vira dén sangdén lang Phi-chiin thi dimnglai; conrda dy ngay cura dén dem ctr di quay nhiéu cdc Jang chung-quanh dfy,sau ngurdi ta phai chém ba nhat vio diu né va dyc mit trai né di thi né mdi mit thieng. Xem xong ling vua Uy-Myc méi co movi gid sang. Ching tdi nghi-ngoi mét lic réi Iai di thing Ién ga Lim dé dixem chia «Trim -ctra » ciing liam fir trifu nha Ly. Tir ga Lim ré vao tay phai do nam ki-lé-mét dén lang Long-khim 6 chia Bachmén hay la Linh - cim-ty. Chia lam & lung 38 chirng nui dit, cach ki€n-tric khac hin moi chia. Chia hinh chir di#n y, bon géc 6 bin edi thap va é giita ob. mot thip cao hon cf. Thap no dn thap kia d@ucé nha di thong luén, thanh- thir bén miit efing li eira chia, va hinh chia vudng, cho nén cac cira d6i nhau- d@u chim-chip.ma tréng mat nao cing nhu mft nao, vi vio cia nio cing co tam-bio ca. K@ thi chia chi c6 60 cira that, nhung ché nao cling c6 cira, nén khach ving-cinh trong tudéng chia e6 dén mot trim cira that. Tue truyén ring vé Ly-tritu co lam: hai day cung & lang dy, (hi¢n nay da 45 nat ca), dé cdc Céng-chita ra choi. Sau 6 mét ba chia thy phong-cinh day dep, mixin tit kho dio hai cai bd lon ma lity dat vat lén lam ta chia dy. Bing & chda Linh-cim ma trong ve phia Nam thi thity day nui dit |ien-du- son trén cé chia efing nhiéu sy-tich v8 Nam-sir, ching téitoan di xem nha thé, nhung ngay da x6 v® chigu, cho nén phai dé hom khac, va nghi-ngoi xong thi anh em Iai rit nbau ve. __ Ngay hom dy tuy di choi méi-mét sudt ngay, nhung that 1a mot ngay tiéu- khitn eo ich, vi ching tén kém gi ma xem durge may noi di-tich cha nudge nha, tréng cling goi lA mot cage du- lich cén-con vay. Piya Vix-Teo ‘Thude tinh Bac-ninh, huygn Ti¢n-du, xutng ga Cin-lim di vio, cé nim ing niti, Mot la ting Hong-van-son #£ = i. aild Hing Ma-kham-son Mi Mi ut. Ba Ta ting Déng-son M tl. Bn la Uing Bat- ‘van-som A ag il. Nima ting Phat-tich- son He BE We Nui déula noi dit, in soi va da; nhifng hon di thign-nbién bay ra la-ligt & sung quanh sion nui, site da hoi den den, Iai thinh-thoang diém co ché trang: di & diréi dung ma tréng lén, ta nhur hinh din traudan dé, con’ thi nam, con thi din, con thi lén nui, con thi sudng nui. Lai thndc vé canh xudn-so, mira xuan phoi-phii, dgt ed non lin- phin moc lén, diém cd site luc, chen vor sac vang, tira nhur bite tranh du-myc(1), démadiém-trang choxudn-sic, Cho moi _ bigt cei bit cilia Ong tao-vAt, lic ndo cing thay sinh-hoat tw -nhién; cho nén cai tha thién-nhién & trong bit tru khong e6 Ide nao cong. Duy nhing -ngudi hitu duge cai hoa-ly (2) cho cac- sidu, di voi Ong tao-vat thong chung m6tkhditinh, minh tire la 6ng tao-val, Ong tao-val lire 1a minh, sé Iinh-hdi duge cai thi: ify. May gidi mii la-ti¢t trong cd Tien-du, thi Nguyét-hiing-son 4} Ché) 1a dot-ngét ohat, tir phia ti sang phia dong-bde, lién vai gidi nui Bat- yan. Lai riéngra hai giai ve phia bic 1a gidi HO-kham, Long-kham, va giai Dong- son, Lai riéng mOt gidli mika & phia dong- nam, 14 gidi Phat-tich. Cac gidi nui nhap- nhé khoi-phuc, khac nao nht dol séng Jon nbilén 6 gitta dit binh-nguyen, huyén tu (mai chay (1) Du-mus = Chin thi cac foai thi fia cd . (2) Hoaly = Cai tinu.thila trong phép ve, G) Cao-erong — Bit cao ya r4o, thuengndi +8 chd dit sbi, 3 NAM PHONG cudc BI CHOL NAM TANG NUI Pit niii thi eao-cueng (3), it eb moe lén, thinh-thoing & khe ni surén nai cé nim ba ely thong gia ngogo cd-quéi moc lén ma thdi, Dan-ew & cae chan nui howe noi, lap ra cac mong ché, che dangtt léo-teo khuft-khiie, trong ra canh son-trai son-thon. Xung quanh chan adi ta nhirng cinh ddng chiém, ve mua, khoang thing bay thang tam, thirong dily nude, cing c6 chd saul cai hd, thuy&n nan c6 thé ché thong: no sang ché kia ma di lai dunge. Cho nén trong hat Tién-du, qué nits 1a phi niém, ma qué ira li cdnh sg de di choi nay thude vB ddngdign cé a dure xem cai phong-cinh dy. Chi nhimng dot song lia chiém hay ebm gai, dwong ve cai thdi-ky nay 6 ¥ mong mua do ma thoi. Khie quéc-im ta ngay nay, ily cén duong ve ky phat -sinh mong 6 cai co-hoi phb-théng, cid vi xtrng-dang v Birng divao nai, thi di co dim xe, hoic con dutng docdfe digi eanh dong chiém, hose con dung I xudng déc quanh-co bén strém nil cling la dé di, ti¢n cho khach di Anh em ta khi siu gi sing, UF cé birve Ién xe lira, qua phi mot chit, trong sang mé tay ben thi da thay ngon ni Nguyét-hang: ngoai Ify tric nhdé ra. Trong sit B cUge pI Chol NXM TIN NUT ta, di lén phin baie, bit dia cé nai wr diy. Lai thily e6 may cdi cdy & trén dinh noi Nguyél-hfing, wéng xa ra ding edy thong, an -hign phi - pho & trong ludng vin-vi. Con mily ngon noi khae, thi & ding xu xo, nher lin phe dirt, ty co tua khong. Vi cinh hom fy 14 cdnh mura xudn, hoi nurre & trong khong-khi thifp Him, mily litn véri | lim, xudng xe lira, len xe Btn trang- tim con dirong 1d tur Ha-ndi én Biie- nh, cho nén Xe tay thiing- fit dia len trong mot | | ng. dain -cinh. Nai th) e thiip. khéng iy gi lam cao, T c6 mol cai chia, gol li chia Hong van $C: &. sung quanh chia ci sing 06 cdy.co dé, trong ra eflng, ici co chitn sing-lang, cd noi ed mét chi chi la mot cdi cho khé to, duéng sinh -hoat cia din ohi qué & ving do; nhirng khong phai lk ngiy phién, tréng ra thi cing thily ving ngit | nhw chéa. Cude di choi miy, vé giira nghy m@yi sin thing ig ta, hoi chia héi nti da xong ri.C durge (rong ci quang-canh gai & vang fy nhin dip du-xudn thi nhanlén hat &trén wat. Cai quang-eanh fy, ky-gid nim no da timg dirge trong + nhan thudt qua lai ra diy, ma phim- hinh mily edu cho vuichuyén. De-nitn cirdén ngay murdi ba thang giéng ta, & ving day che din-xi mér ra ml cai héi & trén nui, goi 1a hoi Hong: vin & BH a. Cac con traicon ghi & vt liép giip huy¢n Tiénadu, huygn Yen- phong, phi Ti-sun, trong mily tng diy, bie chi nao chi fy, bit-luin chira ching hay di 6 chong, con trai cling vay, nhiin ngiy xadn, thi phau fin mic di |. Nhung tofin li c&ch-bo aha ontraitht chang qua efi ao the qué, eal khiin I ‘on gii thi ching qua cai that lung © yém clip hoa, trong k wad, vin co ¥ mobe- tu-nhién, cfing khéng co trang-tl gi cho, Cir ting bon mot, bon thi niin bay: ngudi, bon thi chin mudi ngwoi, gi hoge cling cé bon dén bai ba mui ngvii, ri nhan ley nai, howe di hose Iyi, hoge dirng howe ng frén ois mA bén nam phin-biét, bon con trai di dang bon n trai, bon con git di ding bon con gai, (kb cé 1on-x6n chat nia. Khi bon no bang ling hat thi voi bon ki quen di la mic 1 rai déi bén men nha fin tru, i hit, thi bén con trai th bén can gi trai cd nhuréng cho con gai, con gai st xiréng lén trinre, ma con trai hea ‘Trong khi xinémg-hoa thi efing if. ma lén xudng citing thay wu hfin-boi, thudng hi hat yhoie hit ba,d? digiong nhau, nhimg giong dii-ca, nghe din qué-kéch binh - thirdng, khong khi_ ni réo-rat _véo von duge nhw — nhitng khne & trong nhae-phit. nhing ila nhimg lei d@ dat cho edi nam-nibai-tinh. Tuy du-hi, nhung hink nhur vin ed chidu -nghia;tuy néng-niin, inhnhir vincé vé ty-nhidn, cai khéng-khi & trong dam nam-air do- xnin fy, hink nlur cfing it thiy co efi khéng-khi tiedo, dé con li thage v@ cb-tue, Néu tho dem cai eéch ty do thuge ve nam-ni-Ai-tinh cia kim théri ma so ra, thi ding néo Li nhi-qnan horn ? Dida do Tadin-gid efing chara dina gidi-quyét. Cnée thi, thi ndi vin nhau ma ha Ben mio hon dirge 16i hat, va cin hat d6i- ‘dap duge vo-cingliduge. Ben nio kém ‘Wi hat, hay ho&’c khéng tri loi duge iu gheo cdu dé 1a thon. Nhirng _ duoc thua cing khong quan-he giehiing - qua lanam-nit hay racude yui choi diy mi thoi, cho nén eting khéng cin gisw thing-phu. Dén chiéu thi tan hoi, nam- nit bon nao bon iy déu xudnug nti mii Wo ra vé. Khi di dueng, ben hen nif giin-hoje lai ke ra nhing lai tinh-Ai wée-nguvén, vira di vira hat, dé tién dea nhan, xem ra lai cing trenhién lim, Citing ¢6 khi bén nam moi bén nirvé nha, holie bén nit méi bén nam vé nha, tra banh com raga. thét-dii linh-dinh, coi nhau nhwr cic vi qui-kbach v ritng mai ng hanh, gian-hoie di ve Uil, tiindo tranh khéi durge nhieng str no kia. Nhung xun nay vin co cau ri fly la cai nam-nir do, Cude hat ay, tue goi la « hat qu Qnan—ho cing ¢é mot ng} truyén quan 6 trigu Ly kbi xu nha-hi dé cho vua_xer gian moi bil-chirére, nghi chide diu li phai.Lai tue goi« la hit dim ». Bim nghta la dim, li lay nghia dinh-dim ho-he, Ngan eb clu ving: Thdug gitng an tit & nhd, thang Auat dink-dam thing ba héi-hé. Nahin &y 6 1é cing hoi phai. ; trot ig con [tai con gai ho nha bay ra cude a dar dy cting chu Xem ra thi Oc hat quay ai eich binh-dan, Khon each thieng-lra, ba tue du-h e . ei ed ht, Khong phai 14 cai tue wu-mi gi, ma dang ‘nghi ken. Song. nhimng lai woe-nguyén, geet ore nite ‘yen, @) Thal-hitong vong-tins — (NAM PHONG Bic tiés phat quén biiny , g if thO-tink, (2) Ba-gi bit-cip-tinn = Hang ngo xuiia khong bist ai la tink, nhimng di¢u xwéng-ca, dé dat tinh, ty xua dén nay, trip ra bie thii-thtrong vong-tinh (1), hay ha nhéng hide hg-gid bit-cdip-tinh (2) kh ke, com thi ai la khong e6 céj : Duy nhitng khach phong-lira tithg hat,tiéng ph Jan tigng sénh, ma sy ai-tinh tronget nio kip di mae i@t the, dinh-dam ; tren dam p phoi co (im quin lua bi hanh goi li thifp-thaa fim ~ hong la gai ke i. Hoi MA trong thity m nhau, dé khuyét cho cé-lén chit. 3 ngay nao efing ed th cling ¢6 thé vio hit h som niio cing ed thé thué bubn®kh: san, chi@u nao ciing co thé xu do thay. Vay luu, cai bé khu hat quan-ho fiy etn khen. Song cir lily edi ti phong mé 9 fy cling khon, RGi vao xem mt cai ling, ling 6 tren nu la cita da sap dé, nik hgai dé be da, nito 1a voi da ngua din

You might also like