Ernest Hemingway _ Yal Adam Ve Deniz Ve Seilmi Hikayeler

SEiLMi HKYELER
Trkesi: YAAR ANDAY
CEM YAYINEV
Dizgi-Tertip : Yksel Matbaas, Bask : Ahmet Sar Matbaas, istanbul 1972
HEMNGIVAY ve YAAMI
/. P. SARTRE. Szckler adl yaptnda, kiiliinin kitaplar arama gml geen
ocukluundan nasl ktn anlatr; dnyay szckler yolu ile tanyan bir yazardr
o, baka bir deyile, yaratcln szcklerin gerekletirilmesi urunda
gelitirmitir. Bu kitapta hikyelerini okuyacanz, Hemingway ise, bunun tersi
yoldan olumu bir yazar; ocukluundan heri darya ak yaam, insanlar ve
olaylar iinde yuvarlanm, unlarla ili dl olmutur. Yazmak isteine yaantlar
gtrmtr onu. Drdnc kars Mary Wolsb, onun iin, almaktan nefret
eder.t, der. Geri szckler, kitaplarda bir yaantdr. Yaantsz bir yaratc bulmak
olacak ilerden deildir. Ancak yaamn ve yaantlarn bir sanat yaptnda grdkleri
i, gene de yn ayrlklar, bakalklar karr ortaya, sanatlarn kiiliklerinde.
Yaantlar bir daha yasamaktan, onlar bakalarnn da mal yapmaktan kendilerini
alamayan sanatlar yannda, yaam sorguya eken sanatlar baka bir nitelik
gsterirler. Dnyamz sevmek ve dnyamz eletirmek diye de adlandrabiliriz
bunu. Geri kesin bir izgi ile
HEMINGWAY ve YAAMI
birbirinden ayrmak yanl olur bu iki nitelii, sevgi eletiriden, eletiri sevgiden
btn btn ayrlamaz. Ama bunlardan birinin ar basmas diye bir olay da vardr
gene. Ernest Hemingway dolu yaam ve yaam sevmitir. Onun bu nitelii, bir
bakma, ainn ve yetinmesini etkileyen koullarn sonucudur. Birleik Amerika'ya
iki yzyl nce yerlemi bir ailenin ocuu. Bu iki yzyl, ilk Amerika kolonlarnn
savamlar ile doludur. Yerle. mek, tutunmak, lmemek urunda diini trnana
takm kuaklarn doa ile boaz boaza geen yaamlar, yeni olan Amerikan
edebiyatnda etkisini pek ok ortaya koymutur. Ernest Hemingway o izginin
devamdr. Yafam, bir savandr onun iin. Gzel olan da budur gerekte ve savam
d kald ya da kalacatn anlad an, kii iin her ey bitmitir. "^
<tMy Brother Ernest Hemingway adl kitabnda Leicester Hemingway, aabeyinin
lmn byle aklyor: ...Ertesi sabah, yedi sularnda, en son olumlu iini grd.
Baka birinin sz ya da davran yznden erefinin lekelendiini anlayan , bir
Samurai gibi, Ernest de vcudunun kendisine ihanet ettiini hissetti. Buna gz
yummaktansa, silhn doldurdu, sonra eilerek bu en gzde tiei-nin dipiini
salonun demesine dayad ve geride duran horozlar indirmenin bir yolunu buldu
Demek kardeine -ve daha bir oklarna gre- Hemingway kaza ile lmemi, kendini
ldrmtr. Umutsuz bir kiinin intihan deildir bu; yaam, gzelliinden
yitirmeden brakmak istiyen bir sevdalnn gamsz lmdr.
HEMINGWAY ve YAAMI 7
LMLE ILt DILIYDI
Silhlara yabanc deildi. Daha ocukken, babas Michigan kuzeylerinde avlanmaa
karken onu da alrd yanna. Kara ve deniz avcln ocukluunda renmiti.
Sonra ondokuz yanda iken (1898 de domutur) italya savana gnll gitti.
Savata ar yaraland, bir yl kadar bir bastahanede yatt. Vcuduna arapnel,
merr.u paralan dolmutu. Sonra Afrika'da yrtc hayvan avlad. 1937 de ispanya i
savana muhabir olarak katld Ama o, sava karsnda muhabirlikle yetinecek
takmndan deildi. Silh kulland. kinci dnya savanda, gene bir muhabir olarak
mttefik ordular ile -Fransa'ya kt. Burada da rahat durmad, grevini askerce
kullanmaya kalkt, bu yzden de sorguya ekildi sonunda. lmle, kanla ili dl
oldu Korkusuz, hatt keyifliydi. Birinci dnya savanda bir anlam bulamadn, ama
ikinci dnya savasnn amacn duyduunu sylemitir.
SAVA ANILARI
lk hikye kitaplar- olan /n Our Times' ve .Ten Stories de sava anlarn anlatt.
1929 da yaymlad A Farewell to Arms (Silhlara Veda) 1917-1918 italya
savann hikyesidir. Across the River and into the Trees (Nehrin
tesinde) de gene italya sava ile ilgili bir ak macerasn anlatr, ispanya i
savann dramn ise, For Whom the Bell Tolls (anlar Kimin t cin alyor) adl
romannda dile getirdi. Bu roman gerilla sava iin bir yapt olarak askerler
tarafndan kullanlmtr.
HEMINGWAY ve YAAMI
AVCILIK VE SPOR ANILARI

Avclk ve spor andan da, gene byle, bir ok' kitaplarna konu olmutur, n
Kilimanjaro'nun Karlar ile The Green Hills of Africa adli; kitabnda Afrika
avclklar, The Undefeated adl hikyesinde yal bir matadorun dram, Death in
the Afternoon da boa greilii dile gelir; gzden dm boksr Fifty
Grandide, at yarlars My Old Man da canlandrlr.
GAZETECiLii VE YAZARLII
Edebiyata gazetecilik yolundan girdi. Hearst-gazetelerinin muhabiri olarak Paris'te
yerletii srada, Ezra Pound ve Gertrude Stein ile tant, tik denemelerini onlara
okudu, eletirilerini dikkate ald onlarn, Mark Twain'in, T. S. Eliot'un, McLeish'-in
etkisinde kalm, fakat ksa bir sre iinde bu etkilerden kurtularak kendi kiiliinin
ardna dmt. Dzenli alyor, sade bir slpla yazmaa bakyordu. Yazdklarm
gzden geirip fazlalklar atmak, elemek balca titizliklerindendi. ada Amerikan
yazarlar iinde en ok Faulkner'i beenmitir. Oysa bu iki yazarn tutumlar arasnda
hi de benzerlik yoktur. Hemingway, roman sanatnn gelimesine nemli bir katkda
bulunmutur denemez, sade bir hikye teknii iinde kiilerin zne gitmek, ann
olaylarn vermek, 'insan gcnn tkenmezliini, ezilenlerin dayann anlatmak ve
btn bunlarla dnyann gene de yaanmaa deer olduunu sylemek istemitir.
Bunun en salam lan ise kendi yaamdr. Arthur Koestler onun iin: ,
HEMINGWAY ve YAAMI 9
Basma kalp yazyor ama gene de gnmzn en byk yazar odur. diyor.
The Green hills of Africa (Afrika'nn Yeil tepeleri) adl kitabnda Hemingway,
Amerikan edebiyat stne kimi kanlarn aklar. rnein Poe yetenekli bir yazardr
onun gznde, yaptlarnn kurulular esizdir, ama ldr o yazar. Gsterili,
parlak bir slpla yazanlar da vardr, diyor Hemingway. Bunlar, gerek
bakalarnn anlattklarndan, gerek kendi yolculuklarndan, belli baz eylerin,
gerek eylerin iyzn, szgelii balinalarn iyzn diyelim, kavrayabilmilerdi,
ama bu bilgiler rein iindeki zmler gibi, o gsteriin atafatn iine gmldr,
ite Melville byle bir yazardr. Ama onu beenenler, hi de nemi olmayan bu
gsteri ve atafat verler. Emerson, Hawthorn... Yeni bir klsik yaptn, ondan
nce gelen klsiklere hi benzememesi gerektiinden haberi olmayan btn ilk
klsik yazarlarmz ite byledir. Bu klsik, kendinden iyi olmayan diledii yapttan
hrszlama yapabilir, btn klsikler buna bavurmulardr. yle yazarlar vardr ki,
baka bir yazarn bir tek tmce yazmasn salamak iin dnyaya gelmilerdir
sadece. Ama klsik bir yapt, daha nceki baka bir klsik yapt ne kaynak olarak
kullanabilir, ne de ona benzeyebilir. Sonra adn andm bu baylar kibar
takmndand, ya da yle, olmak isterlerdi. Tm rabtal, sayg deer kimselerdi,
insanlarn konuma dilinde kullaageldikle-ri, bir lkenin dilinde lmeden yaayacak
szckleri yazlarna katmadlar. Bunlarn bir vcudu olduuna inanas gelmez
kiinin. Yazarlar bir baslarna almal. Ancak yaptlarm tamamladktan son-
10 HEMINGWAY ve YAAMI
r a grebilmeliler birbirlerini. tyi yazarlar Henry James, Stephan Crane ve Mark
Twain'dir. Btn modern Amerikan edebiyat, Mark T wain'in Huckleberry Finn adl
kitabndan domutur. Okursan, Zenci Jim'in ocuklardan alnd yerde durmalsn.
Kitabn asl sonu orasdr. styan adam kandrmaktr. Ama en iyi kitabmz da odur.
Ondan nce hi bir ey yoktu. Ondan sonra da bu denli iyi kitap kmad.>
Hemingway kendi stne de unlar sylyor: dBen baka eylerle ilgiliyim, iyi bir
yaam sryorum, ama yazyorum, nk yazmazsam yaamn geri kalan yanndan
tat alamyorum. Gcmn yettiince iyi yazmak, yaadka renmek istiyorum. Bir
yandan da tadn kardm bir yaam sryo-, rum, gerekten de tadna doyulmaz
bir yaan.*
Faulkner ise onun stne unlar sylyor: Bence Hemingway ne yapabileceim
ok erken anlad, onun snrlan iinde kald. Gerekten yapabilecei eyin dnda hi
bir denemede bulunmad, , baarszla urama tehlikesini hi bir zaman gze
alamad. Birinci snf, olaanst gzellikte yapabilecei eylere el att, ama bence
bu baar deil, baarszlktr. En gzel olan baarya uumamamak- tr.
Yapamayacanz eyi yapma denemek... Ya-pamayacaksnzdr, yapmay ummak
bile bounadr, ama denersiniz gene de, baaramazsnz, bir daha denersiniz. Bence
asl baar budur Bu konuda kendisine sorulan, Dnyas dar olmak kt bir ey
midir dersiniz? sorusuna ise Fanlkner u karl veriyor: G bir soru, bu soruyu
yantlamak iin Hemingway olmam gerekli de ondan. Faulkner olarak ktdr derim,
ama bildiklerinin snrlar
HEMINGWAY ve YAAMI
11
iinde kalan ve Yal Adam ve Deniz gibi birinci snf bir i karan Hemingway
olsaydm, kim bilir ben de... Gene de bana sorarsanz, yeterli deil bu, baarszla
uramak daha iyi. Yapabileceimizin daha tesini yapmay denemek.-
Ailesi Illinois eyaletine bal Ook Park'ta yerlemiti. Babas doktordu, ikinci ocuu
olan Er-nest'e daha pek kkken bir av tfei armaan etmiti. Anne ise musikiye
meraklyd. Evlerinde bir konser salonlar vard. Kadn burada konuklarna ark
sylerdi. Olunun da mzisyen olmasn istemiti, ama Ernest av tfeklerini daha
ok seviyor ve her i iratta soluu darda alyordu.
Leicester Hemingway'in anlattna gre, Ernest Hemingway lm tehlikesiyle daha
be yanda iken karlamt. Elinde bir sopa ile, arazilerindeki dereyi geerken
dyor, sopa ensesine batyor, bademciklerini deliyor. ocuk boynundan kanlar
akarak babasnn yanna geliyor. Kam dindiren babas ona, bu gibi acl anlarnda
slk almas dn veriyor. Bir italyan hastahanesindc ekilmi olan resminde,
sava kahraman yaral Hemingway slk alarken grlyor.
Daha kk yanda futbola, boksa balamt. Babas da buna razyd, tik okulu
bitirir bitirmez evden kat. Dnnde orta okulu bitirdi. Ama koleji okumad.
Birinci dnya savandan nce. hayatm kazanmak iin eitli ilere girdi kt.
Dalglk etti, bir boksrn yardmcln yapt. Toprakta da alt. Sonunda
gazetecilikte karar kld. Birinci dnya savanda, kzlha tekiltnn salk yardm
kolu ile gnll olarak italya cephesine gitti, ikinci dnya savasna muhabir olarak
katld. Her iki savata da madalyalar akl.
\
12 HEMINGWAY ve YAAMI
Sonra Star gazetesi adna Trk-Yunat savan izledi, rportajlar yazd. Lozan
konferansnda bulundu.
EVLLKLER
ilk evlilii 1921 dedir. St. Louis'H bir kzla evlenmiti. Ama ancak alt yl srd bu ilk
evlilii. 1927 sonunda Vogue dergisinin Paris brosunda aa Pauline Pfeiffer ile
evlendi. Bu evlilii de on yl sonra sonra erdi. ispanya'da tant Martha Gellhorn
ile 1940 da evlendi. Martha da gazeteciydi. Birlikte, sava muhabiri olarak, in'e
gittiler ve dnlerinde Havana'da yerletiler. Son /esi yni drdnc kars Mary
Wolsh'dur. olu oldu.
Romanlarndan, hikyelerinden byk paralar kazand. anlar Kimin iin alyor-
adl romannn film hakk olarak Paramount ona 150.000 dolar dedi.
Kilimanjaro'nun Karlar iin Fox'dan 125.000 dolar ald.
DOSTLARI
eitli tabaka ve mesleklerden arkadalar olmutur. Sinema artistlerinden Gary
Cooper, ngrid Bergman ve Marlene Dietrich ile srekli dostluklar kurmutu.
Romanc Gertrude Stein ile dostluklar da yleydi. Bunlardan baka, dostlar
arasnda boksrler, boa greileri, cokeyler, generaller, rahipler, gangsterler,
gazeteciler, ispanyol soylular,. Kbal ihtillciler, bar sahipleri vard.
YALI ADAM VE DENZ
Bu kitapta okuyacanz Yal Adam ve De-niz-n onun en baarl hikyesi
saylmasna kar-
HEMINGWAY ve YAAMI
13
silik, Nehrin tesinde ac eletirilere uramtr. Kardei Leicester Hemingway, bu
iki kitap '.stne u bilgileri veriyor:
Yabanc memleketlerdeki telif haklan ona nemli paralar getirince, Mary ile
Avrupa'ya gitti. O kadar iyi alm ve ilk denizar yllarn ok tatl geirmi olduu
talya'y grmek istedi. Venedik yaknlarndaki bataklklarda rdek avlarken,
rzgrdan gzne yank barut kam ve bu da bir enjeksiyona yol amt. Kr olma
tehlikesi ile karlat, hatt hayat bile tehlikeye girer gibi oldu. Milyonlarca nitelik
penisilin sayesinde kurtuldu. Nehrin tesinde'yi kda ekmiti.. Bu roman abuk
yazlmt. Ama Ernest onu mkemmel buluyor ve Cosmopolitan'da tefrika edildikten
sonra yaplan ar eletirilere zlyordu. Kitaptan bir dostuna sz ederken,
iinde gerek ve sevimli bir kz var, demiti.
Ertesi yl Leland Hay ward onu, Yasl Adam ve Denizi nce Life'de, sonra da kitap
olarak yaymlamaya kandrd. Kitabn yaymlanmasnda gsterilen ustalktan derin
bir honutluk duymutu. O zamana kadarkilere kyasla daha deerli, gl ve
unutulmaz bir yapt yaratm olduunu biliyordu. Kitabn bir Pulitzer dl
kazanmas onu ok memnun etti. Ancak kitap yaymlandktan sonra bir dergide
kan bir rportaj da onu ok zd. Balklar kendisini haksz yere suladlar. Bir ok
vazar dostuna, byle bir mlakat vermemi olduunu aklad. Hikye uydurmayd.
Yal Adam ve Deniz'i denizde geirmi olduu yllardan ve dzinelerce balk
tandktan sonra yazdn anlatt.
14 HEMINGWAY ve YAAMI
Charles Poore, Nehrin tesinde irin yle
yazyor:
Silhlara Veda'dan sonra Hemingway'i n en iyi ak hikyesi olan Nehrin tesinde
bir ok a$-kn, zellikle Renata'ya olan akn, Kara Kuvvetlerinin gerek
savalunna olan akn, Venedik'e olan akn bir romandr. Ama bu roman kt
zaman Hemingway'e kar bir hcum frtnas balad. Bu grlt srp giderken
onun oturup Yal Adam ve Deniz'in sakin ve Homeros'u andran ayialarn serin
kanllkla yazmakta olusu, gelecekte biograjicilerin dikkatini ekecek niteliktedir.
Hemingway'in Yasl Adam ve Deniz'i diyor Derenson, denizi deniz olarak anlatan bir
iirdir. Ho-meros ne denli bir Byron ya da Melvill olmamsa, bu yapt da onlardan o
denli uzaktr. Ve Homeros'-un iiri gibi, sakin ve kendini kabul ettiren bir dzyaz ile
yazlmtr. Gerek bir sanat sembol ve allegori kullanmaz -ki Hemingway bir
sanatdr-ama gerek bir sanat yaptndan buram buram sembol ve allegori tasar.
Ernest Hemingway 1954 de Nobel edebiyat dln kazand.
Melih Cevdet Anday
YALI ADAM
ve
DENZ
GULF STREAM'de sandalla tek bana avlanan yal bir adamd. Tam seksendrt
gndr bir tek balk bile tutamamt, ilk krk gn kk bir ocuk vard yannda.
Ama krk gn geip de bir tek balk tutamaynca, ocuun ailesi yal adamn su
gtrmez bir salao, ksaca talihsizin talihsizi olduunu syledi, ocuk da onlarn
szne uydu, daha ilk kt hafta gzel balk tutan baka bir sandala geti. Yal
ademin her gn bo tekne ile dndn grmek ok dokunuyordu ocua; her
seferinde onun oltalarn, serenini, zpknm, diree dolanm yelkenini tamak,
yardm etmek iin koard ona. Yelken un uval ile yamalanmt, srekli bir
yenilginin bayra gibiydi.
Yal adam zayft, kuruydu ,ensesi kr krt. Ya naklarnda gnein scak
denizlerdeki yansmasndan olan, deri hastalnn lekeleri vard. Yznn her iki
yanndan aa dek iniyordu bu lekeler, ar balklan alardan ekip alrken alm
derin yarklar vard ellerinde. Ama bu yara berenin hi biri yeni deildi. Balksz bir
ldeki atlaklar gibiydi hepsi de.
16
HEMINGWAY
Gzlerinden baka her eyi eskiydi. Denizle bir renk-teydi, l sld, yenilmezdi
gkleri.
ocuk, tekneyi ektikleri kydan trmanrken, Santiago dedi, seninle gelebilirim
gene. Biraz para biriktirdik.
Balk tutmasn yal adam retmiti ocua, ok
severdi ocuk onu.
Olmaz dedi yal adam, ok ksmetli bir teknedesin, kal orda!
Ama unuttun mu, hani tam seksenyedi gn hi balk tutamamtn da, sonra
hafta her gn koca koca balklar yakalamtk.
Unutmadm dedi yal adam. Biliyorum, umutsuzlua dtn iin ayrlmadn
benden.
Babam ayni dedi. ocuum ben, dinlemem gerek
onun szn.
Biliyorum dedi yal adam. Baka trl olamaz.
Onun gveni yok.
Evet dedi yal adam. Ama bizim var deil mi?
Elbette dedi ocuk. nce sana Teras'da bir bira atraym m? Bunlar sonra
gtrrz eve.
Hadi bakalm dedi yal adam, iki balk arasnda...
Teras'a gidip oturdular. Balklarn ou alaya vurdular ii yal adamla, ama beriki
hi aldrmad. Daha yal olan teki balklar ona bakyor, zlyorlard. Ama
zntlerini belli etmediler. Nazik bir dille, uzun zamandr iyi giden havalardan,
alarn attklar akntlardan, girdaplardan ve grp geirdiklerinden sz ettiler. O
gnn ksmetli balklar da geldiler oraya. Yakaladklar marlini paralamlar, iki
kalasn stne boylu boyun ca uzatmlard. Kalaslarn iki ucundan iki adam tutmu,
sendeleyerek bunlar Havana'ya gtrecek buz kamyonu-
YALI ADAM ve DENiZ
1
na tayorlard. Kpek bal tutanlarsa kyn br kysndaki fabrikaya
yollanmlard. Orada balklar byk bir tan zerine yatrlp ayklanrd, cierleri
karlr, yzgeleri kesilir, derileri soyulur, etleri de tuzlanmak zere dilini dilim
kesilirdi.
Rzgr doudan esince limann br yakasndan, kpek bal fabrikasndan bir koku
gelirdi. Bugnse belli belirsiz bir koku vard, rzgr kuzeye dnm, sonra da
dinmiti. Teras gneli ve lkt.
Santiago dedi ocuk.
Ne var? dedi yal adam. Barda elinde, gemi yllar dnyordu.
Yarn senin iin sardalyaya kaym m?
Olmaz, git top oyna. Krek ekecek gcm var. Ro-gelio da a atacak.
ok istiyorum ama. Seninle bala kamadma gre bari baka trl yardmm
olsun istiyorum.
Bana bira iirdin ya dedi yal adam. Artk tam bk erkek oldun.
Sandala beni ilk aldnda ka yandaydm?
Be... Az kalsn lyordun. Hatrlyor musun, bal tekneye aldmda can
ekiiyordu daha. Nerdeyse paralayacakt tekneyi.
Kuyruunun arpn, vuruunu, tahtann paralanmasn, sopa seslerini
hatrlyorum. Islak halatlarn durduu burna frlatmtn beni. Teknenin tmden
sarsldn duyuyordum, her sopa indiriinde aa kesermi gibi sesler kyordu
tpk. Drt yanm taze bir kan kokusu sarmt.
Gerekten bunlarn hepsini hatrlyabiliyor musun? Yoksa benden dinlediklerin mi
bunlar?
ilk ktmz gn olduu gibi hatrlyorum.
1.8
HEMINGWAY
Yasl adam, sevgi dolu, gne yan, gvenli gzlerle bakt ocua.
Benim olum olsaydn, seni de alr, ansm bir daha denerdim. Ama anan baban
var senin, ksmetli bir tekneye de girdin.
Sardalya tutaym m? Drt oltaya nerede yem bulacam da biliyorum.
Bende bugnden artanlar var. Tuza bastrdm kutuda.
Drt tane taze bulaym.
Bir tane. dedi yal adam. Umudu da, gveni de tkenmemiti. imdi rzgrla
birlikte yeniden canlanyordu.
iki tane dedi ocuk.
ki tane olsun dedi yal adam da. alma sakn!
alarm da.. dedi ocuk. Ama bunlar paramla
alacam.
Teekkr ederim. dedi yal adam./ iyilik grdnde armayacak kadar saft.
Ama iyilik grdnn de farkndayd. Bunun utanlacak bir ey olmadn da
biliyordu. Kltecek bir ey yoktu bunda.
Rzgr byle giderse yarn hava iyi olacak. dedi. Ne yana gidiyorsun? diye
sordu ocuk. Uzaklara. Rzgr dnnce geleceim. Gn aarmadan kmak
istiyorum.
Benimkinin de aklarda avlanmas iin uraacam. dedi ocuk. ok byk bir
ey yakalarsan yardmna geliriz.
Seninki aklarda avlanmaktan holanmaz Evet. dedi ocuk. Belki onun
gremedii bir ey grrm. Diyelim yemlenen bir ku, ya da yunuslar yakalamak
iin raz ederim.
Gzleri ylesine bozuk demek.
YASLI ADAM ve DJbNlZ
19
Handiyse kr.
Oysa kaplumbaaya kmazd hi. Asl o bozar gzleri.
Moskito kylarnda yllarca kaplumbaa yakaladn ama senin gzlerin bozulmam
hi.
Ben garip ihtiyarn biriyim.
Byk bir bala yetecek gcn var m gene?
Galiba, hem sonra bir sr yolu var bunun.
Hadi artk te beriyi eve gtrelim. dedi ocuk. Sonra a alp sardalyaya karm
ben de
Takmlar sandaldan aldlar. Yal adam direi omu-zuna vurdu. ocuk da iinde
yumak yaplm kahve rengi ipler bulunan tahta bir kutu ile zpkn, kk sereni
tayordu. Yeni kutusu, byk balklan can ekitiren dvdkleri sopa ile teknenin
kna konmutu. Kimse bir ey almazd yal adamdan. Ama rutubet dokunduu
iin ar iplerle yelkeni eve gtrmek daha doruydu. Yerlilerden kimsenin
kendisinden bir ey almyacam bildii halde, yal adam, oltayla zpkn sandalda
brakmann yersiz bir itahlandrma olacan dnyordu.
Yal adamn kulbesine kadar yan yana yrdler, kap akt. Adam sereni duvara
dayad, ocuk elindeki kutuyla teki eyleri yere, direin yanna brakt. Direk
nerdeyse kulbenin tek odas byklndeydi. Guano denilen cins bir palmiyenin
dayankl dallarndan yaplmt kulbe. Odada bir yatak, bir masa ve bir iskemle
vard. Toprak tabann bir kycmda bir kmr oca yaplmt. Guano'nun salam
yapl, sk, kahverengi yaprakl duvarlarnda ise isa'nn ve Kobre Meryeminin renkli
resimleri aslyd. Karsndan yadigrd bunlar. Bir zamanlar duvarda soluk bir resmi
dururdu karsnn. Ama bu resme bakmak yalnzln arttrd iin, kedeki rafta
duran temiz gmleinin altna saklamt sonradan onu..
20
HEMINGWAY
Ne yemein var? diye sordu ocuk.
Bir tabak balkl san pirincim var. ister raisin?
istemem, evde yerim. Atei yakaym m?
Kalsn, sonra yakarm. Belki de souk yerim pirinci.
A alaym m?
Tabii.
A yoktu, sattklarn unutmamt ocuk. Ama her gn bu lflar geerdi. Pirin de,
balk da yoktu. ocuk bunu da bilirdi.
Seksenbe uurlu bir saydr. dedi yasl adam. Bir bakarsn yarn be yz kiloluk
bir balkla kar gelirim.
A alp sardalyaya gidiyorum. Kapda oturup g-
nelenecek misin?
Evet, dnk gazete var, beyzbol haberlerini oku-
yacam.
ocuk dnk gazetenin de masal olup olmadn bilmiyordu. Ama yal adam
yatan altndan kard ga-
zeteyi.
Bunu bana bodega'da. Perico verdi. diye anlatt.
Sardalyalar tutar tutma?; dnerim. Seninkileri de, kendiminkileri de buza
koyacam. Sabahleyin blrz. Dndm zaman beyzbolda neler olup bitmi
anlatrsn bana.
Yankee'ler yenilmez.
Cleveland'l Indianlarda korkuyorum.
Yankee'lere gveniyorum ben evlt. Hem koca DiMaggio'yu dnsene.
Hem Detroifli Kaplanlardan, hem de Cleveland'l ndianlardan korkuyorum.
Kendine gel, bu gidile nerdeyse ikagolu White Sox'larla Cincinnati'li Krmzlardan
da korkacaksn.
YALI ADAM ve DENZ
21
Oku da, dndmde anlatrsn bana.
Seksenbeli bir piyango bileti alsak m dersin? Yarn seksenbeinci gn.
Alalm ya... Peki seksenyedilik byk rekoruna ne dersin?
O bir kez olur. Seksenbeli bir tane bulabilir misin?
Aratrm.
iki buuk dolarlk bir f?,ne. Kimden bulalm paray?
Ondan kolay ne var? iki buuk dolar her zaman bor alabilirim.
Belki ben de bulurum ama istemiyorum. Borlanmaya baladn m, dilenmeye
kadar gider.
tme kendini. Eylle girdik artk. dedi ocuk.
Byk balklar bu ayda gelir. dedi yal adam, baban da tutar maysta bal.
Artk gidiyorum. dedi ocuk.
ocuk dndnde yal adam iskemlesinde uyuyordu, gne de batmt. Yatan
stnden eski gemici battaniyesini ald ocuk, iskemlenin arkasndan yal adamn
omuzlarna att. Ne garip omuzlard bunlar, yal ama hl da ok gl, sonra
salam bir ense. Ba ne eikti, uyurken ensesinin krklklar belli olmuyordu.
Yarna stne yamal gmlei yelkene dnmt, yamalar da gneten eit eit
soluk.luktayd. ihtiyarn ba ok yalyd, gzleri kapal iken yznde hi bir canllk
yoktu. Gazete dizlerinin stnde duruyor, kolunun arlndan akam rzgr ile
uumuyordu. Ayaklar plakt.
ocuk onu orda brakp gitti. Dndnde hl uyuyordu.
Uyan artk ihtiyar, dedi. Elini yal adamn dizine koydu.
22
HEMINGWAY
Yal adam gzlerini at. o bir an uzaklardan gelir gibiydi. Sonra glmsedi.
Neler aldn? diye sord;. Yemek dedi ocuk, yemek yiyeceiz. Ben pek
ackmadm. Hadi gel ye! A ana balk tutamazsn. Tutarm. dedi yal adam,
ayaa kalkarak, gazeteyi katlad, sonra da battaniyeyi katlamaya balad.
Srtnda dursun battaniye. dedi ocuk. Ben sa kaldka a ama bala
kmayacaksn.
yleyse kendine iyi bak da ok yaa. dedi yal adam. Ne yiyeceiz?
Fasulye, pirin, muz kzartmas, bir az da yahni. ocuk bunlar iki gzl bir
sefertasnda terastan getirmiti. Cebinde de kt peetelere sarl iki takm atal,
kak, bak vard.
Kim verdi sana bunlar? Terasn sahibi, Martin. Teekkr etmeli.
Ben ettim bile. dedi ocuk. Sen etmesen de olur. Byk bal tutunca karn
etlerini ona veririm. dedi yal adam. Bugne dein ka kez yemek verdi. yle
galiba. Karn etlerinden daha iyi bir ey vereyim, bizi
ok kollad.
iki de bira yollad.
En ok kutu birasn severim.
Biliyorum, ama bunlar ie biras, Hatuey biras. ieleri geri vereceim.
Dnceli ocuksun, dedi yal adam, yesek
mi?
Ben de sana onu sorup duruyorum.. dedi ocuk.
Sen oturmadan taslar amak istemedim.
YALI ADAM ve
23
Tamam, oturdum, dedi yal adam. Ellerimi ykadm.
Nerde ykadn ki, diye dnd ocuk. Kyn suyu, yolun iki sokak aasndan
geiyordu. ocuk, su, sabun, bir de gzel havlu getireyim diye dnd. Neden
bylesine dncesizim! K iin ona bir ceket, bir gmlek, ayakkab, bir de
battaniye almal.
Yahni nefis, dedi yal adam.
Haydi beyzbolu anlatsana! diye yalvard ocuk.
Amerikan liginde Yankee'ler bata, biliyordum zaten. dedi yal adam neeli
neeli.
Zarar yok. Koca DiMaggio gene toparlad kendini.
Takmda bakalar da var.
Elbette var ama i DMaggio'da. br ligin Brooklyn-Philadelphia manda da tabii
Brooklyn'! tutarm. Dick Sisler'i bir dnsene, neydi o hcumlar!
stne yok. Topu onu;; kadar uzaa vuran grmedim.
Terasa geldii gnleri hatrlyor musun? Onu da almak istiyordum bala, ama
davet etmiye ekindim. Sana syledim sonra, sen de ekindin.
Biliyorum. Ne byk aptallk! Belki gelirdi bizimle. mrmz boyunca hatrlardk.
Koca DiMoggio'yu bala almay ok isterdim. dedi yal adam. Babas da
balkym diyorlar. Belki o da eskiden bizim gibi yoksuldu, halimizden anlar.
Koca Sisler'in babas hi de yoksul dmemi. Benim yamdayken en byk
takmlarda oynuyormu.
Ben senin yandayken drt ke seren yelkenli bir gemi ile Afrika'ya gittimdi.
Geceleri kumsala inen aslanlar seyrederdim.
Biliyorum, anlatmtn.
Afrika'dan m yoksa bey^boldan m konusak?
24 HEMINGWAY
Beyzbol. dedi ocuk Bana koca J. McGraw'u anlatsana! ocuk J yerine Jota
dedi.
Eskiden o da terasa gelirdi, itii zaman kaba, sert, tatsz herifin biri olurdu. Akl
fikri beyzbolda olduu kadar atlardayd da. Her zaman yar listeleri tard cebinde.
Sk -sk telefona gider atlarn adn sayp dkerdi.
Byk bir yneticiydi. dedi ocuk. Babam en by odur diyor.
Buraya en ok o gelirdi de ondan. dedi yal adam. Durocher gelseydi ona derdi
en byk ynetici
diye.
Peki yleyse kim en byk ynetici, Luque mu,"
yoksa Mike Gonzalez mi?
Bence ikisi de birdir.
Ama en iyi balk da sensin.
Yok. Benden daha iyileri var.
<~Que va,- dedi ocuk, Bir ok iyi balk var. bykleri de var ilerinde. Ama sen
bir tanesin.
Teekkr ederim. Beni sevindiriyorsun, inallah seni mahcup etmem, yle koca bir
balk kar karma...
Eer hl dediin gibi glysen sana kar koyacak balk yoktur.
Belki sandm kadar gl deilim, dedi yal adam. Ama bir ok hiyleer bilirim.
Cesaretim de yerindedir.
imdi erken yatmalsn ki, sabaha din kalk. Bunlar ben gtrrm Terasa.
yleyse iyi geceler! Seni sabahleyin uyandrrm. Senbenim alar saatimsin,
dedi yal adam. Neden acaba yallar ok erken uyanr? Gnlerini biraz daha
uzatmak iin mi dersin?
YALI ADAM ve DENZ
25
Bilmem ki, dedi ocuk. Bildiim bir ey varsa genler derin, uzun uyurlar.
Ben de yle hatrlarm, dedi yal adam. Seni tam vaktinde uyandrrm.
tekinin uyandrmasn istemiyorum. Sanki ok aalk bir eymi gibi geliyor bu
bana.
Anlyorum.
Gzel gzel uyu ihtiyar!
ocuk gitti. Karanlkta yemek yemilerdi, masann stnde lmba yoktu. Yal adam
pantalonunu kard, karanlkta yataa girdi. Gazeteyi de arasna koyarak
pantalonunu katlad, yastk yapt. Battaniyeye sarnd, yatan yaylarn rten eski
gazetelerin stnde uykuya dald.
arabuk uyudu, ocukluunda gittii Afrika'y grd dnde, insann gzlerini
actacak kadar beyaz kumsallar, uzun, parlak kumsallar, dik burunlar, yksek kara
dalar... imdi her gece dnde gene bu kyda yayor, azgn dalgalarn sesini
duyuyor, yerli kayklarm! dalgalar arasndan geldiini gryordu. Uykusunda
burnuna geminin katran ve stp kokusu vuruyor, sabahleyin esen kara
melteminde Afrika kokusunu duyuyordu.
Kara meltemini duyar duymaz kalkar, giyinip ocuu uyandrmaya giderdi. Ama bu
gece meltem erken balamt, uykusunda bile anlad daha ok erken olduunu.
Adalarn denizden sivrilen karl tepelerini grmeye devam etti. Sonra da Kanarya
adalarnn eitli limanlarn, koylarn grd.
Artk dlerinde ne frtnalar, ne kadnlar, ne de koca balklar vard. Bilek
tutumalarn, byk olaylar, dvleri, giderek karsn bile grmez olmutu. imdi
hep gezdii yerler, kumsallara inen aslanlar geliyordu gzlerinin nne. Alaca
karanlkta yavru kediler gibi oynarlard, ocuu sevdii gibi severdi onlar da.
ocuu d-
26
HEMINGWAY
simde hi grmemiti. Yavaack kalkt, ack kapdan grnen aya bakt,
pantalonunu ap giydi. Kulbenin dnda iini ettikten sonra, ocuu kaldrmaya
gitti. Sabah ayazndan titriyordu. Ama titriye titriye snacan biliyordu, zaten ok
gemeden krek ekmeye bah-
yacakt.
ocuun oturduu evin kaps kilitli deildi, plak ayaklan ile usul usul yryp ieri
girdi. ocuk ilk odadaki kk bir somyada yatyordu, yal adam batmakta olan
ayn nda onu rahata grebiliyordu. Ayaklarndan birini yavaa tuttu, ocuk
uyanp da bakana kadar brakmad. Yal adam ban sallad. ocuk yatan
yanndaki iskemle stnde duran pantalonunu ald, yataa,
oturup giydi.
Yal adam kapdan dar kt, ocuk da arkasndan. Uyku sersemiydi. Yal adam
kolunu ocuun omu-zuna att, Kusura bakma, dedi.
Que va, dedi ocuk, erkek ii bu.
Yoldan yal adamn kulbesine indiler. Karanlkta yaln ayak insanlar, teknelerinin
direklerini tayorlard
yol boyunca.
Yal adamn kulbesine girince ocuk sepetteki ip yumaklarn, zpkn ald, yal
adam da dolanm yelkenli direi omuzuna vurdu.
Kahve ier misin? dedi.
unlar sandala brakalm da ieriz.B
Kahvelerini balklar iin erken aan bir yerde teneke sttozu kutularnda itiler.
iyi uyudun mu ihtiyar? diye sordu ocuk. Uykusu yeni yeni dalyordu.
ok iyi uyudum Manolin. dedi yal adam. Bugn iimde bir rahatlk var.
Benim de, dedi ocuk, imdi ikimizin sardalya-
YALI ADAM ve DENZ
27
lan ile sana taze yem getireyim. Benim usta eyalarn kendi tar, kimsenin bir ey
tamasn istemez.
Biz kakayz, dedi yal adam, Ben sana daha be yandayken izin vermitim
eyalar taman iin,
Biliyorum dedi ocuk. imdi gelirim. Bir kahve daha i. Burda bizi tanrlar.
Mercan kayalarnn stnde plak ayaklar ile yryp yemlerin durduu buzhaneye
gitti.
Yal adan ar ar iti kahvesini. Btn gn grp grecei buydu artk, imem
gerek diyordu. Uzun bir sredir sklyordu yemek yemekten. Yanma yemek
almyordu. Teknenin ba ucunda bir yerde bir ie su vard, ite btn gn yeterdi
bu ona.
Sardalyalar ve gazeteye sarl iki para yemle dnd ocuk. Patikadan inip tekneye
vardlar, ayaklar ile kk akllar ezerek, sonra da sandal kaldrp denize ittiler.
Rast gele ihtiyar
Eyvallah! dedi yal adam. Kreklerin ip halkalarn iskarmozlara geirip
yerletirdi, ileri doru aband, kreklerin keskin yanlarn suya daldrd, akranlkta
limandan almaya balad. Kynn br yanlarndan baka sandallar da almt. Ay
tepelerin ardnda yittii iin onlar pek seemiyor ama krek prtlarn duyuyordu.
Arada bir sandallardan birinden bir konuma geliyordu, ama oundan krek
prtsmdan baka ses iitilmiyordu.
Limann azna gelince ayrlrlar, her biri okyanusun bahk bulacan umduu bir
ucuna yollanrd. Yal adam ok alacan biliyordu. Limann kokusuna arkasn
vererek okyanusun erken, temiz sabah rzgrna doru krek ekmeye balad.
Balklarn byk kuyu dedikleri yere yaklarken Gulf yosunlarnn fosforlu l-
28
HEMINGWAY
tsn grd. Burada yedi yz kula derinliinde bir ukur vard, bu ukurda akntnn
kaygan okyanus yzeyinde ortaya kard girdaplar yznden eitli balklar
kaynard. tede beride karides ve yem balklarnn yataklar vard. Kimi zaman
derin oyuklarda mrekkep bal yuvalar da olurdu. Bunlar geceleri suyun stne
kar, oralarda dolasan balklara yem olurlard.
Karanlkta yal adam sabahn yaklatn duyuyordu. Krek ekerken uan
balklarn sudan frladklar zaman kan titrek sesi iitti. Karanlkta uarken sk, sert
kanatlan da hrtl bir ses karyordu. Uan balklar ok severdi, okyanustaki ba
arkada onlard. Kulara ok acrd, hele o her dakika uuan, aranan, okluk bir
ey bulamayan kk deniz krlanglarna ok acrd. Kularn yaam bizimkinden
ok zor, ama hrsz kular, bir de o ok kocamanlar baka. Okyanus bylesine
zalimken kular, szgelii krlanglar neden yle ince, zayf yaratlm? Okyanus
gzeldir, iyidir, ama birden ylesine zalim olur ki, uan, dalp avlanan bu kucazlar
o kederli kk sesleriyle bu denize gre ok, pek ok zayf kalrlar. diye dnd.
Denizi her zaman La mar olarak dnrd, ispanyollar denizi sevdikleri zaman
byle adlandrrlard. Kimi zaman onu sevenler kt szler de ederlerdi ama bunlar
sanki hep bir kadna sylenmi gibiydiler. Alar iin amandra kullanan kimi gen
balklar -kpek bal cieri ok para ettii srada birer motor da edinmilerdi
bunlar- denizden sz ederken el mar derlerdi. Sanki er-kekmi gibi, bir rakip, bir
yer, giderek dman gibi sz ederlerdi ondan. Ama yal adam onu hep bir kadn
gibi, hep bir eyler veren ya da byk iyilikler tayan biri gibi dnrd. Kt ve
korkun eyler yapyorsa elinde
YALI ADAM ve DENiZ
29
olmadan yapyordu. Ay bir kadn etkiler gibi etkiler onu da diye dnd.
Durmadan krek ekiyordu. Hep ayn hzla gittii ve akntnn yapt kimi kk
rpntlar dnda okyanus da dmdz olduu iin pek yorulmuyordu. Ykn
byn akntya brakmt zaten. Gn aarmaa balaynca umduundan ok
alm olduunu grd bu saatte.
Bir hafta o derin kuyularda aranp durdum, bir ey-cikler bulamadm, diye dnd.
Bugn bonita ve alba-core srlerinin bulunduu yerlere bir bakaym. Belki
aralarnda byk balk da vardr.
Gn iyice aarmadan yemleri atmt, akntda tarayp duruyordu. Yemlerden biri
krk kula derindeydi, ikincisi yetmi be, ncs ile drdncs ise mavi sularn
ta dibinde yz, yz yirmi be kulataydlar. Yem bal zokaya geirilmi, sk sk
balanmt; zokann kvrk yeri de taze sardalyalaia rtlmt, ine sar-dalyalarm
gzlerinden geirilmiti. Kvrk, parlak elik
parasnda yarm bir elenk gibi duruyorlard. Bu oltada byk bala gzel kokulu
ve lezzetli gelmeyecek tek bir yer bile yoktu.
ocuk iki tane kk taze tuna vermiti, en uzun iki ipin ucunda iskandil kursunu
gibi sallanyorlard. teki iplerde nceden de kulland iri bir lferle bir lpin aslyd,
bozulmamlard, en gzel sardalyalan da koku versin diye yanlarna takmt. Kalem
kalnlmda olan ipler yeil ubuklara balanmt, yeme bir dokunma ya da ekme
olsa bu ubuklar batard. Oltalarn teki yedek kangallara balanabilen krk kulalk
iki kangal vard. Demek gereinde bir balk yz kulalk ip ekebilirdi.
Simdi adam teknenin yannda akta duran ubuu kolluyordu. ipler bozulmasn,
derinlikleri deime-
30
HEMINGWAY
sin diye yavaa ekiyordu krei. Olduka aydnlkt ortalk, gne domak
zereydi.
Gne inceden douverdi denizden. Yal adam teki sandallar grd. Kcktler,
kyya iyice sokulmular, akntnn br yanma yaylmlard. Gne gittike
parlaklat, denize vurmaya balad. Ykseldike dmdz denizden de adamn
gzne vuruyordu, gzleri kamayor, acyordu. Bakmadan krek ekiyordu.
Karanlk sularda kaybolan iplere bakyordu. Kimse onun gibi dzgn tutamazd
ipleri. Sularn karanlnda, eitli derinliklerde, tam istedii yerlerde, ordan geen
balklar iin yemleri hazr bekliyordu. teki balklar iplerini brakrlar, aknt
srklerdi. Yz kulata sandklarnda ipler altm kulaca km olurdu.
Ben iplere dikkat ederim diye dnd. Ama artk talihim yok. Bilinmez, bakarsn
bugn geliverir. Her gn bir baka gndr. Talihli olmak daha iyi ama ben sapma
kadar dikkatli olmay yelerim. Talih gelirse hazr buluverir.
Gne kal iki saat olmutu. O yana bakmak artk gzlerini pek actmyordu.
Grnrde sadece iki tekne vard. Onlar da ok klmlerdi, iyice kyya
yakndlar.
Btn yaadmca yeni doan gne hep gzlerimi actmtr, diye dnd. Buna
karlk iyiydi gzleri. Akam st gzlerim kararmadan gnee bakabilirim... Akam
gnei daha da gldr. Ama sabahlar actyor.
Tam o srada, biraz ilerde, nnde uan uzun kara kanatl bir ku grd. Birden
alald ku, kanatlarn arkaya ksp aa szld, sonra yeniden bir daire izerek
ykseldi.
Bir eyler bulmu olmal, dedi yal adam yksek sele. Aranmaya pek
benzemiyor bu.
YALI ADAM ve DENZ
31
Kuun daireler izdii yere doru krek ekmeye balad yavaa. Acele etmiyor,
iplerini gergin tutuyordu. Ama aknty biraz geti, hi istifini bozmuyordu, ancak
kuu grmesinden ncesine gre de bir az daha hzl gidiyordu.
Ku daha ykseldi, yeniden daireler izmeye balad, kanatlarn hi oynatmyordu:
Sonra birden dald. Yal adam uan baln sudan sradm, havada umutsuzca
bocaladn grd.
Yunuslar! dedi yasl adam yksek sesle. Koca koca yunuslar.
Kreklerini brakt. Baaltndan kk bir olta kard. Orta byklkteki inesine
sardalyalardan birini geirdi. Yandan salverdi. K taraftaki bir halkaya d-mledi.
Sonra baka bir oltay da yemleyip kangal gibi dolad, ba tarafta glge bir yere
koydu. Krek ekip uzun kanatl kuu kollamaa balad. Ku simdi suyun stnde
aranyordu.
Yasl adam gzlerken ku kanatlann ksp gene dald, sonra kanatlarn bo bir aba
ile yrtc yrtc sallayp uan bal kovalamaa balad. Yal adam, bal kovalayan
yunuslarn her klarnda kk kamburlarn gryordu. Yunus uan baln tam
altnda yzyordu, balk suya dtnde hz kesilmemi olacakt. Byk bir sr
diye dnd. Uan baln kurtulma umudu ok az. Kus da talihsiz grnyor. Balk
ona gre ok byk, hem de ok hzl gidiyor.
Uan baln st ste sramalarm, kuun boa giden saldrmalarn grd. Sr
benden uzaklat diye dnd. ok hzl gidiyorlar, aldlar. Belki srden
ayrlan biri takhverir oltama, hem belki benim byk balk da onlarn ardndadr.
Buralarda bir yerde olmal byk balk.
32
HEMINGWAY
Bulutlar imdi karann stnde da gibi ylyorlard. Ky, arkasnda kurunsu mavi
tepeleri ile yeil bir izgi gibi kalmt. Deniz koyu mavi bir renk almt, yle koyu idi
ki mor denebilirdi. Suya baknca karanlklarda yakamozlarn krmz paracklar ile
gnein yapt garip prltlar grd. Oltalarna bir gz att, bozuldular m, diye.
Birok yakamoz grp sevindi.'Balk var demekti bu. Gne ykseldiinden suda
prltlar yapyordu. Demek hava iyi olacakt, karann stndeki bulutlardan da
belliydi bu. Ku artk grnmyordu, suyun stnde gnein soldurduu san
Sargasso yosunlar ile kayn hemen yannda yzen mor hareli, kaypak gvdeli bir
deniz anasndan baka hi bir ey yoktu. Deniz anas yan yatp yeniden dzeldi. Bir
metre uzunluundaki zehirli mor liflerini ardnda srkleyerek bir balon gibi neeli
neeli yzyordu.
Agua malan dedi yal adam, Seni kahpe seni! Kreklerine aband yerden
denize bakt, srklenen deniz anasnn gvdesinin glgesinde, liflerinin arasnda,
yzen, tpk bu liflerin renginde birok kk balk grd. Bunlar deniz anasnn
zehirinden baktlar. Ama insanlar zehirler. Yal adam balkla urarken
oltalarndan birine yapp orada mor mor, pis pis kal-verir bu tropikal deniz anas
lifleri. Elbet sonra yal adamn ellerinde, kollarnda tpk zehirli mee ya da
sarman yapt arlar balar. Agua mala'mn zehiri tpk bir krba gibi birden
geliverirdi.
ok gzeldi bu hareli balonlar, ama denizin en aldatc eyi de onlard. Yal adam
byk deniz kaplumbaalarnn onlar yemelerine baylrd. Kaplumbaalar deniz
analarm grnce tam nden yaklarlar, gzlerini kapa-yverirler, yni tmden
kabuklarna ekilip lifleri ile birlikte batan sona yiyip bitirirlerdi onlar. Yal adam
YALI ADAM ve DENZ
33
kaplumbaalarn deniz analarn yiyilerini seyretmeyi, frtnadan sonra kyya vuran
deniz analarn nasrl ayaklan ile basp patlatmay severdi.
iyi para getiren, gzel, evik, yeil kaplumbaalarla, eri burunlular severdi.
Kabuklan sar ssl, bir garip sevien, gzlerini kapayp nee ile deniz analarm
yiyen kocaman aptal kaplumbaalara da dosta kzard.
Uzun yllar kaplumbaa avcl yapt halde onlarla ilgili mistik inanlar yoktu.
Hepsine acrd. Giderek bir ton eken, bir sandal boyu tutan o koca kabuklularna
bile acrd. Birou, kaplumbaalar kesilip dorandktan sonra da kalbleri saatlerce
att iin onlara acmaz. Yal adam, benim de kalbim yledir diye dnd,
ellerimle ayaklarm da tpk onlarnki gibi. Beyaz yumurtalarn g kazanmak iin
yerdi onlarn. Eyll ve Ekimde byk bala gl kmak iin btn mays boyunca
bu yumurtalar yerdi.
Ayrca balklarn ounun teberilerini braktklar kulbedeki tulumdan da her gn
bir bardak kpek bal ya ierdi, stiyen balk iebilirdi bu yadan. Ama ou
tiksinir, imezdi. Ne olursa olsun, onlarn kalktklar saatten daha kt deildi ya,
btn klere, nezleye birebirdi. Gz iin de iyiydi.
Yal adam bakt, kus gene daireler iziyordu. Balk buldu, diye sylendi yksek
sesle. Uan baln srad falan yoktu, kk balklar da kamyorlard. Yal
adam kk bir tuna balnn havaya frlayp ba aa suya dtn grd. Tuna
gnete gm gibi parlad, suya dtkten sonra bir tane, bir tane daha frlad,
deiik ynlere atlyorlard. Suyu kartrdlar. Kaan baln ardndan uzun
sramalar yapyor, onu dndryor, srklyorlard.
Yal adam, hzl kamasalar yaklaabilirim diye
34
HEMINGWAY
dnd. Srnn, suyu bembeyaz kpk iinde brakmasn seyrediyordu. Ku
imdi alalyor, dalyor, tna-larm tell kovalamalar ile suyun stne kan bala
saldryordu.
Baln yardm oluyor dedi yal adam. Tam o srada k taraftaki oltann ipi
ayaklarnn arasnda gerildi. Kreklerini brakt, pi smsk tutarken kk bir tunanm
rpnlarm hissetti, ipi ekmiye balad. ektike artyordu bu rpnma, daha
tekneye almadan suyun iinden mavi srtn, yanlarnn altn rengini grebiliyordu.
Teknenin kna, gnee brakt, iman, kurun biimindeydi. Temiz ve tetik
kuyruu ile teknenin tahtalarn dvp can ekiirken koca koca anlamsz gzlerle
bakyordu. Yal adan acyp bana vurdu, tekmeledi, k, altnda glgede hl
rpmyordu.
Albacore dedi yksek sesle, iyi yem olur. Be kilo var. " /
Ne zamandan beri yksek sesle konutuunu hatrl-yarnyordu. Eskiden ark
sylerdi, geceleri byk teknelerde ya da kaplumbaa sandallarnda nbet tutarken
de ark sylerdi. Her halde yksek sesle konumaya ocuk gittikten sonra, yalnz
kalnca balamt. Pek hatrl-yamyordu ama. ocukla avlanrken ancak gerekirse
konuurlard. Geceleri ya da frtna ktnda konuurlard. Denizde bo yere
konumamak hnerdi. Yal adam da byle dnr, byle yapard. Ama imdi
yannda kimse yoktu ki rahatsz olsun, dncelerini ou kez yksek sesle
sylyordu.
Bakalar duysa konutuumu, deli derler bana, dedi, yksek sesle, Deli deilim
ki aldraym. Zenginlerin radyolar var, iki ift lf dinlemek iin sandallarna alyorlar,
beyzbol mana bile getiriyorlar.
imdi beyzbolu dnecek zaman deil diye dn-
YALI ADAM \e DNIZ
d. imdi sadece tek bir eyi dnmeli. Ben ya onun iin geldim. Bu srnn
evresinde lk olabilir, diye dnd. Yemlenen albacore ayrlan birini tuttum. Ne de
hzl alyorlar grdklerimin tmnde bir tel var. Tm doru gidiyorlar. Zaman
m geldi ne? Yoksa bir iaret mi bu, hava stne?
bu dnya-byk ba-
srsnden be! Bugn de kuzeye
bilmediim
imdi artk kyy gremiyordu. Sadece mavi dalarn uzaktan karla kapl imi gibi
duran tepelerini, arkalarndan karl dalar gibi ykselen bulutlar gryordu. Denizin
rengi ok koyu idi, k suda prizmalar yapyor-. du. Ykselen gne binlerce
yakamoz lekesini bozmutu. imdi mavi sularda derin, byk prizmalar vard. Yal
adam oltalarn bir mil derinlikte olan suyun dibine doru dim dik indiini
grebiliyordu. Tunalar gene dibe ekilmilerdi. Balklar bu tr balklarn tmne
tuna derlerdi, sadece satta ve yemle dei toku ederken adlarn sylerlerdi.
Gne artk styordu, yal adam scakl ensesinde duydu. Krek ekerken
srtndan ter szdm fark etti.
Ayama uyandrmas iin ipi dolarm, sandal da brakrm tarasn, uyurum, diye
dnd. Ama bugn tam seksenbeinci gn, dalga gememeli.
Tam o srada, oltalara bakarken, yeil ubuklardan birinin birden battn grd.
Tamam dedi, tamam Kreklerini tekneye arptrmadan brakt. Oltaya uzand,
sa elinin iaret parma ile avucu arasnda yavaa tuttu. Hi bir zorlama ya da
arlk duymad, ipi usulca tutuyordu. Sonra yeniden balad. Bu seferki gl sert
bir ekilme deildi Sanki dener gibi ekiliyordu. Neyin vurduunu yzde yz
biliyordu. Yz kula derinde bir marlin, sardalyalar yiyor-
36
HhMNGVVAY
du. El yapmas dvme ine kk bir tmarm kafasna geirilmiti, sardalyalar bunu
rtyordu.
Yal adam ipi sol eliyle usulca tutuyordu, ubuu zmt. imdi artk bala hi
bir ey duyurmadan ipi parmaklan arasnda oynatabilirdi.
Bu kadar aklarda, bu ayda kocaman olur diye d nd. Ye be balk, ye be onlar,
ne olur ye! Sen de, on lar da bu karanlk, buz gibi derin sularda tap tazesiniz. Git,
karanlklarda bir dola gel, gene ye!
Hafif, yumuak bir ekilme duydu. Sonra daha serti oldu bunun. Anlalan
sardalyann ban kancadan koparmak g oluyordu. Sonra kesiliverdi.
Hadisene dedi yal adam yksek sesle. Bir sefer daha yap. Kokla bak! Ne gzel
deil mi? Hadi tmn ye! Sonra tunaya gelecek sra. Dipdiri, buz gibi, lokum.
Utanmasana be balk. Tmn ye!
ipi avucu ile parma arasna sktrm bekliyor, hem o oltay, hem de tekileri
kolluyordu. Belki balk brlerine de giderdi. Derken gene o hafif ekilme oldu.
Tamam, yiyor. dedi yal adam, Tanrm, sen yardm et yesin.
Ama balk yemedi. Gitmiti. Yal adam hi bir ey
duymuyordu artk.
Gidemez dedi, Tanr bilir a, gidemez. Bir dolap gelir gene. Kim bilir, belki daha
nce de yakalanmt da bir eyler hatrlyor.
Sonra ipte hafif bir kmldama duydu, sevindi.
Tamam, yiyor ite dedi.
Bu hafif ekilmeyi duyduu iin mutluydu. Birden ok sert, inanmyacak gibi ar
bir ey duydu. Baln arl idi bu, ip brakt, yedek iki kangal amadan ip
derinlere, daha derinlere iniyordu. Parmaklar arasndan
YALI ADAM ve DENZ
37
kayp giderken ok hafif tuttuu halde hl o byk arl duyuyordu.
Ne balk be! dedi. 'ine aznn yan tarafnda bir yere takld ki ekip duruyor ;>
Sonra dnp yutar diye dnd. Bunu yksek sesle sylemiti, iyi bir ey sylerse
olmayacana inanrd. Ne kadar byk bir balk olduunu biliyordu. Baln
karanlklarda aznda tuna gidip geldiini dnd. Tam o an durduunu hissetti,
ama arlk hl yerindeydi. Sonra bu arlk artt, daha ok ip koyuverdi. Bir ara ipi
tutan parma ile avucunu iyice skt, arlk artt, dibe doru gidiyordu.
Yedi- dedi. imdi brakaym rahat rahat yesin
ipi parmaklar arasndan kaydrd. Eilip sol eliyle iki yedek yuman ularn br
oltann yedekleri ile balad. imdi hazrd. Kulland iplerden baka krk kulalk
yedei daha vard.
Biraz daha ye, dedi, tmn ye.
Tmn ye de ine kalbine girip ldrsn seni, diye dnd. Yukar ekerken
glk karma bana, rahat dur da zpkn saplayvereyim. Tamam m? Hazr msn?
Yemein bitti mi?
Hadi bakalm diye bard. Hzla ve iki eliyle aslmaya balad. Yarm metre kadar
ekebildi. Bir daha. bir daha asld. Vcudunun btn arl, kollarnn btn gc
ile ipe aslyor, ellerini pes pee kullanyordu.
Bir ey olduu yoktu. Balk ar ar gezinip duruyordu. Yal adam bir santim bile
ekememiti onu. ipi salamd, byk balklara greydi. Srtnda yle gerilmiti ki,
sular sryordu ipten Sonra suda hafif hafif slk sesleri karmaya balad. Yal
adam hl elinden brakmyordu ipi. Tahtay destek yaparak oturdu, srklenmeye
kar koymak iin geriye yaslanmt Tek-
38
HEMINGWAY
ne yava yava kuzey bat ynnde ilerliyordu. Balk durmadan gidiyordu. Durgun
sularda yava yava ilerliyorlard. teki oltalar hl sudayd. Ama artk yaplacak bir
ey yoktu.
Keke ocuu da alsaydm, dedi yksek sesle, balk beni yedeine takt
gtryor, pi daha da gererim ama ya koparrsa! imdilik byle tutaym, gerekirse
daha salarm. Bereket yzyor, dibe dald yok.
Ya dibe dalarsa? Ya dipte lverirse? Ne yaparm bilmem. Her halde bulurum bir
aresini. Yapacak bir yn ey var.
p srtnda suya dald yeri gzlyordu. Kayk durmadan kuzey batya doru yol
alyordu.
ldrr bu onu, sonuna kadar dayanamaz, diye dnd yal adam. Ama drt saat
getikten sonra bile balk hl durmadan yzyor, alyor, tekneyi ekiyordu, ip
yal adamm srtna sim sk dolanmt.
Yakaladmda le zeriydi dedi, Daha gremedim.
Bal yakalamadan nce hasr apkasn iyice ne emiti. imdi apka alnn
actyordu. Susamt da, dizleri stne kt, sarsmamaya dikkat ederek ba tarafa
kadar gitti. Bir eliyle su iesini ald, ap biraz iti. Sonra baa
dayanp dinlendi. Yelkenin stne oturmu hi bir ey dnmeden, sadece
dayanmaya bakyordu.
Arkasna bakt, kara grnmyordu. Fark etmez diye dnd. Daha gnein
batmasna iki saat var. Bakarsn suyun stne daha nceden kar, o da olmazsa
belki aynda kar gece. Gene olmazsa gne doarken -kverir. Arlarm falan
yok, gcm de yerinde, oltaya taklan o. O dnsn. Byle srklediine gre ne
balk -m! Anlalan sim sk kapam azn. yle grmek iste-
VALI ADAM ve DENZ
39
rim ki... Bir kerecik grp tanmak isterim dorusu karmdakini.
Yal adamn ancak yldzlara bakp anlyabildiine gre balk btn gece ne ynn,
ne hzn deitirdi Gne battktan sonra ayaz kt. Yal adamn teri srtnda,
kollarnda, ihtiyar bacaklarnda buz gibi kurudu kald. Gndzn yem kutusunu
saran uval, kurusun diye gnee sermiti. Gne battktan sonra boynundan
dolayp srtna att onu. Temkinle ipin altna yerletirdi, omuzlarnda duran ipin. ipin
srtn kesmesini nlyordu uval. ne doru abanmann da bir yolunu bulmutu,
hani nerdeyse rahat tam yerindeydi. Bu durum, gerekte biraz daha can skc idi.
Ama yal adama ok rahat gelmiti.
Bu byle giderse ne ben ona bir ey yapabilirim, ne de o bana bir ey yapabilir diye
dnd.
Bir keresinde ayaa kalkp sandaln kenarndan iedi. Yldzlara bakp ynn
bulmaya alt. Omuzlarndan inen ip suda fosforlu bir izgi gibiydi. Ar ar
ilerliyorlard, Havana'nn klarnn uzaklarda kalmasndan akntnn onlar douya
srklediini anlad. Havana'-nm klarn bsbtn kaybedersem tam douya
gidiyoruz demektir diye dnd. Eer balk ynn deitirmezse daha birka saat
grebilirim klar. Acaba lig malar ne oldu bugn diye geirdi aklndan. Bu ii
grrken yanmda bir radyo olsa ne iyi olurdu. Sonra aklnn her an tek bir eyde
olmas gerektiini hatrlad. Yalnz iimi dnmeliyim, aptallk etmemeli.
Yksek sesle, Keke ocuk da olsayd. Bunlar o da grrd, bana yardm da
ederdi. dedi.
Kimse yalnz kalmamal yallnda diye dnd. Ama elden ne gelir! Unutmyaym
da u tunay gten dmemek iin yiyeyim bozulmadan. Unutma bak, cann
40
HEMINGWAY
istemese de sabahleyin tunay; yiyeceksin. Unutma, diye kendi kendine sylendi.
Gece sandaln yanma iki yunus geldi, suya dalp klarn, solumalarn duyuyordu.
Solumalarndan hangisi erkek, hangisi dii anlyabiliyordu. Gs geirir gibi
soluyordu dii.
Bunlar zararszdr dedi Oynar, akalar, birbirleriyle seviirler. Tpk uan balk
gibi bunlar da bizdendir, kardetir.
Yakalad bala acmaya balad. Kocaman bir ey, garip bir ey, kini bilir ka
yanda, diye dnd. Daha hi bylesine gl, bylesine acaip davranan bir balk
tutmamtm. Belki sramayacak kadar akll, srarsa ya da sert bir vurula vurursa
yaralayabilir beni. Belki de daha bir ok kereler yakaland, yalnz bu tri
savaacan biliyor. Nerden bilsin karsnda tek bir adamn, hem de yal bir
adamn olduunu. Ama ne kocaman balk, hele eti de lezzetli ise pazarda iyi para
e^er. Erkek balk gibi yuttu yemi, ekmesi de erkek balk gibi, savarken hi
tellanmyor, hi sarmyor. Bir bildii mi var? Yoksa o da benim gibi umutsuz mu?
Bir ift mar-linden birini yakalad gn hatrlad. Erkek balk yemi nce hep diiye
brakr. Oltaya taklan dii balk korku ile yle bir umutsuz rpna balad ki ok
gemeden bitkin dt. Erkek balk yanndan hi ayrlmad. Oltann evresinde
dolanp dii ile birlikte suyun stnde daireler izdi durdu. Oltaya yle yaklayordu
ki, yal adam tam bir trpan biiminde ve byklnde olan keskin kuyruu ile ipi
kesmesinden korkuyordu. Dii bal zp-knlayp, kafasn aynalarn arkasnn
rengine dnene kadar tokmaklarken, ocuun yardm ile yukar ekerken erkek
balk hep sandaln evresinde dnn durmutu. Sonra da yal adam ipleri ap
ban hazrlarken
YALI ADAM ve DENZ
41
havaya, yksee, ta teknenin yan basna kadar frlam, diisi nerede grmek
istemiti Arkasndan da gsnn yzgeleri olan mor kanatlarn am, btn kaln
mor izgilerini gsterip ta dibe, derinlere dalmt. Gzeldi. diye dnd yal adam,
tek bana kalmt.
Yal adam, balklarda bana en ok dokunan bu oldu diye dnyordu. ocuk da
ok zgnd. Dii balktan af dileyerek arabuk doradk.
Keke ocuk da burada olsayd diye yksek sesle syledi. Ba tarafn kntl
tahtalarna dayanarak yerleti, baln arln srnda tad ipten duyuyordu.
Balk kendi setii hedefe doru durmadan gidiyordu.
Benim ettiim ktlkten sonra bir seme yapmas gerekti diye dnd yal adam.
Setii ey de btn ktlklerden, tuzaklardan, hilelerden uzak, derin karanlk
sularda kalmakt. Benim dileim ise, herkes bir yana, onu yakalamak yalnz, Herkes
bir yana dnyada, ite imdi leden beri ikimiz de birbirimize balandk Yardm
edecek kimse yok bize-
Belki de ben balk olmamalydm diye dnd. Ama bunun iin yaratlmm.
Ortalk aarnca tunay yiyeceim, bunu unutmyaym,
Sabah olmadan az nce arkadaki yemlerden birini bir ey kapt. ubuun krldn
duydu, ip tahtalarn stnde sarslp duruyordu. Karanlkta byk bam ekti,
baln btn arln sol omuzuna verip arkaya eildi, kpetenin tahtasndaki ipi
kesti. Sonra yaknndaki teki ipi de kesti, karanlkta yedek yumaklarn ularn
dmledi. Tek eliyle ustaca gryordu iini. Sk sk dm atarken almasn diye
yumaklara aya ile basyordu. imdi alt yedek yuma vard. Kestii oltalardan
ikier tane, iki tane de baln oltasndan. Tm birbirine balanmt.
42
HEMINGWAY
Gn aarmca krk kulalk oltaya da bakarm, onu da kesip yedeklere eklerim diye
dnd. 1'ki yz kulalk en iyi cins ipimle, zokalarm, fr dndlerim gidecek.
Gitsin, yerine koyarm gene. Ama imdi oltama bir balk taklp byk baln ipini
koparrsa kimse onu yerine koyamaz. Az nce oltaya hangi balk takld
anlyamadm. Ya bir marlindi, ya bir kpek bal idi, ya da genigaga idi. Hi
anlyamadm. abucak def etmesem olmazd.
Yksek sesle, Keke ocuu da alsaydm dedi.
Ama almadm ite, diye dnd. Bir basmasn ite, ister karanlk olsun, ister
sabah, sonuncu oltann da iini grmelisin, onu da kes yedeklere ekle
yle yapt. Karardkta ok g oluyordu. Bir ara baln ekivermesi ile yzst
kapakland, gznn alt kesildi, ince bir yol halinde kan akyordu yanandan.
uval dzeltti, ipi dikkatle omuzlarnn baka yerlerine deecek biimde oturttu,
omuzlarna dolanm olan ipten baln ekiini yoklad. Sonra eliyle suda teknenin
hzn aratrd.
Neden sarsld acaba diye dnd. Anlalan olta srtndaki tmsekten kaymt. Ne
olsa srt benimki kadar acmaz. Tekneyi hep byle ekecek deil ya, ne kadar byk
olursa olsun, iime engel olacak her eyi def ettim, yedek ipim de bol, daha ne
isterim.
Balk dedi hafif bir sesle, son nefesime kadar brakmam seni.
Her halde o da beni brakmaz diye dnd yal adam, gnn aarmasn bekledi.
Sabaha kar hava souk oluyordu, snmak iin tahtalara yapt. Ben do onun
kadar dayanabilirim diye dnd. Sabahn ilk klarnda ip suya batp kyordu,
tekne durmadan yol alyordu. Gne yal adamn sa omuzu hizasndan u verdi.
YALI ADAM ve DENZ
43
Kuzeye dnd, dedi yah adam. Aknt bizi douya srklerdi diye dnd.
Keke akntyla dnseydi. Yorulduunu da gsterirdi bu. Gne daha da ykselince
yal adam baln yorulmadn anlad. Sadece bir tek iyi belirti vard, artk pek o
kadar derinlerde yzmedii anlalyordu. Srayacan gstermezdi bu, ama
srayabilirdi de.
inallah srar dedi yal adam. Onu yakalayacak kadar ipim var.
Belki ipi gerersem, birazck can yanar, srar diye dnd. Sabah olduuna gre
srasn, srt kemiinin yanndaki keseler hava ile dolar, derinlerde lp kalmaz.
Bir az daha germek iin urat ama ip artk en ufak bir zorlama ile kopabilirdi.
ekmek iin geriye yaslandnda ipin gerginliini hissetti, daha ok zorlayamazd.
Hi ekmemeliyim diye dnd. Her eki, inenin at yar bytecek, .sonra
srar sramaz kurtulur. Neyse gnele aram dzeldi, bir daha da gzm kaldrp
bakmam ona.
ipe san yosunlar taklrmst!. bu sar Gulf yosunlar gece fosforlu klar sat iin
sevindi yah adam.
Hey balk dedi, seviyorum seni, ok da saygm var sana. Ama ne yaparsn, gn
bitmeden ldreceim seni.
Umut kesilmez diye dnyordu.
Sandala doru kk bir ku geldi kuzeyden. Bir tleen kuuydu bu, denizin
stnde ok alaktan uuyordu. Yal adamn ba stnde utu ve gidip ipe kondu,
imdi artk rahatn bulmutu.
Ka yandasn sen? diye sordu yal adam. a ilk yolculuun mu bu?
Adam konuurken ku ona bakt, ipi kollayamayacak
44 HEMINGWAY
kadar yorgundu. Zayf ayaklan ile smsk tutunduu ipte dengesini bulmaya
alyordu.
Oynamyor dedi, yal adam kua. Hi oynamyor. Durgun bir gecenin ertesi
byle yorgun olmamalsn. Kular nereye gidiyor byle?
aylaklar bu kucazlan yakalamak iin denize alrlar. Naslsa bir ey
anlyamyaca iin bunlardan kua sz etmedi. ok gemeden tanyacakt zaten
aylaklar.
iyice dinlen kk ku, dedi. Sonra git, her insan gibi, her ku gibi ya da her
balk gibi yaamn srdr.
Konumak arttryordu cesaretini. Gece srt tutulmutu, imdi ok can yanyordu.
Ku, istersen benim evde kal, dedi. Yelkeni ap u kan hafif rzgrla seni
kyya brakamadma zlyorum. Ama ben de burada yalnz deilim, bir
arkadam var.
Tam o srada balk yle birdenbire ekti ki, yal adam pruvaya drd, eer
kendini tutup bir az da ip salmasayd denize decekti.
ip sarslnca ku umutu. Yal adam kuun gittiini bile grmemiti. Sa eliyle ipi
iyice yoklad, elinin kanadn grd.
Anlalan bir eyler oldu ona, dedi yksek sesle. Bal dndrebilir miyim diye ipi
ekti. Ama ip ok gergindi, sk sk tuttu. Kendini yeniden ipin basksna brakt.
Balk, imdi cann yanyor artk, dedi. Allah bilir
a, benimki de yanyor.
evresine bakmp kuu arad. Arkada olmak istiyordu. Ku umutu.
ok kalmadn, diye dnd. Kyya kadar yolun uzun ve zahmetli. Nasl oldu da ben
f rkna varmadan bir tek hzl ekmeyle elimi kesti balk? Gittike salak-
YALI ADAM ve DKN1Z
45
lasyorum. Belki o srada kk kua bakyor, onu dnyordum, imdi iime
bakaym ve sonra gcm yitirmemek iin de turiay yemeliyim.
Keke, ocuk burada olsayd, bir az ela tuzum olsa, dedi yksek sesle.
ipin arln sol omuzuna kaydrp dikkatle mel-di, ellerini denizde ykayp bi sre
suda tuttu. Bir ka dakika kannn akn, tekne ilerledike suyun eli stnde yapt
rpntlar seyretti
ok yavalad, dedi.
Yal adam elini tuzlu suda daha ok tutmak istiyordu, ama babm aniden
silkinmesinden korkuyordu. Ayaa kalkt, iplere sarnd, elini gnee tuttu, p
kesmiti sadece. Ama kesik, elinin en oynak yerindeydi, i bitmeden elleri ok
gerekliydi onun iin, daha hi bir ie balamadan elini kesmek cann skt.
imdi, dedi eli kuruyunca. Kk tunay yemeliyim. Zpknla eker, burada rahat
rahat yerim.
Eildi, tunay k altnda zpknla birarada buldu. p yumuklarna dokundurmadan
zpknla tunay kendine doru ekti. Sol umuzunda tuttuu ipi, sol koluna ve eline
dolayp tunay zpknn ucundan ald. Zpkn yerine koydu. Bir dizi ile bala bastrp
basndan kuyruuna kadar bu koyu krmz etten enlilemesine dilimler kesti. Dilimler
bak biimindeydi. Srt kemiinden karnna doru kesiyordu. Alt para olunca
pruva tahtasna yayd. Ban pantalomna sildi. Baln kln kuyruundan tutup
denize frlatt.
Tmn yiyemem her halde, dedi. ipin bitmez tkenmez arln duyuyordu, sol
eli tmden tutulmutu, ipin stnde smsk kenetlenmiti bu el. irenerek bakt.
46
HEMINGWAY
Bu ne biim el dedi. ister kramp girsin, ister paralan, para etmez.
Hadi diye dnd, karanlk suya, ipin eikliine bakt. Ve artk imdi, ye u bal
eline de iyi gelir. Elin ne suu var? Saatlerdir balkla urayorsun. Sonuna kadar
dayanacaksn. Ye imdi artk tunay.
Bir para alp azna gtrd; yavaa inedi. Pek lezzetsiz deildi.
iyi ine, diye dnd, btn suyunu em. Biraz tuz, biraz limon, ya da turunla
yense fena olmayacak.
Ne durumdasn el? diye sordu krampl eline. Eli imdi soumu bir ceset gibi
kaskatyd.
Biraz daha yiyeceim senin iin.
kiye kestii dilimin br parasn da yedi. yice inedi, derisini tkrd.
Nasl, iyi geldi mi el? Yoksa daha farketmek iin pek mi erken?
Tam bir para alp inedi. Kanl canl bir balk -m. diye dnd. Yunus yerine
bunu yakalamam iyi oldu. Yunus ok yavandr. Oysa bu yle yavan deil.
Pratik olmak kadar iyisi var m diye dnd. Biraz tuzum olsayd! Bu artanlar
gnete kurur mu, rr m, bilmem. En iyisi, canm istemese de tmn yemektir.
Balk sakin, hep ayn. Tmn yiyeyim de, hazr olaym bari.
Sabrl ol el! dedi. Senin iin yapyorum bunu.
Bal da besliyebilsem, diye dnd. O benim kardeim ama ldrmem gerek. Bu
is iin gcm yerinde olmal. Ar ar btn dilimleri yedi.
Doruldu, elini pantalonuna sildi.
imdi, dedi. pi brakabilirsin el. Sen bu marklktan vazgeene kadar ben onu
sa elimle tutarm. Sol
YALI ADAM ve DENZ
47
ayan, sol elinin tutmu olduu ar iplerin stne koydu, geriye yasland.
Tanrm, sen yardm et de u kramp gesin, dedi. Baln ne yapaca belli dei
ki...
Sakin grnyor, diye dnd. Plnn uyguluyor. Peki ama pln ne, diye dnd.
Ya benimki ne? Benim pln, balnkine uydurmam gerek. Balk ok byk. S-rasa
ldrebilirim, ama hep aalarda yzyor. yleyse ben de onunla hep aalarda
kalrm.
Kramph elini pantalonuna srtt. Parmaklarn amak iin urat. Ama olmad Belki
gne aar parmaklarm diye dnd. Belki yediim kuvvetli i tuna haz-molunca
alr. Ne olursa olsun., gerekince aarm ben onlar. Ama imdiden zorlayarak
amak istemiyorum. Kendi kendine alp eski durumlarm bulsunlar. Hem gece ipleri
zerken, dmlerken bou bouna yordum elimi.
Denize bakt, ne kadar yalnz olduunu dnd. Suda hareler vard, biraz ileride
gerilmi ip duruyordu. Sessizlik hafif hafif dalgalanyordu sanki. Bulutlar, ner-deyse
kacak rzgr iin bir araya toplanmaktaydlar. Biraz ileriye baknca, suyun
stnde, arkalarndaki gkle birlikte bir tablo gibi duran bir yaban rdei srs
grd, bu tablo bir an kart, sonra gene ayn durgun grn. Denizde kimsenin tek
bana kalamyacan anlad.
Kimi de kk bir tekne ile karadan oka almak istemez diye dnd. Havann
birden bozduu aylar iin haklar vard onlarn. Ama simdi kasrga ayndaydlar.
Kasrga gelmedii srece yln en gzel ay idi bu ay.
Kasrga gelmeden gnler nce bir takm belirtiler olurdu. Ancak denizden
grlebilirdi bunlar. Karadan grnmyorsa nereye bakacaklarn bilmiyorlar da
ondan diye dnd. Karada da bir eyler deiir herhalde. Belki bulutlarn biimi.
Neyse imdi kasrgann grnd yok.
Im^jl
W
f
48 HEMINGWAY
Ge bakt, beyaz kmls bulutlar, yze glen dondurma yuvarlan gibiydiler,
yukarlarda, eyll gnn ta ykseklerinde ince ty bulutlar vard,
Hafif brisa dedi. Hava benden yana balk.
Sol elinde hl kramp vard. Yava yava oup a maya alyordu bu kramp.
Kramptan nefret ederim, diye dnd, insan vcudunun kendine yapt ikence.
Zehirlenip ishal olmusan ya da kusuyorsan, bakalarnn yannda kt bir itir bu.
Ama kramp, onu calambre diye dnd, insan yalnzken aalatr, ktler.
ocuk burada olsayd ovard. Bileimden aaya 'doru zerdi kramp, diye
dnd. Ama nerdeyse alr artk.
Sonra sa eliyle ipin ekiliindeki bakal hissetti. Demircine benzemiyordu bu. ipe
eilmi, sol eliyle de sert sert kalalarna vururken ipin yavaa ykseldiini grd.
kyor, dedi. Hadi gel! Ne olursun gel be!
ip boyuna ykseliyordu yava yava. Teknenin ilerisinde, suyun st kabard. Ve
balk grnd. Baln kmas bitmek tkenmek bilmiyordu. Her yanndan sular
akyordu. Prl prl yanyordu gnete. Ba ve gs mor grnyordu, iki yanndaki
izgiler, kaln, ak mordu. Burnu beyzbol sopas kadar uzundu. Bir kl gibi
inceliyordu. Btn gvdesiyle sudan kp pk bir dalg gibi yeniden dald yavaa.
Yal adam trpana benzeyen kuyruunun daldn ve ipin de arkas sra indiini
grd.
Benim tekneden yarm metre kadar daha uzun, dedi yal adam. ip durmadan
hzla alyordu, balk kork-mamt. Yal adam iki eliyle ipi durdurmaa alyor-
YALI ADAM ve DENZ
49
du. Srekli bir ekme ile hzm kesemezse, btn ipi ap koparacan anlamt
hayvann.
Akdl bir balk, kandrmalym, diye dnd. Kendi gcnn farkna varmasna, bir
bana neler yapabileceini anlamasna hi frsat vermemeliyim. Ben onun yerinde
olsaydm, ne yapacaksam imdi yapar, bitirene kadar dayanrdm. Daha soylu ve
daha gl olduklar halde, Tanrya kr ki, onlar ldren bizler gibi akll deiller.
Yal adam pek ok byk balk grmt. Besyz kilodan ok gelenleri de
grmt, bu byklkte iki tane de yakalamt imdiye kadar. Ama byle bir
bana deil. imdi ise yapayalnz, duyduklarnn, grdklerinin en by, koca bir
balkla balanmt. Sol eli hl bir kartaln kenetlenmi penelerine benziyordu.
Alacak, diye dnd. Sa elime yardm etmek iin alacak. Karde olan ey
var: Balk ve ellerim. Almal. Byle kaslp kalmas rezillik. Balk gene yavalad.
Eski yerine dnyordu.
Neden srad acaba, diye dnd yal adam. Sanki ne kadar byk olduunu
gstermek istedi bana. imdi biliyorum ite diye dnd. Keke ben de ona nasl
bir adam olduumu gsterebilsem! Ama benim krampu elimi grr sonra. Beni
olduumdan daha gl dnsn, ben de yle olurum zaten, Keke balk olsaydm
ben, diye dnd, her eyi ile bir balk, sadece aklm ve istemim de olsayd.
Tahtalara rahata oturdu, acya aldrmyordu. Balk durmadan yzyor, tekne
karanlk sularda ar ar ilerliyordu. Doudan esen rzgrla birlikte deniz biraz
ykselmiti. leyin yal adamn eli ald.
Sana kt haberler var balk, dedi. Omuzlarm rten uvaln stndeki ipin yerini
deitirdi.
50
HEMINGWAY
Rahatt, cannn yandm duymazlktan geliyorsa da can yanyordu.
Dindar deilim, dedi. Ama su bal yakalya-ym diye on kere Babamz, on kere
de Selm Meryem'e dualarn okurum. Yemin ediyorum, yakalarsam Kobre
Meryem'ine, hacca gideceim. Yemin ediyorum.
Hzla dualar okumaa balad. Kimi de yorulup unutuyordu dualar. Sonra hzla
syleyince birden aklna geliveriyordu. Selm Meryem'e, Babamz'dan daha kolay
diye dnd.
Selm sana ey ltufkr Meryem! Tanr seninledir. Kadnlar arasnda sen
mbareksin, senin rahminin yemii Isa da mbarektir. Kutsal Meryem, Tanrnn
anas, biz gnahkrlar iin simdi ve lm nmzda dua et! min! Sonra adam
ekledi, Kutsal Meryem, u balk lsn diye de dua et. Grlmemi bir balk ama,
olsun.
Dualarn bitirdikten sonra kendini daha iyi hissetti, ama acs hi gememiti. Biraz
daha da artmt. Pruvann tahtalarna yasland, farknda olmadan sol elinin
parmaklarn oynatt, durdu.
Rzgr hafif hafif, ama artarak estii halde, gne kzdryordu.
K taraftaki u kk oltann yemini tazeliyeyim, dedi. Balk daha bir gece
kalrsa bir eyler yemem gerekecek, iedeki su da azald. Buralarda yunustan
baka bir ey bulamam. Taze taze yersem, pek de fena olmaz, Bir uan balk dse
tekneye bu gece... Onlar ekecek hi n da yok ki... Uan balk i yemek iin
bire birdir. Kesmek bile gerekmez. Kendimi yormamalym. Bu kadar byk
olduunu bilmiyordum.
Btn bu byklne, grkemine karn ldreceim onu. dedi.
YALI ADAM ve DENZ
51
Hakszlk da olsa, bir adamn neler yapabileceini, nelere katlanabileceim
gstereceim ona, dedi.
ocua, garip bir ihtiyarm ben, demitim. dedi. imdi tantlama zaman ite
bunu.
Binlerce kez tantlam olmasnn hi bir anlam yoktu. Her sefer yeniden balard,
iini grrken de eski yaptklarn dnmezdi hi.
Bir uyua, ben de uyur, dmde aslanlar grrm diye dnd. Neden o
gnlerden acaba yalnz aslanlar kald geriye? Dnme bunlar ihtiyar, dedi kendine
Tahtalarda dinlen, hi bir ey dnme. Urasn dursun o. Sen yorma kendini.
ikindi oluyordu. Tekne ar ar ilerliyordu hl. imdi doudan esen rzgr da
yolunu kesiyordu onun. Ve yal adam kk denizle birlikte yava yava gidiyordu,
srtndaki ip daha az ac veriyordu sanki.
kindide ip yeniden ykselir gibi oldu. Ama sadece biraz daha yukarlarda yzmeye
balamt balk Gne yal adamn sol kolunda, omuzunda ve srmdayd. Bundan
baln kuzeye doru dndn anlad.
Artk bal grd iin, mor yan yzgelerini kanat gibi am, uzun dik kuyruu ile
karanlklar delip yzerken gznn nne getirebiliyordu onu. Gzleri kocaman. Bir
at, daha kk gzlerle bile grr karanlkta. Eskiden ben de karanlkta grrdm,
elbet zifir gibi karanlkta deil. Bir kedinin grd kadar ite.
Gne, bir de parmaklarn srekli olarak oynatmas sol elinin krampm tmden
amt. Arln bir parasn sol eline aktard. Srt kaslarn oynatmaya balad, pin
acsn biraz olsun hafifletmek istiyordu.
Eer gene de yorulmadnsa balk, dedi yksek sesle, sen ok acaipsin.
imdi kendini ok yorgun buluyordu. Gecenin yak-
HEMINGWAY
lastiini biliyor, baka eyler dnmeye alyordu. B-ykkulpleri dnmeye
balad. Yal adama gre Gran Ligas't byk kulp ve New York Yankee'lerinin
Detroit Kaplanlar ile oynadn biliyordu.
Bugn ikinci gn, hl Juego'larn sonucunu bilmiyorum, diye dnd. Ama
gvenmem gerek, topuk kemii arsa da byk DiMaggio'ya gvenmem daha iyi
olur. Kemik armas da ne demek? diye sordu kendi kendine. Un espuela de huesc.
Biz de olmaz byle eyler. Dven bir horozun mahmuzu gibi ac verir mi insann
topuu? Ben buna da yokum, kr olduktan sonra horozlar gibi dvmeye de
katlanamam. nsanolu byk kularn, hayvanlarn yannda ne ki? u denizin
karanlklarnda, aadaki hayvann yerinde olmak isterdim.
Kpek balklar gelmese bari, dedi yksek sesle. Kpek balklar gelirse tanr
ikimizin de yardmcs olsun!
Byk DiMaggio bu balkla benim dayandm kadar dayanabilir miydi dersin? diye
dnd. Elbet dayanrd, hem gen o, gl. Babas da balkym stelik. Belki o
kk topuk canm ok actrd.
Kimbilir, dedi yksek sesle. Benim yama gelmedi ki hi.
Gne batnca kendine cesaret vermek iin Casablan-ca'da bir meyhanede doklarn
en gl adam olan Cien-fuegos'lu koca zenci ile nasl bilek yaptklarn dnd.
Tam bir gn, bir gece dirsekleri masann stnde tebeirle izilmi bir izgide, kollan
dim dik, elleri smsk sarlm, durmulard, ikisi de karsndakinin bileini masaya
yatrmak iin zorluyordu. Herkes bahse tutumutu, gaz lmbasnn aydnlatt
odaya insanlar girip kyordu. Yal adam, zencinin koluna, eline, yzne bakyordu,
ilk sekiz saatten sonra her drt saatte bir uyusunlar diye
YALI ADAM ve DENZ
53
l
hakemleri deitirdiler, ikisinin de trnaklarnn dibinden kan szyordu. Birbirlerinin
yzne, kollarna, ellerine ba-kyorard. Bahse tutuanlar ieri dar girip kyor,
duvar kenarndaki yksek iskemlelerde oturup seyrediyorlard. Duvarlar tahtayd,
parlak bir maviye boyanmt. Lmbalar glgelerini duvarlara vuruyorlard. Zencinin
glgesi kocamand, rzgr lmbalar salladka gidip geliyordu bu glge.
Btn gece boyunca stnlk ondan ona geti durdu. Zenciye rom iirdiler,
cgarasm yaktlar onun. Zenci romu itikten sonra, mthi bir abaya dt. Birinde
yal adam, o zamanlar yal deildi. El Campeon Santiago idi, on santim aa
almt, ama yal adam bileini' gene eski yerine getirdi, ite o zaman pek gl ve
iyi bir sporcu olan zenciyi yendiini anlad. Gn aarrken bahse girenler berabere
kaldklarn sylyorlar, hakemler de bunu kabul etmiyordu. Yal adam birden btn
gcn kullanarak zencinin bileini ta tahtaya indirene kadar zorlad. Yar pazar
sabah balam, pazartesi sabah bitmiti. Bahse girenlerden ou beraberce bitsin
istemilerdi, ileri vard, doklarda seker uvallarm yklyorlar, ya da Havana kmr
kumpanyasnda alyorlard. Yoksa kesin bir sonuca varmasn kim istemezdi.
Neyse, herkes iine gitmeden nce yal adam ma bitirmiti.
Bu olaydan sonra uzun bir sre herkes ampiyon diye armt onu. Baharda bir
de revan karlamas yaptlar. Pek bahse giren olmad bu sefer. Yal adam
rahatlkla kazand. Cienfuegos'lu zencinin kendine gvenini krmt bir kez ilk
yarmada. Bundan sonra daha birka kez yart, ite hepsi o kadar. Cann diine
takacak kadar istedikten sonra herkesi yenebileceini anlamt, ama balkta sa
eline zarar vermemesi iin bilek 'yapmaktan vaz geti. Sol eliyle bir iki deneme
yarmas-
54
HEMINGWAY
na girdi. Ama sol eli onu her zaman aldatmt. Dediini dinlemedii iin yal adam
ona gvenmezdi.
Gne imdi onu kavurur diye dnd. Gece ok mezse bir daha kramp girmez.
Acaba bu gece neler olacak?
Bann stnden Miami'ye doru bir uak geti. Glgesinin uan balk srlerini
korkutup katrdn grd.
Bu kadar uan balk olduuna gre, burada yunus da bulunmal dedi. Geriye, ipin
stne doru eildi, biraz ekebilir miyim diye bakt. Ama olacak gibi deildi,
gerilmi, stnden sular damlyordu. Tekne ar ar ilerliyordu, gzden kaybolana
dein uan arkasndan bakt.
Uakta umak ok tuhaf olmal diye dnd. Acaba o kadar yksekten deniz nasl
grnr? ok yksekten umuyorlarsa bal iyice grebilirler. Ben ok yava olarak,
yle iki yz kula yksekte umak isterdim. Bal yukardan grrdm.
Kaplumbaa teknelerinde direin tepesinden, o ykseklikten bile ok grmtm.
Yunuslar oradan daha yeil grnr, izgilerini, beneklerini grrsn. Btn sry
grrsn yzerken. Neden acaba hzl yzen bu aknt balklarnn srtlar da, izgileri
de, benekleri de mordur? Yunuslar altn sars olduklar iin yeil grnrler. ok
ackp da yemlenmeye kt m, tpk marlininki gibi
iki yanndan mor izgiler grnr. Yoksa fkeden mi, yoksa hzl yzdnden mi
grnr bu izgiler?
Hava kararmadan az nce, byk bir Sargasso yosunu adasnn yanndan geerken
kk oltaya bir yurus vurdu; durgun denizin stnde kabarp inen bu adacn
altnda deniz, sanki sar bir battaniye altnda biri ile seviiyordu. Yunusu havaya
srad zaman grd. G-
YALI ADAM ve DENZ
55
nesin son klarnda altn gibiydi. Havada lgnca rpnyor, debeleniyordu.
Korkusundan yeniden, yeniden srad. Yal adam ka gitti, byk ipi sa kolu ve
sa eli ile tutup yunusu sol eliyle ekti plak aya ile de her seferinde yerde
toplanan iplere basyordu. Balk ka ktnda saa sola umutsuzca vurup
debelendi. Yal adam ktan eilip altn renkli, mor bal ieri ekti. Az ile ineyi
rpnarak hzl hzl sryordu. Yal adam kafasn tokmaklaya tokmaklaya onu
ldrnceye dek. uzun, yass gvdesi, kuyruu ve kafas ile teknenin dibini dvd
durdu. Sonra son bir kez daha rpnd ve tkendi.
Yal adam zokay balktan kard. Oltay yeniden yemleyip frlatt. Sonra yava;,
yava pruvadaki yerine dnd. Kaln ar ipi sa elinden soluna geirdi. Sa elini
denizde ykarken batan gnee ve ipe bakyordu.
Hi bir deiiklik yok dedi. Ama eline arpan suya dikkat edince baln olduka
yavaladn anlad.
Kreklerin ikisini de kia balarm, bylece gece hzl gidemez. dedi. Bu gece de
dayanacak, ben de dayanrm.
Yunusu sonra temizliyeyim, kan iinde kalsn diye and. Bunu da krekleri
balayacam zaman yaparm. En iyisi imdi, gn batarken bal hi rahatsz
etmemek. Gnein bat btn balklar iin g bir saattir.
Elini rzgrda kuruttuktan sonra ipi yakalad. Elinden geldii kadar rahatn bulmaya
alt. ne doru ekilmeye kar komad, brakt kendini. Tahtalara iyice aband,
bylelikle srtndaki ykn bir parasn, hatt ounu tekneye vermi oluyordu.
Artk nasl yaplacan renmeye baladm, diye dnd. Hi olmazsa bir yann.
Sonra baln zokaya takldndan beri bir ey yememi olduunu dnd. Byk
de balk, ok yemek ister. Ben bir bonitoyu yedim
56
HEMINGWAY
bitirdim. Yarn da yunusu yerim. Yunusa Dorado diyordu. Temizlediim zaman
birazn yesem fena olmaz. Bo nito gibi yemesi kolay olmayacak ama zaten kolay
olan ne var ki...
imdi naslsn balk? diye sordu yksek sesle. Ben iyiyim, sol elim de daha iyi.
Bir gn bir gecelik yiyeceim var. Sen ek dur tekneyi bakalm balk.
Gerekte pek iyi deildi. nk srtndaki sanc, .analktan km, uyumutu, yal
adam korkutuyordu bu. Ben bundan ok daha ktlerini grdm diye dnd.
Elimin tutukluu geti. Bacaklarmda bir ey yok. Yiyecek durumum da balktan
daha iyi.
Karanlk basmt. Eyll'de gne batar batmaz hava kararr. Pruvann anm
tahtalarna uzanp, elden geldiince dinlenmeye bakt, lk yldzlar kmt. Ri-gel'in
adn bilmezdi, ama onu grd zaman ok gemeden btn yldzlarn kacam
bilirdi, uzaklardaki arkadalarna kavuacakt gene.
Balk da benim arkadam,)) dedi, yksek sesle. Bu balk gibisini ne grdm, ne
duydum. Onu ldreceini ama... Yldzlar ldrmeye kalkmadmza ok
memnunum.
Bir dn, ya her gn gkteki ay ldrmeye kalk-saydk, diye aklndan geirdi. Ay
kaar da kaar. Peki, ya her gn gnei ldrmeye kalksaydk? Talihimiz var diye
dnd.
Sonra yiyecei olmayan byk bal dnp zld. Bu znts, ldrme
kararn hi etkilemedi. Kim bilir bu balktan ka kii yiyecek, diye dnd. Bunu
yemeye lyk mdrlar? Bu tavr, bu soyluluu ile onu yemeye lyk bir kimse yoktur.
Benim aklm bunlara ermez, diye dnd. Ama g-
YALl ADAM ve DENZ
57
nesi, ay ldrmeye kalkmamamz ok iyi. Denizden geinip, has kardelerimizi
ldrmek yeter.
imdi u sandala arlk verme sorununu bir dnelim. Hem iyi, hem ky.
Krekleri balaynca tekne arlaacak, balk da bir aba gsterirse ip salmak
zorunda kalacam, hem de ok. Bu yzden bal karabilirim. Teknenin hafif
olmas ise ikimizin de ilesini uzatyor. Ama byle benim iin daha hayrl. nk
daha yorulmad, istese ok hzl gidebilir. Neyse, kokmadan u yunusu temizliyeyim,
yiyeyim biraz da kuvvetten d-miyeyim.
Bir karar verip k tarafta ie balamadan nce bir saat kadar dinlenirim, baln
durumuna bakarm. O ara bal kollar, bir deiiklik olursa anlarm. Krkler iyi
numara olacak. Ama bu numara ancak kendimi korumak iin sker. Hl eski gc
yerinde, zoka aznn kenarna taklmt, grdm, az da smsk kapalyd Zokann
acs ona vz gelir. Asl alk, bir de bilmedii bir dmanla atmak bitirir onu.
imdi sen dinlen ihtiyar, brak o alsn, ta senin teki iin balayana dek.
Ona iki saat kadar gelen bir sre dinlendi. Uzun saatler ay kmad, bu yzden saati
kestiremiyodu. yice dinlenemedi ama gene de eskisinden iyiydi. Srtnda baln
arl vard, sol elini teknenin st kenarna dayad, bylece bala kar direaini
biraz da sandala aktarm oluyordu.
pi gerebilsem is ok kolaylar, ama o zaman ufak bir silkinme ile balk koparabilir.
Gvdemle ipe destek olup her an iki elimle onu salmaya hazr olmalym.
Daha uyumadn ihtiyar, dedi yksek sesle. Bir yarm gn, bir gece, imdi de ikinci
bir gn, hl uyumadn. Balkta bir deiiklik yoksa uyumak iin bir yolunu
bulmalsn. Uyumazsan kafan ilemez.
58
HEMINGWAY
Kafam prl prl diye dnd. Prl prl. Ama gene de uyumam gerek. Yldzlar da,
ay da gne de uyuyor. Hatt kimi zaman, hava sakinse, rzgr yoksa okyanus bile
uyuyor.
Unutmyaym da uyuyaym diye dnd. Oltalar bir yoluna koyup uyumaya
bakmal. imdi git yunusu temizle. Uyuyacaksan krekleri arlk versin diye
balama, ok sakncal olur.
Uyumasam da dayanrm, dedi kendi kendine. Ama yaln bir i olur bu.
Elleri ve dizleri stnde emekleyerek ka gitti, bal sarsmamak iin dikkat
ediyordu. Belki o da uyuklu-yordur diye dnd. Dinlenmesini istemiyorum. lene
dek ekmeli bu tekneyi.
Ka gelince sol eliyle, omuzundan inen ipi tutabilecek bir biimde dnd. Sa eliyle
ban klfndan ekti. Yldzlarn nda yunusu iyice grebiliyordu. Ba baln
kafasna sapland, tahtann altndan ekip kard. Bir aya ile stne basp
karnndaki delikten yanana kadar yard. Sarsaklarn, solungalarn kard,
ellerinde kaygan ve ar midesini hissetti, yard, iinden iki uan balk kt, Tap
tazeydiler, yan yana koydu. Solungalar, barsaklar denize frlatt. Denizde kl
bir iz brakarak battlar. Yunus kaskat kesilmi, yldzlarn nda irkin bir beyaz
renk almt. Sa aya ile kafasna basarken, bir yannn derisini yzd, sonra
evirip br yann yzd. Her iki yann da bandan kuyruuna kadar kesti.
Kl denize frlattktan sonra, suyun girdaplaj girdaplamadn grmek iin
bakt. Ar ar batnn aydnl vurdu sadece gzne. Dnp iki uan bal, teki
iki dilimin arasna yerletirdi. Ban klfna ko-
YALI ADAM ve DENZ
59
yarak yavaa baa dnd. Sa eliyle bah tayordu, srtndaki ipin arlndan iki
bklm olmutu.
Baa varnca iki yunus dilimi ile uan balklar tahtaya yan yana sralad. Sonra
srtndaki ipin yerini deitirdi, sol elini de teknenin st kenarna dayad Yan taraftan
eilip uan balklar denizde ykad. O srada suyun eline arpmasn da yoklamt.
Baln derisini yzd iin eli fosforlanm, prl prl olmutu. Suyun eline
arpmasn seyretti. Pek iddetli deildi bu arp. Temizlemek iin sandaln yan
tahtalarna srtt elini, fosforlu paracklar suda geri geri kayp gittiler.
Ya yoruldu, ya da dinleniyor dedi yal adam. imdi u yunusu yiyip biraz
dinlenirim, uyurum.
Yldzlarn altnda, gecenin ayaznda, yunus dilimlerinden birinin yans ile bir uan
balk yedi. Uan balklarn da barsaklarn karp kafalarn kesmiti.
Yunusun pimii harika olur dedi. iken berbat. Bir daha tuz ve limon almadan
sandala binmem.
Aklm olsayd, btn gn sandala su dkerdim. Ku-ruyunca bana tuz kalrd, diye
dnd. Ben yunusu akam st tuttum ama. Gene de tedbirsizlik saylr benimki.
Kolay gitti, midemi bulandrmad.
Gkyz douya doru bulutlanyor, yldzlar birer ikier kayboluyordu. Rzgr da
dinmiti. Sanki byk bir bulut vadisine girmi gibiydiler.
drt gn sonra hava bozacak dedi. Bugn de, yarn da bozmaz. Balk hazr
sakinken uyumaya bak ihtiyar.
Sa elinde ipi smsk tutuyordu. Pruva tahtasna, sa elini kalasna dayayp btn
arln vererek yasland, ipi biraz omuzlarndan kaydrd, sol eline dolad.
Sa elim sarl olduu srece ipi tutar. Uykumda geverse, ip zlnce sol elim beni
uyandrr. Sa ele ok
60
HEMINGWAY
i dyor, ama cefaya alktr o. yle yarm saat, yirmi dakika bile uyusam olur.
Yere uzand, btn gvdesi ile ipin zerine kvrld. Arln sa elinin stne
vermiti, hemen uyudu.
Dnde aslanlar yerine, sekiz on mil kadar yaylm byk bir yunus srs grd.
iftleme mevsimleriydi, havaya, yksee sryorlar, srarken atklar delikten
dalyorlard gene suya.
Sonra kendini, kyde, yatanda grd- Kuzey rzgr esiyordu, ok yordu.
Ban yastk yerine sa kolu stne koyduu iin kolu uyumutu.
Sonra da uzun altn kumsallar grd. Alaca karanlkta erkenci aslanlar kyya indiler.
teki aslanlar da geldi sonra. Geminin demir att yerin hemen stnde, enesi
kpeteye dayal, karadan hafif hafif akam rzgr eserken baka aslanlarn da
gelmesini bekliyordu. ok mutluydu. Ay yksekli epey olmutu. Yal adam uyuyor,
balk da durmadan ekiyordu. Bir bulut ynnn iine daldlar.
Sa yumruunun yzne arpmas ile uyand, ip sa elini actp kurtulmutu. Sol
elini hissetmiyordu bile, sa eliyle gc yettiince durdurmaya alt ama ip
zldke zlyordu. Sonunda sol eli de ipi kavrayabildi. Yeniden yasland ipe,
imdi sol eli ve srt acyordu. Btn yk sol elindeydi, derin kesilmiti. Dnp ip
yumaklarna bakt, alyorlard. Tam o srada balk denizden sular fkrtarak srad
ve btn arl ile dt. Sonra bir daha, bir daha srad, yumaklar hl zld
halde teknenin hz kesilmemiti. Yal adam ipe durmadan aslp geriyor, durmadan
geriyor, geriyordu. Birden ani bir ekilme ile pruvaya kapakland, yz yunus
dilimlerinin iine gmld. Kprdayamyordu.
YALI ADAM ve DENZ
61
Bekliyorduk bunu, diye dnd. Katlanacaz. det-meli teki ipleri bala dedi,
Baln zplamalarn gremiyor, ama sularn kabardn, derken kard
aplamalar duyuyordu, ipin ekilme hz elini fena kesiyordu. Hep byle olurdu bu.
Elinden geldiince avucu ile parmaklarn koruyup ipi nasrlarnn stne getirdi.
ocuk burda olsa ip kangallarn slatrd diye dnd.
imdi ip daha yava alyordu. Ban, yanaklar ile ezdii balk dilimlerinin,
tahtalarn arasndan kard. nce dizleri stnde doruldu, sonra yavaa ayaa
kalkt, ipi gittike daha yava salyordu. Sandaln kna gitti, karanlkta gremedii
iin uyaklar ile yoklad ip kangallarn. Daha ynla ip vard. Balk artk bu yeni
braklan iplerin de ykn zerine almt.
Evet, diye dnd. imdiye dek belki bir dzne-den fazla srad, srtndaki
kesecikler hava ile doldu. Artk onu ekemiyeceim kadar derinlere dalp lemez.
Birazdan dnmeye balayacak, ben de o zaman iini bitiririm. Neden bu deiiklik
byle birden? Alktan m acaba, yoksa karanlkta bir eyden mi rkt? Belki
birden bire korkuya kapld. Kocaman, gl, sakin bir balk, hem pekgzl, hem de
kendine gvenli grnyordu oysa. ok garip.
Sen korkma, kendine gven ihtiyar dedi. Balk elinin ucunda ama ekemiyorsun.
Neyse birazdan dnmeye balar.
Yal adam ipi sol eli ve omuzlar ile tutarak eildi, teki eliyle yzne su rpt. Vck
vck yunus eti yapmt yzne. Midesinin bulanmasndan, kusmaktan korkuyordu.
Gc kesilirdi kusarsa. Yz temizlenince elini de ykad. Sonra daha bir sre elini
sudan ekmeden
62
HEMINGWAY
gnein ilk klarn seyretti Tam douya doru dnd, diye dnd. Demek
yoruldu artk, akntya brakt kendini. Nerdeyse dnmeye baslar, ite o zaman da
benim iim balyor. Elinin suda yeterince kaldna karar verince kard, bakt.
Pek fena deil, dedi. Erkek olana vz gelir bu
Elindeki taze yarklar dokundurmadan ipi dikkatle tuttu, sol elini teknenin br
yanndan denize uzatmak zere kendini dengeledi.
iyi i grdn, dedi sol eline. Ama bir ara hi ses kmad senden, bulamadm
seni.
Neden iki elim de gl domadm diye dnd. Belki de benim suum, sol elimi
yeterince altrmadm. Tanr bilir a, eline ok frsat geti sol elimin, almak iin.
Bu akam fena i grmedi dorusu, btn gn sadece bir kez tutuldu. Bir kez daha
tutulup ipi karsayd, keserdim onu.
Bunlar dnrken aklnn pek de banda olmadn biliyordu. Biraz yiyeyim u
yunustan diye dnd. Yiyemiyeceim dedi kendi kendine. Kusup dermansz
kalmaktansa, byle yarm akll olmak daha iyi. Yzm de iine gmldkten sonra
hi yiyemem artk. Ama belki gerekir, bozulana kadar saklyaym. Yiyecekten medet
ummann zaman oktan geti. Ne aptalsn be, dedi kendi kendine. teki uan bal
yesene.
te orada, ayklanm, hazr duruyordu. Sol eliyle ipi ald. Bandan kuyruuna
kadar, kulaklarn da dikkatle ineyerek yedi.
Balklarn tmnden daha besleyicidir, diye dnd. Hi olmazsa bana gereken
gc verir. Elimden geleni yaptm, artk o dnmeye baslasn da danann kuyruu
kopsun.
YALI ADAM ve DENiZ
63
Denize aldndan beri gne nc kez doarken balk da dnmeye balad.
Baln dndn ipin eikliinden anlamyordu, hemen olmazd bu. ipte hafif bir
geveme hissetti. Sa eliyle yavaa ekmeye alt Her zamanki gibi gerildi ip.
ekmek iin iyice zorlaynca ieri gelmeye balad. Ban, omuzlarn kard ipin
altndan, yava yava ekmeye balad, iki eliyle ard arda ekiyor, bu ekie
gvdesiyle, bacaklar ile de katlmaya alyordu. Yal bacaklar, omuzlan bu ekile
sarslyordu,
Byk bir daire iziyor dedi. Ama iziyor ya...
Derken ip daha faza ekemez ld. Gnete ipten sularn damladn gryordu. O
ara ip kaymaya yz tuttu, yal adam dizlerinin stne kt, istemeye istemeye ipi
karanlk sulara sald.
imdi en byk daireyi iziyor dedi. ipi daha fazla amyaym diye dnd.
Gerilirse daha kk daireler yapar. Bir saate varmaz, grrm bal. nce
inandrp sonra ldrrm.
Balk yava yava dnmeye devam ediyordu. Yal adam iki saatten beri
yorgunluktan bitmi,' terden rl sklam olmutu. Daireler kldke klyordu.
Baln gittike su yzne yaklatn anlyordu ipin eikliinden.
Bir saatten beri kara benekler uuuyordu gznn nnde, ter gzlerini, gznn
stndeki, alnndaki kesikleri yakyordu. Lekelerden korktuu yoktu, ipe harcad o
denli gten sonra olurdu bu kadar artk, iki kez kendinden geer gibi olmu, ba
dnmt, ite asl bundan korkuyordu.
Yenik dremem kendimi, bu balkla ldremem dedi. Tam gzel gzel yukar
karken, Tanr yardmcm olsun. Yz kez Babamz, yz kez de Selm Meryem'e
oku-
64
HEMINGWAY
rum. Ama imdi deil. Okudum say, diye dnd, sonra okurum.
Sonra birden iki eliyle tuttuu ipte bir sarslma hissetti. ok sert, ar bir ekilmeydi
bu.
Burnundaki kl ile ipi zorluyor, diye dnd. Olacakt bu, baka trl yapamaz, pi
zorlamasndan tr belki sramaya kalkar, ama ben daireler izmesini yelerim
gene. Hava almak iin sramas gerekiyordu. imdiden sonra her sray zokann
at yar geniletebilir, zoka da kurtulur.
Srama balk, dedi. Sakn srama!
Balk daha bir ok kez zorlad ipi. Her seferinde yal adam bam sallayp biraz daha
ip salyordu.
Artk cann yakmamal diye dnd. Benimki yansa da zarar yok, ben kendimi
kollayabilirim, ama can c-ok yanarsa kuduruverir o bakarsn.
Biraz sonra balk ipi zorlamay brakt. Yeniden daireler izmeye balad yava yava.
Yal adam da yavatan ipi ieri ekiyordu imdi. Yeniden baylacak gibi oldu. Sol
eliyle su alp bana arpt. Sonra biraz daha alp ensesini odu.
Kramp falan yok dedi. Suyun stne kar ner-deyse, dayanacam. Dayanmam
gerek. Hi ama bu lf.
Pruvaya doru diz kt. yle birazck ipi srtna dolad. O dolaa dursun, ben
dinleneyim diye dnd, ieri girince kalkp urarm
Bal ekip evirmeden kendi bana dolamaya brakp pruvaya yaslanarak
dinlenmek ok ekici geliyordu ona. Ama ip baln dndn ve tekneye doru
geldiini gsterince yal adam kalkt ayaa, dnp yaylanarak ekmeye balad.
Hi bunca yorulmamtm, diye dnd, mevsim
YALI ADAM ve DENZ
65
rzgrlar da balamak zere. Ama ne tatl olacak onu yakalamak. Fena halde
muhtacm buna.
ikinci dnn yapncaya kadar da dinlenirim dedi. Daha da glenirim hem. ki
sefer daha dnd m yakaladm gitti.
Hasr apkas banda arkaya kaymt iyice, Pruva tahtasnn iine gmlm
otururken ipin gerilme-siyle baln dndn anlad. Hey balk., ne yapacaksn
bakalm, diye dnd. Eninde sonunda benimsin.
Deniz yava yava ykselmiti. Ama hava yumuakt, dn iyi olurdu bu havada.
Gney batya dnmeliyim dedi. Denizde kimse kaybolmaz, uzun bir adadr bu.
nc dnte grd bal ilk. nce kara bir glge olarak grd, teknenin altndan
geen, inanamad uzunluuna.
Yo dedi, bylesine byk olamaz. ylesine bykt ite ve dnp de otuz
metrecik tede yzeye gelince sudan kan kuyruunu grd onun, byk bir
trpandan daha uzundu ve koyu mavi sularn altnda soluk lavanta iei renginde
grnyordu. Kuyruu denizi trpanlad ve yal adam, balk su yzeyinin hemen
altnda giderken onun kocaman gvdesi ile gvdesini evreleyen mor halkalar
grd. Srt yzgeci yatk, byk yan yzgeleri ise iyice almt.
Bu seferki dnnde, yal adam, baln gzlerini grebildi. Baln evresinde iki
de kan emen kk balk vard. Ya gidip ona yapyor, ya uzaklayor, ya da uslu
uslu gidiyorlard glgesinde. Bunlar yarm metreden uzundular, hzl hzl yzerken
gvdelerini ylan balklar gibi kvryorlard.
Yal adam imdi sadece gneten deil, baka bir eyden tr de terliyordu. Balk
sakin sakin her dn-
66
HEMINGWAY
nde ip topluyor ve iki dn sonra zpkn yaptracana inanyordu.
Ama iyice, iyice yaklasn diye dnyordu. Bana atmak olmaz. Kalbinden
vurmalym.
Sakin ol ihtiyar, sk dur dedi.
Bundan sonraki dnnde baln srt kt ortaya ama daha epey uzakt tekneden.
Derken bir daha dnd, hl uzakt ama eskisinden daha ok kmt sudan ve yal
adam oltay biraz daha toplasa bal yan basma ekeceini anlad.
Zpkn ok nceden hazrlamt ve yuvarlak bir sepette duran ince ipten yaplm
yuman ucunu kpetenin bitesine balamt.
imdi balk, gzel ve sakin, sadece koca kuyruunu oynatarak ve dairesini izerek
yaklayordu. Yal adam onu daha yakna getirebilmek iin asld. Balk bir an yatar
gibi oldu. Derken gene doruldu, yeni bir daire iz-miye balad.
Oynattm ite dedi yal adam. Sonunda oynattm ite.
Gene baylr gibi oldu, btn gc ile ekiyordu koca bal. Oynattm onu diye
dnd. Belki bu sefer gelirim hakkndan. ekin ellerim, diye dnd. Sk durun
bacaklarm. Dayan hatrm iin kafa. Dayan hatrm iin. Beni hi yzst brakmadn
sen. Bu sefer ekeceim onu.
Balk iyice yaklamadan var gcn toplamt, ca-nm diine takm ekiyordu, ama
hayvan bira/: uzaklap dzeldi, gene yoluna koyuldu.
Balk dedi yal adam, eninde sonunda leceksin balk, ille beni de mi ldrmen
gerek?
Bir eyhi olaca yok bu trl, diye dnd. Az konuamyacak kadar kurumutu,
su iesine de uzana-
YALI ADAM ve DENiZ
67
myordu simdi. Bu sefer mutlaka ekmeliyim yanma, diye dnd. Daha birka
sefer dnerse dayanamam. Yo, dayanrsn sen, dedi kendi kendine. Sonuna kadar
dayanrsn sen.
Bir seferinde nerdeyse yakalyordu. Ama balk yeniden dorulup yavaa yzerek
uzaklat.
Beni ldryorsun balk, diye dnd yal adam. Hani hakkn da yok denemez.
Senden daha kocamann, senden daha gzelini, senden daha soylusunu grmedim
be kardeim. Gel hadi ldr beni. Hangimiz hangimizi ldrrsek ldrelim,
umurumda deil.
ite imdi sapttn biraz diye dnd. Akln bana topla. Akln bana topla, adam
gibi katlanmasn bil.
Ya da bir balk gibi.
Akln bana topla dedi, kendisinin de zor iitebilecei bir sesle. Akln bana
topla.
iki tur daha yle geti.
Anlyamyorum, diye dnd yal adam. Kendimi kaybedecek gibi oluyorum her
seferinde. Anlamyorum. Bir kez daha deneyeyim.
Bir kez daha denedi ve bal tam evirdii zaman gene kendini kaybedecek gibi
oldu. Balk dorulttu kendini, koca kuyruunu havada sallayarak ar ar yzmeye
balad gene.
Bir daha deneyeceim, diye and verdi kendi kendine, geri elleri lpalamt,
gzlerinden imekler akarak grebiliyordu ancak.
Bir daha denedi, gene ayn. Ya ite, diye dnd, daha balamadan kendini
kaybedecek gibi olmutu; bir daha deneyeceim.
Diini trnana takt, gcnden, oktan ybnilmis gururundan ne kaldysa baln
dkenmesine kar birara-ya toplad. Balk yaklat, yam banda yzyordu yava
68
HEMINGWAY
yava. Klc nerdeyse tekneye deecekti, uzun, derin, geni, gm gibi ve mor
halkalar ile, suyun iinde bitmez tkenmez grnerek sandaln yanndan szld.
Yal adam ipi brakt ve aya ile stne bast, sonra zpkn kaldrabildiince kaldrd
ve btn gc ile o anda toplad btn gc ile baln insan gs hizasna kadar
ykselmi olan byk gs yzgecine frlatt.
Demirin saplandn hissetti ve stne yaslanp daha da soktu, btn gc ile
aband.
iindeki lmle canlanan balk, btn uzunluunu, geniliini ve btn gcn ve
gzelliini gstererek sudan yukar kt. Havada sandaldaki yal adamn stnde
asl imi gibiydi sanki. Sonra yal adam ve tekneyi sulara boarak grltyle dt
denize.
Yal adam baylr gibi oldu, kendini kt hissetti, iyi gremiyordu. Ama zpknn ipini
at ve i elleri arasndan koyuverdi onu. Gzleri grmeye balaynca baln srt
st teknenin arkasnda yattn grd. Zpknn sap gsnde parlyordu
hayvann. Kalbinden akan kanla denizin rengi bozulmutu. Bu
kan nce mavi suda bir milden daha derin bir slk yapt. Sonra bir bulut gibi
dald. Balk gm gibiydi, sakindi, dalgalar arasnda srkleniyordu.
Yal adam grebildii kadar dikkatle bakt. Sonra zpknn ipini teknenin bitesine iki
kez sararak ban ellerinin stne koydu.
Bir kafam toplayabilsem, dedi sandaln tahtasna doru. Yorgun bir ihtiyarm
ben. Ama kardeim bal ldrdm, iin hamalln yapmam gerek imdi.
Bal ekmek iin ilmikleri, halat hazrlamal artk, diye dnd, iki kii de olsak,
sandal eip bal yklesek, ierdeki sulan boaltsak da gene bu tekne ek-
YALI ADAM ve DENiZ
69
mezdi onu. imdi her eyi hazrlamalym, sonra da onu sandaln yanna ekip skca
balamal. Direi dikip, yelkeni ap dnmeli.
Bal sandala doru ekmeye balad, ipi solungalarna ve azna dolayp bandan
pruvaya balamak istiyordu. Grmek istiyorum onu diye dnd, dokunmak
duymak istiyorum. Varm youm o benim diye dnd. Ama bundan tr deil
dokunmak, duymak istemem. Zpknn ucunu ikinci kez bastrdmda kalbini buldum
gibi geldi bana. imdi ekip ilmii kuyruundan, orta yerinden geirerek tekneye
balyaym.
Haydi artk basla ie ihtiyar dedi. Bir yudum su iti. Sava bitti, imdi artk
hamallk yan var iin.
Ban kaldrp nce ge, sonra bala bakt. Dikkatle gnee de bakt. len
zaman geti diye dnd. Mevsim rzgr da balamak zere. Artk iplerin ii
kalmad. Eve dnnce ocukla birlikte ekleriz onlar.
Haydi gel balk dedi. Ama balk gelmedi. Gelecei yerde batp kyordu denizde
ve yal adam tekneyi ona yaklatrd.
Yanna varp bam kpetenin yannda grd halde byklne inanamyordu
onun. Zpknn ipini bite-den zd, baln solungacndan ve enesinden geirip
klcndan dolad zpkn, sonra teki solungacndan geirdi, bir daha dolad klcna ve
bir dm atp teknenin bitesine iyice balad. Sonra ipi kesti, ka gitti kuyruu
balamak iin. Balk z rengi olan leylk ve gm renginden sadece gme
dnmt, izgileri tpk kuyruunun soluk leylk rengini almt. Parmaklar alm
bir elden daha geniti bu izgiler ve bir periskoptaki aynalar gibi ayrlm
grnyordu gzleri ya da bir dinsel alayn iindeki aziz. gibi.
Onu ldrmenin baka yolu yoktu dedi yal
70
HEMINGWAY
adam. Su itiinden beri kendini daha iyi buluyordu, artk kendini kaybetmiyeceini
biliyordu, akl bana gelmiti. Bu haliyle alt yz kilodan fazla diye dnd. Belki
daha da fazla. te ikisi kalsa, kilo bana otuz sentten ne eder?
Bir kalemim olmal ki hesabn yapaym dedi. Kafam yerinde deil. Ama koca
DiMaggio benimle v-nrd bugn. Topuumuza bir ey olmad, yalnz ellerim,
srtm pek fena. Topuk kemiine de ne olur, aklm ermez. Belki bizde de oluyor
ama farkna varmyoruz.
Bal baa, ka, sandaln ortasndaki oturak tahtasna skca balad. Hayvan
ylesine bykt ki, teknenin yannda daha byk bir tekne eker gibiydi sanki. Bir
para ip kesip baln alt enesini klcna balad, artk az almazd, rahata yola
koyulabilirdi. Sonra direi dikti, yamal yelkenini at, tekne kaymaa balad, kta
yar yatm durumda gney batya yol verdi
Gney baty bulmak iin pusulaya ihtiyac yoktu. Sadece rzgrn durumundan ve
yelkenin dnnden anlard bunu. Kk bir oltann ucuna kas balayp yiyecek
bir ey bulsam ve biraz su isem iyi olacak. Ama ka bulamad, sardalyalar da
kokmutu. Kancal sopasn uzatp yanlarndan geerken biraz san Gulf
yosunlarndan ald, yle bir sarst, iindeki btn karidesler teknenin demesine
dkld. Bir dzineden oktular, kum bcekleri gibi sramaya, debelenmeye
baladlar. Yal adam ayucunun iinde iaret parma ile balarn koparp kabuklar
ve kuyruklar ile yedi onlar. ok kk ama lezzetliydiler, besleyici olduklarn da
biliyordu.
Yal adamn kabnda iki iimlik suyu vard daha, karidesleri yedikten sonra birazm
iti bu suyun. Tekne btn arlna karn yolluydu ve yal adam yekesi
YALI ADAM ve DENiZ
71
koltuunun altnda, yol alyordu. Bal grebiliyordu, ama bunun d deil gerek
olduunu anlamas iin ellerine bakmak, ka dayal srtnn acsn duymak yetiyordu
ona. Artk sonuna yaklarken, kendini ok kt hissettii bir an, belki bir d diye
dnmt. Ama sonra bal sudan km, yeniden suya dmeden nce havada
asl gibi grnce byk bir acaiplik olduunu anlam ve inanamamt. imdi iyi
gryordu ama o zaman iyi grememiti.
Biliyordu artk, balk vard, elleri ve srt d grmyordu. Elleri arabuk iyileir diye
dnd. Bir gzel kanattm onlar, tuzlu su piirir imdi. Krfezin karanlk sular en
byk piiricidir. Ben imdi bam rahat ettirmeliyim. Eller, zerlerine den ii
yaptlar, gzel gzel gidiyoruz. Az kapal, kuyruu dalp karak karde gibi
dnyoruz. Sonra ba dumanlanmaa balad biraz ve ben mi onu gtryorum,
yoksa o mu beni gtryor diye dnd. Eer ben onu yedee almsam mesele
yok. Btn kiiliini yitirmi olan bal tekneye alsaydm da bir ey kmazd
bundan. Bkbirlerine yan yana balanm gidiyorlard ve yal adam, eer bundan
holanyorsa brakaym o beni gtrsn diye dnd. Oyunbazlkta ondan
stnm, bir ktlk yapamaz bana.
Gzel gzel gidiyorlard ve yal adam ellerini denize sokmu kafasn ferah tutmaya
bakyordu. stlerinde, ok yukarda kmls bulutlan ve biraz da ty bulutlar vard,
yal adam havann btn gece byle gideceini anlyordu. Boyuna bala bakyordu
gerek olduuna inanmak iin. lk kpek balnn vurmasndan tam bir saat
nceydi.
Kpek balnn gelii bir rastlant deildi. Kara kan bulutunun, denizde millerce
derinlie indii ve yayld yerden geliyordu. ylesine hzl ve ylesine tedbirsizce-
72
HEMINGWAY
sine gelmiti ki, mavi sularn yzeyini krp gnete bulmutu kendini. Gene denize
dt, kokuyu ald, bal ve tekneyi izlemeye balad.
Kimi zaman yitiriyordu kokuyu. Sonra yeniden alyor ya da alr gibi oluyor ve o
ynde yeniden hzla yzmeye balyordu. En hzl yzen balklardan, ok hzl Mako
kpek balklarndan biriydi. enelerinden baka her yan gzeldi. Srt tpk kl
balnnki gibi mavi, karn gm rengi, derisi dmdz ve ok gzeldi. ri enelerini
bir yana brakrsak tpk bir kl bal gibiydi. eneleri smsk kapal, karn altndaki
byk yzgeci suyu hi dalgalandrmadan, bir bak gibi yararak hzla yzyordu.
Kapal dudaklarnn iinde, sekiz sra, ieri dnk dii vard. Bunlar, ou kpek
balnda grlen piramit biimindeki baya dilerden deildi. Kska gibi
kvrldklarnda insan parmaklarna benziyorlard. Yasl adamn parmaklar kadar
uzundular ve her iki yanlar ustura gibi keskindi. Denizdeki btn balklarla geinen
bir balkt bu, ylesine hzl yzerdi, ylesine silhlyd ki, hi bir dman yoktu.
Tazs kokuyu aldka mavi karn yzgeci ile sular yararak hzn arttrrd.
Yal adam onun yaklatn grnce, istediini yapabilecek cinsten, korkusuz bir
kpek bal olduunu anlad. Kpek baln gzlerken zpknn hazrlad, ipi balad.
Byk bal balamak iin kestiinden ksalm ti ipi.
Yal adamn kafas yerindeydi, iyiydi, azinJe doluydu, ama pek de umudu yoktu.
Dayanmak ok gzel diye dnd. Kpek balnn yaklan gzlerken byk
bala bir bakt. Btn bunlar bir d olup kabilir diye dnd. Vurmasn
nleyemem ama iini bitirebilirim belki. Dentuso, diye dnd. Soyu kuruyasca.
Kpek bal hzla ka yaklat ve bala vurduu
YALI ADAM ve DENiZ
73
zaman yal adam aznn ak olduunu ve acaip gzlerini grd. Kuyrua yaklap
bir para koparrken dilerinin gcrtsn duydu. Bas sudan kmt, srt beli-
riyordu. Yal adam kpek balnn burnu ile gzleri arasndaki izginin stndeki bir
noktaya zpkn saplad srada, byk baln derisinde, etinde alan yarn sesini
duydu. Gerekte byle bir izgi yoktu.
Sadece koyu mavi bir kafa, kocaman gzler ve her eyi ezen, yutan eneler vard.
Ama yal adamn vurduu yer, tam beynin bulunduu yerdi. Btn gc ve kandan
vck vck olan elleriyle iyi bir zpkn atmt. Umutsuzca sap-lamt zpkn, ama
azimliydi, ii nefretle doluydu.
Kpek bal sarsld ve yal adam artk gzlerinde can kalmadn grd, sonra bir
kez daha sarslp ipin iki ilmeine doland. Yal adam onun iini bitirdiini anlamt
ama balk direniyordu. Sonra srt st yatt, eneleri takrdyarak, tpk hzl bir
motor gibi suyu yard. Kuyruunun denizi dvd yer bembeyaz olmutu.
Vcudunun drtte sudan iyice kmt, ip sknca titredi, kopard ipi. Bir sre
suyun stnde hareketsiz kald, yal adam bakyordu ona. Sonra yava yava batt.
Yirmi kilo kadar kapt dedi yal adam yksek sesle. Btn ipimi, zpknm da ald
diye dnd. Balk gene kanayacana gre baka kpek balklar da gelecek.
Bir yan koptuu iin bakmak istemiyordu artk bala. Ona saldrlnca sanki
kendisine saldrlm gibi olmutu.
Ama balma saldran kpek balm ldrdm diye dnd. Grdm en byk
dentuso'yu, Allah var, ok byklerini grmmdr.
Dayanmak gzel ey diye dnd. Keke bir d
74
HEMINGWAY
olsayd bu, bal hi yakalamam olsaydm, yatamda, yalnz, gazetelerin stnde
yatsaydm.
insan yenilmek iin yaratlmad dedi. insanolu mahvolabilir ama yenilmez. u
bal ldrdme zlyorum. Asl imdi hap yuttuk, bir zpknm bile yok.
Dentuso akll, gl, zalim. Ama ben ondan daha akll ktm. Belki de yle deildir
diye dnd. Belki de sadece ondan daha iyi silhlanmtm.
Dnme ihtiyar dedi yksek sesle. Yoluna git sen, gelecei varsa grecei de
var.
Ama dnmem gerek, diye dnd. Dnmeyip de ne yapaym. Bir o, bir de
bsyzbol. Zpkn tam beyninin orta yerine yaptrdm grse; koca DiMaggio ne
holanrd kim bilir? Byk bir ey deil, diye dnd. Herkes yapabilir. Ellerim
onun topuk kemii kadar engel olmuyor muydu dersiniz? Bilemiyorum. Topuuma
imdiye dek bir ey olmad, yalnz bir defasnda denizde yzerken bir vatozun
stne basmtm da vurmutu, ayamn, yandan aas uyumutu, ne
dayanlmaz acyd o.
Elenceli eyler dn ihtiyar dedi. Her an biraz daha yaklayorsun kyne.
Canavar yirmi kiloyu kapnca ykn de hafifledi.
Akntnn iine girince ne olacan ok iyi biliyordu. Ama imdi elden ne gelir ki?
Yo, yapacak bir ey var dedi yksek sesle. Kreklerden birinin ucuna bam
balarm.
Yeke kolunun altnda, yelken iskotas ayann altnda, yapt bu ii.
Oldu dedi. ihtiyarm gene, ama silhsz deilim.
Rzgr tazeydi, kayp gidiyorlard imdi. Baln ba tarafna bakyordu sadece,
umutlanmaa balamt.
Umutsuzluk gnahtr, ben inanrn. Gnah brak
YALI ADAM ve DENZ
75
imdi, diye dnd. Gnah kale almadan uraacak nice sorun var. Ayrca bir ey
anlamam ondan.
Bir ey anlamam, ayrca inandmdan da emin deilim. Bal ldrmek gnahtr
belki. Geimim bundan, bakalar da karnn doyuruyor, ama gene de gnahtr
sanrm. Ne var ki, byle olunca her ey gnah. Gnah bir yana brak sen. i iten
geti bir defa, sonra da gnah islemek iin parayla tutulmu adamlar vardr. Onlar
dnsn. Sen balk olmak iin dodun, balk da balk olmak iin. Koca
DiMaggio'nun babas San Pedro da balkyd.
Onu ilgilendiren her ey zerinde durup dnmek houna gidiyordu, okuyacak bir
eyi, radyosu falan da olmad iin gene gnah stne dnmee koyuldu.
vnmek iin ldrdn onu, nk sen bir balksn. Canlyken seviyordun onu,
ldrdkten sonra da sevdin. E, seviyorsan, ldrmen gnah deildir onu. Yoksa
daha m gnah?
Sen de ok yordun kafan ihtiyar dedi yksek sesle.
Ama dentuso'yu ldrmek houna gitti, diye dnd. O aa senin gibi canl balktan
geinir. Le kargas deildir, teki kpek balklar gibi pis boazlndan da
ldrmez. Gzeldir, soyludur, bir eyden korkusu yoktur.
Kendimi savunmak iin ldrdm onu dedi yal adam yksek sesle. Hem de
gzel ldrdm ha!
Sonra da her ey baka eyi ldryor bir yolunu bulup. Balklk, geindirdii gibi
ldryor da beni. ocuk ise yaatmaa alyor diye dnd. Bu kadar da
yutturmyaym kendime.
Yandan uzanp, kpek balnn vurduu yerden bir para et kopard. inedi, ne
mene eydir diye bakt, beendi tadm. Davar eti gibi sk ve suluydu, ama krmz
76
HEMINGWAY
deildi. Llifli de olmad iin arda epey para getireceini anlad. Ama gel de
kokusunun denizde yaylmasn nle, kt durumlarn yaklamakta olduunu
biliyordu yal adam.
Rzgr eskisi gibiydi. Biraz kuzey dou ynn tuttuundan havann kalmayacan
anlyordu. Yal adam ilerisine bakyordu hep ama ne bir yelken, ne bir tekne, ne de
bir vapur duman vard Yalnzca kpetenin bir yanndan kp br yana atlyan
uan bal ve san gulf yosunlarn grd.
iki kpek balndan ilkini grnceye kadar, iki saat, kta dinlendi, marlinden bir
para et koparp ineyerek, dinlenmeye ve glenmeye bakarak.
Ay, dedi yksek sesje. evirisi yoktur bu szcn, ivinin elini delip tahtaya
getiini anlyan insann can havli ile kard sese benzer belki de.
Galanos dedi yksek sesle. Birincinin ardndan kagelen ikinci yzgeci grm ve
kahve rengi olularndan gen biimindeki yzgelerinden, kuyruklarn sallay-
larmdan bunlarn krek - burun denilen kpek balklar olduklarn anlamt. Kokuyu
alp comulard ve byk alklarnn aptall iinde yitirip yitirip buluyorlard
kokuyu yeniden, kendilerinden geerek. Ama boyuna yaklayorlard.
Yal adam yekeyi sktrd ve iskotay gerdi. Sonra ucuna bak geirilmi krei
ald eline. Yava yava kaldrd, nk yaral elleri ba kaldrmlard ona. Ellerini
hafif hafif ap kapayarak gevetti, zd, iyice acsnlar da kanmalar kalmasn
diye skca kapad avularn, sonra kpek balklarnn gelmesini bekledi. Geni,
yass, krek biimi kafalarm ve beyaz izgili geni yzgelerini grebiliyordu imdi,
iren, pis kokulu, le kargas katillerdi bu kpek balklar, a kaldklar zaman
sandaln
YALI ADAM ve DENiZ
77
dmenini, kreini srrlard. Yzeyde uyuyan deniz kaplumbaalarnn ayaklarn,
kanatlarn koparan bu kpek-balklaryd ite, a kaldklar zaman, denizdeki
insanlara saldran, stlerine balk kan kokusu sinmemi ya da balk bulamam da
olsa gene saldran bunlard.
Ay dedi yal adam. Galanos. Gel Galanos.
Geldiler. Ama Mako'nun geldii gibi gelmediler. Biri dnd ve teknenin altna dalp
gzden yok oldu, bal ekip didiklemesinden teknenin sallandn hissetti yal
adam. teki ise sar patlak gzleri ile yal adama bakt ve sonra geni enelerini
hzla yarm daire kadar evirerek baln nce bir paras koparlm olan yerine
saldrd. Kahve rengi kafasnn stndeki izgi besbelli kt ortaya ve beynin omur
ilikle birletii nokta grnd, o zaman yal adam ucuna bak geirilmi krei
kaldrd gibi o noktaya att, ekti, sonra bir daha, bu sefer kpek balnn sar kedi
gzlerinin iine saplad. Canavar, balktan ayrlp dibe doru kayd, kopard eti
yutuyordu lrken.
Tekne, teki kpek balnn saldrlar ile sallanyordu hl, yal adam yelkenin ipini
gevetti, bylece sandal yana ald ve altndaki kpek bal ortaya kt. Kpek
baln grr grmez sandaln kenarndan sarkt ve zmbalad onu. Ancak ete
vurabilmiti, deri de ok sert olduu iin ba glkle sokabilmiti. Bu hamle
yalnz ellerini deil, omuzlarm da actt. Ama
balk, ba yukarda, arabuk geldi gene ve tam burnunu sudan karp bala
yaprken yal adam onu yuvarlak yass kafasnn tam ortasndan vurdu. Ba
ekip ayn yerden bir daha yaptrd. Yal adam onu sol gznden de baklarken
canavar, dilerini geirmi, bala asl durumda idi.
Ne? dedi yal adam ve ba beyinle omurga ara-
78
HEMINGWAY
sna daldrd. Kolay girmiti bu sefer, kkrdaklarn ayrln duydu adam. Sonra ekti
ba ve kpek balnn eneleri arasna sokup at onlar. Ba kvrd ve kpek
bal kopup giderken, Def ol, galana. Denizin dibine git. Git de arkadan gr,
belki de anandr, anan gr. dedi.
Yal adam ba temizledi, krei yere koydu. Sonra yelkeni rzgrla doldurdu ve
tekneyi yoluna soktu.
En iyi tarafndan drtte birini gtrmlerdir etin dedi yksek sesle. Keke bir
d olsa bu, keke hi yakalamam olsaydm onu. Pimanm balk. Btn isi ber-
bad eden de bu ya. Durdu, bala bakmak istemedi imdi. Kan akm ve ykanm
olan balk, gm bir aynann srtna benziyordu ve izgileri hl grnyordu.
Bu kadar almamalydm balk. Senin iin de iyi olmad, benim iin de. Pimanm
balk.
imdi, diye kendi kendine sylendi. Ba baladn iplere bak bakalm, kopmu
mu kopmam m. Sonra da ellerini bir yoluna koy, neden dersen gene i decek
onlara.
Krein stndeki ipleri gzden geirdikten sonra da, Bak gibi bir tam olsayd
dedi yal adam. Bir ta gtirseydim yanmda. Daha neler getirmeliydin neler, diye
dnd. Ama hi birini getirmedin onlarn ihtiyar. uyum yok, buyum yok diye
dnmenin sras deil imdi. Elindekilerle ne yapabilirsin, onu dn sen.
Bol bol akl retiyorsun dedi yksek sesle. Dinli-yecek hal kalmad bende.
Yekeyi kolunun altna sktrd, tekne ileri doru yol alrken ellerini denize daldrd,
Sonuncusu ne kadar kapt Allah bilir dedi. Ama sandal ok daha hafif imdi
Baln altnn kesilip alndm dnmek istemiyordu. Biliyordu ki, canavarn her
YASLI ADAM ve DENZ
79
saldrnda balktan etler kopup dalm ve bu da btn kpek balklan iin denizde
izlenecek geni bir yol amt.
insan btn bir k geindirecek bir balkt, diye dnd. Dnme bunu imdi.
Dinlen de geri kalan savunacak duruma sok ellerini. Onun denizde brakt koku
yannda, benim ellerimden akan kann kokusu hi kalr. Hem ok kanamyor. nemli
bir kesik de yok. Kanama kramptan korur eli.
imdi ne dnmeli, diye dnd. Hi bir ey. Hi bir ey dnmeden gelecek
canavar beklemeli. Gerekten bir d olsun isterdim hepsi, diye dnd. Ama kim
bilir? Bakarsn sonu iyi gelir.
Tek bana bir krek - burun kageldi. Teknesine koan bir domuz gibi geldi;
kocaman domuz azn amt, banz sokabilirdiniz bu aza, ylesine geniti.
Yal adam brakt saldrsn, sonra beynine att ucu bakl krei. Fakat kpek bal
birden geri dnd ve ban azn krd.
Yal adam dmene yld. Kocaman kpek balnn klerek yavaa denizde
battna bakmad bile. Oysa ekerdi yal adam bu i hep Ama imdi bakmad bile.
imdi kancal sopam kald bir dedi. Ama pek ie yarayacaa benzemez, ki
kreim, yekem, bir de kk sopam var.
Yendiler beni, diye dnd. Kpek balklarn sopa ile ldremiyecek kadar
yalym. Ama kreklerim, kk sopam ve yekem elimde kaldka bo
durmayacam.
Ellerini gene suya sokup iyice ykad, ikindiyi epey gemiti, ama denizden,
gkyznden baka bir ey yoktu grnrlerde. Rzgr artt iin nerdeyse karay
grrm diye umutland.
Yoruldun ihtiyar dedi. iin eridi.
80 HEMINGWAY
Gne batana kadar baka kpek bal saldrmad.
Yal adam, baln suda at geni izden kahve rengi yzgelerin gelmekte
olduunu grd Kokuyu izledikleri de yoktu. Tekneye burun vermiler, yan yana
yzyorlard.
Yekeyi sktrd, yelkenin ipini gerdi ve sopay almak iin ka uzand. Krk bir
krein bandan biilmi, aa yukar yetmi santim uzunluunda bir sopayd bu.
Tutacak yerinin ksalndan tr etkin olarak, ancak tek eliyle tutabilirdi onu. Sa
eline alp skca tuttu, kpek balnn yaklamasn bekliyerek bileini oynatt.
Gelenlerin ikisi de galanos'ta.
Brakaym, ilki iyice yapsn, burnunun ucundan vurur kafasnn arkasndan
karrm diye dnd.
iki kpek bal bir araya geldiler. Yal adam kendisine en yakn olannn, enelerini
aarak dilerini baln gm rengi yanna soktuunu grd, sopay yksee
kaldrd ve kpek balnn yayvan kafasnn tam orta yerine hzla indirdi. Lstik gibi
derisinin salamln duydu sopann altnda. Ama kemiin sertliini de duydu ve
balktan kapt para ile kayp giderken kpek balnn burnuna doru adam akll
bir tane daha vurdu.
teki kpek bal gelip gelip gidiyordu, ak az ile gene yanat. Yal adam
sopasn vurup enelerini birbirine geirirken, dilerinin arasndan sarkan et
paralarn grd. Kafasna kafasna vurdu, o zaman kpek bal ona bakt ve eti
brakt. Azndaki et paralarn yutmak iin ekilirken yal adam sopasna aslp bir
daha yaptrd, kaln, lstik gibi derisine vurabildi ancak.
Celsene galano dedi yasl adam. Gel bir daha.
Gene saldrd kpek bal ve tam enelerini kaparken yal adam indirdi sopay, Sk
vurmutu, sopay kal-
VALI ADAM ve DENiZ
81
drabildiince yukar kaldrarak vurmutu. Bu sefer beynin altndaki kemii
bulduunu anlad ve canavar ar ar bir para koparp balktan ayrlrken ayn yere
bir daha vurdu.
Yal adam gene gelecek diye bekledi, ama hi bir kpek bal grnmedi. Sonra
bakt, biri suyun stnde debelenip duruyordu. tekinin yzgelerini gremedi.
ldremedim sanrm onlar, diye dnd. Zaman kazandm. Ama ikisini de fena
halde yaraladm, ikisinin de can yanmt. Eer iki elimle tutabileceim bir sopa ile
vursaydm, ilkini kesinlikle ldrrdm. imdi bile ldrrm diye dnd.
Bala bakmak gelmiyordu iinden. Yarsnn gittiini biliyordu. Kpek balklar ile
savarken gne batmt.
Nerdeyse kararr ortalk dedi. Ir Havana uzaktan. Eer batdan ok uzaa
dmediysem yeni plajlardan birinin klarn da grebilirim.
ok da uzaa dm olamam, diye dnd, inallah kimseyi tela
vermemiimdir. Bak ocuk telalanr, elbet, diye dnd, iyidir bizim kasaba
dorusu.
Balkla konumaa kalkmyordu artk, c cc kmt nk baln. Sonra aklna
bir ey geldi.
Yarm balk dedi. Sen yarm bir balksn. ok aldm iin zr dilerim, ikimizi
de berbad ettim. Ama epey kpek bal ldrdk ikimiz, bir ounu da yaraladk.
Sen imdiye kadar ka tane ldrdn, kocam balk? Yoksa tependeki zpkn
bouna m gezdiriyorsun?
Bal dnmek, onun denizde yzerken bir kpek bal ile karlanca ne
yapabileceini gznn nne getirmek houna gidiyordu. Klcn kesip alsam da
kpek balklar ile onu kullanarak savasam, diye dnd. Ama ne baltas vard, ne
ba vard.
82
HEMINGWAY
Bam ya da baltam olsayd da onu bir krein ucuna balasaydm ne silh
olurdu yok mu! O zaman ikimiz birden dvebilirdik. Gece karanlnda gelirlerse
ne yapacaksn imdi? Ha, ne yapabilirsin?
Dvrm dedi. lnceye kadar dveceim. Ama karanlk bast halde ne
bir ma vard g-rnrde, ne klar, sadece rzgr vard... Teknenin eskisi gibi
kayp gittiini hissedince yoksa ldm m ben diye dnd. Ellerini birbirine
yaptrd, avularn hissetti. lmemitiler ve yal adam sadece
avularm kapayarak yaamn acsn getirebildi. Srtm teknenin kna dayad,
lmemiti canm. Omuzlar da sylyordu bunu.
Bal yakalarsam o kadar dua okurum diye yemin ettim, dedi iinden. Ama imdi
hi halim yok dua okuyacak. uval alp omuzlanma koysam iyi olacak.
Ka uzanm, gkyznde belirecek may gzlyordu. Elimde yars kald, diye
dnd. Olur a, talihim varsa bu yarm gtrrm. Ah birazck talihim olsa. Yo,
dedi. Bu kadar uzaklara gitmekle kendin sindirdin talihini.
Hyarl brak dedi yksek sesle. Uyuma da yoluna git. Talih daha ok glebilir
sana.
Sattklar bir yer varsa gidip biraz satn almak isterdim. dedi. Ama ne ile alrdm
diye sordu kendi kendine. Kayp bir zpkn, krk bir bakla m; yoksa bu berbat
ellerle mi?
Neden olmasn, dedi. Denizde seksen drt gn onu satn almak iin uratn.
Sattlar da sana onu.
Sama sapan eyler damiyeyim, dedi iinden. Talih yle bir eydir ki deiik
biimlerde gelir insana ama gel de se onu, kolay m? Ne biimde gelirse gelsin
almak isterdim, kaa derlerse alrdm. u klarn ah bir d-
YASLI ADAM ve DENiZ
83
n grebilseydim ne sevinirdim, diye dnd. Uzand yerde daha rahat
yerlemeye alt ve arlarndan szlarndan lmediini anlad
Gece on sularnda ehir klarnn parlayp yansdn grd. Ay kmadan nce
gkte byle seiliyorlard. Ama artan rzgrla kabarm denizin tesinde adam akll
grndler sonradan. Dmeni o yana dorulttu ve nerdeyse akntnn kycna
vururuz diye dnd.
Artk her ey bitti, diye dnd. Belki gene saldracaklar bana. Ama silhsz bir
adam karanlkta ne yapabilir onlara kar?
Her yan tutulmutu, arlar iindeydi, yaralar, vcudunun incinen yerleri acyordu
gecenin ayaznda, inallah bir daha dvmek zorunda kalmam kpek balklar ile,
bunu yle ok istiyorum ki.
Ama gece yars gene dvmek zorunda kald, bu sefer dvn artk bir ie
yaramayacan da biliyordu. Sryle geldiler bu sefer, suda yzgelerinin at
izleri ve baln stne yaptklar zaman fosforlu klarn grebiliyordu. Sopa ile
vurdu ha vurdu balarna, azlarnn aprtsn ve aalara saldrdklar zaman
teknenin sallandn duydu, iitebildii, hissedebildii her eye umutsuzca indirdi
sopay, bir eyin sopaya yaptn anlad, sonunda o da gitmiti elinden.
Yekeyi hzla ekip ald dmenden, iki eliyle tutmu, vuruyor, dvyor, bir daha, bir
daha indiriyordu. Ama imdi onlar pruvaya kadar kmlard artk, birer ikier, kimi
de hep birlikte saldryorlard, her gelilerinde koparp gidiyorlard denizde parlayan
et paralarn.
Sonunda bir kafaya saldrd, her eyin bittiini anlamt yasl adam. Kpek bal,
kopmas g olan kafaya yapmt, yal adam yekeyi tam enelerine indirdi onun.
Bir daha indirdi, iki kez daha indirdi. Yekenin
84
HEMINGWAY
YALI ADAM ve DENZ
85
krldm duydu, bu sefer knlan para ile saldrd. Saplandn hissetti, ucunun
keskin olduunu bildii iin bir kez daha soktu. Kpek bal brakt, uzaklat.
Srden kalan son kpek bal idi bu. Artk yiyecek bir ey kalmamt onlar iin.
Yal adam glkle soluk alp veriyordu; aznda acaip bir tat vard. Maden gibi,
tatl gibi. Bir an korktu bundan. Ama korkacak kadar deildi.
Denize tkrd: Bunu da ye galanos. Dnde insan ldrdm de!
Sonunda yenilmiti artk, biliyordu bunu; hi aresi yoktu bunun. Ka gitti, yekeyi
buldu, dmene takt, bununla rahat rahat giderdi. uval omuzlarna att, tekneyi
yoluna soktu. Hafif hafif gidiyordu, ne bir ey dnyor, ne bir ey duyuyordu. Her
eyi geride brakmt artk, elinden geldiince ustalk ve rahatlkla tekneyi kynn
limanna gtrmeye alyordu. Sofra artklarn toplyan biri gibi geceleyin baln
iskeletine saldran kpek balklar da
oldu. Yal adam artk aldrmyordu onlara, yol almaktan baka bir ey dnd
yoktu. Teknenin hafif ve gzel gittiim dnyordu, yanndaki arlk da kalkmt.
yi bir tekne diye dnd Salam, yekesinden baka bir yerine de bir ey olmad. O
da kolay onarhr.
Akntya girdiini sezdi, kydaki kylerin klarn gryordu. Nerede bulunduunu
anlamt, artk pek bir ey yoktu evine.
Rzgr gene de dosttur bize, diye dnd. Sonra ekledi, her zaman deil.
Dostlarmz ve dmanlarmzla dolu olan byk deniz de yle: Ve yatamz. Yatak
dostumdur benim. Sadece yatak. Yatak yaman bir ey olacak. Yenilmek kolay ey
diye jind. Bunca kolay olduunu bilmezdim. Seni ne yendi, diye dnd.
Hi bir ey dedi yksek sesle. ok aldm. Limandan ieri girdiinde Teras'n
klar snmt, milletin uykuda olduunu anlad. Rzgr artm, sert esiyordu
imdi. Liman sakindi ama. Kayalklarn altndaki kk, talk yere yanat. Yardm
edecek kimse olmad iin tekneyi ancak ekebildii kadar ekti. Sonra atlad yere,
bir kayaya balad.
Direi kard, yelkeni dolad ve balad. Omuzlayp trmanmaa koyuldu, ite o
zaman yorgunluunun ne denli olduunu anlad. Bir an durdu, arkasna bakt, sokak
fenerinin nda teknenin k gerisinden baln kocaman kuyruu ykseliyordu.
Beyaz, soyulmu srt kemiini, kafann karalts ile, parlayan klcm ve aradaki btn
plakl grd.
Yeniden trmanmaa balad, tepede yld ve direk omuzlarnda bir sre yatt kald.
Kalkmak iin abalad. Ama ok gt, direk omuzlarnda oturup yola bakmaa
balad. Uzaktan, ta uzaktan kendi isine giden bir kedi geti, yal adam bakt ona.
Sonra gzlerini sadece yola dikti. Arkasndan direi yere brakp ayaa kalkt. Gene
ald direi, yerletirdi omuzlarna, yola koyuldu. Kulbesine varana kadar daha be
kez oturup dinlendi. .
Kulbeye girince direi duvara dayad. Karanlkta su iesini bulup biraz iti. Sonra
yatana uzand. Battaniyeyi omuzlarna, srtna, bacaklarna sard, kollarn uzatp
avularn aarak yz koyun gazetelerin stnde uyudu.
Sabahleyin ocuk kapdan ieri baktnda yal adam uyuyordu. Rzgr ok sert
olduu iin balk tekneleri denize kmamlard o gn ve bu yzden ocuk ge
saatlere kadar uyumutu. Sonra her sabahki gibi yal adamn kulbesine gelmiti.
ocuk, soluunu duydu yal adamn, sonra ellerini grd ve alamaa balad.
86
HEMINGWAY
Grlt etmeden dar kt kahve getirmeye. Yol boyunca hep alyordu.
Birok balk teknenin evresinde toplanmt, tekneye bal duran eyi merak
etmilerdi. Biri de paalarn svayp denize girmi, elindeki iple iskeletin boyunu
lyordu.
Kyya gitmedi ocuk, ilk o grmt tekneyi sabahleyin ve balklardan biri tekneye
gz kulak olmutu.
Nasl, iyi mi? diye bard bir balk.
Uyuyor dedi ocuk. Aladm grrler diye aldrmyordu. Kimse gidip de
uyandrmasn.
Baln uzunluunu len balk, Burnundan kuyrua be buuk metre dedi.
Vardr. dedi ocuk.
Terasa gidip bir teneke kahve istedi.
Bol ekerli, stl, scak bir kahve olsun.
Daha baka?
imdilik baka bir ey istemem. Hele bir uyansn da bakaym ne yiyebilir, ne
yiyemez.
Patron, Ne balkm o dedi. Grlm ey deil. Siz iki gzel balk tuttunuz
dn.
Allah kahretsin benim bal dedi ocuk ve alamaa balad gene.
Patron, iecek bir ey ister misin? diye sordu.
istemez dedi ocuk. unlara syle de rahatsz etmesinler Santiago'yu. Ben gene
gelirim.
Benim tarafmdan da gemi olsun de.
Eyvallah dedi ocuk.
ocuk scak kahve dolu tenekeyi yal adamn kulbesine gtrd ve uyanana kadar
ba ucunda oturup bekledi. Bir ara uyanm gibi bakt. Ama arkasndan gene derin
bir uykuya dald. ocuk yolun te yanma gidip
YALI ADAM ve DENZ
87
souyan kahveyi stmak iin veresiye tahta paras ald biraz.
Sonunda uyand yal adam.
Kalkma dedi ocuk, i su kahveyi. Tenekedeki kahvenin birazn bir bardaa
boaltmt.
Yal adam ald ve iti.
Yendiler beni Manolin dedi. Gerekten yendiler.
Ama balk yenemedi. Balk deil yenen seni.
Yo. Deil elbet. Sonradan.
Pedrico tekneyle, takmlarla megul oluyor. Baln ba ne olacak?
Paralasn da bala ktnda kullansn Pedrico.
Khc?
istersen sen al onu.
isterim dedi ocuk. imdi teki ileri ne yapacaz, onu dnelim.
Beni aramaya ktlar m?
Elbet. Hem sahil muhafazadan, hem de uaklarla.
Okyanus byk, tekne kk, zor olur grmesi. dedi yal adam. Biriyle kar
karya geip konumak denizde tek bana konumaktan ok gzelmi diye
dnd. zledim seni. dedi. >sSiz ne tuttunuz?
ilk gn bir tane. ikinci gn de bir tane. nc gn iki tane.
ok iyi.
imdi gene birlikte bala karz.
Yok, olmaz. Benim ksmetim kapal. Hi talihim yok.
Talihe bo ver imdi. dedi ocuk. Ben talih getiririm sana.
Peki, annen baban ne der?
Bo ver. Dn iki tane yakaladm. Bundan sonra birlikte karz, daha reneceim
ok ey var.
Jllllii
PPW
88
HEMINGWAY
iyi bir zpknmz olmal, hep kpetede tutarz. Ucuna eski bir fordun yaylarndan
atal yaparsn. Gua-nabacoa'da biletiriz onu. Keskin olmal iyice ama fazla da
tavlanmamal, sonra krlr. Benim bak krld.
Baka bak alrm ben. yay da biletirim. Daha ka gn srer bu sert brisal
Belki gn, belki de daha ok.
Ben her eyi yoluna korum; dedi ocuk. Sen ellerine iyi bak ihtiyar.
Ben ellerimi iyi etmesini bilirim. Gece acaip bir ey tukurdum, sanki gsmde bir
ey kopmu gibi oldu.
Onu da bir yoluna koy.a dedi ocuk. Yat ihtiyar, temiz araf getiririm ben sana.
Yiyecek bir ey de getiririm.
Son gnlerin gazetelerini de getir. dedi yal adam.
abuk iyi olmalsn, nk daha renecek ok eyim var senden. Sen de hepsini
retirsin bana. ok ektin mi?
ok dedi yal adam.
Ben yemei de, gazeteleri de getiririm. dedi ocuk, iyice dinlen ihtiyar.
Eczahaneden elin iin de bir eyler getiririm.
Pedrico'ya kafay ona ayrdm sylemeyi unutma.
Yok, unutmam.
ocuk kapdan kp mercan kayalkl yolda giderken gene alyordu.
O gn leden sonra Teras'ta turistler iin bir parti veriliyordu. Kadnlardan biri
suda, bo bira kutular, l baracudalar arasnda uzun, beyaz bir iskelet grd.
Kocaman kuyruu havada, limandan ieri esen sert dou rzgr ile batp kyordu
sularda.
plerin arasnda yeni dalgalarn alp gtrecei
YALI ADAM ve DENiZ
89
byk baln uzun srt kemiini gstererek garsona, Bu ne? diye sordu kadn.
Tiburon dedi garson. Olup biteni anlatmak amac ile, Kpek bal dedi.
Kpek balklarnn bu kadar gzel, biimli kuyruklu olduunu bilmiyordum.
Ben de bilmiyordum. dedi erkek arkada.
Yolun tepesindeki kulbesinde yasl adam gene uykuya dalmt. Hl yzkoyun
uyuyor, ocuk yannda oturmu ona bakyordu. Yal adam dnde aslanlar
gryordu.
KATLLER
91
KATLLER
Henry'nin aevinin kaps ald, iki adam girdi ieri. Tezgha oturdular.
Buyurun? diye sordu George onlara.
Dur bakaym, dedi adamlardan biri. Sen ne yiyeceksin Al?
Bilmem, dedi Al. Canm ne istiyor, bilmiyorum.
Darda hava kararyordu Pencerenin dnda sokak lmbalar yand. Tezghta
oturan iki adam yemek listesine baktlar. Tezghn br ucundan Nick Adams onlar
gzlyordu, ieri girdiklerinde Nick, Geoge'la konuuyordu.
Ben elma preli domuz rostosu istiyorum, bir de patates presi, dedi ilki.
Daha hazr deil.
ylese ne halt etmee yazdnz listeye?
O akam yemei, diye aklad George. Saat altda verebiliriz ancak.
George tezghn arkasndaki duvarda asl saate bakt.
Saat be.
Saat bei yirmi geiyor, baksana, dedi ikincisi.
Yirmi dakika ileridir o saat.
Yerin dibine batsn, dedi ilki. Peki, yiyecek ne var?
Size her eit sandvi verebilirim, dedi George. Jambonlu yumurta, pastrmal
yumurta, cierli pastrma ya da biftek.
Bana bezelyeli krema, salal tavuk kftesi, bir de patates presi ver.
O akama.
Ne istesek akama ha? Bir aksamdr tutturmuun.
Size jambonlu yumurta vereyim, pastirma yumurta, cier...
Ben jambonlu yumurta yerim, dedi ad Al olan. Banda melon apka vard, ift
dmeli siyah bir palto giymiti. Yz kk ve beyazd, ipince dudaklar vard.
Boynunda ipek bir atk, eldivenli.
Bana pastrmal yumurta ver, dedi teki adam. O da Al ile ayn boybostta idi.
Yzleri deiikti ama ikiz gibi giyinmilerdi, ikisinin de paltolar dard stlerinde. ne
yaslanmlar, d-irseklerini tezgha dayamlard.
iecek bir ey var m? diye Al sordu.
Silver biras, bevo, ginger-ale, dedi George.
Ben iecek ne var diye soruyorum.
Bunlar var ite.
Yeni bir kasaba bu. Ad ne burann? dedi teki.
Summit.
Hi duydun muydu? diye sordu Al arkadana.
Hayr, dedi arkada.
Geceleri burda ne ile vakit geirirsiniz? diye sor du Al.
Yemek yerler, dedi arkada. Gelirler buraya, gzel bir yemek yerler.
Doru, dedi George.
92 HEMINGWAY
Demek doru buluyorsun? diye sordu Al, Geor-ge'a.
Elbet.
ok akll bir ocuksun sen, ha?
Elbet, dedi George.
Deilsin iste, dedi teki ufak tefek adam. Akll m Al?
Sersemin biri, dedi Al. Nick'e dnd. Senin adn ne?
Adams.
Al sana bir akll daha. dedi Al. Aklh deil mi Max?
Kasaba akll ocuklarla dolu, dedi Max.
George tezghn stne iki tabak koydu, birinde jambonlu yumurta, tekinde
pastrmal yumurta vard, iki kk tabak da patates kzartmas brakt. Ve mutfaa
alan kk pencereyi kapatt
Hangisi senin? diye sordu Al.
Bilmem.
Jambonlu yumurta.
Grdn m akll ocuu. dedi Max. ne doru uzanp jambonlu yumurtay ald.
iki adam da eldivenlerini karmadan yediler. George onlarn yemelerini seyretti.
Ne bakyorsun yle? Max, George'a bakt.
Hi.
Bakyordun ulan. Bana bakyordun.
Belki akadan bakt ocuk, Max, dedi Al.
George gld.
Glecek bir ey yok. dedi Max ocua, Glecek hi bir ey yok, anladn m?
Tamam, dedi George.
KATLLER
93
Bak o da tamam diye dnyor. Max, Al'a dnd. O da tamam diye dnyor.
Bu iyi.
Ya, dnr bu demek, dedi Al. Yemeklerine devam ettiler.
u tezghn br basnda duran akll ocuun ad neydi? diye Max'a sordu Al
Hey akll ocuk, dedi Max, Nick'e. Arkadann yanna, tezghn br yanma ge
bakalm.
Ne olacak? diye sordu Nick.
Ne olaca yok.
Gesen daha iyi edersin akll ocuk, dedi. Al. Nick, tezghn arkasna geti.
Ne oluyor? diye sordu George. Ne oluyorsa oluyor. dedi Al. Mutfakta kim
var? Zenci. Ne zencisi? Yemek piiren zenci. ar, buraya gelsin. Ne
olacak? ar, gelsin buraya. Nerde sanyorsunuz kendinizi? Nerde
olduumuzu ok iyi biliyoruz, dedi Max adl olan. Aptala m benziyoruz?
Aptal gibi konuuyorsun, dedi Al arkadana. Ne demee bu ocukla lf
uzatyorsun? Dinle, dedi George'a, Zenciye syle de buraya gelsin.
Ne yapacaksnz ona?
Hi bir ey. Kafan kullan akll ocuk. Ne yapacaz elin zencisine?
George, mutfaa alan delii at. Sam, diye seslendi. Bir dakika buraya gel.
Mutfak kaps ald, zenci girdi ieri. Ne var?
94
HEMINGWAY
diye sordu. Tezghta oturan iki adam, zenciye bir gz attlar.
Yok bir ey zenci. Sen dur orda, dedi Al.
Sam, zenci, nnde nl ile tezghta oturan iki adama bakt. Peki, efendim
dedi. Al taburesinden indi.
Ben u akll ocukla ve zenciyle mutfaa gideceim, dedi. Hadi mutfaa gene
zenci. Sen de onunla yr bakalm akll ocuk. Ufak tefek adam Nick'le ah am'n
arkasndan mutfaa yolland. Kap arkalarndan kapand. Max adl olan, George'un
karsndaki kede oturuyordu. George'un yzne bakmyordu. Ama tezghn
arkasnda, tezgh boyunca uzanan aynaya bakyordu. Henry'nin yeri meyhaneden
bozma tezghh bir aeviydi.
a E akll ocuk, dedi Max, aynadan bakarak, ne susuyorsun yle?
Ne oluyor?
Hey Al, diye Max seslendi, ne olduunu renmek istiyor bu akll ocuk.
Neye anlatmyorsun? diye seslendi mutfaktan Al.
Sence ne oluyor peki?
Bilmem.
Ne dnrsn?
Max konuurken hep aynadan bakyordu.
Syliyemem.
Hey Al, olup biten iin ne dndn syliye-mezmi akll ocuk.
Duydum, tamam, dedi Al, mutfaktan.
Bulaklarn mutfaa aktarld kk deliin kapan bir keap iesi ile
tutturmutu. Bak akll ocuk, dedi mutfaktan George'a, bardan bir az tede dur.
Sen
KATLLER
95
de bir az sola kay Max. Bir grup resmi dzenleyen bir fotorafya benziyordu.
Anlat bakalm akll ocuk, dedi Max. Sence ne olacak dersin?
George hi bir ey demedi.
Ben syliyeyim sana, dedi Max. Bir isveliyi ldreceiz. le Andreson adnda iri
kym bir isveli tanyor musun?
Evet.
Her akam buraya yemek yemee gelir, deil mi?
Arada bir gelir.
Altda gelir, deil mi?
Gelirse.
Biz hepsini biliyoruz akll ocuk, dedi Max Baka eylerden konualm. Sinemaya
gider misin hi?
Arasra.
Sinemaya daha sk gitmelisin. Senin gibi akll bir ocuk iin iyidir sinema.
le Andreson'u niin ldreceksiniz? Ne yapt ki size?
Ne yapsn bize? Grmedi bile bizi.
Bir kez grecek sadece, dedi Al, mutfaktan.
yleyse neden ldryorsunuz onu? diye sordu George.
Bir dostumuz iin ldreceiz. Sadece arkada hatr iin, akll ocuk.
Kapa eneni, dedi Al, mutfaktan. ok konutun, Allahn bels.
Ne yapaym, oyalyorum akll ocuu. yle deil mi, akll ocuk?
ok konutun beln vermeyesice, dedi Al. Zenci ile benim akll ocuk kendi
kendilerine oyalanyorlar.
96
HEMINGWAY
Baladm ikisini de, kadnlar manastrnda iki kz arkada gibi.
Anlalan manastrda bulundun sen.
Amma da bildin.
Yahudi manastr olacak seninkisi. Olsa olsa orda olurdun sen.
George saata bakt.
Bir gelen olursa ahnn ktm syle, kalmakta ayak direrse, kendin gider
piirirsin ne istediyse. Tamam m akll ocuk?
Tamam, dedi George. Sonra bize ne yapacaksnz?
Bakalm, dedi Max. nceden bilinmez bu iler.
George saata bakt. Alty eyrek geiyordu. Sokak kaps ald. Bir vatman girdi
ieri.
Merhaba George, dedi adam. Yemek oldu mu?
Sam yok, gitti. dedi George. Yarm saat iinde dner.
Ben yleyse darda biraz oyalanaym, dedi vatman. George saata bakt. Alty
yirmi geiyordu.
Aferin akll ocuk, dedi Max. Tam bir kk beysin sen.
Kurunu yiyeceini biliyor da ondan, dedi Al mutfaktan.
Hayr, dedi Max. Ondan deil. Akll ocuk iyi. yi bir ocuk o. Sevdim onu.
Yediye be kala George, Gelmeyecek, dedi.
Aevine iki mteri daha gelmiti. Birinde George mutfaa gitmi, yumurtal ve
jambonlu bir sandvi paket-lemiti, o mteri yanna almak istemiti. Mutfakta Al'
grd, melon apkasn arkaya itmi, kk deliin yannda bir mutfak iskemlesine
oturmutu, yannda ucuna
KATLLER
97
susturucu taklm bir ifte duruyordu. Nick'le ah srt srta ksedeydiler, azlarna
birer havlu balanmt. George sandvii hazrlad, yal kda sard, torbaya koydu,
ieri getirdi. Adam da parasn deyip kt gitti.
Akll ocuun elinden her ey gelir, dedi Max. Yemek piirir, her ey yapar. Kz
olsan iyi bir kar olur-, dun, akll ocuk.
Ya? dedi George. Dostun le Andreson gelme-
On dakika daha veririz bu ie, dedi Max.
Max, aynaya ve saata bakt. Saatin akrebi ile yelko- van yediyi gsterdi, sonra
yediyi be geiyor oldu.
Hadi Al, dedi Max. Gidelim, gelmeyecek.
Be dakika daha bekleyelim, dedi Al mutfaktan.
Bu be dakika iinde bir adam geldi, George ahnn " hasta olduunu syledi.
Neye baka bir ah tutmuyorsun? diye sordu : adam. Aevi iletmiyor musun?
kt gitti. Yr Al, dedi Max. iki akll ocukla zenciyi ne yapacaz? Bir ey
kmaz onlardan. yle mi dersin? Elbette. Geti gitti bu i.
Houma gitmedi benim,a dedi Al. Enayilik ettik. 'ok konutun sen.
Ne kar sanki? dedi Max. Elendik biraz, olma-sn m?
ok konuuyorsun sen, dedi Al. Mutfaktan kt. Smsk paltosunun beli
hizasmda, iftenin ksa namlu-rlar hafif bir ikinlik yapyordu.
Hoa kal akll ocuk, dedi George'a. ok anshymsn.
98
HEMINGWAY
Doru, dedi Max. At yarlarnda oynasan iyi edersin akll ocuk.
ikisi de kapdan kp gittiler. George pencereden, arkalarndan bakt, ark lmbasnn
altndan geip soka atlar. Smsk paltolar, melon apkalar ile bir vodvil iftine
benziyorlard. George yayl kapdan mutfaa girdi, . Nick'le ahy zd.
Boulacaktm nerdeyse, dedi ah Sam. Boulacaktm.
Nick ayaa kalkt. Bundan nce azna hi havlu tkamamlard.
Sylesene, dedi. Ne istiyorlard bu Allahm bellar? Havluyu atmaya
alyordu.
le Andreson'u ldreceklerdi, dedi George. Yemee geldiinde vuracaklard.
le Andreson'u mu? Evet. s
Ah, baparmaklar ile aznn iki kenarn yoklad. , Gittiler mi? diye sordu.
Evet, dedi George. imdi gittiler. Holanmadm bu iten, dedi ah. Hi
holanmadm.
Bak, dedi George, Nick'e. Sen imdi le Andre-son'a git. Peki.
Bu ilere hi karmasanz daha iyi, dedi Sam, ah. Bulamayn hi.
istemiyorsan gitme, dedi George. Karacaksnz da neye yarayacak? dedi ah.
Bulamayn.
Ben gider grrm onu, dedi Nick, George'a. Nerde oturuyor?
Ah gitti yanlarndan.
KATLLER
99
Genler balarna buyruktur hep. dedi.
Hirsch'in pansiyonunda kalyor, dedi George, Nick'e.
Gidiyorum ben oraya.
Darda bir aacn plak dallar arasndan ark lmbasnn klar szlyordu. Nick
yolda araba tekerleklerinin brakt izlerden yryerek, teki ark lmbasnn
yanndan bitiik sokaa sapt. Batan nc ev Hirsch'in pansiyonu idi. Nick iki
basamak kt ve zili ald. Bir kadn at kapy.
le Andreson burada m? Grmek mi istiyorsun? Evet, evdeyse.
Nick, kadnn arkasndan merdivenleri kp bir koridorun sonuna dein yrd.
Kadn kapy vurdu. Kim o?
Biri sizi grmek istiyor Mr. Andreson, dedi kadn.
Ben Nick Adams.
Gel!
Nick kapy at ve odaya girdi. le Andreson giyinik, yatakta yatyordu. Eskiden
arda dvm bir boksrd, boyu yataktan uzundu. Bann altna iki yastk
koymutu. Nick'e bakmad.
Ne var? diye sordu.
Henry'nin yerindeydim, dedi Nick, iki kii geldi, ah ile beni baladlar ve seni
ldreceklerini sylediler.
Azndan knca sama geldi ona bu szler. le Andreson bir ey demedi.
Bizi mutfaa kapattlar, diye Nick devam etti. Yemee geldiinde vuracaklard
seni.
le Andreson duvara bakt ve hi bir ey sylemedi.
100
HEMINGWAY
George gelip size haber vermem doru olur diye dnd. '
Benim yapacam bir ey yok, dedi le Andre-son.
Size tarif edeyim onlar.
Edeceksin de ne olacak, istemem. dedi le An-dreson. Duvara bakyordu boyuna,
t Teekkr ederim gelip haber verdiin iin.
Bir ey deil.
Nick yatakta yatan iri kym adama bakt.
Polise gideyim, ister misiniz?
Hayr, dedi le Andreson, Bir eye yaramaz.
Benim yapacam bir i var m?
Yok. Yapacak hi bir ey yok.
Belki sadece gz da vermek iindir.
Hayr gzda falan deil.
le Andreson duvardan yana dnd.
u var ki, duvara dnk konuuyordu. Dar kmaa karar veremiyorum bir
trl. Btn gn ierde kaldm.
Kasabadan gidemez misiniz?
Hayr, dedi le Andreson. Bktm artk bu ko-valamacadan.
Duvara bakt.
Yapacak bir ey yok artk.
Bir kar yolunu bulamaz msnz?
Hayr. Yaa bastm. Hep ayn snk sesle konuuyordu. Yapacak bir ey yok Bir
sre sonra karar verip karm dar.
Ben gidip George'u bulaym, dedi Nick.
Gle gle, dedi le Andreson. Nick'ten yana bakmad. Buraya kadar geldiin iin
teekkr ederim.
Nick dar kt. Kapy kapatrken gene grd le
KATLLER
101
Andreson'u, giyinik olarak yatakta yatyor ve duvara bakyordu.
Btn gn odasndan dar kmad, dedi pansiyoncu kadn, aa katta. Galiba
pek iyi deil. Mr. Andreson kp dolan biraz, byle gzel bir gz gnnde yry
yapn dedim, ama istemedi.
Dar kmak istemiyor.
Bu haline ok zlyorum, dedi kadn. ok iyi bir insan. Biliyorsunuz,
boksrm.
Biliyorum.
Yz yle olmasa konduramaz insan ona boksrl, dedi kadn. Kapnn eiinde
durmu konuuyorlard. ok nazik bir adam.
Eh, iyi geceler Mrs. Hirsch, dedi Nick.
Ben Mrs. Hirsch deilim, dedi kadn. Buras onun. Ben sadece ilere bakyorum.
Mrs. Bell'im ben.
Eh, iyi geceler Mrs. Bell. dedi Nick.
iyi geceler, dedi kadn.
Nick karanlk yoldan kedeki ark lmbasna dein yrd, sonra da araba izleri
boyunca Henry'nin aevine vard. George ierde, tezghn arkasndayd.
Ole'yi grdn m?
Evet, dedi Nick. Odasnda, dar kmyor. Ah Nick'in sesini duyunca mutfak
kapsn at. Duymak bile istemiyorum, dedi ve kapy kapatt.
Onlar anlattn m ona? diye sordu George.
Elbette. Ama o hepsini biliyor.
Ne yapacak?
Hi.
ldrrler onu.
Sanrm.
Galiba Chicago'da bir islere karm.
102
HEMINGWAY
Galiba, dedi Nick. Bok bir durum. Berbat bir i, dedi Nick
Sustular. George uzanp bir havlu ald, tezgh sildi. Kim bilir ne yapt? dedi Nick.
Kazk atmtr birine. Ondan ldrmek istiyorlar. Ben bu kasabadan gideceim,
dedi Nick. yle, dedi George. En iyisi o. leceini bile bile odasnda
beklediini dnmee dayanamyorum. Korkun bir ey bu.
yle, dedi George, Hi dnme bunu.
YAMURDAK KED
Otelde sadece iki Amerikal kalyordu. Odalarna gidip gelirken merdivende
rastladklar insanlarn hi birini tanmyorlard. Odalar ikinci kattayd, deniz
gryordu. Sava antn ve park da gryordu. Parkta byk palmiyeler ve yeil
sralar vard, iyi havalarda parkta daima sehpal bir ressam bulunurdu. Ressamlar
palmiyelerin biimini, denize ve parka bakan otellerin parlak renklerini severlerdi,
italyanlar ok uzaklardan sava antn grmiye gelirlerdi. Bronzdan yaplmt ant.
Yamurda prl prl olurdu. Yamur yayordu. Palmiyelerden sular damlyordu. akl
yollarda kk glckler olmutu. Yamurda deniz uzun bir erit halinde kyda
atlyor, tekrar gelip atlamak iin geri ekiliyordu. Otomobiller, meydandan, sava
antnn yanndan gitmilerdi. Meydann kar tarafndaki kahvenin kapsnda bir
garson durmu, bo meydana bakyordu.
Amerikal kadn pencereden dar bakyordu. D-arda tam onlarn penceresinin
altnda, sular damlyan yeil masalardan birinin altna bir kedi sinmiti. Kedi stne
sular damlamasn diye bzlp bir biime girmiye urayordu.
104
HEMINGWAY
inip u kedicii alacam, dedi Amerikal kadn?
Ben alaym, dedi kocas yatt yerden.
Hayr, ben alrm. Islanmamak iin masann altnda urap duruyor.
Kocas yatan ayak ucundaki iki yastn stne: ayaklarn dikmi, okumasn
srdrd.
Islanma, dedi adam.
Kadn aa indi, otelin sahibi, kadn yazhanenin; nnden geerken kalkp eildi.
Masas yazhanenin en dibindeydi. Yal bir adamd, ok uzun boyluydu.
II piove; dedi kadn. Seviyordu otelciyi.
Si, si Signora, brutto tempo. ok kt hava.
Adam lo odann en dibindeki masasnn arkasnda i ayakta duruyordu. Adam
seviyordu kadn. ikyetleri byk bir ciddiyetle dinleyiini seviyordu. Ar balln
seviyordu. Kendine hizmet etmek istemesini seviyordu. Kocaman yal yzn,
byk ellerini seviyordu.
Adam severek, kapy at ve dar bakt. Yamur daha iddetli yayordu.
Muamba pelerinli bir adam kahveye doru meydan geiyordu. Kedi herhalde sa
tarafta bir yerdeydi. Saak altndan yryebilirdi. Kadn; kapda dururken,
arkasndan bir emsiye alverdi. Odalarna bakan hizmeti kadnd.
Islanmayn, glmsedi, italyanca konuuyordu. Kukusuz otelci gndermiti
kadn.
Hizmeti stne emsiye tutaraktan kadn akl yoldan pencerelerinin altna dek
yrd. Masa oradayd, yamurda ykanm, parlak yeil olmutu, ama kedi,, yoktu.
Kadn bozuldu birden. Hizmeti, kadna bakt.
Ha perduto qualque cosa, Signora?
Bir kedi vard, dedi Amerikal kadn.
Bir kedi mi?
Si, il gatto.
YAMURDAK KED
105
Bir kedi mi? hizmeti gld. Yamurda bir kedi?
Evet, dedi kadn, masann altndayd. Sonra, Ah, yle istiyordum ki o kediyi.
Bir kedicik istiyordum.
Kadn ingilizce konuunca hizmetinin yz asld.
Gelin, Signora, dedi. ieri girelim. Islanacaksnz.
yle, dedi Amerikal kadn.
akl patikadan yryerek dndler, kadn kapdan ieri girdi. Hizmeti emsiyeyi
kapatmak iin darda kald. Amerikal kadn yazhanenin nnden geerken patron,
masasndan eildi. Kadnn iinde bir eyler kprdad, gl ve kk. Patronun bu
biim davranndan, kendisini hem pek ufak, hem de pek nemli hissediyordu. Bir
an olaan st nemli biri sanverdi kendini. Merdivenlerden kt. Odann kapsn
at. George yataktayd, okuyordu.
Kediyi aldn m? diye sordu, kitab elinden brakt.
Gitmi.
Kimbilir nereye gitti, dedi, gzlerini dinlendiriyordu.
Kadn yataa oturdu.
yle istiyordum ki, dedi. Niye bu kadar ok istedim, bilmem. Zavall kedicii ok
istedim. Yamurda zavall bir kedicik olmann hi de ho bir yan yok.
George yine okuyordu.
Kadn kalkt, tuvalet masasna, aynann nne, oturdu; bir el aynas alp kendine
bakt. Profilini inceledi, nce bir yann sonra teki yann. Sonra da boynunu ve
bann arkasn inceledi.
Sam uzatmay dnyorum, ne dersin? diye sordu, tekrar profiline bakarak
1Q6
HEMINGWAY
\George ban kaldrd, kzn ensesini grd, olan ocuk gibi iyice ksack kesilmiti.
Ben bu halini seviyorum.
Ben bktm, dedi kadn. Olan ocuuna benzemekten bktm.
George yatakta biim deitirdi. Kadn konumaya baladndan beri gzlerini
ondan ayrmamt.
Byle ok iyisin, dedi
Kadn aynay tuvaletin stne brakt, pencereye gitti. Hava kararyordu.
Sam smsk, dmdz arkaya tarayp, yle hisse debileceim kocaman bir topuz
yapmak istiyorum, dedi kadn. Kucanda oturup- ben ban okaymca, mr-layan
bir kedim olsun istiyorum.
Ha? dedi George yataktan.
Sonra sofrada kendi gm takmlarm olsun, mumlar olsun istiyorum. Sonra
bahar gelsin, sam darda bir aynann nnde fralayaym istiyorum. Bir kedicik
istiyorum, yeni elbiseler istiyorum.
Ay, sus, bir eyler bulsana okuyacak. dedi. George.
Kars pencereden bakyordu. imdi hava iyice kararmt ve hal palmiye aalarna
yamur yayordu.
Ne olursa olsun bir kedi istiyorum, dedi kadn. Bir kedi istiyorum. imdi hemen
bir kedi istiyorum. Uzun salarm ya da baka bir elencem olmasa bile bir kedim
olabilir.
George kadm dinlemiyordu. Kitabn okuyordu o. Kars pencereden dar bakt,
meydann klar yanmt.
YAMURDAK KEDt
107
Birisi kapy vurdu.
Avanti, dedi George. Ban kitaptan kaldrd. Kapda hizmeti duruyordu.
Kucanda sallanan, smsk tuttuu renkli bir kedi vard.
Affedersiniz, dedi, Patron bunu Signora'ya vermemi syledi.
BR OKUYUCU YAZIYOR
Yatak odasndaki masaya oturdu, nnde ak bir gazete vard. Pencereden yaan
kara, der dmez damlarda eriyen kara bakmak iin ara veriyordu sadece. Ne bir
ey eklemeyi, ne de bir ey silmeyi gereksemedn, hi ara vrmeksizin bu mektubu
yazd.
Roanoke, Virginia February, 6 th., 1933
Sayn Doktor,
Size ok nemli bir i iin danmak istiyorum - bir karar vermem gerekiyor ve en
ok kime gveneceimi bilemiyorum, anneme ve babama soramam - onun iin size
bavurdum - sizi grmem de gerekmedii iin size de onlar kadar gvenebilirim.
Durum u - 1929 ylnda U. S. grevlisi bir adamla evlendim ve ayn yl in'e
anghay'a gnderildi - yl kald - dnd - bir ka ay nce isinden terhis oldu - ve
annesinin evine, Arkansas'a Helena'ya gitti. Bana da gelmemi yazd - gittim, ine
tedavisi oluyordu ve elbette sordum, nasl yazldn tam iyi
bilmiyorum ama sifilus gibi bir ey galiba - Bilmem bundan, bir ey anladnz m. -
imdi bundan sonra birlikte ya-
B1R OKUYUCU YAZIYOR
109
amamzda benim iin bir saknca var m dersiniz - in'den dndnden beri hi bir
yakn ilikimiz olmad. Doktorla ii bittikten sonra hi bir eyi kalmyacam sylyor
- Doru mu dersiniz - Babamn bu hastala bir kez yakalanan lse daha iyi olur
dediini ok duymutum - Babama inanrm ama asl kocama inanmak istiyorum
Ltfen, ltfen ne yapacam siz syleyin bana - Bir kzm var, babas in'de iken
dodu -
Size teekkr ederim ve tlerinize candan gveniyorum ben.
Ve imzasn att.
Belki yaplacak en doru eyi o syler bana. dedi kendi kendine. Belki o syler.
Gazetedeki resminden bilirmi gibi grnyor. Akll, iyi grnyor. Her gn birine
ne yapacan sylyor. Bilmesi gerekir. Doru ne ise onu yapmak istiyorum. Ne ok
oldu Tanrm, ne uzun bir sre geti. Nereye gnderirlerse oraya gidecekti,
zorunluydu, biliyorum, ama bunu nasl oldu kapt bilmiyorum. Tanrm keke
kapmasayd. Ne yapt, nasl kapt aldrdm yok. Hi olmasn isterdim Tanrm.
Kapmas gerekmezdi gibi geliyor. Ne yapacan bilmiyorum. Hi bir hastalk olmasn
isterdim Tanrm. Niye hasta oldu bilmiyorum.
BR GNLK BEKLEME
Herkesler yataktayken, pencereleri kapatmya odaya geldi, hasta gibi grnd bana.
Titriyordu, yz bembeyazd, sanki hareket etmek ac veriyormu gibi yava yava
yryordu.
Nen var, Schatz?
Bam aryor.
Yataa dnsen daha iyi.
Hayr. Bir eyim yok.a
Yataa git. Giyinince gelir, bakarm sana.
Fakat aa indiimde giyinmi, ocan yannda oturuyordu. Dokuz yalarnda,
zavall, ok hasta bir olana benziyordu. Elimi alnna koyunca atei olduunu
anladm.
Yukar yatana k, dedim, hastasn.
Bir eyim yok, dedi
Doktor geldi, ocuun ateini ald.
Ka? diye sordum.
Yz iki.
Aada, doktor ayr renkli kapsller iinde il brakt. Birisi ate drmek
iindi, ikincisi bir mshildi,
BR OKUYUCU YAZIYOR
111
ncs de asit durumunu yenmek iindi. Grip mikroplarnn ancak asit
durumlarnda yaayabildiklerini anlatt. Gripi iyi bilir grnyordu ve ate yz drd
amadka endielenecek bir ey olmadn syledi. Ortalkta ok grlen hafif bir
gripti. Zatrrie nlendike hi bir tehlikesi yoktu.
Odaya dnnce ocuun ateini yazdm ve illar vereceim deiik saatlerin bir
listesini yaptm.
Bir eyler okuyaym ister misin?
Olur. Eer sen istersen, dedi ocuk. Yz bembeyazd, gzlerinin altnda mor
halkalar vard. Yatakta kprdamadan yatyor, olan bitenle hi ilgisiz grnyordu.
Howard Pyle'nin Korsanlar Kitab'n yksek sesle okumaya baladm; ama beni hi
izlemediini grdm.
Naslsn, Schatz? diye sordum.
Hep ayn, dedi.
teki ilc vereceim saati beklerken yatan ayak ucunda oturup kitab kendi
kendime okudum. Uyumas ok normal olurdu ama bam kaldrp baktmda ok
garip bir ekilde yatan ayak ucuna bakyordu.
Niin uyumaya almyorsun? Ben seni il iin uyandrrm.
Uyumak istemiyorum.
Bir sre sonra, Belki sklrsn, burda benimle kal-masan da olur baba. dedi bana.
Sklmyorum.
Hayr, ben eer sklacaksan kalmasan da olur demek istedim.
Biraz dalgn diye dndm ve saat on birdeki illar verip bir sre iin dar
ktm.
Ak, souk bir gnd, yer donmu, ince bir kar rts ile kaplanmt, bunun iin de
btn plak aa-
112
HEMINGWAY
lar, allar, fidanlar, imenler ve toprak sanki buzla cilalanm gibiydi. Donmu
rman yanndaki yolda ksa bir yry yapmak iin yanma gen Manda seterini
de aldm, ama cama dnmlerde durmak da, yrmek de ok gt. Krmz kpek
kayp yuvarland, ben de iki kez fena dtm. Birinde tfeimi drdm, buzun
stnde kayd gitti.
allarla kapl yksek bir tepenin altndaki bldrcn srsn havalandrdk, tepenin
stnde kaybolurlarken ikisini vurdum. Bldrcnlardan kimisi aalara sindi, fakat
ou al ynlar arasnda dald. Onlar kartmak iin buzla rtl al ynlarnn
stnde bir ok kez sramak gerekiyordu. Buz tutmu yay gibi allarn stnde
glkle pusu kurmuken; birden kp ate etmemi gletirdiler, ikisini ldrdm,
beini skaladm. Dn yolunda, evin yaknlarnda bir bldrcn srs olduunu
bildiimden sevinliydim, ertesi gne pek ok av bulacaktm.
Evde ocuun odasna kimseyi sokmadn sylediler.
Giremezsiniz, demiti Benden size gemesin.
Yukar yanna ktm, onu ayn braktm biimde buldum, solgun yznde yanaklar
ateten al al olmutu, ayn eskisi gibi kprdamadan karyolann ayak ucuna
bakyordu.
Ateini aldm.
Ka?
Yz kadar, dedim. Yaz bir onda drtt atei.
Yz ikiydi, dedi.
Kim syledi?
Doktor.
Atein fena deil. Endielenecek bir ey yok.
Endielenmiyorum, dedi. Ama dnmeden yapamyorum.
BR GNLK BEKLEME
113
Dnme, dedim. Aldrma.
Aldrmyorum, dedi, ve gzlerini karya dikti. Besbelli kendini koyvermemek iin
ok aba harcyordu, bir ey vard.
Bunu su ile al,
Bir faydas olur mu dersin?
Elbette olur.
Oturdum korsan kitabm atm, okumaya baladm, fakat dinlemediini grnce
kestim okumay.
Ne zaman leceim dersin?
Ne?
lmeme ne kadar kald?
lmiyeceksin. Ne oldu sana byle?
leceim ben. Doktorun yz iki dediini duydum.
nsan yz iki atele lmez. Bu aptalca bir konuma.
lr, ben biliyorum. Fransa'da, okulda ocuklar insann krk drt derece atele
yaayamadm sylemilerdi. Benim ateim yz iki..
Btn gn, sabahn dokuzundan beri lmeyi beklemiti.
Vah zavall Schatz, dedim. Zavall koca Schatz. Mil ile kilometreye benzer bu.
Sen lmiyeceksin. Deiik bir termometre o. Onda otuz yedi normal atetir. Bunda
ise doksan sekiz.
Tpk, dedim. *M ve kilometre gibi. Arabayla yaptmz yetmi milin ka
kilometre ettiini miliyor musun? ,
Oh, dedi.
Yatan ayak ucuna dikili baklar yava yava zld. stndeki gerginlik de
zld sonunda, ertesi gn iyice gevemiti, ok nemsiz eyler iin bile kolayca
alad.
Y
AYDINLATILMI TEMZ BR YER
Ge olmutu. Kahvede, bir aacn yapraklarnn elektrik ndaki glgesinde oturan
yal adamdan baka kimse kalmamt. Gndzn sokak tozlu olurdu, ama gece
inen i tozlar yattrrd ve yal adam ge saatlere dek oturmay severdi, nk
sard o ve gece sessizdi; o bu deiiklii sezerdi. Kahvenin iinde duran iki garson,
yal adamn biraz sarho olduunu biliyorlard iyi bir mteri olduu halde ok
sarho olunca para demeden gittiini bildiklerinden adam kollamaktaydlar.
Geen hafta kendini ldrmee kalkm, dedi garsonlardan biri.
Neden?
Umutsuzlua dm.
Sebebi neymi?
Hi.
Nerden biliyorsun hi bir ey olmadn:?
ok paras var.
Garsonlar kapya yakn, duvara bititirilmi bir masada oturuyorlar ve balkona
bakyorlard, yal adamn
iYi AYDINLATILMI TEMZ BR YER
115
oturduu rzgrla hafife sallanan yapraklarn glgesindeki masadan baka btn
masalar botu. Sokaktan bir asker ile bir kz geti. Kzn ba akt ve adamn yan
sra tella yryordu.
Nbeti imdi enseler. dedi garsonlardan biri.
u isini grse ne kar sanki?
Sokaktan ekilse iyi eder. Nbeti yakalamak zere. Be dakika nce getiler.
Glgede oturan yal adam barda ile tabaa vurdu. Garsonlarn genci seirtti.
Bir ey mi istediniz?
Yal adam garsona bakt. Bir brandy daha, dedi.
Sarho olacaksnz, dedi garson. Yal adam garsona bakt. Garson gitti.
Btn gece oturacak, dedi arkadana. Uykum geldi artk. den nce yataa
girdiim yok. Keke geen hafta ldrseydi kendini.
Garson kahvenin iindeki tezghtan bir ie brandy ile bir tabak daha ald ve
darya, yal adamn masasna gitti. Taba masaya brakt, barda brandy ile
doldurdu.
Geen hafta ldrseydin ya kendini, dedi sar adama. Yasl adam parma ile
iaret etti. Biraz daha, dedi. Garson yle doldurdu ki brandy bardaktan tat ve en
stteki tabaa akt. Teekkr ederim, dedi yal adam. Garson ieyi kahveye geri
gtrd. Yine arkadann yanna masaya oturdu
Sarho ite imdi, dedi.
Her gece sarho o.
Ne diye kendini ldrmek istedi?
Ne bileyim ben.
Nasl yapm?
iple asm kendim.
116
HEMINGWAY
Kim kurtarm?
Yeeni.
Neden kurtardlar acaba?
Ruhundan korktular. \
Ne kadar paras var?
ok var.
Sekseninde olmal.
Herhalde seksen vardr.
Bir eve gitse. ten nce yataa girdiim yok. Bu da yatlacak saat mi?
Oturmasn seviyor da ondan oturuyor.
O yalnz. Ben yalnz deilim. Yatakta beni bekli-yen bir karm var.
Onun da kars vard bir zamanlar.
imdi kar onun nesine./
Bilinmez. Kars olsa belki daha iyi olurdu.
Yeeni bakyor ona.
Bilmiyorum, ipini kesmi kurtarm dedin ya.
Ben bu denli yal olmak istemem. Pis oluyor yal erkek.
Hepsi deil. Bu yal adam temiz. Dkmeden iiyor. imdi, sarhoken bile.
Baksana.
Bakmak istemiyorum ona. Bir evine gitse. alanlara hi saygs yok.
Yal adam bardann stnden meydann kar tarafna, sonra da garsonlara bakt.
Bir brandy daha, dedi, bardam gstererek. Acele eden garson yanna geldi.
Tamam, dedi garson, budalalarn sarho ya da yabanc biriyle konuurken
yaptklar gibi, yarm yarm cmlelerle konuuyordu. Bu akam yok baka.
Kapanyor imdi.
Bir tane daha, dedi ya adam.
Y AYDINLATILMI TEMZ BR YER
il?
Bitti. Olmaz. Garson masann kenarn havlu ile sildi ve ban sallad.
Yal adam ayaa kalkt, ar ar kk tabaklan sayd,. cebinden deri bir bozuk
para antas kard ve yarm peseta bahi brakarak ikilerin parasn dedi.
Garson adamn arkasndan gidiine bakt, sallanarak fakat vekarla yryen ok yal
bir adamd o,
Niye brakmadn, oturup bir iki daha isin? diye Saat iki buuk yok daha.
Ben eve, yatama gitmek istiyorum.
Bir saattan ne kar?
Onun iin yok, ama benim iin nemi var.
Bir saat bir ey deitirmez.
Yal bir adam gibi konuuyorsun sen de. Bir ie alp evinde isin.
Ayn ey deil.
Ayn ey deil, doru. diye kars olan garson hak verdi. Hakszlk etmek
istemiyordu. Sadece acelesi vard, o kadar.
Peki sen? Sen eve erken gitmekten ekinmiyor musun?
Bana hakaret mi ediyorsun? Yok canm, taklyorum sadece. ekinmiyorum,
dedi garson maden kepengi aa ekerek. Benim gvenim tam. Ben tm
gvenliyim.
Gensin, gveniyorsun, isin var, dedi yal garson. Her eyin tamam.
Peki, senin neyin eksik? imden baka bir eyim yok. Bende olan her ey
seride de var.
Yok. Benim hi gvenim olmad, stelik ben gen deilim.
Hadi gel. Brak bu sama szleri de kilitle.
118
HEMINGWAY
Kahvelerde ge saatlere dek oturanlardanm ben, dedi yalca garson. Yataa
gitmek istemiyenlerden, geceleyin bir k aryanlardan yanaym ben.
Eve gidip yatmak istiyorum.
Bi/ iki ayr yaratltayz, dedi yalca garson. Eve gitmek zere giyinmiti artk.
Bu sadece genlik ve gven ii deil, ikisi de ok gzel eyler. Her gece hi
istemeden kapatrm buray, belki bir kahvede oturmaya ihtiyac olan biri vardr diye
dnrm.
Btn gece ak bodega'lar var.
Anlamyorsun sen. Buras temiz sevimli bir kahve. iyi aydnlatlm. Ik ok iyi,
hem imdi yapraklar da glge yapyor.
iyi geceler, dedi gen garson.
iyi geceler, dedi teki de. I sndrp konumasn kendi kendine srdrd.
Ik elbette; ama o yerin temiz ve sevimli olmas da gerek. Kukusuz mzik
istemezsin. Btn bunlarn hepsi bunca saat yerinde olsa bile bir tezghn nnde
vekarla dikilemezsin. Neden korkuyor? Onunki ne korku ne de sknt. ok iyi bildii
bir ey o, hi. Hepsi bir hiti, adam da bir hiti. Hepsi bu kadar,
bir kt istedii, bir d/en ve temizlik. Kimi bunlarn iinde yaar, anlamaz ama o
biliyor hepsini nada y pues nada y nada y pues nada. Bizim nada'mz nadann
iindeki nada, adm nada olsun, kralln nada, nadann iinde nada olacaksn. Bize
bu naday ve, gnlk nada'mz ve bizi nada'mz ile nada'la, bizim nada'larmz
nadala-dmz gibi ve bizi nada'nn iinde nada'la ama bizi na-da'dan kopar; pues
nada. Hi ile dopdolu olan hii selmla, hi seninledir. Glmsedi, prl prl bir buhar
kahve makinas olan bann nnde durdu.
Ne emredersiniz? diye barmen sordu.
Nada.
Y AYDINLATILMI TEMZ BR YER 119
Otro loco mas, dedi barmen ve dnd gitti.
Kk bir fincan olsun, dedi garson.
Barmen kahveyi doldurdu
Ik iyi parlak, sevimli bir yer ama tezgh cilsz, dedi garson.
Barmen garsona bakt, cevap vermedi. Konumak iin gecenin ok ge bir saatiydi.
Bir kopita daha ister misiniz? diye barmen sordu.
Hayr, teekkr ederim, dedi garson ve dar kt. Barlardan, bodegalardan
nefret ediyordu. Temiz, iyi aydnlatlm bir kahve bambakayd. imdi daha fazla
dnmeden odasna, evine gidecekti. Yatana yatacak ve sonunda gn rken
uykuya dalacakt. Kendi kendine, bu olsa olsa uykusuzluk dedi. Bir oklarnda vardr.
ZMR KRFEZNDE
iin en garibi, diyordu, her gece tam gece yarsnda barmalaryd. Bu saatta niye
barrlard bilmiyorum. Bizler limandaydk, onlar da iskelede, gece yars balarlard
barmaya. Susturmak iin projektr tutardk stlerine. Bu her seferinde ie yarad.
Projektr stlerinde bir aa bir yukar iki kez dolatrdk m susarlard. Bir kez
iskelede grevli subay bendim, yanma bir Trk subay geldi, byk bir fke
iindeydi; bizim gemicilerden biri kendisine hakaret etmi. Ona bu gemicinin gemiye
gnderilip orada iddetle cezalandrlacam syledim. Adam gstermesini istedim.
En sessiz bir herifi, bir topu yardmcsn gsterdi. Bu adamn kendisine durmadan
ar hakarette bulunduunu syledi; benimle bir evirmen aracl ile konuuyordu.
Topu yardmcsnn hakaret edecek kadar Trke bilmesini aklm almad. Adam
ardm ve, Trk subaylar ile ancak gerektii zaman konuacaktn. dedim.
Ben hi biri ile konumadm, efendim. Kukum yok bundan, dedim, ama imdi
en iyisi sen gemiye git ve btn gn bir daha sahile kma,
Sonra Trk'e, adamn gemiye gnderildiini ve ora-
1ZMR KRFEZNDE
121
da gerekenin iddetle yaplacan syledim. En sert bir biimde! Trk sevindi. Jyi
dosttuk bizler
En kts, diyordu, ocuklar lm kadnlard. l ocuklar alamyordunuz
onlardan. Alt gnden beri lyd ocuklar. Vermiyorlard onlar. Hi bir ey
yapamazdnz. Sonunda ekip aldk. Sonra, bir de yasl bir kadn vard, bu olaan
stdr ite. Bir doktora anlattm, yalan sylyorsun dedi. Onlar iskeleden
uzaklatryor, lleri topluyorduk, bu yal kadn sedye gibi bir eyin stnde
yatyordu. u kadna bir bakar msnz, efendim? dediler. Ben de baktm, tam o
anda ld ve ta gibi kaskat kesildi. Bacaklar ekildi, belinden yukar ekmiti
bacaklarn, tmden sertleti. Sanki geceden lm gibiydi. Bir tp rencisine
anlattm bunu, imknsz dedi.
Hepsi iskeleye dolmutu, njt Trk' tanmyorlard, bu ne depreme, ne de baka
eye benzerdi. Koca Trkn ne yapacan hi bilemezlerdi. Hatrbyor rr;usun, nasl
bize bir daha gelip almamamz emretmilerdi. O sabah limana geldiimde ii
bitirmeyi dnyordum. Ellerinde batarya oktu, toz ederlerdi bizi suyun stnde,
ieri girecektik, iskeleye yanap n ve arkadan demirleyecektik. Sonra da ehrin
Trk kesimini topa tutacaktk.
Uururlard bizi ama biz de cehenneme evirirdik ehri, ieri girerken bir ka kez
kuru sk ate ettiler. Kemal geldi, Trk kumandan kovdu, adam yetkisini amt.
Fazla ileri gitmiti. Cehenneme dnecekti ortalk.
Liman hatrlarsn. Bir ok gzel tekne vard. Yaammda d kurduum tek sre
oldu bu. ocuklar len kadnlara olduu gibi, douran kadnlara da aldran
yoktu. Hepsi kurtuldu. Bir kann lmesi bile artcdr. zerlerine bir ey rter,
brakrdk kendi hallerine. Her
122
HEMINGWAY
zaman ambarn en karanlk kelerini bulurlard. Bir kez iskeleden ayrldlar m artk
hi bir eye aldrmazlard.
Yunanllar ho ocuklard stelik. Yk hayvanlarn beraber gtrmiyecekleri iin n
ayaklarn krar s suya iterlerdi. n ayaklar krk katrlar, suda debelenir-
\^
lerdi. Tatl ilerdi btn bunlar. Gerekten, ok tatlyd.
KPRDEK YALI ADAM
Yasl bir adam oturuyordu kprnn yan banda, gzlkleri maden ereveli, st
ba toz toprak iinde. Dubalara dayal bir kpr vard nehrin stnde ve kamyonlar,
arabalar, erkekler, kadnlar, ocuklar geip gidiyorlard. Kprnn br yanndaki
dik bayra, katr e-kili arabalar askerler itiyorlard tekerlerinden. Kamyon-larsa bu
yokuu trmanverip tmn aarak gzden yi-tiyor ve kyller, diz boyu toz iinde
glkle ilerliyorlard. Ama yasl adam hi kmldamadan oturuyordu orda.
Yorgunluktan yryecek hali kalmamt.
Bana verilen grev, kpry geip te yandaki durumu incelemek ve dmann ne
kadar ilerlediini anlamakt. Yaptm bu ii ve kprden dnp geldim. Artk o kadar
araba kalmamt ortalkta, bir ka yaya vard sadece ve yal adam hl oturmakta
idi orda. Nerden geliyorsun? diye sordum. San Carlos'tan, dedi ve gld. Oral
idi, oral olduu iin de memleketinin adm sylemek houna gidiyordu ve
glyordu. Hayvanlara bakardm, diye aklad.
124
HEMINGWAY
Ya, dedim, tam da anlamadan.
Ya, dedi, anlarsn ya, hayvanlara bakyordum. Bizim San Carlos'tan en son kan
ben oldum.
obana da, srtmaca da benzemiyordu oysa ve ben onun kapkara tozlu giysilerine,
tozdan kurun bir renk alm yzne, maden ereveli gzlklerine bakp, Ne
hayvan idi bunlar? dedim. )
eitli, dedi ve ban sallad. .Brakmak zorunda kaldm onlar.
Kprye, Ebro Deltasnn Afrika'y andran krlarna bakyor, dman grmemize ne
kald acaba diye merak ediyor ve dmanla temasa gemek denilen o hep srl olayn
iareti olan ilk grltleri duymaa alyordum.
Ne hayvan idi bunlar? diye sordum,
eit hayvan vard birarada, diye aklad, iki kei, bir kedi, sonra da drt ift
gvercin vard.
Sen de onlar brakmak zorunda kaldn, yle mi? diye sordum.
Evet. Topular yznden. Hadi yollan dedi yzba, topular yznden.
Kimsen yok mu? diye sordum, kprnn t& ucuna bakarak, son bir ka araba
bayr amaa abalyordu acele.
Yok, dedi. baktm o hayvanlar var sadece. Kedi bann aresine bakar elbet.
Kendini gzetmesini bilir her kedi, ama tekiler ne olacak kestiremiyorum.
Hangi partidensin? diye sordum.
Hi bir partiden, dedi. Yetmi alt yandaym. Yirmi kilometre yrdm, artk bir
adm bile gidemem sanrm.
Buras durulacak bir yer deil, dedim, yi bir
KPRDEK YALI ADAM
125
yer istiyorsan, tepede kamyonlar var, Tortosa'ya giden yolun dnemecinde.
Bir az daha oturaym da, dedi, sonra giderim. Kamyonlar nereye gidiyor?
Barcelona'ya, dedim.
O yanda bir tandm yok, dedi, ama size ok teekkr ederim. ok ok
teekkr ederim.
Yorgun ve bo gzlerle bakt bana, sonra, merak ettii eyi bakas ile paylamak
istiyerek dedi ki, Kedi kurtarr kendini, ona eminim. Kedi iin zlmek gerekmez.
Ama tekiler. Peki, tekiler ne olur dersiniz?
Ne olacak, her halele onlar da kurtulur.
yle mi dersiniz?
Neden olmasn? dedim, kar yakaya bakarak, artk hi bir kamyon kalmamt
orda.
Peki, topu ordayken ne yaparlar? Syledim ya, topu yznden ktk biz.
Gvercinlerin kafesini ak brakmadn m? diye sordum.
Evet.
Uarlar yleyse.
Evet, elbette uarlar. Ama tekiler. En iyisi tekileri dnmemek. dedi.
Sen kalyorsan gitmem lzm benim, dedim acele. Hadi kalk da yrmee al.
Teekkr ederim, dedi ve kalkt yerinden, saa sola salland, sonra srt st
oturuverdi tozun iine,
Hayvanlara bakyordum ben, dedi donuk donuk, ama artk bana deil.
Hayvanlara bakyordum sadece.
Yapacak bir ey yoktu ona. Paskalya yortusu olan pazard ve faistler Ebro'ya doru
yryorlard. Kurun
126
HEMINGWAY
rengi kapal bir gnd, gkyz grnmyordu, bu yzden uaklar da umuyordu,
ite bu ve bir de kedilerin kendilerini kurtaracaklar gerei, yal adamn grp
grecei en byk nimetti.
BEYAZ
FLLER GB
TEPELER
Ebro vadisinin karsndaki tepeler uzun ve beyazd. Bu kesimde ne glge, ne aa
vard ve istasyon iki demiryolu arasnda, gnein alnndayd. istasyonun hemen ya-
nbama scak glgesi dyordu yapnn ve bara acile:! kapsya sinek girmesin
diye bambu ekirdeklerinden yaplm boncuk bir perde asmlard. Amerikal ile
yanndaki kz darda, glgede bir masada oturuyorlard. Hava ok scakt ve
ekspres Barselona'dan krk dakika sonra gelecekti. Bu kavak yerinde iki dakika
durur, sonra Madrit'e yollanrd.
Ne ielim? diye sordu kz. apkasn karm masaya koymutu.
ok scak, dedi adam.
Bira ielim.
Dos cervezas, dedi adam perdeden ieri.
Byk nu olsun? diye sordu bir kadn kapdan.
Evet, iki byk.
Kadn iki bira ile keeden iki bardak alt getirdi. Bardak altlan ile biralar masaya
koydu, adama ve kza
128
HEMINGWAY
bakt. Kz tepelere bakyordu. Gnete tepeler beyazd, kr ise kuru ve
kahverengiydi.
Beyaz fillere benziyor bu tepeler, dedi kz.
Ben hi beyaz fil grmedim. Adam birasn iti.
Nerden greceksin. \,
Grebilirdim, dedim adam. Nerden greceksin demekle olur mu? J
Kz boncuk perdeye bakt. Bir eyler yazmlar perdeye. dedi kz. Ne yazyor?
Anis del Toor. Bir iki.
Bir bakalm m tadna?
Adam perdeden ieri seslendi, Buraya bakar msnz? Kadn bardan kt.
Drt riyal.
ki Anis del Toro istiyoruz.
Su da ister misiniz?
Suyla m iersin?
Bilmem, dedi kz. Suyla m iyi olur?
iyi olur.
Su istiyor musunuz? diye sordu kadn,
Evet, istiyoruz.
Meyan kk tadnda, dedi kz ve barda brakt elinden.
Her ey yle geliyor sana.
Evet, dedi kz. Her ey meyan kk tadnda. zellikle uzun bir sreden beri
absent gibi bir iki zle-misen.
Of kes unu.
Sen baladn, dedi kz. Eleniyordum ben. Ho vakit geiriyordum.
Peki peki, bala gene, hoa vakit geirelim.
Ben balamtan. Dalarn beyaz fillere benzediini syledim. Ho deil miydi o?
BEYAZ FILLER GiBi TEPELER
129
Hotu, hotu.
u ikiyi tatmak istedim. Zaten btn yaptmz .da bu, yle deil mi... Gzn
elendirmek vs yeni ikiler tatmak?
yle galiba.
Kz tepelere bakt.
Gzel tepeler. dedi. Gerekte beyaz fillere benzemiyor. Aalarn arasndan
derilerinin rengi yle gr-jr de, onu demek istemitim.
Birer daha ielim mi?
ielim.
Ilk rzgr boncuk perdeyi masaya doru sallad.
Bira gzel, souk, dedi adam.
Gzel, dedi kz.
Gerekten de ok basit bir ameliyat bu, Jig, dedi adam. Ameliyat bile saylmaz
gerekte.
Kz topraa, masann ayaklarnn oturduu yere bakt.
Sen aldrmazsn buna, biliyorum Jig. Gerekten de bir ey deil. Sadece hava
vermek.
Kz bir ey demedi.
Seninle geleceim, seninle kalacam hep. Sadece hava verecekler, sonra da
normale dnecek.
Sonra ok iyi olacaz. Tpk eskiden olduumuz gibi.
Neye dayanarak byle sylyorsun?
Bizim tek skntmz bu imdi. Bizi mutsuz klan tek ey bu.
Kz topraa, masann ayaklarnn oturduu yere bak-tuttu.
Sonra da her ey yoluna girecek ve mutlu olacaz, syle mi diyorsun?
130
HEMINGWAY
Elbette olacaz. Korkacak bir ey yok. Bunu at- ' latm ok kii biliyorum. \
Ben de biliyorum, dedi kz. Sonradan hepsi ok ; mutlu oldular.
Bak, dedi adam, eer istemiyorsan olma. istemiyorsan zorlayacak deilim seni.
Ama ok basit bir ey olduunu biliyorum.
Peki, sen istiyor musun gerekten?
En iyisi o gibi geliyor bana. Ama eer sen gerek- ten istemiyorsan zorlamam.
Demek ben bu ii yaparsam mutlu olacaksn, her ey eskisi gibi olacak ve beni
seveceksin?
Ben seni simdi de seviyorum. Bunu biliyorsun.
Biliyorum. Ama bunu yaptktan sonra, beyaz fillere benzetirsem bu eyleri, her ey
gene gzel olacak m, houna gidecek mi?
Houma gitti zaten. imdi de houma gitti ama ' aklm veremiyorum. Canm
skld zaman nasl olurum, bilirsin.
Eer bu ii yaparsam hi skntn kalmayacak m?
Benim ondan yana bir skntm yok ki. ok basit bir i.
yleyse olurum. Kendime aldrdn yok.
Ne demek istiyorsun?
Kendime aldrdm yok.
Ama ben dnyorum seni.
Ha evet. Ama ben kendimi dnmyorum. Ve yapacam bu ii, her ey yoluna
girecek.
Bu trl dnyorsan istemem.
Kz ayaa kalkt ve istasyonun sonuna dek yrd. Karda, br yanda buday
tarlalar ve Ebro'mm ky-snca aalar vard. ok uzaklarda, nehrin tesinde da
BEYAZ FLLER GlB TEPELER
131
lar. Buday tarlasnn stnden bir bulutun glgesi geti. Ve kz aalarn arasndan
nehri grd.
Btn bunlar bizim olabilirdi, dedi kz. Her ey bizini olabilirdi, ama her geen
gn bunu olanakszlast-ryoruz.
Ne dedin?
Her ey bizim olabilirdi dedim.
Her ey bizim olabilir.
Hayr, olamaz.
Btn dnya bizim olabilir.
Hayr, olamaz. ,
Her yere gidebiliriz.
Hayr, gidemeyiz. Bizini deir artk o.
Bizim.
Hayr deil. Bir kez elinden aldlar m, artk geri alamazsn.
Ama almadlar ki...
Bekleyelim, grrz.
Hadi glgeye gel, dedi. Byle dnmemelisin.
Zaten dnmyorum, dedi kz. Biliyorum.
Senin yapmak istemediin hi bir eyi yapman istemem ben...
Benim iin de iyi olmaz o, dedi kz. Biliyorum. Bir bira daha ielim mi?
Peki. Ama unu da anlamalsn ki...
Anlyorum, dedi kz. Bu lflar brakalm m?
Masaya oturdular, kz telere, vadinin plak tarafndaki tepelere bakyordu, adam
da kza ve masaya.
unu anlaman lzm ki, dedi adam, sen istemezsen ben de istemem. Sana
uygun geliyorsa ben sonuna kadar varm.
Sana uygun gelmiyor mu? Anlaarak karar verebilirdik.
132
HEMINGWAY
Elbette uygun geliyor. Ama benValnz seninle anlamak istiyorum. Bakas ile deil.
OR basit olduunu da biliyorum. J
Bana bir iyilik etmek ister misitr imdi?
Ne istersen yaparm.
Ne olur. ne olur, ne olur, ne olur, ne olur, ne olur, kes artk!
Adam bir ey demedi, istasyonun ordaki valizlere bakt. zerlerinde, geceleri
geirdikleri otellerin etiketleri vard.
Ama istemiyorum senin ey yapman, dedi. unca kuruntum yok bu i stne.
Baracam, dedi kz.
Kadn elinde iki bardak bira ile perdenin arasndan geldi ve bardaklar nemli kee
bardak altlarnn stne koydu. Tren be dakikaya kadar burda, dedi.
Ne dedi? diye sordu kz.
Be dakikaya kadar geliyor tren dedi.
Kz glmseyerek bakt kadna, teekkr etti.
antalar istasyonun br tarafna gtrsem iyi, olacak, dedi adam. Kz glmsedi
ona.
Olur. Sonra gel de biralarmz bitirelim.
Adam iki ar valizi alp istasyonun br yanndaki demiryoluna gtrd. Demiryolu
boyunca bakt, ama treni gremedi. Dnte bardan geti, treni bekleyenler
oturmu iiyorlard. Barda bir Anis iti ve oturanlara bakt. Rahat rahat treni
bekliyordu hepsi. Boncuk perdenin arasndan geti. Kz masada oturmu ona
glmsyordu/
in rahat m? diye sordu.
iyiyim, dedi kz. Bir eyim yok. iyiyim,
Mr. VE Mrs. ELLOT
Mr. ve Mrs. Elliot, ocuklar olsun diye ok uratlar. Mrs. Elliot'un dayanabildiince
sk denediler. Evlendikten sonra Boston'da denediler, gemide denediler. Gemide ok
sk deneyemediler, nk Mrs. Elliot iyice hastayd. Mrs. Elliot hastayd ve
hastalannca da gneyli kadnlar gibi hastalanrd. Birleik Amerikalm gney
blgesinin kadnlar gibi yani. Btn Gneyli kadnlar gibi Mrs. Elliot da deniz
tutmasndan, gece yolculuklarndan, sabah erken kalkmalardan abuk sarslrd.
Gemide biroklar onu Elliot'un annesi sanmlard. Evli olduklarn bilenler ise
gebedir diye dndler. Gerekle krk yandayd. Yolculua baladndan beri
sanki birden bire yalanmt.
ok daha gen grnyordu, aslnda sanki hi ya yokmu gibiydi Elliot ile
evlendiinde. Evlenmezden nce bir ka hafta sevimilerdi, bir akam sf kadn
pmt adam, onu uzun sredir ayc dkknndan tanyordu.
Hubert Elliot evlendiinde Harvard'da hukuk okuyordu. Ylda yaklak olarak on bin
dolar gelirli bir
134
HEMINGWAY
airdi. abucak uzun iirler yazard. Yirmi be yandayd ve Mrs. Elliot ile evlenene
dek hi bir kadnla yatmamt. Karsndan bekledii beden ve ak temizliini aynen
ona da verebilmek iin safiyetini korumak istemiti. Doru yaam takmt bunun
adn. Mrs, Elliot ile pmeden nce eitli kzlara ak olmutu ve bu kzlarn
hepsine temiz bir yaam srdn sylemiti er-ge. Kzlarn hemen hepsi
soumutu ondan. ap dehete dyordu kzlarn irkefe bulatn bildikleri
erkeklerle nianlanp, evlenmeleri karsnda.
Bir kez, tand bir kz uyarmak istemiti, kollej-den tam bir haylaz olduunu bildii
o adama kar ama ok tatsz bir olay patlak vermiti sonunda.
Mrs. Elliot'un ad Cornelia idi. Kendisini Calutina diye armya altrd Mr. Elliot'u,
bu onlarn Gneydeki aile adlaryd. Mr. Elliot evlendikten sonra Cornelia'y eve
gtrnce annesi alam, fakat ayr oturacaklarm duyunca yz glmt.
Kendini onun iin temiz sakladn syleyince Cornelia, Sevgili, tatl ocuk,
demiti ve her zamankinden daha sk sarlmt Elliot'a. Cornelia da tertemizdi.
Bent yine byle p, demiti kadn.
Hubert, bu biim pmeyi, eskiden bir arkadan anlatt hikyeden duyup
rendiini syledi. Bu denemeden ok holanmt, ellerinden geldiince bunu
gelitirdiler. Kimi kez, ok uzun ptklerinde, Cornelia, Hubert'in kendini onun iin
nasl temiz sakladn anlatsn isterdi. Bu aklama her seferinde yeniden coturur-
du kadn.
Balangta Hubert'in Cornelia ile evlenmek gibi bir dncesi yoktu. Onu bu i iin
hi aklna getirmemiti. Cornelia iyi bir arkada olmutu ona, sonra bir gn dkknn
arkasndaki kk odada, gramafonla dans ed-
Mr. VE Mrs. ELLIOT
135
yorlard, Cornelia'nn kz arkada o srada n tarafta ,..- dkkndayd. Cornelia,
Hubert'in gzlerinin iine bakm, o da kadn pvermiti. Evlenmiye ne vakit karar
vermilerdi hi hatrlamyordu. Ama evlenmilerdi ite.
Evlendikleri gnn gecesini Boston'da bir otelde geirdiler, ikisi de aradn
bulamad, sonunda Cornelia uyuya kald. Hubert uyuyamad ve bu balay yolculuu
iin ald yeni jaegar bornozunu giyip otelin koridorunda bir aa bir yukar uzun
sre dolat. Btn ayakkablar grd dolarken, odalarn nnde duran byk
ayakkablar, kk ayakkablar. Kalbine bir sknt verdi bu, odasna kotu. Cornelia
uyuyordu. Onu uyandrmak istemedi, ok gemeden rahatlad ve sakin bir uykuya
dald.
Ertesi gn annesine gitti ve ondan sonraki gn de Avrupa'ya hareket ettiler.
Dnyada en ok istedikleri ey bir ocuktu ama Cornelia bunu sk denemek
istemiyordu. Gemiden Cherbourg'da inip, Paris'e gittiler. Paris'te de denediler ocuk
yapmay. Sonra Dijon'a gitmiye karar verdiler.
Bir yaz okulu vard Dijon'da. Gemiden bir ka kii de oraya gitmilerdi. Dijon'da hi
i olmadm grdler. Bu arada Hubert, ynla iir yazyor,
Cornelia da makineye ekiyordu. Hepsi de ok uzun iirlerdi. Hubert'in yanllara hi
ho grs yoktu, bir yanl olsa btn sayfay batan yazdryordu. Cornelia ok
alad ve Dijon'-dan ayrlmadan nce ocuk yapmak iin bir ok kez uratlar.
Paris'e dndler, gemideki arkadalarnn da ou dnmt zaten. Dijon'dan
bkmlard, stelik Harvard'-dan, Columbia'dan, Wabash'dan sonra Cote d'Or'daki
Di-jon niversitesinde de okuduk diyebilirlerdi artk. Eer niversiteleri olsayd
Languedoc'a, Montpellier'ye ya da
136
HEMINGWAY
Perpignan'a gitmeyi yelerlerdi. Fakat buralar olduka uzakt. Dijon ise Paris'ten
sadece drt buuk saat tedeydi, stelik trende restoran vard.
Bylece, hep birlikte bir ka gn Cafe du Dome'da geirdiler, sokan te yanndaki
Rotonde'dan uzak durdular, nk oras yabanclar ile doluydu. Sonra Elliot'-lar
New-York Herald'da kan bir iln yolu ile Touraine'-de bir ato kiraladlar. imdi
Elliot'un, hepsi iirlerine tutkun bir sr arkada vard, Mrs. Elliot ayc
dkkanndaki kz arkadana iirlerini gndermesi iin kocasn raz etti. Mrs. Elliot,
kz arkada gelince daha bir neelendi, bir ok kez beraber aladlar. Kz arkada
Cor-nelia'dan daha bykt ve Cornelia'ya ekerim diyordu. O da eski bir Gneyli
aileden geliyordu.
ve Elliot'u Huba diye aran bir ok arkadala, hep birlikte Touraine'deki atoya
gittiler. Touraine'i tpk Kansas gibi ok scak ve skc buldular. imdi Elliot'un bir
kitap yapacak kadar iiri birikmiti. Boston'da bastracakt kitabn, yaync ile
kontrat yapm, parasn gndermiti bile.
Ksa bir sre sonra arkadalar Paris'e dnmiye baladlar. Touraine balangtaki
havasn kaybetmiti. ok gemeden de hepsi gen, zengin, bekr bir air ile
Trouvil-le yaknlarnda deniz kysndaki bir sayfiyeye gittiler. Orada ok
mutluydular.
Elliot atoyu btn yazlna tuttuu iin Touraine'de kald. Mrs. Elliot ile byk,
scak odada, geni, sert yatakta ocuk yapmak iin ok uratlar. Mrs. Elliot
daktiloda on parmak sistemini reniyordu, fakat hzlandka, yanllar, daha ok
arttn grd. imdi yazlarn hemen hepsini kz arkada daktiloya ekiyordu. O
dikkatli ve becerikliydi, bu iten holanyor gibiydi.
Elliot beyaz arap imee balamt, kendi odasn-
Mr. VE Mrs. ELLIOT
137
da ayr yayordu. Geceleri hep iir yazyor, sabahlan ok bitkin grnyordu. imdi
Mrs. Elliot ile kz arkada o byk ortaa yatanda beraber yatyorlard. ok kez
uzun uzun alyorlard. Akamlan geni bir aacn altnda hep beraber yemek
yiyorlar, akam rzgr esiyor, Mr. Elliot beyaz arabn iiyor ve Mrs. Elliot ile kz
arkada konuuyorlard, hepsi ok mutluydular.
BR ALP TRKS
Vadiye inerken, sabahn erken saatlerinde bile hava scakt. Gne tamakta
olduumuz kayaklarn stndeki karlar eritip, tahtay kurutuyordu. Vadide henz
bahard ama gne iyice yakyordu. Yolu izleyerek, srtmzda antalarmz,
kayaklarmz Galtur'a geldik. Sam biz kilise bahesinin nnden geerken bir cenaze
treni sona eriyordu. Papaz baheden kp yanmzdan getii srada ona, Grss
Gott, dedim. Papaz eilip selm verdi.
Papazlarn hi cevap vermemeleri ok gin, dedi John.
Sanki onlarda, Grss Gott diyeceklermi gibi geliyor insana.
Hi cevap vermezler, dedi John.
Yolda durup, kilise bakcsnn taze topra krekle-mesini seyrettik. Kara sakall,
uzun izmeli bir kyl duruyordu mezarn yannda. Kilise bakcs kreklemeyi
brakp belini dorulttu. Uzun izmeli kyl bakcdan krei ald, balad mezara
toprak doldurmaya. Sanki baheye gbre serper gibi topra ok zenle serpiyordu.
Bu
BiR ALP TRKS
139
parlak mays sabahnda mezar doldurmak gerek d gibi grnd.
Byle bir gnde gmldn dn, dedim John'a.
Hi istemem.
Hadi, dedim, bizim de karmamz gerekmez.
Yolu izleyerek, kasabann evlerini getik, otele geldik. Bir aydr Silretta'da kayak
yapyorduk, imdi vadiye inmek iyi gelmiti. Silvretta'da kayak fena gememiti,
ama bahar kayayd bu, kar ancak sabah erken saatlerde, bir de akam st iyi
oluyordu. Onun dnda gne kar bozuyordu, ikimiz de gneten bkmtk.
Gneten kaacak bir yer de yoktu. Kayalarn glgesi ile, bir buz dann yanndaki
kayann koruduu kulbenin glgesinden baka glgelik bir yer yoktu, glgede ise
ter amarlarmzn altnda buz kesiliyordu. Kulbenin dnda siyah gzlksz
oturamazdnz. Yanp esmerlemek iyi ho ama yoruyordu gne insan.
Dinlenemiyordunuz gnete. Kardan uzakta, aada olmaktan memnundum.
Baharn bu aylarnda Silvretta'nn vakti gemiti. Kayak yapmaktan da bkmtm
biraz. ok kalmtk, itiimiz suyun, kulbenin teneke damnda eriyen kar suyunun
tad hal azmdayd. Bu tat kayakla ilgili duygularmn bir parasyd. Kayaktan
baka yapacak eyler de olduu iin mutluydum, 'aaya indiimden, yksek dan
*o allmadk ilkyazndan uzak, vadideki bu mays sabahndan memnundum.
Otelci, iskemlesini duvara yaslam, sundurmada oturuyordu. Yannda da ahc
oturuyordu.
Ski-heil! dedi otelci.
Heil! dedik biz de ve kayaklarmz duvara dayayp, torbalarmz indirdik.
Yukarlar nasl? diye otelci sordu.
140
HEMINGWAY
Scln. Biraz fazla gneli.
Doru. Yln bu zamanlar oralar ok gneli olur. olur.
Ah iskemlesinde oturdu. Otelci bizimle ieri girdi, brosunu at, mektuplarmz
getirdi. Bir tomar mektup ve bir ka gazete vard.
Hadi bira ielim, dedi John.
iyi olur. ieride ielim.
Otelci iki ie getirdi, mektuplar okurken itik.
Biraz daha isek fena olmyacak, dedi John. Bu kez bir kz getirdi biralar. ieleri
aarken glmsyor-du.
Ne ok mektup, dedi kz.
Evet, ok.
Afiyet olsun, dedi kz ve bo ieleri alp dar kt.
Birann tadn bile unutmuum.
Ben unutmadm. dedi John. Yukarda kulbede hep biray dndm.
Eh, dedim, ite imdi iiyoruz.
nsan her eyi tadnda brakmal.
Evet. Biz ok kaldk dada.
Hem de feci ok. dedi John. Bir eyi uzatmann faydas yok.
Gne ak pencereden szlp, bira ielerinden masaya vurdu. ieler yarm
doluydu. ielerdeki birann stnde ince bir kpk vard, bira ok souk olduu iin
fazla kpk olmuyordu. Uzun bardaklara boalttmzda tepesine kadar
kabaryordu. Yol kenarndaki aalar tozluydu. telerden yeil bir tarla ile dere
grnyordu. Derenin kenarnda aalar ve su arkl bir deirmen vard. Deirmenin
ak yanndan ierde kalkp inen uzun bir ktk grdm. Kendi kendine hareket eder
gibiydi. Ye-
BIR ALP TRKS 141
sil tarlada drt inek dolayor, bir karga aaca konmu, etraf gzlyordu. Darda
sundurmada oturan ah, iskemlesinden kalkt, mutfaa giden hole girdi, ieride
gne bos bardaklardan szlp masada yansyordu. John, ba kollar arasnda ne
yaslanmt.
Pencereden, iki adamn n merdivenlerden ktn grdm, iki salonuna geldiler.
Biri o uzun izmeli, sakall kylyd. teki de kilise bakcs. Pencerenin yanndaki
masaya oturdular. Kz gelip, masalarnn banda durdu. Kyl, kz grmemi
gibiydi. Ellerini masann stne koymu oturuyordu. Eski askerlik elbiselerini
giymiti. Dirseklerinde yamalar vard.
Ne syliyeceksin? diye kilise bakcs sordu. Kyl hi aldrmad.
Ne ieceksin? Schnapps, dedi kyl. Bir de eyrek litre arap, dedi bakc
kza. Kz ikileri getirdi, kyl Schnapps'm iti. Pencereden dar bakt. Kilise
bakcs onu gzlyordu. John, ban masaya koymutu. Uyuyordu.
Otelci ieri girdi, masaya gitti. Diyalekt konuuyor, kilise bakcs da ona cevaplar
veriyordu. Kyl pencereden dar bakyordu. Otelci odadan kt. Kyl ayaa
kalkt. Deri bir czdandan katlanm on bin kronen kartp at. Kz geldi.
Alles? diye kz sordu. Alles, dedi kyl.
arabn parasn ben vereyim, dedi bakc. Alles, diye tekrarlad kyl kza. Kz
elini nlnn cebine daldrp bir sr bozukluk kard ve parann stn sayd.
Kyl kapdan kp gitti. O gider gitmez otelci ieri girip kilise bakcs ile
konumaa balad. Otelci masaya oturdu, diyalekt kounuyorlard. Kilise bakcs
neelenmi, otelci hiddetlenmiti. Kilise bak-
HEMINGWAY
142
cs masadan kalkt. Bykl, ufak tefek bir adamd. Pencereden uzanp yola bakt.
te oraya giriyor, dedi. Lowen'e mi? Ja.
Tekrar konumaya baladlar, sonra otelci bizim masamza geldi. Otelci yal, uzun
boylu bir adamd. Uyuyan John'a bakt.
ok yorulmu. Evet, erken kalktk. Erken mi yemek istersiniz? Ne zaman
olursa, dedim. Ne var yiyecek? Ne isterseniz. Kz listeyi getirir. Kz yemek
listesini getirdi. John uyand. Liste m rekkeple bir karta yazlm, kart tahta bir
mahfazaya sokulmutu.
Bak speise-karte, dedim John'a. John, listeye bakt. Hl uykuluydu.
Bizimle bir kadeh bir ey imez misiniz? diye otelciye sordum. Adam oturdu.
Hayvan bu kyller; dedi otelci.
Kasabaya girerken biz bu adam cenazede grdk.
Karsyd len. Ya!
Hayvann biri. Btn kyller hayvan. Neden byle sylyorsunuz?
inanmazsnz. u adamn yaptna imkn yok inanmazsnz.
Anlatsanza.
nanmyacaksnz. 'Otelci, kilise bakcsna seslendi. Franz, buraya gelsene.
Kilise bakcs, kk arap iesi ile bardan alp geldi.
BR ALP TRKS
43
Beyler imdi geldiler Wiesbadenerhutte'den, dedi otelci. El sktk.
Ne iersiniz? diye sordum.
Hi, Franz parman sallad.
Bir arap daha?
Peki,
Diyalekt anlar msnz? diye otelci sordu.
Anlamam.
Ne oluyor? diye John sordu.
Kasabaya girerken grdmz, mezara toprak atan o kyly anlatacak bize.
Ben hi bir ey anlamyorum, zaten,* dedi John. izleyemiyorum.
O kyl, dedi otelci, bu gn karsn getirdi . gmmek iin. Kadn kasmda
lmt.
Aralkta, dedi kilise bakcs.
Bir ey deimez. yle olsun, aralkta lmt, adam idareye haber verdi.
Aralk on sekizde, dedi kilise bakcs.
Karlar eriyene dek, gmmek iin getiremedi buraya. 1)
Paznaun'un teki tarafnda oturur, dedi bakc. Ama bu kiliseye baldr.
Bir yolunu bulup, kadn getiremedi mi? diye sordum.
Hayr. Karlar erimeden onun ordan kayakdan baka hi bir eyle gelinmez buraya,
iste bu gn gmlsn diye getirmi ama papaz kadnn yzn grnce gmmek
istememi. Hadi sen devam et, anlar, dedi kilise bakcsna. Almanca konu,
diyalekt konuma.
Papazn hali grlecek eydi, dedi bakc, idareye verilen rapora gre kadn kalb
yetmezliinden lmt. Biz de biliyorduk kalbinden hasta olduunu. Ki-
144
HEM1NGWA)
mi kez kilisede baylrd. Uzun sre gelmemiti buraya. Trmanacak gc yoktu.
Papaz kadnn yzn ap baknca Olz'a sormu, 'Karn ok mu ekti?' 'Hayr' demi
Olz. 'Ben eve geldiimde yatan ucunda yatyordu, lmt.'
Papaz tekrar bakm kadnn yzne. Beenmemi, bir i var diye dnm.
'Yz nasl bu hale geldi?"
'Bilmiyorum,' demi Olz.
'Bilsen iyi edersin,' demi papaz, battaniyeyi yine rtm. Olz hi bir ey
sylememi. Papaz ona, o papaza bakm. 'renmek mi istiyorsun?'
'renmem gerek,' demi papaz.
Buras en gzel yeri, dedi otelci. Dinleyin bunu. Hadi, anlat Franz.
'ey,' demi Olz, 'karm lnce idareye bildirdim ve onu sundurmada duran byk
odunlarn stne koydum. Odunlar kullanmya baladmda kaskatyd. Ben de
tuttum onu duvara dayadm. Az akt, geceleyin sundurmaya odun kesmiye
gelince, lmbay azna astm.'
'Neden yaptn bunu?' diye sormu papaz.
'Bilmiyorum,' demi Olz.
'Bunu ok mu yaptn?'
'Geceleri sundurmada altmda hep byle yaptm.'
'ok fena yapmsn,' demi papaz. 'Karn sever-miydin?'
'Ya, severdim,' demi Olz, 'ok severdim onu.'
Anladnz m? diye otelci sordu. Karsnn bana gelenleri anladnz m?
Duydum.
Yemek yesek mi? diye sordu John.
BR ALP TRKS
145
Sen syle, dedim. Doru mu dersiniz? diye otelciye sordum.
Elbette doru, dedi. Kyller hayvandr. imdi nereye gitti?
imeye, meslektamn yerine, Lowen'e gitmi. Benimle imek istemedi, dedi
kilise bakcs. Bakc bunlar renince, benimle de imek istemedi, dedi otelci.
Yahu, dedi John, Yemek yesek mi? Olur, dedim.
SVRE'YE SAYGI
147
SVRE'YE SAYGI
MONTREUX'DE Mr. WHEELEP'IN PORTRES
istasyon kahvesinin ii scak ve aydnlkt. Masalarn tahtas silinmekten prl prld,
stlerindeki sepetlerde jelatin torbalar iinde rekler vard. Oymal iskemlelerin
oturacak yerleri anmt ama rahatt. Duvarda tahta oyma bir saat, odann teki
ucunda ise bir bar bulunuyordu. Pencereden darda kar yayordu.
iki istasyon hamal saatin altndaki masada oturmu taze arap iiyorlard, ieri bir
hamal daha girdi ve Simp-on-Orient Ekspresinin Saint-Maurice'de bir saat
geciktiini haber verdi. Sonra dar kt. Garson kz Mr. Wheeler'in masasna gitti.
Ekspres bir saat gecikecekmi, efendim, dedi kz. isterseniz size bir kahve
getireyim.
Uykumu karmaz dersen getir.
Efendim? diye sordu garson kz.
Peki getirin, dedi Mr. Wheeler.
Teekkr ederim.
Kz mutfaktan kahveyi getirdi, Mr. Wheeler pencereden, istasyon platformunun
aydnlnda yaan kara bakyordu.
Ingilizceden baka dil bilir misiniz? z diye sordu garson kza.
Evet, efendim. Almanca, Franszca ve diyalektleri bikrim.
Bir ey ier misiniz?
imem efendim, kahvede mteriler ile imemiz yasaktr.
Bir sigara almaz msnz?
Hayr, efendim. Sigara imiyorum efendim.
yle olsun, dedi Mr. Wheeler. Gen pencereden dar bakmaya balad, bir sigara
yakt, kahvesini iti.
Fraulein, diye seslendi. Garson kz geldi.
Bir ey mi istediniz efendim?
Sizi, dedi.
Benim ile byle akalamayn.
akalamyorum,
yle ise konumayn byle.
Tartmaa vaktim yok, dedi Mr. Wheeler. Tren krk dakika sonra geliyor.
Benimle yukar karsanz, size yz frank veririm.
Byle eyler nasl sylersiniz? Hamala syliyece-im, gelip sizinle konusun.
Ben hamal istemiyorum, dedi Mr. Wheeler. Polis istemiyorum, u sigara satan
ocuklardan birini de istemiyorum. Ben sizi istiyorum.
Byle konuacaksanz, dar kn. Brda otururken byle eyler syliyemezsiniz.
Siz niye duruyorsunuz burda. Giderseniz ben de sizinle konuamam olur biter.
Garson kz gitti. Mr. Wheeler hammallara syleyecek mi diye bakt. Sylemedi.
Mademoiselle! diye seslendi. Kz geldi. Bana bir ie Sion, ltfen.
148
HEMINGWAY
Peki, efendim.
Mr. Wheeler kzn gidiini ve tekrar ieri girip arab getiriini seyretti. Saate bakt.
iki yz frank veririm size, dedi.
Ltfen, sylemeyin byle eyler.
iki yz frank iyi para.
Byle eyler sylemiyeceksiniz! dedi. Kz Ingiliz-ceyi artk rahat konuamyordu.
Mr. Wheeler kza ilgi ile bakt.
ki yz frank.
irensiniz.
Ne duruyorsunuz burda yle ise? Giderseniz ben de konuamam.
Kz uzaklat, bara doru gitti. Mr. Wheeler arabn iti, kendi kendine glmsedi bir
sre.
Mademoiselle! diye seslendi. Kz duymam gibi grnd. Mademoiselle! diye
yine seslendi. Kz geldi.
Bir ey mi istediniz?
Hem de nasl. yz frank veriyorum.
irensiniz.
yz isvire frank.
Kz gitti, Mr. Wheeler arkasndan bakt. Bir hamal kapy at. Bu Mr. Wheeler'in
bavullarna bakan adam di.
Tren geliyor, efendim, diye seslendi. Garson kz masaya doru geldi. arap ne
kadar?
Yedi frank.
Mr. Wheeler sekiz frank sayp masaya brakt. Paltosunu giydi, hamaln arkasndan
kar yaan platforma yrd.
u revoir, Mademoiselle, dedi. Garson kz adamn gidiine bakt. irkin diye
dnd, irkin ve iren. Bu denli bir i iin yz frank. Bu ii ka kez hi kar-
ISVRE'YE SAYGI
149
lksz yaptm. stelik burada yer yok. Akl olsa anlard burda yer olmadn. Ne yer
var, ne de zaman. yz frank bu kadarck bir is iin. u Amerikallar ne biim
insanlar!
Mr. Wheeler, beton platformda bavullarnn yann da durmu, raylara, karn iinde
yaklaan trenin na bakarken, ucuz bir elence oldu diye dnyordu. Yemek
parasnn dnda, yedi frank araba vermi, bir frank da bahi brakmt. Yetmi
be santim braksa daha iyi olurdu. imdi ii daha rahat ederdi, yetmi be santim
braksayd. Bir isvire frang be Fransz frangyd. Mr. Wheeler Paris'e gidiyordu.
Paraya dknd, kadnlara dknl yoktu. Bu istasyona daha nce de gelmiti
ve gidilecek bir st kat olmadn biliyordu. Mr. Wheeler iini sansa brakmazd.
II
Mr. JOHNSON VEVEY'DE O KONUYU ATI
istasyon kahvesinin ii scak ve aydnlkt. Masalar silinmekten prl prld, kiminde
krmz beyaz, kiminde ise mavi beyaz izgili rtler vard, hepsinin stnde jelatin
torbalar iinde reklerle doldurulmu sepetler vard. Oymal iskemlelerin tahta
oturacak yerleri anmt ama rahatt. Duvarda bir saat aslyd, odann teki ucunda
inko ile kaplanm bir bar vard ve pencereden darda kar yayordu, iki istasyon
hamal saatin altndaki masada oturmu taze arap iiyorlard.
ieri bir hamal daha girdi ve Simplon-Orient Ekspresinin Saint-Maurice'de bir saat
geciktiini syledi. Garson kz Mr. Johnson'un masasna gitti:
Ekspres bir saat gecikecekmi, efendim, dedi. isterseniz size bir kahve
getireyim.
150
HEMINGWAY
Zahmet olmazsa.
Efendim? diye sordu kz.
Peki, getirin.
Teekkr ederim.
Kz mutfaktan kahveyi getirdi, Mr. Johnson pencereden platformun aydnlnda
yaan kara bakyordu.
ngilizceden baka dil bilir misiniz? diye garson kza sordu.
Evet, Almanca, Franszca ve diyalektleri bilirim.
Bir ey ier misiniz?
Icemem, efendim, kahvede mterilerle imemiz yasaktr.
Cigara?
Hayr, teekkr ederim efendim. diye gld. Cigara imem, efendim.
Ben de imem, dedi Johnson. Kt bir alkanlk.
Garson kz uzaklat, Johnson bir yaprak cjgara yakt ve kahvesini yudumlad.
Duvardaki saat ona eyrek vard. Kendi saati biraz ileriydi. Tren on buukta
gelecekti, bir saat gecikme ile on buuk oluyordu gelmesi. Johnson garson kza
seslendi.
Signorina!
Bir emriniz mi var efendim?
Benimle kp arkadalk etmek ister misiniz? Garson kz kzd.
Hayr, efendim.
Kt bir ey teklif etmiyorum. Vevey'in gece hayatna bir bakardk isterseniz. Bir
kz arkadanz da getirin isterseniz.
Benim almam gerek, isim var burada.
SVRE'YE SAYGI
151
Biliyorum, dedi Johnson. Yerinize baka birini brakamaz msnz? i savata bile
byle yaparlard.
Brakamam, efendim. Benim burada kendim bulunmam gerek.
Ingilizceyi nerede rendiniz?
Berlitz okulunda, efendim.
Bana hepsini anlatn, dedi Johnson. Berlitz'li genler ok azgn myd? Sktrmalar,
okamalar oldu mu? apkn bol muydu?
Efendim?
Yani kollej gnleri yaantnzda en mutlu gnler mi oldu demek istiyorum. Geen
gz Berlitz takm nasld?
aka m ediyorsunuz efendim?
Azck, dedi Johnson.
ok iyi bir kzsnz. Demek beraber elenelim istemiyorsunuz?
Hayr, efendim, dedi kz. Bir ey emreder misiniz?
Evet, dedi Johnson. Bana arap listesini verir misiniz, ltfen.
Peki, efendim.
Johnson elinde arap listesi hamaln oturduu masaya doru yrd. Hamallar
Johnson'a baktlar. Yal adamlard.
Wollen sie Trinken? diye sordu Johnson, lerinden bir tanesi ban sallad,
glmsedi.
Oui, Monsieur.
Franszca biliyor musunuz?
Oui, monsieur.
Ne ielim? Connais vous de champagnes?
Non, monsieur.
152
HEMINGWAY
Faut le connaitre, dedi Johnson. Fraulein diye garson kz ard. ampanya
istiyoruz.
Hangisinden istersiniz efendim?
En iyisinden, dedi Johnson. Laquelle est le best? diye hamallara sordu.
Le meilleur? diye ilk konuan hamal sordu.
Elbette.
Hamal ceketinin cebinden altn ereveli bir gzlk kartt, listeye bakt. Parman
daktilo ile yazlm arap adlarnn ve fiatlarnn stnde gezdirdi.
Sportsmen, dedi. Sportsmen en iyisidir.
Beyler kabul m? diye Johnson teki hamallara sordu. Hamallardan biri ban
sallyarak onaylad. teki Franszca cevap verdi, Ben ahsen bilmem bunlar ama
Sportsmen'in adn ok duydum, iyidir o.
Bir ie Sportsmen, dedi Johnson kza. arap kartnda yazl fiata bir gz att: On
bir isvire frang.
iki ie olsun Sportsmen. Burda sizlerle oturabilir miyim? diye Sportsmen! tavsiye
eden hamala sordu.
Buyrun oturun, ltfen. Hamal Johnson'a glmsedi. Gzlklerini katlam, klfna
koyuyordu. Bu gn doum gnnz m?
Hayr, dedi Johnson. Bir kutlama deil bu. Ka rm benden ayrlmaa karar verdi
de.
Ya, dedi hamal. Doru deildir mit ederim. teki hamal ban sallad. nc
hamal sara benzi yordu biraz.
Kukusuz ok olaan bir i, dedi Johnson. Tpk ilk kez diiye gitmek gibi, ya da
bir kzn ilk hastalanmas gibi, ama sarst beni.
yledir, dedi en yal olan. Sizi anlyorum.
Beyler, aranzda hi boanan var m? diye John-
ISVRE'YE SAYGI
153
son sordu. Yarm yamalak konumay brakm, dzgn bir Franszca ile
konuuyordu imdi.
Yok, dedi Sportsmen'i isteyen hamal. Burada ok boanmazlar. Boananlar da
vardr ama az.
Bizde ise, dedi Jonhson, bambakadr. Herkes boanr.
Doru, diye tasdik etti hamal. Gazetede okumutum.
Ben ge bile kaldm bir bakma. diye Johnson devam etti. Bu ilk boanmam.
Otuz be yandaym.
Mais vous etes encore jeune, dedi hamal. teki iki hamala anlatt. Monsieur n'a
que trente - cing ans Hamallar balarn salladlar. ok gen, dedi biri.
Gerekten bu ilk boanmanz m?
Gerekten yle, dedi Johnson. Ltfen ieyi aar msnz, mademoiselle.
Boanmak pahal mdr?
On bir frank.
isvire paras m?
Hayr, Fransz.
iki bin isvire frang. Gene de ucuz saylmaz.
Evet.
Niye yaparlar bu ii?
Yapmas istenir.
Ama niye?
Bakas ile evlenebilmek iin.
Aptallk bu dorusu.
Ben de sizin gibi dnyorum, dedi Johnson. Garson kz drt barda doldurdu.
Hepsi bardaklarn kaldrdlar.
Prosit, dedi Johnson.
A votre sante, monsieur, dedi hamal. teki ikisi
154
HEMINGWAY
Salut dedi. ampanya pembe, ta elma suyu lezze tindeydi.
isvire'de hep baka bir dilde karlk vermek det midir? diye Johnson sordu.
Hayr, dedi hamal. En ok geerli Franszcadr. stelik buras Fransz isvire'si.
Fakat siz Almanca konuuyorsunuz.
Evet, benim blgemde Almanca konuulur.
Anladm, dedi Johnson, hi boanmadm demitiniz galiba?
Evet. ok pahal olurdu. Hem ben hi evlenmedim ki.
Ya, dedi Johnson. Peki bu beyler?
Onlar evli.
Evlilikten memnun musunuz? diye Johnson hamallardan birine sordu.
Evli olmaktan memnun musunuz?
Oui. C'est normale.
Doru, dedi Johnson. Et vous, monsieur?
a va, dedi teki hamal.
Pour moi, dedi Johnson, a ne va pas.
Monsieur karsndan boanyor, diye birinci hamal aklad.
Ya! dedi ikinci hamal.
yle mi? dedi ncs.
Bakyorum, dedi Johnson, bu konu ilgi uyan drmad. Benim dertlerim sizi
ilgilendirmedi.
ilgilendirmez olur mu? dedi hamal.
Haydi, baka bir eyden konualm.
Siz nasl isterseniz.
Neden konualm?
Spor yapar msnz?
SVRE'YE SAYGI
155
Hayr, dedi Johnson. Ama karm yapar.
Bo vakitlerinizde ne yaparsnz?
Ben yazarm.
Yazarlk iyi para getirir mi?
Getirmez. Fakat sonradan tannrsanz getirir.
ilgin olmal.
Hayr, ilgin deildir. Beyler mteessirim ama sizlerden ayrlmam gerekiyor. teki
ieyi de iin ltfen.
Tren krk be dakikadan nce gelmez.
Biliyorum, dedi Johnson. Garson kz geldi, Johnson iki ve yemek parasn dedi.
Dar m kyorsunuz, efendim? diye kz sordu.
Evet, dedi Johnson, biraz dolaacam. Bavullarm burada kalsn.
Kakoln, paltosunu, apkasn giydi. Darda kar olanca gc ile yayordu.
Pencereden, masada oturan hamala bakt. Garson kz ak iede kalan son
arab dolduruyordu bardaklara. Kapal ieyi ald bara geri gtrd. Her birine
frank kadar der diye dnd. John de boanma lfn aarsa hafifleyeceini
sanmt; ama hi hafiflememi, sknts daha da artmt.
III
TERRITET'DE BiR YE ARKADAIN OLU
Territet'deki istasyon kahvesi bkaz fazla scakt; klar keskin, masalar
cillanmaktan prl prld. Masalarda, ilerinde jelatin torbalara doldurulmu rekler
bulunan sepetler ve slak bira bardaklar, tahtada halkalar brakmasn diye mukavva
bardak altlar vard. Oymal iskemlelerin, tahta oturacak yerleri anmt ama pek
rahatt. Duvarda bir saat aslyd, odann br ucunda ise bir bar vard ve
pencereden darda kar yayordu. Sa-
156
HEMINGWAY
atin altndaki masada yal bir adam oturmu, kahve iiyor, akam gazetesini
okuyordu, ieri bir hamal girdi ve Simplon-Orient Ekspresinin Saint-Maurice'de
bir saat geciktiini syledi. Garson kz Mr. Harris'in masasna gitti. Mr. Harris
yemeini henz bitirmiti.
Ekspres bir saat gecikecek efendim, isterseniz bir kahve getireyim?
Siz bilirsiniz.
Efendim? diye sordu garson kz.
Peki, getirin, dedi Mr. Harris.
Teekkr ederim, efendim. dedi kz.
Kz mutfaktan kahveyi getirdi. Mr. Harris ekerini koydu, ka ile paralan
kartrd. Penreceden dar, istasyon platformunun nda yaan kara bakt.
Ingilizceden baka dil bilir misiniz? diye kza sordu.
Evet, efendim. Almanca, Franszca ve diyalektleri bilirim.
En ok hangisini seversiniz?
Hepsi birbirinin ei efendim. Birini tekilerden daha ok severim diyemem.
Kahve ya da baka bir ey ier misiniz?
imem, efendim. Kahvede mterilerle imemiz yasaktr.
Cigara?
Hayr, efendim, kz gld. Cigara imiyorum, efendim.
Ben de imiyorum, dedi Harris. David Belasco'ya hak vermiyorum.
Efendim?
Belasco. David Belasco. Onu nerde grsen hemen tanrsn, nk yakalarn hep
ters takar. Ama ben ona hak vermiyorum. stelik ld artk.
SVRE'YE SAYGI
157
izin verirseniz gidebilir miyim, efendim? diye sordu garson kz.
Elbette, dedi Harris, iskemlesinde ne doru yaslanarak oturdu ve pencereden
dar bakt. Karda yal adam gazetesini katlad. Mr. Harris'e bakt ve sonra kahve
fincan ile taban eline alp, Harris'in masasna gitti.
Davetsiz masaya geldim, zr dilerim, dedi ingilizce. Ama bana yle geldi ki siz
de National Geographic Society'densiniz.
Rica ederim, buyrun, dedi Harris. Yal bey oturdu.
Bir kahve ya da bir iki ier misiniz? Teekkr ederim, dedi yal bey. Benimle
bir kiraz raks imez misiniz? Olur, ama ben sizden rica ederim bunu. Olmaz.
Harris garson kza seslendi. Yal bey ceketinin i cebinden deri bir czdan kard.
Kaln lstik band syrd, bir ok ktlar arasndan birini seip Harris'e uzatt.
ite bu benim yelik kartm, dedi. Amerika'da Frederick J. Roussel'i tanr
msnz?
Sanmyorum.
ok tannm diye biliyordum.
Nereli? Amerika'nn neresinden biliyor muuma?
Washington'dan elbette. Dernek merkezi orada deil mi?
Galiba.
Galiba diyorsunuz, emin deil misiniz?
ok uzun sredir ayrym. dedi Harris.
ye deilsiniz yle ise.
Deilim. Ama babam yedir. Uzun yllardr ye o dernekte.
158
HEMINGWAY
Babanz bilir herhalde Frederick J. Russel'i. Dernek yneticilerindendir. Dikkat
ettiniz ise beni yelie o aday gstermitir.
ok memnun oldum.
ye olmadnza zldm. Fakat babanzn yardm ile aday olabilirsiniz.
Sanrm, dedi Harris. Dnnce olurum.
Tavsiye ederim, dedi yal bey. Dergiyi gryor sunuz her halde?
Elbette.
Kuzey Amerika'daki hayvanlarn renkli resimleri olan sayy grdnz m?
Evet, Paris'te grdm.
Ya Alaska'daki yanardalarn resimleri olan say9
Nefisti.
George Shiras 'n vahi hayvan resimlerini de ok sevdim.
Bomba gibiydiler.
Efendim, anlamadm?
ok gzeldiler. u bizim Shiras...
u bizim Shiras m dediniz?
Evet, eski arkadaz, dedi Harris.
imdi anladm. Siz George Shiras ' tanyorsunuz. ok ilgin biri olmal.
yledir. Tandm en ilgin insan odur diyebili run.
Shiras iki'yi de tanr msnz? O da ilgin bir insan mdr?
Hayr, o kadar deildir.
Ben onu da ilgintir diye dnrdm,
Tuhaf deil mi? O hi ilgin deildir. Bunu ka kez dnp ammdr.
Ben bu ailenin hepsi ilgin insanlardr sanrdm.
SVRE'YE SAYGI
159
Byk Sahra'nm panaromasm hatrlyor musunuz? diye Harris sordu.
Byk Sahra m? Ama bu on be yl kadar nceydi.
Evet. Bu babamn en beendikleri arasndayd.
Daha yeni saylar beenmiyor mu?
Beenir beenmesine de Sahra'nn o panoramasndan ok holanmt.
Bir harikayd. Fakat bana kalrsa artistik deeri, bilim deerini bastryordu.
Pek bilemiyeceim, dedi Harris. Rzgrla savrulan kumlar, sonra devesi ile
Mekke'ye doru diz km o Arab.
Aklmda kaldna gre Arab ayakta duruyor, devesini tutuyordu.
Siz haklsnz, dedi Harris. Aklm Albay Law f ence'm kitabna gitti.
Lawrence'in kitab Arabistan ile ilgilidir, sanrm.
Bastan sona dek, dedi Harris. Arap yznden kartrdm.
ok ilgin biri olsa gerek.
Hi kukusuz.
imdi ne is yaptn biliyor musunuz?
Kraliyet Hava Kuvvetlerinde.
Neden bu ie girdi?
Seviyor her halde.
National Geographic Society'de ye midir acaba?
Kim bilir?
iyi bir ye olurdu. Tam aradklar adam. Aralarna almak isterlerse ben
memnuniyetle onu aday gsteririm.
isterler sanrm.
Vevey'den bir bilim adam ile Lauzanne'dan bir
160
HEMINGWAY
meslekdam aday gstermitim, ikisi de seildi. Albay Lawrence'i gsterirsem ok
sevinirler her halde.
Harika bir fikir, dedi Harris. Bu kahveye sk sk gelir misiniz?
Yemekten sonra kahve imek iin gelirim.
niversitede misiniz?
almyorum artk.
Ben de treni bekliyorum. dedi Harris. Paris'e gidiyorum, Havre'dan gemiye binip
Amerika'ya gide ceim.
Ben Amerika'y hi grmedim. Fakat grmeyi ok isterim. Belki bir gn dernein bir
toplants iin giderim. Babanz ile tanmaktan ok memnun olacam.
Eminim ki o da sizin ile tanmaktan memnun olurdu, fakat geen yl ld. in
tuhaf, vurdu kendini.
Gerekten ok zldm. Kukusuz lm ailesine olduu kadar bilim iin de bir
darbe olmutur.
Bilim ok tabi karlad lmn, ite kartm, dedi Harris. Babamn ba harfleri
E. J. idi. E. D. deildi. Biliyorum o da sizinle konumak istiyecekti.
Benim iin byk bir zevk olurdu. Yal bey czdannn arasndan bir kart ald,
Harris'e verdi. Kartta syle yazyordu:
DR. S1GSMUND WYER
FELSEFE DOKTORU NATIONAL GEOGRAPHIC SOCIETY
YES WASHINGTON, D.C., U.S.A.
HAD YATAYIM BAKAYIM
Yerde yattk o gece odada ve ben ipek bceklerinin yemek yiyilerini dinledim, pek
bcekleri, dut yapra dolu yemliklerinde karnlarn doyuruyorlard ve biz btn
gece onlarn yerken kardklar sesleri ve yapraklarn trtsn duyabiliyorduk. Ben
kendi payma uyumak istemiyordum, nk gzlerimi kakranlkta kapar da dalarsam
ruhum tenimden ekip gider inanc ile yaamtm uzun sredir. Nicedir bu
durumdaydm, gece bombardmanda havaya utuumdan beri, canm kt gitti de
gene geri geldi. Hi dnmiyeyim bunu diye abalamtm, ama geceleri, tam
uykuya dalacam anda, canm gideya-zyordu ve ben onu g hal ile
durdurabiliyordum. Geri imdi gzlerimi kaparsam lmeyeceimden emindim, ama
gene de o yaz bir denemee girimee pek istekli deildim. Uyumadan yatarken
kendimi oyalayacak eitli eyler bulmutum. Alabalk avladm nehri hatrlardm,
daha kk bir ocukken ve balk btn uzunluu ile tam tamna gzmn nne
gelirdi, btn ktklerin altn, kynn btn girinti ve kntlarn, derin oyuklar ve
berrak slklar dikkatle aratrrdm, kimi zaman alabalk
162
HEMINGWAY
yakaladm, kimi de kardm o yerlerde. leyin brakrdm avlanma yemeimi
yemek iin; kimi zaman nehrin stndeki bir ktkte, kimi bir aacn altndaki
yksek sette, hep ar ar yer ve yerken nmdeki akarsuyu seyrederdim. ou
zaman yemim biterdi, nk on tane kurt alrdm yanma bir ttn kutusunun
iinde, ie balarken. Onlar da kullandm m yenilerini aramak zorunda kalrdm ve
kimi zaman nehrin kysn kazmak ok g olurdu, sedir aalar gnei
kapattndan yerde ot diye bir ey olmazd, sadece rutubetli, plak bir toprak ve
oun hi kurt bulamazdm. Geri yeme benzer eyler bulurdum hep, ama bir
kezinde bataklkta hi bir yem bulamaynca, yakaladn alabalklardan birini kesip
yem olarak kullanmak zorunda kalmtm.
Kimi zaman da bcekler bulurdum bataklk ayrlarda, otlarn arasnda ya da erelti
otlarnn altnda, onlar kullanrdm. Bacaklar ot saplar gibi kna kanatllar ve baka
bcekler, rm aalarda kurtuklar, bir imdik kahverengi balar olta inesinde
durmayan ve souk suda yok olan beyaz kurtuklar ve ktklerin altnda aa
keneleri vard, ktkleri kaldrr kaldrmaz, toprakta kayp giden olta kurtlan
bulurdum. Bir gn de yllanm bir ktn altndan yakaladm bir kertenkeleyi
kullanmtm. Bu kertenkele kck, zarif, tetik ve ok ho renkliydi. Ufack
ayaklar ile olta inesini yakalamaa alyordu ve ben o gnden sonra bir daha hi
kertenkele kullanmadm, sk sk da tuttum ama kullanmadm. Crlak bceklerini de
kullanmadm, olta inesine kar tutum-arndan tr.
Irmak kimi zaman ak bir ayrlktan geerdi ve ben kuru otlarn arasnda ekirge
yakalar, yem olarak kullanrdm, kimi zaman da onlar yakalar suya atardm, sonra
da seyrederdim yzlerini suda, akntya kaplnca
HAD YATAYIM BAKAYIM
163
suyun yzeyinde dnlerini, bir alabaln kmasiyle gzden yitmelerini. Kimi gece
drt be nehirde birden av-lanrdm; elimden geldiince kaynana giderdim
balklarn ve akntya kar avlanrdm. im abuk biter, vaktim de kalrsa nehri bir
kez daha tarardm, gle dkld yerden balar ve yukarya doru avlanrdm,
aa inite kardm btn alabalklar yakalamak iin. Kimi geceler de nehirler
yaratrdm kafamda, bu dlerin bir takm ok coturucu olurdu, uyku ile uyanldk
arasnda gibi. Bu nehirlerden kimini hl hatrlarm ve onlarda avlandm
dnrm, gerekten bildiim nehirlerle karr onlar. Tmne adlar verdim, kimi
trenle, kimi de millerce yol yryerek gittim onlara.
Ama kimi geceler balk tutamazdm, o gecelerde tmden uyank olurdum ve
dualarm tekrarlar dururdum, tandm btn insanlar iin dua etmee alrdm.
Bu da ok uzun zaman alrd, nk tandnz btn insanlar hatrhyorsunuzdur,
annzdaki ilk eye gidiyorsunuz-dur... Bu benim iin, doduum evin at odasdr,
babamn ve annemin tavan kirileirnden birinde asl kutudaki dn pastas,
babamn kkken toplad ve alkoll kavanozlarda saklad ylanlar ve baka
rnekler, kava-nozlardaki alkol zamanla azald iin srtlan akta kalm ve renkleri
beyaza, dnmt kimilerinin... Bunca
eskiye dein giderseniz pek ok insan hatrlarsnz, her biri iin Selm Sana Meryem
ve Babamz' sylemee kalkarsanz ok uzun zaman alr, sonunda hava aydnlanr,
ancak bundan sonra uykuya dalabilirsiniz, o da eer gn nda uyunabilecek bir
yerdeyseniz.
Byle gecelerde bama gelen her eyi hatrlamaa alrdm, savaa gidiimin
hemen ncesinden balar, bir biri ardna geriye doru hatrlardm. Ve dedemin
evindeki
164
HEMINGWAY
at odasna kadar hatrlayabildiimi grrdm ancak. Sonra ordan balar, gene ayn
yolla, savaa varana dein htrlardm.
Dedemin lmnden sonra o evden, annemin izdii ve yapt yeni eve kmtk.
Gtrlmeyecek pek ok ey arka bahede yaklmt, atdaki o kavanozlarn da
atee atldn ve scaktan patlayp atein alkolden tr harlandn hatrlarm.
Ama bu anda hi bir insan yoktur, sadece cansz eyler. Hatt bunlar kimin
yaktn bile hatrlamam ama, sonra kiileri buluncaya dein yol alrm ve durup
onlar iin dua ederim.
Yeni evden hatrladm, annemin teberiyi boaltp boyuna sk bir temizlik
yaptdr. Bir seferinde babam av iin evden gittiinde, annem bodrumu boaltp
gzelce temizlemiti ve oradaki gereksiz eylerin tmn yakmt. Babam dnp
atn balad zaman evin yanndaki ate hl yanyordu. Onu karlamaa gittim.
Tfeini bana verdi ve atee bakt. Ne bu? diye sordu.
Bodrumu temizledim canm, dedi annem sundurmadan. Orada glmseyerek
durmu, babam karlyordu. Babam atee bakt ve aya ile bir eyi tekmeledi.
Sonra eilip kllerin arasndan bir ey ald. Trm getir Nick, dedi bana. Bodruma
gittim, trm alp getirdim, babam ok dikkatle klleri tarad. Ta baltalar, ta
yontma baklan, ok balan yapmak iin gereler, kap kaak pralar ve bir ok ok
balar kard. Bunlarn tm ateten paralanm ve kararmt. Babam bunlar
dikkatle ayklad ve yolun kenarndaki otlarn stne yayd. Deri klfndaki tfei ile
av takmlar, arabadan indii yerde, otlarn zerinde duruyordu.
Tfekle antalan eve gtr Nick, bana da ierden bir kt getir, dedi. Annem eve
girmiti. Tfei aldm, bana gre ard, bacaklarma arpt, iki antay- kavrayp
HAD YATAYIM BAKAYIM
165
eve doru yrmee baladm. Teker teker gtr, dedi babam. Hepsini birden
tamaa kalkma. antalar braktm, tfei alp gtrdm ve babamn masasnn
stndeki yndan bir gazete ekerek dsan getirdim. Babam kararm, paralanm
ta gereleri gazetenin stne yayd, sonra da katlad tmn. En iyi ok balar
param para olmu dedi. Elindeki paketle eve girdi, ben de darda, otlarn
stndeki iki anta ile kaldm. Bir sre sonra onlar da ieri gtrdm. Bu anmda
sadece iki kii vard, ikisi iin de dua edecektim.
Kimi geceler de dualarm bile hatrlayamyordum. Yeryzn cennet eyle diye
baslyabiliyordum, sonra bastan alyordum gene ve arkasn kabil deil getiremiyor-
dum. Hatrlayamayacam, dualarm syleyemeyeceimi kabul etmek zorunda
kaldm o geceler baka eyleri dnmee kalkyordum. Bylece de kimi geceler
dnyadaki btn hayvanlar adlar ile hatrlamaa alyordum, sonra kular, sonra
balklar, sonra lkeleri, sonra kentleri, eitli besinleri, Chicago'dan hatrlayabildiim
btn sokaklarn adlarm ve hi bir ey hatrlayamaz duruma gelince de dinliyordum
sadece. Ve hi bir ey duymadan geen bir tek gece bile hatrlamam. Bir lmbam
olsayd korkmazdm uyumaktan, nk canmn ancak karanlkta kp gideceini
biliyordum. Ve elbet bir ok gecelerimi ancak bir aydnlk bulabildiim yerlerde
geiriyordum, hemen de uyuyordum, nk hemen her zaman yorgun dm
oluyordum ve oun uykudan gzlerim kapand kapanacak duruma dyordum.
Bunu bilmeksizin uyuduum olmutur bir ok, eminim... Ama bilmeden uyumadm
hi, ve o gece ipek bceklerini dinliyordum. Gecenin sessizlii iinde ipek
bceklerinin yerken kardklar sesleri ak seik olarak duyabiliyordum ve gzlerim
ak yatyordum onlar dinleyerek.
166
HEMINGWAY
Biri daha vard odada, benim gibi uyank. Uyank olduunu kulaktan anlyordum,
uzun sredir. nk benim gibi sessiz sadasz yalamyordu, belki de-^oyank olarak
sessiz yatmaa benim gibi hazrlkl deildi. Samanlarn stne serilmi
battaniyelerde yatyorduk ve adam kpr-dadka saman hrdyordu, ama ipek
bcekleri bizim kardmz seslerden korkmuyorlar, yemei srdryorlard
boyuna. Dardan, hatlarn yedi kilometre arkasndan da gecenin sesleri geliyordu,
ama bunlar karanlkta odann iindeki kk seslerden ok farklydlar. Odadaki teki
adam sessiz yatmaa alyordu. Sonra gene kprdyordu. Ben de yle, bundan
tr de benim uyank olduumu anlyordu. On yl Chicago'da kalmt. Ailesini
grmek iin dnd zaman askere almlard onu bin dokuz yz on drtte ve
ingilizce bildii iin bana vermilerdi emir eri olarak. Dary dinlediini duydum,
battaniyenin stnde yle bir dndm.
Uyuyamyor musunuz Sinyor Tenente? diye sordu.
Uyuyamyorum.
Ben de uyuyamyorum.
Nen var?
Bilmiyorum. Uyuyamyorum.
Bir eyin yok ya.
Yok elbette, iyiyim. Uyuyamyorum sadece.
Konualm m bir az? diye sordum.
Konualm elbette. Ne konuulur bu lanet yerde.
Hi de fena bir yer deil buras, dedim.
Deil elbette, dedi. yi bir yer.
Chicago'dan lf a bana bir az, dedim.
Bu konuda anlatmadm kalmad size.
Nasl evlendiini anlat bana.
Anlattmd.
HAD YATAYIM BAKAYIM
167
Pazartesi gn gelen mektup... karndan myd? Elbette. Hep yazar bana.
Dkkndan iyi para kaza-v nyor.
Dndnde iyi bir yerin var. Elbette. yi isletiyor dkkn. ok para kazanyor.
Konuurken uyandrmayalm tekileri? diye sor-< dura.
Yok. Duymazlar. Domuz gibi uyuyorlar. Ben onlar . gibi deilim, dedi.
Sinirliyimdir ben.
Yava konu, dedim. Cgara ier misin? Karanlkta dikkatle imee baladk
cgaralarmz. Siz ok cgara imiyorsunuz Sinyor Tenente. imem. Brakmak
istiyorum bugnlerde. ok iyi, dedi, bir yarar da yok, brakrsanz aramazsnz
sanrm. Bilmem duydunuz mu, krn biri dumanm gremiyorum diye cgara
imezmi. inanmyorum buna.
Bana da sama geldi, dedi. Bir yerde duymutum, ite duyuyor insan.
kimiz de sustuk, ipek bceklerini dinledim.
u lanet ipek bceklerini duyuyor musunuz? diye sordu. ineyilerini duyuyor
insan.
Tuhaf, dedim.
Uykunuzu karan bir neden var m gerekten, sy-lesenize Sinyor Tenente?
Uyuduunuzu hi grmedim. Birarada olduumuzdan beri uyumadnz gecelerdir.
Bilmiyorum John, dedim. Geen ilkyazn balarnda ok kt durumlarda kaldm.
Gece oldu mu sklyorum.
Tpk benim gibi, dedi. Bu savaa hi girmemeliydim ben. ok sinirliyim nk.
Daha iyi olur belki. Peki, siz bu savaa neye katldnz Sinyor Terente?
168 HEMINGWAY
'\
Bilmem ki, John. Katlmak istedim ite\
istediniz ha? dedi. isteyince akar sular durur.
Yksek sesle konumayalm, dedim. /
Domuz gibi uyuyorlar, dedi. Zaten ingilizce bilmezler. Bir ey bildikleri yok.
Sava bittikten sonra ne yapacaksnz, Amerika'ya dnnce?
Bir gazetede alrm.
Chicago'da m?
Belki.
u Brisbane'in yazlarn okudunuz mu hi? Karm kesip gnderir bana onun
yazlarn.
Okudum elbet.
Grdnz m hi kendisini?
Hayr, sadece yazdklarm okudum.
Tanmak isterdim u adam, iyi bir yazar. Karm ingilizce bilmez, ama ben yokken
de alr gazeteyi ve yazlar, spor sayfasn kesip gnderir bana.
ocuklarn nasl?
iyi hepsi. Kzlardan biri imdi drdnc snfta. Bilirsiniz ya Sinyor Tenente,
ocuklarm olmasayd ben imdi sizin yannzda deildim, ileri hatlarda tutarlard
beni hep.
iyi ki ocuklarn var, memnunum.
Ben de. iyi ocuklardr ama bir olum olsun istiyorum. de kz, olan yok. Kt
bir not bu.
Niin bir az uyumaa almyorsun?
Yok, uyuyamam artk, iyice ald uykum imdi Sinyor Tenente. Ben sizin
uyumamanza zlyorum.
Bana bir ey olmaz John.
Sizin gibi gen birinin uyuyamamas...
Geer. Geer ama zamanla.
Atlatmanz lzm bunu. insan uyuyamazsa iyi du-
HAD1 YATAYIM BAKAYIM
169
rumda olamaz. Bir eye mi zlyorsunuz? Bir endieniz mi var?
Hayr John, sanmyorum.
Keke evlenseydiniz Sinyor Tenente. Sklmazdnz byle.
Bilmem.
Evlenseydiniz ya. Neden paral pullu gzel bir italyan kz semiyorsunuz?
Gnlnzn ektiini alabilirdiniz. Gensiniz, meziyetleriniz var, yakklsnz. Bir
ok yara almnz.
italyanca konuamam iyi.
ok iyi konuuyorsunuz. Konumaa bo verin siz. Konumak zorunda deilsiniz ki
onlarla. Evleneceksiniz.
Dnrz bakalm.
Tandnz kzlar var, deil mi?
Elbette var.
iyi ya, en zengini ile evlenin. Burada iyi yetitirirler kzlar, hepsi iyi kar olur.
Bakalm dnrz.
Dnmeyin Sinyor Tenente. Evlenin.
Olur.
Erkek evlenmeli. Hi piman olmazsnz. Her erkek evlenmeli.
Olur, dedim. Hadi bir az uyumaa alalm
Peki, Sinyor Tenente. Bir deneyelim gene. Ama dediimi unutmayn.
Unutmam, dedim. Hadi uyuyalm imdi bir az John.
Peki, dedi. inallah siz de uyursunuz Sinyor Tenente.
Samann stnde battaniyesinde dndn duydum, sonra hi ses kmad ondan,
dzenli olarak soluk alp verdiini duydum. Derken horlamaa balad. Uzun bir s-
170
HEMINGWAY
re
horultusunu dinledim. Derken kestim bunu, ipek bceklerinin yemek yiyilerini
dinledim. Durmadan yiyorlard, yapraklar trdyordu. imdi dnecek yeni bir
eyim vard, karanlkta gzlerim ak olarak yatyordum, tandm btn kzlar ve
onlarn ne biim birer kan olabileceklerini dndm. Bunu dnmek ok ilgin
buseydi, bir sre iin alabalk avn kesti ve dualarma ara verdi. Sonunda gene
alabalk avna dndm, nk btn nehirleri hatrlayabildiimi grdm ve onlarda
daima yeni eyler bulabileceimi anladm. Oysa kzlar, ksa
bir sre dndkten sonra, silinip gidiyorlard ve ben onlar yeniden gzmn
nnde canlandramyordum. Sonunda tm birbirine karyor ve ayn oluveriyordu,
ben de bylece tmn dnmekten vaz getim. Ama dualarma hi ara vermedim,
sk sk John iin de dua ettim geceleri ve ekim saldrsndan nce snf deitirildi,
geri hizmete alnd. Orada kalmadndan memnundum, nk benim iin byk bir
kaygu olacakt. Aylar sonra beni grmee geldi Milano'daki hastahaneye ve hl
evlenmediimi grp ok zld. Eminim ki, imdiye dek hi evlenmediimi bilseydi
daha ok zlrd. Amerika'ya dnyordu, evlilik konusunda ok kesindi, bunun her
eyi zmleyeceine inanyordu.
HEDYE KANARYA
Tiren baheli, krmz tastan bir evin nnden var hz ile geti, bahedeki drt kaln
palmiyenin glgesine masalar konmutu. Evin arkas denizdi, krmz ta ve amur
arasnda bir aralk vard, ve deniz ok aada, kayalarn orda grnyordu, arada
bir.
Onu Palermo'da aldm, dedi Amerikal bayan. Kyda ancak bir saat kaldk. Pazar
sabah idi. Adam dolar olarak dememi istiyordu, ben de on iki buuk dolar verdim.
Gerekten ok gzel tyor.
Tiren ok scakt, yatakl vagon kompartman da ok scakt. Ak pencereden hi bir
esinti gelmiyordu. Amerikal bayan pencerenin perdesini aa indirdi, artk deniz
meniz grnmyordu, arada bir de olsa. Kompartmann teki yannda cam vard,
sonra koridor, koridorda ak bir pencere; ve pencereden tozlu aalar, yal bir yol,
dmdz balar, ardlarmda kuruni kayalk tepeler grnyordu.
Bir yn uzun bacadan dumanlar kyordu... Marsilya'ya gelirken, ve tiren
yavalad, istasyondaki demiryolu a iinde birini izlemee balad. Marsilya
istasyonunda- yirmi be dakika kald tiren ve Amerikal bayan bir
172
HEMINGWAY
Daily Mail ile yarm ie Evian suyu ald. Kadn aa indi, vagonun nnden
ayrlmamaa bakarak bir az dolat, nk Cannes'da yirmi dakika duran tiren
ddk almadan kalkvermiti ve kadn zar zor atmt kendini ieri. Amerikal bayan
bir az sard, bu yzden de korkuyordu sinyal verilir de duymam diye.
Tiren Marsilya'dan kalktnda artk yalnzca manevra makaslan ve fabrika duman
deildi grnen, Marsilya kenti, ardnda kayalk tepeleriyle liman ve denizde gnein
son parltlar. Karanlk basarken tiren, krda tutumu bir iftlik evinin nnde geti.
Yol boyunca arabalar durmutu, yanan evden baheye yataklar ve teberi atlyordu.
Bir kalabalk seyrediyordu bunu. Hava karardktan sonra tiren Avignon'a vard, inen
binen oldu. Franszlar, Paris'e dnerken, gazete satlan kulbelerden o gnk
gazeteleri aldlar. Garda zenci askerler vard. Kahverengi niformalar giymilerdi,
uzun boyluydular, elektrik altnda yzleri parlyordu. Yzleri ok karayd, boylar
da yzlerine baklamayacak kadar uzun. Tiren Avignon istasyonundan ayrld,
istasyondaki zencilerden de. Yanlarnda ksa boylu beyaz bir avu vard.
Yatakl vagon kompartmannn iinde grevli, duvardan yatak ekmi karm,
gece iin hazrlyordu. Gece Amerikal bayan yatt ama uyuyamad, nk tiren
rapide idi ve ok tez gidiyordu, o da korkuyordu geceleyin bu hzdan. Amerikal
bayan yatt ama uyuyamad, nk tiren ok sratliydi, lgn gibi gidiyordu, kadn
da geceleyin bu hzdan korkuyordu. Yata pencerenin yanndayd. Palermo'lu
kanarya, kafesi rtl, hava akmndan korunsun diye koridora aslmt, tuvalete
giden koridora. Kompartmann dnda mavi bir k vard, ve tiren btn gece var
hz ile yol ald, Amerikal bayan da uykusuz yatt, bir kaza oldu olacak diye.
HEDYE KANARYA
173
Sabahleyin tiren Paris'e yaklayordu artk, Amerikal bayan ykanm tuvaletten
dnerken, geceyi uykusuz geirmi olmasna karn, salkl, orta yasl ve Amerikal
grnyordu, kafesin stndeki rty kard ve kafesi gnee astktan sonra
kahvalt iin yemek vagonuna gitti. Yatakl kompartmanna dndnde, yataklar
duvara kaldrlm, oturma yeri haline getirilmiti. Kanarya, ak pencereden gelen
gne nda tylerini silkeliyordu, ve tiren Paris'e daha da yaklayordu.
Gnei sever, dedi Amerikal bayan, nerdeyse baslar tmee.
Kanarya tylerini silkeledi ve gagalad. Kular hep sevmiimdir, dedi Amerikal
bayan. Kk kzma gtryorum eve. Bakn... balyor tmee ite.
Kanarya cvldad ve boynundaki tyler dikildi, sonra gagasn indirip gene balad
tylerim temizlemee. Tiren bir nehri geti ve ok bakml bir ormana girdi. Sonra
Paris'in bir sr d mahallelerinden geti. Bu kk kasabalarda tramvaylar, tiren
yoluna bakan duvarlarda kocaman Belle Jardiniere, Dubonnet, Pernod ilnlar vard.
Tiren geerken grnen btn bu eyler daha kahvalt zaman gehnediini
dndryordu. O ara dinlemiyordum Amerikal bayan, karmla konuuyordu.
Kocanz da Amerikal m? diye sordu bayan.
Evet, dedi karm, ikimiz de Amerikalyz.
Ben ingiliz sanmtm sizleri.
Yo, hayr.
Ask takyorum da ondandr belki, dedim. Ask diye balamtm lafa, ingiliz
karakterimi bozmamak iin azmn iinde lstie evirdim szc. Amerikal bayan
duymad. Tm sard gerekten; dudaklardan anlyordu ne dendiini, bense ona
bakarak konumamm!. Pencereden dar bakyordum. Karmla srdrd
konuma.
174
HEMINGWAY
Amerikal olmanza ok sevindim. Amerikal erkekler ok iyi kocadrlar, diyordu
Amerikal bayan. Bu yzden ayrldk Avrupa'dan, yle deil mi? Kzm Vevey'-de bir
adama ak oldu. Durdu kadn. Deli gibi aktlar birbirlerine. Gene durdu. Ben
de alp gtrdm kzm, elbet.
Unuttu mu bari? diye sordu karm. Sanmyorum, dedi Amerikal bayan.
Yemiyor, imiyor. Geceleri uyku girmiyor gzlerine. Elimden geleni yaptm ama hi
bir eye kar ilgi duymuyor. Her eye bo veriyor. Bir yabanc ile evlendiremezdim
onu. Durdu. ok yakn bir dostum bir gn bana dediydi ki, hi bir yabanc,
Amerikal bir kza iyi koca olamaz, dediydi. Hayr, dedi karm, bence de
olamaz. Amerikal bayan, karmn spor ceketine bayld, sonradan ortaya kt ki, o
da giysilerini yirmi yldr Rue Saint Honore'deki ayn terzide diktiriyrm. llerini
almlar orada, onu tanyan, beenisini bilen bir sac kz da ayryormu onun iin
kimi giysileri ve Amerika'ya gnderiyormu. Giysiler, New York'ta oturduu yere
yakn olan postahaneye geliyormu, ve gmrk de ok fazla olmazm, nk deer
bimek iin postahanede paketi atklarnda bakarlarm ki hepsi ok sade giysiler,
zerlerinde de onlar ok pahal gsteren sslemeler, srma danteller filn yok.
Therese adl imdiki satc kzdan nce orda baka bir satc kz varm, ad Amelie.
Yirmi yldr sadece bu ikisi. Terzi hep ayn terzi. Ama fiyatlar artm. Bunu da para
fark kapatyormu. imdi kznn da llerini almlar. Kz byd iin de lleri
yenilemek gerei yokmu artk.
Tiren Paris'e giriyordu. Raylarda bk ok vagonlar vard, gecenin banda italya'ya
gidecek kahve rengi tahta yatakl vagonlar, eer o tiren bete gidebilirse;
zerlerinde
HEDYE KANARYA
175
Paris-Roma levhalar asl vagonlar, ve stlerinde de sralar olan, belli saatlerde,
ileri, stleri tmden dolu, banliyye gidip gelen, eer hl yleyse, beyaz duvarn
ve pencerelerin nnden geen vagonlar. Kahvalt diye bir ey yenmeniti.
Amerikal erkekler ok iyi koca olur, dedi Amerikal bayan karma. Dnyada
evlenmek iin varsa yoksa Amerikal erkekler.
Vevey'den ayrlal ne kadar oluyoruz? diye sordu karm.
Bu gz iki yl olacak. Kanaryay, dedim ya, kzma gtryorum.
Kznzn ak olduu adam isvireli miydi?
Evet. dedi Amerikal kadn. Vevey'in ok iyi bir ailesindendi. Mhendis olacakt.
Birbirlerini Vevey'de tamdlar. Birlikte uzun yryler yaparlard.
Vevey'i bilirim, dedi karm. Balaymz orda geirdik biz.
Sahi mi? Her halde ok gzel gemitir. Kzmn o adama tutulaca nerden gelsin
aklma.
ok gzel bir yerdir, dedi karm.
Evet, dedi Amerikal bayan. Gzel olmaz olur mu? Nerde kalmtnz orda?
Trois Couronnes'da kaldkt. dedi karm.
ok irin eski bir oteldir, dedi Amerikal bayan.
Evet, dedi karm. ok tatl bir odamz vard, gzn krlar ok ho olurdu.
Gzn orada mydnz?
Evet, dedi karm.
Kazaya uram vagonun yanndan getik. Param para olmu, tavanlar
kmt.
Bakn, dedim. Kaza olmu.
Amerikal bayan bakt ve son vagonu grd, te
176
HEMINGWAY
btn gece bundan korktum, dedi. Korkun bir nsezim vardr kimi zaman.
Bundan sonra ekspres tirenle yolculuk etmeyeceim hi. O kadar hzl gitmeyen
baka rahat tirenler de vardr elbet.
Derken Gar da Lyon'un loluuna girdi tiren ve durdu, durur durmaz da hamallar
pencerelerin nne tler. Bavullar pencereden verdim, biz de garn o lo uzun
yoluna indik, Amerikal bayan yatakl vagon memurundan biri ile konumaa
balad hemen, adam, Bir dakika madam, bulaym adnz, diyordu.
Hamal bir yk arabas getirerek bavullar ykledi, karm Allahasmarladk dedi
Amerikal bayana, ben de Allahasmarladk dedim, yatakl vagon memuru, cebinden
kard daktilo edilmi bir kt tomar iinde daktilo edilmi bir ktta Amerikal
bayann adn bulmutu.
Tirenin yan bandaki uzun beton yolda, arabas ile giden hamaln ardna takldk.
Yolun sonunda bir kap vard, bir adam biletleri ald.
ki ayr ev amak zere Paris'e dnyorduk.
Kilimanjaro karlarla rtl 19.710 ayak yksekliin- de bir dadr, Afrika'nn en
yksek da diye bilinir. Bat doruunun ad Masai Ngi Ngi dir, Tanrnn Evi. Bu
doruun yaknnda bir yerde kurumu ve donmu bir leopar vardr. Leoparn bu
yksek yerde ne aradn kimse i zememitir.
KMANJARO'NUN KARLARI
Arsz olmas ok garip, dedi adam. Byle ba-* lar.
Sahi mi?
Yzde yz. Koku iin ok zr dilerim. Rahatsz ediyordur seni.
Yo hayr, rica ederim.
unlara bak, dedi adam. Grn m, koku mu -getiriyor onlar byle?
Adamn yatt portatif karyola mimoza aacnn geni glgesindeydi ve glgelik
yerin tesindeki bakt gz kamatrc aydnlk ovada pis pis oturmu byk ku
vard, bir dzineden fazlas da havada dnp duruyordu, oynak glgeler
dsryorlard yere geerken.
Araba bozulduu gnden beri ordalar, dedi adam. Bugn ilk kez indiler yere. Bir
ykde kullanma hep isterdim, ama ilk bugn gzledim nasl utuklarn. Tuhaf
deil mi?
Yazmaa kalkmazsn sanrm, Lfn ediyorum sadece, dedi adam.
Konuursam rahat ediyorum. Ama seni skmak istemem.
Sklmadm biliyorsun, dedi kadn. Elimden
178
HEMINGWAY
bir ey gelmiyor diye sinirliyim de ondan. Uak gelene dein yararl bir ey
yapabilirdik diye-dnyorum, senin iin.
Ya da uak gelmeyene dein. Rica ederim syle, ne yapabilirim? Yapabileceim ;
bir ey olmal.
Aya kesip atsan bitebilirdi bu i, gene de belli olmaz ya. Yahut vurabilirsin beni.
Keskin atc oldun artk. rettim sana at, deil mi?
Ne olur byle konuma. Bir ey okuyabilir miyim sana?
Ne okuyacaksn?
Kitap antamdaki okumadmz kitaplardan birini.
Dinliyemiyorum, dedi adam. Konumak daha kolay bana. Vakit geirmek iin
kavga edelim.
Kavga etmem. Hi istemem kavga etmek. Artk kavga etmeyelim. Ne denli sinirli
olursak olalm. Bakarsn bugn baka bir araba ile dnerler. Belki de uak gelir.
Kmldamak istemiyorum yerimden, dedi adan. Anlam da yok artk, ama seni
rahatlatacaksa baka. Korkaklk bu.
Susun busun demeden rahata lmee brakamaz msn insan? Bana svmenin
lemi var m? lmeyeceksin.
Aptallk etme. Baladm bile lmee. u pilere sor bak. ri, pis kularn oturduu
yere gz att, plak baslar kabark tylerin iine gml idi. Bk drdncs kurun
gibi indi yere ve sonra sallana sallana tekilerin ya-" nna gitti.
Her kampa gelirler. Aldna sen onlara. Umutsuzlua dmezsen kurtulursun.
KLIMANJARO'NUN KARLARI
179
Nerde okudun bunu? Tam bir ahmaksn sen.
Sen de benimle urarsn.
Hay Allah, dedi adam. Yahu iim bu benim.
Sonra uzand, bir sre yle kald ve ovann titreyen sca stnden alln sonuna
dek bakt. Ovann sars iinde kck ve beyaz grnen bir ka yaban kou vard,
ve daha tede, bir zebra srs grd, yeil allarn yannda bembeyaz. Bkjepeye
kar kurulmu ok ho bir kampt bu, gzel bir suyu vard, ve hemen yannda,
nerdeyse kurumu bir su delii ki, sabahlan kum keklikleri uuurdu stnde.
Bir ey okuyaym, ister misin? diye sordu kadn. adr bezinden bir iskemlede
oturuyordu, portatif karyolann yannda. Meltem kt.
istemem, teekkr ederini!
Belki kamyon gelir.
Bo vermiim kamyona.
Ben bo vermiyorum.
Benim bo verdiim ok ey nemlidir senin iin.
O kadar deil Harry.
imee ne dersin?
Sana iyi gelmez sanrm. Bak, btn alkoll ikiler yasak deniyor Black'te. imemen
lzm.
Molo! diye bard adam.
Buyurun Bwana.
Whisky soda getk.
Bastne Bwana.
Kadn, ime! dedi. Umutsuzlua kaplma diye bunu demitim iste. Kt olur
diyor. Ben de biliyorum, zararl sana.
Deildir, dedi adam. iyi gelk bana. Demek her ey bitti diye dnyordu
adam. Demek baka frsat yoktu elinde bitirmek iin. Demek byle bi-
180
HEMINGWAY
tecekti, iki iin cedelleerek. Sa bacanda gangren baladndan beri hi ar
duymamt ve ar ile birlikte btn korkusu da ekip gitmiti, simdi btn hissettii
byk bir yorgunluk ve fkeydi, hastaln sonu. Yaklaan bu sondan tr de ok
az bir merak duyuyordu iinde. Geri yllarca balta olmutu bu merak ona, ama
simdi anlamsz bir eydi artk. Yorgunluun kolayca onu bu duruma getirmesi ne
garipti.
iyi yazacana emin olana dek yazmayp beklettii eyleri yazamayacakt artk. Ne
de yazp baarszla d mek vard. Belki insan hi bir zaman yazamayacaktr da o
yzden ayordur bir yana ve boyuna geri brakyordur balamay. Hi birini
bilemezdi artk.
Keke hi gelmeseydik, dedi kadn. Elinde bardak, dudaklarn srarak bakyordu
adama Paris'te byle bir ey gelmezdi bana. Paris'i sevdiini sylerdin hep,
Paris'te kalabilir, ya da baka bir yere gidebilirdik. Nereye olsa giderdim ben. Nereye
istersen giderim dedimdi sana. Avlanmak m istiyorsun, Macaristan'a giderdik :v
iin, rahat ederdik.
Lanet paran, dedi adam.
Hakszlk ediyorsun, dedi kadn. Benim olduu kadar senindir de. Her eyi
braktm, senin istediin her yere gittim, ne istersen yaptm. Ama keke buraya hi
gelmeseydik.
Buray sevdiini syledindi.
Evet, sen iyi iken syledim. Ama imdi nefret ediyorum buradan. Bacan neden
byle oldu anlamyorum. Bamza neden geldi bu, anlamyorum.
ilk kadmda stne tentrdiyot srmei unuttum da ondan oldu sanrm.
Bugne dein hi mikrop kapmadm iin aldr etmedim. Sonradan azmas da her
halde teki antiseptikler dklnce o hafif fenoll su-
KLIMANJARO'NUN KARLARI
181
yu kullandk, o da kk kan damarlarn tkad ve gang ren balad. Kadna bakt,
Baka ne?
Ben onu demedim.
u acemi kikiyu ofr yerine iyi bir usta tuts aydk, adam ya kontrol ederdi,
kamyon da tuturiazd
Ben onu demedim.
Sen beni tutacana, Old Westbury'li, Saratogal, Palm Beach'li yere batasca
adamlarm brakmasaydm elinden...
Neden, ben seni sevdim. Hakszlk ediyorsun. Seni imdi de seviyorum. Hep
seveceim. Sen beni sevmiyor musun?
Hayr, dedi adam. Sanmyorum. Hi sevmedim. Harry sen neler sylyorsun?
Akln m ardn? aracak aklm kalmad.
ime unu, dedi kadn. Sevgilim, ne olur ime. Elimizden ne gelirse yapmalyz.
Sen yap istediini. dedi adam. Ben yorgunum
imdi o Karaa'ta bir istasyonu gznn nne getiriyordu; kendisi de orda,
bavullar ile duruyordu, u karanl yaran klar Simplon Orient ekspresinin klar
idi; Trakya'dan ayrlyordu bozgun sonunda. Yazmak iin biriktirdii eylerden biriydi
bu da, biri de suydu, sabahleyin kahvaltda pencereden dar bakyor ve karl Bulgar
dalarn gryordu; Nansen'in sekreteri, yash adama, kar m bunlar diye soruyor,
yal adam da bakp yle diyordu, Hayr, kar deil. Kar iin daha ok erken. Ve
sekreter, teki kzlara tekrarlyor, deil, grdnz m? Onlar da, kar deilmi,
yanlmz diyorlar. Ama mis gibi kard bu, deitirilen halk bu karlara srdler. Ve o
ks, lene dek ayaklan altnda inedikleri bu kard iste. O yl Gauertal'da btn Noel
haftas boyunca yaan da kard, oduncunun evinde kalmlard o yl, odann ya-
182
HEMINGWAY
rsn kaplayan drt ke byk bir ini soba vard, ii kayn yapraklar ile
doldurulmu iltelerde yattlar, ayaklar kar iinde bir kaak geldi o karda. Arkamda
polis var, dedi ve ona yn oraplar verdiler; candarmalan oyaladlar konumaktan,
ta kardaki izler kapanana dein.
Schrunz'da Noel gn kar ylesine parlakt ki, meyhanenin penceresinden bakp da
kiliseden dnenleri seyrederken insann gzleri yanyordu. Orada, iki yan amlk dik
tepelerle evrili nehir boyundaki, kzaklardan dz-lemi sidik sars yoldan geip
gitmilerdi, ar kayaklar omuzlarnda; Madlener hannn stndeki buzdandan
aa brakmlard kendilerini yararak, gene orda; kar dmdzd krema gibi ve
pudra gibi hafifti. Ku gibi aa dtnzde hzn kard o sessiz cmb
ansyordu.
Madlener Hannda kar tutsa olmulard o korkun .ipi yznden, lmba nda
kt oynamla-, Her Lent her tlnde ortaya konan para arttrlyordu. Sonunda
her eyini yitirdi. Her eyini, kayak okulu parasn, btn bir mevsimin kazancn ve
btn ana parasn. Uzun burnu ile ktlar toplayn ye asn, ans Voirs
deyiini gznn nne getirebiliyordu. Sonra hep kumar oynand artk. Kar yamaz
kumar oynardn, tipi balar kumar oynardn. Yaamnda kumar oynayarak yitirdii
vakitleri dnd.
Ama bunun stne bir satr bile yazmamt; o parlak, souk Noel gnn de,
ovann tesinde grnen dalarla; Johnson, izinli Avusturyal subaylarn trenini
bombalamak iin dman hatlarnn stnden umutu, onlar dalp karken
makineli tfekle taramt tmn. Sonradan Johnson'un yemekte gelip olan
biteni anlatmaa balamasn ansd. Nasl da sessizlik olmutu birden, sonra biri
syle demiti, Seni gidi kanl katil pi seni.
KLIMANJARO'NUN KARLARI
183
'Sonradan birlikte kayak yaptklar Avusturyallar geme bu Avusturyallard. Hayr,
onlar deildi. Btn o yl ._ kayak yapt Hans szgelii, Kaiser-Jagers'dey mis. Ve
b-kevinin yukansndaki vadide tavan avna gittiklerinde Paseubio savandan,
Patrica'ya, Asalone'ye yaplan sal-, drlardan konumulard. Ve bunlar stne bir
tek szck bile yazmamt. Ne Monte Carlo, ne Siete Commun, ne . Arsiedo stne.
Voralberg'de, Arlberg'de ka ks geirmiti? Drt, ve sonra Bludenz'e girerlerken
hani o tilkisini satan adam ansd, hani hediye alacaklar gn, o iyi kirin kiraz
ekirdei tadn, buzun stne toz gibi yaan karn cmbn, Hi! Ho! nakarat
ile sylenen trkleri, son dzlkten o keskin uuruma doru gelirken kaya
dorultmas, sonra dnte yemi bahelerini alma ve hendei atlayp hann
arkasndaki buz tutmu yolu bulma ansd. Balarn zp kayaklar vura vura
karr ve ha-nn tahta duvarna dayarsnz, pencereden lmbann vurur, ierde,
dumanl, taze arap kokan scak odada akordiyon almaktadrlar.
Paris'te nerde kaldkt? diye sordu, yanndaki adr bezinden iskemlede oturan
kadna, imdi, Afrika'da.
Crillon'da. Biliyorsun.
Neye bilecekmiim?
Her zaman orda kalrz.
Yo. Her zaman deil.
Orda kalrz, bir de St. Germain'deki Pavilion Henri - Quatre'da. Oray ok sevdiini
sylerdin.
Sevgi bir gbre yndr, dedi Harry. Ben de zerine kp ten horoz.
ekip gitmei gze aldmsa, dedi kadn, arkanda brakacan hereyi de ille yok
etmek mi lzm? Hereyi birlikte gtrmen mi gerekli demek istiyorum? Atn da,
184
HEMINGWAY
karn da ldrmek, eerini, zrhn yakmak zorunda msn?
Evet, dedi adam. Senin o zkkm par and benim zrhm.
Yapma.
Peki peki. Sustum ite. Seni zmek istemem.
Biraz ge kaldn ama.
Peki, yle olsun. Ben de seni zmei srdrrm. Daha elendirici olur bu. Seninle
yapmaktan holandm tek eyi de yapamyorum imdi.
Yok canm, doru deil dediin. Benimle ok ey yapmaktan holanrdn, ben de ne
istedinse sen yaptm.
Aman brak u vnmei allah akna.
Adam kadna bakt, kadn alyordu.
Bak, dedi adam, ho mu oldu imdi bu? Neden byle yaptm ben de
bilmiyorum, insann kendini ayakta tutabilmesi iin ldrmesi gerekli sanrm.
Balangta yle bir niyetim yoktu. Hr karmak istemezdim Ama tam bir deliyim
imdi ben, seni zmek iin elimden geleni yapacam. Aldrma sen sylediklerime
sevgilim. Ben seni gerekten seviyorum. Sen de biliyorsun seni sevdiimi. Seni
sevdiim gibi baka kimseyi sevmedim.
Peynir ekmek gibi alt bu yalana bavurdu gene.
Bana ne kadar tatl davranyorsun.
Seni orospu, dedi adam. Zengin orospu. iir sanat ite. iirle doluyum imdi.
rmlk ve iir. rm sik.
Yeter artk. Neden imdi canavar kesUivedin Harry?
Hi bir ey brakmak istemiyorum, dedi adam. Arkamda hi bir ey brakmak
istemiyorum.
Akam olmutu artk ve adam uymutu. Gne tepenin ardna ekilmi, btn ovaya
bir glge inmiti ve
KLIMANJARO'NUN KARLARI
185
bir takm kk hayvanlar kampn yanna sokulmu yiyecek aryorlard; hzl hzl
inip kalkan balar, sallanan kuyruklar, adam onlar gzlyordu imdi, allktan
tede. Kular daha fazla kalmadlar yerde. Tm birden bir aaca tnediler. Daha
oalmlard imdi. Adamn ilerine bakan ocuk yatan yannda oturuyordu.
Memsahib ava gitti, dedi ocuk. Bwana ister bir ey?
Hi bir ey istemem.
Kadn bir para et bulaym diye ava gitmiti, ve adamn, evresini seyretmei ne
denli sevdiini bildiinden, onun grebildii bu kk ova parasnn erincini
bozmamak iin ok telere gitmiti. Hep byle dikkatlidir diye dnd adam. Her
eyi de bilir, ya okumutur, ya duymutur.
Kadnn bir kabahati yoktu ki, adam ona geldiinde zaten ii bitmiti. Bir kadn
nerden bilsindi sylenenin hi bir anlam olmadn; sadece alkanlktan ve
rahatlamak iin konutuunuzu? Artk azndan ne ksa adamn, bir anlam yoktu,
yalanlan dorulardan daha ok tutulmutu kadnlarca.
Anlatacak bir takn doru eyler olmadndan da deildi hani yalan atmas.
Yaamt yaayacamca ve tketmiti, artk baka baka kimselerle yeniden
yayordu ayn yerleri daha iyisinden ve yeni kimselerle.
Dnmekten vaz getin mi en harikas oydu. iin salamdr, bu yzden de, bir
oklarn ykm olan bu tutum sana zarar vermez, iimi yapamyorsam
yapamyorum diye bo vermi bir davran taknrsn, madem ki yapamyorsun artk.
Ama iinden dersin ki, isterdim yazma bu insanlar, bu zengin olu zenginleri; sen
ki onlardan deilsin hi, onlarn lkesinde bir casussun; koyup gitmek isterdin zaten,
yazmak isterdin ve brak da bunlar baka
186
HEMINGWAY
bir bilen yazsn, dersin. Ama hi yapamayacakt bunu, nk yazmadan, rahatlk
iinde, tiksindii bir yaam srerek geirdii her gn onun yeteneini krletiyerdu
ve alma istemini gevetiyordu, yle ki, sonunda alamaz duruma gelmiti.
almad iin de, bildii bu insanlarn tm daha da rahata gmlyorlard.
Yaamnn iyi dneminde kendini en mutlu bulduu yerdi Afrika, onun iin de
yeniden balamak iin buraya gelmiti. Hi atafata kamadan girmilerdi bu seijere.
Bir sknt yoktu, ama lksleri de yoktu ve bundan tr de eski alkanlm
bulabilirim diye dnmt. Vcudunun yalarn yakmak iin daa kp alan ve
idman yapan bir dv gibi ,o da bu yolla ruhunun fazlalklarn atabilirdi,
Kadn da holanmt bundan. Sevdiini sylyordu bunu. Heyecan verici her
eyden, yeni insanlar ve gzel eylerle dolu deiik bir evreden holanyordu.
Adam da alma gcn yeniden elde ettii dne kaplmt. imdi i byle bitti
diye, byle bittiini de biliyordu, beli krld iin kendini sokan ylanlara
dnmemeliydi. Kadnn suu yoktu bunda. O olmasa bakas olacakt. Bir yalanla
yaadysa, gene o yalanla lmee bakmalyd. Tepenin ardnda bir tfek sesi duydu.
ok yaman vurucu idi u iyi, u zengin orospu, ona ok iyi bakan ve onun yeteneini
mahveden kadn. Sama. Yeteneini kendisi mahvetmiti. Ona iyi bakt iin bu
kadm sulamann lemi var myd? Kendisi, iletmedii iin mahvetmiti yeteneini,
kendine ve inand eye ihanet ederek, ha babam ie ie algsn krelterek,
tembellikle, dalga gemekle, zppelikle, kendini beenmilikle, ne yapp edip. Neydi
ki zaten? Eski kitaplarn bk listesi mi? Neydi onun yetenei yni? yi bir yetenekti
ama kullanacana pazara karmt onu. Yapt deildi hi, yapabildii idi hep. Ve
yaamn kazanmak iin kalemini
KLIMANJARO'NUN KARLARI
187
seeceine, baka eyleri semiti. Sonra yeni bir kadnla akdalk etmee kalkt
zaman, bunun ncekinden daha zengin olmas da garip deil miydi? Fakat tekilerin
tmnden daha zengin, ortadaki parann tm sahibi, bir zamanlar kocas, ocuklar,
umut krklna urad aklar olan ve imdi onu vnd bir mal diye sevmi
olan bu kadn artk sevmemesi, ona sadece yalan sylemesi; onu artk hi
sevmedii ve yalan syledii zaman, parasna karlk ona,
gerekten sevdii eski zamanlardakinden daha ok ey verebilmesi tuhaf deil
miydi?
Yaptklarmzla deer bimeli tmmze, diye dnd. Ama yetenein nerde ise,
yaamm ordan kazanyor-sundur. Btn yaam boyunca, u ya da bu biimde,
canllk satmt, ve sevgi balar kalmaynca paraya daha ok deer veriyordun,
bunu anlamt, ama yazmayacakt, ne imdi, ne baka zaman. Hayr, yazmayacakt
bunu, yazmaa ok deer olduu halde.
Derken kadn grnd, aklktan kampa doru geliyordu. Kilot pantalon giymiti,
iftesi elindeydi. Arkas sra gelen iki ocuk srkta bk yaban kou tayorlard. Hl
gsterili bir kadn, diye dnd, ok ho bk vcudu vard. Yatakta ok ustayd ve
baylrd bu ie, gzel deildi, ama adam, yznden holanrd onun, korkun okurdu
kadn, ata binmei, av ve fitiline imei severdi. Daha gen bk kadn sayld yata
iken lmt kocas, o da bir sre kendini yetimi iki ocuuna adamt, ocuklar
kendilerini kurtarmlard, ondan sklyorlard, ahrndan, kitaplarndan, iki
ielerinden. Akam yemeinden nce okuma severdi kadn ve okurken viski soda
ierdi. Daha yemee oturulduunda adamakll kafay tutmu olur, yemekte de bir
ie arab devirince szp uyuyacak denli sarho olurdu hep.
Aklar edinmesinden nceydi bu. Aklar edindikten
188
HEMINGWAY
KLMAN JARO'NUN KARLARI
189
sonra yle ok imedi, nk uyumak iin sarho olma gereksemiyordu. Fakat
aklar cann skyordu onun. Onu hi de skmayan biri ile evlenmiti ve bu
adamlardan ok sklyordu.
ocuklarndan biri bir uak ka/asnda ld, bundan sonra istemedi aklar olsun ve
iki de onu avutmad iin baka bir yaam kurmak zorunu duydu. Yalnzlk birden
ok korkutmutu onu. Fakat sayg nedir bilen birini aryordu.
ilikileri ok sade balamt. Yazdklarn seviyordu adamn ve onun sevdii yaama
zlem duyuyordu hep. Tam istedii gibi yayor, diye dnyordu onun iin. Onu
elde etmek iin adm adm yrmesi, sonunda ona ask olu biimi, tm kendine
kurduu bu yeni yaamn dzenli geliiminin birer paras idi, ve adan da eski
yaamndan ne kaldysa elinden karmt.
Bunlar gveni iin, rahat iin elinden karmt, bunda yatsnacak bir yan yoktu,
baka neden olsundu? Bilmiyordu. Kadn, istedii her eyi getirecekti ona. Biliyordu
bunu adam. ok da iyi bir kadnd. nne, hangi kadn ksa hemen ii piirecekti,
onunla olmas daha iyiydi, nk o daha zengindi, nk daha ho ve anlayl idi ve
nk hi kavga karmazd, iste imdi kadma kurmu olduu bu yeni yaam
sonuna geliyordu, nk iki hafta nce adamn dizine bir diken battnda tendr-
diyot srmemiti, duran bir geyik srsnn resmini ekmek iin onlara doru
yryorlard, hayvanlarn, balar yukarda evreyi gzlerken burun delikleri havay
kokluyor, kulaklar alla dalmalarn sonuayacak ilk tehlike sesini duymak iin
kirite bulunuyordu. Resim ekilmeden de kap gitmierdi.
te geliyordu kadn.
Adam ban yatt yerden kadna doru evirdi. Merhaba, dedi.
Bir yaban kou vurdum, dedi adama, iyi et suyu olur bundan sana. Bir az da
patates presi yaptrrm. Naslsn?
Daha iyiyim.
Ne iyi deil mi? Biliyordum bunu. Ben giderken sen uyuyordun.
Gzel bir uyku ektim. ok uzaa m gittin? Hayr. Tepenin hemen arkasna, yi
vurdum ama kou.
Harika vurursun zaten.
Seviyorum av. Afrika'dan holandm. Gerekten. Bir sen hasta olmasan, en gzel
gnlerim bunlar diyeceim. Seninle avlanmann ne denli zevkli olduunu bilmezsin.
Sevdim bu yereri.
Ben de severim.
Sevgilim, kendini iyi hissetmenin benim iin ne denli tatl bir ey olduunu
bilemezsin. Bozulmana dayanamyorum. Bir daha bana yle szler sylemeyeceksin,
deil mi? Sz verir misin?
Yo, dedi adam. Ne sylediimi hatrlamyorum.
Beni ykman gerekmez. Deil mi? Ben sadece seni
seven ve sen ne yapmak istersen onu yapmak istiyen orta
yal bir kadnm. Zaten iki kez yklmm. Beni gene
ykmak istemezsin, deil mi?
Seni bir ka kez yatakta ykmak isterim, dedi adam.
Olur. iyi bir ykmdr o. Biz byle yklmak iin yaratlmz. Yarn uak burda olur.
Nerden biliyorsun?
Eminim. Gelmesi art. Ate yakmak iin otu, odunu hazrlam ocuklar. Ben bugn
de inip gene baktm.
190
HEMINGWAY
Uam inmesi iin bol yer var. Her iki uta da atei hazrladk.
Uan yarn geleceini nerden karyorsun?
Eminim gelecek. Gecikti bile. Sonra kentte bacana bakarlar, arkasndan biz de iyi
bir ykm yaparz. Kt lflarla deil.
Bir ey ielim mi? Gne batyor.
ille iecek misin?
Bir tane ierim.
Beraber ieriz bir tane. Molo, letti dui viski soda! diye seslendi.
Sivri sinek izmelerini giysen iyi olur, dedi kadna.
Ykanana kadar bekleyeceim...
Hava kararrken iiyorlard ve iyice karanlk basmadan, artk avlanacak kadar
aydnlk kalmadnda, tepenin evresini dolanmak zere aklktan bir srdan geti.
Bu pis de her gece geiyor burdan dedi adam. iki haftadr her gece.
Geceleri grlt yapan o. Aldrmyorum ben. iren hayvanlar bunlar ama.
Hep bir yana yatmaktan gelen rahatszlktan baka bir sancs szs olmad u
srada, karlkl ierken, ocuklar ate yakarken, atein yansmalar adr bezinde
oynarken, o ho kendini brakn tadn duyabiliyordu. Kadn ok iyi davranyordu
ona. leden sonra kabalk etmi, haksz davranmt. Ho bir kadnd, gerekten
harikayd, te tam o anda duydu lmn gelip attn.
Bir saldryd bu; ne suyun, ne rzgrn saldrsna benziyordu. Aniden bastran
uursuz kokulu bir boluktu bu. Ve en garibi bu boluun bir kenarndan srtlan
srnp geiyordu.
Ne var Harry? diye sordu kadn.
KLIMANJARO'NUN KARLARI
191
Yok bir ey, dedi. teye gesen iyi edersin. Rzgra doru.
Molo sargy deitirdi mi?
Evet. Asit borikle ykadm.
Naslsn imdi?
Biraz sersem sepet.
Ben ykanmaa gidiyorum, dedi kadn. Hemen gelirim. Beraber yeriz yemei,
sonra da yata ieri alrz.
Kavgay kestiimiz iyi oldu, dedi adam iinden. Bu kadnla yle ok kavga
etmemiti hi, oysa teki sevdii kadnlarla o kadar ok didimiti ki, sonunda bu
didimelerin yozlamas ile, aralarnda ortak ne varsa elbirlii ile ldrmlerdi hep.
ok da sevmiti, ok istemiti, ve tmn ypratp tketmiti.
istanbul'daki o yalnz gnlerini dnd. ekip gitmeden nce Paris'te kavga etmiti
sevdii kadnla. Uzun sre avarelik etmi, bu da geince, yalnzln yok
edemediini, stelik bsbtn berbat ettiini anlaynca, ilkine, onu brakan kadna,
yalnzln yok edemediini anlatan bir mektup yazmt... Regence'm nnde bir
kadn ona benzettii zaman nasl baylacak gibi olmutu, iinin eridiini duymutu
ve onu andran bir kadnn ardna dmt. Boulevard boyunca, o olmadn
grnce korkmutu, bu duyguyu yitirmekten korkmutu. Yatt her kadn, nasl da
yalnz ona duyduu zlemi arttryoru. Onu sevmekten vaz geemeyeceini
anlaynca dargnlk nasl da nemini yitirmiti. Bu mektubu Club'de yazmt, uyank
ve soukkanl. Sonra New York'a postalayp
Paris'teki ofise yazmasn rica etmiti ondan. Bu yol en emin yoldu. Ve o gece onu
ylesine zlemek, iinde bir boluk, bir eziklik yaratmt. Taksim'e kadar dolam,
bir kz
192 HEMINGWAY
yakalam, yemee gtrmt. Sonra dans etmek iin bir yere gitmilerdi. Kz ok
kt dans ediyordu, onu brakp apal, smscak bir ermeni kars bulmutu, kadn
gbeim yle bir yaptrmt ki, kaynyordu sanki. Bu kadn, kk rtbeli bir
ingiliz topu subaynn elinden kavga ile almt. Topu onu darya arm,
karanlkta, sokakta talarn stnde dnmlerdi. Ingilizin ene kemiine iki sk
yaptrmt, yere dmediini grnce attk belya demiti. Topu da onun
midesine yaptrmt, sonra da gznn yanna. Bu sefer bir sol sallad ve oturttu.
Bunun zerine topu, stne atlp ceketini yakalad ve kolunu yrtt, o da onun
kulann arkasna iki tane vurdu, sonra onu iterken sa ile herifi ykt. Topu yere
derken nce basn vurdu, o da kz alp savutu, nk M.P. ler geliyordu. Bir
taksiye atlayp Boaz'da Rumelihisar'na gittiler, dolatlar gecenin ayaznda ve
yatmaa gittiler. Kadn grnd gibi bir az gekindi muamelede, ama przsz,
gl yapra gibi, urup gibi, yumuak bir karn vard, byk gslyd, knn
altna yastk gerekmiyordu, sabah aydnlnda yzn grmiyeyim diye kadn
uyurken brakp Perapalas'a, rk bir gzle ve bir kolu koptuu iin ceketi elinde
dnd.
O gece Anadolu'ya hareket etti, sonunda bir bir hatrlad bu yolculukta geenleri;
btn gn afyon iin yetitirilen haha tarlalarndan gemilerdi, nasl da garip bir
duygu veriyordu bu, giderek btn mesafeler yanltyordu insan, yeni gelmi olan
Konstantin'in, subaylar, ile nereye saldn yapt anlalmyordu ve topu kendi
ktalarna ate amt, ingiliz gzlemci bir ocuk gibi alamt.
O gn ilk kez grmt, beyaz ksa eteklikli, ayaklarnda ular kvrk, ponponlu
ayakkaplar ile lleri. Trkler ard arkas kesilmeden ve ynlarla gelmilerdi,
eteklikli adamlarn katklarn grmt, subaylar nce
KLIMANJARO'NUN KARLARI 193
. kendi askerlerine ate etmiler, ama sonra onlar da kamaa balamlard, ingiliz
gzlemci ile kendisi de ta , cierleri aryana ve az madensel bir tat bryene dek
komulard, bir kayann arkasnda durmulard. Trkler . hep akn akn geliyorlard.
Sonra aklnn hi almayaca eyler grmt, daha sonra daha beterlerini
grmt. yle ki Paris'e dndnde bunun hi lfn etmedi, konunun almasna
bile dayanamyordu. nnden getii kahvede o Amerikal ozan grd, masasnda
bir yn fincan alt birikmiti. O patates suratnda aptal bir anlatm ile dada akmn
konuuyordu. Romanyal bir ozanla, adnn Tristan Tzara olduunu syliyen bu
Romanyal , hep bir monokl takyor ve hep bas ars ekiyordu, sonra gene
apartmanda kars ile idi. Simdi onu seviyordu gene, kavga bitmi, lgnlk bitmi,
eve dndnden memnundu, brosu mektuplarn evine yolluyordu. Bylece
yazd mektubun karl da bir sabah tepsi iinde nne geldi, el yazsn grnce
buz gibi oldu, mektubu baka bir mektubun altna sokmaa alt. Ama kars, a
Kimden bu mektup sevgilim,- dedi. Ve balangcn sonu oldu bu.
Tm ile geirdii gzel zamanlar ve yapt* kavgalar hatrlad. Kavga etmek iin
hep en iyi yerleri seerlerdi. Niin hep o mutluyken kavga karmlard? Bunlarn hi
birini yazmamt, nk nce kimseyi incitmek istememiti, sonra da yazacak epey
eyi vard, bunlara gelinciye dein. Ama sonunda bir gn yazarm diye dnmt
hep. Yazacak ylesine ok ey vard ki. Dnyann deitiini grmt; sadece
olaylar deil, evet bir ok olay grmt ve insanlar tanmt, ama anlalmas g,
o ok ince deiiklii grmt ve zaman iinde insanlarn ne klktan ne kla
girdiklerini hatrlayabiliyordu, iinde bulunmutu, yakndan grmt, greviydi
yazmak bunlar; ama imdi hi yazamayacakt artk.
194
HEMINGWAY
Naslsn? dedi kadn.
Ykanp adrndan dar kmt imdi.
iyi.
imdi yemek yiyebilir misin?
Kadnn arkasnda, alr kapanr masay tutan Molo ile elinde tabaklar teki ocuu
grd.
Yazmak istiyorum, dedi.
Gcn yitirmemek iin bir az et suyu imen lzm.
Bu gece leceim, dedi. Glenmee ihtiyacm yok.
Ackl haller taknma Harry ltfen, dedi kadn.
Burnun koku almyor mu senin? Kalama kadar rdm, baksana. Etsuyu ile
kendimi ne bokuna aldataym? Bana viski soda getir Molo.
Ltfen etsuyu i, dedi kadn nazike.
Peki.
Etsuyu ok scakt. Umana kadar bekletti tasn iinde, sonra bir dikite iiverdi.
ok iyi bir kadnsn, dedi. Sen aldrma bana.
Spur ve Town and County dergilerinde rastlanan o candan, o sevimli yz ile bakt
adama, geri bu viiz bir az bozulmutu ikiden, bir az bozulmutu yatmaktan, takat
bylesine gzel gsler, bylesine ie yarar kalalar ve bylesine insann srtn
efkatle okayan eller ne arard Spur ve Town and Country dergilerinde. Ve adam
ban kaldrp baktnda o candan, sevimli glmsemesini grd, lmn geldiini
gene hissetti. Bu kez saldrmamt yle. Bir kandili titreten ve alevini uzatan bir
yelin fr gibiydi.
Cibinliimi dar karsnlar sonra, aaca balasnlar, atei de yaksnlar. Bu gece
adrda yatmayacam. Tanmaa demez. Berrak bir gece. Yamur yok.
KLIMANJARO'NUN KARLARI
195
Demek lmn byle oldu senin, iitemediin fsltlar iinde. Eh, artk kavga
kmayacakt. Sz verebilirdi buna. Basndan hi gememi olan bu tek deneyimi
ber-badetmeyecekti imdi. Yapabilirdi hani. Sen hereyi ber-badettin. Belki de
yapamazd.
Ben sylesem yazabilir misin?
Hi bilmem, dedi adama.
Pekl.
Yazmak istedii eyi ylesine derli toplu gryordu 'ci, eer tam hakkn
verebilseydi, bir tek paragrafa sd-rabilirdi tmn, ama vakit yoktu elbet.
Gln yukarsndaki tepede, aralar beyaz harla svanm ktklerden yaplma bir
ev vard. Kapnn yanndaki srkta, yemee armak iin bir an aslyd. Evin
arkasnda tarlalar, tarlalarn ardnda da kereste orman vard. Evden rhtma dein
bir sra Lombardiya kava sralanyordu. Kereste ormannn kysndan tepelere bir
yol gidiyordu, bu yolda brtlen toplamt. Sonra bu ev yanmt. Ak minenin
stndeki geyik ayaklarn dan yaplm rafta duran btn tfekler yandyd, arka-
sndftn namlular, fieklikler deki kurunlarla kundaklar yanp gitmiti. Kocaman
demir sabun kazanlar iin kl suyu yaplan yerdeki kl yn zerinde duruyordu
bunlar, oynayabilir miyiz bunlarla diye sorardk Bykbaba'-ya, o da olmaz derdi.
E... onun tfekleriydi bunlar hl ve artk baka tfek de almad. Ava da kmad hi.
Ev ayn yerde yeniden yapld, keresteden bu sefer ve beyaza bayand, kapsndan
baknca kavaklar ye daha tedeki gl grnyordu; ama artk tfek diye bir ey
yoktu ortada. Ktk evin duvarndaki geyik ayaklarna asti! olan namlular kl yn
zerinde duruyordu ve artk hi kimse dokunamyordu onlara.
Savatan sonra Kara Ormanda bir alabalk nehri ki-
196
HEMINGWAY
ralamstk, iki yoldan gidilirdi oraya. Birini tutturdun mu, Triberg'den vadiye iner ve
beyaz yolu evreleyen aalarn glgeledii vadi yolunu dolanr, sonra dalara kan
bir yan yola sapar, bu yol nehre dayanncaya dein ilerinde byk tas evleri ile bir
ok kk iftliklerden geerdin, tte balk avmz orda balard.
teki yol, ormann yanndan diklemesine yukar trmanr, sonra am orman iinden
dalarn tepesine giderdi, orada bir ayrln yan boyunca aa iner, ayr geer
ve kprye varrd. Dere boyunca kayn aalar vard, dere byk deildi, fakat
dard, tertemizdi, hzl akard, kayn aalarnn kkleri altnda glckler yaparak
durulurdu. Triberg'deki Hotel'in sahibi krl bir
mevsim geirmiti. Nefis bir mevsimdi ve biz birbirimizle yakn dost olmutuk. Ertesi
yl enflasyon geldi att ve bir yl nce kazand para oteli amak iin eksiklikleri
tamamlamaa yetmedi, adam da ast kendini.
Bunlar syleyip yazdrabilirdin, ama Contrescarpe Meydan'n yazdramazdn. Orada
iek satclar ieklerini sokakta boyarlard, boyalar otobslerin kalkt kaldrma
akard, yasl adamlar ve kadnlar her zaman sarho gezerlerdi, araptan ve kt
cibreden ve ocuklarn burunlar akard hep, soukta; Cafe de Amateurs'-deki ter
kokusu, yoksulluk, sarholuk ve Bal Musette'deki orospular, yukar katta kalan.
Kapc kadn Muhafz Ala-y'ndan svari askerini odasnda konuklamt, at kl sor-
gulu miferi iskemlenin stnde dururdu. Koridorun br ucundaki kiracnn kocas
bir bisiklet yarsyd, o sabah Kaymak'da L'Auto'yu ap da kocasnn Paris -Tours
arasnda yaplan ilk byk yarsnda ncii geldiini renince duyduu sevin.
Kzarp glm ve elinde san spor gazetesiyle alayarak yukar kmt sonra. Bal
Mussette'i isleten kadnn kocas da taksi ofr idi
KLMANJARO'NUN KARLARI
197
ve Harry erken uaa yetiecei gn adam uyandrmak iin kapn vurmutu ve
ikisi yola koyulmadan nce barn tezghnda birer bardak beyaz arap imilerdi. O
mahalledeki komularn tanyordu, nk tm yoksuldular.
O alann evresinde iki eit insan vard. Sarholar ve sporcular. Sarholar,
yoksulluklarn bu yolla unutuyorlard; sporcularsa fkelerini idmandan karyorlard.
Communard'lann torunlaryd bunlar, hangi politikay izliyeceklerini bulmak g
deildi onlar iin. Babalarm, akrabalarn, kardelerini, arkadalarn kimin
vurduunu biliyorlard. Versailles ktalar gelip Commune'-den sonra kenti alnca,
yakalayabildikleri nasrl, bas kasketli ya da stnde ii olduunu gsteren
herhangi bir iaret bulduklar herkesi ldrmlerdi, tte bu yoksulluk iinde, bir
Boucherie Chevaline ile bir arap kooperatifinden doru gelen sokan getii bu
mahallede yazmt ba tarafn, yazacaklarnn. Paris'in bu denli sevdii baka hi
bir kesi yoktu. Dal budak salm aalar, aa ksmlar kahve rengi boyal eski
beyaz evler, o yuvarlak alanda otobsn uzun yeili, kaldrmda mor iek boyas,
Cardinal Lemoine caddesinin tepeden aa, nehre doru inen yokuu, ve te yanda
Mouffetard caddesinin dar, kalabalk dnyas. Pantheon'a giden yol, her zaman
bisikletle getii teki yol, o evredeki tek asfalt yoldu, tekerleklerin altnda ya gibi
kayard, dar, yksek evler ve Paul Verlaine'in ld ucuz, yksek otel vard bu
yolda. Oturduklar dairelerde iki oda vard sadece, o otelin en st katnda, ona ayda
altm franga mal olan, yazlarn yazd bir oda tutmutu. Oradan btn Paris
tepelerini, damlar ve bocalan gryordu.
Oysa apartmann teki katlarndan sadece koru, kmrcnn yeri grnrd. arap
da satard, kt bir sa-
198
HEMINGWAY
rap. Boucherie Chevaline'in kapsnda yaldzl bir at ba vard, ak vitrinde altn
sars, krmz etler asl idi, yeil boyal kooperatiften alrlard araplarn; iyi ve ucuz
arapt. Gerisi boyal duvarlar ve komu pencereleri idi. Bu komular, geceleyin biri
sarho olup da, boyuna yats-yp durduklar, o tipik Fransz sarholuu ile sokaa
serilip homurdanmaa, inlemee balaynca, pencerelerini aarlard ve sonra bir
konumadr balard.
nNerde Polis? istemezsin buradadr pezevenk. Bir kapc ile yatyordur. Git bir Agent
ar. Biri kalkp da pencereden bir kova s dknceye kadar inleme sona ermezdi.
Bu ne? Su- iyi fikir.- Ve pencereler kapanrd. Onun femme de menage' olan
Marie, sekiz saatlik i gn aleyhinde yle atp tutard: Bir koca altya kadar
alrsa evine dnerken az ier ve ok para arj etmez. Oysa sadece bee kadar
alt zaman her gece sarho olur ve hi para tutmaz. alma saatlerinin
ksaltlmasndan zarar gren iilerin karlar.-
Bir az daha etsuyu istemez misin? diye sordu kadn.
stemem, ok teekkr ederim. ok gzel.
Bir azck alsan.
Viski soda istiyorum.
yi deil sana.
Deil. Tehlikeli benim iin. Cole Porter yazd mziini ve szlerini. Olur deli benim
iin.
Bilirsin, imeni isterim.
A... elbet. Ama tehlikeli benim iin.
O gidince, diye dnd adam. istediimi yaparm, istediimi yaparm deil de, ne
varsa. Ayyyy, yorulmutu. ok yorulmutu. Biraz uyuyacakt. Sessizce yatt, lm
yan banda deildi. Herhalde baka bir sokaa gitmi-
KLIMANJARO'NUN KARLARI
199
ti. p diye giderdi, bisikletle, kaldrmlarda hi ses karmadan.
Yo, Paris stne hi yazmamt. Sevdii Paris stne, hi. Ama yazmad teki
eylerden ne haber!
iftlikten, ada aynn gm griliinden, sulama yollarndaki tertemiz, hzl
sulardan, kaba yoncalarn koyu yeilinden ne kaber! Kei yolu tepelere doru
trmanrd ve yazn davar, geyik gibi rkek olurdu. Brmeler, dinmiyen uultu,
gzn dadan indirirlerken, ar ar yryen srnn kaldrd o toz bulutu.
Dalarn ardndaki keskin doruk, akam aydnlnda ve aysnda ke-iyolundan
inerken vadinin telerinde parlard. Karanlkta kereste ormanndan nn iyi
gremedii iin atn kuyruunu tutarak iniini ve yazmak istedii btn hikyeleri
hatrlad imdi.
Hani o zaman kimse gelip de ot almasn diye tembih ederek iftlikte braktklar
yarm akll yanama ocuk stne ve ocuun yem alyor diye nlemee alt
Fork'larn yal deyyusu stne. ocuk kar koyuyor, adam da gene dveceini
sylyor. ocuk mutfaktan tfei alp, adam ambara girmiye kalknca vuruyor onu,
iftlie dndklerinde leli bir hafta olmutu adamn, ak avluda buz kesmiti,
kpekler yemiti tesini berisini. Hadi bakalm ne kaldysa bir battaniyeye sarp
balayarak kzaa yklyorsun, ipinden eke eke, ocuun da yardm ile
'gtryorsun, kayaklarnz takp yola indiriyorsunuz, olan kasabaya gtrmek
altm millik yol. Tutuklanacandan hi haberi yok ocuun. Grevini yaptn
sanyor, senin dostun olduunu ve mkfatlandr ila an dnyor. htiyarn nasl
bir ktlk etmi olduunu, kendisine ait olmayan yemi nasl almaa kalktn
herkes bilsin diye kzan ekilip gtrlmesine yardm etmiti
200
HEMINGWAY
ve erif bileklerine kelepeyi taknca inanamam gzlerine. Alamaa balamt,
ite yazmak iin saklad hikayelerden biri de buydu. Ora ile ilgili en az yirmi hikye
biliyordu, birini bile yazmamt. Neden?
Sen syle onlara neden olduunu, dedi adam
Ne nedeni sevgilim?
Hi nedeni.
Artk ok imiyordu kadn, beraberliklerinden bu yana. Fakat adam yaasa da kadn
stne yazmayacakt hi, bunu biliyordu. Ne de tekiler stne. Zengin oianlar
alkt, ok ierlerdi ya da tavla oynarlard boyuna. Alk ve biteviye idiler. Zavall
Julian' hatrlad ve onun zengin kadnlara kar o romantik rkntsn, bir
zamanlar, yle balayan bir hikye yazmaa kalktn, Byk zenginler senden ve
benden farkldrlar. Ve bir bakas da ona ne demiti? Evet, onlarn paralan ok.
Ama bu sz, Julian'a komik gelmemiti. Zenginlerin apayr ve stn bir rk
olduklarn dnyordu o, yle olmadklarn anlaynca sarslmt, baka olaylardan
sarsld kadar sarslmt.
Sarslanlar hor grmt hep. Anladn eyi sevmek zorunda deilsin. Hereyin
stesinden gelebilirdi, byle geirdi aklndan, bos verdii hi bir ey onu ykamazd.
iyi ya. ite imdi de lme bo verecekti. Her zaman bir tek eyden korkmutu, o da
ac ekmek A,va, herkes kadar, ok uzayp onu gten drene dek dayanabilirdi,
ama burada korkun ykc bir ey olmutu, bu ey tam onu alt ettii anda ac
dinmiti.
ok eskiden bir akam bombardman subay Williamson'un tel rglerden aarken
Alman karakolundan at-
KLMANJARO'NN KARLARI
201
lan bir el bombas ile yaralandn, bararak, herkese ldrn beni diye yalvardn
hatrlad. iman bir adamd, ok cesurdu, bir az garip gsterilere merakl idi ise de
iyi bir subayd. Fakat o gece tellerde yakalanmt, alevler onu aydnlatyordu,
barsaklar tellere dklmt, o yzden onu ordan ekip almak iin de canl canl
kesmek gerekmiti. Vur beni Harry. Tanr askna vur beni. Bir zamanlar, Tanr
insana kullanamayaca eyi vermez gr stne tartmlard, biri de acnn belli
bir sre sonra insan kendinden geirdii biimde bir kurama balamt bu gr.
Ama o akam, Williamson'u hi unutamad. Hep kendisi iin saklad btn morfin
haplarn verene dek Williamson'u kendinden hi bir ey geiremedi, haplarn bile
hemen bir etkisi olmad.
imdilik durumu kolayd, sonradan ktye gitmezse endielenecek bir ey yoktu.
Yalnz daha iyi birileri olsun isterdi yannda.
Nasl birileri olsayd, diye dnd bir az.
Yok, dedi kendi kendine, yle her eyi ok uzun, ok ge yaparsan hl umma
evrende kimseyi. Kimse kalmad. Parti bitti, imdi evsahibi hanm ile ba baasn.
Her eyden olduu gibi rmekten de bktm, diye dnd.
Sknt bu, dedi yksek sesle.
Nedir o sevgilim?
Uzayp giden her ey.
Atele kendisi arasnda kalan kadnn yzne bakt, iskemlesinde arkasna
yaslanmt, alevin yanss biimli yznde parlyordu, adam kadnn uykulu
olduunu grd. Atein hemen tesinden srtlann bir ses kardn duydu.
Yaz yazyordum. dedi. Ama yoruldum.
202 HEMINGWAY
Uyuyabilecek misin? Ne dersin?
Elbette. Sen neye ieri girmiyorsun?
Burada seninle oturmak istiyorum.
iinde bir acaiplik mi var? diye sordu kadma.
Yo. Bir az uykum geldi.
Bende var, dedi adara.
lmn gene geldiini hissetmiti tam o an.
Benim hi yitirmediini ey meraktr, dedi kadna.
Sen hi bir eyini yitirmedin. Tandm en eksiksiz adam sensin.
Tanrm! dedi adam. Kadnn akl bu kadar erer ite. Neymi bu? Senin sezgin
mi?
nk tam o srada lm gelmi, ban yatan ayak ucuna koymutu, soluunun
kokusunu duyuyordu.
Kafatas, trpan gibi eylere inanma sakn, dedi kadna. lm, bisikletli iki polis
de olabilir, bir ku da. Ya da bir srtlannki gibi kocaman bir burnu da olabilir.
imdi stne doru kmt, artk biimi filn yoktu. Sadece bir yer kaplyordu.
Syle gitsin.
Gitmedi, bir az daha yaklat.
Korkun bir soluun var, dedi ona adam Seni kokmu deyyus seni.
Daha da yaklat, imdi artk onunla konuamyor-du, teki bir az daha yaklat
konuamadn grnce ve imdi adajn onu konumadan uzaklatrmaa
alyordu, ama o ilerliyordu, yle ki arl adamn btn gsn-deydi, orada
reklenip kalnca, adam ne kprdayabildi, ne de konuabildi, kadnn yle dediini
duydu, Bwana uyudu. Yavaack yata aln, adrn iine gtrn.
Kadma, onu uzaklatrmasn syliyemedi, imdi yerlemiti, yle ard ki, nefes
alamyordu adam bu yz-
KLMANJARO'NUN KARLARI
203
den. Ve sonra yata kaldrrlarken, birden geti, gsnden arlk kalkt.
Sabaht, bir sre nce sabah olmutu ve adam uan sesini iitti. ok kk
grnyordu, sonra byk bir daire izdi, ocuklar dar frladlar, benzin dkerek
ate yaktlar, ot attlar atee, alann iki ucunda bylece byk aievler parlad. Sabah
rzgr, alevleri kampa doru f-ryordu, uak bu kez daha
alaktan iki daire daha izdi, aaya kayp yavaack kondu, ona doru yryen,
spor pantalon tvit ceket ve kahve rengi ftr apka giymi bizim Compton'du.
Ne oldu kart horoz? dedi Compton.
Bacak kt, dedi ona. Kahvalt eder misin?
Teekkr ederim. ay ierim yalnz. Puss Moth'-lar bilirsin. Memsahibi
alamayacam. Bir kiilik yer var sadece. Senin kamyon yolda.
Helen, Compton'u bir yana ekmi konuuyordu. Compton eskisinden daha neeli
dnd yanna.
Seni hemen bindirelim, dedi. Mem iin ben bir daha gelirim. Galiba Arusha'da
yakt iin duracaz. Yola koyulsak iyi ederiz.
Peki, ap imiyecek misin?
imesem de olur.
ocuklar yata tutup kaldrdlar, yeil adrlarn nnden ve kayalk boyunca
yryp dzle ktlar, artk ok harlanm olan ate kmelerinin yanndan
getiler, btn otlar yanm, rzgr atei yelliyordu, kk uan yanna geldiler.
Onu ieri yerletirmek g oldu, fakat uan arka deri minderine uzanp bacan
Camp-ton'un oturduu koltuun bir yanma dini dik dayad. Compton motoru iletti
ve ieri girdi. Grltler uan bilinen seslerine dnrken Helen'e ve ocuklara el
sallad, yerde ar ar gidiyorlard, Conpie yaban domuzu
204
HEMINGWAY
ukurlarn gzlyordu, ate kmeleri arasndaki dzlkte homurtu ve grltler
artt, son bir grlt ile havalandlar, aada hepsini grd, el sallyorlard, tepenin
yanndaki kamp imdi yasslayor, ova uzanp gidiyor, aa kmeleri ve allar
dzleiyordu, av hayvanlarnn at kk yollar kurumu su birikintilerine doru
kayarak uzanyordu, hi bilmedii yeni bir su grd. imdi yuvarlaklasm kk
srtlar gibi grnen zebralar ile, kocaba noktacklar halindeki gunular ovada sra
sra dolarlarken trmanr gibiydiler, uan glgesi imdi stlerine vurunca
katlar. imdi nokta gibi kaldlar, hi de koar gibi bir halleri yoktu ve ova gz
alabildiince kirli sar uzanyordu, hemen gznn nnde ise Compie'-nin tvit
ceketli srt ve kahve rengi ftr apkas vard. Sonra ilk tepelerin stnden getiler,
gunular trmanyordu oralara, sonra dalarn stndeydiler, yemyeil ykselen
ormanlarn birdenbire alveren uurumlar vard altlarnda, tekpara olmu
bambularla kapl bayrlar, sonra gene stlerinden geerken doruklaarak ya da
ukarlaa-rak yontulan byk ormanlar... Tepeler alald, bir baka ovann
stndeydiler, imdi scakt, morumsu bir kahverengi, sdan yamr yumru Campie
dnp bakt ona yolculuk durumu nasl diye. Sonra nlerinde baka dalar belirdi
karanlk.
Ve arkasndan Arusha'ya gidecekleri yerde sola dndler, yaktmz var diye
dnd, aaya baknca elenen pembe bir bulut grd, yerin stnde hareket
ediyordu, bir frtnada nerden geldii belli olmayan ilk kar gibiydi havada, gneyden
ekirgeler geliyor diye dnd. Sonra ykselmee baladlar, sanki douya doru
gidiyorlard, sonra hava karard, frtnaya girmilerdi, yamur ylesine youndu ki,
alayandan geer gibiydiler, sonra kurtuldular, Compie dnp srtt, iaret etti ve
orada^ nlerinde, btn grebildii, dnya kadar byk, koca-
KLtMANJARO'NUN KARLARI
205
man, yksek ve gnete inanlmaz beyazlktaki Kliman-jaro'nun yass tepesi idi. Ve
o zaman, gittii yerin oras olduunu anlad.
Tam o srada srtlan karanlkta barma kesti ve garip, insannkine benzer,
nerdeyse alar gibi bir ses karmaa balad. Kadn bu sesi duydu ve sknt ile
dnd yatt yerde. Uyanmad. Dnde Long sland'daki evdeydi. Kznn sosyeteye
takdiminden nceki geceydi. Nedense babas da oradayd, kzgn ve ok sertti.
Srtlann kard ses ylesine kalnd ki, kadn uyand ve bir an nerde olduunu
anlayamad, ok korkmutu Sonra el lmbasn ald ve Harry uyuduktan sonra ieri
tadklar teki yataa tutup aydnlatt. Cibinliin altndan gvdesini seebiliyordu,
fakat naslsa bacan dar karm ve
yatan yanndan yere sarktmt. Btn sarglar zlmt, kadn bakamad ona.
Molo, diye seslendi. Molo! Molo! Sonra, Harry, Harry! dedi. Arkasndanda,
Harry! Ne olursun, ah Harry! diye bard.
Hi karlk gelmedi, soluk aldn da duymuyordu.
adrn dnda srtlan, kadn uyandran o garip sesi kard gene. Ama kadn,
kalbinin arpmasndan duyamad bunu.
ELL BN DOLAR
Kendini nasl buluyorsun Jack? diye sordum ona. u Walcott'u grdn m? der.
Cimnastik salonunda grdm sadece. Eh, der Jack, beni ok uratracak o
olan. Yenemez o seni. der Asker. Keke yle olsayd. yle bir ka gagalama
ile ykamaz seni. Gagalamaya eyvallah, der Jack. Ben ona aldrmam.
Daya yiyecek gibi grnyor, dedim. Elbette. der Jack, ok
dayanamayacak. Senin benim gibi dayanamaz o Jerry. Ama u anda durumu iyi.
Solunla gebertirsin onu. Belki, der Jack. Elbette. Bir kozuna var. Richie
Lewis'i ilediin gibi ile onu da. Richie Lewis, dedi Jack, o ft! mz, Jack
Brennan, Asker Bartlett ve ben, Hanley'-deydik. Yanmzdaki masada iki orospu
vard, imilerdi. Ne demekmi o ft? diye sordu karlardan biri. Ne demekmi
ft, serseri irlandal?
Elbette, der Jack. Elbette yledir.
50 BiN DOLAR
207
ftlar, diye srdrr kar. Bu serseri irlanda llar hep ftlar dolamlar
dillerine. Ne demekmi ftlar?
Hadi gel. kalm buradan.
ftlar, diye kar srdrr. Kim grm senin daha bir iki paras verdiini?
Karn her sabah ceplerini dikiyor her halde. Ah u irlandallar ve onlarn ftlar.
Richie Lewis senin de hakkndan gelirdi.
Elbette, der Jack. Sen de sanki bol keseden verirsin, ha?
Dar ktk, ite Jack buydu. Neyi nerde syliye-ceini bilirdi.
Jack, Danny Hogan'm Jersey'deki salk iftliinde balad almalarna. Oras iyi idi
ama Jack ok sevmedi. Karsndan, ocuklarndan uzak olmak houna gitmiyordu,
ou kez sinirli ve ikyetiydi. Beni seviyordu, iyi anlayorduk; Hogan' da
seviyordu, ama bir sre sonra Asker Bartlett sinirine dokunmaa balad. Byle bir
kampta souk akalar yapyordu. Yaptklar komik deildi, ho deildi, Jack'a
dokunmaa balamt. una benzer eylerdi. Jack glle kaldrr, torba ile alr,
sonra eldivenlerini geirerek sorard askere,
almaa var msn?
Elbette. Nasl alaym istersin? diye sorard asker. Walcott gibi sert mi alaym
istersin? Bir ka kez yere ykmam m istersin seni?
yle ite. derdi Jack, hi holanmad halde Bir sabah hepimiz yolda yryorduk.
Epey uzaklara gitmi, dnyorduk artk. dakika sk yryp, Dir dakika
arlayorduk, sonra gene dakika hzlanyorduk. Jack hi bir zaman o ksa
mesafe koucusu tiplerinden deildi. Ringte yeterince hzl dolanrd gerektiinde,
ama yolda yle pek tez deildi. Konutuumuz
208
HEMINGWAY
srece asker ona hep takld durdu. Tepeye trmanp iftlie geldik.
Eh artk, der Jack, sen kasabaya'dn Asker. - Ne demek bu?
Sen kasabaya dn ve gelme artk buraya.
Ne oldu?
Bktm senin konumalarndan.
Peki? der Asker.
Peki, der Jack.
Evlere enlik hale geleceksin Walcott seni haklad zaman.
Elbette, der Jack, belki yle olurum, ama senden de bktm artk.
te bylece Asker o sabah trene binip kasabaya gitti. Ben de onunla trene kadar
indim. D krklna uramt.
Sadece taklyordum, dedi. Peronda bekliyorduk. Byle sama sapan bir eyden
tr darlmamas lzmd Jerry.
Sinirli ve huysuz, dedim, yi ocuktur, Asker.
yledir cenabet. Hep yledir o cenabet.
Eh, dedim, hoa kal Asker.
Tren gelmiti. Asker antas ile atlayverdi.
Hoa kal, Jerry, der. Matan nce kasabaya iner misin?
Sanmyorum.
Sonra grrz yleyse.
Asker ieri girdi, hareket memuru iaret verdi, tren kalkt. iftlie araba ile dndm.
Jack sundurmada karsna mektup yazyordu. Posta gelmiti. Gazeteleri aldm,
sundurmann teki ucuna gittim, oturup okumaa baladm. Kapda Hogan grnd,
benden yana geldi. Askerle kavga m etti?
50 BiN DOLAR
209
Kavga falan yok, dedim. Kasabaya dnmesini ; syledi sadece.
ime domutu bu, dedi Hogan. Zaten Asker--.den oldum olas holanmamt.
Evet. Pek az insandan holanyor.
Souk herifin biri, dedi Hogan.
Benimle aras hep iyidir.
Benimle de, dedi Hogan. Bir ikyetim yok on-> dan. Souun tekidir geri.
Hogan tel kapdan ieri girdi, ben de orda, sundurmada oturup gazeteleri okudum.
Gz havas balamak zereydi, Jersey'de tepeler, krlar ok gzeldi, gazeteyi
bitirince yerimden kalkmadm, krlara, aalarda ormann karsnda tozu dumana
katarak kamyonlarn getii yola baktm. Hava nefisti, krlar ok gzeldi. Hogan
kapda grnd, ona dedim ki, Yahu buralarda hi avlanacak bir ey yok mu?
Yok, dedi Hogan. Serelerden baka bir ey yok.
Gazeteyi grdn m? dedim Hogan'a.
Ne var?
Sande ykt teki n dn.
Dn akam telefonla aldm haberi.
At yarlarn izliyorsun bakyorum ha, Hogan? diye sordum.
Hi kesmedim ilgimi, dedi Hogan.
Ya Jack'dan ne haber? diyorum. O da hl oynuyor mu?
O mu? dedi Hogan. Hi rastladn m byle bir eye?
Tam o srada elinde mektupla Jack kageldi. stnde eski bir pantalon ile sveter
vard, boks ayakkablarn giymiti.
Pulun var m Hogan? diye sorar.
210
HEMINGWAY
Mektubu bana ver, dedi Hogan. Ben ataym pas*. .
Yahu Jack, dedim, at yans oynamyor muydun, sen?
Elbette.
Biliyordum oynadm. Seni hep Sheepshead'de,-grrdm.
Neden braktn? diye sordu Hogan. Para kaybettim.
Jack yanmda yere oturdu, srtm diree dayad.. Gneten gzlerini kapamt.
iskemle ister misin? diye Hogan sordu, istemem, dedi Jack. Byle iyi. ok
gzel bir gn, dedim. Krlar ne gzel. Tkrmn iine, kentte karmn
yannda olsam ; daha iyiydi.
Eh artk bir haftan kald ancak. Evet, der Jack. yle.
Orda sundurmada oturduk. Hogan ierde brosun-dayd.
imdiki durumuma ne dersin? diye sordu Jack ba na.
Eh, bir ey denemez daha, dedim. Formuna, girmen iin bir haftan var.
Yutturma bana. Eh, dedim, hakszsn. Uyuyamyorum, dedi Jack. Bir ka
gn iinde toparlarsn kendini. Yok, der Jack, benimkisi uykusuzluk hastal.
Akln bir eye mi taktn? Kary zledim. Getirt onu. Yok. Yapamam, o
kadar gen deilim
50 BN DOLAR
211
Yatmadan nce bir gzel yrrz, iyileirsin ve yorulursun.
Yorulurmuum! dedi Jack. Ben hep yorgunum. Btn bir hafta hep bu
durumdayd. Geceleri uyu-yamyordu, sabahlar yle bitik kalkyordu.
Fakir ekmei gibi bayatlad, dedi Hogan Hi i yok.
Walcott'u hi grmedim, dedim. Gebertir bunu, dedi Hogan. ikiye bier.
Eh, dedim. Herkesin bana gelir bir gn. Bylesi deil, dedi Hogan. Hi
almam diyecekler. iftliin adna da leke srer bu.
Gazetecilerin bu yazdn duydun mu? Duymaz mym! Berbat bir durumda
dediler. Dvmesine izin verilmemeli dediler.
Ama, dedim, boyuna yanlr bunlar, yle deil mi?
Evet, dedi Hogan. Ama bu kez haklar var.
Nerden bilirler adamn durumu iyi mi, kt m?
Eh, dedi Hogan, o kadar da budala deiller.
Btn yaptklar Toledo'da Willard'i tuttular. Bu
Lardner, hani imdi u akll geinen, sor bakalm ona
Toledo'da Willard'i tuttuu zaman.
Ortalkta yok, dedi Hogan. Byk malar yazyor sade.
Umurumda deil onlar benim, dedim. Ne bilirler? Belki bir eyler karalyorlar
ama ne bilirler ki?
Jack'in formunda olmadn bilmiyor musun sen sanki? diye sordu Hogan.
Yo. Yapacan yapt. Yalnzca Corbett'e ihtiyac var simdi, Corbett de tuttu mu
onu, tamamdr. Elbette. Tutar onu Corbett. der Hogan. Tutacak.
212
HEMINGWAY
l
50 BIN DOLAR
213
Jack o gece de hi uyuyamad. Ertesi gn, dvten nceki son gnd. Kahvaltdan
kalknca gene sundurmaya kmtk.
Uyuyamaynca neler dnyorsun Jack? dedim.
Sklyorum, der Jack. Bronx'daki malm iin sklyorum, Florida'daki malm iin
sklyorum. ocuklar iin sklyorum, karm iin sklyorum. Kimi kez dvleri
dnrm. 'u ft Richie Lewis'i dnrm, kafam bozulur. Baz hisselerim var,
onlara sklrm. Ne dnmem ki?
Yarn akam hepsi bitecek.
Elbette, dedi Jack. O kurtaryor hep, deil mi? Her eyi o zmlyor, galiba.
Elbette.
Btn gn sinirliydi. Hi bir ey yapmadk. Sadece dolat bir az Jack etrafta,
zlmek iin. Kendi kendine iki raunt alt. Bunu bile yaparken hi i yoktu. Bir
sre ip atlad. Terliyemedi.
Hi almasa daha iyi eder, dedi Hogan. ip atlayn seyrediyorduk. Artk hi
terliyemiyor mu?
Terliyemiyor.
Sakn bir bozukluu olmasn? Kilo almakta gl oldu mu hi?
Yok canm yle bir eyi.
Terlemesi lzm, dedi Hogan.
Jack grnd, ip atlayarak. nmzde sryarak ip atlyordu, ileri geri, seferde
bir de kollarn kavuturuyordu.
E.. der, neler konuuyorsunuz aylak herifler?
Bana kalrsa artk almaman lzm, der Hogan. Bitkin deceksin.*
Korkun olmaz m? der Jack, ipi yere sert sert vurarak atlar.
O gn leden sonra iftlie John Collins kageldi. Jack odasndayd. Otomobille
gelmilerdi kasabadan. Yannda iki arkada vard. Otomobil durdu, hepsi dar
frladlar.
Jack nerde? diye John bana sordu.
Yukarda, odasnda, yatyor.
Yatyor mu?
Evet, dedim.
Nasl?
John'un yanndaki iki herife baktm.
Onun arkadalardr bunlar, dedi John.
iyi deil, dedim.
Nesi var?
Uyuyamyor.
Cenabet, dedi John. u irlandal herif de hi uyuyamaz.
Hi tad yok, dedim.
Cenabet, dedi John. Hi bir zaman yoktur. Onu on yldr bilirim, daha bir gn
tad yerine gelmemitir.
Yanndakiler gld.
Sizi tantraym; Mr. Morgan, Mr. Steinfelt, dedi John. Mr. Dayle, Jack'
hazrlyor.
Memnun oldum, dedim.
Yukar kp, olan grelim, dedi Morgan denilen herif.
Bir bakalm ona, dedi Steingelt.
Hepimiz yukar ktk.
Hogan nerde? diye John sordu.
Baz mterileri ile anbarda, dedim.
imdi ok mteri var m burada? diye John sordu.
Sadece iki.
Pek sakin bir yer, deil mi? dedi Morgan.
214
HEMINGWAY
Evet, dedim. ok sakin.
Jack'm odas nndeydik. John kapy vurdu. Hi ses gelmedi.
Belki uyuyor, dedim.
Gndzn ne bokuna uyur bu adam?
John tokma evirdi, hepimiz ieri girdik.
Jack uyuyordu. Yz koyun yatmt, yz yasta ' gmlyd, iki kolu ile yasta
sarlmt.
Hey, Jack! dedi John.
Yastn stnde Jack'm ba biraz kprdad. Jack! der John, stne eilerek. Jack
yasta biraz daha gml d. John omuzlarna dokundu. Jack dikilip oturdu, bizlere
bakt. Tra olmamt, stnde eski bir sveter vard.
Hay Allah! Neden uyutmuyorsun beni? der John'a.
Bozulma, der John. Seni uyandrmak istemedim-
di.
A, tabi, der Jack. Istemedindi elbette.
Morgan ile Steinfelt'i tanyorsun, der John.
Ho geldiniz, der Jack.
Naslsn, Jack? diye Morgan sorar.
iyi, der Jack. 'Nasl olacam?
iyi grnyorsun, der Steinfelt.
Deilmi ya, der Jack. Yahu, der John'a Sen benim menajerimsin. iyi ara
verdin dorusu. Gazeteciler hurdayken ne demee gelmezsin! Jerry ile ben mi
konuaym istiyorsun onlarla?
Lew'in Philadelphia'da ma vard, dedi John.
Bundan bana ne? der Jack. Sen benim menajerimsin. iyi bo verdin, deil mi?
Philadelphia'da sanki benim hayrma m altn? Tam sana ihtiyacm olduu zaman
niye burada yoktun?
Hogan burada idi.
Hogan, der Jack, Hogan benden beter cahil.
50 BiN DOLAR
215
'Asker Bahtlett de burada idi bir sre, galiba? dedi ''Steinfelt konuyu deitirmek
iin.
Evet, burada idi; der Jack. Burada idi ite o ka-' dar.
Yahu, Jerry, dedi John bana, Sen u Hogan' gidip bulur musun? Yarm saat
sonra kendisini grmek istediimizi syle.
Elbette, dedim.
Niye burada kalmyor sanki? der Jack. Kal git-"ine, Jerry.
Morgan ile Steinfelt birbirine baktlar.
Sakin ol, Jack, dedi John ona.
Ben gidip Hogan' bulaym, dedim.
Peki, istiyorsan git, der Jack. Ama bu heriflerin ?hi biri seni gnderemez.
Ben gidip Hogan' bulacam, dedim.
Hogan anbardaki cimnastik salonunda idi. Yannda "salk iftlii mterilerinden iki
kii vard, ellerine eldi-" ven giymilerdi. Gelir arkamdan o da bana vurur korkusu ile
biribirlerine vurmak istemiyorlard.
Bu kadar yeter, dedi Hogan benim ieri girdiimi grnce. Birbirinizi
boazlama brakn. Bir du aln da baylar , Bruce size masaj yapsn.
iplerin arasndan trmanp ktlar ve Hogan bana doru geldi.
John Collins, iki arkada ile darda Jack'i gryor dedim.
Grdm onlar araba ile gelirken. Kim o iki kii John'un yanndaki? Akll
ocuklar dediin takmdan senin, dedi Ho-.gan. Bilmez misin ikisini? Hayr,
dedim.
216
HEMINGWAY
Mutlu Steinfelt ile Lew Morgan. Bilardo salonunu, iletiyorlar.
Ne zamandr burada yoktum, dedim.
Elbette dedi Hogan. O mutlu Steinfelt byk hrsz.
Adn duydum, dedim.
ok kaypak ocuktur, dedi Hogan. Kt dzerler ikisi de.
Eh dedim, yarm saata kalmaz grmek isterler bizi.
Yarm saatten nce grmek istemezler mi demek istiyorsun?
Evet ya.
Hadi broya, dedi Hogan. Kt dzenlerin can cehenneme.
Yarm saat kadar sonra Hogan'la ben yukar ktk. Jack'm kapsn vurduk. Odada
konuuyorlard.
Bir dakika, dedi biri.
Brakn drdr be, dedi Hogan. Beni grmek isterseniz aada bromdaym.
Kapnn kilidini astklarn duyduk. Steinfelt'ti aan.
Gel ieri Hogan, der. ieceiz biz.
yi, der Hogan, bu olur ite.
ieri girdik Jack yatakta oturuyordu. John ile Morgan ise birer iskemlede idiler.
Steinfelt ayakta duruyordu.
Amma da esrarl ocuklarsnz ha, dedi Hogan.
Merhaba Danny, der John.
Merhaba Danny, der Morgan ve el skrlar.
Jack azn amaz. Yatakta yle oturur. tekilerden, ilgisizdir. Kendi basmadr.
stnde eski bir mavi ceket pantolon, ayanda boks ayakkablar. Tra uzam,
irlandal gibi oturuyordu.
Steinfelt bir ie getirdi, Hogan da bardaklar kar-.
50 BiN DOLAR
217
di, hepsi itiler. Jack ile ben birer tane aldk, tekiler durmadlar orda, ikilediler,
lediler.
Bir azm da dn yolu iin saklasanz daha iyi olur, dedi Hogan.
zlme sen. ikimiz bol, dedi Morgan.
Jack bir bardaktan baka imemiti. Ayakta durmu, onlara bakyordu. Morgan,
Jack'm oturduu yatakta oturuyordu.
eksene bir tane Jack, dedi John ve ie ile barda uzatt ona.
Yok, dedi Jack, cenaze trenine yokum.
Hepsi gld. Jack glmedi.
Giderlerken hepsi keyfini bulmutu. Jack kapda duruyordu, tekiler arabaya
binerken. El salladlar ona.
Gle gle, dedi Jack.
Akam yemeini yedik. Btn yemek boyunca Jack, Versene unu bana,,
uzatsana unu, gibi szler bir yana, hi konumad, iki salk-iftlii mterisi de
bizimle ayn masada idiler. ok ho ocuklard. Yemei yedikten sonra ktk dar.
Karanlk basmt.
ister misin bir dolaalm Jerry? diye sordu Jack.
Elbette, dedim.
Ceketlerimizi giydik ve yrdk. Ana yola indik ve ana yol boyunca bir buuk mil
kadar yrdk. Yanmzdan otomobiller geiyordu, biz de onlar geerken kenara
ekiliyorduk. Jack hi azn amad Byk bir arabann gemesi iin allara
daldmzda Jack, Byle dolamann iine, dedi. Dnelim Hogan'a...
Tepeye saran ve tarlalar arasndan geen bir yan yolu tutturduk Hogan'n oraya
dnmek iin. Tepenin stnde evin klarn grebiliyorduk. Evin nne geldik,
Hogan kapda duruyordu.
iyi geldi mi dolamak? diye sordu Hogan.
218 HEMINGWAY
ok iyi, dedi Jack. Bana bak Hogan, ikin var m?
Elbette, der Hogan. Nedir niyetin?
Yukar, odaya gnder, der Jack. Uyuyacan bu gece.
Doktorluun var demek, der Hogan.
Hadi kalm Jerry, der Jack.
'Yukarda Jack, ba elleri arasnda, yataa oturdu
Yaamak m bu? der Jack.
Hogan iki ile iki bardak getirdi.
Zencefil biras da ister misin?
Ne sanyorsun, hasta olmak iin mi iiyorum?
Sordum, o kadar, dedi Hogan.
ier misin? dedi Jack.
Yok, teekkr, dedi Hogan. kt gitti.
Senden ne haber, Jerry?
Seninle bir tane alrm, dedim.
Jack iki tane doldurdu. imdi, dedi, bo vermek istiyorum artk.
Biraz su koy, dedim.
Peki, dedi Jack. Daha iyi olur sanrm.
Hi konumadan iki tane devirmitik. Jack bana bir tane daha doldurmaa kalkt.
Yo, dedim, yeter bana bu kadar.
Peki, dedi Jack. Kendine esasl bir tane daha doldurdu, stne de su koydu. Bir az
kafay tutmutu.
leden sonra iyi bir parti yaptk, dedi. Hi ansa brakmyorlar, ikisi de.
Bir az sonra da, E... der, haklan var. i ansa brakmakta fayda ne?
Baka imez misin, Jerry? dedi. Hadi, i benimle.
50 BiN DOLAR
219
iim istemiyor Jack, dedim. Bu kadar iyi geldi bana.
Hadi bir tane daha, dedi Jack, iki yumuatyor onu.
Peki, dedim.
Jack bir tane bana, bir esasl da kendine koydu.
Bilirsin, dedi, ikiyi ok severim. Boksr olmasaydm boyuna imek isterdim.
Elbette, dedim.
u boks bana ok ey kaybettirdi.
ok para yaptn ama.
Elbette, ben de onun peindeyim zaten. zlemini duyduum ok ey var, Jerry.
Ne demek istiyorsun.
rnein karm. Sonra evden hep uzam. Kzlarma hi bir yardmn olmuyor.
Senin moruk kim? diye soracak u sosyete olanlar onlara. 'Benim moruk Jack
Brennan.' Bunun onlara hi bir yarar yok.
Para alyorlar, i deiir.
Eh, der Jack, ben de zaten paray onlar iin kazanyorum.
Bir iki daha ald. ie bitmi gibiydi.
Biraz su koy stne, dedim. Jack biraz su koydu.
Karm nasl zledim bilemezsin.
Elbette.
Sen bilemezsin. Bunun nasl bir ey olduunu sen bilemezsin.
Krda olmak, kasabada olmaktan daha iyi.
imdi, dedi Jack, bana gre her yer bir. Sen bunun nasl bir ey olduunu
bilemezsin. Bir tane daha i.
Sarho mu oldum? Samalyor muyum? Yok, iyi gidiyorsun.
220
HEMINGWAY
Sen anlyamazsn bunu, Kimse anlyamaz bunun nasl bir ey olduunu.
Karn hari, dedim.
O bilir, dedi Jack. O iyi bilk. Bilir o.
Biraz su koy una, dedim.
Jerry, der Jack, Sen anlyamazsn bunun ne biim bir ey olduunu.
yi idi, yumuakt, sarho olmutu. Gzlerini ayrmadan bana bakyordu. Baklar
ok durgundu.
iyi uyuyacaksn, dedim.
Bak, Jerry, der Jack. Para kazanmak ister misin? Walcott'a para koy.
Evet?
Dinle, Jerry, Jack barda elinden brakt. Bak, sarho deilim imdi. Ne oynadm
onun stne, biliyor musun? Elli bin.
ok para bu.
Elli bin, der Jack. Bire iki. Yirmi be bin papel alacam. Walcott'a para yatr,
Jerry.
Hi de fena gelmiyor dorusu. dedim.
Ben onu nasl yenerim? Hilesi falan yok bu iin. Ben onu nasl yenerim? Neden para
kazanmyaym bu iten?
Biraz su koy una.
Bu matan sonra, yokum ben artk. Yokum artk ben bu ie. Bu dayaa katlanmam
gerek. Neden bundan bir karm olmasn?
Elbette.
Bir hafta uyumadm, der Jack. Btn gece gzlerim ak yattm, dndm
durdum. Uyuyamyorum Jerry. Uyuyamamak ne demektir, sen anlyamazsn bunu.
Elbette.
Uyuyamyorum. tesi yok. Uyuyamyorum ite.
50 BiN DOLAR
221
Uyuyamadktan sonra bunca yl kendine bakmann alemi ne?
ok kt.
Uyuyamamann ne demek olduunu sen bilemezsin, Jerry.
Biraz su koy una, dedim.
Ve saat on bir sralarnda Jack szar, ben de onu yatrrm. Sonunda o hale gelmiti,
uyuyuverdi. Elbiselerini karttm, yataa yatrdm.
Bir gzel uyuyacaksn, Jack, dedim.
Elbette, der Jack, imdi uyurum.
ly geceler, Jack, dedim.
yi geceler, Jerry, der Jack. Benim tek arkadam sensin.
Uyu artk, dedim.
Uyuyacam, der Jack.
Aada Hogan broda masasna oturmu gazeteleri okuyordu. Ban kaldrp bakt.
Eh, yatrdm m dostunu? diye sorar.
Szd.
Uyumaktan daha iyi onun iin. dedi Hogan.
Elbette.
imdi bunu spor yazarlarna anlatana kadar anan alyacak, dedi Hogan.
Eh, ben de yataym artk, dedim.
yi geceler, dedi Hogan.
Sabahleyin sekiz sralarnda aaya indim, kahvalt ettim. Hogan iki mterisine
anbarda ekzersizler yaptryordu. Gittim onlar seyrettim.
Bir! ki! ! Drt! Hogan sayyordu. Merhaba, Jerry, dedi. Jack daha kalkmad
m?
Hayr. Hal uyuyor.
Odama dndm, kasabaya gitmek iin hazrlandm.
222
HEMINGWAY
50 BN DOLAR
223
Saat dokuz buuk sralarnda bitiik odadan Jack'in kalktn duydu. Aaya
indiini duyunca, ben de indim. Jack kahvaltya oturmutu. Hogan gelmi, masann
yarmda duruyordu.
Naslsn, Jack? diye sordum.
Fena deil.
iyi uyudun mu? diye Hogan sordu.
Btn gece deliksiz uyudum. dedi Jack. Azm berbat ama bamda bir ey
yok.
iyi, dedi Hogan. yi bir ikiydi o.
Hesaba yaz, der Jack.
Kasabaya ne zaman inmek istiyorsun? diye Hogan
sordu.
Yemekten nce, der Jack. On bir treni ile.
Otursana, Jerry, dedi Jack. Hogan gitti.
Masaya oturdum. Jack greypfrut yiyordu. Azna ekirdek gelince kaa kartp
tabana koyuyordu.
Dn gece iyi zom oldum galiba, diye balad.
itin biraz.
Bir yn samaladm galiba.
Fena deildin.
Hogan nerede? diye sordu. Greypfrutu bitirmiti.
n tarafta broda.
Dv zerine bahse girmek gibi ne lflar ettim? iiye Jack sordu. Ka elinde
tutmu, greypfrute vuru-
iu.
Cz jambon ve yumurta getirdi, greypfrutu ald. ana bir bardak st daha getir, dedi
Jack kza. a elli bin dolar yatrdm dedin. dedi Jack. . bu.
giriyor bu i, dedi Jack. S>lursa.
Yok, dedi Jack. Onun istedii unvan. Onu tuta caklar muhakkak.
Hi bilinmez.
Yok, unvan istiyor o. Onun iin paradan daha deerli bu.
Elli bin dolar ok para, dedim.
i itir, dedi Jack. Ben kazanamam ma. Sen de biliyorsun zaten benim
kazanamyacam.
Maa girdiine gre kazanma ansn var demektir.
Yok, der Jack. Benden geti artk. Bu sadece bir i.
Nasl buluyorsun kendini?
Fena saylmaz, dedi Jack. Bana gereken uyku idi.
Belki couverirsin.
iyi elendireceim onlar, dedi Jack.
Kahvaltdan sonra Jack karsn ehirler aras arad. Telefon kulbesinde idi.
Buraya geldiinden beri ilk kez karsn aryor, dedi Hogan.
Her gn mektup yazyor.
Elbette, der Hogan, mektup sadece iki sent.
Hogan bize gle gle dedi, Bruce, zenci masajc bizi araba ile trene gtrd.
Gle gle, M. Brennan, dedi Bruce trende. Eminim kafasn kracaksnz o
herifin.
Hoa kal, dedi Jack. Bruce'a iki dolar verdi. Bruce Jack'e ok hizmet etmiti.
Biraz bozulmu grnd. Jack, elinde iki dolan tutan Bruce'a baktm grd.
Hepsi hesaba yazld, dedi. Hogan benden masaj parasn ald.
Trende kasabaya giderken Jack hi konumad. Kede, biletini apkasnn
kurdelsna sokmu, oturup, pencereden dar bakt. Bir kez dnp konutu benim
ile.
Karma bu akam Shelby'de kalacam syledim,
224
HEMINGWAY
dedi. Garden'in hemen kesindedir. Eve yarn sabah giderim.
Fena fikir deil, dedim. Karn hi seni dvrken seyrettimi, Jack?
<Hayr, der Jack. Beni hi seyretmedi.
Sonradan eve gitmek istemediine gre iyi bir dayak yiyeceini tasarlyor diye
dndm. Kasabada bir taksiye atlayp Shelby'e gittik. Bir ocuk gelip antalarmz
ald, resepsiyon'a gittik.
Odalar ne kadar? diye Jack sordu.
Sadece iki kiilik odalarmz var, dedi ktip. Size on dolara ift kiilik gzel bir
oda verebilirim.
ok bu.
Yedi dolara da verebilirim ift kiilik bir oda.
Banyolu mu?
Elbette.
Sen de benimle kalabilirsin, Jerry, der Jack.
Ben kaynbiraderimde yatarm. dedim.
Paraya katlasm diye sylemiyorum, der Jack. Verdiim paraya desin bari
diyorum.
uraya yazar msnz, ltfen? der ktip. Adlara bir gz att. Oda numaranz 238,
Mr. Brennan.
Asansr ile ktk, iki yatakl, gzel, byk bir oda idi, banyosu vard.
Olduka iyi, der Jack.
Bizi getiren ocuk, perdeleri at, antalarmz ieri tad. Jack oral olmaynca,
ocua ben verdim bahii. Ykandk, Jack dar kp bir eyler yememizi istedi.
Yemeimizi Jimmy Hanley'in yerinde yedik. ocuklarn ou orada idi. Yemeimizin
ortalarnda John geldi, bizim masaya oturdu. Jack ok konumuyordu.
Kilon nasl, Jack? diye John sordu. Jack esasl bir yemei bitirmek zere idi.
50 BiN DOLAR
225
Elbise ile de tartlsam olur, dedi Jack. Kilo almak -gibi bir derdi hi olmamt.
Kendiliinden hafif kilo baksr idi, hi imanla-mazd. Hogan'da biraz zayflamt.
Sana hi dert olmyan bir ey bu. dedi John.
Bir bu, der Jack.
Tartlmak iin yemekten sonra Garden'e gittik. Ma saat te, 66 kiloda
oynanacakt. Jack bir havluya sarlm olarak tartya kt. Tart hi oynamad.
Walcolt az nce tartlm, yannda bir sr kii ile orada duruyordu.
Bakalm ka kilosun, Jack, dedi Walcott'un menajeri Freedman.
Peki, sonra da onu tartn, Jack ba ile Walcott'u gsterdi.
Havluyu at, dedi Freedman.
Ka kilo? diye Jack tartan adamlara sordu.
Altm drt, dedi tartan iman adam.
iyisin, Jack, der Freedman.
Onu tart, der Jack.
Walcott geldi. Sansn bir adamd, geni omuzlar, -ar sklet dvs gibi kollan
vard. Bacaklarnda pek i yoktu. Jack ondan biraz daha uzundu.
Merhaba, Jack, dedi. iyice hrpalanm bir yz var-<d.
Merhaba, dedi Jack. Naslsn?
iyi, der Walcott. Beline sard havluyu att, tartya kt. Akln alamyaca kadar
geni omuzlar ve srt ^vard.
Altm alt kilo yedi yz gram. Walcott indi, Jack'e srtt.
Jack senden iki kilo yedi yz gram geride. der John, Walcott'a.
226
HEMINGWAY
imdi gidip yemek yiyeceim. Dndmde daha da geerim onu.
Jack giyindi. etin cevize benzer bu ocuk, der Jack bana.
Sanki ok dayak yemie benziyor. Evet, der Jack. Dvmesi zor deil
Nereye gidiyorsun? diye sordu John, Jack giyindiinde.
Otele dnyorum, der Jack. Her ey yolunda m? Evet, der John. Her eyin
gerekeni yapld. Biraz uzanacam, der Jack.
Sana yediye eyrek kala gelirim, kp yemek yeriz.
Olur.
Jack otele gelince, ceketini ayakkablarn kartp bir sre uzand. Ben mektup
yazdm. Bir ka kez dnp baktm, Jack uyumuyordu. Hi kprdamadan yatyordu
ama arada gzlerini averiyordu. Sonunda kalkp oturdu. Kt oynayalm m,
Jerry? der. Elbette, dedim:
Bavulundan ktlar, tahtasn ald. Oynadk ve benim dolarm ald. John kapya
vurup ieri girdi. Oynamak ister misin John? diye Jack sordu. John apkasn
masaya koydu. apka srlsklamd. Ceketi de slakt.
Yamur mu yayor? diye Jack sorar. Sel gtryor, der John. Bindiim taksi
yolda, takld kald, trafik skt, ben de inip yrdm. Hadi gel, biraz kt
oynyalm, der Jack. kp bir eyler yemelisin.
Yok,der Jack. Daha yemek yemek istemiyorum. Bylece oturup yarm saat
kadar kt oynadlar,. Jack bir buuk dolarn ald John'un.
50 BiN DOLAR
227
Eh, artk gidip bir eyler yiyelim, der Jack. Pencereye gidip darya bakt.
Hala yayor mu?
Evet.
Otelde yiyelim, der John.
Peki, der Jack, senin ile bir el daha oynyacam, bakalm yemek parasn kim
verecek.
Az sonra Jack kalkar, Sen veriyorsun John, der. Aaya indik, byk yemek
salonunda yedik.
Yemekten sonra yukar ktk, Jack, John ile gene kt oynad ve iki buuk dolar ald
ondan. Jack'm keyfi yerinde idi. John'un yanndaki antada Jack'e gereken her ey
vard. Jack gmleini, yakasn kard, bir fanila ile bir sveter giydi, bylece dnte
tmiyecekti. Ringde giyecei eyleri ve bornozunu bir antaya koydu.
Hepsi tamam m? diye John sordu ona. Telefon edeceim, bir taksi arsnlar.
Az sonra telefon ald, taksinin beklediini haber verdiler.
Asansrle aaya indik, giri holnden geip, taksiye bindik ve Garden'e yollandk.
Bardaktan boanrcasna yayordu ama sokaklar kalabalkt. Garden'de hi bo yer
kalmamt. Soyunma odasna gelirken nasl tklm tklm dolu olduunu grdm. Her
taraf karanlkt. Yalnz ringin stndeki kar yanyordu.
Bu yamurda iyi oldu, ma balo bahesinde yapmadlar, dedi John.
iyi kalabalk var, der Jack.
Garden'in alamyaca kadar seyirci ekeri bir ma bu.
Havaya gvenemezsin ki, der Jack. John soyunma odasnn kapma gelip, ban
ieri uzatt. Jack bornozunu giymi oturuyordu, kollarn ka-
228
HEMINGWAY
vuturmu yere bakyordu. John'un yannda iki yardmcs vard. Onlar da John'un
omuzunun stnden bakyorlard. Jack ban kaldrp bakt.
Geldi mi? diye sordu. imdi indi aaya, dedi John. Biz de indik aaya.
Walcott ringe kyordu. Kalabalk byk bir alk tutturdu. Walcott iplerin arasndan
trmanp ringe kt, iki elini kavuturdu, gld ve kalabala sallad, nce ringin bir
ucuna gitti, sonra teki ucuna ve sonra da oturdu. Jack de kalabaln arasndan
geerken iyi alkland. Jack irlandaldr, ve irlandallar her zaman iyi alk alrlar. Bir
irlandal New-York'da ne bir Yahudi, ne de bir italyan gibi davranr ama her zaman
iyi alklanr. Jack trmand, iplerin arasndan gemek iin eildi, Walcott kesinden
kalkt geldi, Jack gesin diye ipleri edi. Kalabalk bu davran ok beendi. Walcott
elini Jack'in omuzuna koydu, bir saniye orda ylece durdular.
Demek o gzde ampiyonlardan biri de sen olacaksn, der Jack ona. u pis elini
ek omuzumdan.
Kendine gel, der Walcott.
Bunlarn hepsinden kalabalk ok holanr. ocuklar nasl da birbirlerine centilmence
davranyorlard dvten nce, birbirlerine nasl da iyi anslar diliyorlard.
Jack ellerini sararken Soley Freedman bizim kemize, John da Walcott'un kesine
gitti. Jack ba parman sargnn aralk yerinden geirdi, sonra gzelce sard elini.
Bileinin stnden ve parmaklarnn oynak yerinden de iki kez baladm.
Yahu, der Freedman. Nerden buldun bu kadar sargy?
Elle bak, der Jack. Yumuack, deil mi? Bilmezlikten gelme.
Freedman, Jack teki elini sararken de hep orda du-
50 BiN DOLAR
229
. rur, yardmc ocuklardan biri eldivenleri getiriyor, ben de giydirip balyorum.
Ya-hu, Freedman, der Jack, u Walcott ne milletten?
Bilmiyorum, der Solley, Danimarkal gibi bir ey.
ekoslovakyal, dedi eldivenleri getiren gen.
Hakem boksrleri ringin ortasna ard, Jack iler ler. Walcott glerek gelir.
Karlatlar, hakem elini ikisinin de omuzuna koyar.
Merhaba, skseli, der Jack Walcott'a.
Kendine gel.
Niye kendine 'Walcott' diyorsun? der Jack. Onun zenci olduunu bilmiyor
musun?
Dinleyin- der hakem, ve onlara o eski bildik kurallar anlatr. Bir kez Walcott
hakemin szn keser. Jack'in kolunu kavrar ve, Beni byle tutarsa vurabilir
miyim? der.
ek elini stmden, der Jack. Burda filim ekilmiyor.
Kelerine dndler. Jack'in srtndan bornozu aldm, iplerin stnden eildi, iki kez
dizlerini bkt. Gong ald, Jack hzla dnp yrd. Walcott ona doru geldi,
eldivenlerini tokuturdular, Walcott elini indirir indirmez Jack iki kez sol yaptrd
suratna. Jack'ten daha iyi dveni az bulunurdu. Walcott hemen arkasndan giriti,
enesini gsne yaptrm hep ileri ileri gidiyordu. Kapank dvr, elleri ok
aadan alr. Btn bildii yerini bulup, oturtmaktr yumruu: Fakat her
yaklanda Jack'in solu iniyordu suratna. Sanki, otomatikmi gibi. Jack sol elini
kaldrmas ile Walcott'un suratna inmesi bir oluyordu. ya da drt kez Jack san
indirir ama ya Walcott'un omuzuna, ya da bann st ksmna isabet eder. Walcott
btn o kapank denler gibidir. En korktuu, bir
230
HEMINGWAY
baka kapank dene atmaktr. Fena vurabilecein her yerini kapatr. Bana
yedii sollara aldrmaz.
Drt raund sonra Jack Walcott'un suratn kan anana evirmiti, btn yz yark
iindeydi, ama Wal-cott da her yaklatnda yle sk indiriyordu ki Jack'in tam
kaburgalarnn hemen altnda iki krmz leke belirmiti. Walcott'un her
yaklamasnda, Jack sarlveriyordu ona, sonra bir elini zp aparkt indiriyordu.
Ama Walcott ellerini zdnde Jack'in gvdesine yle bir yumruk oturtuyordu ki
sesi sokaktan duyuluyordu.
raund daha byle srd. Artk konumuyorlard. Boyuna alyorlard. Raund
aralarnda Jack ile epey uratk, yi grnmyordu, ringde oldum olas pek
didinmez zaten. Yavalamt, sol eli otomatik olarak iniyordu. Sanki Walcott'un
surat ile bu el balyd ve Jack'in bir isteyivermesi yetiyordu her seferinde. Yakn
dvlerde Jack sakindir hep, hi terlemez, yi bir yakn dvleri. Bizini
kedelerken Walcott'a sarlmasna baktm., sa elini at, dndrd ve Walcott'un
burnuna eldiveninin i ksm ile bir aparkt oturttu. Walcott'un burnu fena
kanyordu, sanki kam Jack'e de bulatrmak istermi gibi burnunu Jack'in omuzuna
dayad, ve Jack birden omu-zunu silkip Walcott'un burnunu buldu, sonra sa elini
indirdi ve ayn eyi bir kez daha yapt.
Walcott feci sinirli idi. Beinci raundda Jack'in bar-saklarna dman kesildi. Jack
sinirli deildi; yani, her zamankinden daha fazla sinirli deildi. O dvt adamlar
bir kin boksuna srklemiye almt, te bu yzden Richie Lewis'den o denli nefret
ediyordu ya. Richie'yi bir trl kzdramamt, Richie Lewis'de her zaman Jack'in
beceremedii pis ey bulunurdu. Jack, Walcott'a gerekten fena davranyordu,
in gln yan ise Jack'in
50 BiN DOLAR
231
klsik ak dven bir boksr grnmesi idi. Bu undand. Jack de bir ok yara bere
almt.
Yedinci raunddan sonra, Solum arlayor. der Jack.
te ondan sonra dayak yemee balad. Balangta belli olmad. imdi dv o
srdreceine Walcott srdryordu, hep gven iinde olacana, ba skkt.
imdi onu sol eli ile durduramyordu. Sanki hep ayni srp gidiyor gibi idi ma
ama gerekte Walcott'un yumruklan skahyacana yerine oturuyordu. Gvdesine
feci yemiti.
Kanc raund? diye Jack sordu.
On birinci.
Dayanamyacam, der Jack. Bacaklarm tutmuyor.
Walcott uzun sredir vurup duruyordu ona. imdi artk iyice kuvvetli indirmee
balamt. Gerekten bir yumruk makinasma dnmt. Jack imdi her eyi
kesmee alyordu. Nasl feci bir dayak yedii pek belli olmuyordu. Raund
aralarnda bacaklarn isledim. Ben oarken adeleler ellerimin altnda titriyordu.
Korkun hastayd.
Nasl gidiyor? diye sordu John'a dnerek, btn yz imiti.
O alr bu ma,
Galiba dayanacam, der Jack. Bu hmbln beni durdurmasn istemem.
Jack'in tam dnd gibi oluyordu ma. Walcott'u dvemiyeceini biliyordu. Artk
gc kalmamt. Fena da saylmazd hali. Parasn da kurtarmt, imdi kendini
tatmin etmek iin bu ii temiz bitirmek istiyordu. Nakavt olmak istemiyordu.
Gong ald, onu ortaya ittik. Yavaa ilerledi. Wal-
232
HEMINGWAY
cott hemen yapt. Jack solunu Walcott'un suratna oturttu, o da yedi bunu ve
alttan girip Jack'in midesine ilemee balad. Jack ona sarlmaa alt ama bu
gidip gelen bir testereyi tutmak gibi bir eydi. Jack ayrld ve sa ile geitirdi.
Walcott solu ile feci indirdi, Jack ykld. Elleri ve dizi stne dt, bize bakt.
Hakem saymaa balad. Jack bize bakyor, ban sallyordu. Sekizde John ona
iaret etmee balad. Kalabalktan duyulmuyordu. Jack kalkt. Hakem sayarken bir
kolu ile Walcott'u tutmu arkasnda bekletiyordu.
Jack ayaa kalknca Walcott ona doru ilerledi.
Dikkat et, Jimmy, diye Solley Freedman'm ona bardn duydum.
Walcott, Jack'in yzne bakarak yanna geldi. Jack solu yaptrd. Walcott ban
sallad. Jack'i iplere iteledi, yle bir tartp sonra solu ile hafife Jack'in bann yan
tarafna vurdu ve sam midesine olanca gc ile, ye-tiebildiince aadan,
oturttu. Kemerin be in altndan vurmu olmalyd. Jack'in gzleri yuvalarndan
frlayacakm sandm, iyice dar uradlar. Az ald.
Hakem Walcott'u tuttu. Jack bir adm att. Yklsa elli bin papel gidecekti. Sanki
btn ii dar dklyormu gibi yrd.
Aadan deildi, dedi. Kaza oldu.
Kalabalk yle baryordu ki hi bir ey duyamyor-dunuz.
Bir eyim yok, der Jack. Tam bizim nmzde idiler. Hakem John'a bakar ve
sonra basn sallar.
Hadi gel. Polonya pii, der Jack, Walcott'a.
John iplere aslmt, havluyu hazrlamt. Jack iplerin biraz tesinde duruyordu. Bir
adm att. Sanki biri tutup skm gibi ter fkrdn grdm yznden, burnundan
aa koca bir damla dt.
50 BiN DOLAR
233
Hadi gel, dou, der Jack, Walcott'a.
Hakem John'a bakt ve Walcott'a hadi diye iaret et-
ti.
Balasana, aptal herif, der.
Walcott giriti. Ne yapacan da bilmiyordu, Jack'in dayanacan hi dnmemiti.
Jack bir sol oturttu yzne. Ortalk grltden inliyor, kyamet kopuyordu. Tam
bizim nmzde idiler. Walcott iki kez vurdu. Jack'in yz kadar beterini
grmemitim hi, o surat! Kendini tutuyordu, btn bedeni ile alyordu buna ve
bunlarn btn hepsi yznde okunuyordu. Hep dnyor, bedenini koy-vermiyor
ama yzne gelince dklyordu ortaya.
Sonra indirmee balad Jack. Yz hep berbatt. Ellerini iki yannda, aada
tutarak, ileri geri gide gele indirmee balad Walcott'a. Walcott kapand. Jack deli
gibi sallyordu Walcott'un bana. Sonra solunu sallad ve Walcott'un
kasklarna vurdu ve san da tam Wa-cott'un ona vurmu olduu yere oturttu.
Kemerinin epeyi altna. Walcott ykld, iki bklm olup yuvarland.
Hakem Jack'i tutup kesine itti. John ringe frlad. Barmalar hep srp
gidiyordu. Hakem teki hakemlerle konuuyordu, sonra spiker megafon ile ringe
kt ve, Walcott'a faul oldu. dedi.
Hakem John ile konuuyor, Ne yapabilirim? Jack faul' kabul etmiyecek.
Tkenmiye balad m faul yapyor. der ona.
Zaten kaybetti, der John.
Jack iskemlede oturuyor. Eldivenlerini karm, iki eli ile tutmu kendini. Dayand
bir ey olursa, yz o deni kt grnmyor.
Git, zr dile, diyor John kulana iyi etki yapar.
Jack ayaa kalkyor, btn yz ter iinde. Bornozu
234
HEMINGWAY
srtna atyorum, bir eli bornozun altnda olarak sarnyor, ve ringin teki ucuna
gidiyor. Walcott'u kaldrmlar, urayorlar onunla. Walcott'un kesinde ok
kalabalk. Kimse Jack ile konumuyor. Jack, Walcott'un stne ei liyor.
zr dilerim, der Jack. Sana faul yapmak istemedim.
Walcott cevap vermiyor. Hali fena grnyor.
Eh, imdi ampiyon sensin, der Jack ona. Tadn tepe tepe karman dilerim.
ekil ocuun bandan, der Solly Freedman.
Merhaba, Solly, der Jack. Senin ocua faul yaptm iin zr dilerim.
Freedman sadece bakar Jack'e.
Jack komik bir ekilde, sarsla sarsla yryerek kesine dnd, onu iplerden
indirdik gazetecilerin masalar arasndan geirip, yan geite kardk. Birok kii
Jack-in srtna vurmak istedi. Bornozuna sarnm olarak, btn bu takmn iinden
geip soyunma odasna gitti. Walcott iin parlak bir zafer oldu. Garden'de byle oldu
ite bahse tutuma.
Soyunma odasna girince Jack uzand, gzlerini kapad.
Otele gidip bir doktor armak istiyoruz, der John.
iim patlad sanki, der Jack.
ok zgnm, Jack, der John.
Geti artk, der Jack.
Orda gzleri kapal ylece yatar.
Hi kukusuz, bir gzel bozmaa altlar anlamay, dedi John.
Senin dostlarn, Morgan ile Steinfelt, dedi Jack, yi dostlarn varm.
50 BN DOLAR
235
imdi gzleri ak, yatyordu. Yznde hal o korkun kaslm hl vard.
iin ucunda byk para olunca insann yle abucak dnvermesi tuhaf, der
Jack.
Yamansn Jack, der John.
Yok, der Jack. ne-mli deildi.
NDEKLER:
Hemingway ve Yaam .................................... 5
Yal Adam ve Deniz....................................... 15
Katiller ............................................................ 90
Yamurdaki Kedi............................................. 103
Bir Okuyucu Yazyor .......................................... 108
Bir Gnlk Bekleme .......................................... 110
yi Aydnlatlm Temiz Bir Yer ........................ 114
zmir Krfezinde ............................................. 120
Kprdeki Yal Adam ....................................... 123
Beyaz Filler Gibi Tepeler ................................. 127
Mr. ve Mrs. Elliot............................................. 133
Bir Alp Trks .:.............................................. 138
svire'ye Sayg ................................................ 146
Hadi Yataym Bakaym .................................... 161
Hediye Kanarya ............................................. 171
Klimanjaro'nun Karlar .................................... 177
Sili Bin Dolar ................................................... 206