YILDIZ TEKNK NVERSTES

FEN BLMLER ENSTTS

ENERJ YNETM

Elektrik Mh. Perihan ZBAKIR

FBE Elektrik Mhendislii Anabilim Dalnda
Hazrlanan
YKSEK LSANS TEZ

Tez Danman: Yrd. Do. Dr. Ferit ATTAR

STANBUL, 2006

NDEKLER
Sayfa
KISALTMA LSTES ................................................................................................................ i
EKL LSTES .........................................................................................................................ii
ZELGE LSTES ...................................................................................................................iii
NSZ...................................................................................................................................... iv
ZET .......................................................................................................................................... v
ABSTRACT .............................................................................................................................. vi
BLM 1
1.

GR....................................................................................................................... 1

BLM 2
2.

ENERJ VERMLL VE ENERJ TASARRUFU............................................. 3

2.1
2.2
2.3
2.4
2.4.1
2.4.2
2.4.3
2.4.4
2.4.4.1
2.4.4.2

Enerji Kavram ........................................................................................................ 3

Enerji Verimlilii ile lgili Kavramlar..................................................................... 4
Enerji Verimlilii yiletirme nlemleri ................................................................. 6
Enerji Tasarrufu Kavram ........................................................................................ 9
Enerji Tasarruf Prensipleri..................................................................................... 10
Enerji Tasarruf nlemleri...................................................................................... 11
Ekonomik Yatrm Analizi .................................................................................... 12
Yeni Enerji Tasarruf Projelerine Yatrm Yaplmas............................................. 13
Karllk Oran (KO) ............................................................................................... 14
Geri deme Sresi (GS) ..................................................................................... 14

BLM 3
3.

ENERJ YNETM KAVRAMI ......................................................................... 15

3.1
3.2

Enerji Ynetimi Tanmlar..................................................................................... 15

Enerji Ynetiminin Baarl Yrtlmesi in Dikkat Edilmesi Gereken Ana
Unsurlar ................................................................................................................. 17
Enerji Ynetim Programnn Yrtlmesi ............................................................ 18
zleme, Ett ve Hedef Oluturma .......................................................................... 20
Enerji Yneticisi .................................................................................................... 23
Enerji Yneticisi Kimdir?...................................................................................... 24
Enerji Yneticisinin Grevleri............................................................................... 25
Enerji Verimlilii Maviri (EVM)nin Seim Kriterleri....................................... 26
Uygun Enerji Verimlilii Mavirlerinin Seimi .................................................. 27
Listesi karlan EVM'lerinin ncelenmesi ........................................................... 28
Etik Standart .......................................................................................................... 28

3.2.1
3.2.2
3.3
3.3.1
3.3.2
3.3.3
3.3.3.1
3.3.3.2
3.3.3.3

3.3.3.4
3.3.3.5
3.4
3.4.1
3.4.2
3.5
3.5.1
3.5.2
3.5.3
3.6
3.7

Sorumluluk Konular ............................................................................................. 28

EVM'nin creti...................................................................................................... 29
Enerji Ynetimi Sistemi ........................................................................................ 29
Enerji Ynetimi Sisteminin Yaps........................................................................ 30
Enerji Ynetimi Sisteminin Oluturulmas............................................................ 32
Enerji Tasarruf Programnn Organizasyonu......................................................... 34
Tesis Dzeyinde Enerji Tasarrufu Organizasyonu ................................................ 34
Blm Dzeyinde Enerji Tasarruf Organizasyonu................................................ 35
irket Bazl Enerji Tasarrufu Organizasyonu........................................................ 36
Enerji Tasarruf Teknolojileri ................................................................................. 37
Enerji Ynetim Teknolojileri................................................................................. 37

BLM 4
4.

DNYADA ENERJ YNETM ALIMALARI............................................ 39

4.1
4.2

Trkiyede Enerji Ynetimi almalar ............................................................... 39

Japonyada Enerji Ynetimi almalar............................................................... 40

BLM 5
5.

FARKLI SEKTRLERDE ENERJ YNETM SSTEM................................ 42

5.1
5.2
5.2.1
5.2.2
5.2.3
5.3
5.4
5.5
5.6

HVAC Sistemlerinde Enerji Ynetim Sistemi ...................................................... 42

Binalarda Enerji Ynetimi Sistemi........................................................................ 43
Bir Binann Enerji Performansnn Belirlenmesinin Salad Yararlar ............... 43
Normalletirilmi Performans Gstergesi (NPG) ve Hesaplanmas...................... 44
NPG'nin Dier Binalarla Kyaslanmas................................................................. 48
Ofislerde Enerji Tasarrufu nlemleri.................................................................... 49
Binalarda Enerji Performans ................................................................................ 50
Konut Sektrnde Kullanlan Enerji Verimlilik Gstergeleri ............................... 51
lkemiz Binalarnda Enerji Ynetim Sistemi Kurulmas Neden Gereklidir?....... 53

BLM 6
6.

ENERJ YNETM LE LGL YNETMELKLER VE YASAL

DZENLEMELER ............................................................................................... 59

BLM 7
7.

ELEKTRK MOTORLARINDA ENERJ TASARRUFU VE ENERJ

YNETM ........................................................................................................... 64

7.1
7.2
7.3
7.4
7.5

Motor Yk Dncesi Teknikleri ........................................................................ 64

Motor-Yk likisine Kar Verimlilik .................................................................. 65
Motor Yk ve Hz Arasndaki liki ................................................................... 66
Byk Yklenmi Motorlarn Deitirilmesi ........................................................ 66
Gerilim Dengesizliinin Giderilmesinin Motor Verimine ve Enerji Verimliliine
Etkisi...................................................................................................................... 67
Gerilim Dengesizliinin Giderilmesi..................................................................... 67
Gerilim Dengesizliinin Giderilmesi iin nerilen Davranlar ........................... 69

7.5.1
7.5.2

BLM 8
8.

ENERJ YNETM KONUSUNDA TRKYEDE YAPILMI OLAN

UYGULAMALARDAN RNEKLER ................................................................. 70

8.1
8.1.1
8.1.2
8.1.3
8.1.3.1
8.1.3.2
8.1.4
8.1.4.1
8.1.4.2
8.1.5

Erdemir'in Enerji Yaps Ve Verimliliinin Artrlmasna Ynelik almalar .... 70

irket Tantm ....................................................................................................... 70
Erdemirde Genel Enerji Yapsnn Tantm ........................................................ 70
Erdemirde Enerji retim ve Datm Sisteminin Tantm .................................. 71
Genel Bilgiler ........................................................................................................ 71
Erdemirde Elektrik Enerjisi retim-Tketim Dengesi ........................................ 73
Erdemirde Enerji Verimliliini Gelitirme almalar ....................................... 74
Enerji Verimliliinin zlenmesi ............................................................................. 74
Enerji Verimliliini Gelitirme almalar .......................................................... 75
Erdemirde Yaplan Enerji Yatrmlar ve Verimlilik almalarnn evresel
Geliime Katklar.................................................................................................. 78
Erdemir'in zgl Enerji Tketim Performansnn Uluslararas Entegre Demir
elik Tesisleri ile Karlatrlmas ....................................................................... 78
Trkiye ve Japonya Entegre Demir elik Tesisleri zgl Enerji Tketim
Performanslarnn Karlatrlmas ....................................................................... 78
Erdemir ve ABD Entegre Demir elik Tesisleri zgl Enerji Tketim
Performanslarnn Karlatrlmas ....................................................................... 79
Erdemirde Yaplan almalarn Sonucu ............................................................. 80
Oyak Renault Otomobil Fabrikalar A..de Enerjinin Verimli Kullanlmas ...... 81
irket Tantm ....................................................................................................... 81
Enerjinin Verimli Kullanlmas almalar.......................................................... 81
Aydnlatma Projesi almalar............................................................................. 82
Kazan Dairesi almalar ..................................................................................... 86
Ytongta Enerji Tasarrufu almalar .................................................................. 90
irket Tantm ve irketteki Enerji Ynetimi almalar Hakknda Genel
Bilgi ....................................................................................................................... 90
Ytongta Tasarruf almalar ............................................................................... 91
Birinci Etap: Buhar Aklerinin Kurulmas............................................................ 91
kinci Etap: Buhar Kazanlarnn Verimliliinin Arttrlmas................................. 94
nc Etap: Atk Buhar Geri Kazanm Sisteminin Devreye Alnmas............... 95
Uygulanan Projenin Sonular............................................................................... 96
Ytongdaki Enerji Ynetimi almalarnn MS SQL Kullanlarak Simle
Edilmesi ................................................................................................................. 98

8.1.6
8.1.6.1
8.1.6.2
8.1.7
8.2
8.2.1
8.2.2
8.2.2.1
8.2.2.2
8.3
8.3.1
8.3.2
8.3.2.1
8.3.2.2
8.3.2.3
8.3.3
8.3.4
BLM 9
9.

ENERJ YNETM KONUSUNDA TRKYEDE FAALYET GSTEREN

FRMALAR......................................................................................................... 108

9.1
9.2
9.3
9.4
9.5

Alarko Carrierin Enerji Ynetimi Kavramna Bak......................................... 108

Schneider Electric'in Enerji Ynetimi Kavramna Bak .................................. 113
MAS Otomasyon'un Enerji Ynetimi Kavramna Bak.................................... 114
DETEK'in Enerji Ynetimi Kavramna Bak .................................................. 117
Emti Enerji Ynetimi ve Tasarrufu Sistemleri'nin Enerji Ynetimi Kavramna
Bak ................................................................................................................... 119

BLM 10
10.

SONU VE NERLER..................................................................................... 122

KAYNAKLAR....................................................................................................................... 125
EKLER
Ek 1
Ek 2

Sanayi Kurulularnn Enerji Tketiminde Verimliliin Arttrlmas in

Alacaklar nlemler Hakknda Ynetmelik ........................................................ 129
irket Grmelerinde Yneltilen Sorular.......................................................... 142

Ek 3

Enerji Verimlilii Politikasyla lgili nlemler .................................................. 143

ZGEM............................................................................................................................ 146

i
KISALTMA LSTES
DM
Deer Bime Mhendislii
EEO
Enerji Verimlilik Ofisi, ngiltere (Energy Efficiency Office)
EE
Elektrik leri Ett daresi
EKEDB Enerji Kaynaklar Ett daresi Bakanl
EM
Endstri Mhendislii
EMAS
Enerji Ynetimi Yardmc Plan, ngiltere (The Energy Management Assistance
Scheme)
EVM
Enerji Verimlilii Mavirli(k)i
EVO
Enerji Verim Oran
EVYT
Enerji Verimlilii Yasa Tasars
EY
Enerji Yneticisi
EYS
Enerji Ynetim Sistemi
FIDIC
Mavir Mhendisler Uluslararas Federasyonu
GS
Geri deme Sresi
HDF
Hava Dzeltme Faktr
HVAC
Istma, Havalandrma ve klimlendirme
IAC
Industrial Assessment Centers
IOF
Industries of the Future
A
letme Aratrmas
KO
Karllk Oran
NA
Faiz Oranlarna Dayal ndirimli Nakit Ak
JERKY
Japon Enerjinin Rasyonel Kullanm Yasas
KAM
Kapasite Artrm ve Modernizasyonu Projesi
KK
Kalite Kontrol
KO
Karllk Oran
KSF
Kullanm Saatleri Faktr
MEVO
Mevsimsel Enerji Verimlilik Oran
NBD
Net Bugnk Deer
NEMA
National Electrical Manufacturers Association
NPG
Normalletirilmi Performans Gstergesi
OIT
The Office of Industrial Techonologies
PUK
Planla, Uygula, Kontrol Et ve nlem Al-Dzelt
TDETO Tesis Dzeyinde Enerji Tasarufu Organizasyonu
TEP
Ton Edeer Petrol
TMMMB Trk Mavir Mhendisler ve Mimarlar Birlii
UETM
Ulusal Enerji Tasarrufu Merkezi

ii
EKL LSTES
Sayfa
ekil 2.1 Dnyada deiim sreci .............................................................................................. 4
ekil 3.1 Enerji ynetimi etkileimleri ..................................................................................... 16
ekil 3.2 Enerji ynetim faaliyetleri......................................................................................... 19
ekil 3.3 Baarl bir enerji program iin on anahtar unsur..................................................... 22
ekil 5.1 Enerji, enerji olmayan ve insan sistemlerinin etkileimi; Brander'in Modeli ........... 51
ekil 5.2 Enerji ynetim program ak emas ........................................................................ 54
ekil 8.1 2002 Ylnda Satn Alnan Birincil Enerji Kaynaklarnn Dalm.......................... 71
ekil 8.2 Elektrik Enerjisi Kapasite ve retimin Tketimi Karlama Orannn Deiimi ..... 74
ekil 8.3 Yllara Gre zgl Enerji Tketimi Eilimi............................................................. 75
ekil 8.4 Trkiye ve Japonya zgl Enerji Performansnn Sektr Karlatrma Grafii...... 79
ekil 8.5 Erdemir'in zgl Enerji Performansnn Sektr Karlatrma Grafii .................... 80
ekil 8.6 Mekanik atlye, uygulama ncesi ve sonras tavan aydnlatmalar kurulu g
deerleri...................................................................................................................... 84
ekil 8.7 Mekanik atlye, uygulama ncesi ve sonras tavan aydnlatmalar aydnlk dzeyi
(maksimum ve ortalama) deerleri............................................................................. 84
ekil 8.8 Uygulama ncesi ve sonras tavan aydnlatmalar kurulu g deerleri................... 85
ekil 8.9 Uygulama ncesi ve sonras retim bantlar aydnlatmalar kurulu g deerleri.... 86
ekil 8.10 Kazan dairesi doalgaz tketimleri ......................................................................... 88
ekil 8.11 Kazan dairesi d hava klimatik scaklklar............................................................ 88
ekil 8.12 Proje ncesi ve sonras ............................................................................................ 89
ekil 8.13 Eldeki verilerle SQL Serverda oluturulan tablo ................................................... 98
ekil 8.14 Tablolarn SQL Serverda grnm...................................................................... 99
ekil 8.15 VB.net ile verilerin SQL Serverdan ekilmesi .................................................... 100
ekil 8.16 Crystal Report kullanlarak ilk aamada edilen tasarruf oranlarnn yllara gre
dalm ................................................................................................................ 101
ekil 8.17 Crystal Report kullanlarak 2. aamada edilen tasarruf......................................... 102
ekil 8.18 Crystal Report kullanlarak 3. aamada edilen tasarruf......................................... 103
ekil 8.19 Crystal Report kullanlarak elde edilen tasarrufun aamalara gre dalm ........ 104
ekil 8.20 Yaplan yatrmn aamalara gre dalm ........................................................... 105
ekil 8.21 Tketilen enerji deiimi....................................................................................... 106
ekil 8.22 Maliyet&Tasarruf karlatrlmas ....................................................................... 107

iii
ZELGE LSTES
Sayfa
izelge 1.1 Dnyada deiim sreci .......................................................................................... 1
izelge 2.1 Enerjinin farkl tanmlar ......................................................................................... 3
izelge 2.2 Enerji nedir? ............................................................................................................ 5
izelge 2.3 Potansiyel olarak nemli enerji tasarruf nlemleri.................................................. 7
izelge 2.4 Enerji tasarrufu nlemlerinin aamas .............................................................. 12
izelge 3.1 Enerji ynetimi nedir? anketleri ........................................................................ 17
izelge 3.2 Enerji verimlilii mavirinin seilmesinde ve birlikte allmasnda izlenecek
yol .......................................................................................................................... 26
izelge 3.3 Enerji ynetim matrisi ........................................................................................... 31
izelge 3.4 Enerji ynetim programnn elemanlar ................................................................ 33
izelge 3.5 Tesis dzeyinde enerji tasarrufu............................................................................ 35
izelge 3.6 Blm dzeyinde enerji tasarrufu organizasyonu ................................................. 36
izelge 3.7 irket bazl enerji tasarrufu organizasyon emas ................................................. 37
izelge 3.8 aamal bir enerji tasarruf teknolojisi .............................................................. 38
izelge 5.1 Yaktlarn kWh'e dntrmesinde kullanlan arpm faktrleri .......................... 45
izelge 5.2 Yap durum faktrleri............................................................................................ 46
izelge 5.3 Ofisler iin yllk standart kullanm saatleri .......................................................... 47
izelge 5.4 Ofisler iin performans kyaslama deerleri ......................................................... 48
izelge 5.5 Enerji, enerji olmayan ve insan sistemlerinin etkileimi....................................... 51
izelge 5.6 Farkl lkelerde konutlarn enerji talebindeki farkllklar aklayan baz
deikenler............................................................................................................. 53
izelge 5.7 Binalar iin enerji inceleme formu........................................................................ 55
izelge 5.8 Enerji Auditi Veri Formu ...................................................................................... 56
izelge 6.1 Enerji verimlilii ile ilgili ynetmelik ve duyurular ............................................. 61
izelge 6.2 TEP (Ton Edeer Petrol)in bulunmasyla ilgili rnek hesaplama...................... 63
izelge 7.1 1800 rpm iin tam ve paral yklerin verimi ....................................................... 65
izelge 7.2 Gerilim dzensizliine bal motor verimi ........................................................... 68
izelge 8.1 2002 yl fiili ve 2003 yl programnn miktar ve TEP deerleri ......................... 71
izelge 8.2 2002 yl fiili ve 2003 yl program verileri........................................................... 73
izelge 8.3 Projenin birinci etab aklerin tesisiyle 19962001 yllar arasnda elde edilen
doalgaz tasarruf sonular tablosu ....................................................................... 93
izelge 8.4 Projenin ikinci etab buhar kazanlarnn verimliliinin arttrlmas ile
20002001 ............................................................................................................. 94
izelge 8.5 projenin zet toplam tablosu............................................................................ 97

iv
NSZ

Gnmzde enerji tketim giderlerinin azaltlmas ve dnyann doal kaynaklarnn

korunmas iin enerjinin etkin kullanm gerekmektedir. lkemiz sanayisinin bir yandan
enerjinin en byk kullancs durumuna gelmesi, dier yandan enerji potansiyeli bakmndan
da dier sektrlere gre liderliini srdrmesi nedeniyle sanayide yaplacak olan enerji
verimlilii almalarnn nemi gn getike artmaktadr.
Bu almada, enerji ynetimi ve verimlilii kavramlar ele alnm ve bu konuyla ilgili olarak
bugne kadar yaplm almalar incelenerek, Trkiyede enerji ynetimi uygulamalar
konusunda faaliyet gsteren irketlerle grlp konuya genel bir bak as kazandrlmaya
allmtr.
Konuyla ilgili olarak yaplan aratrmalar lkemizde Enerji Ynetimi Yasasnn bir an nce
karlmas gerekliliini ortaya koymutur.
almalarm srasnda yakn ilgi ve desteklerini grdm, almalarm ynlendiren
danman hocam Sayn Yrd. Do. Dr. Ferit ATTARa, beni destekleyen kardeim Musa
ZBAKIRa ve yakn arkadam Seda TURANa teekkr bor bilirim.

Ocak 2006

Perihan ZBAKIR

v
ZET
Globalleen dnyamzda iki nemli kavram karmza kmaktadr: Enerji ve ynetim. Gn
getike artan enerji ihtiyac, kaynaklarn etkin kullanmn zorunlu klmakta; bu nedenle de
enerji verimlilii ve enerji tasarrufu gibi kavramlar da gndeme getirmektedir. Enerjiyle ilgili
olarak ele alnan tm bu kavramlar enerji ynetiminin nemini vurgulamaktadr.
Enerji ynetimi, esas olarak, enerjinin optimum kullanlmasdr. Bu amala, irketler, enerji
ynetim programnn dorudan sorumlularn kararlatrmak, bir enerji yneticisi atamak,
kaynaklar tahsis etmek, etkin sonular elde etmek iin gerekli destei salamak zorundadr.
irketler, enerjiyi etkin bir ekilde ynetilmek iin farkl ekillerde enerji tasarruf programlar
oluturabilmektedirler. Baz irketler tesis dzeyinde tasarruf organizasyonu kurarken,
bazlar blm bazl yapy tercih etmekte, bazlar da irket bazl organizasyon kurmaktadr.
Enerji ynetimi ve tasarrufu almalar sadece belli bir alanda faaliyet gsteren firmalar iin
geerli deildir. Bu almada da farkl sektrlerdeki enerji ynetimi ve tasarrufu almalar
genel hatlaryla ele alnm, Trkiyede bu konuda faaliyet gsteren firmalarla grlm ve
sonu olarak enerji ynetimi almalarnn salam bir zemine oturtulabilmesi adna bir
yasann karlmas ve uygulamaya konulmas gerekliliine varlmtr.
Anahtar kelimeler: Enerji, Enerji Ynetimi, Enerji Verimlilii, Enerji Tasarrufu, Elektrik
Motoru

vi
ABSTRACT
There are two important concepts that we face with in todays world: Energy and
management. The resources have to be used efficiently because of the energy demand which
is growing day by day, so the concepts of energy efficiency and energy savings come up. All
these concepts which are discussed with energy emphasize the importance of energy
management.
Mainly the mean of energy management is the usage of energy in optimum level. For this
reason, companies have to decide who will be the directly responsible of energy management
program, appoint an energy manager, allocate the resources and provide the required support
to obtain efficient results.
Firms can constitute energy savings programs in different forms for managing the energy
efficiently. Some of the firms establish the savings organization at plant level while the others
prefer department or company level.
Working on energy management and savings are not only valid for the firms which perform in
a specific area. Therefore, working on energy management and savings in different sectors are
discussed generally in this dissertation, in-depth interviews were conducted with the firms
which work in this sector and the necessity of making laws and executing them are proposed
to reinforce the studies of energy management as conclusion.
Key words: Energy, Energy Management, Energy Efficiency, Energy Savings, Electrical
Motor

1
BLM 1
1. GR
Dnyada bugn bir deiim sreci yaanmaktadr. Artan kreselleme, daha fazla uluslararas
anlay ve ibirliini gerektirmektedir. Bunun yan sra, dnyamz, yerkrenin snmas ve
asit yamurlar gibi ciddi evresel sorunlarla kar karyadr. Salk, evresel ve ekonomik
nedenlerden tr, hava kirliliini azaltmak iin stratejiler gelitirilmektedir.
Bu deiim srecine paralel olarak, "srdrlebilir gelime" kavram, endstriyel strateji
planlamas ve projelerde gittike artan bir ekilde ortaya kmaktadr. Enerji ifadelerinde bu
kavram, sadece finansal bak asndan deil, ayn zamanda snrl kaynaklarn ve evre
kirlenmesi dzeylerindeki art ynnden, enerjinin verimli kullanm gibi, enerji tasarrufunu
iine almaktadr (Contreras vd., 1997). Bunun sonucunda, enerjinin verimli kullanmn
salayacak enerji ynetim sistemleri gndeme gelmektedir.
Gelimekte olan lkeler, rnein Japonya, enerji politikasnda; ekonomik byme, enerji
gvencesi ve evre korumasnn (ngilizce szcklerin ba harflerinden oluan, 3E) birlikte
salanmasn amalamaktadr. Japonya'nn enerji politikas, lkenin srekli olarak ekonomik
geliiminin nemli bir ksmn oluturmaktadr. Enerjinin kararl ve verimli temini gelime
iin son derece nemli tutulmaktadr. Bu balamda, enerji tketimi, CO2 emisyonlar gibi,
evresel konularla son derece yakndan ilgilidir. Bununla beraber, 3E'yi birlikte elde etmek
gerekten gtr (Kyushu Bureau of International Trade and Industry, 1998). Baka bir
deyile, bir yandan enerji gvencesi salanacak, dier yandan ekonomik gelime elde edilecek
ve te yandan da evre korunacaktr.
lkemizde, firmalar rnlerinin rekabet unsurunu arttrmak amacyla, ISO Kalite Belgesi
almak iin byk aba harcamaktadrlar. 1960 ylnda, her ey retim iin gr, gnmzde
artk yetersiz kalmtr. izelge 1.1'de gsterildii gibi bir deiim sreci yaamtr.
izelge 1.1 Dnyada deiim sreci (Hepbal, 2001a)
Sra No
1
2
3
4

Yl
1960
1970
1980
1990

Aklama
Her ey retim iin
Her ey retim iin ve maliyet
Her ey retim iin + maliyet ve kalite
Her ey retim + maliyet + kalite ve termin

2000

Her ey retim + maliyet + kalite + termin + ynetim ve evre bilinci

2
Yukardan da anlalaca zere, ISO 14001 evre Ynetim Sistemi amzda byk nem
tamaktadr. Ayrca, bunun belgesini almaya alan firma says da gn getike artmaktadr.
Burada, firmalar neden evreye bu kadar ilgi duyuyor? sorusu akla gelmektedir. Bunun
nedenleri iki ksmda ele alnabilir. Birincisi, zorunluluk; tketici talebi, pazarlama arac,
yasalar, ekonomik nedenler ve ikincisi; evresel sorumluluktur. Belki de ileride, burada evre
iin sz geen zorunluluklar ve enerji sorumluluu artan bir ekilde n plana kacak,
"Enerji Ynetim Sistemi" bir ISO ekline dntrlecek, firmalar iin bir rekabet unsuru
olarak grlebilecektir.
Enerji ynetiminde kullanlan teknikler, bir irkette veya kurulutaki herhangi bir kaynan
ynetimi iin gerekli olan tekniklerle ortaklaa bir yapya sahiptir. Bir performansn izlenmesi
veya hedeflerin konmas, giderlerin kontrol ve ayn zamanda enerji kullanmyla ilikili olan
alanlarn motivasyonu iin nemlidir (Hepbal, 2001a).
Bu balamda, bu almada, enerji ynetimi ve enerji verimlilii kavramlar genel olarak ele
alnmtr. almann ikinci blmnde enerji verimlilii ve enerji tasarrufu, nc
blmnde enerji ynetimi kavramlar, drdnc blmnde dnyadaki enerji ynetimi
almalar, beinci blmnde farkl sektrlerdeki enerji ynetim sistemleri, altnc
blmnde enerji ynetimiyle ilgili ynetmelikler ve yasal dzenlemeler, yedinci blmnde
elektrik motorlarnda enerji tasarrufu ve ynetimi, sekizinci blmnde enerji ynetimi
konusunda Trkiyede yaplm olan uygulamalardan rnekler, dokuzuncu blmnde ise
enerji ynetimi konusunda Trkiyede faaliyet gsteren firmalar zerinde durulacak ve sonu
olarak enerji ynetimi ve verimlilii kavramlarnn nemi vurgulanmaya allacaktr.

3
BLM 2
2. ENERJ VERMLL VE ENERJ TASARRUFU
Enerji verimlilii, sk sk enerji tasarrufuyla kartrlr. Tasarruf; basite, tipik olarak "enerji
tketen ekipmanlarn kapatlmasyla" daha az enerji kullanm anlamna gelmektedir. Bunun
yan sra, verimlilik ise, daha dk enerji giri seviyesiyle, enerjinin "son kullanmnn"
(rnein; stma, soutma, aydnlatma ve TV seyretme gibi ) ayn kalite ve dzeyde
tutulmasnn salanmasyla ilgilidir (Hepbal, 2001a).
Enerji verimlilii ile ilgili kavramlara gemeden nce enerji tanmlarn gzden geirmek
gerekir.
2.1 Enerji Kavram
Kalknmann motoru olarak nemi anlatlmaya allan enerji kavram ile ilgili yaplan
aratrmalar sonucu izelge 2.1' de gsterilen tanmlar ortaya kmtr.
izelge 2.1 Enerjinin farkl tanmlar (Hepbal, 2001a)
SIRA
NO

ENERJ NEDR?

Bir cismi bir yerden bir yere gtrmek iin harcanan gtr.

yapabilme yeteneidir. Herhangi bir i veya sdr.

Bir iin, bir retimin gereklemesi iin gerekli olan madde, katalizrdr.

nsanolunun yaamn srdrebilmesi iin kulland veya kullanmak zorunda olduu doadan direkt
olarak ya da treterek kulland kaynaktr.

Herhangi bir iin yaplabilmesi iin gerekli olan vasta, kabiliyettir.

G eldesi iin kaynaktr.

retim iin muhakkak surette bulunmas gereken potansiyel bir birikimdir.

in ortaya kmasna gtren tek yoldur.

Maddede bulunan ve uygun parametre ve artlarda aa kp dnebilen bir kavramdr.

10

Tabiatta bulunan maddelerden bazlarnda bulunan zel kuvvetlerin bir ekilde aa kartlarak,
bunun ie dntrlmesinde kullanmaktr.

11

Bir iin, bir olayn, bir hareketin gereklemesi iin bulunmas gereken bir girdi veya herhangi bir
egzotermik kimyasal olay sonunda meydana gelen kt ya da ktlardan birisidir.

12

Sanayi, yaam ve her trl doa olaylarnn ham maddesi, kayna veya itici gcdr.

13

Hareket yetenei salayan g olup, eitli ekillerde grnrler: Is, elektrik, gel-git vb.

4
2.2 Enerji Verimlilii ile lgili Kavramlar
Enerjinin verimli ve gider bakmndan etkin kullanm, bir ekilden dierine enerji dnm
yntemlerinin incelenmesi ile balamaldr. Bu enerji dnmnn etkilenebildii olas
yollar, ekil 2.1'de ematik olarak gsterilmitir. Enerji dnmnn ana yolu, bir yaktn
kimyasal enerjisinden bir kazandaki buhar veya scak suyun sl enerjisine veya bir iten
yanmal motorda scak gazlarn sl enerjisine dorudur. Bylece, retilen sl enerji bir
trbinde veya pistonlu motorda mekanik enerjiye dntrlebilir ve bunun tam tersi,
fabrikalardaki makineleri veya kara, deniz ve hava aralarn iletmek iin kullanlabilir.
Ayrca, seenek olarak, retilen mekanik enerji; bir jeneratr kullanlarak elektrik enerjisine
dorudan dntrlebilir. Ayn enerji dnm yolu, nkleer enerji, jeotermal enerji veya
gne enerjisinden balayarak devam eder. Mekanik enerjiye ve buradan elektrik enerjisine
giden dorudan dnm yolu, hidrolik, dalga veya gel-git enerjisinin kullanlmasndan
olumaktadr (Hepbal, 2001a).

Kimyasal

Jeotermal

Nkleer

Hidro
Rzgr

Gne

Isl

Elektrik

Dalga

Mekanik

ekil 2.1 Dnyada deiim sreci (Hepbal, 2001a)

ekil 2.1de kesik izgi ile gsterilen hatlar, gelimenin bugnk durumunda, byk bir
lekle uygulanabilir (feasible) olan, ama ekonomik bakmdan deerli olmayan enerji

5
dnm yollarn gstermektedir. Kimyasal enerjinin elektrik enerjisine dorudan dnm
bir yakt hcresiyle; gne enerjisinden elektrik enerjisine dorudan dnm fotovoltaik
hcrede; sl enerjiden elektrik enerjisine dorudan dnm Seebeck etkisi (veya Peltier
etkisiyle elektrik enerjisi kullanlan soutma) ile olur (Eastop ve Craft, 1996).
Enerji verimliliinden sz etmeye baladmz zaman, enerji szcnden balayarak birok
kavram kullanrz. Yasalarda ise bu konu ayr bir ekilde belirtilebilir. rnein; "Enerji
Verimlilii Yasa Tasars (EVYT)nda enerji; bir sistemin kendi dnda etkinlik retme
yetenei olarak tanmlanmaktadr (Enerji Verimlilii Yasa Tasars, 1998). Japon Enerjinin
Rasyonel Kullanm Yasas (JERKY)nda, enerji; sv yakt, yanabilir doal gaz ve kmr gibi
yakt ekilleriyle bunlardan elde edilen s ve elektrik olarak aklanmtr (Energy
Conservation Center Japan, 1998). Bunlarn yan sra, enerji tasarrufu konusunda Japonya' da
defa dl alm Naoto Shinkawa'ya gre enerji; "konforlu ve rahat (uygun) geimi
salamak iin (satn almak iin) gerekli olan para" olarak ifade edilmekte (Shinkawa, 1998)
ve ngiltere'deki Enerji Verimlilik Ofisi'nce "pein para" olarak da vurgulamaktadr (EEO,
1998). Bu tanmlar, bir bakma, izelge 2.2'de geni kapsaml gsterildii gibi, "enerji = para"
armn da yapmaktadr.
izelge 2.2 Enerji nedir? (Shinkawa, 1998)
ENERJ NEDR?
ENERJ TASARRUFU = PARA TASARRUFU
ENERJ = PARA

Enerji verimlilii ile ilgili olarak, EVYT'de belirtilen tanmlamalar aklanmtr (Enerji
Verimlilii Yasa Tasars, 1998).
Enerji Kayna: Fosil kkenli kaynaklar, biyoktle kkenli kaynaklar, ikincil kaynaklar,
yenilenebilir enerji kaynaklar, hidrojen ve nkleer kaynaklar enerji kayna olarak
adlandrlr.
Enerji Verimlilii: Enerji ve enerji kaynaklarnn retimden tketime en yksek etkinlikte
deerlendirilmesini aklar.
Enerji Tasarrufu: Enerjinin verimli olarak deerlendirilmesi amacyla, reticiler, datclar ve
kullanclar tarafndan alnan tedbirler sonucunda belirli miktardaki retimi ve hizmeti

6
gerekletirmek iin her aamada harcanan enerji miktarlarndaki azalmadr.
Enerji Tasarrufu Etd (Enerji Auditi): Enerjinin; retim, evrim, datm ve tketiminde,
fabrika, bina, tesis ve cihazlarla ilgili olarak enerji tasarrufu olanaklarn ortaya karmak
amacyla yaplan almalardr. Bu almalar; bilgi toplama, lm, deerlendirme ve rapor
aamalarndan oluur.
Enerjinin Rasyonel Kullanm: Enerjinin tketiciler tarafndan sosyo-ekonomik ve ekolojik
adan en elverili biimde kullanlmas ve enerji kaynaklarnn uygun yerine konmasdr.
Enerji Ynetimi: Enerji ve enerji kaynaklarnn olanaklar iersince en verimli biimde
kullanlmasn salamak zere uygulanan nlemlerin tmn kapsar.
Yukarda belirtilen genel kavramlara paralel olarak, HVAC (Heating, Ventilating, and AirConditioning; Istma, Havalandrma ve klimlendirme) sistemlerinde kullanlan eitli etkinlik
ve verim tanmlar bilmek de byk nem tamaktadr (Hepbal, 1999a).
2.3 Enerji Verimlilii yiletirme nlemleri
200'den fazla imalat tesisinden elde edilen kombine enerji ynetim deneyimleri dorultusunda
ve literatr incelemesinden, kullanlan bir ok enerji tasarruf olanaklar bulunmutur
(Kennedy vd., 1994; Eastop ve Craft, 1996; Thumann ve Mehta, 1991). Akll enerji
yneticisi bu olanaklarla yakndan ilgilenmeli ve bunlar enerji ynetimi almalarnda
uygulamaya aba gstermelidir.
Farkl sektrlerde, yrtlen almalara dayanarak, izelge 2.3te gsterildii gibi,
teknolojik olarak uygulanabilir olan birok enerji tasarrufu teknikleri ve yntemleri
snflandrlarak belirlenmitir. Burada, yaygn olarak kullanlan esas tasarruf nlemleri ele
alnacaktr (Kennedy vd., 1994; Eastop ve Craft, 1996).

7
izelge 2.3 Potansiyel olarak nemli enerji tasarruf nlemleri
(Kennedy vd., 1994; Eastop ve Craft, 1996)
Grup
Kodu

Grup Ad

Atk Enerjiden
Geri Kazanm

Elektrik
Enerjisi
Kullanmnn
yiletirilmesi

Kazan ve
Buhar
Veriminin
Arttrlmas

Aklamas

Tesis ekipmannn (piiriciler, kurutucular, frnlar, mekanik kompresrler) atk

ssndan yararlann.

Atk scak sudan s geri kazann.

eriye verilen havay n iklimlendirmek iin havalandrma egzost havasnn

stma veya soutma etkisinden s geri kazann (rnein; s tekerlei veya
dier tip s deitiricileri kullanarak yap egzost havasn taze hava ile s al
veriinde bulundurun).

Yap egzozlarn ve bylece stma, havalandrma ve iklimlendirme iin taze

havay veya sirklasyon havasn azaltn.

Giren aklar soutmak iin dk scaklktaki atklar kullann.

Tesisin g faktrn optimize edin.

G faktrn ve verimi iyiletirmek iin motor boyutlarn ve pompalar

optimize edin.

Daha verimli k kaynaklarn kullann. rnein; lambalarnz floresan, civa,

sodyum veya yksek younluklu direkt aydnlatmaya dntrn.

Doal aydnlatmann yeterli olduu yerlerde genel aydnlatmay azaltn veya

kullanmayn.

Genel aydnlatmay emniyet iin gerekli olan minimum dzeye drn.

Soutma iin multi kapasiteli kompresrleri kullann.

Kazan blfn minimize edin.

Gerekli blf miktarn azaltmak iin daha iyi besi suyu artlandrmas yapn.

Scak blften s geri kazanm salayn.

Daha fazla kondensi kazana yollayn.

Kazan besi suyunu ve yakma havasn stmak iin duman gazlarnn

enerjisinden yararlann.

Yakma kontrol kapasitesini optimum yapmak ve iyiletirmek iin yakma havas

miktarn azaltn.

Kondenstoplar doru kullann ve arzal olanlar deitirin.

Kazan borularn daha sk temizleyin.

Suya olan s geiini arttrmak iin, kazanlarda trblatrler kullann.

Yakt atomizasyonunu iyiletirin.

Brlr ve pskrtme sistemlerinin bakmn daha iyi yapn.

Dk kapasite alan veya yedek kazanlarn kullanmn minimize edin.

8
izelge 2.3 Potansiyel olarak nemli enerji tasarruf nlemleri (Devam)

Yaltmnn
Uygulamas

Soutma ve
Hacim
klimlendirmesi

Kurutucu,
Buharlatrc ve
Dier Proses
Ekipman

Buhar ve kondens hatlarn yaltn.

Frnlar, kazanlar, ocaklar, piiriciler veya dier proses ekipmannda yaltmn

kalitesini ykseltin.

Duvarlar, tavanlar ve atlar yaltn.

K mevsimi boyunca daha dk ve yaz mevsimi sresince daha yksek

hacim scaklklar salayn.

atdan suyun buharlatrlmasyla iklimlendirme ykn drn.

allmayan saatlerde iklimlendirme cihazn iletmeyin.

Hacim stmas iin prosesin atk ssndan yararlann.

Istlan ve soutulan alanlar arasnda ift kaplar veya perdeler kullann.

Ykleme kaplarnn etrafndaki hava kaaklarn nleyin.

Kullanlmad zaman ykleme kaplarn kapal tutun.

lave etkileri kullanarak buharlatrc verimini iyiletirin.

Buharlatrma proseslerinde mekanik buhar sktrmasn kullann.

Kurutma ncesi rnn suyunu almak iin daha byk pnomatik ve vidal
presler kullann.

Is gei yzeylerinin bakmn iyiletirin.

Frnlara kaak hava giriini nleyin.

Hava kompresrlerini gerek ihtiyalara gre ayarlayn.

Uzun buhar stma zamanlarn yok etmek iin kurutma ve piirmede

mikrodalgay kullann.

Is geiini iyiletirmek iin buharlatrclarn vakum tavalarna kartrclar

koyun.

Genel Enerji
Ynetimi

Proses atk ssndan yararlann.

Optimum boyutta ekipman kullann.

Maksimum kapasitesinde en fazla verimli ekipman ve sadece gerektii

zaman daha az verimli ekipman kullann.

Kullanlmad zaman proses stma ekipmann durdurun.

Ekipmann alma zaman gerekten gerekli olan zamana drn.

Verimsiz birka nite yerine k gc yksek olan daha az sayda nite

kullann.

Filtreleri dzenli olarak temizleyin veya deitirin.

Yn (batch) iletmesini srekli iletmeye dntrn.

Dolayl yakmay dolaysz (rnein; frnlarda) yakmaya dntrn.

Alttan yakmal sv stclar daldrmal stmaya dntrn.

Buhar kayplarn yok etmek iin, buhar yerine yksek scaklkta su kullann.

Bu nlemler, aada ayrntl olarak incelenmitir.

2.4 Enerji Tasarrufu Kavram
Bilindii gibi, enerji tasarrufu ile evre arasnda yakn bir iliki vardr. Enerji tasarrufuyla
kullanlan yakt miktar azaltlabilecektir. Bu da, daha az karbondioksit gaz ve evreyi
kirletici emisyon demektir. Bunun yan sra, niin enerji tasarrufu yapmamz gerektii ile
ilgili olarak, aada baz nemli hususlar belirtilmitir (Payne, 1980).

Fosil yakt (esasen kmr, sv yakt ve doal gaz ) rezervleri tkenecei iin, baka ve
daha g aratrmayla retim iin nemli lde yeni sermaye gerekecektir.

Dnyann nfusu artaca ve dnyann daha az gelimi blgeleri yaam koullarn

gelitirmek amacyla alacaklar iin, enerjiye olan toplam talep artmaya devam
edecektir.

ayet politik veya dier nedenlerden tr daha fazla konvansiyonel yakt salanmalarna
engel olunursa, uzun sreli talepleri karlamak iin yeterli enerji mevcut olmayacaktr.

Yeni enerji kaynaklarnn ortaya karlmas, bir dnem iin yerel temin gvencesi
verecektir. Ancak, yeni enerji kaynaklarnn, dnyadaki fiyatlar artaca iin, uzun sreli
ucuz kaynaklar olmas mmkn olmayacaktr.

10
2.4.1 Enerji Tasarruf Prensipleri
Enerji tasarruf programlarnn uygulanmasnda, aada belirtilen ana prensiplerin gz nnde
bulundurulmas gerekir (Payne, 1980):

Proses ynteminin uygunluu ve gz nne alnan tesisin boyutu dahil olmak zere,
kullanlan her enerjinin tr ve kullanm miktarlar tartlmaldr.

ayet mmknse, scaklk ve basn azaltlmasnn her aamasnda yararl i

yaplmaldr. Enerjinin ou, eninde sonunda s eklinde d evreye kaybolur ve bu
ekilde mmkn olduu kadar daha fazla i yaplmaldr.

Enerji tasarrufu nemli lde lmlerle desteklenir. ayet lmler ve kyaslamalar

anlaml ise, birbirine uyan birim ve tanmlar kullanlmaldr.

Is geri kazanm salanmaldr.

Grnen enerji gider tasarruflarnn, baka yerde gider artlarna neden olmadndan
emin olmak iin, tasarruflar iyi bir ekilde incelenmelidir.

Her ekildeki atk, sadece insan gcnn, zamann ve malzemenin bo yere

harcanmasna neden olmaz, ayrca enerji kullanmna da yol aar. Enerji miktarlar
yksek olan malzemelerin kullanld yerlerde, atk miktarndaki azalma zellikle
istenir. Metaller, cam, plastikler ve kt enerjisi yksek olan malzemelere rnektir.
Bu tr malzemelerin tasarmnda yaplan iyiletirmeler, nemli lde enerji
tasarrufuna yol aar.

Yaygn olarak uygulanan enerji tasarrufu iin sistematik teknikler, geleneksel s ynetimi ve
genel ynetim sistemleri olarak fazla kullanlan, endstri mhendislii (EM), kalite kontrol
(KK), iletme aratrmas (A), deer bime mhendislii (DM) gibi kavramlarn
birletirilmesiyle belirlenebilir. Bundan tr, enerji tasarruf teknikleri, ok ynl ynetim
teknikleri olarak adlandrlabilir.
EM kavram; olas etkileri nceden analiz ederek, fiyatlarn azaltlmas ve verimliliin
arttrlmas iin; insan, malzeme ve ekipman lsnn planlama ve iyiletirme sonularn
tahmin etmeyi ve deerlendirmeyi aklar. Tahmin ve deerlendirme iin deiik
matematiksel teknikler varlr.
Kalite kontrol (KK), gnmzde uygulanan daha geni anlamyla toplam kalite kontrol
kavram; mteri ihtiyalarn en ekonomik ekilde karlamak veya baka bir deyile en

11
ekonomik yoldan mteri tatmini olarak aklanabilir (Doan, 1993).
letme Aratrmas (A) kavram; ynetime optimum zm vermektir. Ann ierikleri
zaman ierisinde deiime uramtr.
DM kavram; rnlerin veya hizmetlerin her bir fonksiyonunu ve maliyetini analiz ederek ve
kyaslayarak toplam maliyeti minimum yapmak iin malzeme, imalat prosesleri ve satn alma
yntemlerini gelitirmek anlamna gelir.
Bu ynetim tekniklerinin ve s ynetiminin uygulanmasndan ortaya kan enerji tasarrufu
tekniklerinin ou, enerji tketimi fazla olan irketlerde nemli rol oynar. Bu irketler, bu
tekniklerin uygulanmasnda bilgisayar programlar kullanrlar. Bununla beraber, kk ve orta
lekteki firmalar, enerji tasarruf teknolojisi ve yntemi zerine bilgi eksikliine sahiptir.
2.4.2 Enerji Tasarruf nlemleri
Enerji tasarruf nlemleri, izelge 2.4te gsterildii gibi, temel olarak aamada ele
alnabilir (Saibu Gas Co. Ltd., 1998).
Birinci aamada, ok az yatrm gereklii iin, hibir yatrm riski yoktur ve iin iyiletirilmesi
kolaylkla mmkndr. zellikle, enerji tasarrufunun ihmal edildii kurulularda, %2 veya
zerindeki etki ksa srede gerekletirilebilir. Bununla beraber, bu aamadaki baar, enerji
tasarrufuyla ilgili faaliyetlerin yrtlmesinde, ynetimin ve enerji tasarrufuna scak bakan
kimselerin beklentilerine baldr. Enerji tasarruf nlemlerinin yeterli yatrm sonucu sanld
ikinci aama, hali hazrda byk kurulularda gerekletirilir. Bu koullar altnda, ikinci
aamada imdi dnm noktasndadr denilir. Deiik faktrler sadece yatrm sonular
ynnden deil, ayn zamanda teknoloji ynnden de artar. Bundan tr, koullar, enerji
tasarrufu yatrmyla ilgili olarak neriler ve kararlar alnmasn gittike zorlatrmaktadr.
Bununla beraber, kk ve orta lekli iletmeler gibi, byk lekli iletmeler, enerji tasarruf
nlemlerinin gerek aamas olarak ikinci aamada bulunuyor. Yani, ikinci aamann enerji
tasarrufu nlemlerinde nemli bir rol oynad sylenebilir.

12

(Saibu Gas Co. Ltd., 1998)

Aama No

1.
Hemen
balatlabilir ve
iyi sonular
verebilir.

Aamann Kapsam
Enerji yneliminin mevcut
ekipmana bal olarak balan
sona kadar glendirildii ve
i koulunun iyiletirilmesiyle
%5 ile %7 arasndaki enerji
tasarrufunun kastedildii
aama

Egzost gazlarndan etkin bir

2.
biimde yararlanmak
Yatrm
amacyla ekipmann ksmen
verimliliinin gz iyiletirilmesi iin kk
nnde
lekle yatrmn gereklii ve
tutulmasyla
%10 ile %20 arasnda enerji
karldr.
tasarrufunun kastedildii
aama
Yeni proseslerin gelitirilmesi
ve ekipmann batan tekrar
yaplmas iin gerekli olan
3.
Enerji tasarrufu byk lekli yatrmn
iin lider olarak rol gerektii ve %30 ve zerinde
enerji tasarrufunun
oynar.
kastedildii aama

Aama rnekleri

Ekipman ve boru hattnn sl

yaltmnn yaplmas

Ocaktaki fazla hava miktarnn

normalize edilmesi

Buhar kapanlarnn kontrol ve

iyiletirilmesi

letme ve kontrol yntemlerinin

gzden geirilmesi.

Egzost gazarndan ve dar atlan

scak sudan yararlanlmas

Yakt olarak atklarn kullanlmas

Mevcut prosesin ksmi

iyiletirilmesine dayal enerji
tasarrufu

Enerji tasarrufu salayan

ekipmann gelitirilmesi ve
deitirilmesi

malat prosesinin deitirilmesine

dayal enerji tasarrufu

Enerji tasarrufu salayan

endstriyel kompleksin tasarm

2.4.3 Ekonomik Yatrm Analizi

ou enerji tasarruf projesinde nispeten byk miktarlarda parann yatrm sz konusudur
(Hepbal, 2000a).
Enerji tasarruflarnn deerinin hesaplanmas ve enerji kullanmyla ilikili giderlerin tipleri
unlardr:
1. lk Yatrm (Projenin sermaye giderleri)
2. Yakt Giderleri (Gaz, fuel-oil, kmr, elektrik vb.)
3. Dier letme Giderleri (Bakm, malzeme, iilik, yardmc hizmetler, depolama, tama

13
vb.)
Projelerin iletme giderleriyle ilgilenen imalat endstrileriyle ilgili birok baka giderler
vardr. malat giderleri bakmndan; ham malzemeler, iilik, yakttan baka enerji giderleri ve
bakm giderleriyle ilgili direkt giderler vardr. Depolama ve kira gibi endirekt (dolayl)
giderlerde sz konusudur.
Giderlerle lgili Genel Aklamalar:
Giderleri sabit giderler ve deiken giderler olarak snflandrlr.
Sabit Giderler:
Tesisin ktsyla deimeyen giderlerdir. rnein; tesis, yer ve sigorta gibi tesis
giderlerindeki amortisman ve faiz deiimleri (Hepbal, 2000a).
Deiken Giderler:
Tesisin ktsyla dorudan deien giderlerdir. rnein; yakt, bakm ve iilik giderleri
(Hepbal, 2000a).
2.4.4 Yeni Enerji Tasarruf Projelerine Yatrm Yaplmas
Burada u soruyu hatrlatmak yararldr: Enerji tasarruf projesine sermaye yatrm yapmann
en etkin yntemi nedir?
Byle bir yntem iin temel gereklilik, bir projeyle ilgili tm tahminleri zetlemek ve ideal
olarak onun kabul edilebilirliini len tek bir deeri vermektir. yle ki enerji yneticisi
uygulama ynn seebilsin (Hepbal, 2000a).
Tutarl ve mantkl (anlaml) sonular veren birok yntem vardr. Bunlar:

Karllk oran (rate of return): KO

Geri deme sresi (payback time): GS

Faiz oranlarna dayal indirimli nakit ak ( accounting rate of return) (NA);

1

Net bugnk (imdiki) deer (net present value) : NBD

karllk oran ( internal rate of return) : KO

14
2.4.4.1 Karllk Oran (KO)
KO = Ort. Yllk Net Tasarruflar (Amortismandan Sonra) / Sermaye Gideri

(2.1)

Ana Fikir: Enerji tasarruf projelerine yatrm yaplmakla ne dzeyde kar elde edileceini
belirlemektir.
2.4.4.2 Geri deme Sresi (GS)
Geri deme Sresi, projenin sermaye giderine eit olan amortismandan nce toplam net
tasarruflarn iletilmesi iin gerekli olan zamann sresidir. Geri deme sresi ne kadar ksa
ise, yatrm o kadar caziptir.
Geri deme Sresi (GS) = lk Yatrm / Net Yllk Nakit Ak

(2.2)

15
BLM 3
3. ENERJ YNETM KAVRAMI
Bu blmde Enerji Ynetiminin basamaklar ve bir Enerji Yneticisinin nasl olmas gerektii
anlatlacaktr.
3.1 Enerji Ynetimi Tanmlar
Enerji ynetiminin tanmnn ne olduunu anlamadan nce ynetimle ilgili olarak baz
aklamalarda bulunmak gerekir (Shinkawa, 1998).

Ynetim; bir kimsenin emri altnda bulunanlarla, iyi sonular elde etmesidir.

Ynetim; bir plan oluturmak ve amaca ulamak iin gerekli olan tm etkinlikleri
ierir.

Bir yneticinin esas ii, makul bir kiiyle etkin bir ii kombine etmektir.

Ynetim; temel olarak, toplam kalite felsefesini oluturan PUK (Planla, Uygula,
Kontrol Et ve nlem Al-Dzelt) evriminin tekrarna dayanan mantkl ve etkin bir
ekilde belirli bir amaca ulamak iin gerekli olan tm faaliyetleri ierir (ekil 3.1).

Ynetim;

her

ama

gden

faaliyette,

insan

faaliyetini

hedefler

ynnde

ynlendirmedir.

Ynetim; hepimizce de bilindii gibi, gelimekte olan bir lkeyle gelimi bir lke
arasndaki en byk fark gsteren bir edir. Buna rnek olarak, 1948 ylnda Japon
irketlerinin ynetim durumu aada verilmitir (Shimizu, 1998). Bugnk durumla
kyasland zaman, ynetimin nemi bir kez daha ortaya kacaktr.

Ynetim, irkette almyordu.

irketin st ynetimi gelecee ynelik plan dnmek iin ok megul idi.
irketin politikas, amac ve hedefi ak deildi.
Organizasyon sistemi irket tarafndan iletilmiyordu.
Yneticilerin sorumluluk ve yetkisi ak deildi.
Blmler arasnda ibirlii ok zayft.

16

Enerji
Komitesi
Ar-Ge

Blm
Enerji
Koordi.
Tesisin

malat

Enerji
Ynet.
ENERJ
YNETM

Satn
Yasal

Alma

Finansal
Plan. ve
Muhasebe

alan
Halkla

Gruplar

likiler

ekil 3.1 Enerji ynetimi etkileimleri (Shinkawa, 1998)

Ynetici ve eflerin yetenekleri ok zayft.
irkette ynetime dayal eitim sistemi yoktu.
irkette, kalite, gider veya teslimle ilgili ynetim sistemi yoktu.
Enerji ynetimi; krlar maksimuma karmak (giderleri minimuma drmek) ve rekabet
konumlarn arttrmak iin enerjinin aklc ve etkin kullanmdr. Baka bir deyile, PUK
evriminin tekrarndan baka bir ey deildir. Enerji ynetimi; plan ynetimi ve insan
ynetimi olarak iki ksmda ele alnabilir. izelge 3.1' de deiik enerji ynetimi tanmlar
zetlenmitir.

17
izelge 3.1 Enerji ynetimi nedir? anketleri (Shimizu, 1998)
SIRA
ENERJ YNETMNN TANIMI
NO
1
Enerjinin optimum kullanlmasdr.
Enerinin en verimli ekilde kullanlmasn temin etmek amacyla oluturulmu
2
organizasyondur.
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17

Kaynaklarn doaya zarar vermeyecek ekilde etkin kullanm iin yaplan etkinlilerin
tmdr.
Enerjinin para, verimlilik dzeyinde optimum fayday salayacak biimde
kullanlmas iin yaplan almalarn tmdr.
Kullanlan enerjinin llmesi, denetlenmesi, birim rn ya da eylem bana enerji
tketiminin asgariye indirilmesi, bunun iin bir sorumlu atanmasdr.
Var olmay srdrrken en ekonomik yolun seilebilme almalardr.
Yakt + Elektrik Tasarrufu = Para
Enerjinin bandan sonuna izlenmesi, zayi edilmemesi, yeterli oranda
faydalanlmasdr.
Enerjinin verimli oranda kullanlmas iin alnacak tedbirler, tasarruf almalar ve
gelitirme, aratrma almalardr.
nsanlk iin gerekli rahatlk ve konforun daha uzun sre salanmasdr.
Paray kullanma ekli ve yntemidir.
Doada mevcut bulunan enerjinin insan ihtiyac dorultusunca optimum ekilde
kullanlmasdr.
Enerji=Para'nn etkin kullanmn salamak, paradan maksimum tasarruf salamak
amac ile bir sistemin uygulanmas, gelitirilmesi ve devamllnn salanmasdr.
Enerji kayplarnn azaltlmas ve doru kullanlmas ynnde yaplan almalardr.
Ksaca; gereksiz harcamalarn, boa giden paralarn engellenmesi iin yaplan
almalardr.
Ekonomik gllk iin gerekli olan parann verimliliinin salanmasdr.
Gnlk hayatn verimli ekilde gemesi iin, ie zg tarzda parann kullanm
eklidir. nlemler, tasarruflar, vs.
Enerjiyi optimum ekilde, yani en verimli ekilde kullanmaktr.

3.2 Enerji Ynetiminin Baarl Yrtlmesi in Dikkat Edilmesi Gereken Ana

Unsurlar
Bilindii gibi, bir iletmede bir sistemin oturtulmasnda (rnein; ISO 9000 Kalite ve ISO
14001 evre Ynetim Sistemlerinin yerletirilmesinde olduu gibi) st ynetimin destei
mutlak suretle gereklidir. Bu erevede, st ynetimin belli bal fonksiyonlar belirtilecektir
(ASHRAE, 1991):
a) Enerji gider/kar merkezini kurmak,

18
b) Enerji ynetim programnn dorudan sorumlularn kararlatrmak,
c) Bir enerji yneticisi atamak,
d) Kaynaklar tahsis etmek,
e) Etkin sonular elde etmek iin gerekli destei salamak amacyla enerji ynetim
programnn tm blmlere duyurulmasn salamak,
f) Programn gider bakmndan etkinliini izlemek,
g) Enerji ynetim programn izlemek iin raporlama ve analiz fonksiyonunun ilemesini
salamaktr.
3.2.1 Enerji Ynetim Programnn Yrtlmesi
Programn yrtlmesinde, etkin enerji tasarrufu iin dikkatler enerji kullanm zerinde
odaklanmaldr. Ancak, bu ayr dnlmemelidir. Tm program yrtlrken, aadaki
dier nemli grler de gz ard edilmemelidir.

Enerjinin temin gvencesi

Emniyet ve salk dnceleri

Gerekli sermaye veya tasarruf edilen sermaye

Her dzeydeki alanlarn durumlar

Herhangi bir deiikliin evresel etkileri

Tesis ve ekipmann bakm

Acil veya yedek ihtiyalar

19

Hedef oluturma
Ett izleme
Ayn Kullanm

Daha Az Kullanm

Tarife nlemleriyle

yi i idaresi:
Mevcut tesisi daha
verimli iletmek

giderleri azaltmak

alann
Motivasyonu

ENERJ

ve Eitimi

YNETCS

Prosesin Enerji
Younluu

Daha Az Kullanm

Daha Az Kullanm

Enerji tasarrufu fikriyle

yeni ekipman/proses
gelitirmek

Uygun enerji tasarrufu

nlemleriyle tesisin
performansnn
iyiletirmek

Gider tasarruflarnn deerlendirilmesi

ve
Parasal yatrmn deerinin belirlenmesi

ekil 3.2 Enerji ynetim faaliyetleri (Eastop ve Craft, 1996)

ekil 3.2de verilen enerji ynetim faaliyetleri, aada ksaca aklanacaktr (Eastop ve Craft,
1996):
Ayn Kullanm: Tarife nlemleriyle giderleri azaltma. Bir irketin yakt ve elektrik fiyatlar,
tedarikiler tarafndan belirlenen tarifelerle yakndan ilikilidir. rnein; elektrikte tarife
snflar vardr. Uygun tarife seimiyle, tasarruf salanabilir.
Daha Az Kullanm: Mevcut tesisin daha verimli iletilmesiyle iyi idare. Enerji ynetimi
tartld zaman, "iyi idare" genellikle iitilir. Bu, genel olarak bir kurulutaki tm
personelin her zaman enerji giderinin farknda olduu ve enerjiden tasarruf etmek iin basit
nlemleri benimsedii durumu belirtir. Buna rnek olarak, kullanlmad zaman bir

20
ekipmann kapatlmas gsterilebilir; klar ve seyyar stclar bunun rnekleridir. Buhar, ya
veya daha fazla k, basnl hava kaaklarnn srekli olarak farknda olma da saylabilir.
Enerji yneticisi, personel eitimiyle bu tr kayplar yok edebilmelidir.
Daha Az Kullanm: Uygun enerji tasarruf nlemleriyle tesis performansn iyiletirme.
Enerjinin izlenmesi, hedef oluturma ve enerji ett sistemleriyle, enerji maliyetleri kontrol
edilebilir. Temel olarak, bir enerji yneticisi, bir dizi enerji faturalarndan bir yerin toplam
enerji tketimi hakknda veri toplad zaman, enerji tketiminin izlendiini syleyebiliriz.
Enerji kullanm verimliliini gstermek iin, bu veri analiz edildii zaman, enerji etd
yaplyor denilir. Sonu olarak, ayet enerji etd ya iyi idare ya da fazladan enerji
tasarrufuyla cihazlarnn enerji kullanmnda iyiletirmeler salayacaksa, o zaman gelecek
tketim deerleri iin hedefler oluturulabilir.
Daha Az Kullanm: Enerji tasarruf fikriyle yeni ekipman/yeni proses gelitirme. Bu durum,
esas tesisin yetersiz koullar nedeniyle, tm tesisin yeni tesisle deitirilmesi gerektiinde
ortaya kar.
3.2.2 zleme, Ett ve Hedef Oluturma
Enerji ynetim programnn yrtlmesinde nem tayan, enerjinin izlenmesi, etd ve hedef
oluturma hakknda daha fazla aklamada bulunulacaktr:
Enerjinin izlenmesi, tesisin tek bir ksmndan tmne kadar olan herhangi bir eyin enerji
performans verisinin dzenli olarak kaydedilmesiyle yaplr. rnein; tm yerin elektrik
tketimi fatura deerlerinin bulunmas amacyla, ilgili yerlere konulan sayalarla etkin olarak
izlenebilir. Bir irket tketimi hakknda daha geni kapsaml bilgi edinmeyi istenebilir ve
bunun iin ana kullanmnn birok yerine ayr sayalar konulabilir. Bu bilgi kaydedilebilir ve
ana talep alanlarndaki eilimleri gstermek iin analiz edilebilir. Benzer bir sistem, fuel-oil,
gaz ve su gibi dier tketimlerin detayl llmesi iin kullanlabilir. Scaklk ve basn gibi
dier veriler de, duyar elemanlarla llp tekrar kaydedilebilir.
zlemeden sonra, bir sonraki aama, veriyi analiz etmek ve bir enerji etd yapmaktr.
irketler, elektrik, gaz, fuel-oil ve kmr gibi yaktlar iin faturalar der. Enerji etd; enerji
ve su, hava gibi giderleri kontrol etmek isteyen herhangi bir organizasyon iin nemli bir
faaliyettir. Enerjinin nasl satn alndn, ynetildiini ve kullanldn yapsal olarak
incelemeyi mmkn klar (Energy Efficiency Office, 1993a).

21
Enerji etdnn (enerji taramas, enerji incelemesi, enerji tasarrufu etd, enerji analizi gibi
farkl isimlerle de anlr) amac: irketin enerjiyi ne kadar iyi kullandn ve sonuta rnn
fiyatnda yer alan enerji giderini belirlemektir (Hepbal, 1999c). Enerjinin nasl kullanld
belirlendikten sonra, birok endstri, enerji tketiminin iyi idare ve daha fazla sistematik
bakm uygulamasyla, rnein, ylda %5 dolaynda azaltlabilmesi grn uygular. Bu tr
azaltmalarn balang noktasn, genellikle, birim retim (rnein MJ/t) veya yapnn birim
alanyla (rnein; kWh/m2 veya MJ/m2) ilgili mevcut yllk tketimler oluturur. Byle bir
yaklamn iki nedeni vardr: Birincisi, bir sistemin dier bir sistemle kyaslanmasna
yardmc olur. rnein: hastanelerin gnlk enerji tketimi kWh/m2 birimde ifade edilir ve
enerji yneticileri 440 ile 470 kWh/m2 arasndaki deerleri elde etmeye aba gsterir. Bu
deerden nemli lde daha byk hastaneler, genellikle, ksa sreli hedef olan daha kk
bir deeri elde etmek iin, gider bakmndan etkin nlemler alr. Tketimin izlenmesi, hedefe
ne kadar iyi ulaldnn kontroln salayacaktr. Enerji tketiminin birim gider bakmndan
ifade edilmesinin dier yarar ise, rnein; bina boyutundaki gibi deiimler, enerji
kullanmnn verimliliiyle ilgili olmayan tketimdeki deiimlere yol aacaktr.
Hedefler oluturulduktan sonra, izleme ve ett, gerek enerji kullanmnn ve giderlerin hedef
rakamlarla kyaslanmasnda enerji yneticisine yardmc olur. Hedefler tutturulsa bile, enerji
yneticisi, rnein; tesisin deitirilmesiyle daha fazla azaltmalar isleyebilir Daha sonra,
ekonomik hesaplama yntemlerini kullanarak, yeni veya iyiletirilmi sistemlerin potansiyel
tasarruflarn deerlendirir.
Enerji ynetiminin planlanmas ve uygulanmasnda, aklda tutulmas gereken baz nemli
hususlar vardr.

Her blm veya departman iyi enerji ynetimiyle ilgili olarak pe pee planlar yapar.
Ancak, bu planlar birbiriyle entegre edilmezler.

Sadece baz departmanlarda, iin bandaki ve sorumlu kiiler bu ilerin yrtlmesi

iin aba sarf ederler. st ynetim ve ilgili departmanlar, sadece onlara kulak verirler.
Bir baka deyile, sadece dinleyici olurlar.

Enerji ynetiminde bir kere iyileme elde edildii zaman, bunun izlenmesi iin aba
gsterilmez ve gelime iin srekli etkinliklerde bulunulmaz.

yi sonular elde etmek ve gerekli koordinasyonu salamak iin, baz n koullarn gz

nnde bulundurulmas yararldr (Hepbal, 2000a).

22

st ynetimin katlm ve srekli etkin liderlii

lgili departmanlar arasnda uygulanabilir ibirlii sistemi

Projelerin yrtlmesi iin yetenekli kiilerden bir ekip oluturma

Enerji tasarrufunun yaplmas iin uygun yntemin gelitirilmesi ve kurulmas

Baarnn en iyi ekilde elde edilmesi gryle, yetenekleri gelitiren tarafsz bir
klavuz

Enerji ynetim program ele alnrken, insan ynetimi byk nem tar. Enerji tasarrufuyla
insan ilikisi gz ard edilmemelidir. nk insanlar olmadan makineler iletilemez. Bir
enerji tasarruf almasnn baarl yrtlmesi, insana odakldr. Enerji ynetim
programlar prensip olarak benzer olup, ok farkl ekillerde aklanabilir [1]. ekil 3.3te,
baarl bir enerji ynelim program iin on unsur belirtilmitir [2].

1. Enerji Verisini Organize Edin ve Bir Enerji Auditi Yapn.

2. st Ynetimin Desteini Aln.
3. Uzun Sreli Enerji Ynetimi in Bir Politika Oluturun.
4. Bir Enerji Yneticisini Atayn.
5. Bakm ve letme Personelinin Samimi Desteini Aln.
6. Teviklerle alanlar zendirin.
7. Enerji Eitimini Enerji Ynetimiyle Entegre Edin.
8. Enerji Kullanmn zleyin ve Aylk Raporlar Hazrlayn.
9. Tm Dzeydeki alanlar Destekleyin.
10. Yllk Program Amalarn ve Enerji Tasarruf Hedeflerini Belirleyin.
ekil 3.3 Baarl bir enerji program iin on anahtar unsur [2]

23
3.3 Enerji Yneticisi
Enerji verimlilii almalarnn yrtlmesinde, irkette bulunan enerji yneticisiyle
gerektiinde tutulan Enerji Verimlilii Maviri ortaklaa almalarda bulunacaklardr.
Burada, Enerji Yneticisinin (EY) yetitirilmesi ve sertifikalandrlmas byk nem tar. 31
Austos 1996 tarihinde Resmi Gazete'de yaymlanan bir ynetmelikte, Enerji Ynetimi
Kursu ve Dersi Dzenleme Esaslar belirtilmitir (Hepbal, 2001b). Buna gre, EY
Sertifikasnn alnmas iin, iki uygulama sz konusudur. Birincisi, niversitelerde bu dersin
alnmas ve ilgili ynetmelikte sz geen koullarn salanmas gereklidir, kinci ise,
niversiteden mezun olmu ve sanayide alan mhendislerin EY kursuna katlarak, baarl
olmasyla mmkndr. Sanayiye ynelik kurslar u ana kadar, EE'den yetki belgesi alm
olan farkl kurum (a. Ege niversitesi, Makine Mhendisleri Odas zmir ubesi ve
Elektrik Mhendisleri Odas zmir ubesi Konsorsiyumu, b. TBTAK-T Konsorsiyumu
ve c. Orhangazi niversitesi) tarafndan verilmektedir. Kursa katlan ve baaryla bitirenlere,
"Enerji Yneticisi Sertifikas" verilmektedir. u ana kadar (a) kknda belirtilen konsorsiyum
tarafndan tekstil, gda ve kimya sektrlerinde gerekletirilen kurslarda, kursiyerlerin bran
d konular anlamada zorlandklar ortaya kmtr. Burada, sonuca varmadan nce,
Japonya'daki uygulamadan sz etmek yararl olacaktr (Kyushu Bureau of International Trade
and Industry, 1998).
Japonya'da yllk enerji tketimi 3000 kW veya daha fazla sv yakt edeeri veya 12 milyon
kWh elektrik tketimi veya daha fazlas olan fabrikalar, enerji ynetim fabrikalar olarak ele
alnr ve Japon Enerjinin Rasyonel Kullanm Kanununa gre, bu fabrikalarda belirli sayda
enerji ynetim alannn grevlendirilmesi gerekir. Enerji ynetim alan ise, "Enerji
Yneticisi Sertifikas'na sahip olmaldr. Enerji yneticisinin sertifikas, ya yllk olarak
yaplan Enerji Yneticisi Snavn geenlere ya da Japon Enerji Tasarruf Merkezi tarafndan
verilen ve Uluslararas Sanayi ve Ticaret Bakanlnca tannan Enerji Ynetimi Kursuna
katlanlara verilmektedir.
Enerji Yneticisi snavlar ise,

Is Yneticisi Snav

Elektrik Yneticisi Snav

olmak zere iki grupta yaplmakta olup, nceden herhangi bir ey gerekli deildir.
"Enerji Yneticisi Eitimi" de yukarda belirtilen iki grupla snflandrlmtr. Ancak,

24
kursiyerlerin ilaveten u n koullar yerine getirmesi gereklidir: Enerji Yneticisi Adaylar,
kursa balaman nce, yakt, elektrik ve benzerlerini ieren enerjinin rasyonel kullanmnda en
azndan yllk bir deneyime sahip olmal ve ayrca baz ek koullar salamaldr.
3.3.1 Enerji Yneticisi Kimdir?
Bir Enerji Yneticisinin sahip olmas gereken temel ve profesyonel zellikler aada
aklanmtr.
1. Enerji Yneticisinde Aranan Temel zellikler
lkemizde bugne kadar gerek EE (Elektrik leri Ett daresi) gerekse de EE tarafndan
yetki verilen kurulularca 18 kurs dzenlenmi olup, bu kurslara 306 kii katlm ve
bunlardan 176 kiiye, EE tarafndan "Enerji Yneticisi Sertifikas (EYS)" verilmitir.
Buradan, lkemizde bu saynn ne kadar az olduu ve EYS'nin alnmasnda Enerji Tasarrufu
alma Raporu'nun (EYS'nin alnabilmesi iin bu raporun hazrlanmas gerekmektedir)
nemi ortaya kmaktadr (Stebbins, 1994).
a) Sistemlerin ve proseslerin enerji verimlilii bakmndan tasarmnda deneyim sahibi olmak,
teknik dzeyde eitimi olmak (tercihen mhendislikte),
b) Pratik olmak, sistemler ve ekipmanla ilgili deneyimlerini bakasna aktarabilme zellii,
c) Hedefe ynelebilme zellii,
d) Operatrler ve bakm personelinden st ynetime kadar her dzeyde insanla uyum iinde
alabilme yeteneine sahip olmak gerekir.
2. Enerji Yneticisinden stenen Eitimsel ve Profesyonel zellikler:
a) Tercihen makine, elektrik, kimya, endstri ve evre mhendislii dalnda lisans derecesine
sahip olmak,
b) Devletin idari yapsn iyi bilmek.
c) Enerji kullanmyla ilgili teknik ve istatistiksel bilgi ve raporlar analiz edebilme,
derleyebilme yeteneine sahip olmak,
d) Enerji tasarrufu ve planlamasyla ilgili bilgi ve kaynaklar bilmek,
e) Dier alanlarla etkin alma ilikileri ve dorudan kontrol olmadan ilerin yaplmasn
salayan motivasyonu kurabilme yeteneine sahip olmak,

25
f) Amaca ynelen bir ynetici olarak ilevi grme yeteneine sahip olmak,
g) Fabrika niteleri ile ilgili planlar ve teknik bilgileri yorumlayabilme yeteneine sahip
olmak,
h) Otomatik kontrol ve sistem bilgisine sahip olmak,
i) Enstrmantasyonla ilgili temel tipleri bilmek,
j) Enerjiyle ilgili ekipman lmn ve uygulamalar bilmek,
k) Organizasyonun retim proseslerini bilmek,
l) Tesis elemanlarnn tasarm ve iletilmesi ve/veya tesis elemanlarnn bakm konusunda
bilgisi olmak,
m) Enerjinin verimli kullanm iin ilgi duyabilmek ve aba harcayabilmek, organizasyonun
tm birimlerine fikirleri sunabilme yetenei, ilerin yaplmasn salayan motivasyonu
kurabilme yeteneine sahip olmak gerekir.
3.3.2 Enerji Yneticisinin Grevleri
"Mavir Mhendislik ve Mimarlk Hizmeti" bir fikrin dnce aamasndan, fonksiyonunun
icra edilebilir hale getirilmesine kadar geen her srele, bir yatrmn fiziki bnyesine dnk
tm hizmetlerin gerekletirilmesi iidir. lkemizde, mavirlik, danmanlk ve kontrollk
hizmetleri, kavram, yetki ve sorumluluk ynlerinden bir karklk iindedir.

Genellikle

mavirlik hizmetinde, bilgiden ok deneyim aranr. Belki de bunun nedenlerinden bazlar,

retimin bilgi ve teknie dayal olarak gerekletirilmesindeki eksiklikler, yrrlkteki
mevzuatn ileri teknolojiye uymamas olarak saylabilir (Okutan, 1997).
Bilindii gibi, lkemizde, Trk Mavir Mhendisler ve Mimarlar Birlii (Trk MMMB)
1980 ylnda kurulmutur. yeleri ise, mavirlik hizmeti veren tam bamsz kurulularn
sahibi veya orta olan ve meslekte belli bir sreyi doldurmu mhendisler ve mimarlardr.
Trk MMMB, 1987 ylnda FIDIC (Mavir Mhendisler Uluslararas Federasyonu)a ye
olmutur. Burada, mavirin tanmn yapmakta byk yarar vardr.
Tabii veya ina edilmi evre zerinde, teknolojiye dayal zihinsel hizmet veren mhendis ve
mimarlara teknik mavir denir. Baka bir deyile, kanun, tzk ve ynetmeliklere gre
altrlan aylkl, cretli, yevmiyeli ve szlemeli personelin istihdam hari olmak zere;
gerek veya tzel kiilere veya bunlarn kuraca ortak giriimlere cret karlnda yaptrlan

26
her trl planlama, fizibilite, tasarm paras olan sondaj, ett, tasarm, metraj, keif, teknik ve
idari artnameler, ihale dosyas hazrlama, ihale deerlendirme, mesleki kontrollk, inaat
kontroll, tasarm kontroll, teknik eitim, ynetim mavirlii, teknik danmanlk ve
benzeri hizmetlerdir (Resmi Gazete,1993).
3.3.3 Enerji Verimlilii Maviri (EVM)nin Seim Kriterleri
Bir mavirin seiminde, niteliklerin ve deneyimin nemli kriterler olduu aktr. zel
endstri deneyimi daha az nemli olmasna ramen, bakm iletmesi deneyimi byk nem
tar. yi bakm prensipleri tm endstrice yaygn olarak bilinir. Baz durumlarda iyi
organizasyon yaplarnn bilinmesi bakm deneyimi kadar nemlidir. Mavirin teknik
zelliklerine ilaveten, szel ve yazl olarak etkin bir iletiim kurabilme zellii aranr
(Hepbal, 2001b).
ngiltere'deki Enerji Verimlilik Ofisi (Energy Efficiency Office, EEO) tarafndan, uygun
EVM'nin seilmesine ilikin bir klavuz hazrlanmtr (EEO, 1997). Bu klavuzla,
iletmelerinde az veya hi Enerji Yneticisi (EY) bulunmayan ve daha nceden herhangi bir
EY kullanmam olan organizasyonlara yardmc olmak amalanmtr. EEO'nin almalarna
gre, enerji taramasna harcanan her bir pound iin ortalama yllk 35 enerji tasarrufunun
ortaya kt grlyor. izelge 3.2'de, EEO tarafndan nerilen, EVM'nin seilmesinde ve
ibirlii yaplmasnda izlenecek yol gsterilmitir.
izelge 3.2 Enerji verimlilii mavirinin seilmesinde
ve birlikte allmasnda izlenecek yol (EEO, 1997)
Sra
No

ZLENECEK YOLUN AIKLAMASI

Kiisel nerilere gre bir mavir bulamazsanz, bu konuda yol gsteren kurumlarla
veya derneklerle (ngiltere'de Sanayi Aratrma Birlii veya Ticaret Federasyonuna
bavurulmas neriliyor) temasa gein.

Seiminizi profesyonel yrtme kodu olan mavirlerle snrlandrn (lkemizde, byle

bir kodlama sistemi kullanlmyor) ve menfaatlerden bamsz olduklarn gsteren
yazl bir taahhtname aln.

Profesyonel teminat sigortas olmayan snrl taahhtl herhangi bir irketten kann
(Trk MMMB tarafndan, Profesyonel Sorumluluk Sigortas ve Mteahhit'in
Sigortasndan sz edilmektedir).

Listesini kardnz her bir adaydan bir n grme isteyin. Bir firma sz konusuysa,
eninde sonunda almay yrtecek kiiyle grn.

27
5

Amalarnzdan tam olarak emin deilseniz, her bir adaydan ksa bir teklif vermesini
isteyin.

Daima referanslar aln ve her zaman onlar izleyin.

Sr olan eyleri de iererek, seilen mavirinizle resmi bir anlama yapn.

Mavirinize ihtiya duyduu bilgilerde yardmc olun ve mmknse, mavirinizin

yerinde yapt ziyaretler boyunca onun yannda yer aln.

Proje boyunca mmkn olduunca esnek olun.

10

Maviriniz sonu raporunu kaleme almadan nce, mavirinizin bulgularn birlikte

tartn.

3.3.3.1 Uygun Enerji Verimlilii Mavirlerinin Seimi

ngiltere'deki baz organizasyonlar, mavirlerin, aklayc bilgilerini yaynlarlar. Aada
belirtilen bazlar da yrtme kodu kullanrlar (EEO, 1997).

Mavir Mhendisler Birlii (Association of Consulting Engineers)

Yap Hizmetleri Mhendisleri Patent Enstits (Chartered Institution of Building

Services Engineers)

Bamsz Enerji Mavirleri Grubu (Independent Energy Consultants Group)

Enerji Enstits (Institute of Energy)

Ynetim Mavirleri Enstits (Institute of Management Consultants)

Elektrik Mhendisleri Enstits (Institution of Electrical Engineers)

Makine Mhendisleri Enstits (Institution of Mechanical Engineers)

Bir EVM ilk defa tutulduunda, muhtemelen, enerji verimlilii teknolojisi alannda geni bir
bilgisi olan ve kar karya kalnan durumlara genel bir bak verebilen biri arzulanr. EVM,
tarifelere, aydnlatma, stma, yaltm, proses enerjine, bu konularn hepsinde, ama diyelim ki
kazanlar konusunda uzman olmayarak bakacaktr. Byle bir EVM, i tipiyle ilgili iyi enerji
tketim deerlerini bilecek ve bilinen iyi uygulamalarla giderleri kyaslayacaktr.
Genelde mhendislik mavirlii bulunan daha byk firmalar, belirli bir teknoloji zerine
daha geni kapsaml bir iin eninde sonunda gerekli olaca yerlerde avantajl olabilirler.
Byle bir firma, rnein uygun olduu takdirde bileik s-g tesisinin kurulmasnda
yardmc olabilecektir.

28
Byle bir firmann kullanm dnlyorsa, ie balamadan nce projeyle uraacak kiiyle
mutlaka grlmeli ve seilen kiinin ii yapan ana kii olmas bir szlemeyle garanti altna
alnmaldr. Bununla beraber, iin banda ynetici veya sat sorumlusuyla kar karya
kalnabilir. Bu yzden, herhangi bir taahht verilmeden nce, aday proje mhendisiyle
grerek onun onaynn alnmas gereklidir (Hepbal, 2001b).
3.3.3.2 Listesi karlan EVM'lerinin ncelenmesi
EVM'nin salam bir temeli ve ibirlii yapacak kiililerle uyumlu alaca belirlenmelidir.
EVM, daha nce mavirlik yapaca endstri dalnda alt m? Hayr ise, EVM'nin gemi
deneyi ikna edici midir? Bunu anlamann yolu, onunla konumak, ak sorular sorarak sonuca
varmaktr. Bunun yan sra, gemi mteri referanslarnn gzden geirilmesi de byk nem
tar.
Son olarak, seim yapld zaman, EVM'nin enerji giderleri ve tketimi ilgili profesyonel bir
fikir vereceinin aka belirtildii bir szlemenin yaplmas aklc bir tutumdur (Hepbal,
2001b).
3.3.3.3 Etik Standart
yi bir EVM, kendi yetenei dna kan ilerde asla almaz. Ama bildii herhangi bir
alternatif danman varsa, nerilerde bulunur. Bamszlk son derece nemlidir. Bazen i iin
ideal kiinin, bamszl etkileyebilecek ticari bir ilgisi olabilir. Belki de o kii, rnein;
enerji verimlilii ekipman satan bir irketin ksmi-zamanl yneticisi konumundadr. Bunun
yan sra, EVM'nin hem irketle ilgili gizli veya ticari adan duyarl konular nc ahslara
iletmemesi hem de kazanlan bilginin baka bir ticari kullanmnn gereklememesi iin bir
anlama yaplmaldr (Hepbal, 2001b).
3.3.3.4 Sorumluluk Konular
Bazen, bir iletmede iler yanl gidebilir. rnein; geri demelerin gereklememesiyle
nerilen projeler finansal kayp riskleri tayorsa, EVM'in profesyonel garanti sigortas varsa,
kompanze etme ans artacaktr. Snrl sorumluluu olmayan firmalar, potansiyel riskin az
olduu yerlerde emin bir seim olabilir. Bunun yan sra, projelerin nemli finansal risk
tad projelerde profesyonel garanti sigortas olmayan snrl irketlerden kanlmaldr.
Bu balamda, Trk MMMB tarafndan, Profesyonel Sorumluluk Sigortas (Teknik

29
Mavirin iverene kar yaptraca hizmet sigortasdr) ve Mteahhitin Sigortalar
(Mteahhitin iverenine kar yaptraca, Performans Sorumluluu Sigortas veya benzer
adlarla anlan mteahhitlik hizmet sigortasdr) tanmlamalar yaplmtr (Hepbal, 2001b).
3.3.3.5 EVM'nin creti
Bir EVM'nin kullanmnn gider bakmndan etkin olduuna nasl karar verilebilir? ncelikle,
enerji ett almasnn masrafnn yaklak olarak alt ayda karlanacan tahmin etmek
mantkldr. Bu inceleme, ok az bir yatrmla %10'luk potansiyel enerji tasarruflarnn
(nemli kapital yatrmlarn ieren nlemler alnrsa, %2025 arasnda tasarruflara
ulalmasyla), muhtemelen ulalabileceiyle aklanabilir.
Alt aylk geri deme sreli dk gider nlemlerinden tahmini %10luk bir tasarrufun
kullanlmasyla, mavirlik btesi yllk harcamann %5'i olabilir: Yllk her 10.000 yakt
harcamas iin, 500 'dir. 1994 yl deerlerinde ve KDV hari, ngiltere'deki ou EVM'leri,
200 ile 400 arasnda gnlk bir cret alyor. Bunun yan sra, gnlk 180 'den az cret
alan firmalara dikkat edilmesi gerektii belirtiliyor.
Baz EVMleri tasarruflarn yzdesi olarak almay isterler. Bu, enerji etd almasnn ilk
giderini bulmanza gerek olmad anlamna gelir. Bununla beraber, daha sonra mavire
demek iin srekli bir taahht gerekecektir ve tasarruflarn gerek olduundan emin
olunmaldr (Hepbal, 2001b).
3.4 Enerji Ynetimi Sistemi
Enerji ynetim program ele alnrken, insan ynetimi byk nem tar. Enerji tasarrufuyla
insan ilikisi gz ard edilmemelidir. nk insanlar olmadan makineler iletilemez. Bu enerji
tasarruf almasnn baarl yrtlmesi, "insana odakl"dr (Hepbal, 2000a).
Otomasyonla, bir endstriyel tesisteki ekipmann bir ksm kontrol edilebilir. Ancak, birok
retim ilerinde insan operatrler gereklidir. Enerji tasarruf programnda, ynetimin ana
amalarndan birisi, daha verimli bir iletme salanmas amacyla insan etkinliklerinin
optimize edilmesidir (Witte vd., 1988).
ncelikle, dk enerji giderleri srecinde uygun olabilen standart iletme prosedrleri,
zamanla gncelletirilmelidir. Ayrca, bu standartlar kullanan personel, yeni standartlar
konusunda srekli eitilmeli ve bunlarn doru kullanmndan emin olmaldr. rnein, alevin
"iyi grn"ne gre yakma kapasitesini ayarlayan bir kazan operatr, fazla havann anlam

30
ve nemi konusunda eitilmelidir. Bunun yan sra, fazla havay optimize edecek ekilde
ekipmann iletilmesi iin kazan operatrne tevikler verilmelidir. kinci olarak, enerji
tasarrufu faaliyetlerinde sreklilii salamak iin bir sistem kurulmaldr. Maalesef, enerji
tasarrufu bir anlk i deildir; ayet gelien iletme koular srekli bir bazda ele alnmaz ise,
kazanlar kolayca yok olabilir. Bundan tr, enerji tasarrufundaki "bakm" terimi ekipman
kadar insanlara da uygulanmaldr.
nc olarak, insanlar sadece yeni yntemleri uygulamak iin deil, ayn zamanda ilerde
kullanlacak yeni ve daha iyi makinelerle birlikte retim proseslerini de anlayacak ekilde
eitilmelidir. Eski makineler yerine daha fazla verimli makineler kullanlrken, yeni
makinelerin yararlar iletmeden sorumlu olanlar tarafndan aka bilinmelidir.
Tm bu amalarn kesitii yerde, anahtar szck "katlmclk"dr. yi bir ynetici, st
ynetimden en alt dzeydeki alana kadar herkesi enerji ynetim sistemi iine almaldr.
Enerji kullanmnn etkinlii, rnlerin ve rnleri elde etmek iin gerekli olan proseslerin
eitlilii nedeniyle, sanayi kollarnda byk deiiklikler gsterir. Bunun yan sra,
personelin ve iletmelerin organizasyonu da deiir. Sonu olarak, etkin bir enerji tasarruf
program; her irketin ve tesisin iletme ekli iin alkanlklar gz nne alnarak
planlanmaldr. Bununla beraber, enerji ynetim programnn balatlmas ve yrtlmesi iin
genel kurallar vardr.
3.4.1 Enerji Ynetimi Sisteminin Yaps
Enerji ynetim matrisi, enerji ynetiminin deerlendirilmesi iin kullanlan bir takm matristir
(EEO, 1993a). Bu matrisin alt stunu vardr. Bunlarn her biri, enerji ynelim uygulamasnn
bir gryle ilgilidir. Matrisin satrlar her bir stundaki performansn farkl dzeylerini
aklar. Enerji etdnn bir paras olarak, organizasyonun performans deerlendirilmelidir
ve matrisin her bir stununa bir iaret konulmaldr. Daha sonra, sonutaki zellikler toplam
yarar vermek iin birletirilmelidir. Bu, iyiletirilmesi gereken enerji ynetiminin bir
gstergesini verecektir.
Burada, enerji ynetiminin geni yaklamndan kaynaklanan, yksek performans dzeyinin
elde edilmesine ynelik almalar yaplmaldr (izelge 3.3).

31
izelge 3.3 Enerji ynetim matrisi (EEO, 1993a)
DZEY

ENERJ POLTKASI

MOTVASYON

BLG SSTEMLER

PAZARLAMA

YATIRIM

Enerji
Politikas,
uygulama
plan
ve
dzenli inceleme, evre
stratejisinin
paras
olarak st ynetimin
kesin karardr.

Enerji ynetimi tamamen

ynetim yapsna entegre
edilmi. Enerji tketimi
sorumluluunun
ak
delegasyonu

Enerji yneticisi veya

tm dzeylerdeki enerji
alan
tarafndan
dzenli olarak iletilen
resmi
veya
resmi
olmayan
iletiim
kanallar

Kapsaml sistem: hedefleri

oluturuyor,
tketimi
izliyor, hatalar belirliyor,
tasarruflarn
miktarlarn
belirtiyor ve bte izlemesi
yaplyor.

Organizasyonun
iinde ve dmda
enerji
ynetimini
performans ve enerji
verimlilii deerinin
pazar1anmas

Tm yeni kurulan ve
tekrar
yeniletirilen
olanaklarn
detayl
yatrm hesaplar ile
pozitif
ayrmnn
yaplmas

Resmi enerji politikas

var,
ancak
st
ynetimden hibir aktif
karar yoktur.

Ynetim kurulunun bir

yesinin yetkili kld,
tm kullanclar temsil
eden enerji komitesine
kar sorumlu olan enerji
yneticisi

Ana
kullanc
ile
dorudan temasla birlikte
esas
kanal
olarak
kullanlan enerji komitesi

zleme ve hedef oluturma

ile
lme
dayal
aklamalar veriliyor, ama
tasarruf
kullanclara
bildirilmiyor.

Personelin dikkatini
ekme program ve
dzenli
tantm
kampanyalar

Yatrmlarda
deiik
ekonomik
analiz
yntemlerini kullanma

Enerji yneticisi veya

kdemli
departman
yneticisi
tarafndan
oluturulan
benimsenmemi
enerji
politikas sz konusudur.

Ksa sreli ve tek bir

grev olarak srekli
bulundurulan
enerji
yneticisi, ancak ynetim
hakk ve yetki ak deil

Kdemli
departman
yneticisi
tarafndan
yetkilendirilen srekli ve
tek i iin kurulan
komiteyle
esas
kullanclarla
temasta
bulunma

zleme ve hedef oluturma

ihtiyac karlayan lme
verisine
dayal
olarak
raporlanyor.
Enerji
biriminin,
bte
ayarlamasnda srekli ve tek
i iin kurulan grevle
ilikisi var.

Srekli ve tek bir ie

ynelik
olarak
alanlarn
ksmi
eitimi

Yatrmda sadece ksa

sreli
geri deme
kriterini kullanma

Yazlmam bir takm

tzkler sz konusudur.

Snrl yetki ile birisinin

ksmi zamanl (part-time)
sorumlu olduu enerji
ynetimi

Mhendis ve birka
kullanc arasnda resmi
olmayan temaslar

Fatura verisine dayal gider

raporlamas.
Mhendis,
teknik departmanda iinde
kullanmak zere raporlar
derliyor.

Enerji
verimliliini
artrmak
amacyla
kullanlan
resmi
olmayan temaslar.

Sadece alnan
giderli nlemler

Politika belirgin deildir.

Hibir enerji ynetimi

yok veya enerji tketimi
iin
sorumluluun
herhangi bir delegasyonu
yok

Kullanclar
temas yok.

Hibir bilgi sistemi ve enerji

tketim muhasebesi yok.

Enerji verimliliinde
hibir art yok.

Artan enerji verimlilii

koullarna hibir yatrm
yok.

ORGANZASYON

ile

hibir

dk

32

3.4.2 Enerji Ynetimi Sisteminin Oluturulmas

Byk irketlerde enerji ynetimi programn kurmak ve yakt kullanm ile giderlerinde
nemli tasarruflar salamak daha olasdr. Daha kk iletmeler ve tesislerde ise, etkin
programlar kurmak ve uygulamak iin genellikle teknik eleman ve ekipman eksiklii vardr.
Bu durumlarda, program balatmak iin dardan bir enerji verimlilii mavirinin tutulmas
gereklidir (Hepbal, 1999d). Bununla beraber, programn baarl olarak yrtlmesinde,
iletme iinde bulunan her dzeydeki kiinin katlm kanlmazdr. yi planlanm, organize
edilmi ve uygulanm bir enerji ynetim program, her eyden nce st ynetimin bir
taahhdn (kesin kararn) gerektirmektedir.
Ayn zamanda yerel kamu kurulularndan yardm da salanabilir. Bu kurulularn katks;
enerji ynetim programnn balatlmasn isteyen mterinin salanmasna yardmc olma,
teknik yol gsterme veya mevcut bilginin elde edilmesi eklinde olabilir. Gnmzdeki baz
kamu kurulularnda, personel eitimini veya teknik yardm salanmasn ieren etkin
programlar sz konusudur. izelge 3.4' te etkin bir enerji ynetim programnn elemanlar
gsterilmitir (Smith, 1997).

33
izelge 3.4 Enerji ynetim programnn elemanlar (Smith, 1997).
AAMA
GRUP NO

AAMANIN
SM

Ynetimin Kesin
Karar
(Taahhd)

AAMA
SIRA NO

AIKLAMA

1.1

Ynetimin, bir enerji ynetim programna kesin karar vermesi

1.2

Bir enerji ynetim koordinatrnn (enerji yneticisinin) atanmas

1.3

Asl tesis ve departman temsilcilerinden oluan bir enerji ynetim

komitesinin oluturulmas

2.1

Yakt ve enerji kullanmnn gemie ynelik deerlerinin gzden

geirilmesi

2.2

Tesis iinde enerji taramas yaplmas

2.3

n analizler yaplmas, projelerin incelenmesi, veri tablolarnn

oluturulmas ve ekipmanlarn teknik zelliklerinin karlmas

2.4

Enerji ett planlarnn oluturulmas

2.5

Enerji ettlerinin (a) prosesler, (b) tesisat ve ekipman kapsayacak

ekilde yaplmas

2.6

Ett sonularna dayal olarak yllk enerji kullanmnn hesaplanmas

2.7

Gemie ynelik kaytlarn kyaslanmas

2.8

Enerji ynetim seeneklerini deerlendirmek iin analiz ve

simlasyon aamas (mhendislik hesaplar, s ve ktle balans,
teorik verim hesaplar, bilgisayar analizi ve simlasyon)

2.9

Seilen enerji ynetim seeneklerinin ekonomik analizi (Geri deme

sresi, i krllk oran ve benzerleri)

3.1

Organizasyon ve her bir tesis iin enerji verimlilik hedeflenin saptayn.

3.2

Yatrm ihtiyalarn ve ncelikleri belirleyin.

3.3

lme ve raporlama yntemlerini kurun, gerektiinde izleme ve

kaydetme cihazlarn monte edin.

3.4

Yneticiler iin rutin raporlama yntemleri oluturun ve sonular

herkese duyurun.

3.5

Srekli olarak personelin ilgisini ekin ve dikkati salayn.

3.6

Tm enerji ynetim programn periyodik olarak gzden geirin ve

sonular deerlendirin.

Ett
II

ve
Analiz

III

Programn
Yrtlmesi

34
3.5 Enerji Tasarruf Programnn Organizasyonu
Kk tesislerde bile, enerji ynetimde birok kii bulunur. Enerji tasarruf organizasyonunun
detaylar, iletmenin boyutu ve yapsna baldr. Genellikle enerjiye harcanan para ne kadar
fazlaysa, harcamalarn azaltlmas iin organizasyon o denli ayrntl olur. Enerjiyle ilgili
retim organizasyonunun tm blmlerinin birlikte almalarn salayacak bir organizasyon
ekli istenir. Aada, eitli organizasyon ekilleri verilecektir. Doal olarak, bu tipik
organizasyon yaplarnn tm elemanlar her duruma cevap vermez. Bununla birlikte, belirli
grler kk irketlerdeki enerji ynetim sistemine uygulanabilir (alkolu, 1999).
3.5.1 Tesis Dzeyinde Enerji Tasarrufu Organizasyonu
Tesis dzeyinde enerji tasarrufu organizasyonun (TDETO) tipik bir rnei izelge 3.5te
gsterilmitir. Bu organizasyon yaps kk ve byk tesislerin her birine uygulanabilirlik
bakmndan ele alnacaktr. Genelde, TDETO ksa vadelidir ve nemli teknik odaklar vardr.
Esasen, gnden gne baznda faaliyet gsteren retim iletmelerinde sz konudur. Tesis enerji
tasarruf koordinatr, organizasyonda anahtar kii konumundadr. Koordinatr, esas olarak
tesis yneticisine (mdrne) ve birden fazla tesisi olan irketlerde ise, enerji tasarruf
geliimiyle ilgili olarak blm veya irket ynetimine bal olarak alr. Tesis koordinatr,
her bir iletme nitesinin retim yneticileri gibi sorumlulardan oluan tesis enerji ynetim
kurulunu yetkili klar. Bu kurum yaps, iletme departmanlarnn says fazla olan bir tesisle
skc olabilir. Bu durumda, kurum, halkla ilikiler ve ii-iveren ilikileri gibi byle anahtar
alanlardan seilen sorumlulardan oluan be veya alt yeyle snrlandrlabilir. Kurum, tm
tesis programnn gelitirilmesi ve yrtlmesinde tesis koordinatrne yardmc olur ve
tesisteki iletmelerin ana alanlaryla iletiim kanallarn kurar. Tesis enerji ynetim kuruluna
ilaveten, her iletme departmannn, departmandaki gelimelerden sorumlu olan ve tesis
koordinatrne bal seilmi bir enerji tasarruf sorumlusu olmaldr. Tam tersi, iki veya
vardiya iletmesinde, her iletme vardiyasndan sorumlu bir kii, departman sorumlusuna
rapor vermek zere atanmaldr. ou tesislerde bu deiik atamalar, vardiya bakm formeni
veya nite iletme mhendisleri gibi srekli iletme personeli tarafndan part-time baznda ele
alnmaldr. Tesis koordinatrnn pozisyonu bile, byk tesisler hari, hepsinde part-time
sorumluluktur. Bu sorumluluklar ayrlan zaman, tm imalat giderlerinde yer alan enerji
gideriyle nemli lde belirlenir.

35
izelge 3.5 Tesis dzeyinde enerji tasarrufu (Hepbal, 2000a)
Tesis Ynetimi

Enerji Tasarrufu
Blm Mdr
Enerji Tasarrufu Tesis
Koordinatr
Tesis Ynetim Kurulu

letme Departmannn Enerji

Bakm Departman Sorumlusu

Tasarruf Sorumlular
letme Vardiya Sorumlusu

Deiik iletme nite sorumluluklarna ilaveten, sorumlu zel bir bakm departman
atanabilir. nk bu departman genel olarak enerji tasarruf programnda esas bir rol oynar
(Hepbal, 2000a).
3.5.2 Blm Dzeyinde Enerji Tasarruf Organizasyonu
Bu organizasyon ekli, esas itibariyle, bir blmdeki birka tesisin enerji tasarrufu geliiminin
izlenmesinden ve orta vadede ( aylk bazda) tm blm programnn planlanmasndan
oluur. Faydal bilginin, corafi alarak dalm, ancak iletme bakmndan benzer tesisler
arasnda transferini kolaylatrr, merkezi mhendislik ve aratrma yetenekleri gibi, blm
apndaki kaynaklar etrafa yayabilir.
Blmde ba eken, her bir tesis koordinatrnn rapor verdii blm enerji tasarruf
mdrdr. Blm mdr, enerji tasarruf programnn planlanmas ve organizasyonunda
blmn tm elemanlarnn yer almasnda yardmc olan blm ynetim kurulunu yetkili
klar. Ynetim kurulu, alann dikkatinin ekilmesi, teknik projeler ve blm boyunca genel
bazda uygulanabilen gelitirilmi iletme prosedrleri iin fikirler retir. Bu kurul ayn
zamanda deiik tesislerin yllk enerji tasarruf programn oluturmak iin tarafsz inceleme
organ olarak etki eder ve abann dzgnln salar (izelge 3.6).

36
izelge 3.6 Blm dzeyinde enerji tasarrufu organizasyonu (Hepbal, 2000a)
Enerji Tasarrufu
Direktr
Enerji Tasarrufu
Blm Mdr
Enerji Tasarruf

Enerji Tasarruf

Ynetim

Tesisin veya lgili

Koordinatr (Mh.)

Koordinatr (Mh.)

Kurulu

Yerin Enerji Tasarruf

Koordinatr

Ynetim

Ynetim

Kurulu

Kurulu

Terminal

Terminal

Sorumlular

Sorumlular

Tesis Ynetim
Kurulu

Mhendislik almalar byk irketlerde merkezi olarak ele alnd iin, mhendislik
departman iinde bir alt organizasyon istenebilir. Bu organizasyonun banda, dorudan
blm mdrne bal olan mhendislik departman enerji tasarruf koordinatr bulunur.
Ayn zamanda, rnn datm enerji tketimiyle ilgili olduundan ve normal olarak blm
baznda ele alnd iin, tama alannda enerji tasarrufu zerinde odaklanan bir blm
olarak, benzer bir organizasyon kurulabilir (Hepbal, 2000a).
3.5.3 irket Bazl Enerji Tasarrufu Organizasyonu
Birok blm olan byk irketlerde, dorudan st dzeydeki irket ynetimine bal olan,
irket dzeyli enerji ynetim sistemi kurulabilir. Bu organizasyon, genellikle, enerji tasarrufu
gibi tm enerji temini konusundan sorumludur ve blm enerji tasarruf programlarnn
iletmenin tm i planlarna entegrasyonuyla ilgilenir. Ayn zamanda, hkmet, ticaret odalar
ve enerji tedarikileri gibi d kurumlarla enerjiyle ilgili konularda karlkl ilikilerde
bulunur. Bununla beraber, gelecek enerji fiyatlarnn tahmini ve enerji tedarikilerinin uzun
sreli olarak planlanmas, bu organizasyonun faaliyetinin odak noktasn oluturur.
Organizasyon, irket yapsnn ana i planlamasndan oluan sorumlularn yer ald bir
ynetim kurulundan oluur (izelge 3.7). Ayrca, aratrma, gelitirme, mhendislik ve
iletmelere ynelik olarak oluturulmu teknik bir komite olabilir. nk enerji tketimi, son

37
analizde, dikkatli teknik ve ekonomik deerlendirme gerektirir. Blm (enerji tasarrufu
program) mdrleri, dorudan irket enerji tasarruf direktrne bal olarak alr(Hepbal,
2000a)
izelge 3.7 irket bazl enerji tasarrufu organizasyon emas (Hepbal, 2000a)

Bakan Yardmcs

Enerji Tasarruf
Direktr
Danman

Enerji Tasarrufu

Enerji Tasarrufu

Program Blm

Ynetim Kurulu

Teknik Kurulu

Mdrleri

3.6 Enerji Tasarruf Teknolojileri

Temel yedi enerji tasarruf teknolojisi aada ana hatlaryla ksaca zetlenmitir (Hepbal,
2001b):
A) Yakma Sisteminin Rasyonelletirilmesi,
B) Istma-Soutma ve Is Transferinin Rasyonelletirilmesi,
C) Is letimi ve Inm Nedeniyle Olan Is Kaybnn nlenmesi,
D) Atk Enerjiden Is Geri Kazanm,
E) Isdan G Dnmnn Rasyonelletirilmesi,
F) Diren Kayplar Nedeniyle Olan Elektrik Kaybnn nlenmesi,
G) Elektrikten Is ve G Dnmnn Rasyonelletirilmesi.
3.7 Enerji Ynetim Teknolojileri
Literatrde, enerji ynetim teknolojileriyle ilgili eitli emalar mevcuttur. Bunlar prensipte

38
benzerdir. Bunlardan aamal enerji tasarruf teknolojisi, izelge 3.8'de gsterilmitir
(Shimuzu, 1998).
izelge 3.8 aamal bir enerji tasarruf teknolojisi (Shimuzu, 1998)
AAMA NO

AAMANIN AIKLAMASI

Ynetimin Glendirilmesi

letmenin yiletirilmesi

Mevcut Koullarn Dzeltilmesi

Ekipmann yiletirilmesi

Kk lekli Yatrm Yaplmas

Verimliliin Arttrlmas

Atk Isdan Enerji Geri Kazanm

Prosesin Deitirilmesi

En Yksek Verimli Ekipmann Kullanlmas

Teknolojinin Gelitirilmesi ve Byk lekli Yatrm Yaplmas

39
BLM 4
4. DNYADA ENERJ YNETM ALIMALARI
Bu blmde Trkiyede ve Japonyada yrtlen enerji ynetimi almalarndan
bahsedilecek ve bu almalar ayrntl olarak incelenecektir.
4.1 Trkiyede Enerji Ynetimi almalar
Sanayi sektr, lkemiz nihai enerji tketimi iinde yaklak % 34 ve elektrik tketiminde %
54 paya sahiptir. Bunun yan sra, 1996 ylnda % 34 olan enerji tketimi paynn 2000, 2010
ve 2020 yllarnda srasyla; % 37, % 46 ve % 56 olaca sanlmaktadr (Hepbal, 2001a).
Sanayi sektrmz, bir yandan yksek enerji tasarruf potansiyeline sahiptir. te yandan da,
sanayide tketilen enerjinin ou ticari enerjidir. Bu durumlar, sanayi sektrmzn enerji
tasarrufu almalarnda ncelikle ele alnmasna neden olmutur. Bu erevede, lkemiz
sanayisindeki enerji tasarrufu almalarna ksa bir gz atmak yararl olacaktr:
lkemizdeki enerji tasarrufu almalar, 1980 ylndan beri Elektrik leri Ett daresi (EE)
Genel Mdrlnce eitli proje ve programlar erevesinde yrtlmektedir. Bununla
beraber, lkemizdeki planl enerji tasarrufu, EE iinde oluturulan Enerji Kaynaklar Ett
Dairesi Bakanl (EKEDB) tarafndan balatlmtr. Bu balamda, EE'nin yabanc yardm
desteiyle 1981 ylnda yrtm olduu sanayide enerji tasarruf projesi sonucunda, enerji
tasarruf potansiyelinin belirlenmesine ynelik nemli sonular elde edilmi ve bu konunun
nemi bir kez daha ortaya kmtr. 19881991 yllar arasnda yrtlen enerji tasarrufu
projesiyle, iin ana yap talarn oluturan, politika ve program almalarna arlk
verilmitir. 1992 ylnda ise, EKEDB; Enerji Tasarruf Merkezi kimliini kazanm ve bu
kimlikle almalar yrtmeye balamtr (Keskin ve Gmdereliolu, 1997).
Sanayide enerji tasarrufu potansiyelinin belirlenmesine ynelik EE tarafndan 60'tan fazla
enerji youn tesiste almalar yrtlmtr. Bunun sonucunda, ksa vadeli dk yatrml
(ya hi yatrm gerektirmeyen ya da dk yatrm gerektiren ve geri deme sresi en fazla bir
yl olan nlemler) ve uzun vadeli byk apl yatrm gerektiren nlemler belirlenmitir. Bu
nlemlerin gz nnde tutulmasyla, sanayi sektrnde 605 milyon dolar karl minimum
2,7 milyon TEP ile 1 milyar dolar karl maksimum 4,7 milyon TEP arasnda enerji tasarruf
potansiyeli olduu hesaplanmtr. Baka bir deyile, bu deerler bize, % 18 ile % 30 arasn
da bir enerji tasarruf potansiyelimizin olduunu gstermektedir. Bu, ortalama olarak, 800

40
milyon dolar karl 3,7 milyon TEP (% 24) enerji tasarruf potansiyeli demektir (Yaln,
1997).
4.2 Japonyada Enerji Ynetimi almalar
Japonya'da enerji ynetimi konusunda iki uygulama sz konusudur. Birincisi, ulusal enerji
ynetimi snav ve ikincisi ise ulusal enerji ynetimi eitimidir (Hepbal, 1999b).
Ulusal Enerji Ynetimi Snav:
" Enerji Ynetimi Snavlar "; s ynetim snav ve elektrik ynetim snav olmak zere, iki
grup halinde yaplmaktadr. Snavlara katlabilmek iin, bir veya daha fazla yl deneyim
gereklidir (Hepbal, 1999b).
Snavlarla ilgili bilgiler aada belirtilmitir:
Bavuru

: Haziran ortas

Snav Tarihi

: Her Austos

Snav Sresi

: ki gn

Snav Yeri

: Japonya iinde 10 farkl yerde

Snav creti

: 19.200 yen (1998 yl iin)

Snav ekli

: Yazl

Snav Konu Says : Is ve elektrik ynetiminin her biri iin 6 konu

Snav Sresi

: Aadaki her konu bana 1.5 saat

Is Ynetimi Snav Konular:

Is ynetimine giri, enerji tasarrufu ve gereleri

Termodinamik

Is enerjisi tketim tesisleri

Is transferi ve akkanlar mekanii

Yanma teorisi ve yanma ekipman

lme ve kontrol

41
Elektrik Ynetimi Snav Konular:

Is ynetimine giri, enerji tasarrufu ve gereleri

Elektrik teorisi ve kontrol

Elektrik ynetimi, elektrokimya, aydnlatma ve iklimlendirme,

Fabrika g dalm

Elektrik makineleri ve ekipman

Elektrik gc uygulamas

Snavlarn Deerlendirilmesi (1979'dan 1998'e kadar, kmlatif):

Is Ynetimi: 38096 kii bavurmu ve 11869 kii gemitir.

Elektrik Ynelimi: 39062 kii bavurmu ve 8820 kii baarmtr.

Toplam (Is + Elektrik Ynetimi); 78158 kii bavurmu ve 20689 kii baarmtr.

42
BLM 5
5. FARKLI SEKTRLERDE ENERJ YNETM SSTEM
Bu blmde, HVAC sistemlerindeki enerji ynetim sistemi, yaplarda enerji ynetim sistemi
ve enerji ynetim sisteminin nasl kurulaca konularna deinilecektir.
5.1 HVAC Sistemlerinde Enerji Ynetim Sistemi
Istma, iklimlendirme ve soutma endstrisinde, srasyla, etki (tesir) katsays (COP) ve
yanma verimi gibi, etkinlik ve verimi aklayan birok terim kullanlr. Genelde, bu terimlerin
birou e anlamldr. Deiik HVAC (Istma, Havalandrma ve klimlendirme) Sistemleri
kyasland zaman, bu terimlerin nasl belirlendiini ve ilikisini anlamak ok nemlidir.
lkemizde, rnein; kazan veriminden sz ettiimizde, doru bir kyaslama yapabilmek
iin, kazan veriminin hangi kural veya standarda gre hesaplandn bilmemiz gerekir. Baka
bir deyile, ekipman tarafndan kullanlan enerjinin verimli olup olmadna karar vermek
iin, performansnn llmesi amacyla standartlar olmaldr (Hepbal, 1999a).
Enerji fiyatlarnn gnden gne artmas, tketicinin bilinlenmesi ve karlan yasal
ynetmelikler, bizi, enerjiyi daha verimli ve etkin bir biimde kullanmaya zorlamaktadr. Bu
erevede, enerjinin ne denli verimli kullanldnn belirlenmesinde, verimlilik (veya
etkinlik) ile ilgili kavramlarn ve bunlarn standart deerlerinin bilinmesi byk nem tar.
Bilinli mteriler, yeni bir araba satn alaca zaman, arabann km bana (km/litre) ka litre
tkettiini kontrol ederler. Benzin satn alacaklar zaman, oktan saysna da bakarlar. Bir
merkezi iklimlendirme sistemi satn aldklar zaman ise: Mevsimsel Enerji Verimlilik Oran
(MEVO veya SEER)n gzden geirirler. MEVO, otomobil endstrisindeki (km/litre)nin
kart olup, sistemin performansnn bir gstergesidir. MEVO ne kadar yksek ise, cihaz o
kadar fazla verimlidir ve bylece cihaz ne kadar verimliyse, iletme giderleri de o denli
dktr (Hepbal, 1999a).
Bu balamda, farkl model ve marka cihazlarn performansn kyaslayabilmek iin gz nne
alnan temel yol vardr [3]:

Evin stlmas veya soutulmas iin cihazn ne kadar enerji tkettii; verim

Cihazn varlnn ne kadar hissedildii; ses dzeyleri

Cihazn salad his; konfor

43
1992 ylnda, Amerika'da tm stma ve iklimlendirme ekipmanlar iin minimum verim (veya
etkinlik) deerleri belirlenmitir. Bu tarihten nce satn alnan ve montaj yaplan kazan, s
pompas veya iklimlendirme sistemi gibi HVAC (Istma, Havalandrma ve klimlendirme)
ekipman, Amerika'daki bugnk standartlara kyasla olduka verimsiz olabilmektedir [4].
5.2 Binalarda Enerji Ynetimi Sistemi
Enerji verimliliinin uygulama alan; maaza ve toptan eya depolarndan hastanelere,
otellere, hapishanelere, mahkemelere, ofislere ve benzerlerine kadar ok geni bir yelpazeyi
iine almaktadr. Burada ele alnan ofis binalaryla, merkezi ve yerel hkmet binalar ile
ticari ve endstriyel sektrlerdeki ofisler, byk bilgi ilem merkez ofisleri kastedilmektedir
(Hepbal, 1996). Burada ofisler;
a) Byk Ofisler: Taban alan 2000 m2'den byk olan iklimlendirilmi ya da
iklimlendirilmemi
b) Kk Ofisler: Taban alan 2000 m2 ve daha az olan iklimlendirilmi veya
iklimlendirilmemi olmak zere iki gruba ayrlmtr (Energy Efficiency Office, 1991).
5.2.1 Bir Binann Enerji Performansnn Belirlenmesinin Salad Yararlar
Bir binann enerji performansnn belirlenmesinin salad yararlar aada belirtilmitir
(Energy Efficiency Office, 1994a):

Binadaki enerji tasarruf potansiyeli ile ilgili gr bildirmek iin standartlarla

performansn kyaslanmasn salar.

Herhangi bir deiikliin veya enerji tasarruf nlemlerinin etkisini belirlemek ve

gelimeyi gzlemek iin daha nceki yllardaki performans kyaslamay mmkn
klar.

Enerjinin nerede kullanldn ve atldn, tasarruflarn nerede yaplmas gerektiini

ortaya karmada yardmc olur.

Bir binann enerji performansnn belirlenmesi iin aadakilerin bilinmesi gereklidir:

Binann yllk enerji tketimi: Bu bilgi, yaygn olarak gemi yllardaki faturalardan
bulunabilir. Ancak bu bilginin bir yldan olumas ve tahmini olmamas byk nem
tar. Ayrca, burada parasal deerler deil, zellikle tketilen enerji birimleri, baka

44
bir deyile kat, sv ve gaz tm yakt deerleri ve elektrik gz nne alnmaldr.

Yerin taban alan: Bu alan, dolayl veya dolaysz olarak stlan yap ksmlarnn taban
alan olmaldr ve koridorlar, tuvaletler ve depolama yerleri gz nne alnmaldr. D
duvarla evrilen her katn toplam i taban alan alnmal, ama bodrum katlar ve tavan
boluklar

gibi

kullanlmayan

veya

stlmayan

alanlar

tamamen

hesaba

katlmamaldr.

Hacim stmas iin kullanlan enerji: Scak suyu elde etmek iin ayr stclar veya
kazanlar kullanlmad ve bunlar tek tek llemedii zaman, bu hacim stma
enerjisinin belirlenmesi zorlar.

Binann bir yl boyunca toplam kullanma saatleri: Bu; bir yldaki alma gn
saysnn, alanlarn (temizliki veya bakm personeli dnda kalanlar) normal ofis
iini yrtmek iin her gn bulunduu saatin arplmasyla elde edilir. alanlarn bir
ksmnn baz iler iin normal gndekinden daha fazla bulunmas durumunda, ilave
enerji tketimi iin bir tolerans ilave edilmelidir (Hepbal, 1996).

5.2.2 Normalletirilmi Performans Gstergesi (NPG) Ve Hesaplanmas

Farkl ofis binalarnn tketiminin kyaslanmasnda, yakt kullanmna etki eden baz
faktrlerin gz nnde bulundurulmas byk nem tar. Bundan tr, boyutlar ve
korunma ekilleri farkl olan yerlerin ayn bazda kyaslanmas amacyla Normalletirilmi
Performans Gstergesi (NPG) kullanlr. Kyaslama standardnn belirlenmesinde, binann
taban alan, yerel hava bilgisi, binann korunma ekli ve kullanm saatleri gz nne alnr.
Aada, NPG'nin hesaplama yntemi verilmitir (Energy Efficiency Office, 1991):
a) Enerji birimleri kWh'a dntrlr.
Bir yllk periyot boyunca, her yakt iin faturalardan enerji tketimi bulunur. izelge 5.1de,
en fazla kullanlan yakt tiplerinin kWh'e dntrlmesinde kullanlan faktrler verilmitir
(Tesisat, 1996).

45
izelge 5.1 Yaktlarn kWh'e dntrmesinde kullanlan arpm faktrleri (Tesisat, 1996)
Yakt Tipi

Kullanlan
Birim

Isl Deer

kWhe Dntrmek in Kullanlan

arpm Faktr

Doalgaz

mJ

8250 kcal/m3

9,59

LPG

kg

11200 kcal/kg

13,02

Fuel-oil Kalorifer Yakt

kg

9700 kcal/kg

11,28

Fuel-oil No.6

kg

9200 kcal/kg

10,70

Motorin

kg

10200 kcal/kg

11,86

Soma Kmr

5500 kcal/kg

6395

thal Kmr

6000 kcal/kg

6977

b) Hacim stmas iin kullanlan enerji bulunur.

Hacim stma enerjisinde, stmann yapld yerde tketilen elektrik enerjisi hesaba
katlmaldr. Bunun belirlenmesi genellikle zordur. Hacim stma ile scak su ihtiyacnn her
ikisinin merkezi tesisle karlanmas halinde, bu tesiste tketilen toplam yakttan hacim
stmas iin kullanlan enerji miktarnn hesaplanmas gereklidir. ayet hacim stma enerjisi
ayr olarak llemiyorsa, aylk enerji tketiminin gsterildii histogram kullanlarak tahmini
bir enerji tketimi kabul edilir.
Bu ynteme alternatif olarak, aylk tketimler mevcut olmad iin histogram izilemezse,
hacim stma enerjisi, kombine hacim stma ve scak su yakt tketiminin % 75'i kabul edilir.
c) Hava dzeltme faktr gz nne alnarak, hacim stma enerjisi dzeltilir.
D hava scakl azaldka, bir binada daha fazla enerji kullanlr. Farkl yllardan elde edilen
veriyle uygun bir kyaslama yapabilmek iin, bir dzeltme faktr kullanlr. Bu faktr,
Derece-Gn bilgisinden bulunabilir.
Derece-Gn; bir baz scaklk ile d hava scaklnn 24 saatlik ortalamas arasndaki C
cinsinden farktr (EIE Elektrik leri Ett daresi, 1991). Baz scaklk, Derece-Gn'n en fazla
kullanld ngiltere'de 15,5C olarak alnr (Energy Efficiency Office, 1993a). lkemizde
ise, binalarda i hava scaklnn 18C olmas istenmitir (Resmi Gazete, 1986).
Kaloriferlerin veya dier stma sistemlerinin yaklmas iin, 12Cden daha az olma koulu
getirilmitir. TBTAK tarafndan yaplan Derece-Gn almalarnda baz scaklk olarak
18C esas alnmtr (Energy Efficiency Office, 1993a). Buna gre, d hava scakl

46
18Cnin altna dtnde stma yaplmas gerekmekte, ancak ynetmelikler d hava
scaklnn 12Cden az olmas durumunda stma yaplmasn ngrmektedir. rnek olarak
bir haftalk ortalama d hava scakl 13C ise, bu; ( 18 - 13 ) x 7 = 35 Derece-Gn
demektir.
Hava Dzeltme Faktr (HDF); standart bir yldaki toplam Derece-Gn'n, enerji verisinin
gz nne alnd yldaki Derece-Gn'e blnmesiyle hesaplanabilir. Standart ylda, son 20
yln ortalamas alnr ve iinde 2462 Derece-Gn vardr.
HDF = Standard Derece-Gn (2462) / Enerji Verisinin Bulunduu Yl in Derece-Gn (5.1)
Hava dzeltme faktrnde yer alan her iki Derece-Gn ou durumda benzer olduklar iin,
buradaki sonu 1 deerine yaklaacaktr. ayet havayla ilgili veri elde edilemez ise, HDF
deeri 1 olarak kabul edilebilir. Ancak bu, NPG'nin hesaplanmasnda hassasiyetin azalmasna
neden olacaktr.
d) Binann durumu gz nne alnarak, hacim stma enerjisi dzeltilir.
Bir binann s kaybnn bir ksm pencere ve kaplardan olan hava szmas nedeniyledir.
Korunmam binalarda ayn i koullar salamak iin binada daha fazla enerji kullanlaca
doaldr. Benzer olarak iyi korunmu bir binada daha az enerji kullanlr. Bu amala, bina
durum faktr gz nne alnr (izelge 5.2).
izelge 5.2 Bina durum faktrleri (EEO, 1993b)
Binann
Durumu

Durumun Aklanmas

Bina Durum
Faktr

Korunmu

Bina, evresindeki benzer ykseklikteki veya daha byk binalarla

evrilmitir. Bu, en fazla ehir merkez yerlerinde uygulanr.

1.1

Normal

Bina, ehir veya krsal evrede bulunmakta olup yer seviyesindedir.

1.0

Korumasz

Az olarak engellenmi veya bitiik hibir engeli olmayan ky ve

tepelik yerler

0.9

e) Hacim stma enerjisi dndaki enerji kullanmlar gz nne alnr.

Binada kullanlan tm enerjiler daha nceden bulunan dzeltilmi hacim enerjisine eklenir.
Hacim stma enerjisi dnda kalan enerji deerini normalletirmeye gerek yoktur. nk bu
hava ve binann koruma ekline nemli derecede bal deildir.

47
f) Binann kullanm saatleri faktr bulunur.
Ofis binalar, normalde i amalar iin srekli olarak kullanlmazlar ve kullanm saatleri bir
ofisten dierine gre fakllk gsterir. Bu gl gidermek amacyla, yllk enerji
tketiminde kullanm saatlerinin gz nnde tutulduu bir dzeltme yaplabilir. Bu dzeltme
faktr, Derece-Gn dzeltmesine benzer ekilde izelge 5.3'teki referans deerlerin
kullanlmasyla hesaplanabilir.
Kullanm Saatleri Faktr (KSF) = Standart Kullanm Saatleri/Binann Kullanm Saatleri (5.2)
izelge 5.3 Ofisler iin yllk standart kullanm saatleri (EEO, 1993b)
Ofisin Tipi
Kullanma Saatleri
2000 m2'den byk
2600
2
2000 m veya daha az
2400
Gnde 24 saat kullanlan ofisler veya ofis ksmlar
8760
Bilgi ilem merkezleri
8760

Binann bir ksm normalden daha fazla bir periyot iin kullanlacaksa, kullanm saatleri
faktrne bir ayarlama yapmak, baka bir deyile ilave kullanm saatleri toleransn gz nne
almak gereklidir. Bu ayarlama yntemleri rnekle yle aklanabilir:
Bir ofis binasnn yllk toplam kullanma saatinin, binann %80'i iin 3120 h ve %20'si iin
8760 h olduunu kabul edelim. Toplam enerji tketimi bilinmekte olup, burada normal ve
ilave alma saatlerinin her ikisi iin tketim yer almaktadr. 3120 h altrlan binann
%80i iin kullanm saati faktr;
KSF = 2400 / 3120 = 0,77dir.
Geri kalan %20 iin;
KSF = 2400 / 8760 = 0,27dir.
Tm bina iin;
KSF = 0,80 x 0,77 + 0,20 x 0,27 = 0,67 olarak bulunur. ayet ilave kullanm saati sz konusu
olmasayd, tm bina iin KSF = 0,77 olarak bulunurdu.
g) Normalletirilmi performans gstergesi (NPG) hesaplanr.
Normalletirilmi performans gstergesi; dzeltilmi yllk enerji tketiminin taban alanna
blnmesiyle bulunur.

48
NPG = Dzeltilmi Yllk Enerji Tketimi / Taban Alan

(5.3)

NPGnin bulunmasyla, standart koullar altnda binada tketilen enerji miktar belirlenir ve
bylece benzer rnek binalar ile binann performansnn kyaslanmasnda kullanlabilir.
izelge 5.4'te, NPG'nin sistematik bir ekilde hesaplanmasnda kullanlabilecek fy
gsterilmitir.
izelge 5.4 Ofisler iin performans kyaslama deerleri (EEO, 1993b)
Binann Tipi

EVO yi

EVO Orta

EVO Zayf

2000 m2den byk

250'den daha az

250 410

410'dan daha fazla

2000 m2 ve daha az

220'den daha az

220 310

310'dan daha fazla

Bilgi lem Merkezleri

Doal Hav. Ofisler

340'tan daha az

340 480

480'den daha fazla

2000 m2den byk

230'dan daha az

230 290

290'dan daha fazla

2000 m2 ve daha az

200'dan daha az

200 250

250'den daha fazla

klimlendirilmi Ofisler

5.2.3 NPG'nin Dier Binalarla Kyaslanmas

Performans gstergesinin dier binalarla kyaslanmasnda, belirli performans kyaslama
deerlen alnr ve bu deerlerin seimi kyaslamann doruluu bakmndan byk nem tar.
Bu erevede izelge 5.4te, kyaslama deerleri olarak, rnek oluturmas bakmndan
ngiltere'deki deerler verilmitir (Energy Efficiency Office, 1991). Binann enerji verim
oran (EVO); iyi, orta ve zayf olmak zere grupta deerlendirilmitir. Burada; doal
olarak, ilgili standartlarn gz nne alnarak lkemiz koullarna gre EVO'nun belirlenmesi
byk nem tamaktadr.
Aada, izelge 5.4te kullanlan Enerji Verim Oran (EVO) iyi, orta ve zayfla neyin
kastedildii aklanacaktr:
EVO yi: Bu gruba giren binalarda, genellikle iyi kontrol ve enerji ynetim prosedrleri
vardr. Dier enerji tasarruflar da sk sk mmkndr.
EVO Orta: Buradaki enerji tketimi, orta dzeyde kontrol ve enerji ynetim prosedrlerinin
uygulandn gstermektedir.

49
EVO Zayf: Enerji tketimi gereksiz olarak yksektir ve bunun dzeltilmesi iin acil nlemler
alnmaldr.
5.3 Ofislerde Enerji Tasarrufu nlemleri
Binalardaki enerji tasarrufu, esas olarak be ekilde,
a) Binadaki s kayplarna yol aan karakteristikleri azaltmak iin, binann fiziksel
konstrksiyonun deitirilmesiyle,
b) Enerji tketen ekipman ve kontrol cihazlarn daha fazla verimli yapmak iin, bunlarn
yerine bakalarnn konmas veya kalitelerinin ykseltilmesiyle,
c) Enerjiyi fazla pahal olmadan kullanmak iin, enerji tketen ekipmann deitirilmesi veya
iyiletirilmesiyle,
d) Tketimin deerinin srekli olarak belirlenmesiyle,
e) Uygun elektrik ve s ihtiyalarnn mevcut olduu yerlerde, binann elektrik ve hacim
stma/scak su ihtiyalarn karlamak iin, kombine s ve g tesisinin (kojenerasyonun)
kurulmasyla elde edilebilir.
Binalardaki enerji tasarruf nlemleri; savurganlk nlemleri, pasif tasarruf ilkeleri ve aktif
tasarruf nlemleri olarak da grupta deerlendirilmi, bunlarla ilgili alnmas gereken
nlemler maddeler halinde belirtilmitir (Hepbal, 1996).
Enerji ynetiminin amac; konfor, servis ve verimlilik standartlar salanrken, enerji
kullanmnn ve enerji giderlerinin mmkn olduunca dk tutulmasdr (Energy Efficiency
Office, 1994b). Tm binalar, ister kk isterse byk olsun, binada kullanlan enerjinin
sorumluluunu stlenen bir enerji sorumlusu (yneticisi, yrtcs, mdr) bulunmasn
gerekli klar. Bu kii, enerji tketimini ve enerjinin dzenli bir ekilde kullanlmasn
inceleyerek, aada belirtilen kiiler ve yerler iin nemli yararlan salayabilir (Energy
Efficiency Office, 1991).

Bina alanlar: Verimli olarak kontrol edilen evre, alanlar iin konforlu alma
artlar salar ve verimliliin artmasna katkda bulunur.

Kullanclar: yi ynetilen binalarn kullanclar, hacim (mekn) stma, iklimlendirme

ve dier merkezi olarak verilen hizmetler iin daha az para derler.

Bina Sahipleri: Verimli olarak iletilen binalar, ikyetlerin giderilmesi iin daha az

50
insan gc gerektirerek, ynetimin daha az zaman tketmesine neden olur. Bu
tasarruflar, enerji giderlerinin azalmasna katkda bulunur.

lke: Fosil enerji kaynaklar sonludur ve azalmaktadr. Enerji verimlilii, bu sayl

kaynaklarn bo yere harcanmamas iin bir anahtardr.

Dnya: Enerji verimlilii, kresel snma sorunlarna mevcut ve maliyet asndan

etkin bir zm olmaktadr. Enerjinin verimli kullanm, dnyamzn daha az
kirlenmesi demektir.

5.4 Binalarda Enerji Performans

Literatrde, binalarn enerji tketiminin modellemesi ile ilgili eitli almalar sz
konusudur. Bunlar arasnda, Brander (Baird vd., 1984); ekil 5.1'de ve izelge 5.5'te
gsterilen, enerji sistemleri, enerji olmayan sistemler ve insan sistemleri olarak adlandrlan,
temel sistemi kulland. Enerji sistemleri; stma, havalandrma veya aydnlatma gibi baz
yararl hizmetlerin elde edilmesinde dorudan enerjinin kullanld sistemlerdir. Byle
sistemler, genellikle, iletme eklini ayarlayan kontrol cihazlar ile birlikle birka ekipman
ierir ve normal olarak mhendislik modelleriyle ele alnr. Buna karn, enerji olmayan
sistemlerde, dorudan enerji kullanlmaz, ama enerji sistemlerince tketilen miktar etkiler.
Bu sistemler: bina zarf karakteristikleri (rnein; sl diren ve hava szdrmazl), i
yzeyler (konum ve yzey yansma oranlan), kaplar, pencereler ve eyalardr. Enerji ve enerji
olmayan sistemlerin her ikisi insan sistemleriyle (alma saatleri, binada bulunanlarn
davran, temizlik takvimleri, bakm ve termostat ayarlar gibi) kontrol edilir. Bu sistemin
davrand ye etkileimde bulunduu yollar, bir binann enerji performansn belirler.

51

3. nsan
Sistemleri

5. Dolaysz Enj.

6. Dolayl Enj.

Kontrolleri

Kontrolleri

1. Enerji

Enerji
Tketimi
4. Enerji
Aklar

2. Enerji Olmayan
Sistemler

ekil 5.1 Enerji, enerji olmayan ve insan sistemlerinin etkileimi; Brander'in Modeli (Baird
vd., 1984)

izelge 5.5 Enerji, enerji olmayan ve insan sistemlerinin etkileimi (Baird vd., 1984)
1. Enerji Sistemleri

2. Enerji Olmayan Sistemler

3. nsan Sistemleri

Hacim Istmas
Mekanik Havalandrma
Aydnlatma
Ekipman
Konut Sakinleri
4. Enerji Aklar
Hava szmas
Gne enerjisi kazanlar
Isl iletim

Binann bnyesi; kaplar, alma zamanlar

pencereler,
duvarlar, Hacim kullanm
demeler ve benzerleri
Konut sakinlerinin davranlar
Bakm takvimi
5. Dolaysz Enerji Kontrolleri 6. Dolayl Enerji Kontrolleri
Termostatlar
Pencerelerin almas
Vanalar ve anahtarlar
Perdelerin ekilmesi
Zaman saatleri

5.5 Konut Sektrnde Kullanlan Enerji Verimlilik Gstergeleri

Bina sektr ilgintir. nk bu sektr benzer ekipman olan birok tketiciden meydana
gelmitir ve bundan dolay olduka homojen (rnein; imalat ve hizmet sektrleriyle
kyasland zaman) olarak ele alnabilir. Talep yaplarndaki bu tek dzelii ve (kabul edilen)
basitlii nedeniyle bu sektr birok enerji politikalarnn odak noktasn oluturur (Haas,
1997). Bu politikalarn etkisini deerlendirmek iin, lkeler arasnda kyaslamalarda
kullanlmak zere, uluslararas kabul grm, enerji verimlilik gstergelerinin kullanlmas

52
byk nem tar.
Konutlardaki enerji talebine neler etki etmektedir? Gelecekte nasl ele alnacaktr ve enerji
politikasndan nasl etkilenebilir? Bu sorulara cevap vermek iin, enerji tketimini etkileyen
parametreleri ve birbiriyle olan etkileimlerini analiz etmek gereklidir. Bundan tr, rnein;
yapsal, iklimsel, demografik (nfus saym ve toplumsal istatistik bilgisiyle ilgili), ekonomik
ve teknik gibi, farkl tipte parametreler kullanlr. Gstergelerin oluumunda kullanlan bu
parametrelin ksa aklamas izelge 5.6'da gsterilmitir.
En nemli dolaysz parametreler; yap, davran ve teknik verimdir. Yap, rnein; konut
alan, su stma sistemlerinin says gibi, uzun sreli hizmet talebidir. Davran, rnein; i
hava scaklklarnn ayarlanmas, havalandrma debilerinin seimi, cihazlarn ve lambalarn
iletme zaman gibi, ksa sreli hizmet talebidir. Teknik verim, belirli miktarda bir hizmetin
elde edilmesi iin ne kadar enerjinin gerekli olduunu aklar. Buna ilaveten, iklim ve nfus
gibi dier deikenler enerji talebini etkiler.
Bu parametrelerin bazlar, zel terimlerle zetlenebilir. Yap ve davrann her ikisi ferdi
kullanclarn kararlarna ve yaam ekillerine baldr. Bundan tr, ksaca yaam tarz
olarak aklanabilir. Yaam tarzna etki eden esas, gelir ve davrantr, Teknik verim ve
tketici davran, birim ekipman bana tketimi etkiler ve younluk olarak adlandrlabilir.
Younluklara rnek olarak, birim cihaz bana kWh ve metre kare konut alan bana kWh
verilebilir.
Verim ve davran, birbirini etkileyebilir. nk verim ne kadar yksek ise, hizmet fiyatlar o
denli ucuzlar. Esneklik denilen bu etki, hacim stmas, su stmas ve aydnlatma gibi son
kullanmlar iin nemlidir. Fiyatlar ve standartlar, verim art iin ana etki faktrleridir.
Enerji tketimini etkileyen en nemli dolayl (direkt olmayan) parametreler, gelir, enerji
fiyatlar ve tutumdur. Son olarak, deiik enerji politikas tiplerinin (vergiler, standartlar,
bilgi) enerji tketimine dolayl veya dolaysz etkisi vardr.

53
izelge 5.6 Farkl lkelerde konutlarn enerji talebindeki farkllklar aklayan baz
deikenler (Hepbal, 1996)
Deiken
Nfusla ilgili (Demografik)

Ekonomik Faktrler
Ferdi Faktrler
Yaam Tarz

Kltr
Yap
Teknoloji
klim
Politika

Aklama
Aile bymesi veya azalmas
Nfus art
Konutta oturanlarn ya
Enerji fiyatlar
Ekipmann yaltm giderleri
Mevcut gelir
Tutum
Farknda olma
Evde/ite harcanan zaman
Evin iindeki ve dndaki etkinliklerin
karm
Piirme/ykama/stma/konfor
Gelenekler
Ekipmann durumu
Konut alan
Merkezi stmann pay
Verim
Yap ve cihaz standartlar
Vergiler
Elektrik, su, gazn talep taraf ynetimi
programlarnn etkisi

5.6 lkemiz Binalarnda Enerji Ynetim Sistemi Kurulmas Neden Gereklidir?

lkemiz binalarnda, zellikle enerji tketimi yksek olan binalarda, enerji ynetim
sistemlerinin kurulmas, aada belirtilen baz nedenlerden tr kanlmazdr.
a) lkemizin binalarnda, tahmin edilen ortalama enerji younluu konutlarda 250 kWh/m2yl, ticari ve sosyal binalarda 400 kWh /m2-yl olup, ileri lkelerde belirlenen deerin 2-3 kat
mertebelerinde tutmaktadr (TBTAK-TTGV,1998).
b) zellikle, kamu binalarnda, yakt tketimleri, derece-gn blgelerine gre aada
verilmitir (Hepbal, 1996);

1. Blge

: 144 kWh /m2

2. Blge

: 251 kWh /m2

3. Blge

; 262 kWh /m2

54

4. Blge

: 353 kWh /m2

c) Bina sektrnde zellikle s olarak en az % 30 tasarruf potansiyeli sz konusudur.

d) lkemizdeki baz binalarda (rnein; baz niversite binalarnda) yllk enerji tketimleri,
sanayide enerji verimlilii almalarnn yrtlmesinin ve bylece enerji yneticilerinin
gndeme geldii 2000 TEP deerinin 3 ila 4 kat zerinde olmaktadr. Ancak, buralarda
herhangi bir enerji ynetim sistemi yoktur. Buna rnek olarak, T; 9000 TEP, ODT ; 8000
TEP (Hepbal ve Eltez, 1999) gsterilebilir.
Binalarda enerji ynetimi dendii zaman, baka bir deyile etkin bir enerji ynetimiyle,
konfor, servis ve verimlilik standartlar salanrken veya gelitirilirken enerji kullanmnn ve
enerji giderlerinin mmkn olduunca dk tutulmas akla gelmelidir (Hepbal, 2000b). Bu
da ancak enerji verimliliinden sorumlu olan bir kiinin (enerji yneticisinin) varl ile
mmkn olabilir. Bunun yan sra, st ynetimin kesin karar, destei kanlmazdr.
Bu balamda, binalarda enerji ynetim sisteminin kurulmas iin ok farkl ak emalar sz
konusudur (Energy Efficiency Office, 1991; Hepbal, 1997). Ancak, ekil 5.2'de gsterildii
gibi, uygulamada be aama genel bir yntem olarak karmza kar (Smith, 1997).

1. Gemie Ynelik Enerji Kullanmn Gzden Geirin.

2. Enerji Auditleri Yapn.
3. Enerji Ynetim Olanaklarn Belirleyin.
4. Enerji Tasarrufu Saplamak in Deiimleri Yapn.
5. Enerji Ynelim Programn zleyin, Hedefleri Koyun, Gelimeleri Gzden Geirin.
ekil 5.2. Enerji ynetim program ak emas (Smith, 1997)

a) Gemie Ynelik Enerji Kullanmn Gzden Geirin

Gemi yllara ynelik olarak, yakt, elektrik, su ve benzerlerine ait tketim deerleri
kaydedilir. Daha sonra, bu tketimler, yllk deiimlerin ve eilimlerin deerlendirilmesi
amacyla, aylk bazda grafiksel olarak izilir Birka yla ait deerlerin (rnein; geen yl, bu

55
yl ve planlanan gelecek yl) forma konulmasyla, gemi eilimler gzden geirilebilir ve
gelecekteki enerji tketimleri bedeller ile kyaslanabilir. Seenek olarak, belirlenen retim ile
ilgili birka enerji ekilleri veya enerji tketimleri (bir restoran iin servis yaplan yemekler;
bir amarhane iin kg olarak ykanan amarlar) kyaslanabilir.
b) Enerji Auditleri Yapn.
Enerji auditinin yaplmasna girimeden nce, bu szcn farkl isimler ile kullanldn
hatrlatmakta byk yarar vardr. Bunlar; enerji incelemesi, enerji taramas, enerji
deerlendirmesi, enerji analizi, enerji tasarruf etddr (Hepbal, 1999c). izelge 5.7 ve
5.8'debir binada enerji auditinin yaplmasnda kullanlan veri formlar gsterilmektedir.
izelge 5.7'de verilen Bina Enerji nceleme Formu, binada enerjinin nasl kullanldn
brt olarak gstermede yardmc olur. Bu form, tek ailenin oturduu konutlarda kullanlmaz.
Bununla beraber, apartmanlarda kullanlabilir. Aslnda, ticari binalar iin de tasarlanabilir.

izelge 5.7 Binalar iin enerji inceleme formu (Hepbal, 1999c)

GRUP ADI
Binann
zellikleri

AIKLAMA
smi: .................. Kullanm Yl: ............. Istma Derece Gn: ..........
Yer: .............................................................
Kat Says: .......... Brt Taban Alan: ........ m2 Net Taban Alan: ....... m2
ift Camn Yzey Alan: %........... Soutma Derece Gn: ...........
klimlendirme Sistemi Tipi: .........................................................
Aydnlatma Ekipman Tipi: ...........................................................

Binann levi

Kullanm Amac: ...................................

Tam Zamanda Binada Bulunanlarn (Personel) Says: ..................... kii
Geici Bulunanlarn (Ziyareti) Says: ...................... kii
Yllk letme Saatleri: ................... saat
Yllk Birim retim: ...................

Kurulu
Kapasitesi

Kurulu Toplam Aydnlatma Kapasitesi: .................

7,5 kW (10 HP)'dan Daha Byk Elektrik Srclerinin (Motorlar, Pompalar, Farlar,
vb.) Toplam Kurulu Kapasitesi: ............. kW
Toplam Buhar htiyac: .............. kg/gn
Toplam Gaz htiyac: .............. m3/gn
Dier Toplam Yakt htiyalar: .............................

Yllk
Enerji
Enerji ekli
Son Kullanm
Elektrik
Buhar
Doalgaz
Kal. Yakt

Enerjinin Birimi Yllk Tketim

kWh
kg
m3
kg

kWhe
Dntrme
Katsays

Yllk Tketim
(kWh/yl)

56
Kmr
Dier

ton

Bin.
Enerji BEKPF 1 = (kWh/yl) / Net Taban Alan (m2) =............/............ kWh/m2-yl
Kullanm
BEKPF 2 = (kWh/yl) / Ort. Yllk Bulunanlar =.........../........... kWh/kii-yl
Performans
BEKPF 3 = (kWh/yl) / Yllk retim Birimi = ............/............ kWh/birim-yl
Faktrleri
(BEKPF)

izelge 5.8 Enerji Auditi Veri Formu (Smith, 1997)

Tesis Ad:
Yeri:

Tarih:
nceleme Sresi:
1 gn
1 hafta
1 ay
1 yl

Sayfa No:
Notlar:

Dnm Bilgileri: 1kWh = 3,6 MJ; 1 hp = 0,746 kW

Poz Ekipmann sim
G
Tahmini
No
Aklamas Plakas
Deerleri % Yk
Kapasitesi (kW)
(%100,
(kW,
hp
%50
vb.)
vb.)

Periyot
Bana
Tahmini
Saatlik
Kullanm

(1)

(6)

(2)

(3)

(4)

(5)

Periyot
Bana
Toplam
Enerji
Kullanm
(kWh)
(7)

Periyot
Bana
Toplam
Enerji
Kullanm
(MJ)
(8)

Binada bulunan her bir ekipmanla kullanlan enerji ile ilgili bilgiyi toplamak iin izelge
5.8'de gsterilen formdan yararlanlabilir. Bunlar toplandktan sonra, audit sonular gemie
ynelik enerji kaytlar ile kyaslanr. Enerji auditi sonular, geni kapsaml bir analiz
almas olup, her bir ekipmanla kullanlan ana enerjinin belirlenmesini mmkn klar.
Enerji auditerinin yaplmasnn dier bir yolu da bilgisayar kullanmaktr. Bylece, veriyi
kaydetmek ve hesaplar yapmak iin ticari olarak mevcut bir veri tabanndan yararlanlr.
ayet i yk fazla ise veri taban; sk sk kullanlan elektrik yklerini, enerji fiyatlarn (su,
yakt, elektrik) ve prosesi otomatik hale getirmek iin dier nemli bilgileri kapsayabilir.
Bunun yan sra, mobil bilgisayarlar olan mhendislik aralar, hzl bir ekilde tarama
yaplmasnda ve byk ticari nitelerden enerji verisini taranmasnda yardmc olabilir.
Enerji auditi yapmann baka bir yolu da, boyut, tip, iklim blgesi ve dier belirleyici

57
parametrelere dayal olarak tipik binada oturanlar iin enerji kullanmlarn bulmaya yarayan
ticari olarak mevcut bilgisayar programlarn kullanmaktr. Bu programlar, aslnda gerek bir
tarama kadar hassas deildir. Ama binalarn seilmesinde ana n kriter olarak ie yararlar.
Enerji auditinin yaplmasnda karlalan sorunlardan biri, her bir ekipmanda kullanlan
enerjinin belirlenmesidir. Birok durumda, rnein elektrik tketimleri ile ilgili olarak,
yaynlanm veri vardr. Baz durumlarda ise, mhendislik tahminleri yaplmal, imalatlara
danlmal veya enerji lmn hassas olarak yapmak iin gerekli lme dzenekleri
kurulmaldr.
c) Enerji Ynetim Olanaklarn Belirleyin.
Tesiste enerji kaynaklarnn ne denli verimli kullanldn belirlemek iin bir hesaplama
yaplmaldr. Ancak, bunu birok durumda yapmak gtr. Bununla beraber, benzer iklimlere
sahip binalarn kyaslanmas ile genel bir fikir edinilebilir. Daha sonra, en fazla enerjinin
kullanld alanlar veya ekipman incelenmelidir. Her bir eleman gzden geirilmeli ve
aadakiler sorulmaldr:

Bu gerekten gerekli midir?

Ayn ekipman daha fazla verimli olarak nasl kullanlabilir?

Ayn amaca daha az enerji kullanlarak nasl ulalabilir?

Daha az enerji kullanmak iin ekipman iyiletirilebilir mi?

Yeni, daha fazla verimli ekipman gider asndan etkin olabilir mi?

d) Enerji Tasarrufu Salamak in Deiimleri Yapn.

Enerji tasarrufu salamak amac ile belirli faaliyetler belirlendii zaman, ekonomik yararlar
ortaya koymak ve faaliyetin giderini dorulamak iin bir ekonomik analiz yapmak
gerekecektir (Hepbal, 2000b). Daha sonra, bina sahibinin (veya binada oturann) ekonomik
kriterini salayacak olas deiimler ele alnacaktr. Ekonomik kriterde minimum bir geri
deme yzdesi (rnein; %25), minimum bir geri deme sresi (rnein; 2 yl) veya
minimum bir kar-gider oran (rnein; 2) gz nne alnabilir.
e) Enerji Ynelim Programn zleyin, Hedefleri Koyun, Gelimeyi Gzden Geirin.
Bu, enerji ynetim programnn son aamasdr ve belki de en nemlisidir. letme
personelinin iletmenin eski ekline dnmesi, cihazlarn kalibrasyonlarnn bozuk olmas,

58
gerekli bakmn ihmal edilmesi ve dierleri gibi nedenlerden tr tasarruflarn kademe
kademe ortadan kalkmamas iin programn srekli olarak izlenmesi gereklidir. Ayn
zamanda, programlarn baarsn ve performansm gsteren hedefler (gereki olmaldr) de
konulmaldr (Hepbal, 2000b).

59
BLM 6
6.

ENERJ YNETM LE LGL YNETMELKLER VE YASAL

DZENLEMELER

Enerji verimlilii konusunda yaplan almalar yeni deildir. Dnya, 1973 ve 1979 petrol
krizlerini takiben, lkeler, daha yksek verimler elde ederek, ekonomik olarak byrken,
enerji btesini kst. rnein; dnya fosil yakl btesinin byk bir yzdesini tketen
OECD lkelerinde, enerji tketiminde birim gayri saf yurt ii hasla bana % 20'lik bir d
elde edildi (Kamal, 1997).
Bunun yan sra, gelimekte olan lkeler etkin nlemler alarak, tm sektrlerde enerji
verimliliinin salanmasna ynelik stratejiler oluturdular. Buna paralel olarak, Avrupa
Birlii'ne ye lkeler, ekonomik ve sosyal kalknmay engellemeden, enerjinin ekonomik ve
doru kullanmn salayarak, enerji tketimini azaltma amacn benimsediler (Dilma, 1996).
Bununla ilgili enerji verimlilii konusunda yasalarn kardlar.
79 Aralk 2001 tarihleri arasnda Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl tarafndan dzenlenen
"1. Enerji uras" erevesinde, esas itibariyle komisyonlarn raporlarna dayandrlarak bir
dizi kararlar alnd. Bu kararlardan biri udur: "Enerji tasarrufu almalarn etkili bir ekilde
kontrol edebilen bir yasa karlmaldr. Ulusal Enerji Tasarrufu Merkezi (UETM) yetkili ve
zerk bir organizasyon haline dntrlmelidir." (Tesisat, 1999). Burada sz geen ve
halen almalar sren, "Enerji Verimlilii Yasa Tasla"nn (Enerji Verimlilii Yasa
Tasars, 1998) nemi bir kez daha vurgulanmtr. Baka bir deyile, lkemizde, enerji
verimlilii ile ilgili olarak, maalesef, halen herhangi bir yasa bulunmamaktadr. Hazrlanan
yasa taslann amac ise "yasada belirtilen hedefler dorultusunda, ekonomik retim
seviyesini drmeden, yaam kalitesinden ve ihtiyalarndan fedakrlk etmeden, lkenin
hzla kalknmas yannda enerjiden de tasarruf edilmesini salamak, lkenin politika ve
programlaryla uyumlu olarak yaplacak dzenlemeler vs. alnacak nlemler ile ilgili teknik
ve hukuki esaslar belirlemektir" (Eneri Verimlilii Yasa Tasars, 1998).
Burada, 1979 ylnda Japonya'da karlan "Enerjinin Rasyonel Kullanm Yasas" ile nelerin
gz nne alndn belirtmek yararl olacaktr (Energy Conservation Center Japan, 1998).
Bu yasada, enerji kullanmn rasyonelletirmek amacyla, aadaki kiilerce yaplan abalar
iin yarglama kriterleri belirtilmekte ve abalar yetersiz olanlar iin ise, nerilerde
bulunulmaktadr.

60

Bir fabrikada veya baka bir kuruluta imalat gibi i yapan herhangi bir kii,

Herhangi bir binann sahibi,

Makine ve cihazlarn herhangi bir imalats veya ithalats

Yasa; ayn zamanda, enerji tketimi fazla olan fabrikalara enerji yneticisinin atanmasn
gerektirmekledir.
lkemizde, izelge 6.1'de gsterildii gibi, sanayide enerji verimlilii almalarnn
gereklemesi iin nemli giriimleri gerekli klan bir ynetmelik ve bu ynetmelii
destekleyen iki nemli duyuru sz konusudur (Enerji Verimlilii Yasa Tasars, 1998; Resmi
Gazete, 1995, 1996, 1998). Bunun yan sra, bu ynetmelik ve duyurulara uyulmas
konusunda, 11 Aralk 1997 tarihli Babakanlk Genelgesi yaymlanmtr (Enerji Verimlilii
Yasa Tasars, 1998).
Bununla beraber, enerji verimliliiyle ilgili olarak, Sanayi Kurulularnn Enerji Tketiminde
Verimliliin Arttrlmas in Alacaklar nlemler hakknda ynetmeliin kmasna karn,
dier konularda olduu gibi, maalesef, bu ynetmeliin gei aamasnda biraz skntlar
yaanmaktadr. Bundan tr, ynetmeliin kapsam ve uygulamasnn kongre, sempozyum ve
benzeri etkinliklerde dile getirilmesinin yararl olaca dnlmektedir.
Bu erevede, yukarda sz geen ynetmelikte, izelge 6.2'de belirtildii gibi, 2000 TEP
(Ton Edeer Petrol) snr deeri sz konusudur. Burada, TEP kavramnn bir rnekle
aklanmas yararl olacaktr. rnein; bir fabrika ylda alt sl deeri 4000 kcal/kg olan 1000
ton kmr ve 10000 MWhlik elektrik enerjisi tketsin. imdi bu fabrikann enerji
tketiminin ka TEP olduunu bulalm. Bunun iin, ilgili ynetmelikte verilen izelge
kullanlarak,

evrim katsays elde edilir. Bu katsay alnrken, miktarn birimine dikkat

edilmelidir. Burada, kmrn kendi eidine ait evrim katsays bulunamyorsa, yaktn alt
sl deeri 10000'e blnerek hesaplanabilir. lgili zm izelge 6.2'de zetlenmitir.

61

izelge 6.1 Enerji verimlilii ile ilgili ynetmelik ve duyurular (Enerji Verimlilii Yasa Tasars, 1998)
Resmi
Sra

Gazete

Yayn

No

Tarih ve

Tipi

Aklama

Ama

Kapsam

nemli Notlar

No'su

11.11.1995
(22460)

Sanayi, sanayi ve
ticaret odalarna
bal olarak kamu
Sanayi
Enerji tketimi yksek ve zel sektrde
Kurulularnn
olan sanayi
endstriyel faaliyet
Enerji
sektrndeki enerji
gsteren kurulular
Tketiminde
Ynetmelik
verimliliinin
ile maden
Verimliliin
arttrlmas iin gerekli
kartlmas ve
Arttrlmas iin
dzenlemeleri
ilenmesi ile ilgili
Alacaklar
salamaktr.
ve yllk toplam
nlemler
enerji tketimi 2000
TEPe eit ve byk
tesislerdir.

Fabrikalar,
belirlenen zaman aralklarnda enerji
tasarrufu ettlerinin yaplmasn veya yaptrlmasn
temin edecektir. Ayrca, elde edilen sonularn ve
uygulama planlarnn Ulusal Enerji Tasarrufu Merkezi
(UETM)'ne gnderilmesini salayacaklardr.

Tesislerde enerji tketiminin salkl bir ekilde

izlenebilmesi iin, gerekli lme ve izleme cihazlar
ilgililerce temin edilerek,
tesislerine monte
ettirilecektir. Bunun yansra, tesislerdeki ana rnleri
iin aylk bazda birim rn bana enerji tketimi
izleyecek ve 3 ana rn iin yllk ortalamalar UETM'ye
ulatrlacaktr.

Kapsam ierisinde kalan fabrikalarda,

ynetmelikte
sz getii zere,
enerji ynetim sistemi
oluturulacaktr.

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnca yrtlecek bu

ynetmeliin
uygulanmasndan
ve
uygulamann
devamllndan,
fabrikann st ynetimi sorumlu
olacaktr.

62
izelge 6.1 Enerji verimlilii ile ilgili
Resmi
Sra
Yayn
Gazete Tarih
No
Tipi
ve No'su

Aklama

Ama

ynetmelik ve duyurular (Devam)

Kapsam

nemli Notlar
Dersin teorik ksm yannda, dersi baaryla bitirenlerin sertifika alabilmeleri
iin aadakilerin tamamlanmas gerekmektedir:

31.08.1996
(22743)

08.07.1998
(23396)

Bir uygulama almas, yredeki bir fabrikada ilgili retim

niversitelerin
yelerinin denetiminde, en ok bir hafta sreli olarak yaplacaktr.
Mhendislik
Uygulama almas; lm, deerlendirme ve rapor hazrlama
Fakltelerinin
aamalarn kapsayan proje devi olarak gerekletirilecektir.
bnyesinde ve Makine,
Elektrik, Kimya,
lgili ynetmelikte sz
Hazrlanan rapor, fabrikaya ve UETM'ye gnderilecektir.
Enerji Ynetimi
Endstri ve evre
geen konular esas
Dersi ve Kursu
Mhendisliklerine
olmak zere,
Kurslar ile ilgili olarak unlar belirtilmitir:
Duyuru
Dzenleme
ynelik olarak,
niversitelerin gerekli
Kurs sresi 2 haftadan ksa olmayacaktr.
Esaslar
fabrikalarda Enerji
grd konular da
Yneticisi yetitirmek
ierebilecektir.
Devam % 95 ve snav baar notu 100 zerinden 65'dir.
amacyla lisans
seviyesinde 1 yaryl
Kurslarda en fazla 20 katlmc bulunacaktr.
sreli olarak
dzenlemektir.
Kurslar, sektrel bazda dzenlenecektir.

Duyuru

Enerji
Tasarrufu
Ettleri iin
Yetki Belgesi
Verilmesi
Esaslar

Enerji tasarruf
ettleriyle
fabrikalardaki enerji
verimliliinin
arttrlmas ve rn
bana enerji
tketiminin
azaltlmasdr.

Enerji tasarrufu ettleri

konusunda uzmanlam
kurulular, danmanlar
veya kuruluun kendi
personeli tarafndan
yaplabilir, n enerji
etd, detayl enerji
etd ve fizibilite
almas olmak zere
aamaldr.

Kurs sonunda adaylar, fabrikada yapacaklar alma ile ilgili olarak,

rapor hazrlayacaklardr.

Ettlerin maliyetleri, detayl enerji etd, n fizibilite almalar ve

fizibilite almalar iin srasyla, %25, %15 ve %10'dur.

Enerji tasarrufu
belirtilmitir.

Enerji tasarrufu ettlerini yrtecek firmalarn gvenirliliinin

arttrlmas iin, profesyonel sorumluluk garantisi sz konusudur.

Yetki alacak firmalar iin puanlama sistemi getirilmi ve yetki 5 yl

sreyle snrlandrlmtr.

ettlerinin

yrtlmesi

iin

yetki

artlar

63
izelge 6.2 TEP (Ton Edeer Petrol)in bulunmasyla ilgili rnek hesaplama
(Enerji Verimlilii Yasa Tasars, 1998)
Enerji
Kayna
Kmr
Elektrik
TOPLAM

Isl Deeri

Miktar

evrim
Katsays
(A)

4000
kcal/kg
860 kcal/kWh

Tketim
Miktar (B)

Sonu
(C=AxB)

1 ton*

0.400

5000 ton

2000 TEP

1000 kWh
(1MWh)

0.086

10000 MWh

860 TEP
2860 TEP

*Ynetmelikte verilen tabloda, belirli kmr tipleri iin evrim katsays verilmitir. Burada
belli olmad iin; evrim Katsays = Yaktn Alt Isl Deeri / 10.000 bants kullanld.

Ek 1de Sanayi Kurulularnn Enerji Tketiminde Verimliliin Arttrlmas in Alacaklar

nlemler Hakknda Ynetmelik yer almakta ve irketlerin uymas gereken kurallar
aklanmaktadr.

64
BLM 7
7.

ELEKTRK MOTORLARINDA ENERJ TASARRUFU VE ENERJ YNETM

Bu blmde, motor yk ve verimlilik arasndaki iliki ile gerilim dengesizliinin enerji

verimliliine etkisi incelenecektir.
7.1 Motor Yk Dncesi Teknikleri
alma etkinlii ve motor yk deerleri, lmlerden ve motor hakkndaki bilgilere gre
temel alnmaldr. Motor yk; motor paralarnn tam ykl deerinde voltaj, akma
blnmesiyle bulunur.
Motor yknn hesaplanmasnda iki eitlik kullanlabilir. Kilowatt yntemiyle, eer giri
gc biliniyorsa da yk bulunabilir. Slip teknik olarak adlandrlan yntemi ise sadece
stroboskop takometre deerlerini biliniyorsa ve kilowatt deerleri mevcut deilken kullanlr.
Tam yk veya senkronizasyon hz, motorun zerindeki tablodan okunabilir. Yeni nesil
motorlarda ise hz karakteristii rn katalogundan bulunabilir [5].
Kilowatt oran teknii
Motor yk = [kW giri veya gerilimort x akmort x (g faktr / 100) x

3 / 1000] /

[(hpbelirtilen) x (0,746) / tam yk verimi]

(7.1)

Slip teknii
Motor yk = (rpmsenkron - rpmllen) / [(rpmsenkron - rpmtam yk) x (gerilimbelirtilen / gerilimllen)2]

(7.2)

Arizona Department of Commerce Energy Office, slip tekniinin kullanlmasna kar

olduunu belirtmektedir. Departman, ykn gerek rms akm deerlerine gre belirlenmesini
nermektedirler. Motor zerindeki yk u ekilde ifade edilir.
Amperaj oran teknii
Motor yk = (akmllen / akmtam yk) x (gerilimllen / gerilimtam yk)

(7.3)

Motor %50 ykl ise motorun amperaj lineer olarak %50'ye derken, aralarndaki iliki
doru orantya sahip deildir. rnek olarak, %50 ykl iken akm, tam ykl zamanndaki
akmn yarsna eit deildir. Amperaj oran tekniinin bir gelimi versiyonunda, motorun tam
ve yarm ykl akm deerleri arasnda lineer interpolasyon teknii kullanlr.

65
Motor yk = 0,5 + 0,5 x {[akmllen x (gerilimllen / gerilimisim plakas) akm%50 yk] /
[akmtam yk - akm%50 yk]}

(7.4)

7.2 Motor-Yk likisine Kar Verimlilik

Standart ve enerji verimli motorlarn verimlilii tam ykn %75i civarndadr ve yk
noktasnn %50sine kadar der. Daha byk motorlarda bu oran %25e kadar debilir.
Paral yk noktalarndaki verim deerleri, enerji verimli ve standart motor modellerinin
eitli boyutlar iin izelge 7.1'de verilmitir.
izelge 7.1'den iki ana bilgi karlabilir:

Byk motorlar daha yksek, tam ve paral ykl verimlilik deerleri sergiler.

Ufak motorlarda %50 orannn altna dme ok daha hzl olmaktadr.

Nominal ykn %40'nda alan 75kWlk (100 hp) standart motor, nominal yk noktasnda
alan enerji verimli 30kW'lk (40hp) motor kadar verimli alabilir [6].
izelge 7.1 1800 rpm iin tam ve paral yklerin verimi [6]
Tam Yk

%75 Yk

%50 Yk

%25 Yk

U.S. Motors - Premium

95,8

96,3

96,1

94,3

75 kW

Reliance XE

95,4

95,7

95,4

93,2

(100 hp)

Magnetek Standard

93

94

94

89,3

U.S. Motors - Standard

92,4

93,8

93,9

91,6

U.S. Motors - Premium

94,5

94,9

94,6

92

30 kW

Reliance XE

94,1

94,1

94

91,4

(40 hp)

Magnetek Standard

91

89,5

92,4

86,5

U.S. Motors - Standard

90,2

88

90,8

86,9

U.S. Motors - Premium

93

92,7

92,5

89,5

15 kW

Reliance XE

92

93

92

M#

(20 hp)

Magnetek Standard

88,5

89,5

89,5

84

U.S. Motors - Standard

88

88

86,3

79,9

66
U.S. Motors - Premium

91,7

90,4

89,8

85,3

7,5 kW

Reliance XE

91,7

92,2

91,8

87,8

(10 hp)

Magnetek Standard

87,7

89,5

88,5

82,5

U.S. Motors- Standard

86

88

86

80,6

U.S. Motors - Premium

89,5

90,4

89,5

84,3

3,7 kW

Reliance XE

89,5

89,7

87,5

82,6

(5 hp)

Magnetek Standard

85,5

86,5

85,5

75

U.S. Motors - Standard

84

84

82

74

Kaynak: MotorMaster veritaban

7.3 Motor Yk ve Hz Arasndaki liki

Bir indksiyon motorunun asl alma hz, senkronize hzndan daha azdr. Motorun
senkronize ve asl alma hz arasndaki fark slip olarak isimlendirilir. Birok enerji verimli
motor azalm tam yk slip ile almaya eilimlidir.
Santrifj vantilatrler ve pompalar iin, motor alma hzndaki ufak bir deiim, daha sonra
yllk enerji tketiminde byk bir deiiklie yol aar. Fan ve pompa yasas gsterir ki,
santrifj yk tarafndan motora yklenen hp yk nc kuvvet ya da rotasyonel hzn
kp olarak deiir. Denildiine gre motorun rotasyonel hzndaki -1740'dan 1760 rpme- en
az 20 rpmlik art, pompa veya fan sren motora yklenen ykte %3,5 civarnda arta neden
olabilir. Datlan su ya da havann kalitesi hzla lineer olarak deiir.
Slip ve alma hz uygulanan yke baldr. Mesela %25 yklenmi 75 kW'lk (100 hp)
motor, %50 yklenmi 37 kW'lk (50 hp): %62,5 yklenmi 30 kW (40 hp); %83 yklenmi
22 kW'lk (30 hp) veya tam yklenmi 19 kWlk (25hp) motorla yer deitirebilir.
Tam yk noktasnda, tam yk hzna ulaana kadar, motorun zerindeki yk arttka hz
azalr. Byk ve hafif yklenmi motorlar, senkronize hza yakn bir deerde alr [6].
7.4 Byk Yklenmi Motorlarn Deitirilmesi
Motorlar tam yk noktasnda ender olarak alrlar. Drt farkl fabrikada toplam 60 motor
zerinde yaplan almalara gre motorlar ortalama %60lk bir ykle alrlar.

67
Gizli gereklerden bir tanesi de udur: ok byk motorlar %50nin altnda bir ykle
altklar zaman verimleri ok dk olmaktadr. Byle bir durumda enerji etkinlik nitesi
ile yer deitirmelidirler. Bunu takiben motorun enerji tasarrufunu ykseltecek bilgiler
istenmektedir. Bu bilgi ykn kendisidir. alma etkinliini belirleyen yk, tam ykl hzl
motor, tam ykl hzl ufak motorlarla deitirilir [6].
7.5 Gerilim Dengesizliinin Giderilmesinin Motor Verimine ve Enerji Verimliliine
Etkisi
7.5.1 Gerilim Dengesizliinin Giderilmesi
Gerilim dzensizlii fazl motorlarn performansn drmekte ve motor mrn
ksaltmaktadr. Voltajdaki dzensizlik motorun stator ular arasnda voltaj dzensizlii ile
orantl dzensiz bir faz akm oluturmaktadr. Akmdaki dzensizlik tork deiimlerine,
artan titremelere, mekanik strese, artan kayplara, motorun ar snmasna ve bylece motor
sarglarnn izolasyon mrnn ksalmasna neden olmaktadr.
Voltaj dzensizlii National Electrical Manufacturers Association (NEMA) tarafndan hattaki
maksimum voltaj ile ortalamasnn farknn maksimum voltaja orannn 100 kat olarak
tanmlanmtr. rnek verilecek olursa llm hat voltajlar 462, 463 455 ve ortalamas 460
olsun bu durum iin voltaj dzensizlii:
(460 455 / 460) * 100 = %1,1
Motorun ular arasnda nerilen maksimum voltaj dzensizlii %1dir. %1'in zerindeki
dzensizlikler NEMA MG-1-1993, Rev 3 tarafndan belirtildii gibi motorun almasn
bozmakta ve birok retici tarafndan da garanti dnda tutulmaktadr. Voltaj dzensizliinin
oluturduu genel sorunlar:

G faktr dorulayan aletlerin hatal almas

Kullanlan kaynan dzensiz ve dengesiz hale gelmesi

fazl yk besleyen transformatr kmesinin ar yklenmesi

Ayn g sistemi zerinde dzensiz dalm tek fazl ykler

Tanmlanmam faz-toprak hatalar

Birinci datm sistemi zerindeki ak devreler

68
Sorunlu,1800 RPM ve 100 beygirlik bir motorun voltaj dzensizlii ve yke gre verimlilii
izelge 7.2de verilmitir. Ykselen voltaj dzensizliine bal genel verim dm tm yk
ve motor artlar iin verilmitir.
izelge 7.2 Gerilim dzensizliine bal motor verimi [7]
Motor yk %

Voltaj dzensizlii
nominal

%1

%2,5

100

94,4

94,4

93

75

95,2

95,1

93,9

50

96,1

95,5

94,1

Gerilim dzensizlii genellikle motorlarn ar snmasna ve erken bozulmasna neden olan

kalite zerindeki en nemli etkendir. Eer voltaj dzensizlikleri tespit edilirse nedenini
bulmak iin bir aratrma balatlmaldr. Gerekli nlemler alnrsa enerji ve para tasarrufu
salanr.
rnek: Tabloda gsterilmi olan motor tam ykte %2,5 gerilim dzensizliinde ylda 8000
saat almaktadr. Enerjinin fiyat 0,05 $/kWh olduuna gre doru ilemler yapldktan
sonra enerji ve maliyet tasarrufu ne olur?
Enerji tasarrufu = 100 hp * 0,746 kW/hp * 8000 saat/yl * (100 / 93 100 / 94,4) =9517kWh
Para tasarrufu = 9517 * 0,05 = 476$
Gerilim dzensizlii akm dzensizlii yaratmakta ve scaklk ykselmesine neden
olmaktadr. Gerilim dzensizlii son derece byk akm dzensizlii yaratr. Akm
dzensizliinin deeri voltaj dzensizliinin 6-10 kat fazlas olabilir. 100 beygirlik motor
rneinde (tam yk ve %2,5 voltaj dzensizliinde) akm dzensizlii %27,7 olur. Motor
gerilim dzensizlii olan bir kaynak zerinde alyorsa daha fazla snr. Ek olarak artan s
deeri yaklak olarak aadaki formlde verilmitir.
Yzde s art = 2 * (gerilim dzensizlii)2

(7.5)

rnein 100 derecede alan bir motorda %2lik gerilim dzensizlii iin scaklk art 8
derecedir. Her 10 derecelik scaklk art sarglarn izolasyon mrn yar yarya
ksaltmaktadr [7].

69
7.5.2 Gerilim Dengesizliinin Giderilmesi iin nerilen Davranlar
Dzenli olarak gerilim dzensizliinin %1'i amamas iin motor ular arasndaki gerilimin
gzlemlenmesi ve tek fazl yklerin ayn daldn dorulamak iin elektrik sisteminin tek
kat diyagramlarnn gzden geirilmesi gerekir. Ayrca toprak hata gstergeleri kurulmal ve
yllk s grafik tablolar oluturulmaldr.
The Office of Industrial Technologies (OIT), sanayi, ynetimler, ynetimsel olmayan
organizasyonlar ortaklnda ileri enerji verimliliini, yenilenebilir enerji kaynaklarn,
endstriyel uygulamalar iin kirlilik nleyen teknolojiler gelitirmekte ve datmaktadr. OIT
U.S. Department of Energy's Office of Energy Efficiency and Renewable Energy biriminin
bir parasdr. OIT sanayiyi Industries of the Future (IOF) stratejisi adn verilen uygulama ile
verimli kaynak kullanmna tevik etmektedir. IOF yksek kaynak ve enerji kullanan dokuz
ana sanayi koluna odaklanmtr [7]:

Tarm

Kimyasallar

Cam

Maden

elik

Alminyum

Orman rnleri

Metal dkm

Petrol

OIT sanayiye para tasarrufu salamas, maliyeti drmesi, kirlenmeyi azaltmas iin yardm
etmektedir (motor sistemleri, buhar sistemleri, basnl hava sistemleri ve birletirilmi stma
ve enerji sistemleri gibi geni uygulama alanlarnda yeni teknolojiler, uygulamalar, aletler,
bilgiler). Ayn ekilde ABDde kurulmu olan OIT's Industrial Assessment Centers (IAC),
orta ve kk lekli iletmelere enerji atklar ve verimlilik hakknda bilgiler vermektedir.

70
BLM 8
8.

ENERJ

YNETM

KONUSUNDA

TRKYEDE

YAPILMI

OLAN

UYGULAMALARDAN RNEKLER
Bu blmde, Trkiyede deiik sektrlerde faaliyet gsteren firmalarda yaplm olan enerji
ynetimi almalarndan ve bu uygulamalarn sonularndan bahsedilecektir.
8.1 Erdemirin Enerji Yaps ve Verimliliinin Artrlmasna Ynelik almalar
8.1.1 irket Tantm ve irketteki Enerji Ynetimi almalar Hakknda Genel Bilgi
Trkiyenin entegre demir elik sektrnn en by ve yass mamul reten tek demir elik
tesisi olan Erdemir, enerji kullanm youn bir tesis olup, Trkiyenin toplam enerji
tketiminde yaklak %2,5 pay almaktadr. Erdemirin 2002 yl satn alnan enerjiler baznda
toplam enerji tketimi 1 923 234 TEP olmutur.
Erdemirde enerji tasarrufu ve verimliliine ynelik olarak 1982 ylnda balatlan ve
baaryla srdrlen almalar sonucunda nemli mesafeler kaydedilmitir. Entegre demir
elik tesislerinde enerji performansnn en nemli lt 1 ton ham elik retimi iin harcanan
toplam enerji miktarn gsteren zgl enerji tketim parametresi, 8220 Mcal/TH
deerinden bugn iin yaklak 5000 Mcal/TH deerine indirilerek, %39 orannda enerji
tasarrufu gerekletirilmitir.
Erdemirin zgl enerji tketim performansnn nmzdeki 5 yl iinde 4500 Mcal/TH
deerine indirilmesi hedeflenmitir. Buna gre Erdemirin mevcut enerji performans ve
hedefi, gelimi lkelerin entegre demir elik kurulularnn bugnk seviye ve hedefleri ile
rtmektedir [10].
8.1.2 Erdemirde Genel Enerji Yapsnn Tantm
2002 ylnda, toplam birincil enerji tketiminde en nemli kayna tekil eden koklatrlabilir
ta kmr ve trevleri %76,0, dier birincil enerji kaynaklarndan fuel oil %4,4, doal gaz
%15,6 ve elektrik enerjisi %4,0 pay almtr.

71
izelge 8.1 2002 yl fiili ve 2003 yl programnn miktar ve TEP deerleri [10]
2002 (Fiili)

2003 (Program)

Kullanlan Enerji
Tketim
Kmr (ton)

TEP

Tketim

TEP

1.636.536

1.323.093

1.734.493

1.401.454

239.229

179.292

300.204

224.990

75.458

75.458

73.600

73.600

Doalgaz (Nm3)

297.455.841

266.740

339.808.000

304.719

Elektrik (kWh)

314.605.771

78.651

240.000.000

60.000

Kok (ton)
Fuel oil (ton)

Toplam Enerji Tketimi (TEP)

1.923.234

2.064.763

Nihai rn retimi (ton)

3.144.897

3.250.000

ekil 8.1 2002 Ylnda Satn Alnan Birincil Enerji Kaynaklarnn Dalm [10]
8.1.3 Erdemirde Enerji retim ve Datm Sisteminin Tantm
8.1.3.1 Genel Bilgiler
Erdemirin entegre retim tesislerinde ihtiya duyduu buhar, elektrik enerjisi, yksek frn
havas, basnl hava, yumuak suyun retilmesi, yan rn olarak retilen yksek frn, kok,

72
elikhane gazlar ve katrann yakt olarak deerlendirilmesi ve dier nitelere datmnn
yaplmas, BOTAtan satn alnan doal gaz ve piyasadan satn alnan fuel oilin datmnn
yaplmas, TEAn ulusal elektrik enerjisi sistemi ile elektrik enerjisi al veriinin
dzenlenmesi ve tm Erdemire datm ve gvenilir kullanmndan sorumlu grup Enerji
retim ve Datm Mdrldr.
Bu mdrlk organizasyonu iinde ba mhendislik olarak yer alan Kuvvet Santralnda,
iletmeye alnd 1965 ylndan bu yana otoprodktr statde elektrik enerjisi retilmektedir.
Erdemirin elektrik enerjisi retim kapasitesi, yass elik rnlerine olan talebin hzl artna
paralel olarak uygulanan tevsiat yatrmlar srasnda srekli artrlmtr.1965 ylnda devreye
alnan her biri 10 MW kapasiteli iki adet Buhar Trbini Generatr Tesisi, 1978 ylnda
devreye alnan 30 MW kapasiteli Buhar Trbini Generatr Tesisi ve 1997 ylnda devreye
alnan her biri 40 MW kapasiteli doal gaz yaktl iki adet Gaz Trbini Generatr Tesisi, son
olarak da 2001 Nisan aynda devreye alnan 25 MW gcndeki Buhar Trbini
Generatr/Motor Blower Tesisi ile toplam 155 MW kurulu kapasiteye ulalmtr.
Kuvvet Santralnda ayrca yksek frnlarn proses havasn temin eden buhar trbini tahrikli 3
adet Trbo Blower ve elektrik motoru ve buhar trbini tahrikli 1 adet Trbo Generatr/Motor
Blower, tm tesislerin basnl hava ihtiyacn karlayan 10 adet kompresrden oluan
Basnl Hava stasyonu bulunmaktadr.
Dier taraftan, yan rn gaz yaktlarn retildikleri nitelerden toplanarak depolanmas ve
datlmas, doal gazn BOTAa ait Basn Drme ve lm stasyonundan, basnl
hava ve proses buharnn Kuvvet Santralndan itibaren tm tesislere datmnn yaplmas
grevi Enerji retim ve Datm Mdrl organizasyonunda yer alan Gaz Datm Ba
Mhendislii tarafndan yrtlmektedir.
Erdemirin elektrik enerjisi 2002 yl fiili ve 2003 yl program verileri izelge 8.2de
sunulmutur [10].

73
izelge 8.2 2002 yl fiili ve 2003 yl program verileri [10]
2002 Yl
Toplam retim Kapasitesi (kWh/yl)
Toplam retim (kWh)
Toplam Tketim (kWh)
retimin Tketimi Karlama Oran (%)
TEAa Satlan (kWh)
TEAtan Satn Alnan (kWh)

2003 Yl (Program)

1.200.000.000

1.200.000.000

947.401.484

1.054.230.000

1.226.053.754

1.266.000.000

77,3

83,3

35.767.230

28.230.000

314.419.500

240.000.000

8.1.3.2 Erdemirde Elektrik Enerjisi retim-Tketim Dengesi

2001 ylnda devreye alnan son tesisle Erdemirin yllk elektrik enerjisi retim kapasitesi
1.200.000.000 kWhe ulamtr. Bu kapasite ile Erdemirin yaklak 1.200.000.000 kWh olan
toplam tketim ihtiyac teorik olarak salanm olmaktadr. Bununla beraber Erdemirin
darbeli yklerinin karlanmas gerei ve gvenlik nedenleriyle, otoprodktr statde bal
olduu TEA Ulusal Sisteminden elektrik enerjisi satn alma mecburiyeti devam etmektedir.
Bugn iin retimin tketimi karlama oran %80e ulamtr. Bu orann %90 seviyesine
ykseltilmesi iin, TEAla devam eden iyiletirilme almalar sonulandrlm olup, 2003
ylndan itibaren hedefe ulalmas planlanmtr. Erdemirin elektrik enerjisi retiminin
tketimi karlama orannn yllara gre deiimi, kurulu gcn geliimine bal olarak ekil
8.2de gsterilmektedir [10].

74

ekil 8.2 Elektrik Enerjisi Kapasite ve retimin Tketimi Karlama Orannn Deiimi [10]
8.1.4 Erdemirde Enerji Verimliliini Gelitirme almalar
8.1.4.1 Enerji Verimliliinin zlenmesi
1982 ylndan beri yrtlen enerji tasarrufu ve verimliliini artrma almalarnda, lme ve
izleme parametresi olarak, 1 ton ham elik retimi iin harcanan toplam enerji miktarn
gsteren zgl Enerji Tketim Deeri esas alnmtr. Bu parametre; Erdemirin tm retim
hatlarnda harcad birincil enerjilerin toplamnn (Mcal veya Gjoul), Srekli Dkmlerin
kndaki slab retimi olan ham elik miktarna (TH) blnmesiyle elde edilmektedir. Tm
dnyada gelimi demir elik tesislerinde benzer modeller kullanlmaktadr. Bu model ile,
Erdemirin yaklak 20 yllk enerji envanteri ve geliim kaytlar, Yardmc letmeler Ba
Mdrl organizasyonu iinde yer alan Enerji Yneticilii birimi tarafndan tutulmaktadr.
Bu kaytlar ve geri besleme bilgileri, Enerji Yneticiliinin liderliinde ve tm nite
temsilcilerinden kurulu Erdemir Enerji Komisyonu tarafndan deerlendirilerek gerekli
iyiletirme almalar srekli gndemde tutulmakta, finansman teminine bal olarak
uygulama projeleri hayata geirilmektedir. Modelin uygulanmaya balad 1982 ylndan

75
bugne zgl Enerji Tketim Deerinde %39 iyileme temin edilmitir. Bu performansn
trendi ekil 8.3te sunulmutur [10]:

ekil 8.3 Yllara Gre zgl Enerji Tketimi Eilimi [10]

8.1.4.2 Enerji Verimliliini Gelitirme almalar
Erdemirde planl enerji tasarrufu almalar, Elektrik leri Ett daresinin Japonya
Hkmeti ibirlii ile yrtt, Trkiye Enerji Tasarrufu Program kapsamnda 1982
ylndan itibaren balatlmtr. Bu program kapsamnda [10];
retim art, iletme artlarnn iyiletirilmesi, geri demesi yksek olan kk apl
projelerin uygulanmas ve alanlarn enerji tasarrufu eitimi ve bilincinin gelitirilmesi,
Seilen nemli enerji tasarrufu projelerinin uygulanmas.
zgl enerji tketim hedeflerinin tespit edilerek almalarn buna gre yrtlmesi
planlanmtr.
Yukarda belirtilen almalar aada zet olarak verilen 3 ana grupta yrtlmtr.
A) Modernizasyon ve yiletirme almalar
Bu grupta Erdemirin tm nitelerinde, nitelerin kendi imkanlar ile yaptklar iyiletirme
almalar ve/veya uygulanan eitli projeler ve alanlarn enerji bilincini gelitiren eitim

76
almalar sonucunda, 1982 ylndan 1990 ylna kadar %19 seviyesinde enerji tasarrufu
salanmtr.
B) Enerji Yatrmlar
Bu grup, Erdemirde 19902000 yllar arasnda uygulanan Kapasite Artrm ve
Modernizasyon Projesi (KAM Projesi) kapsamnda yrtlen almalardr.
Yksek Frn ve elikhane Gaz Yaktl 5 Nolu Buhar Kazan
Doal Gaz Yaktl Gaz Trbini Kojenerasyon Tesisi
Yksek Frn ve elikhane Gaz Depolar ve Karm stasyonu
elikhane Gaz Geri Kazanm Tesisi
Doal Gazn Erdemire Getirilmesi
3 ve 4 Nolu Buhar Kazanlarnn Yakt Modifikasyonu
2 Nolu Demineralize Su Tesisi
Buhar Trbini Generatr/Motor Blower Tesisi
Basnl Hava retim Tesisi
Bu yatrmlarn tamamlanmas ile aada belirtilen sonular alnmtr:
i) Doal gaz birincil yakt olarak kullanma sunulmutur.
ii) Her biri 40 MW kapasiteli doal gaz yaktl 2 adet Gaz Trbini Generatr Tesisi ve 25 MW
gcndeki Buhar Trbini Generatr/Motor Blower Tesisi kurularak, elektrik enerjisi retim
kapasitesi 50 MWtan 155 MWa ulatrlmtr.
iii) 3035,000 Nm3/saat elikhane gaznn, geri kazanlarak buhar kazanlarnda yakt olarak
kullanm temin edilmitir.
iv) Buhar retim kapasitesi 440 ton/saatten 700 ton/saate ulatrlmtr.
v) Yan rn yaktlarn kazanlarnda kullanm oran %40tan %85e karlmtr.
vi) 25,000 Nm3/saat olan basnl hava retimi 52,000 Nm3/saate ulatrlmtr.
vii) Demineralize su retimi 300 ton/saatten 450 ton/saate ulatrlmtr.
viii) Yan rn yksek frn, kok ve elikhane gazlarnn Erdemir genelinde yakt olarak
kullanm oran %98e karlmtr.

77
Bu yatrm almalar kapsamnda tamamlanan;
i) 3 ve 4 Nolu Buhar Kazanlarnn Yakt Modifikasyonu Projesi; Enerji ve Tabii Kaynaklar
Bakanl Elektrik leri Ett daresi Genel Mdrl Ulusal Enerji Tasarrufu Merkezi
tarafndan dzenlenen 2001 yl proje yarmasnda En Yksek Enerji Tasarrufu Salayan
Proje dalnda Trkiye Birincisi,
ii) Erdemir Kojenerasyon Tesisi; 2002 yl Mays aynda yaplan Trkiye Sanayi Sektrnde
En Baarl Kojenerasyon Tesisi Yarmasnda kurulu gc 10 MWn zerindeki kategoride
yaran Trkiye kincisi,
iii) Erdemir Yksek Frn Gaz (YFG) ve elikhane Gaz (OG) Depolar, OG Geri Kazanm
Sistemi ve YFG+OG Karm stasyonu Tesisi; 2003 Yl Ocak Aynda yaplan Sanayi
Sektrnde Enerji Verimlilii Proje Yarmasnda Trkiye Birincisi olmutur.
C) Kapasite Artrma ve Modernizasyon Projeleri
Bu grup, Erdemirde 19902000 yllar arasnda uygulanan Kapasite Artrm ve
Modernizasyon Projesinin (KAM Projesi) kapsamnda yrtlen almalar kapsamaktadr.
Yksek Frn Sobalar Modifikasyon Projesi
Yksek Frnlar Kmr Enjeksiyon Tesisi
elikhane Kapasite Artrm ve Modernizasyon Projesi
1. Scak Haddehane Modernizasyon Projesi
3. Slab Istma Frn Tesisi
2. Scak Haddehane Modernizasyon Projesi
2. Souk Haddehane Tesisi
4. Kire Fabrikas Tesisi
4 ve 5 Nolu Oksijen Fabrikalar
Kzlcapnar Baraj
Servis Suyu Kapasite Artrma ve Modernizasyon Projesi
Kimyasal Artma Tesisi
Yeni Liman Tesisi

78
Gaz Datm zleme Projesi
8.1.5 Erdemirde Yaplan Enerji Yatrmlar ve Verimlilik almalarnn evresel
Geliime Katklar
Erdemir elik retiminin evreye olan duyarllkla beraber yrtleceini uzun zaman nce
ilke edinmitir. Bu felsefeyle beraber birok sv ve gaz atk tesisleri ina edilmi ve bunlarn
doaya olan etkileri her nitede kontrol altnda tutulmutur. Atk su ileme tesisi ve
resirklasyon sisteminin inasyla %86 orannda atk su geri kazanlmtr. Denize arj edilen
geri kalan miktar iin, evre bakanlndan yasal izin alnmtr. Atk gaz geri kazanm ve
toplama sistemiyle, yan rn gazlarnn %98i geri kazanlmtr. Baca gaz emisyonlar,
gerek bacalara kurulan on-line izleme cihazlaryla gerekse tanabilir emisyon lerlerle
srekli kontrol altnda tutulmaktadr. Dier yandan, mobil atmosfer havas kirlilik izleme
aracyla, fabrika evresi ve ehirde hava kirlilii lmleri yaplmaktadr. Tesislerden nemli
veya kuru kat atklar sinter fabrikasnn girdi hammaddesi olarak deerlendirilmekte, baz
atklar ise deiik amalar iin d mterilere satlmaktadr. evreyle ilgili yaplan almalar
ve uygulanan stratejiler devlet politikalarna ve Avrupa Birlii normlarna uygun olarak
yrtlmektedir. Tm bu almalarn sonucu olarak Erdemir ISO 14000 sertifikas alma
almalarna byk bir ciddiyet ve sistematikle devam etmektedir [10].
8.1.6 Erdemirin zgl Enerji Tketim Performansnn Uluslararas Entegre Demir
elik Tesisleri ile Karlatrlmas
8.1.6.1 Trkiye ve Japonya Entegre Demir elik Tesisleri zgl Enerji Tketim
Performanslarnn Karlatrlmas
2002 yl banda Elektrik leri Ett daresinin nclnde Trkiyedeki entegre demir
elik tesislerinin enerji kullanm performanslarnn deerlendirilmesi ve yaplacak teknik
destein tespit edilmesi amacyla, Japan International Cooperation Agency (JICA)
uzmanlarnca yaplan inceleme ve almalar sonucunda hazrlanan Energy Conservation
Diagnosis on Integrated Steel Industry in Turkey raporunda yer alan zgl enerji tketim
verileri ekil 8.4te sunulmutur.
Sz konusu raporda Japon uzmanlarca mukayese iin kabul edilen, Erdemirin 5400
Mcal/TH zgl enerji tketim deeri, Japonyadaki entegre demir elik tesislerinin 5500

79
6300 Mcal/TH aralnda olan deerleri ile mertebe olarak rtmektedir [10].

ekil 8.4 Trkiye ve Japonya zgl Enerji Performansnn Sektr Karlatrma Grafii [10]
8.1.6.2 Erdemir ve ABD Entegre Demir elik Tesisleri zgl Enerji Tketim
Performanslarnn Karlatrlmas
AISI Steel Industry Technology Roadmap-December 2001 ve USA Department of
Energy tarafndan yaynlanan Mart 1999 tarihli Industrial Energy Managament in Action
raporlarndan yararlanlarak hazrlanan grafik, ekil 8.5te sunulmutur. Bu grafikten
grlecei zere, Erdemir ve ABD entegre elik sektrnn zgl enerji tketimlerinin
geliim trendleri ve hedefleri uyumlu ve yakn bir seyir izlemektedir [10].

80

ekil 8.5 Erdemirin zgl Enerji Performansnn Sektr Karlatrma Grafii [10]
8.1.7 Erdemirde Yaplan almalarn Sonucu
Erdemirde enerjiye ynelik, sistematik olarak 1982 ylnda balatlan ve yaklak 20 yldr
aksatlmadan srdrlen almalar sonucunda, nemli mesafe kaydedilmitir. Bununla
beraber, gelinen nokta yeterli grlmemekte olup, enerji verimliliini gelitirme ve tasarruf
almalar aksatlmadan srdrlmektedir.
Erdemir, enerjinin verimli kullanm ve tasarrufuna ynelik almalarda lkemizin nde
gelen kurulularndan biri olup, bu konudaki performansn dnyadaki modern demir elik
tesislerinin bugn ulatklar nokta ve gelecekteki hedefleri baz alnarak srekli
gelitirmektedir. Entegre demir elik tesislerinde enerji performansnn en nemli lt, 1
ton ham elik retimi iin harcanan toplam enerji miktarn gsteren zgl enerji tketim
deeridir. Bu parametreye gre 1982 ylnda 8220 Mcal/TH olan Erdemirin zgl enerji
tketim deeri 20 yldr sreklilik arz eden iyiletirme almalar sonucunda bugn iin 5000
Mcal/TH mertebesine indirilmitir. nmzdeki 5 yl iinde bu parametrenin 4500
Mcal/TH seviyesinde olmas hedeflenmitir. Buna gre, Erdemirin mevcut enerji
performans dnyann nde gelen modern entegre demir elik tesislerinin enerji
performanslar ve hedefleri ile rtmektedir.

81
Erdemirin Stratejik Plannda enerji verimlilii iin, 2007 ylna kadar 4500 Mcal/TH
zgl enerji tketim seviyesi hedeflenmitir. Bu hedef dorultusunda yaklak 30 adet yeni
iyiletirme projesi envanteri hazrlanm olup, bu projelerin finansman ihtiyalar ve
nceliklerine ynelik almalar devam etmektedir [10].
8.2 Oyak Renault Otomobil Fabrikalar A..de Enerjinin Verimli Kullanlmas
8.2.1 irket Tantm
Oyak-Renault, Bursa'da retim tesislerinde kurulmu olup, retilen binek aralarn ve
mekanik paralarnn retiminden ve ihracatndan sorumludur. Bursa'da bulunan Oyak
Renault Fabrikas, bugn yllk 160.000 otomobil retim kapasitesi ile Renault'nun Bat
Avrupa dnda en yksek kapasiteye sahip fabrikas konumundadr. 185.000 m2'si kapal alan
olmak zere 413.000 m2 alan zerinde kurulu olan Bursa Fabrikas 4000 personeli ile eksiksiz
bir kaporta-montaj ve mekanik imalat hattna sahiptir. Oyak Renault bu adan imalat
srecinde; pres, kaporta, boya montaj hatlaryla tam anlamyla bir btnle sahiptir. Tek
montaj hattnda Clio Symbol, Mgane, Mgane Wagon retimi yaplmaktadr.
Trkiye'deki 31 yllk tarihi boyunca Renault, almalarnda kalite standartlarn n planda
tutmasyla dikkatleri ekti. Bu dorultuda Oyak-Renault, Kalite Gvence Sistemi'ni 1996
ylnda ISO 9001 belgesiyle onaylatan ilk Trk otomotiv kuruluu oldu. Gerek rettii
otomobiller ve gerekse retim tesisleri asndan evreye gerekli zeni gstermeyi de
hedefleyen Renault, 30. kurulu ylnda evre Ynetim Sistemi ISO 14001 belgesini almak
zere harekete geti. Uluslararas alanda tannm, bamsz kurulu UTAC tarafndan
denetlenen Oyak Renault, 1999 yl sonunda ISO 14001 evre Ynetim Sistemi Belgesi'ni
sfr hata ile ald.
8.2.2 Enerjinin Verimli Kullanlmas almalar
Oyak Renault, Enerjinin Verimli Kullanlmas projesi kapsamnda, doalgaz tketiminin
optimize edilmesini ana hedef olarak almtr. Proje almalarnda elektrik ve su
tketimlerinin azaltlmasn da ieren 73 eylemden 58i sonulandrlmtr.
Doalgaz tketimini azaltma almalar, merkezi kzgn su sisteminin retim prosesi ve
stma prosesi olarak ayrlmas zerine younlatrlmtr. Merkezi s santralnda yaplan
deiiklikler ile 110 / 140C alan kazanlarn alma scaklklar, stma prosesi iin 70 /
90Cye, retim prosesi iin ise 105C drlmtr. Bu amala yksek slarda almas

82
zorunlu olan tesisler merkezi sistemden ayrlarak bamsz s sistemlerine dntrlmtr.
Yaplan bu alma, merkezden uzak tketicilerden kaynaklanan kaynar su hatlarndaki
kayplar da nlemitir.
Tavan aydnlatmalarnda kullanlan manyetik balastl yksek basnl civa buharl armatrler,
elektronik balastl floresan armatrlerle deitirilerek atlyelerin aydnlatma dzeyi
iyiletirilmi, bunun yannda ciddi bir elektrik tasarrufu salanmtr. Benzer alma araba
retim bantlarnn tmnde uygulanmtr. Oyak Renaultda yaplan ilgi ekici almalardan
biri ise idari bina ile kompresr soutma kulesinde, n soutmann, retimde kullanlmakta
olan ehir suyu ile yaplmasdr.
Enerjinin Verimli Kullanlmas projesi, st ynetimin verdii destek ile, konularnda uzman
olan Enerji Komitesi tarafndan yrtlmtr. Hazrlanan cep kitab, verilen eitimler ve
fabrika neri sistemi bnyesinde gerekletirilen kampanya ile Oyak Renaultda enerji
tasarrufunun bir yaam biimi haline dnmesi salanmtr.
irkette yaplan almalar iki ana balk altnda ele alnabilir: Aydnlatma almalar ve
kazan dairesi almalar.
8.2.2.1 Aydnlatma Projesi almalar
a) Mekanik Atlye Tavan Aydnlatma Modernizasyonu
Manyetik balastl yksek basnl civa buharl armatrlerle yaplan tavan aydnlatmas yerine,
elektronik balastl floresan armatr taklarak tavan aydnlatma sistemi modernizasyonuyla
enerji tasarrufu salanmtr.
Daha nce kullanlan yksek basnl civa buharl armatrler, ekonomik mrlerini
doldurmutu. Bunlarn yerine tekrar civa buharl armatrler taklmas dnlse bile, armatr
konumlarnn, monte edilecek fi gruplarnn ve besleme panolarnn komple deiiklie
urayaca dnlmeliydi. Bu aamada, enerji tasarrufu almalarna da katkda bulunmak
amacyla, alternatif tavan aydnlatma armatrleri ile ilgili aratrmalar yapld. Sonu olarak,
elektronik balastl floresan armatrlerin, hem aydnlatma kalitesi, hem de salayaca
elektrik tasarrufu dikkate alnarak, mekanik atlye tavan aydnlatmalar iin uygun bir zm
olaca noktasnda gr birliine varld.
Mekanik atlye tavan aydnlatmas iin kullanlan manyetik balastl yksek basnl civa

83
buharl armatrler toplam 640 adetti. Her armatr manyetik balastyla beraber 450W gce
sahipti. Bunlarn yerlerine kullanlan elektronik balastl floresan armatrler ise 1280 adettir.
Bu armatrler 2 adet 58W floresan ampul iermektedir ve elektronik balastn zellii
dolaysyla armatr bana harcanan g 2x58=116W yerine 108Wtr.
zellikle elektronik balastl floresan armatr seilmesinin altnda, elektronik balastn
aada sralanan nemli avantajlar byk rol oynamtr [10]:
a) ebeke geriliminin 160250 VAC aralnda k k sabittir. Bu nedenle gerilim
ykseldiinde kayp enerji miktar artmaz, gerilim dtnde ise k verimi azalmaz.
b) G faktr (Cos ) 0.99dur. ebekeden manyetik balast gibi reaktif g ekmedii
iin kompanzasyon sisteminden tasarruf salar (Manyetik balast iin Cos = 0.60).
c) Kayp olarak ortaya kan s enerjisi ok az olduundan klima sisteminde
aydnlatmann etkisi dikkate alnmaz. Elektronik balast iin art snma deeri 20C
iken, manyetik balast iin 60C civarndadr.
d) Ikta titreim ve krpma olumaz. Manyetik balastta oluan ortam grltsne
rastlanmaz.
e) Lambalar yksek frekansla yakld iin, dner makinelerin duruyormu gibi
gzkmesine yol aan stroboskobik etki olumaz. kazalarna sebebiyet verebilecek
bu neden azalr.
f) Yangn riski yok denecek seviyededir.
g) Armatrler devreye alnd anda k verimine ular. Manyetik balastl civa buharl
armatrler, devreye alndktan 20 dakika sonra gvenli bir ekilde almaya imkan
tanyan k verimine ulaabiliyorlard. Bu yzden ksa sreli ay ve yemek
molalarnda, u anda olduu gibi enerji tasarrufu elde etmek amacyla tavan
aydnlatmalarn devre d brakmak sz konusu deildi.
Aadaki grafikte mekanik atlye iin uygulama ncesi ve sonrasn ieren aydnlatma
armatrleri kurulu g kyaslamas grlebilir [10]:

84

ekil 8.6 Mekanik atlye, uygulama ncesi ve sonras tavan aydnlatmalar kurulu g
deerleri [10]
Grafikten de anlalaca zere kurulu g kazanc, dolaysyla elektrik tasarrufu %47,9
civarnda olmutur.
Bunun yannda uygulama ncesi ve sonrasnda yaplan k iddetleri lmlerinden elde
edilen veriler gstermektedir ki, mekanik atlye ortamnn aydnlatma kalitesinde, i
gvenlii kriterlerine uygun olacak ekilde nemli bir iyileme salanmtr.

ekil 8.7 Mekanik atlye, uygulama ncesi ve sonras tavan aydnlatmalar aydnlk dzeyi
(maksimum ve ortalama) deerleri [10]
Ortalama deerler dikkate alnarak yorumlanrsa, aydnlatma kalitesinde %150 orannda bir
iyileme salanmtr.

85
Bu almadan alnan olumlu sonu dorultusunda, uygulama alannn geniletilmesi karar
alnm ve kalp atlyesi, ambarlar ve yedek tavan aydnlatmalar da deitirilmitir. Kalp
atlyesinde %89,4; ambarlarda %67,9 ve yedek aydnlatmalarda %71 orannda elektrik
tasarrufu salanmtr.

ekil 8.8 Uygulama ncesi ve sonras tavan aydnlatmalar kurulu g deerleri [10]
b) retim Bantlar Aydnlatmasnda Tasarruf
retim bantlarndaki floresan armatrlerde bulunan manyetik balastlarn yerine, enerji
tasarrufu amacyla elektronik balast taklmtr. Bu sayede 2x40W armatr bana tketilen
elektrik enerjisi manyetik balastl floresan armatrler iin 96W/h iken, elektronik balastl
floresan armatrler iin 71W/h olmutur. Bylelikle %26 orannda elektrik tasarrufu
salanmtr. Toplam 2300 adet armatrde balast deiimi yaplmtr. Elektronik balast
kullanm durumunda oluacak tek dezavantaj, floresan lambann verdii k miktarnda az
da olsa bir dme olmasyd. 40W gcndeki bir floresan lambann verdii k miktarnn
katalog deeri 2500 lmendir. Elektronik balast kullanldnda bu deer % 8-9 orannda
dm ve 2300 lmen civarnda olmutur. Fakat bu fark, hissedilir dzeyde deildi ve
balang

iin

geerliydi.

Manyetik

balast

kullanmndan

kaynaklanan

voltaj

dalgalanmalarndan korunamama, dengesiz lamba srme, filtrasyon olmamas, starter

tetiklemesinden doan dezavantajlar vb. gibi olumsuz etkenler elektronik balast kullanmnda
sz konusu olmad iin, ksa sre iinde k verimi her iki uygulama iin dengelenmi,
hatta elektronik balast uygulamas sonucunda, zamanla avantaj salanmtr.

86

ekil 8.9 Uygulama ncesi ve sonras retim bantlar aydnlatmalar kurulu g deerleri [10]
8.2.2.2 Kazan Dairesi almalar
Kazan dairesinde 6 adet sko tip alev duman borulu geili 4 barda alan kazan
mevcuttur. Kazan kapasitesi 7.350.000 kcal/h olup konstksiyon scaklk k deerleri 140
110Cdir. Bu kazanlarn klar bir kollektrde toplanp fabrikann stma ve prosesleri iin
kullanlmaktayd. Yln tm aylarnda proses nedeni ile kazan scaklnn 130 C de
tutulmas gerekmektedir. Bunun neden olduu enerji tketiminin azaltlmas iin; proses ve
stma devrelerinin birbirinden ayrlmasna karar verildi. Yaplan hesaplarda binalarda
bulunan stma apereylerinin kurulu gc % 25 fazla olduu tesbit edildi. Bundan dolay (90
70) dnmnn herhangi bir sorun yaratmayaca anlalmtr. Fabrikann 418.126 m2
toplam alan bulunmaktadr. Bunun 204.256 m2si kapal alandr. Ortalama bina ykseklii 9
mdir. Bu ayrma ile bina stma hatlar (9070)C, proses hatlar da (140110)C alr hale
getirilmitir. Ayrca ihtiya duyulduunda bina stma devresi de (140110)Cde
altrlabilir. Tesisatlardaki bu ayrma ilemi stmalarn devrede olduu zamanlarda,
(zellikle gei aylarnda) nemli tasarruflar salad. Proses ve stma hatlarnda toplam 1.700
m3 su dolamaktadr. Ayrma ilemi ile 700 m3 proses yaklak 1.000 m3 stma hatlarnda
olmak zere sirklasyon kapasiteleri olumutur. Bu ekilde stma hatlarnn haftasonu ve
uzun tatillerde devre d braklma imkan olumutur. ok basit hesapla 1.000 m3 suyun
haftasonu stlmamas ile yaklak olarak 3.500 sm3 doalgaz tasarrufu yaplmaktadr.
Proses hatlarnda yksek scakla ihtiya duyulan kullanm noktalar belirlenmitir. Bu
noktalarda yaplan iyiletirme almalar ile merkezi sistemden bamsz alan zmlere
gidilmitir. Bugn proses hatt scakl 105 Cdir. Bina stmalar da (9070) Cde

87
almaktadr.
Kazan dairesinin tesisat emalarnda da grld gibi alt kazann k da bir kollektrden
tm fabrikaya proses ve stma olarak atlye baznda datlmaktadr. Kazan dairesinde alt
kazann bal olduu 26 tonluk 2 adet denge deposu mevcuttur. Bu denge depolar k
kollektrne bal olarak almaktadr. 2 adet denge deposunun bulunmas kazan dairesini
iki ayr gruba blmekte kolaylk salamtr. Sistem otomasyonu, otomatik su alma ve azot ile
basnlandrma tesisleri farkl iki ayr kazan dairesi olarak dizayn edilmitir. Bir olan gidi ve
dn kollektrleri ikiye ayrlmtr. Alt adet kazann drd bina stma hatlarna aktarlm,
iki adedi de prosese bal hatlara aktarlmtr. Bu ilemler istenildiinde tekrar alt kazann
beraber alabilecei ekilde tasarlanmtr. Bu projeye balamadan nce boru aplar, su
hz, pompa debilerinin kapasite uygunluu teorik olarak hesaplanmtr. Bu hesaplar
sonucunda termodinamik zellikler dikkate alnarak kzgn su tesisi yeniden yaplandrlmtr
(ekil 8.12). 2001 yl kazan dairesi doalgaz tketimi 4.839.250 sm3/yl, klimatik deeri
1.581dir. 2002 yl kazan dairesi doalgaz tketimi 3.783.987 sm3/yl, klimatik deeri
1.921dir. Klimatik deerinde grld gibi 2002 yl 2001 ylndan daha souk olmasna
ramen 1.055.263 sm3 daha az doalgaz harcanmtr (Klimatik deer; gnlk d hava
scaklnn en dk deerinin 14ten mutlak olarak kartlmasyla bulunur. Hava
scaklnn tketime etkisini belirlemede kullanlr).

88

ekil 8.10 Kazan dairesi doalgaz tketimleri [10]

ekil 8.11 Kazan dairesi d hava klimatik scaklklar [10]

89

ekil 8.12 Proje ncesi ve sonras [10]

90

8.3 Ytongta Enerji Tasarrufu almalar

8.3.1 irket Tantm ve irketteki Enerji Ynetimi almalar Hakknda Genel Bilgi
1963 ylnda 50.000 m kapasite ile retime geen Trk Ytong Pendik fabrikas ilerleyen
zaman ve pazar koullar ierisinde kapasite arttrm almalarna gitmi ve gerekli
yatrmlarn tamamlanmasyla 1996 ylnda 400.000 m / yl retim kapasitesine ulamtr.
Gazbeton retiminin son safhas olan malzemenin sertletirme ilemi yksek basn altnda
doymu buhar ile otoklavlarda yaplmakta olup, byk oranda enerji sarf gerektirmektedir.
Gemi yllarda yaplan almalarda zellikle otoklavlarn iindeki buharn sertletirme
ilemi bittikten sonra tahliyesi aamasnda tekrar kullanlmas imkanlar aratrlmtr. Bu
amala otoklavdan otoklava buhar hatlar ilave edilerek bir otoklavn tahliye aamas baka
bir otoklavn basn ykseltme aamasna denk getirilerek tahliye aamasndaki otoklavn
buhar dier otoklava transfer edilmeye allmtr.
Gerek aktarma imknlarnn kstl olmas ve buharn zelliklerini kaybetmesi, gerekse
aktarma yaplsa bile otoklavlarn basnlarnn 34 Atde dengelenmesi sonucunda otoklav
iindeki kalan buharn basit bir eanjrden geirilip atmosfere braklmas enerji maliyetlerini
byk lde arttrmakta idi.
1990l yllardan itibaren, yukarda bahsedilen atk buhardan faydalanmak ve geri kazanlan
bu enerji sayesinde retim prosesinde s enerjisi temini iin kullanlan kire, imento ve su
gibi hammaddelerin tketiminden de ek tasarruf salamaya ynelik eitli projeler retilmeye
balanm ve 3 aamal Atk Is Enerjisinden Faydalanma Projesi hazrlanmtr.
1995 ylnda nihai hale getirilen ve st ynetimin onaylad proje ile 5 yl ierisinde;
1. Buhar aklerinin kurulmas,
2. Buhar kazanlarnn verimliliinin arttrlmas,
3. Atk Buhar Geri Kazanm sisteminin devreye alnmas
projelerinin gerekletirilmesi sonucunda s enerjisinden (doalgaz tketiminden) ortalama
%35, hammadde tketiminden de %5 tasarruf salanmas ngrlmtr [10].

91

8.3.2 YtongtaTasarruf almalar

Ytongda

enerji

tasarrufu

almalar

19962001

yllar

arasnda

aamada

gerekletirilmitir:
1. Buhar aklerinin kurulmas,
2. Buhar kazanlarnn verimliliinin arttrlmas,
3. Atk buhar geri kazanm sisteminin devreye alnmas.
Bu almalarn aamalar aadaki srayla ele alnabilir [10]:
8.3.2.1 Birinci Etap: Buhar Aklerinin Kurulmas
Ytong gazbeton retiminin son aamas olan sertletirme ilemi, yksek basn altnda
otoklavlarda doymu buhar yardm ile yaplmaktadr.
1996 ylna kadar otoklavlama aamasnda sertletirme ilemi bittikten sonra tahliye sresince
otoklav iindeki buhar eer denk gelirse baka bir otoklava aktarlmaktayd. Ancak zellikle
deiken retim artlarnda otoklav giri-klar birbirlerine buhar aktarma imkanlarn
azaltmtr. Bunun yannda otoklavdan otoklava gnderilen buhar, malzeme ile temas
sonucunda kirlenmekte ve buharn iindeki hava konsantrasyonunun artmas yznden
aktarma ilemi maksimum iki defa yaplabilmekte, daha sonra da buhar bir s
deitiricisinden geirilerek dar verilmekteydi. Gerek aktarma imkanlarnn kstl olmas
ve buharn zelliklerini kaybetmesi, gerekse aktarma yaplsa bile otoklav basnlarnn 34
Atde dengelenmesi sonucunda otoklav iinde kalan buharn basit bir eanjrden geirilip
atmosfere braklmas yznden, retim miktarna bal olarak gnde yaklak 4060 ton aras
bir buhardan dolaysyla enerjiden faydalanamama sz konusuydu. Bu dnemde 1m3 Ytong
retimi iin ortalama 130 kWh enerji harcamaktayd.
1995 ylnda hazrlanan buhar akleri projesinde mevcut otoklavlama prosesine entegre edilen
buhar akleri sistemi ile, otoklavlardan tahliye edilen buhar ykayp havasndan arndrarak
ihtiya duyulan baka bir otoklava gnderilmesi, bylece daha nceden atlan buharn tekrar
sisteme geri verilmesi dnlmtr. Projenin ilk etabnn planlama balangc 1995 yldr.
irketin orta Alman Ytong Internationaldan alnan ek bilgilerin Trk Ytong
mhendislerince mevcut alma koullarna uyarlanmas ile proje bir yl iinde hazrlanm
ve yatrm Haziran 1995 tarihinde balayp, Mart 1996 tarihinde tamamlanarak devreye

92
alnmtr. Projenin bu etabnn toplam yatrm tutar 222.000$ dr.
Aklerin devreye alnmasndan sonra enerji harcamalar aylk olarak takip edilmi ve 130
kWh olan enerji sarfnn ayn artlar altnda (retim miktar, hava scakl) 106 kWha
dt tespit edilmitir.
Sz konusu projede kullanlan aklerin zellikleri ve alma prensipleri ksaca aada
verilmitir:
1.

Akler 3/4 su ile dolu basnl kaplardr.

2.

26 At basn aralnda alrlar.

3.

12 At alma basncna gre dizayn edilmitir.

4.

Ayn anda hem buhar arj hemde dearj yapabilirler.

5.

Aklerin su faznda bulunan difizrleri vastasyla otoklavdan gnderilen buharn

enerjisini suya transfer ederek basn altnda yksek scaklkta kzgn suya evirirler.
6.

Bu aamada buhar ile birlikte srklenmi askdaki kat maddeler aknn altna

kerler ve blf ile ortamdan uzaklatrlrlar.

7.

Buhar ile beraber srklenmi hava ise aklerin zerinde bulunan hava krc

kondenstoplar vastasyla atlr.

8.

Otoklavlama prosesinde buhara ihtiya duyulduunda ak vanalar alarak

aknn buhar fazndan ekim balar.

9.

Ak iindeki basn dmeye baladnda kzgn su tekrar buhar fazna geer ve

otoklavlara temizlenmi, havasndan arndrlm buhar gnderilir.

Projenin bu etabnn gereklemesiyle 19962001 yllar arasnda buhar enerjisinden elde
edilen tasarruf miktar aadaki tabloda verilmitir [10]:

93

izelge 8.3 Projenin birinci etab aklerin tesisiyle 19962001 yllar arasnda elde edilen
doalgaz tasarruf sonular tablosu [10]
1996

Yllk Tasarruf
Miktar TEP

1997

1998

1999

2000

2001

6 YILLIK
TOPLAM

605

809

702

587

628

509

3.840

7.037.000

9.409.000

8.168.000

6.828.000

7.310.000

5.927.000

44.679.000

109.000

160.000

126.000

99.000

122.000

130.000

746.000

20

22,2

20

20,8

22,8

23,3

21,4

85.004

160.430

263.948

435.351

614.823

962.386

0,0155

0,017

0,0154

0,0145

0,0167

0,022

293.244

392.032

340.360

284.515

304.585

246.955

1.861.691

35.339.000

42.377.000

40.676.000

32.769.000

32.064.000

25.465.000

208.690.000

Yllk (Doalgaz)
Tasarruf Miktar
kWh
Yllk Tasarruf
Miktar
$
Tasarruf Oran
Toplam (Tasarruf /
Toplam Enerji
Tketimi)
%
Esas Alnan Dviz
Kuru
TL/$
Ortalama D.G. Fiyat
$/kWh
Yllk retim Miktar
m3
Yllk Enerji Tketimi
(Doalgaz)
kWh

Yukardaki tablodan da grld zere 6 yl iinde toplam tasarruf 746.000 $ olmutur. Bu

zaman zarfnda ortalama tasarruf oran ise %21,4 olarak tespit edilmitir. 222.000$lk yatrm
ise yaklak 18 ayda kendini geri demitir.

94
8.3.2.2 kinci Etap: Buhar Kazanlarnn Verimliliinin Arttrlmas
Otoklavlarda kullanlan buhar reten iki adet geili 15 Atlk kazanlardan eski teknoloji
ile imal edilmi ve yanma verimi dk olan 2 nolu kazan ekonomizr ilaveli olarak
yenilenmitir. Projenin ikinci etabnn planlanmasna Haziran 1999 tarihinde balanm, proje
yatrm ise Kasm 1999da balayp Mays 2000de bitirilmitir.
Bu yatrm ile yanma verimi ykselmi ve ekonomizr k kazan girii besi suyu scakl
135oCye ykseltilerek kazan verimi %85ten %91 civarna ulamtr. Bu sayede 1m Ytong
retimi iin harcanan doalgaz enerji miktar 106 kWhdan 100 kWha dmtr.

izelge 8.4 Projenin ikinci etab buhar kazanlarnn verimliliinin arttrlmas ile 20002001
yllar arasnda elde edilen tasarruf sonular tablosu [10]
2000

2001

TOPLAM

121

127

248

1.415.000

1.480.000

2.897.000

23.600

32.600

56.200

5,4

5,8

5,6

614.823

962.386

Ortalama D.G. Fiyat $/kWh

0,0167

0,022

Yllk retim Miktar m3

235.810

246.955

482.765

25.930.000

25.465.000

51.395.000

Yllk Tasarruf Miktar TEP

Yllk (Doalgaz) Tasarruf
Miktar kWh
Yllk Tasarruf Miktar $
Tasarruf Oran (Toplam
Tasarruf / Toplam Enerji
Tketimi) %
Esas Alnan Dviz Kuru
TL/$

Yllk Enerji Tketimi

(Doalgaz) kWh

Yukardaki tablodan grlecei zere Mays 2000 ile Aralk 2001 yllar arasnda buhar
kazanlarnn verimli hale getirilmesiyle 56.200$ tasarruf salanmtr. Yatrm miktar
101.000$ olan bu tasarruf almas Nisan 2003te kendini geri demitir [10].

95
8.3.2.3 nc Etap: Atk Buhar Geri Kazanm Sisteminin Devreye Alnmas
Otoklavlardan tahliye edilen buharn aklerde tamamnn geri kazanlmas sz konusu
olmadndan proses srasnda aklerin alamad ve zaman zaman atmosfere tahliye edilen
buharn deerlendirilmesi ve otoklav kondenstoplarndan kan flush buhardan da
faydalanmak zere nc etap projeler zerinde 2000 ylnda almaya balanmtr. Ekim
2000de montaj balayan yatrm Ocak 2001de devreye alnmtr. Yatrmn toplam maliyeti
38.550$dr.
Atk buhar geri kazanm almalar drt ana balk altnda toplanabilir:
1. Pendik Ytong otoklav tesisinde mevcut otoklavlarnda bulunan kondenstoplardan
kan kondensler bir buhar separatrnde toplanp, flush buhar ve scak su olarak
ayrtrlmtr. Scak su, kondens toplama havuzuna gnderilip retim suyu olarak
kullanlmtr. Seperatrde ayran flush buhar kazan besi suyu eanjrnden
geirilerek kazan besi suyu n stmaya tabi tutulmu ve su scakl 20oCden
50-60 oC ykseltilmitir.
2. Aklerin alamad buhar kazan besi suyu tanknn iine denen serpantinlere
gnderilerek su scakl 60oClerden 98-100oCye ykseltilmitir. Eski sistemdeki
eanjr yardmyla 60oCnin zerine ykseltilemeyen su scakl bu yeni tesis ile
98-100oClere ykseltilmi, bylece besi suyunun gnderildii degazrn harcad
ilave buhar miktar azalmtr. Gnde 170 ton su kullanlan kazan iletmesinde
6.800.000 kcal bir enerji tasarrufu salanm ve bu alma ile 1 m3 Ytonga sarf
edilen enerji (doalgaz) miktar 100 kWhden 91 kWha dmtr. Ocak-Aralk 2001
ylnda elde edilen kazan 33.585 $/yldr.
3. Kazan besi suyu tanknda atk buharn tmnn kullanm mmkn olmadndan
serpantinleri terk eden dk basntaki buharn scak suya dntrlp retim
prosesinde kullanlmas dnlmtr. Burada ama, Ytong retiminde kullanlan
kire ve imentonun vermi olduu s enerjisi yerine scak sudan gelen s enerjisini
kullanarak sz konusu hammaddelerden tasarruf etmektir. Projenin bu blmn
gerekletirmek iin, iinde serpantinleri olan bir scak su tank imal ettirilmi,
otomatik seviye ve scaklk kontrol sistemleri ile donatlmtr. Otoklav alt ve eanjr
k scak kondenslerinde topland bu tankta, retime gnderilen proses suyu
scakl 25oCden 53oCye ykseltilmitir.

96
2001 ylnda retim prosesine verilen suyun stlmasyla gerekleen hammadde
miktarlarndaki tasarruf m gazbeton retimi bana 13 kg (kire + imento)dr. 2001
ylnda toplam 246.955 m3 gazbeton retimi yapld gznne alndnda;
246.955 m3/yl x 13 kg/m3 = 3210 ton/yl (kire + imento) tasarrufu
Bir ton (kire + imento) ortalama maliyeti = 28 $/ton
3210 ton/yl x 28 $/ton = 89.880 $/yl tasarruf edilmitir.
4. Gerek kazan besi suyunu stan eanjr ve serpantinlerden gerekse imalat suyunu stan
serpantinden, buharn s transferi aamasnda oluan yksek scaklktaki kondens
sular toplanarak, retimde kullanmak amacyla sisteme geri beslenmitir. 2001
ylnda bu ilemle toplam 9.600 m su geri kazanlarak retime verilmitir. Bunun
karl daha az su tketilerek su maliyetleri drlmtr. 2001 ylnda
kondenslerden elde edilen 9600 m3 suyun parasal karl 9300 $ dr (1 m3 su iin
idareye 0,97 $ denmektedir).
Sonu olarak 2001 ylnda 38.550 $ harcayarak gerekletirilen Atk Buhar Geri Kazanma
Sistemi toplamda 33.585 $ + 89.880 $ + 9300 $ = 132.765 $/yl tasarruf salam olup, sz
konusu tesisin yapm iin harcanan 38.550 $ gznne alndnda yeni tesisin kendini geri
deme sresi yaklak 3,5 ay olmutur [10].
8.3.3 Uygulanan Projenin Sonular
Ytong Pendik Fabrikas, gazbeton retiminde 1996 ylndan itibaren enerji tasarrufu
almalarn balatm olup, bu erevede ald nlemler ve yapt yatrmlar ile 1 m
gazbeton retiminde harcanan s enerjisini 130 kWhdan 91 kWha drerek tam kapasite
retimde yaklak %30 enerji (doalgaz) tasarrufu ve retim prosesinde kullanlan
hammaddelerden de %5 orannda tasarruf salanm. Son 5 yllk dnemde bu almalarn
sonucunda tm tasarruflarn toplam 935.000$a ulamtr. Projelerin toplam yatrm tutar
362.000$ olup, yatrm iin harcanan miktar iki yldan biraz fazla srede kendini geri
demitir. lgili neticeler izelge 8.5te verilmektedir [10].
1995 ylndan itibaren balayan 3 kademeli enerji ve hammadde enerji tasarruf almalar
2001 ylnda tamam gerekletirilmitir. Her 3 projenin nemli lde enerji tasarrufu
saladn ve ksa zamanda kendilerini dedikleri grlmektedir.

97
izelge 8.5 projenin zet toplam tablosu

Tarih

Mart 1996
Dnemi

Bir m3 malzeme

Enerji

Enerji

Hammadde

retimine den

Tasarruf

Tasarruf

Tasarruf

enerji tketimi

oran

Miktar

Miktar

kWh

130

106

21,4

746.000

746.000

100

5,6

56.200

56.200

91

8,0

42.900

89.900

132.000

Toplam

Mart 1996da
projenin ilk etab
Buhar Aklerinin
devreye alnma
sonras
Mays 2000de
ikinci etap 2.
no.lu kazann
verimli hale
getirilmesi sonras
Ocak 2001de 3.
etap Atk Buhar
Geri Kazanm
sisteminin
devreye alnmas
sonras
TOPLAM

845.000

935.000

Projenin uygulanmas sonucu enerji tasarrufunun yannda hammadde tasarrufu ve nemli

lde emisyon azaltlmas da salanmtr. Ortalama Ytong retimi 300.000 m3/yl alnrsa,
doalgaz tasarrufu sayesinde atmosfere salnan yllk CO2 miktarndan 2230 ton/yl azalma
gerekletirilmektedir. Nominal retim kapasitesi olan 400.000 m3e ulaldnda bu deer
2970 ton/yla ulaacaktr.
Proje irket Ynetim Kurulu ve irketin Alman ortaklarnca da kuvvetle desteklenmitir.
Tm projeler Pendik Fabrikas teknik ekibince gerekletirilmi, Trk yerli imalat sanayiine

98
imalat ve montajlar yaptrlmtr.
8.3.4 Ytongdaki Enerji Ynetimi almalarnn MS SQL Kullanlarak Simle
Edilmesi
Ytong Pendik Fabrikasnda yaplan enerji ynetimi almalar sonucunda %35 tasarruf
edildii belirtilmiti. Bu almalar MS SQL program kullanlarak bir veritaban
oluturulmu ve her aama iin deiimi gzlemlenmitir.
Bu gzlemin yaplabilmesi iin SQL Serverda bir tablo yaratld ve bu tabloya enerji
ynetimi uygulamalarnda elde edilen tm veriler girildi.

ekil 8.13 Eldeki verilerle SQL Serverda oluturulan tablo

99
ekil 8.13teki tablo elde edildikten sonra VisualBasic.net kullanlarak SQL Servera
balanlarak bu veriler ekildi.

Verilerin nasl ekildiine ilikin uygulama pencereleri

aada grlmektedir.

ekil 8.14 Tablolarn SQL Serverda grnm

100

ekil 8.15 VB.net ile verilerin SQL Serverdan ekilmesi

Bir sonraki aamada, VisualBasic.net kullanlarak SQL Servera balanlp ekilen veriler
yardmyla Crystal Report program kullanlarak grafikler oluturuldu. Elde edilen grafiklerin
neleri ifade ettii her grafiin altnda aklanmaktadr.

101

ekil 8.16 Crystal Report kullanlarak ilk aamada edilen tasarruf oranlarnn yllara gre
dalm

ekil 8.16dan grlecei zere, Ytongtaki enerji ynetimi almalarnn birinci aamasnda
1996-2001 yllar arasnda elde edilen tasarruf oranlar srasyla %20, %22.2, %20, %20.8,
%22.8 ve %23.3tr. yaplm olan bu almadan elde edilen ortalama tasarruf %21.4tr.

102

ekil 8.17 Crystal Report kullanlarak 2. aamada edilen tasarruf

Ytongta yaplan enerji ynetimi almalarnn ikinci aamas sonucunda elde edilen tasarruf
deerleri ekil 8.17de grlmektedir. Buna gre 2000 ylnda %5.4, 2001 ylnda ise %5.8
orannda tasarruf edilmitir.

103

ekil 8.18 Crystal Report kullanlarak 3. aamada edilen tasarruf

ekil 8.18de Ytongta yaplm olan enerji ynetimi almalarnn nc amasnn

sonular grlmektedir. Buna gre, 2001 yl sonunda elde edilen tasarruf %8dir.
Ytongtaki enerji ynetimi almalar, daha nce de belirtildii gibi aamada
gerekletirilmi ve her aama sonucunda elde edilen tasarruf oranlar belirlenmitir. Bu
aamalara gre irketin salad tasarruf miktarlar ekil 8.19da grlmektedir. Buna gre
toplam tasarruf dikkate alndnda birinci aama sonucunda %80, ikinci aama sonucunda
%6, nc aama sonucunda ise %14 tasarruf salanmtr.

104

ekil 8.19 Crystal Report kullanlarak elde edilen tasarrufun aamalara gre dalm

Ytongta yrtlen enerji ynetimi almalar elbette ki belli bir yatrm gerektirmi ve bu
almalara balamadan nce bu yatrmn miktar ve ne kadar srede kendini amorti edecei
dikkatli bir ekilde analiz edilmitir. Bu uygulamada toplamda 361550$ deerinde bir yatrm
yaplm ve bu yatrmn %61.4 (222.000$) birinci aama iin, %27.9u (101.000$) ikinci
aama iin, %10.7si (38.550$) ise nc aama iin kullanlmtr. Bu deerler ekil
8.20de grlmektedir.

105

ekil 8.20 Yaplan yatrmn aamalara gre dalm

ekil 8.21de Ytongta 1m3 gazbetonun retilmesi iin gerekli olan enerji miktarlarnn aama
aama d grlmektedir. Buna gre birinci aamada 130kWhten 106kWhe, ikinci
aamada 106kWhten 100kWhe, nc aamada ise 91kWhe d olmutur.

106

ekil 8.21 Tketilen enerji deiimi

ekil 8.22de Ytongta yaplm olan enerji ynetimi uygulamalarnn maliyet&tasarruf

karlatrmas yer almaktadr. ekilden de grlecei zere, yaplm olan yatrm sonucunda
elde edilen tasarruf maliyet asndan ok daha byk bir dzeydedir. Bu durum da yatrmn
kendini amorti ettiini ve irkete byk bir kazan saladn gstermektedir. Sonuta
Ytongta yaplan enerji ynetimi almalarnn planlanan dzeye ulat ve irket iin byk
bir getiri salad sylenebilir.

107

ekil 8.22 Maliyet&Tasarruf karlatrlmas

108
BLM 9
9. ENERJ YNETM KONUSUNDA TRKYEDE FAALYET GSTEREN
FRMALAR
Bu blmde Trkiyede Enerji Ynetimi konusunda faaliyet gsteren 5 irketin bu konuya
bak alar ve yapm olduklar uygulamalar sonucunda alm olduklar neticelerden elde
ettikleri deneyimler ele alnacaktr. Firmalara yneltmi olan sorular Ek 2de yer almaktadr.
9.1 Alarko Carrierin Enerji Ynetimi Kavramna Bak
1954 ylnda kurulan, stma, soutma, havalandrma, su artma ve basnlandrma alanlarnda
faaliyet gsteren Alarko Sanayi ve Ticaret A.., 1998 ylnda, alannda dnyann lider
kuruluu Carrier ile eit oranda ortakla girmi ve irketin ad Alarko Carrier Sanayi ve
Ticaret A.. olarak deitirilmitir.
Teknolojisini yenileyen, d pazarlara eriim olanaklarn ve rekabet gcn arttran Alarko
Carrrier'n iki ana faaliyet konusu bulunmaktadr:

Endstriyel Alanda:
-

Aratrma Gelitirme

retim

Ticaret ve Pazarlama Alanlar:

-

Pazarlama ve Sat

Mhendislik ve Proje Hizmetleri, Sistem Satlar

hracat

Temsilcilik ve thalat

Alarko Carrier, stanbul'daki Genel Ynetim, ube ve iki fabrika ile Gebze Organize Sanayi
Blgesi'nde (GOSB) 60.000 m2'lik alanda kurulan yeni kompleksine Ekim 2000'de
tanmtr.
Alarko Carrier'n endstriyel faaliyetleri, Genel Ynetim Merkezi'ne bal olarak, Gebze Ana
retim Tesisleri ile Dudullu Radyatr retim Tesisi'nde; ticaret ve pazarlama faaliyetleri ise
stanbul, Ankara, zmir ubeleri, Adana ve Antalya brolar tarafndan yrtlmektedir.

109
u anda irkette yaklak olarak 750 kii almaktadr.
Alarkoda enerji ynetimi konusunda alan ayr bir Bina Ynetim Sistemleri Departman
bulunmaktadr. Bu departmanda alan 16 kii mevcuttur, ancak uygulamalar srasnda
outsource olarak da eleman altrlmakta ve bu say 60 ila 70i bulmaktadr. Bu birimde
alan tm mhendisler, Carriern alanlar iin hazrlad tm eitimleri almaktadrlar.
Ayrca bu birim iin yurtd ve Alarko bnyesinde Enerji Ynetim Sistemleri yazlm
sistemleri

eitimi

dzenlenmekte

ve

blm

alanlarnn

bu

eitime

katlm

salanmaktadr.
Alarko, enerji ynetimi kavramna tesislerdeki elektriksel, fosil yakt, doal gaz
enerjilerini en etkili ekilde kullanarak, en az kiiyle, gereken konfor koullarn salayarak
gerekletirmek olarak bakmaktadr. Bu balamda, irkette bulunan Enerji Ynetimi
departman uygulamann yaplaca bina ya da endstrinin amac dorultusunda en az enerji
tketimiyle bunu gerekletirmeye almaktadr. Aslnda Alarkoda yrtlen enerji
ynetimi almalar, Bina Otomasyonu faaliyetlerinin bir parasdr. Bu balamda enerji
ynetiminin temeli, srekli iletmeye almadr. Sistem, sadece bina otomasyonu ve mekanik
tesisat kurulduunda deil, srekli iletmeye alnmal ve test edilmelidir. Enerji ynetiminde
gereken baar ancak byle salanabilir. Alarko Carrierin gerekletirdii sistem ve
yazlmlar enerji ynetimi iin gereken tm niteliklere sahip olacak ekilde kurulurlar (Seluk
Ercan, [12]).
Enerji Ynetimi departmannn sorumluluunda bir i alndnda (Seluk Ercan, [12]);

ncelikle binann elektriksel ve mekanik projeleri ayrntl bir ekilde incelenir.

(Alarko u anda sadece yeni yaplan binalar iin bu sistemi kurabilmektedir, nk
eski binalarda enerji ynetim almalar yaygn deildir). Bu inceleme aslnda bir
bakma binann tehisidir. Tehis; cihaz ve iletme aksaklklarnn varln
belirlemek, maliyet olarak etkisini ve aciliyetini aratrmak, nedenlerini belirlemek,
zm yollarn ve maliyetlerini aratrmak, sorumluluklar belirlemek ve eylem plan
gelitirmektir. Istma-Havalandrma sistemlerini karmakl yznden, binalarda
iletme ve bakm sorunlarnn olmas, bu sorunlar yznden, enerji kayplar, konfor
ikayetleri ve ksa cihaz mrlerinin ortaya kmas, cihazlarn zamansz kmesi,
servis isteklerinin artmas nedenleriyle tehisin yaplmas gerekmektedir.

Ayrntl incelemelerden sonra dier btn sistemleri kontrol eden bina otomasyon

110
sistemi iin Kontrol Projesi oluturulur.

Gereken konfor (nem, scaklk, koku, karbondioksit oran, k iddeti kalitesi,... vb.)
salanrken gereken optimum enerji hesaplanr (Gereken frekans, debi, vb. amalar
tespit edilir. Yani ne kadarlk frekansa ihtiya var, ne kadar a ihtiya var, vb.
eklinde ekonomik deerler hesaplanr).

Bina otomasyonu iin gereken tasarm yaplr.

Montaj

Hangi yazlmlarn kullanlacana karar verilir.

lmler internetten mi, WAP tan m takip edilecek, bunun karar verilir.

Binann byklne gre belirlenen ana kontrol ve kk kontrol noktalar iin

lm aletlerinin kurulumu yaplr.

Testler balar.

lm aletlerinden gelen sonular her 5 dakikada bir kaydedilir. Verinin nasl

deerlendirileceine bal olarak bu sre deiebilmektedir. Burada nemli olan nokta
hangi verilerin, nasl (aralkl ya da deer deiimli), hangi sklkta kaydedileceidir.
Bu durum, kullanlan yazlm ve donanmn niteliklerine de baldr. Veri rnekleme
tipleri ok hzl veri kaytlar (aktif lmlerde 1 dk ya da daha az), hzl veri kaytlar
(rnekleme sresi 510 dk kadar), orta sklkta (15 dk30 dk), yava veri kaytlar (1
saat ya da st, uzun srelerle kayt) olmak zere drde ayrlmaktadr. rneklemenin,
rnekleme frekans ve prosese uygun ekilde seilmesi gerekir. ok sk rnekleme
sistem kaynaklarn tketir, az rnekleme ise yanltc bilgi verir.

Elde edilen veriler grafiklere dklr. Burada dikkat edilmesi gereken nokta, seilen
raporlamann toplanan veriye uygun olmasdr. nk uygun grafik tiplerinin, uygun
deikenlerle retilmesi gerekir (grafik tipi, birim, ama vb.).

Bu grafiklere gre nlem alnmas gereken yerler tespit edilir.

Bu nlemler uygulanr.

Tehis safhasnda hangi yntemin kullanlaca nemlidir. Alarko Carrier, sistemin en ksa
zamanda iletmeye alnmas ve iletme srecinde olabilecek en byk enerji tasarrufunu
gerekletirmek iin gereken tm aktif ve pasif iletmeye alma testlerini uygular. Bu

111
yntemler aktif iletmeye alma (commissioning-aktif testler) ve pasif tanlama (monitoringpasif testler) olmak zere ikiye ayrlr. Aktif iletmeye almada; kontrol iaretleri kullanlarak
vana, damper, fan gibi elemanlar mhendis tarafndan belirli deerlere getirilerek sistem
davran incelenir. Pasif tanlamada ise; veri toplanr ve incelenir. statistik ve grafikleme
kullanlr. Cihaz almasna hi mdahale edilmeden hatalar belirlenmeye allr. Aktif
testler ok hzl veri kayd gerektirir ve bu testlerde yaplacak mdahalelerin bir prosedre
balanmas gerekir, bo bina olmas rahatlk salar, saha istasyonunda byk bellek
gerektirebilir, maliyeti pasif testlerden daha yksektir, toplanan verilerin modele uyup
uymad ancak sistemdeki gecikme gz nne alnarak gerekletirilebilir. Pasif testlerle ise
ilgili kaytlar yllarca devam edebilir; yine okunan deerlerin modele uyup uymad kontrol
edilerek hata varl aratrlr ve bu testlerde en nemli zorluk, yaplan testlerin sunumu ve
raporlanmasdr.
Enerji

ynetimi

uygulamalarnda

tehis

safhasnda

yaplabilecek

baz

hatalar

olabilmektedir. Bu hatalar; planlama, tasarm, cihaz, montaj, kastl, iletme, iyiletirme

abalar, cihaz arzalar, cihaz karakteristiinin bozulmas, teknolojik gelime kaynakl
olabilir. Bu nedenle, belirsizliklerin ortadan kaldrlmas ve duyar elemanlar hatalarn
azaltlmasnda nemlidir. Belirsizlik, lm ve beklenen deer arasnda bulunabilecek kabul
edilebilen hatann miktardr. Belirsizlikten daha byk hatalar ya detektr ya da sistem
hatalarna iaret eder. Belirsizlik modellerin dzeltilmesiyle azaltlabilir. Bylece daha iyi
modellere ulalabilir. Duyar elemanlarn ise, yeterli kalitede, kablolama yznden
oluabilecek kayplar ve hatalar en aza indirilmi, uygun yerlere yerletirilmi, kalibrasyonu
yaplm olmas gerekmektedir.
Enerji ynetimi uygulamalar, binalarda ve endstriyel tesislerdeki uygulamalarda deiiklik
gsterir. nk endstriyel uygulamalarda temel ama, retimi artrp masraf ksmak ve kar
artrmaktr. Baka bir deyile, endstriyel uygulamalarda, enerji ynetimi deil enerji
tasarrufu amalanmaktadr. Binalarda ise gnmzde enerji ynetimi tam olarak salanmakta,
yani gereken konfor artlar optimum enerji ile elde edilmektedir. Ksacas binalarda kardan
ok konfor ve kalitenin devamll, ayrca evre kirliliini nleme nem kazanmaktadr.
Alarko, enerji ynetimi uygulamalarnda bir software kullanmaktadr. Kullanlan bu software,
yakn zamana kadar Siemens Americann bir rnyd; fakat gnmzde Carriern kendine
ait olan yazlmlar kullanlmaktadr. u anda en ok kullanlan program sl davran
modelleyen ve C++ tabanl bir program olan HAP programdr. irket, kullanlan bu

112
programdan olduka memnundur. Yeni bir zellie ihtiya duyulduunda irkette alan
mhendisler program istenilen zellik dorultusunda gelitirilebilmektedir
Enerji ynetimi uygulamalarnda bir dier nemli konu da maliyettir. Uygulamann maliyeti
binann byklne ve belirlenen tm nlemlerin uygulanp uygulanmamasna gre deiim
gstermektedir.
Alarkonun enerji ynetimi uygulamas yapt irketlerden alm olduu sonular, yaplan
uygulamaya gre deiiklik gstermektedir, ancak tasarruf asndan bir oran belirtilmek
istenirse bu orann %30-40 civarnda olduu sylenebilir. Tasarruf dnda enerji ynetiminin
salad bir dier fayda ise her eyin kontrol altnda tutulmasn salamasdr. Enerji
ynetiminin binann mr boyunca srekliliinin olmas arttr. Kurulan bu sistemle
bilgisayar aracl ile tm noktalar kontrol altnda tutulur. Herhangi bir arza veya aksaklk
nceden tespit edilebilir; periyodik bakm, kestirimci bakm da kontrol altnda tutan
yazlmlarla bu uygulamalar da kontrol altnda tutulur.
Aslnda enerji ynetimi almalarnn salad faydalar iletmeci, mteahhit ve tasarmc,
lke asndan ele alnabilir. letmeci asndan;

Sorunlar ikayetlerden nce belirleme,

Hzl ve yerinde mdahale,

letme personelinin yeteneklerini artrmak,

Uygun servis ynetimi,

letme ve bakm maliyetlerinde d,

Enerji fiyat artndan daha az etkilenme,

Konfor kalitesinde art,

evreyi koruma

gibi avantajlar salamaktadr. Mteahhit ve tasarmc asndan;

Projenin teslim srecinin ksalmas,

Projenin teslim srecinin maliyetinin azaltmas,

Projenin kalitesinin artmas,

113

Gelecek projeler iin bu projedeki tasarmlarndan bilgi kazanmak,

Kullandklar cihazlarn verimleri ve kaliteleri hakknda bilgi sahibi olmak

gibi yararlar sunmaktadr. lke asndan ise;

Enerji tasarrufu ve

evreyi koruma gibi avantajlar getirmektedir.

Alarko Carrierin bugne kadar yapm olduu enerji ynetimi almalarna rnek olarak
endstri tesisleri, havalimanlar, bankalar ve i merkezleri, hastaneler ve ila fabrikalar,
oteller, alveri, kltr, eitim, spor merkezleri, niversiteler, bykelilikler ve idari binalar
verilebilir (Seluk Ercan, [12]).
9.2 Schneider Electricin Enerji Ynetimi Kavramna Bak
160 yllk gemiinde Schneider Electric, nemli stratejik seimler yaparak birok hedefini
baarl bir ekilde gerekletirmitir.
Son birka yldr irket, elektrik alannda tamamlayc zelliklere sahip firmalar alarak bu
alanda byme gstermitir. Merlin Gerin, Modicon, Square D ve Telemecanique gibi drt
uluslararas markayla Schneider Electric bugn dnyann nde gelen elektrik datm,
endstriyel kontrol ve otomasyon ekipman reticilerinden biridir.
Schneider Electricte enerji ynetimi konusuyla ilgili spesifik olarak alan bir departman
bulunmamaktadr. Bunun nedeni, irkette entegrasyon yaplmamas, yani aktif olarak
uygulamann gerekletirilmemesidir. Ancak iletmenin bu konuda birok rn bulunmakta
ve uygulama bu rnlerle entegratr firmalar tarafndan gerekletirilmektedir. Piyasada
olduka sz sahibi olan Schneider firmasnn yazlmlarn ve rnlerini kullanan pek ok
entegratr firma bulunmaktadr. Bu firmalardan en nemlilerinden biri MAS Otomasyondur.
Bu firmann uygulamalar bir sonraki balkta ele alnacaktr [Baycan Gzelderen].
Scheneider Electricin rnlerinin zellikleri aadaki gibidir [13]:

Schneider, insanlar ve ekipmanlar koruyarak, kullancnn rahatln arttrarak,

servis srekliliini garanti ederek, iletme maliyetini azaltarak ve gelecekteki
geniletmeleri kolaylatrarak, elektrik enerjisini ofisler, oteller, hastaneler gibi
endstriyel - ticari binalara ve konutlara datr.

Schneider HVAC zmleri ile fabrika, otel, i merkezleri gibi byk binalarda stma

114
ve soutma uygulamalar ile rahat bir alma ortam salar.

Hipermarket: Orta gerilim ve alak gerilim ekipmanlar, alak gerilim datm

rnleri, busbar sistemleri.

Konut: Istma iin ev otomasyon sistemleri, gvenlik ve enerji ynetimi alak gerilim
ve son datm.

Oteller: Orta gerilim ve alak gerilim ekipmanlar, alak gerilim g datm ve alak
gerilim datm rnleri.

Hastaneler: Orta gerilim ve alak gerilim ekipmanlar, alak gerilim g datm son
datm rnleri, busbar sistemleri.

Ticari Bina: Orta gerilim ve alak gerilim ekipmanlar, alak gerilim g datm ve
alak gerilim datm rnleri.

9.3 MAS Otomasyonun Enerji Ynetimi Kavramna Bak

MAS Otomasyon, 1997 ylnda enerji ve proses otomasyonu konusunda hizmet vermek zere
kurulmutur. Kurulu tarihinden itibaren, Trkiye enerji ve endstriyel otomasyon pazarnn
nde gelen firmalarndan Schneider Electric' in sistem entegratr olarak faaliyet
gstermektedir. Deneyimli kadrosunun sektrel tecrbesini teknolojiyi yakndan takip etme
duyarll ile birletiren firma, bu sektrdeki faaliyetlerini dorusal bir art grafii ile
srdrmektedir. Firma dokuz yldr srdrd faaliyetleriyle yurtiinde ve yurtdnda
baaryla tamamlanm birok projeye imza atmtr. Teknik ekip ierisinde 13 kii (9
mhendis, 4 tekniker) almaktadr (zkan akr).
irket ilkesi; teknik olarak bilgili ve tecrbeli personeli ile mterinin ihtiya ve beklentileri
dorultusunda, kaliteli, optimum maliyetli, efektif zmler retmek olarak belirlenmitir.
irket;

Anahtar teslimi otomasyon sistemleri tasarm ve uygulamas,

Modernizasyon projeleri,

Montaj ve devreye alma,

Sistem entegrasyonu,

Bakm servis ve danmanlk,

115

PLC sistemi konfigrasyon ve programlama,

SCADA sistemi konfigrasyon ve programlama,

hizmetleri vermektedir.
irketin arlkl yrtt projeler aadaki gibidir:

Enerji Ynetim Sistemleri,

Enerji Faturalama Sistemleri,

Elektrik Datm Otomasyonu,

Endstriyel otomasyon zmleri,

Kojenerasyon Projeleri Otomasyonu ve SCADA's,

Yk Atma ve Yk Paylam Otomasyonu,

Senkronizasyon Sistemleri Otomasyonu,

Aydnlatma Otomasyonu,

Bina Otomasyonu,

Kablosuz Data Aktarm (Radyo Telemetri, Kablosuz grnt Aktarm.),

Hazr beton Santral Otomasyonu,

Kimya, Petrokimya, Otomotiv, la, Gda, imento, Kat, Aa sektrne ynelik

proses otomasyonu zmleri,

mesuyu ve Atksu Artma Tesisleri Otomasyonu ve SCADA sistemlerinin

kurulmas,

Pompa stasyonlar Otomasyonu

Enerji Ynetim Sistemleri, ayr bir birim olarak almakta ve 4 kiiden olumaktadr. Bu
birimde alanlarn ayr bir eitimi bulunmamaktadr. Enerji Ynetimi biriminin
sorumluluunda bir i alndnda;

Tesis tek hat emas karlr.

Keif yaplr. Tek hat emas ile uyumlu olup olmad, nerelerden lm yaplaca
karar verilir.

116

htiyaca gre lm aletlerinin yerletirilecei noktalar belirlenir, malzeme seimi

yaplr, maliyet karlr.

Projelendirme yaplr, yazlm opsiyonlar karlr.

Uygulama senaryosu karlr (Elektrik, s, doal gaz, motor-hz lmleri iin, ana ve
yardmc kontrol noktalar belirlenir).

Datalarn internet zerinden mi, uydu zerinden mi takip edileceine karar verilir.

Veriler toplanr ve kaydedilir.

Datalarn toplanmas ortalama 2 ay kadar srer.

Datalar deerlendirilir ve zm nerileri sunulur.

lm ve deerlendirme sonrasnda karar verilen tasarruf nlemleri uygulanr.

MAS Otomasyonun bugne kadar gerekletirdii uygulamalara;

Ankara Sincan Organize Sanayi Blgesi Enerji Otomasyon Sistemi

Bykekmece Atirus Alveri Merkezi Aydnlatma Enerji Otomasyonu, Enerji

Faturalama Sistemi

Carrefour erenky Bina Otomasyon Sistemi

Carrefour Maltepe Alveri Merkezi Bina Otomasyon Sistemi

DS Pompa stasyonlar Otomasyonu

Eczacba zgn Kimya Otomasyon Sistemi

ERKUL Kozmetik Enerji Otomasyon Sistemi

SFALT Asfalt Plenti Tesisi Otomasyonu

ISKO Dokuma letmesi Enerji Otomasyonu ve Yk Atma-Alma Sistemi

METEM Enerji

rnek olarak gsterilebilir [14].

117
9.4 DETEKin Enerji Ynetimi Kavramna Bak
detek Ynetim Hizmetleri ve Otomasyon Sistemleri Ltd. ti., 1998 ylndan beri Otomasyon
Sistemleri ve Mhendislik Hizmetleri konusunda projelendirme, devreye alma, taahht
hizmetlerinin yansra devreye alnan/alnm Bina Ynetim Sistemlerine (Bina Otomasyon
Sistemleri) iletme hizmeti de vermektedir. Ayrca Otomasyon Sistemleri ile ilgili
malzemelerin (sistem, kontrolr, sensr vs.) yurtii ve yurtdndan tedariklerini
yapabilmektedir. Enerji Tasarrufuna ynelik projeler retmekte, danmanlk hizmeti
vermekte, binalara Enerji Auditi (Denetlemesi) yapmaktadr. Ayrca tesis veya binada Enerji
zleme Sistemleri kurabilmektedir. Aydnlatma Kontrol Sistemleri ve Hareket Sensrleri
sat, projelendirmesini yapmaktadr. Veri Kaydetme, Kablosuz Veri zleme konusunda rn
satlar yapmaktadr. 9u mhendis (biri doktora, biri yksek lisans, biri MBAli olmak
zere) olmak zere toplam 13 alan vardr (Mehmet Snmez).
Enerji ynetimi blm, DETEK Ltd. ti. altnda bir departman olarak almaktayd, ancak
2006 itibari ile farkl bir irket olarak almalarna devam edecektir. Gnmzde bu birimde
3 mhendis ve iki teknik eleman olmak zere toplam 5 kii almaktadr, ancak 2006 yl
itibari ile departmanda alan saysn 5 mhendis ve 3 teknik elemana karmak zere
gerekli bteleme yaplmtr. Bu birimde alan mhendislerin

EE (Elektrik leri Etd daresi) nin dzenlemi olduu Enerji Yneticilii Kursu

T (stanbul Teknik niversitesi) Enerji Bilimi ve Teknolojileri Yksek Lisans

Program

olarak sertifika ve eitimleri mevcuttur. Enerji ynetim birimi, belirli disiplinler erevesinde
Endstride ve Ticari Binalarda enerjinin etkin ve verimli kullanmn salamay amalamtr.
deteke gre Enerji Ynetimi en genel anlamyla, minimum maliyet ile maksimum kar
elde etmek ve rekaber edilebilir pozisyonlar yaratmak iin, enerjinin etkin ve akllca
kullanm eklinde tanmlanabilir. rnein; bir ticari bina iin metrekare bana den
tketimi, bir fabrika iin rn bana tketilen enerjiyi azaltmak, yani enerjiyi daha verimli
kullanmak iin organize olarak yaplan tm iler enerji ynetimidir [15].
detekte Enerji Ynetimi biriminin sorumluluunda bir i alndnda bu kapsamda yaplan
uygulamalar aadaki aamalardan gemektedir:
1. Enerji Auditi: Enerjinin nerede ve nasl kullanldn ve nerelerde tasarruf

118
edilebileceini gsteren bir almadr. Bir anlamda uygulama yaplan tesisin (bina
veya endstri tesisi) enerji bakmndan check up tan gemesi eklinde dnlebilir.
Enerji Auditi almas sonucunda, binann enerji performans ve yaplacak olan
enerji tasarruf projelerinin (geri dnm sresi ve deme plan dahil ekilde) kapsam
ile ilgili geni apl bir rapor hazrlanr.
2. Enerji zleme Sistemi: Enerji ynetimi yaplacak olan tesiste, kurulu bir Enerji
zleme Sisteminin olmas en ncelikli konulardan biridir. Enerji izlemeden kast
sadece elektrik deil; bunun yannda doalgaz, su, buhar vb. bykln de
izlenmesidir.
3. Enerji Ynetimi: Uygulanacak olan enerji ynetimi program genellikle binann veya
tesisin enerji tketim deerlerine gre deiiklik gstermektedir. Bu aama genelde
enerji ett-enerji audit almas ile birlikte balar ve bu almay takiben
uygulanacak olan tasarruf projelerinin takibi ve ne gibi ek tasarruflar elde edilecei
eklinde devam etmektedir. Enerji ynetiminin maliyeti tesisin spesifik enerji
tketimine (m2 bana tketim, doluluk oran, vb.) gre deiiklik gstermektedir.
Enerji Ynetiminin en nemli aamalar aada yer almaktadr:

n Audit ile almalar balar.

Eer uygun grlrse Detayl Audit yaplr.

Tasarruf Projeleri karlr.

Tasarruf projelerinin uygulanmas iin plan karlr. Karlkl anlalrsa Performans

anlamas yaplr.

Tasarruf Projeleri uygulanr.

Takip ve kontroller yaplr.

Enerji Ynetimi sreklilii olmas gereken bir kavramdr. Tasarruf imkanlar srekli
gzlenmelidir. Enerji ynetimi ile ilgili st ynetime yaplacak olan almann faydasnn ve
gerekliliinin

etkili

bir

ekilde

anlatlmas

ok

nemlidir.

Ayrca

alanlarn

bilinlendirilmesi, eitim nemli bir sretir.

detekte enerji ynetimi uygulamalar, Ticari Binalar ve Endstriyel Tesislerde olmak
zere iki ekilde dnlebilir. irkette yaplan uygulamaya gre deiik aamalarda

119
kullanlan firmaya zg etkin programlar bulunmaktadr.
detekin enerji ynetimi uygulamas yapt irketlerde kullanm olduu programlar
neticesinde alm olduklar sonular ve uygulama rnekleri u ekilde zetlenebilir: Enerji
ynetimi program uygulanan birok binada %10-30lara varan enerji tasarruflar
gerekletirilmitir. Bu binalardan bir ksm yeni tip sistemlerle donanm verimli olduu
dnlen binalardr. irket, referans kelimesini tesisin doluluk oran veya m2 bana
tketim gibi kriterler gz nne alnarak, enerji bakmndan deerlendirildii kriter olarak
tanmlamaktadr. Bu balamda; (1) referanslarna gre enerji tketimi bakmndan %20
aada olan bir binada, ilk yl %10, dier yl ilk seneye gre % 15 enerji tasarrufu elde
edilmitir. Bu binadaki enerji ynetimi almalar devam etmektedir; (2) referanslar ile
hemen hemen ayn tketime sahip olan bir iletmede, 4 yl boyunca toplam %30lar
mertebesinde bir enerji tasarrufu gerekletirilmitir.
9.5 Emti Enerji Ynetimi ve Tasarrufu Sistemlerinin Enerji Ynetimi Kavramna
Bak
Emti Enerji Ynetimi ve Tasarrufu Sistemleri, aktif olarak enerji tasarrufu ile ilgili
almaktadr. Firma enerji tasarrufu konusunda u almalar yapmaktadr (Ahmet Uar):

Yanma Veriminin yiletirilmesi

Atk Sudan Is Geri Kazanm

Atk Baca Gazndan Is Geri Kazanm

Havadan Havaya Is Geri Kazanm

Kazan Blfnden Is Geri Kazanm,

Yaltm (Vana) Ceketleri,

Fla Buhardan Is Geri Kazanm

Kompresr Kapasite Kontrol

Kireta nleyiciler

Soutma Kulelerinde Enerji Tasarrufu

Ara Filolarnzda Yakt Tasarrufu

120
Firmann bu konuda yapt en nemli faaliyet, HVAC sistemlerinde kullandklar
Magnetizern distribtrln yapmaktr. Bu rn, enerji tasarrufu, kapasite art
salamakta ve kresel snma nedenlerini azaltmaktadr. Cihaz adedi boru apna, sistem
boyutuna ve kapasite gereksinimlerine gre belirlenir. Cihazn alma prensibi u ekilde
zetlenebilir: Soutucu akkann atomik yaps uygulanan manyetik kuvvetle ortho-elektron
yapsna sahip olur. Bunun sonucunda molekllerin birbirinden uzaklamasyla akkan
iindeki hava kabarcklarnn yzeylerde birikmesi engellenir. Bylece daha iyi s transferi
salanr ve buharlama kolaylar. kinci olarak da, akkan iersindeki kompresr yalama
ya, s transfer yzeylerinden ak ynne doru uzaklaarak soutma evriminin kapasitesi
arttrlm olur. Magnetizern HVAC sistemlerinde kullanlmasnn salad faydalar
unlardr [16]:

Soutucu akkan cinsine bal olarak soutma ve stma kapasitesinde ortalama % 35

art olur.

Soutucu akkann buharlama scaklna bal olarak sistemin COP sinde ortalama
% 35e varan gelime gzlenir.

Kompresrn elektrik tketimi (kW) % 1523 orannda azalr.

Kompresre daha az sv soutucu akkan tanr.

Sistemin stma kapasitesi dk evaporasyon scaklklarnda bile art gsterir.

Sistemin k kapasitesini ve COP sini arttrr.

Kompresr korur.

Ekipmann mrn uzatr ve sistemin ypranmasn azaltr.

Bir yldan az srede yatrmn geri dnmesini salar.

Istma ve soutma sistemlerinde ortalama % 25-30 tasarruf salar.

Emti firmasnn u ana kadar yaptklar ilerden bazlar aada yer almaktadr:

Zorlu Enerji A.. LM 2500+ Gaz Trbini Yakt Tasarruf Uygulamas

Zorlu Enerji A.. LM 6000PC Gaz Trbini Yakt Tasarruf Uygulamas

Zorlu Enerji A.. EGT Tempest Gaz Trbini Yakt Tasarruf Uygulamas

Bey Enerji A.. Taurus 60 Gaz Trbini Yakt Tasarruf Uygulamas

121

Kastamonu Entegre A.. Taurus 60 Gaz Trbini Yakt Tasarruf Uygulamas

Hayat Kimya A.. (Bingo) Taurus 60 Gaz Trbini Yakt Tasarruf Uygulamas

Ak Enerji A.. Taurus 60 Gaz Trbini Yakt Tasarruf Uygulamas

Trk Demirdkm A.. Scak Su Kazan Yakt Tasarruf Uygulamas

Tecopolimer A.. Plastik Enj. Mak. Soutma Suyu artlandrma Uygulamas

Balkesir ULUDA Turizm Otobs letmecilii ehirleraras otobsleri uygulamas

122
BLM 10
10. SONU VE NERLER
Yaplm olan bu alma ile enerji ynetimi kavram genel olarak ele alnm, bu sektrde
faaliyet gsteren 5 firmayla grlerek enerji ynetimi uygulamalarnn nasl yapld
renilmeye allarak genel bir bak as elde edilmeye allmtr.
Sanayide enerji ynetim programna girimeden nce, enerji ve enerji ynetimi arasndaki
etkileimin enerji verimlilii bak asndan ele alnmas byk nem tamaktadr. Bu
balamda, "i yapabilme yetenei" olarak tanmlanan klasik enerji tanmnn dna
klmaldr. Bunun yan sra, enerji ynetim program ierisinde, enerji yneticilerinin nemli
fonksiyonlar gz ard edilmemelidir. Ayrca, enerji tasarrufundan te, enerji verimlilii ana
amacna ulalmaya allmaldr. Bu erevede, lkemizdeki her sektrde bir an nce, enerji
ynetim sistemleri kurularak, dier nesillere temiz bir evre brakmaya katk salanmaldr.
Sanayi sektr, bir yandan lkemiz nihai enerji tketimi iinde gittike artan nemli bir paya,
dier yandan da yksek enerji tasarruf potansiyeline sahiptir. Bu durum, sanayi sektrnde
yrtlecek olan enerji tasarrufu almalarnn ncelikle ele alnmasn gerektirmektedir. Bir
baka deyile, bu sektrde Enerji Ynetim Sistemleri (EYS)nin kurulmas zorunludur.
Enerji ynetiminde kullanlan teknikler, bir irkette veya kuruluta herhangi bir kaynan
ynetimde kullanlanlarla ayn yapya sahiptir. ISO Kalite Belgesi (ISO 14001 evre Ynetim
Sistemi) olan ve Bakm Ynetimi (koruyucu) uygulayan irketlerde, EYS'nin kurulmas ve
entegrasyonu daha kolaydr. Performansn izlenmesi ve hedeflerin konmas, hem giderlerin
kontrol hem de enerji kullanmyla ilgili alanlarn motivasyonu iin byk nem tar.
Enerji fiyatlar gelecekte artmaya devam edecek ve sanayide enerjinin verimli kullanm
kanlmaz olacaktr. Bundan tr, enerjinin etkin ve verimli kullanmndan sorumlu olan
Enerji Yneticisinin rol gittike artacaktr.
Enerji ynetimi konusunda bugne kadar yaplm olan almalar incelendiinde gze arpan
baz ortak zellikler bulunmaktadr. Bu almalara gre baarl bir enerji ynetimi
uygulamasnda ncelikli olarak enerji verisinin organize edilmesi ve bir enerji auditinin
yaplmas gerekmektedir. Bu uygulamada st ynetimin, ayrca bakm ve iletme personelinin
desteinin alnmas nem arz etmektedir. Enerji ynetimi uygulamas bir defaya mahsus
olarak yaplan bir uygulama deildir, bu nedenle uzun sreli bir enerji ynetimi iin bir
politikann oluturulmas ve bunu salayacak bir enerji yneticisinin atanmas arttr. Enerji

123
ynetimiyle enerji eitiminin entegre edilmesi de bir dier nemli konudur. alanlara ve
zellikle enerji ynetimi uygulamasn yrten birimi bu konuda eitimlerin verilmesi
gerekmektedir. Enerji kullanmnn izlenmesi ve aylk raporlrn hazrlanmas baarl bir enerji
ynetimi uygulamas iin gerekli bir faktrdr. Bunun yannda yllk program amalarnn ve
enerji tasarruf hedeflerinin de belirlenmesi gerekmektedir.
Yaplan grmeler neticesinde Trkiyede enerji ynetimi konusunda faaliyet gsteren
firmalar incelendiinde, bu irketlerin ounluunun gelien teknoloji ve sektrel konumlar
nedeniyle gnmzde birebir enerji ynetimi uygulamas yapmak yerine, yine bu uygulama
kapsamnda ancak otomasyon zerine younlat sonucuna varlmtr. Bu firmalarn
ounluunda bu konuda alan ayr departman bulunmaktadr. Bu birimin grevi
kapsamnda enerji ynetimi uygulamalar gerekletirilmektedir. Genel olarak grlen
irketlere bakldnda, enerji ynetimi uygulamalarnda benzer aamalarn takip edildii ve
bu aamalarn ncelikle uygulamann yaplaca bina ya da endstride bir enerji auditi ile
balamas gerektii sonucuna ulalmtr bu aamay takip eden dier admlar uygulamaya
gre deiiklik gsterebilmektedir. Ancak genel olarak (bina ynetim sistemlerindeki
uygulamalar da dahil olmak zere) tasarruf iin projelendirmenin yaplmas, lm aletlerinin
yerletirilmesi, gerekli yazlmn seilmesi, verilerin toplanp kaydedilmesi, verilerin
deerlendirilmesi, yaplan lm ve deerlendirmeler sonucunda gerekli tasarruf nlemlerinin
alnmas dier admlar olarak uygulanr.
Grmelerden ve yaplm olan literatr aratrmasndan elde edilen bir dier sonu da enerji
ynetiminin amacnn bina ve endstri uygulamalarnda farkllk gsterdiidir. Binalarda
konfor ve evre kirliliini nleme ana ama olurken, endstriyel uygulamalarda asl ama
enerji tasarrufu salamaktr.
Yaplm olan grmeler neticesinde, Trkiyede enerji ynetimi konusunda faaliyet
gsteren irketlerin uygulamay baaryla yerine getirdii, gerek ve yeter artlara uyum
gsterdii grlmtr. Ancak bu firmalarn enerji ynetimi uygulamalarn yaygnlatrmak
iin nayak olmas ve uygulamalarn srekliliini salamalar da gerekmektedir. lkemizde
enerji verimi, yurtdna kyasla ok dktr. Bu nedenle her sektrde "Enerji Ynetim
Sistemleri" kurulmaldr.
Ele alnmas gereken bir dier konu Enerji Verimlilii Mavirliidir. Enerji Verimlilii
Mavirlii kavram tesinde, uygulamaya konulmaldr. lkemizdeki enerji yneticileri
organize edilmeli ve iyi uygulamalarn birbirlerine aktarmalar salanmaldr. Bu balamda,

124
EE'nin bnyesindeki UETM ile koordineli olarak bir alt yap oluturulmaldr.
Bu alma kapsamnda yaplan bir dier uygulama, Ytong irketinde yaplan enerji ynetimi
almalarnn verilerinin MS SQL veritabannda incelenip, sonularn analiz edilmesidir.
Ytong irketi, enerji ynetimi almalarn aamada gerekletirmi ve buna gre birinci
aamada 746.000$, ikinci aamada 56.200$ ve nc aamada 132.000$ tasarruf elde
etmitir. SQL veritaban kullanlarak yaplan analiz, alma verilerinden elde edilen sonular
daha dzenli ve sistematik hale getirmi, ayrca yorumlama asndan da kolaylk salamtr.
Bu analizden de anlalaca zere enerji ynetimi uygulamalar irketlere byk bir fayda ve
tasarruf salamaktadr.
Enerji tasarrufunun salanmas, evre kirliliinin nlenmesi, kalite ve konforu sunmas gibi
baka dier faydalar da bulunan enerji ynetimi kavramnn yaygnlatrlarak uygulamada
daha ok hayat bulmas, lkemiz ve insanlarmzn gelecei asndan byk nem arz
etmektedir. Bu konuda yaplan almalarn srekliliinin salanmas ve mmkn olan en ksa
zamanda bu konuyla ilgili yasann karlmas byk kolaylklar salayacaktr.

125
KAYNAKLAR
ASHRAE, (1991), Energy Management, Applications Handbook (SI), Chapter 32.
Baird, G., Domm, R. M., Pool, F., Brander, W. D. S. ve Aun, S. C., (1984), Energy
Performance of Buildings, CRC Pres, Inc., Boca Raton, Florida.
Contreras, K. S., Yiit, K. S. ve Vezirolu, T. N., (1997), Spanish Energy Planning Towards
A Sustainable Future, Energy Conservation Management, 38(5): 443-452.
alkolu, E., (1999), Elektrik leri Ett daresi Genel Mdrlnce Yrtlen Enerji
Tasarrufu almalar ve lkemizdeki Tasarruf Potansiyeli, Trkiye 11. Enerji
Sempozyumu, TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas, Ankara.
Dilma, S., (1996), Avrupa Birliine ye lkelerde Binalarda Enerji Tasarrufu
Konusundaki Uygulamalar, Is Yaltm ve Enerji Tasarrufu Sempozyumu Bildiriler Kitab,
11: 7-13, 28 Kasm 1996, MMO zmir ube.
Doan, T., (1993), Enerji Tasarrufunda Toplam Kalite Kontrol Yaklam, Termodinamik
Dergisi, 47-49.
Eastop, T. D. ve Craft, D. R., (1996), Energy Efficiency for Engineers and Technologists,
Addison Wesley, Longman Limited, England.
EIE Elektrik leri Ett daresi, (1991), Derece Gn, Binalarda Enerji Tasarrufu Serisi 2,
Kasm 1991.
Energy Conservation Center Japan, (1998), Law Concerning the Rational Use of Energy,
Kyushu International Center, JICA&KITA, Japonya.
Energy Efficiency Office, (1991), Energy Efficiency in Buildings (Offices), Department of
Energy, England.
Energy Efficiency Office (EEO), (1993a), Energy Audits for Buildings, Best Practice
Programme, Fuel Efficiency Booklet 1, Department of The Environment, ngiltere.
Energy Efficiency Office, (1993b), Degree Days, Department of The Environment, Fuel
Efficiency Booklet 7, England.
Energy Efficiency Office, (1994a), Introduction to Energy Efficiency in Prisons, Emergency
Buildings and Courts, Department of The Environment, England.
Energy Efficiency Office, (1994b), Introduction to Energy Efficiency in Factories and
Warehouses, Department of The Environment, England.
Energy Efficiency Office (EEO), (1997), Choosing An Energy Efficiency Consultant,
Department of The Environment, ngiltere.
Energy Efficiency Office (EEO), (1998), Energy, Environment and Profits, Making a
Corporate Commitment, Department of the Environment, ngiltere.

126

Enerji Verimlilii Yasa Tasars, (1998), EIE, Ankara.

Haas, R., (1997), Energy Efficiency Indicators in the Residential Sector, Energy Policy, 25:
789-802.
Hepbal, A., (1996), Yaplarda Enerji Verimlilii, II. Uluslararas Yap Teknolojisi Bilimi
ve Yaplarda Tesisat Sempozyumu ve Sergisi, 13-15 Eyll 1996, Askeri Mze Kltr
Sitesi, stanbul, Bildiriler Kitab, Trk Tesisat Mhendisleri Dernei, Makine Mhendisleri
Odas zmir ubesi.
Hepbal, A., (1997), Enerji Verimlilii Uygulama Alanlar ve evre, 1. Enerji ve evre
Kongresi, 191: 183-194, Makine Mhendisleri Odas Antalya ubesi, Antalya.
Hepbal, A., (1999a), HVAC Sistemlerinde Etkinlik ve Verim Tanmlar, Blm I,
TMMOB Makine Mhendisleri Odas, Tesisat Mhendislii Dergisi, 50: 33-53.
Hepbal, A., (1999b), Is Balans: Is Ynetim Sisteminin Kalbi, Doalgaz Dergisi, 61 ve
63: 178-184 ve 127-131.
Hepbal, A., (1999c), Enerji Auditi: Enerji Ynetim Programnn Temeli, Ege niversitesi
Gne Enerjisi Enstits Dergisi, zmir.
Hepbal, A., (1999d), Nasl Bir Enerji Verimlilii Mavirlii?, 18. Enerji Tasarrufu
Haftas Ulusal Enerji Verimlilii Kongresi, 3-5 ubat 1999: 24-48, Ankara.
Hepbal, A. ve Eltez, M., (1999), A Survey on Building Energy Management Systems at
Turkish Universities, TIEES 98, Energy and the Environment Proceedings of the Second
Trabzon International Energy and Environment Symposium, Begel House, Inc., 213-215,
Trabzon.
Hepbal, A., (2000a), Sanayide Enerji Ynetim Programna Sistematik Yaklam, Tesisat
Mhendislii Dergisi.
Hepbal, A., (2000b), Binalarda Enerji Verimlilii Nasl Salanabilir?, Termoklima, 97.
Hepbal, A., (2001a), Sanayide Enerji Ynetim Programnn Temelleri, Termoklima, 106.
Hepbal, A., (2001b), Nasl Bir Enerji Verimlilii Mavirlii?, Termoklima.
Kamal, W. A., (1997), Improving Energy Efficiency-The Cost-Effective Way to Mitigate
Global Warming, Energy Conversion Management, 38(1): 35-39.
Kennedy, W. J., Turner, W. C. ve Capehart, B. L., (1994), Guide to Energy Management, The
Fairmont Press, Inc., U.S.A.
Keskin, T. ve Gmdereliolu, S., (1997), lkemizdeki Enerji Tasarrufu Programlar ve
Son Gelimeler, Trkiye 7. Enerji Kongresi, Dnya Enerji Konseyi Trk Milli Komitesi,
Enerjide Verimlilik, Cilt IV, 3-8 Kasm 1997.

127
Kyushu Bureau of International Trade and Industry, (1998), How to Be Administrative
Energy Conservation in Japanese Industries, JICA&KITA, Japonya.
Okutan, C., (1997), Mhendislik Sektrnde Profesyonellie Ynelik Geliim inde
Mekanik Tesisat Mhendislii, Tesisat Dergisi, 29: 70-82.
Payne, G. A., (1980), The Energy Managers Handbook, IPC Business Press Limites, The
British Council, England.
Resmi Gazete, (1986), Say: 19009, 4 ubat 1986.
Resmi Gazete, (1993), Devlet hale Kanunu, Say: 18161, 10 Eyll 1993.
Resmi Gazete, (1995), Sanayi Kurulularnn Enerji Tketiminde Verimliliin Arttrlmas
in Alacaklar nlemler Hakknda Ynetmelik, Say: 22 460, 11 Kasm 1995.
Resmi Gazete, (1996), Enerji Ynetimi Dersi ve Kursu Dzenleme Esaslar Duyurusu, Say:
22 743, 31 Austos 1996.
Resmi Gazete, (1998), Enerji Tasarrufu Ettleri in Yetki Belgesi Verilmesi Esaslar le lgili
Duyuru, Say: 23 396, 8 Temmuz 1998.
Saibu Gas Co. Ltd., (1998), Energy Saving, Kyushu International Center, JICA&KITA,
Kitakyushu, Japonya.
Shimizu, Y., (1998), To Learn How to Collect Data of Maintenance and to Apply Energy
Conservation, Kyushu International Center, JICA&KITA, Kitakyushu, Japonya.
Shinkawa, N., (1998), An Outlook for Energy in Energy Conservation Point of View, Kyushu
International Center, JICA&KITA, Kitakyushu, Japonya.
Smith, C. B., (1997), Electrical Power Management in Industry, (Ed.: F. Kreith ve R. E.
West), Handbook of Energy Efficiency, CRC Pres, Inc., U.S.A.
Stebbins, L., (1994), letmelerde Enerji Ynetimi, (eviren: T. Doan), Termodinamik
Dergisi, 72-75.
Tesisat, (1996), Uluslararas Enerji Teknoloji ve Tesisat Dergisi, 19.
Thumann, A. ve Mehta, P. D., (1991), Handbook of Energy Engineering, The Fairmont Pres,
Inc., U.S.A.
TBTAK-TTGV, (1998), Bilim-Teknoloji-Sanayi
Teknolojileri Politikas alma Grubu Raporu, Ankara.

Tartmalar

Platformu,

Enerji

Witte, L. C., Schmidt, P. S. ve Brown, D. R., (1988), Industrial Energy Management and
Utilization, Blm 4, Hemsphere Publishing Corparation, U.S.A.

128
Yaln, E., (1997), Enerji Tasarrufunun evre zerindeki Etkileri, TMMOB Makine
Mhendisleri Odas, evre ve Enerji Kongresi Bildiriler Kitab, 192: 410-420, 5-7 Haziran
1997.
NTERNET KAYNAKLARI
[1]http://www.altavista.com/cgi-bin/query?pg=q&kl=XX&q=%22energy+efficiency+
consultant%22, 5 ubat 2006
[2] Thttp://www.gpp.org/energy_ideas/EI.0396/EI.0396.00.html , 12 Aralk 2005
[3] www.roguevalleyheat-air.com/info.html, 11 Eyll 2005
[4] www.hannabery.com/hvacwords.htm, 11 Eyll 2005
[5]http://www.engineeringtoolbox.com/electrical-motor-efficiency-33655.html,16 Ekim 2005
[6] http://www.advancedenergy.org/progressenergy/motor_efficiency.html, 17 Ekim 2005
[7] http://www.psnh.com/Business/SmallBusiness/Motor.asp, 3 Kasm 2005
[8] http://www.lmphotonics.com/pwrfact.htm, 3 Kasm 2005
[9] http://www.microconsultants.com/tips/pwrfact/pfarticl.htm, 12 Aralk 2005
[10] http://www.eie.gov.tr/turkce/en_tasarrufu/erdal_kimsesiz.html, 10 ubat 2006
[11] http://www.eie.gov.tr, 25 Kasm 2005
[12] http://www.alarko-carrier.com.tr/Bys.htm, 2 Ocak 2006
[13] http://www.schneiderelectric.com.tr/html/tr/company/markets/building/building.htm, 3
Ocak 2006
[14] http://www.masotomasyon.com, 3 Ocak 2006
[15] http://www.idetek.com/enerjiyonetim.html, 4 Ocak 2006
[16] http://www.enerjitasarrufu.com, 4 Ocak 2006
GRLEN KLER
Seluk Ercan, Alarko-Carrier, Bina Ynetim Sistemleri Departman Mdr, 4 Ocak 2006
zkan akr, MAS Otomasyon, Proje Mdr, 3 Ocak 2006
Mehmet Snmez, DETEK, Proje Mhendisi, 21 Aralk 2005
Ahmet Uar, Emti Enerji Ynetimi ve Tasarruf Sistemleri, Proje Mdr, 27 Ocak 2006
Mehmet Erdemir, EKA, Proje Mdr, 23 Aralk 2005
Baycan Gzelderen, Schneider Electric, Sat Mdr, 26 Aralk 2005
Halil Kurt, Siemens, Sat Mhendisi, 27 Aralk 2005

129
EKLER
Ek 1
SANAY

KURULULARININ

ENERJ

TKETMNDE

VERMLLN

ARTTIRILMASI N ALACAKLARI NLEMLER HAKKINDA YNETMELK

BRNC KISIM
Ama, Kapsam, Hukuki Dayanak, Tanmlar
Ama
Madde 1. - Bu ynetmeliin amac, enerji tketimi yksek olan sanayi sektrndeki enerji
verimliliinin arttrlmas iin gerekli dzenlemeleri salamaktr.
Kapsam
Madde 2. - Bu ynetmelik lkemizde sanayi, sanayi ve ticaret odalarna bal olarak Kamu
ve zel Sektrde endstriyel faaliyet gsteren kurulular ile maden kartlmas ve ilenmesi
ile ilgili ve yllk toplam enerji tketimi 2000 TEP'e eit ve byk olan tesisleri kapsar.
Kullanlan yaktlarn ve tketilen elektriin TEP'e evrilmesinin nasl hesaplanaca 5'inci
Maddede belirtilmitir.
Hukuki Dayanak
Madde 3. - Bu ynetmelik, 3154 sayl Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnn Tekilat ve
Grevleri Hakkndaki Kanun' un 28. Maddesinin verdii yetkiye dayanarak ayn kanunun 2.
maddesinin (b) bendi ile 12.8.1993 tarihli ve 505 sayl Kanun Hkmnde Kararname ile
deiik 10' uncu Maddesinin (d) bendi uyarnca hazrlanmtr.
Tanmlar
Madde 4. -

Bu ynetmelikte yer alan:

a) ETKB

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl

b) EE

Elektrik leri Ett daresi Genel Mdrl

c) UETM

Ulusal Enerji Tasarruf Merkezi

d) FABRKA

Sanayi Kuruluu

e) TEP

Ton Edeer Petrol

130
f) ENERJ

Yanma iin elverili tm petrol rnleri, doalgaz, kmr, kok,

linyit,dier kmr rnleri ve retim srasnda ara rn olarak kan ve enerji deeri
olan rnler ile elektriktir.
g) SET

Spesifik Enerji Tketimi

anlamnda kullanlmtr.
KNC KISIM
Enerji Verimliliinin Arttrlmasnda Uyulacak Genel Hususlar
Enerji Tketimlerinin Hesaplanmas
Madde 5. -

Bir fabrikann yllk, 1 Ocak - 31 Aralk aras veya kampanya usul alan

iletmeler iin kampanya sresini iine alacak ekilde 12 ay, harcad her trl yakt ve satn
alnan, ara rn, hammadde ve/veya enerji kullanlarak retilen enerji trleri dahil elektrik
tketimlerinin toplam, fabrikann enerji tketimi olarak kabul edilir.
Her bir yakt ve/veya elektriin yllk tketim miktarlar Tablo 1' de verilen katsaylar
yardm ile TEP' e evrilir ve bu TEP deerlerinin toplanmas ile yllk toplam enerji tketimi
bulunur.
Enerji Verimliliini Arttrc nlemler
Madde 6. -

Fabrikalar aada belirtilen alanlarda nlemler alarak enerjinin verimli

kullanm iin aba gsterirler. Ayrca yeni fabrika kurulurken veya fabrikann kapasite
arttrm ve modernizasyon almalarnda da aadaki hususlar gznnde bulundurulur.
A- Mevcut Tesislerde Enerji Verimliliini Artrc nlemler:
Mevcut tesisler aada belirtilen alanlarda nlemler alarak enerjinin verimli kullanm iin
aba gsterirler.
a) Yaktlarn, mevcut yakma sisteminin en verimli ekilde kullanm ile yaklmas,
b) Istma, soutma, iklimlendirme ve s transferinde en yksek verimin elde edilmesi,
c) Is yaltmnn standartlara uygun olarak yaplmas, s reten, datan ve kullanan tm
nitelerin yaltlarak s kaybnn en aza indirilmesi,
d) Atk s geri kazanm,
e) Isnn ie dntrlmesinde verimliliin arttrlmas,
f) Elektrik tketiminde kayplarn nlenmesi,

131
g) Elektrikten i, s vb dnmlerde verimliliin artrlmas, mmkn olduu takdirde
bileik s-g retimine geilmesi,
h) Otomatik kontrol uygulamalar ile insan faktrnn en aza indirilmesi,
i) Hava kirletici emisyonlarn minimuma ekilmesi ve tketilen enerji atklarnn evreyi
en az kirletecek ekilde saklanmas iin azami aba gsterilmesi.
B- Yeni Kurulacak Tesislerde Enerji Verimliliini Artrc nlemler:
A maddesinde belirtilen nlemler, tesisin projelendirilmesi aamasndan itibaren dikkate alnr
ve bu amaca ynelik olarak ayrca ;
a) Yeni alnacak makinalar enerji verimlilii yksek olan teknolojiler arasndan,
standardizasyon ve kalite gvenlik sisteminin gereklerine dikkat edilerek seilir.
Ayrca kesintisiz enerji arz salayacak girdilerin seimine dikkat edilir.
b) Tesis, s yaltm asndan en verimli ekilde projelendirilir ve uygulama projeye
uygun olarak yaplr.
c) Tesisin kuruluu aamasnda enerji verimlilii ile ilgili tm lm cihazlar temin ve
monte edilir.
d) Hava kirletici emisyonlarn minimuma ekilmesi ve tketilen enerji atklarnn evreyi
en az kirletecek ekilde saklanmas iin gerekli dzenlemeler yaplr.
e) Bileik s-g retimine nem verilir.
Enerji Tasarrufu Ettleri
Madde 7. -

Fabrika ynetimi, 6' nc Maddede belirtilen nlemlerle salanacak tasarrufun

enerji ve parasal deerlerini belirlemek zere, enerji tasarrufu ettlerinin yaplmasn veya
yaptrlmasn salar. Bu almalar ynetmeliin yaynlanmasndan sonraki ilk yl sonundan
balayarak nc yl sonuna kadar tamamlanr. alma sonular bir raporda derlenir ve
rapordan 2 kopya fabrika tarafndan UETM' ye gnderilir. Fabrika, bu enerji tasarrufu
ettlerini kendi teknik imkanlar ile yrtebilecei gibi, UETM tarafndan yetkilendirilecek
yerli ve yabanc mhendislik firmalarna, niversitelere veya serbest danmanlara
yaptrabilir.
Enerji Tasarrufu Planlarnn Hazrlanmas
Madde 8. -

Fabrikalar, 7' nci Madde erevesinde belirledii kayplar azaltmak iin,

kapasite artrm ve modernizasyon almalar ile retim artlar da gz nnde

bulundurularak, 2 ve 5 yllk planlar yapar. Yaplacak olan 2 yllk plan ierisinde geri deme

132
sresi 1 yl ve altnda olan yanma kontrolu, izolasyon, g kompanzasyonu gibi enerji
tasarrufu salayan projelerin, 5 yllk plan ierisinde ise geri deme sresi 1 ile 4 yl arasnda
olan enerji tasarrufu projelerinin yatrmlarna yer verilir. Enerji tasarrufu ettlerinin
tamamlanmasn takip eden bir yl iinde bu planlarn hazrl tamamlanr ve derhal
uygulamaya konulur.
Spesifik Enerji Tketimlerinin zlenmesi
Madde 9. -

Enerji tketimi asndan kapsam iine giren tm fabrikalar ana rnler iin

SET deerlerini aylk ve yllk bazda izlerler. rnein TEP/ton, kWh/birim rn, GCal/ton,
Gcal/m2, kCal/Kg gibi.
SET deerlerini daha salkl olarak izlemek iin fabrika ynetimleri gerekli saya ve lm
cihazlarnn satn alnmas ile ilgili hazrlklar bu ynetmeliin yaym tarihinden itibaren 1
yl iinde tamamlayp, cihazlar 3 yl iinde monte eder, mevcutlar tamir ve Trk Standartlar
Enstits nde kalibre ettirerek faal hale getirirler. Bunlarn faal ve kalibrasyonlu halde
kalmas iin de cihazlarn periyodik kalibrasyon srelerine uygun olarak Trk Standartlar
Enstits nde srekli lm ve kalibrasyonlarnn yaplmasn salar. Modernizasyon,
kapasite arttrm ve yeni tesislerin kurulmasnda yeterli sayda saya ve lm cihazlarnn
kullanlmas hususu projelendirme aamasnda gznne alnr.
NC KISIM
Fabrikalarda Enerji Ynetimi Sisteminin Oluturulmas
Enerji Ynetimi Sisteminin Oluturulmas
Madde 10. - Enerji tketimi 2000 TEP' e eit ve byk olan tm fabrikalar, enerji tketimi
verimliliinin arttrlmas amacyla ynetmeliin yrrle girmesinden 6 ay ile 1 yl iinde
11' inci Maddede belirtilen erevede Enerji Ynetimi Sistemi ni olutururlar.
Enerji Kontrol Birimi ve Enerji Yneticisi
Madde 11. - Tablo 2' de sektrel bazda yllk olarak;
(A) kategorisinde gsterilen miktarda ve zerinde enerji tketen fabrikalar bir Enerji
Yneticisi koordinatrlnde Enerji Kontrol Birimi olutururlar,
(B) kategorisinde yer alan fabrikalar ise bir Enerji Yneticisi grevlendirirler.

133
Fabrikada enerji ynetiminden sorumlu tutulan bu elemanlarda Enerji Yneticisi Sertifikas
na sahip olma art aranr.
Enerji Kontrol Birimi ve Enerji Yneticisinin zellikleri
Madde 12. - Fabrikalara atanacak Enerji Yneticisinin mevcut sistem ve prosesi iyi tanyan
tecrbeli bir mhendis olmas ve idari adan dorudan Fabrikann st ynetimine bal
olarak grev yapmas salanr. Enerji Yneticisi koordinatrlnde grev yapan Enerji
Kontrol Birimi, fabrikann ana retim blmlerinin iletmeden sorumlu teknik elemanlar ile
enerji satnalnmas ve kaytlarla ilgili muhasebe veya buna benzer blm grevlisinden
oluur. Enerji Yneticilerinin tam zaman alacak kiiler olmalarnda bir zorunluluk
bulunmamaktadr.
Enerji Yneticisinin Grev, Yetki ve Sorumluluklar
Madde 13. - Enerji Yneticisinin grev, yetki ve sorumluluklar aada belirtilen
almalar kapsar ancak bunlarla snrl deildir:
a. Fabrikadaki tm enerji tketim kaytlarn, saya okuma ve enerji satn almay takip
etmek, denetlemek, bunun iin nemli retim blmlerinde gerekli olan saya ve
benzeri cihazlarn yerlerini tesbit ederek satn alnmasn ve montajn salamak zere
giriimlerde bulunmak.
b. SET deerleri iin ayr ayr tm nemli retim blmlerini ve ana rnleri takip etmek
zere mevcut durum ve iyiletirme sonras endeksleri gelitirmek, st ynetime
verilmek zere SET deerleri, enerji maliyetleri ve retim-enerji tketim ilikisini,
enerjinin birim rn maliyetindeki payn zetleyen aylk raporlar hazrlamak, yerli ve
yabanc sanayi rnlerindeki enerji younluklarna paralel bir trend izleyip
izlemediini kontrol etmek ve bu rnlerde enerji younluklarnn drlmesini
teminen alternatif teklifler hazrlamak.
c. Fabrika iin mali avantaj salamas asndan yakt cinsini ve elektrik tarifesini
deitirme olanaklarn aratrmak ve enerji ikmal kesintisi halinde uygulanmak zere
muhtemel planlar hazrlamak.
d. Yllk enerji maliyet btelerini hazrlamak ve gereklemeleri izlemek.
e. Fabrika personeli, ekipman satclar ve d danmanlarla ibirlii yaparak enerji
tasarrufu projelerini, proses deiiklikleri de dahil olmak zere gelitirmek, gerekli

134
mali analizleri yaparak ynetimin bu konuda yatrm yapmas iin yeterli bilgiye sahip
olmasn, fabrikann kendi mali ve teknik imkanlar iinde olanlar da dahil, salamak.
f. Makina ve tesislerin daha verimli olarak iletilmesi iin verimlilik standartlar
oluturmak.
g. Hazrlanm

tasarruf projelerinin, artnameden montaja kadar her safhada olmak

zere yrtlmesini salamak.

h. Enerji Ynetim program iin fabrikadaki her kademe arasnda iletiimi salamak,
programa katlan tm mhendis ve iileri tevik etmek iin bilinlendirme ve eitim
programlar gelitirmek.
i. Hava kirletici bacagaz emisyonlarn srekli izleyerek 2.11.1986 tarih ve 19269 sayl
Resmi Gazetede yaynlanan Hava Kalitesinin Korunmas Ynetmeliinde belirtilen
snr deerlerinin almamasn salamak.
j. Saya ve benzeri cihazlarn periyodik olarak ylda bir lm ve kalibrasyonlarnn
yaptrlmasn salamak ve izleme raporlar tanzim etmek.
DRDNC KISIM
Enerji Ynetimi Sertifikasnn Verilmesi ile lgili Hususlar
Enerji Yneticisi Kurslar ve Sertifika
Madde 14. - UETM, fabrikalarca belirlenecek elemanlar Enerji Ynetimi kavramlar
konusunda eitmek zere ksa sreli kurslar aar ve / veya bu kurslar dzenlemek zere
eitim kurumlarna yetki verir. Bu kurslar takiben yaplacak snav sonucunda UETM
tarafndan Enerji Yneticisi Sertifikas verilir.
Kurs Kapsam
Madde 15. - ETKB tarafndan, kursun kapsam, creti, kurs yetki belgesi verilmesi ve
yetkinin iptali, snav kurallar ile ilgili hususlar aklayan bir ilan hazrlanarak, ynetmeliin
yrrle girmesinden sonra 6 ay iinde Resmi Gazetede duyurulur.
Eitmen creti
Madde 16. - UETM tarafndan, Enerji Yneticisi kursunda ve Enerji Verimlilii Eitim
programlarnda eitmen olarak grevlendirilecek EE/UETM personeline, 657 sayl Devlet
Memurlar Kanunun 176' nc maddesini deitiren 21.5.1992 tarih 3803 sayl kanunda
belirtilen ders creti EE btesinden denir. UETM tarafndan kurs vermek zere
yetkilendirilen kurumlarda ve niversitelerde grevlendirileceklere verilecek ders creti ise

135
yukarda belirtilen kanunda ngrlen miktarda ve bu kurum ve niversitelerin, kurslara
eleman gnderecek fabrikalardan alaca kurs cretinden karlanr.
niversitelerde Enerji Ynetimi Dersi
Madde 17. - niversite eitimleri srasnda, kapsam 15' inci Maddede belirtilen kurs ile
paralel olan bir smestir sreli Enerji Ynetimi dersini alm olan mhendisler, gerekli
belgeler ile UETM ye bavurduklar takdirde, kendilerinden sadece belge masraf alnarak
Enerji Yneticisi Sertifikas verilir.
BENC KISIM
zleme ve Ykmllkler
zleme
Madde 18. - Bu ynetmelikle ilgili hususlar Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl adna bu
Bakanln bal kuruluu olan Elektrik leri Ett daresi Genel Mdrl bnyesinde
oluturulmu bulunan Ulusal Enerji Tasarrufu Merkezi ( EE/UETM ) tarafndan izlenir ve
sonular her yl ad geen Bakanla rapor edilir. Bu raporlar, UETM tarafndan grlen
aksaklklar ve giderilmesi konusundaki tavsiyeleri ierir.
zleme Yetkisi
Madde 19. - UETM, fabrikalarn bu ynetmelikle getirilmi bulunan ykmllklere uyup
uymadn denetlemeye, fabrikalardan enerji verimliliinin tesbiti amacyla gerekli bilgiyi
toplamaya, almalar yerinde izlemeye yetkilidir.
Bilgilerin Gizlilii
Madde 20. - UETM tarafndan elde edilen bilgilerin gizlilii salanr, bilgiler ve
deerlendirme sonular hibir ekilde tek bir fabrikaya ait olarak aklanmaz, birden fazla
fabrika veya sektrel deerlendirmeler olarak yaynlanabilir. Ancak ulusal karlar yahut
kamu yararna olan bilgiler, ilgili kuruluun izni alnarak kullanlabilir ve yaynlanabilir.
Enerji Tasarrufu Ettleri in Yetki Belgesi Verilmesi
Madde 21. - Fabrikalarda enerji tasarrufu ettleri, fabrikann kendi imkanlar ile
gerekletirilemedii durumlarda, UETM tarafndan yetkilendirilen kii ve kurulularca
yrtlr. Bu ettler sonucunda, UETM' nin hazrlad formata uygun olarak bir rapor
hazrlanr. Ettleri yrtmek zere yetki belgesi almak isteyen kii ve kurulular, daha nce

136
yaptklar ileri, mevcut eleman ve cihaz altyapsn gsterir belgelerle UETM' ye bavururlar,
yaplan inceleme sonucunda uygun grlenlere 5 yl geerli yetki belgesi verilir. Yetki belgesi
olmayan kii ve kurulularca hazrlanan raporlar geersiz saylr.
Enerji Yneticisi Olarak Atananlarn simlerinin Bildirilmesi
Madde 22. - Fabrikalara Enerji Yneticisi olarak atanan kiilerin isimleri, zgemileri,
adres-telefonlar ve fabrika ynetimince donatld yetkilerle ilgili bilgi, bu ynetmeliin
yrrle giri tarihinden itibaren 6 ay iinde UETM' ye gnderilir ve bu bilgiler UETM
tarafndan bir veri tabannda gncel olarak tutulur. Bu kiilerin grevden alnmalar veya
ayrlmalar durumunda mutlaka yeni bir ynetici atanr ve yeni yneticiye ait bilgiler
deiiklik tarihinden itibaren 30 gn iinde fabrika tarafndan UETM ' ye bildirilir.
Enerji Tasarrufu Projelerinin ve Uygulama Takviminin Bildirilmesi
Madde 23. - Fabrikalar, 7' nci Madde erevesinde yaplan almalara ait raporlarda tesbit
edilen enerji tasarrufu ile ilgili projelerini ve 8' inci Maddede belirtildii gibi enerji tasarrufu
projelerinin uygulanmasn bir takvime balamak zere hazrladklar planlarn bu
ynetmeliin yrrle giri tarihinden itibaren 4 yl iinde UETM' ye veri tabanna
kaydedilmek zere gnderirler. Fabrikalarca hazrlanan plan UETM' ce yetersiz bulunursa,
UETM plann revizyonunu isteyebilir.
SET Deerlerinin Bildirilmesi
Madde 24. - Fabrikalar, 8' inci Maddede belirlenen uygulama planlarnn gerekleme
durumunu ve 9' uncu Maddede belirtilen SET deerlerinin (ilk ana rn iin olmak zere),
yllk ortalamasn ve yl iindeki en iyi performansn bir sonraki yln ubat ay iinde,
UETM tarafndan istenen formata uygun olarak, veri tabanna kaydedilmek zere gnderirler.
Uygulamadaki Darboazlar Hakknda Bilgi stenmesi
Madde 25. - Plann uygulanmasn UETM yetersiz grrse, uygulamann arttrlmasna
katk salamak zere, teknik, mali ve dier darboazlar hakknda fabrikadan bilgi isteyebilir.
Byle bir talep vuku bulduunda, fabrika talebin kendisine ulat tarihten itibaren 1 ay
iinde gerekli bilgiyi UETM' ye gnderir.

137
ALTINCI KISIM
eitli Hkmler
Dier Katklar
Madde 26. - UETM Sanayide Enerji verimliliinin arttrlmas iin ett, yayn, tantma ve
eitim almalarn yrtr. Bu almalar srasnda fabrikalar, UETM ' ye programlarn
etkin olarak yrtlmesini salamak iin yardmc olurlar.
Ynetmeliin Uygulama Sorumluluu
Madde 27. - Fabrikann

en

st

yneticisi

bu

ynetmeliin

uygulanmasndan

ve

uygulamalarn devamllndan sorumludur. Ynetim, fabrikada enerji verimliliinin

arttrlmas iin her kademedeki alann ynetmelikten haberdar olmasn ve grev
kapsamlar ercevesinde sorumluluk almasn salayarak, uygulamann baarya ulamas iin
aba sarfeder. Fabrika ynetimi, Enerji Yneticisinin grevlerini etkin olarak yrtmesi iin
gerekli dzenlemeleri yapmak ve uygulamalarda Enerji Yneticisinin raporla tevsik ettii
gr ve nerileri dikkate almak zorundadr.
Yrrlk
Madde 28. - 832 sayl Saytay Kanununun 105 inci maddesi hkm uyarnca Saytayn
gr de alnan bu ynetmelik, yaym tarihinde yrrle girer.
Yrtme
Madde 29. - Bu ynetmelik hkmlerini, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakan yrtr.

138
Tablo 1
Kaynaklarn Alt Isl Deerleri ve Petrol Edeerine evrim Katsaylar
evrim
Miktar

Enerji Kayna

Younluk

Isl deer

Birim

Katsays
(TEP)

ton

Takmr

6100

kCal/Kg

0.610

ton

Kok Kmr

7200

kCal/Kg

0.720

ton

Briket

5000

kCal/Kg

0.500

ton

Linyit

3000

kCal/Kg

0.300

teshin

ve

sanayi
1

ton

Linyit santral

2000

kCal/Kg

0.200

ton

Elbistan Linyiti

1100

kCal/Kg

0.110

ton

Petrokok

7600

kCal/Kg

0.760

ton

Prina

4300

kCal/Kg

0.430

ton

Tala

3000

kCal/Kg

0.300

ton

Kabuk

2250

kCal/Kg

0.225

ton

Grafit

8000

kCal/Kg

0.800

ton

Kok tozu

6000

kCal/Kg

0.600

ton

Maden

5500

kCal/Kg

0.550

ton

Elbistan Linyiti

1100

kCal/Kg

0.110

ton

Asfaltit

4300

kCal/Kg

0.430

ton

Odun

3000

kCal/Kg

0.300

ton

Hayvan ve Bitki

2300

kCal/Kg

0.230

Art
1

ton

Ham Petrol

10500

kCal/Kg

1.050

ton

Fuel Oil No: 4

9600

kCal/Kg

0.960

ton

Fuel Oil No: 5

0.920 Kg/lt

10025

kCal/Kg

1.003

ton

Fuel Oil No: 6

0.940 Kg/lt

9860

kCal/Kg

0.986

ton

Motorin

0.830 Kg/lt

10200

kCal/Kg

1.020

ton

Benzin

0.735 Kg/lt

10400

kCal/Kg

1.040

ton

Gazya

0.780 Kg/lt

8290

kCal/Kg

0.829

ton

Siyah Likr

3000

kCal/Kg

0.300

ton

Nafta

10400

kCal/Kg

1.040

139
bin

m3

Doal Gaz

0.670

8250

kCal/m

0.825

8220

kCal/Kg

0.820

4028

kCal/m

0.403

791

kCal/Kg

0.080

1019

kCal/m

0.102

Rafineri Gaz

8783

kCal/m

0.878

Kg/m
1

ton

Kok Gaz

bin

m3

Kok Gaz

0.490
Kg/m

ton

Yksek Frn Gaz

bin

m3

Yksek Frn Gaz

1.290
Kg/m

bin

m3

bin

Asetilen

14230

kCal/m

1.423

bin

m3

Propan

10200

kCal/m

1.020

ton

LPG

10900

kCal/Kg

1.090

bin

m3

LPG

27000

kCal/m

2.700

2.477
Kg/m

bin

kWh

Elektrik

860

kCal/kWh

0.086

bin

kWh

Hidrolik

860

kCal/kWh

0.086

bin

kWh

Jeotermal

8600

kCal/kWh

0.860

140
Tablo 2
SEKTR

ENERJ
KONTROL

ENERJ

BRM

YNETCS

Demir elik Sanayii

> 50 000 TEP

50 000 - 2 000 TEP

Alminyum Sanayii

> 200 000 TEP

200 000 - 2 000 TEP

ALTSEKTR
METAL ANA SANAY

2 000 TEP

Bakr Sanayii
Dier Metal Sanayii

> 20 000 TEP

20 000 - 2 000 TEP

imento Sanayii

> 50 000 TEP

50 000 -10 000 TEP

Cam Sanayii

> 20 000 TEP

20 000 - 2 000 TEP

TOPRAK ANA SANAY

2 000 TEP

Tula Kiremit Sanayii

Seramik Sanayii

> 30 000 TEP

30 000 - 2 000 TEP

2 000 TEP

Dier Topraktan Mamul Madde retim Sanayii

KMYA ANA SANAY
Kimyasal Gbre Sanayii

> 15 000 TEP

Petrokimya Sanayii

> 400 000 TEP

Ana Kimyasal Maddeler retim Sanayii

> 15 000 TEP

15 000 - 2 000 TEP

Lastik Sanayii

2 000 TEP

la Sanayii

2 000 TEP

Temizlik Maddeleri retim Sanayii

2 000 TEP

Boya,Vernik ve Lak retim Sanayii

2 000 TEP

Dier Kimyasal Maddeler retim Sanayii

2 000 TEP

GIDA ANA SANAY

eker retimi ve Tasfiyesi

> 40 000 TEP

40 000 - 2 000 TEP

Bitkisel ve Hayvansal Ya retimi Sanayii

> 20 000 TEP

20 000 - 2 000 TEP

ki retimi Sanayii

2 000 TEP

ay retimi Sanayii

2 000 TEP

Un ve Unlu Mamuller retim Sanayii

2 000 TEP

St ve Stten Mamul Maddeler retim Sanayii

2 000 TEP

141
2 000 TEP

Dier Gda Maddeleri Sanayii

TEKSTL ANA SANAY
plik Dokuma ve Basma Sanayii

> 20 000 TEP

20 000 - 2 000 TEP

Ha1 ve Ki1im Sanayii

2 000 TEP

rme ve Konfeksiyon Sanayii

2 000 TEP

Dier Tekstil Sanayii

> 50 000 TEP

50 000 - 2 000 TEP

> 40 000 TEP

40 000 - 2 000 TEP

KAIT ANA SANAY

Kat ve Selloz retim Sanayii

2 000 TEP

Karton ve Mukavva retim Sanayii

METAL EYA ANA SANAY
Otomotiv Yan Sanayii

2 000 TEP

Makina malat Sanayii

2 000 TEP

Otomotiv Sanayii

> 50 000 TEP

50 000 - 2 000 TEP

Dayankl Tketim Mallar retim Sanayii

2 000 TEP

Dier Metal Eya malat Sanayii

2 000 TEP

ORMAN ANA SANAY

Aa Sanayii

2 000 TEP

142
Ek 2
RKET GRMELERNDE YNELTLEN SORULAR
1. Firmanzda Enerji Ynetimi kapsamndaki ilere ne zaman baland?
2. Genel anlamda enerji ynetimi dendiinde bu kavramdan ne anlyorsunuz?
3. irketinizde Enerji Ynetimi konusunda alan ayr bir departman mevcut mudur?
4. Bu birimde ka kii almaktadr?
5. irketinizdeki Enerji Ynetimi" biriminin grev kapsam ve amac nedir?
6. Bu birimde alan mhendislerin Enerji Ynetimi ile ilgili bir eitimi veya sertifikas
var mdr? Bu birim zel bir eitim ald m?
7. Bu birimin sorumluluunda bir i alndnda (bina, fabrika, firma) bu kapsamda hangi
aamalardan geilmektedir?
8. Enerji ynetimi uygulamalarnn en nemli aamalar nelerdir?
9. Uygulama sektrden sektre deiiyor mu? Deiiyorsa hangi alardan deiiklik
gsteriyor?
10. Enerji ynetimi uygulamalarnda bir program (enerji analizi simlasyon program)
kullanlyor mu? Kullanlyorsa bu program siz mi yazdnz, yoksa paket bir program m
(hazr software) kullanlyor? Kullanlmyorsa veriler nerede deerlendiriliyor?
11. Kullanlyorsa, bu programn kapsam nedir? Programn kapsamn ve sonularn
gsteren demo veya slaytlar mevcut mudur? (Uygulamadan nce ve sonra)
12. Eer kullanyorsanz genel anlamda softwareden memnun musunuz?
*Memnunsanz: gelitirmek iin herhangi bir deiiklik yapmay dnyor musunuz?
**Memnun deilseniz: ne tr bir deiiklik yapmay dnyorsunuz?
13. Enerji ynetimi uygulamalar yaptnz irketlerde, bu program erevesinde alnan
sonular nelerdir? (Ne kadar tasarruf edildi vs)
14. Pratik uygulamalarn sonularn birka rnekle aklayabilir misiniz?
15. Enerji ynetimi uygulamasnn maliyeti nedir?

143
Ek 3
ENERJ VERMLL POLTKASIYLA LGL NLEMLER
1. Trk Hkmeti Enerji Verimlilii Politikas Gelitirme nlemleri
Ama

Faaliyet/paket

Faaliyet
tr

Enerji verimliliini gelitirerek karbon dioksit

Yasama

emisyonlarn snrlandrma hakknda 13 Eyll

1993 tarihli 93/76/EEC sayl Konsey Direktifsinin
uygulanmas (SAVE) (Omnibs Direktif)

Trk

mevzuatnn

AB

mktesabatna uyumlu hale

getirilmesi

Trkiye apnda yaymlanm ve uygulanm AK

Kapasite

Direktiflerine uygunluu izleme kapasitesinin

oluturma

gelitirilmesi
Kapasite oluturma + koordinasyon
EVyi arttrarak sera gaz emisyon azaltm Politika
politikasna katk salanmas

oluturma

Enerji verimliliinin

Ulusal enerji verimlilik yasalarnn desteklenmesi

Yasama

ortaklaa uygulanmas

EIE/UETM rol ve grevlerinin EV Kanuna dahil Yasama

ynnde ulusal mevzuatn

edilmesi

gzden geirilmesi

Bina, ulam ve sanayi sektrleri iin ikincil Yasama

mevzuatn gncelletirilmesi
Ulusal Enerji Tasarrufu Merkezinin yasal olarak Yasama
kurulmas

EV sektr iin yeniliki

Enerji Verimlilii Fonu uygulamas seeneini Analiz

finansman modellerinin

analiz etme (rn. Okullarla veya sanayi iin

uygulanmasn olanakl

ayrlm fonlarla enerji tasarrufu szlemeleri)

klmak

Enerji verimlilii finansman modelleri iin piyasa Analiz

seenekleri belirleme (taahht, tesis ynetimi,
YD)

144
2. Trk Enerji Verimlilii Mevzuatnn lgili AB Mktesebat ile Uyumlatrlmas in
Gerekli nlemler
Genel ama, Trkiyede enerji verimlilii mevzuatnn ilgili AB mktesebatna uygun olarak
gelitirmektir. Enerji verimlilii konular iin genel ereve salayan bir enerji verimlilii
yasa tasarsnn hazrlanmas iin almalar balatlmtr. Daha nce alnm olan nlemlere
gre, 1995 ve 2000 yllarnda srasyla sanayi iletmelerinde enerji verimliliini artrmak iin
alnacak nlemler hakknda Ynetmelik ve yeni yaplarn yaltm hakknda ynetmelik
karlmtr.
Orta vadedeki hedefler: I) Enerji verimliliine ait Trk mevzuatnn AB mktesabatna
uyumlatrma faaliyetlerinin tamamlanmas ve ii) Enerji verimlilii alannda AB
mktesabatnn etkin bir biimde uygulann salamak iin uygun idari yap oluturulmas.
Enerji verimlilii alannda AB mktesabatnn nemli bir blmnn Trkiyede uygulamaya
konulmas planlanmtr. rnein, elektrikli ev aletleri, ve nihai kullanm amal ekipmanlar
ile ilgili enerji verimlilii almalar, genel olarak AB etiketleme ve rn bilgi artlar ile
karlanmaktadr. Konu ile ilgili Trk mevzuatn, ev klimalarnn enerji etiketlemesiyle ilgili
92/75/EEC Konsey Direktifini tamamlayan 22 Mart 2002 tarihli 2002/31/EC sayl Komisyon
Direktifi ile ayn izgide hazrlamak iin Sanayi ve Ticaret Bakanlnda almalar
yaplmaktadr. Enerji verimlilii mktesebatnn bir dier alan bina sektrdr. Konu ile
ilgili temel belge Enerji verimliliinin artrlmas yoluyla Karbon Dioksit Emisyonunu
Azaltma hakknda 93/76/EEC sayl Konsey Direktifidir:
1. Direktif, ye lkelerin aadaki alanlarda programlar hazrlamalarn ve uygulamalarn
talep etmektedir:

Olas kullanclara binann enerji zellikleri hakknda bilgi salamak amacyla

binalarn enerji sertifikasyonu

Hizmet bedellerinin bina kullanclar arasnda adil dalmn salamak amacyla

stma, havalandrma (soutma) ve scak su bedellerinin gerek tketim temelinde
cretlendirilmesi;

Kamu sektrnde enerji verimlilii yatrmlar iin nc taraf finansman (denetim,

kurulum, iletim ve bakm hizmetleri dahil);

Yeni binalarda s yaltm;

15 kw dan fazla gce sahip kazanlarn dzenli olarak bakmnn yaplmas;

145

Yksek enerji tketimli giriimlerin enerji ettleri;

2. Bu programlar aadaki hususlar gz nnde bulundurmaldr;

Enerji verimliliinde potansiyel gelimeler;

Maliyet etkinlii;

Teknik fizibilite;

evresel etkiler

3. ye lkeler, her iki ylda bir Komisyona, uygulanan programlar ve bunlarn sonular
hakknda bilgi vermelidir. Ayrca ye lkeler, Komisyonun uygun grd yerlerde program
ieriklerinde dzenlemeler yapmaldr.
Trkiyede, Kasm 1995 tarihli Ynetmelik, yllk olarak petrol edeeri 2.000 ton veya daha
fazla enerji tketimine sahip sanayi iletmelerinin kendi tesislerinde enerji ynetimi sistemi
kurmalarn gerektirmekteyken, yeni konut binalar ve ticari binalar iin s yaltm standartlar
TS 825 ile dzenlenmektedir. Omnibus direktifi ile uyum salayacak dier dzenlemelerin
veya srelerin var olup olmad, daha fazla aratrma gerektirmektedir. Ancak ilk gze
arpan, Trk kurumlar tarafndan bu direktife uygun hibir program yaklamnn olmad

146
ZGEM
Doum tarihi

30.11.1979

Doum yeri

stanbul

Lise

1993-1996

Mecidiyeky Lisesi

Lisans

1997-2001

Yldz Teknik niversitesi

Elektrik-Elektronik Fakltesi
Elektrik Mhendislii Blm

Yksek Lisans

2002-2006

Yldz Teknik niversitesi

Fen Bilimleri Enstits
Elektrik Mhendislii Anabilim Dal
Elektrik Mhendislii Blm

alt kurum
2003-Devam ediyor Ericsson -Sistem Entegrasyon Mhendisi