Professional Documents
Culture Documents
Smrgeci Fantaziler
ORYANTALST SYLEMDE KLTREL VE CNSEL FARK
metis
Meyda Yeenolu
Smrgeci Fantaziler
Oryantalist Sylemde Kltrel ve Cinsel Fark
Meyda Yeenolu, Sosyoloji lisans derecesini 1981 ylnda
Orta Dou Teknik niversitesi'nde ald. 1985 ylnda ayn b
lmde yksek lisans derecesini aldktan sonra, 1987 ylnda
University of California, Santa Cruz Sosyoloji blmnde
ikinci bir yksek lisans derecesi ve 1993 ylnda ayn niver
siteden sosyoloji doktora derecesini ald. Oberlin College,
VVomen's Studies blmnde, New York University, Near
Eastern Studies Programnda ve University of Vienna, lnsti:
tute for Social and Cultural Anthropology blmlerinde ziya
reti retim yesi olarak bulundu ve dersler verdi. Halen
Orta Dou Teknik niversitesi Sosyoloji blmnde retim
yesidir. Kreselleme, gmenlik ve konukseverlik zerine
bir kitap zerinde almaktadr.
Metis Yaynlar
pek Sokak 9, 80060 Beyolu, stanbul
Smrgeci Fantaziler
Oryantalist Sylemde Kltrel ve Cinsel Fark
Meyda Yeen olu
ngilizce Basm: Colonial Fantasies
Tovvards a Feminist Reading o f Orjentalism
Cambridge University Press, 1998
Metis Yaynlar, 2001
ISBN 975-342-388-8
i
indekiler
Teekkr 7
Giri 9
Kaynaka 187
Teekkr
1. Jacques Derrida, "'Eating Well or the Calculation of the Subject, Who Co-
mes A f ter the Subject iinde, der. Eduardo Cadva, Peter Connor ve Jean-Luc Nancy,
New York ve Londra: Routledge, 1991, s. 99. Kitap boyunca yaplan btn alnt
lar iin, Trkede yaymlanm da olsa, kendi evirilerimi kullandm. Bu yzden
ilgili btn sayfa gndermeleri de yaptlarn orijinaline yaplmtr.
2. Derrida bize "zne" kategorisini hem tutmak hem de yeniden konumlandr-
12 SMRGEC FANTAZLER
mak gereini yle hatrlatr: "Ben hibir zaman znenin yok edilmesini nerme
dim. Sadece yapskme uratlmak. zneyi yapskme uratmak demek onun
varln inkr etmek anlamna gelmez. zneler, operasyonlar veya zneliin etki
leri vardr. Bu inkr edilemez bir olgudur. Ancak bunu kabul etmek, znenin ken
disinin ne olduunu sylediini kabul etmek demek deildir. zne dil-tesi bir var
lk deildir; her zaman dil iinde kurulmutur. O halde, benim almam zneyi
ykmaz; onu yeniden konumlandrmaya alr." "Deconstruction and the Other",
Dialogues with Contemporary Continental Thinkers - The Phenomenological He-
ritage iinde, der. Richard Keamey, Manchester: Manchester University Press,
1984, s. 125.
3. Ulusun toplumsal bir tahayyl/fantazi ve ulusal cemaate ait bireyleri nasl
ontolojikletiren bir sre olduuna ilikin aydnlatc bir analiz iin bkz. Stathis
Gourgouris, "Tarih ve Rya Arasnda Ulus-Biimi, Toplum ve Bilim, 70 (Sonbahar
1996).
4. Batl znenin kim olduuna ilikin olarak ihtiyati bir not dmek istiyorum.
Bu konumu igal eden bireyler zorunlu olarak Batl bir ulusun vatandalar veya
g ir i 13
lir ve Batl yaplr. Ancak bu hayali kurgu basite kiisel veya birey
sel bir edim olmayp, nesnel ve dsal olarak ileyen bir sretir.
zneleri Batl olarak kuran sre her bir rnekte zde olmaya
bilir. Her zgl tarihsel anda ve deiik rneklerde farkl farkl ek
lemlenmeler sz konusudur. Bu nedenle, benim burada yaptm in
celemenin oryantalist sylemin her zgl rneinde geerli olduu
nu iddia etmek mmkn deil. Burada yaptm ey, her farkl rnek
te yeniden dnlp, konfgrasyonunun yeniden oluturulaca,
oryantalizmin bilindnn bir haritasn kartmak. Bu kitapta ele al
dm zgl rnek ise peedir.
Modern zne
Modem zne dncesi son yirmi ylda ciddi bir elepriye maruz
kald. Bu eletirilerin ve yapskmn iaret ettii gibi'^zne^ Aydn
lanma ve hmanizm ile birlikte gelen modem bir dncedir. D
nen ve bilinli zne en incelikli ifadesini Descartesn iyi bilinen u
cmlesinde bulur: "Dnyorum, o halde varm." Epistemolojik
olarak zne, bilen zne olarak, bilinecek ve kontrol edilecek bir nes
neye kart olarak veya bir nesne karsnda kurulur. zne ayn za
manda nedensel veya sorumlu ajan olarak, "eg" veya "ben" olarak
dnyann ve kendi eylemlerinin merkezi veya kayna olarak d
nlr. Yapsalclk-sonras ve postmodem eletiriler, znenin sonu
nun modem dnemin sonunu veya kapann gsterdii gibi hma
nist sylemin ntr bir zne ile eanlaml tuttuu "nsan" kategorisi
nin de bitiine iaret ettiini ne srdler. "nsan" felsefi kategorisi
nin toplumsal referans hmanist Aydnlanmam sylem tarafndan
hegemonik olarak kumlan Avrupal beyaz erkek olduundan, yap
salclk sonras eletirilerin ve znenin yapskmnn feminist ve
postkolonyal kuramlar asndan neden ekici olduunu anlayabili
riz. Ama znenin yapskm ayn zamanda bir rahatszlk veya te
reddt de dourdu; nk yapskmn, felsefi olarak zne kavram
nn ve bununla birlikte gelen politik sylemde ima edilen "eyleyici"
Bat'da yaayan veya Batl kimlik kartna sahip bireyler olmayabilir. Burada bir
konuma, konumlanmaya, bireyleri kuran belli bir imgeleme gnderme yaptm
iin, "renkli bir kadnn" veya "renkli bir erkein" de bu konumu igal etmesi pe
kl mmkndr. Ayn ekilde, yukanda Batl zne iin sylediklerim "eril" ola
rak adlandrdm zne iin de geerlidir.
14 SMRGEC FANTAZLER
6. Homi Bhabha, "Of Mimicry and Man: The Ambivalance of Colonial Disco-
urse", October 23 (Bahar 1984).
1
Smrgeci Sylem: Alan Taramas
Oryantalizm in Kartlklar
Cinsellik Sorusu
39. Edward Said, Orientalism>s. 207. 40. A.g.e., s.184. 41. A.g.e., s. 188.
SMRGEC SYLEM: ALAN TARAMASI 35
47. Robert Young4 Colonial Desire: Hybridity in Theory, Culture and Race,
New York ve Londra: Routledge, 1995.
48. Bkz. Nicholas Thomas, Colonialism's Culture, s. 3, 15.
49. Bkz. Robert Young, Colonial Desire, s. 164. 50. A.g.e., s. 5.
51. Benita Parry: "Resistance Theory/Theorizing Resistance orTwo Cheers for
Nativism", Colonial Discourse/Postcolonial Theory iinde, der. F. Parker, P. Hul-
me ve M. iversen, s. 173.
SMRGEC SYLEM: ALAN TARAMASI 41
57. Nicholas Thomas, C o lonialism 's C ulture, s. 68. 58. A .g.e., s. 69.
44 SMRGEC FANTAZLER
lerin yok edilmesi veya bir kltrn basite bir dieri zerine alan
mas olarak anlalmamas gerektiini de ekler. Bu srelerin karma
klna iaret etmek zere, kodlarn zlme ve yeni kodlarn ina
edilme srelerini (smrgeci iktidara tbi klnm topraklarn ve
halklarn zerinde smrge pratiklerinin yazlmas bu sreler saye
sinde mmkn olur) kltrlerin birbiri zerine kat kat konmas ola
rak grr. Kltrlerin bu i ie geileri smrgeci kltrn kendini
basite tekrarlamadn gstermektedir. Baka bir deyile, smrge
cilik yeni bir taklidin (mimesis) retilmesi demek deildir. Smrge
letiren kltrler, smrgeletirilen balamlara yazldnda her za
man farkl bir eye tercme edilmi ve melezlemilerdir. Bu yzden
de "gayri muayyen yamal kimliklere" yol am ve "beyaz ama tam
da beyaz olmayan okbiimli sapkn halklar retmitir. Young'm bu
karmakl anlatmak iin setii szck "parmensel iaretle-
me"dir.65
Young'm smrgecilii bu biimde betimleyii, onun Bhabha'mn
melezlik nosyonunu -smrgeci sylemi tekinin dilinin izine ak
olarak dnmeye imkn tanyan melezlik nosyonunu- onaylayy-
la uyum iindedir. Smrgeci otoritenin yerli kltrler zerinde tek
tarafl bir hkimiyet kurmasijye.j)n!m .t^ a m e n ele geirmesi sz
konusu olmadndan, hkimiyet yaplarnn nasl tersine evrildii
ni, tercme edildiini ve yerinden oynatldn formle etmemize
imkn tanyacak kavramlara ihtiyacmz vardr. Youngm hakl olarak
iaret ettii gibi, melezlik kavram ayn zamanda bir kar kma ve
diren andr. Bu nedenle smrgeci ve smrgeletirilen arasnda
kurulan zselci mantn geerliliini sorgular. Young, Bhabha'mn
smrgeci sylemi melezlik reten bir sre olarak deerlendirmek
le smrgeci sylemin zerinde temellendii ifte mant kavrad
n dnr: Smrgecilik bir yandan yeni yaplar, uzamlar ve sah
neleri yaratr ve hegemonikletirir, dier yandan da diasporikletirir,
mdahaleyi, deitirmeyi, tercme etmeyi ve dntrmeyi mmkn
klar. Young, Jacques Derrida'nm "brisure" kavramm kullanarak s
mrgeciliin bu ikili mantn daha da gelitirmeye alr. Young'a
78. Homi Bhabha, "Difference, Discrimination"; "Of Mimicry and Man: The
Ambivalance of Colonial Discourse", October 28 (1984); "Signs Taken for Won-
ders: Questions of Ambivalance and Authority Under a Tree Outside Delhi, May
1817", Critical Inguiry 12/1 (1985).
2
Peeli Fantaziler:
Oryantalist Sylemde Kltrel ve Cinsel Fark
5. Saidin gsterdii gibi Lord Balfourun verdii konumada aikrdr bu. Bal-
four bir yandan byle bir stnl inkr etmek, dier yandan da bu stnl ne
srmek iin ok byk bir aba harcar. Edvvard Said, Orientalism, Harmondsworth:
Penguin, 978, s. 32.
6. Theodor Adomo ve Max Horkheimer, The Dialectics of Enlightenment, ev.
John Cumming, Londra ve New York: Verso, 1979, s. 3 (Trkesi: Aydnlanmann
Diyalektii, stanbul: Kabalc, 1995-6).
7. Michel Foucault, Discipline andPunish: The Birth ofPrison , ev. A. Sheri-
dat, New York: Vintage Books, 1979, s. 200-1 (Trkesi: Hapishanenin Douu,
Ankara: mge, 2000). Ayrca Jacques-Alain Millern ilgin makalesine de baknz:
"Jeremy Benlham's Panoptic Device", ev. Richard Miller, Octoher 41 (Yaz 1987).
8. Michel Foucault, PowerlKnowledge: Selected Interviews and Other Essays
1972-1977, der. Colin Gordon, New York: Pantheon Books, 1977, s. 152-4. Elbet
te burada, de Amicis'in, aralarndaki gizli bir antlamann veya bir illetin sonucun-
PEEL FANTAZLER
13. Gilles Delueze, The Bold.: Leibniz and the Baroque, ev. Tom Conley, Min-
neapolis: Minnesota University Press, 1993.
14. A.g.e., s. 94. 15. A.g.e., s. 33.
16. Malek Alloua, The Colonial Harem, ev. Myma Godzich ve Wlad Godzich,
Minneapolis: Minnesota University Press, 1986.
58 SMRGEC FANTAZLER
Pee Retorii:
On Dokuzuncu Yzylda Oryantalist Seyahat Yazn
Ayn anda hem eken hem de iten bir nesneyle kar karya ka
lan zne, Lacanc psikanalizde object petit a ad verilen, arzu nesne
siyle kar karya demektir. Lacan, "grnrlk alannda olan nesne
baktr,"30 der. Oysa byle bir nesne, kendi iinde, nesnel olarak va
rolmaz, fakat zne tarafndan geriye dnle kurulur. Herhangi bir
nesne potansiyel olarak arzu nesnesi olabilir belki ama bir nesneyi
29. John Copjec, "The Sartorial Superego", October 50 (Sonbahar 1989), s. 87.
30. Jacques Lacan, The Four Fundamental Concepts of Psychoanalysis, s. 105.
PEEL FANTAZLER 63
36. The Oxford English Dictionary, The Compact Edition, New York: Oxford
University Press, 1988.
PEEL FANTAZLER 65
37. Gerard de Nerval, The Women of Cairo, Scenes of Life in Orient, cilt I,
Londra: George Routledge and Sons, 1929, s. 3-4.
38. Mary Harper, "Recovering the Other: Women and the Orient in Writings of
Early Nineteenth-Century France", Critical Matris 1/3 (1985), s. 11.
66 SMRGEC FANTAZLER
39. Pee mecaz, Bat metafiziinde yaygn bir kullanma sahiptir, zellikle He-
gel'in (z ve grnt diyalektii), Nietzsche'nin (hakikatin gayri-hakikati olarak ka
dn), ve Heiddeger'in (a lethia veya ama) metinlerinde. Bunun hakknda aada
daha fazla ey syleyeceim. Oryantalist sylemde bu figrn kullanm, Bat fel
sefesi ile (Akl), (Bat'nn) kltrel farknn retiminin gstergesi olarak alnmaldr.
40. Oliver Richon, "Representation, the Despot and the Harem", s. 9.
41. Slavoj 2i2ek, The S u b lim e O b ject o fld e o lo g y , Londra ve New York: Ver-
so, 1989, s. 193 (Trkesi: d eo lo jin in Y ce N esn esi, stanbul: Metis, 2002).
42. Teresa Brennan, "History After Lacan", E co n o m y a n d Society, 19/3 (Aus
tos 1990, s. 299.
PEEL FANTAZLER /
47. Stephen Heath'in Nietzsche'de kadnln bir maskaralk olarak temsil edil
mesine ilikin analizi ok aydnlatc. Bkz. "Joan Riviere and the Masquerade."
48. Friedrich Nietzsche, The Will to Power, ev. Walter Kaufmann ve R. J. Hol-
longdale, New York: Vintage Books, 1968, s. 425 (Trkesi: G stenci, stanbul:
Birey, 2002).
70 SMRGEC FANTAZLER
49. Friedrich Nietzsche, Beyond Good and Evil, ev. Walter Kaufmann, New
York: Vintage Books, 1974, s. 163 (Trkesi: yinin ve Ktnn tesinde, stanbul:
Yorum, 2001).
50. Nietzsche'nin metinlerinde kadnn nasl resmedildiine ilikin bir analiz
iin bkz. Eric Blondel, "Nietzsche: Life as Metaphor", The New Nietzsche iinde,
der. D. Allison, Cambridge ve Londra: The MIT Press, 1988.
51. Friedrich Nietzsche, Beyond Good and Evil, s. 163.
PEEL FANTAZLER 71
52. Mary Ann Doane, "Veiling Other Desire", Feminism and Psychoanalysis
iinde, der. R. Felstein ve J. Roof, Ithaca: Comell University Press, 1989, s. 118-9.
53. Friedrich Nietzsche, The Gay Science, ev. Walter Kaufmann, New York:
Vintage Books, 1974, s. 38.
54. Mary Ann Doane, "Veiling Other Desire", s. 121.
72 SMRGEC FANTAZLER
62. Sigmund Freud, Three Essays on the Theory o f Sexuality, ev. J. Strachey,
New York: Basic Books, 1975, s. 17. Bu noktaya dikkatimi ektii iin Stephen
Heath'e teekkr ederim.
63. Mary Ann Doane, "Veiling Other Desire", s. 107.
64. Jacques Derrida, Spurs: Nietzsche's Style, ev. Barbara Harlow, Chicago:
Chicago University Press, 1979, s. 51.
PEEL FANTAZLER M
69. Homi Bhabha, "The Other Question", Screen, 24/6 (Aralk 1983), s. 26.
70. Bu kitabn ngilizce versiyonunda Batl/smrgeci zneye gnderme ya
parken zellikle erkek (he) zamirini kullanyorum. Bu, basite bir dil srmesi ola
rak ele alnmayp, Irigaray'n da ne srd gibi, znenin her-zaman-zaten erkek
olduunun ve kendini kurmasnn ve zerkliini idame ettirmesinin, kadn pahas
na gerekletiini, ama te yandan kadna olan bu bamlln nasl inkr (disa-
wov) ettiinin altn izmek iin yaptm kastl ve bilinli bir dil oyunu olarak g
rlmelidir.
PEEL FANTAZLER //
meleriyle syleyecek olursak, "bu kendine mal edi, kaytsz bir ya-
banclamlktan gerekten dmanca bir uramaya gemek duru
mundadr."73
Eer oryantalizm gibi sylemler araclyla Avrupa'nn dars
olan ey onun kimliinin ve iktidarnn bir paras klnmsa, bu, pa
radoksal olarak darsnn mutlak ve zsel bir fark olarak kurulmas
sayesinde mmkndr. Eer oryantalist mantk iinde, peeli ka-
dn/kltr her zaman farkl ve sonsuz biimde gizlenen bir ey ola
rak kalyorsa, bu, onun/onlarm dnyada-varolu biimlerinin karma
klndan deil (ki burada kii kendi kltr veya zne olma bii
miyle sreklilik veya kopu iinde olabilir), mutlak olarak farkl ol
malarndandr. Onlar farkl olmallar nk ben ayn olmalym: On
lar benim dnyamda bir ihtimal deildirler/olmamaldrlar ki byle-
ce farkl kalabilsinler. Bu, Marx'n ve Spivakn "derin dmanlk"
olarak iaret ettikleri eydir. Baka bir deyile bu dmanlk, daha
barl, iyi niyetli, toleransl veya sempatik bir tavrla dzeltilebile
cek basit bir nyargya veya medeni olmayan saldrgan bir tavra ia
ret etmez. Derin dmanlk, basite kiiden kiiye veya gruptan gru
ba farkllk gsteren kiisel veya grup zelliklerini anlatmaz. Kiisel
ya da grup zellikleri eitimle dntrlebilir, oysa byle bir eiti
min zne konumunu deitirebileceini varsaymak gayri samimilik
olur. Doululardan, onlarn kadnlarndan ve kltrlerinden holanp
holanmama sorunu deildir bu. Burada szn ettiim dmanlk,
zneyi hkmran olarak kuran dlamann, diyalektik iliki iinde
kendini kurma makinasm altran gtr.
Belki bu dmanlk sorusunu endie ve korkuyla ilikilendirme-
liyiz. Kltrel, cinsel ve rksal farkn temsiliyetinde "tekinde te
kinden baka ne vardr?" sorusu kar karmza srarl bir ekilde.
zne, peenin bir eyi gizlediim, kavranamaz bir z sakladn
varsaymas sayesinde, peeyi bir maskeye dntrr - tekinin, ar
kasnda tehlikeli bir sim saklayarak, znenin btnln ve denge
sini tehdit eden bir maske. Eer bu maskeleri takyorlarsa, o zaman
bu maskelerin iine nfuz edilecek bir de arkalar olmaldr. "(Pee
li) kadn ne ister?" "Jesse Jackson ne ister?" "Saddam Hseyinin ka
73. Kari Marx, Alntlayan: Gayatri C. Spivak, "Displacement and the Disco-
urse of Woman", s. 191. Bu nemli alntya dikkatimi ektii ve bu konudaki fikir
lerini benimle paylat iin Mahmut Mutman'a teekkr ediyorum.
PEEL FANTAZLER 79
analiz iin bkz. Mahmut Mutman, "Under the Sign of Orientalism: The West vs. s
lam", C u ltu ra l C ritig u e , 23 (K 1993).
81. Bu terimleri Gayatri C. Spivakdan alyorum. Spivak, iyiliksever hmaniz
min "tekinin otantik sesini duymama" iin yapt arzu yatrmna iaret eder. Bkz.
"Naming Gayatri Spivak", Maria Koundoura ile sylei, S ta n fo rd H u m a n ities R e-
view , (Bahar 1989), s. 91-3. Daha nemlisi, bu kavramla Spivak, zne'nin kendisi
ni aikr ve grnmez klna gnderme yapmaktadr. Spivak'n belirttii gibi "bu
na kart olarak, dnceyi veya dnen zneyi aikr veya grnmez klmak, te
kinin asimilasyon araclyla tannmasn silmek demektir. Bu duruma dikkat et
mek iin Derrida, "braknz teki kendi adna konusun" nosyonunu davet etmek
yerine, "radikal olan tekini" (quite other) (beni pekitiren teki yerine tout autre),
bizim iimizdeki teki'nin o isel sesini hezeyanl klmaya davet eder. Bkz. "Can
the Subaltem speak?", s. 294. Emperyalizmin, kaybolmu otantik smrgeleen
ben'ini iyiliksever bir biimde onarma abasna cevap olarak Spivak'n projesi "Av
rupa'nn hkmran -aslnda hkmran ve zne- olan znesinin envanterinin dk
mn karmak ve kuramsallatrmaktr." Bkz. Gayatri C. Spivak, "Rani of Sir-
mur", iinde E urope a n d Its O ther s, der. F. Barker, vd., Colchester: University of
Essex, 1985, s. 128.
82. Dikkat edilirse, burada "edebilecei" diyorum, nk peenin kendi iinde
ne zorunlu olarak bozundurucu ne de zorunlu olarak baskc bir zellii vardr.
Trinh T. Minh-ha'nn ifade ettii gibi, "peenin almasnn zgrletirici bir potan
siyeli varsa, peeyi giymenin de olabilir. Byle bir hareketin anlam, iinde gerek-
PEEL FANTAZLER 83
letii balama veya daha kesin sylemek gerekirse, kadnlarn hkimiyeti nerede
ve nasl grdklerine baldr... Kadnlar peelerini amaya karar verdiklerinde,
bunu, erkeklerin, kendi vcutlarna kar kurduklar bask karsnda, haklarn sa
vunma adna yaptklar sylenebilir; ama bir kez karm olduklar peeyi yeniden
takmaya karar verdiklerinde, bunu, kendi alanlarn yeniden kendilerine mal etme
veya cinsiyetsiz hegemonik standartlatrmaya meydan okuyarak yeni bir fark id
dia etmek iin yapyor olabilirler." "Introduction", Discourse, 8 (K 1986-87), s. 5.
Peenin anlamnn eklemlendii zgn kltrel ve tarihsel balam iinde ele aln
masnn gerekliliine ilikin benzer bir iddia Chandra Mohanty tarafndan, Batl
olmayan kadnlarn Batl feministler tarafndan temsil edili biimi ile smrge
sylemi arasndaki su ortaklna dikkat ektii yazsnda dile getirmitir. "Under
Westem Eyes: Feminist Scholarship and Colonial Discourse", Feminist Review, 30
(1988). Peenin byle zgn eklemlenilerini Fanon, "peenin tarihsel dinamizmi"
olarak adlandrd bir incelemeyle gsterir. Cezayirli kadnlarn peelerini karp
sonra yeniden giymeleri konusunda Fanonun analizi, Trinh T. Minh-ha ile Chand
ra Mohantynin incelemelerinin bir adm tesine gider. rnein Fanon, peenin na
sl bir mcadele aracna dntrldn ve "kltrn bu zel esinin etrafnda
nasl koskoca bir diren evreninin oluturulduunu" aklar. Direnme konusunun
peeyle olan ilikisini ilerleyen sayfalarda daha detayl olarak ele alacam.
83. Homi Bhabha, "Of Mimicry and Man: The Ambivalance of Colonial Dis
course", October 28 (lkbahar 1984), s. 126.
84. Frantz Fanon, Black Skin, White Masks, New York: Grove Press, 1967, s.
218 (Trkesi: Siyah Deri, Beyaz Maskeler, stanbul: Sosyalist, 1996).
84 SMRGEC FANTAZLER
rede diren varsa orada arzu olduunu gsterir bize: Diren arzuyu
mmkn klan kouldur. Fanon alntladm bu cmlesini Hegel'le
tartmas balamnda yazm olsa da, Foucault'nun g ve diren
konusundaki grleriyle belli bir parallellik gstermektedir. Ksaca
hatrlatacak olursam Foucault, iktidar ve direncin birbirine dsal ol
mad gzleminden hareketle "nerede iktidar varsa orada diren var
dr" der, nk iktidarn nihai ve mutlak bir tesi yoktur; kii her za
man iktidarm iindedir nk kiinin her zaman iktidara tbi ve z
ne klnd bir yasa vardr.85
f O halde, tekinin zneye kar gelitirdii direnci anlamak arzu
/ nosyonundan bamsz bir biimde olamaz. Batl zne'nin Doulu
tekiyle olan ilikisi bir kez ve sonsuza dek verilmi ve tmden be
lirlenmi deilse, bunun nedeni zneyi harekete geirici motor olan
arzunun, znenin kendi kimliini oluturma bas ierisinde bizzat
arzu nesnesini ortaya koyuyor olmasndandr/Metz'in gsterdii gi
bi: "Her trl arzu, kayp nesnesinin sonsuz takibine dayanr."86 Son
suz bir takip olmas "arzunun znesininTibir zaman basite Kendim
olmadn, ..^ tekinin asla basite kendinde-bir-ey, bir kimlik, ha
kikat veya yanl tanma cephesi olmadn," gsterir.87 zne ile
teki arasndaki ilikiyi yaplandran elikili ve mulak ekonomi
kavram, bize smrgeci hkimiyeti ayn anda hem kuran hem de
onun istikrarm bozan eyin arzunun bu bitmek tkenmek bilmeyen
hareketlilii olduunu anlamamza yardmc olur. Bhabha'y izleye
rek diren stratejisini, arzu ve tatmin arasndaki bu eliik ve karar
sz alana yerletirmemiz gerektii kansndaym.88
Peenin iktidan bozundurucu bir zellik kazanabildii durumlar
tartmaya gemeden nce, smrgeye diren gsterme an ile ilgili
sylediklerimi ksaca zetlemek istiyorum. Batl znenin kurulu
mekanizmasn psikanalitik arzu kavramyla sorgulamak bu kimliin
tamamen belirlendiini sylemek anlamna gelmez.89Tam aksine, bu-
85. Michel Foucault, The History of Sexuality, cilt I, ev. Robert Hurley, New
York: Vintage, 1990,s.96(Trkesi: CinselliinTarihil, stanbul: Afa, 1993).
86. Mary Ann Doane: "Film and the Masquerade: Theorizing the Female Spec-
tator", Screen, 23/3-4 (Eyll-Ekim 1982), s. 78'de Christian Metz alntlanm.
87. Homi Bhabha, "Interrogating Identity", s. 195. 88. A.g.e., s. 195.
89. Bu trden iddialar, genelde yapsalclk sonras kuramclara, zelde de psi
kanalitik kurama kar yneltilen ve maalesef ayaklan pek de yere basmayan bir
eletiridir. Eyleyicilik kavramnn savunulmas adna bu gibi determinizm sulama-
PEEL FANTAZLER 85
rede diren varsa orada arzu olduunu gsterir bize: Diren arzuyu
mmkn klan kouldur. Fanon alntladm bu cmlesini Hegel'le
tartmas balamnda yazm olsa da, Foucaultnun g ve diren
konusundaki grleriyle belli bir parallellik gstermektedir. Ksaca
hatrlatacak olursam Foucault, iktidar ve direncin birbirine dsal ol
mad gzleminden hareketle "nerede iktidar varsa orada diren var
dr" der, nk iktidarn nihai ve mutlak bir tesi yoktur; kii her za
man iktidarn iindedir nk kiinin her zaman iktidara tbi ve z
ne klnd bir yasa vardr.85
f O halde, tekinin zneye kar gelitirdii direnci anlamak arzu
/ nosyonundan bamsz bir biimde olamaz. Batl zne'nin Doulu
tekiyle olan ilikisi bir kez ve sonsuza dek verilmi ve tmden be
lirlenmi deilse, bunun nedeni zneyi harekete geirici motor olan
arzunun, znenin kendi kimliini oluturma abas ierisinde bizzat
arzu nesnesini ortaya koyuyor olmasndandr/Metzin gsterdii gi
bi: 'Jjfectrl arzu, kayp nesnesinin sonsuz takibine dayanr."86 Son
suz bir takip olmas "arzunun znesinin hibir zaman basite Kendim
olmadn,... tekinin asla basite kendirde-bir-ey, bir kimlik, ha
kikat veya yanl tanma cephesi olmadn," gsterir.87 zne ile
teki arasndaki ilikiyi yaplandran elikili ve mulak ekonomi
kavram, bize smrgeci hkimiyeti ayn anda hem kuran hem de
onun istikrarn bozan eyin arzunun bu bitmek tkenmek bilmeyen
hareketlilii olduunu anlamamza yardmc olur. Bhabhay izleye
rek diren stratejisini, arzu ve tatmin arasndaki bu eliik ve karar
sz alana yerletirmemiz gerektii kansndaym.88
Peenin iktidan bozundurucu bir zellik kazanabildii durumlar
tartmaya gemeden nce, smrgeye diren gsterme an ile ilgili
sylediklerimi ksaca zetlemek istiyorum. Batl znenin kurulu
mekanizmasn psikanalitik arzu kavramyla sorgulamak bu kimliin
tamamen belirlendiini sylemek anlamna gelmez.89Tam aksine, bu
85. Michel Foucault, The History of Sexuality, cilt I, ev. Robert Hurley, New
York: Vintage, 1990, s. 96 (Trkesi: Cinselliin TarihiI, stanbul: Afa, 1993).
86. Mary Ann Doane: "Film and the Masquerade: Theorizing the Female Spec-
tator, Screen, 23/3-4 (Eyll-Ekim 1982), s. 78'de Christian Metz alntlanm.
87. Homi Bhabha, "Interrogating Identity", s. 195. 88. A.g.e., s. 195.
89. Bu trden iddialar, genelde yapsalclk sonras kuramclara, zelde de psi
kanalitik kurama kar yneltilen ve maalesef ayaklan pek de yere basmayan bir
eletiridir. Eyleyicilik kavramnn savunulmas adna bu gibi determinizm sulama-
PEEL FANTAZLER 85
106. Luce Irigaray, T his S e x W hich is N o t O ne, ev. Catherine Porter, Ithaca:
Comell University Press, 1985, s. 76.
90 SMRGEC FANTAZLER
109. Luce Irigaray, M a rin e L over, ev. Gillian Gill, New York: Columbia Uni-
versity Press, 1991, s. 118.
110. A .g .e., s. 118.
3
Oryantalist Eksiin Tamamlan:
Haremdeki Avrupal Leydiler
...bir yer olm aktan ziyade, kkeni bir alntda, bir m etin parasnda, D o - n/
u zerine yazm birinin eserinden yaplan bir aktarm ada, daha nceki h a
yallerin bir parasnda ya da tm bunlarn karm nda bulunan bir topos, bir
gnderm eler km esi veya durum sal tanm, D ou zerine yazlan m etinlerin
oluturduu bir kurgudur. Yine de btn bunlar baka trden sistematik i
lere tmyle ikincildir.9 (vurgu benim ).
13. Mary Harper, "Recovering the Other: Women and the Orient in Writings of
Early Nineteenth-Century France, Critical Matrix, 1/3 (1985), s. 2.
100 SMRGEC FANTAZLER
14. Jean Jacques Ampere, Alntlayan: Mary Harper, "Recovering the Other",
s. 11.
15. A.g.e., s. 12de Jan Jacques Ampereden alnt.
ORYANTALST EKSN TAMAMLANII 101
20. Sophia Poole, English Women in Egypt, Cilt II, Londra: Charles Knight,
1844, s. 94.
104 SMRGEC FANTAZLER
46. Gayatri Chakravorty Spivak, "Can the Subaltem Speak", Marxism and the
Interpretation of Culture, der. C. Nelson ve L. Grossberg, Urbana ve Chicago: Illi
nois University Press, 1988, s. 294.
47. Gayatri Chakravorty Spivak, "Imperialism and Sexual Difference", s. 235.
48. Edward Said, "Representing the Colonized: Anthropologys Interlocutors",
Critical Inquiry, 15 (K 1989).
49. Luce Irigarayin mkemmel bir okumas iin bkz. Elisabeth Grosz, Sexual
Subversions: Three French Feminists, Sydney: Ailen and Unvvin, 1989 ve Marga-
ret Whitford, "Luce Irigaray and the Female Imaginary: Speaking as a Woman",
Radical Philosophy, 43 (1986).
114 SMRGEC FANTAZLER
50. Luce Irigaray, Speculum of the Other Women, Ithaca: Cornell University
Press, 1985, s. 26-7.
ORYANTALST EKSN TAMAMLANII 115
dmc olan bir giysi olarak temsil ederler.54 Peenin, Dou ve Dou
lu kadnn gereini rten bir maske olarak temsil edilmesi, oryanta
list ve fallus-merkezci sylemlerin birbiriyle rtt gl bir fi
grdr. Bu adan Montagunun sylemi oryantalist sylemle eli
mekten veya ona kar kmaktan hayli uzaktr. Tersine, halihazrda
varolan temsilleri tekrarlamakla kalmayp, bunlar kadmca (feminist
diyemiyorum) bir konumdan konuan sylemiyle eklemler. Lowe'un
zmlemesine gre, Montagu'nun Trk kadnlarn "pee arkasnda
i eviren" metaforuyla temsil etmesi Trk kltrn ngiliz kltr
nn merceiyle grmek demek olsa da,55 bu onun,
...erkek gezi yazlan geleneine m dahale amacyla, o n lann konum unu
bir biim de kendine m alediini de ierm ektedir. M ontagu, peenin, T rk ka
dnlarnn kar k eylem lerine bir zem in oluturduunu, onlara cinsel ve
toplum sal zgrlk im kn verdiini ve bylece onlar anonim letirerek k o
ruduunu iddia ettiinden, Trk kadm lanm b ir zgrlk ve serbestlik gs
tergesi olarak tem sil eder.56
58: Gerard de Nerval, The Women ofCairo: Scenes of Life in the Oient, Lond
ra: George Routledge & Sons, 1929, s. 148.
120 SMRGEC FANTAZLER
talizm in, yalnzca bir kltrn dierini ne ekilde anlattna ilikin genel bir
tarihsel sorununun zgl bir rnei deil, m odem dnyam n bugnk yap
snn aynlm az bir unsuru olduunu anlam alyz.63
Kz ocuu,
...annesine geri dnem ez ya da bu balang yerinde grlecek ve biline
cek olan grm e ve bilm e iddias tayam az; annesinin iine asla geri dn
meyecektir; asla penisinden, kaybedilen stn telafisi iin sperm verem eye
cektir; asla kendini (kendi gibi olan) annesinde yeniden retemeyecektir.
Bir boluk, tem sil eksiklii ve hatta balangca dnm e arzusunun kam ufla
jndan bile yoksun braklm tr. Bu arzu erkein arzusundan dolanm ak zo
runda kalacaktr. "Eer annem (gibi) olursan, olabilirsen, benim kadn-
anam, karm olacaksn" cm lesi ununla ayn eydir: "Benim iin balang
la olan ilikim i tekrarlam a-tem sil etm e-yerine getirm e olasl olacaksn".67
(vurgu benim ).
68. Gayatri Chakravorty Spivak, "Rani of Sirmur", Europe and Its Others iin
de, Proceedings of the Essex Conference of the Sociology of Literatre, der. Fran-
cis Baker, vd., Colchester: Essex niversitesi, 1985, s. 128.
4
Emperyal zne ve Feminist Sylem
klmaya altm ey, peenin belli bir sylemsel yap iinde olum
suzlanma tarzdr, nk burada sz konusu olan basite rtnen ka
dnlarn zgrletirilmesi deil, bir baka iktidar yatrmdr.
1. zellikle u almalara baklabilir: Homi Bhabha, "'Race', Time and the Re-
vision of Modemity", xford Literary Review, 13-1-2 (1991); "Siy Civility, Octo-
ber, 34 (1985); "Representation and the Colonial Text: A Critical Exploration of So-
me Form of Mimeticism", The Theory ofReading iinde, der. Frank Gloversmith,
Sussex: Harvester Press, 1984; Partha Chatterjee, "Colonialism, Nationalism and
Colonized Women: The Contest in India", American Ethnologist, 16/4 (1989); Na-
tionalist Thought and the Colonial World: A Derivative Discourse, Londra: Zed
Books, 1986 (Trkesi: Milliyeti Dnce ve Smrge Dnyas, stanbul: letiim,
1996); David Lloyd, "Race Under Representation", Oxford Literary Revievv, 1371-
2 (1991); Chandra Talpade Mohanty, "Feminist Encounters: Locating the Politics
of Experience", Copyright 1, (1988); S. P. Mohanty, "Us and Them: On the Philo-
sophical Bases of Political Criticism', The Yale Journal of Criticism, 2/2 (1989);
Gayatri Chakravorty Spivak, "Subaltem Studies: Deconstructing Historiography",
in Other Worlds iinde, New York ve Londra: Routledge, 1988; Robert Young,
White Mythologies: Writing History and the West, Londra ve New York: Routled
ge, 1990.
EMPERYAL ZNE VE FEMNST SYLEM 127
Bat, kendini insanln yegne emsali olarak deklare ediini, teki
leri kle ve barbar olarak kuruuna borludur.2 Emperyalist sylemin
ve hmanist felsefenin znesi arasndaki bu ortaklk, Gayatri Spi-
vak izleyerek sylersek, bu znenin hkmran konumunda aranma
ldr.3 Bat'nn, hmanist felsefenin ve Aydnlanma ideolojisinin bu
hkmran znesi kendisini insan, medeni ve evrensel olarak kurabil
meyi, teki'ni medeniletirilmesi gereken geri ve geleneksel bir rk
olarak kurmasna borludur. Bu ise, teki kltrlerin teleolojik ve
kronolojik bir tarih anlay iinde "eksik" diye kurgulanmasn getir
mitir beraberinde. Farkl kltrlerin, yani kltrel farkn bu krono
lojik tarih anlay iinde hiyerarik bir dizge iine yerletirilmesi,
Batnn farkn zamansal bir mesafe olarak tanmlamasn ve meru
latrmasn olanakl klmtr.4 Fark zamansallatran bu byk an
lat, tek bir insanlk tarihi kurgulayarak, Bat'nn kendisini yalnzca
tarihin evrensel znesi olarak kurmasn deil, ayn zamanda klt
rel stnln ve egemenliini de kurmasn salamtr. Spivakm
ifadesiyle, "dnyay dnyalatran" bu anlatnn merkezinde yatan
ey, Bat'nn kresel egemenlik projesini evrensel geerlilii olan bir
gelime ve ilerleme modeli olarak kurmas olmutur. Bat'nm ekono
mik, siyasal ve kltrel egemenlii, Comellious Castoriadisin deyi
iyle, "tm insanlk.iin geerli bir yaam biimi" ngrmesiyle ya
kndan ilikilidir.5 Bu nedenle Aydnlanma ideolojisinin, Radhakrish-
nan'n szleriyle, "evrensel geerlilik arayan yzergezer bir gster
ge"6olarak ilev grdn syleyebiliriz. Ancak modernliin ve ev
renselliin kuruluu temel bir eliki barndrr, nk modemitenin
zelliklerinin smrgeletirilen kltrlere empoze edilmesi, yerli
kltrn zerkliinin ve bamszlnn reddini beraberinde getir
mitir.7 te bu nedenle, smrgeletirilen topraklarda uygulanan zor-
15. Ruth Frances Woodsmall, Woman in the Changing Islamic System, Delhi:
BIMLA Publishing House, 1983, s. 48.
16. Edward Said, Orientalism, Harmondsworth: Penguin Books, 1978, s. 269.
17. Ruth Frances WoodsmaIl, Woman in the Changing Islamic System, s. 39.
132 SMRGEC FANTAZLER
18. Juliet Minces, The House o f Obedence, Londra: Zed Press, 1980, s. 14.
19. Partha Chatterjee, "Colonialism, Nationalism and Colonized Women: The
Contest in India", 1989, s. 622.
EMPERYAL ZNE VE FEMNST SYLEM 133
27. Gayatri Chakravorty Spivak, "French Feminism Revisited: Ethics and Po-
Iitics", Feminists Theorize the Political iinde, der. Judith Butler ve Joan Scott,
New York ve Londra: Routledge, 1992, s. 75.
28. Emesto Laclau, "Universalism, Particularism and the Question of Identity",
October, 61 (Yaz 1992).
29. Joan Scott, "Multiculturalism and the Politics of Identity", October, 61.
(Yaz 1992), s. 14-5.
136 SMRGEC FANTAZLER
32. Ruth Frances Woodsmall, Woman in the Changing Islamic System, 1936, s.
39.
138 SMRGEC FANTAZLER
Emperyal zne
33. Monique Wittig, Alntlayan: Naomi Schor, Bad Objects: Essays Popular
and Unpopular iinde, Durhan ve Londra: Duke University Press, 1995, s. 8.
EMPERYAL ZNE VE FEMNST SYLEM 139
34. Antoinette M. Burton, "The White Woman's Burden: British Feminists and
the Indian Woman, 1865-1915", Women's Studies International Forum, 13/ 4
(1990), s. 295.
35. Mervat Hatem, "Through Each Other's Eyes: The Impact on the Colonial
Encounter of the Images of Egyptian, Levantine-Egyptian, and European Women,
1862-1920", der. Nupur Chaudri ve Margaret Strobel, Western Women and mperi-
alism.
140 SMRGEC FANTAZLER
ruunun ancak ulusal snrlar dnda, yani cinsel olarak ayn ancak
kltrel olarak farkl olan teki ile karlamasnda mmkn olabil
diini iddia edebiliriz. Gayatri Spivakn, emperyalizmin feminist bi
reycilik zerindeki etkileri zerine syledikleri aydnlatc nitelikte.
E m peryalist dnem deki fem inist bireycilikte sz konusu olan ey insa
nn kuruluu, znenin sadece birey olarak deil, bireyci olarak da arl
dr... N e tam /ne erkek olan bireyci kadn, kendini sz konusu olan deien
ilikilere gre eklem leyebilirken, "yerli kadn" (ki sylem de bir gstergedir)
ortaya kan bu yeni norm dan hibir pay alam az.37
37. Gayatri Chakravorty Spivak, "Three Women's Texts and a Critique of Im-
perialism", "Race", Writing, and Difference iinde, der. Henry Louis Gates, Chica
go ve Londra: University of Chicago Press, 1986, s. 263-4.
\ M SMRGEC FANTAZLER
38. Richard Rorty, Philosophy and the Mirror ofNature, Princeton: Princeton I
University Press, 1979.
39. Michel Foucault, Discipline and Punish: The Birth of Prison, Harmonds-
worth: Penguin Books, 1977.
40. Luce Irigaray, Speculum of the Other Woman, Ithaca: Comell University
Press, 1985.
41. Martin Jay, "Scopic Regimes of Modemity", Modernity and Identity iin
de, der. Scott Lash ve Jonathan Friedman, Oxford ve Cambridge: Blackwell, 1992.
EMPERYAL ZNE VE FEMNST SYLEM 143
44. Peter Brooks, Body Work: Objects ofDesire in Modern Narrative, s. 104.
45. Grsel olann ayrcalkl klnmas psikanalizin cinsel fark anlatsnn da ta
nmlayc zelliidir. Gerek Freud'un gerekse Lacann cinsellik kuramnda cinsel
farkn ilk bilgisini salayan temel ara gz ve grmedir. ocuk cinsel fark konu
sundaki ilk bilgisini penisin varlna veya eksikliine gre edinir. Hadm edilme
korkusunun temelinde ve Oedipus kompleksinin zmleniinin, yani erkek ocu
un baba ve iktidar konumu ile zdelemesinin, kz ocuun ise kendini eksiklik
olarak tanmlayarak pasif ve tbi konuma yerlemesinin altnda yatan penisin var
l veya yokluuna ilikin olarak edindikleri bilgidir. Bu bilginin kayna ise cin
sel organn varln veya yokluunu grmeleridir. Bu konuyla ilgili almalar iin
bkz. Toril Moi, "Patriarchal Thought and the Drive for Knowledge", Between Fe
minizm and Psychoanalysis iinde, der. Teresa Brennan, Londra ve New York: Ro-
utledge, 1989; Sigmund Freud, Three Essays on the Theory ofSexuality, ev. James
Strachey, New York: Basic Books, 1975; Luce Irigaray, Speculum o f the Other Wo-
man; Jacques-Alain Miller, "Jeremy Bentham's Panoptic Device", October, 41
(Yaz 1987), s. 4.
EMPERYAL ZNE VE FEMNST SYLEM 145
nenin retken bir iktidarn rn olduunu anlamak iin smrge ik
tidarnn denetleme/gzetleme ilevinin nasl grme arzusuyla iliki
li olarak ilediini anlamalyz.46
Emperyal feminizmin peeyi ama arzusu da yukarda ksaca ana
hatlarn vermeye altm toplumsal, epistemolojik ve kltrel ko
ullarda gelimi ve beslenmitir. Doulu kadnn zgrlemesinin
nkoulu olarak peesinin almas gerektiini varsaymak, ancak h
kim epistemolojik gelenein grsellie dayand bir kltrde mm
kndr. Bu balamda Doulu kadnn bedeninin grselliin alanna
yerletirildiini sylemek abart olmayacaktr. Doulu kadn taknt
nesnesine dntren smrgeci bir gzden sz edebiliriz. Barthesm
striptiz metaforunun da ima ettii gibi, smrgeci gz, bu kadnlarn
bedeninin bilgisine ulamay engelleyen her trl rtnn kalkmas
arzusunda ifade etmektedir kendisini.
tekine baktnda, bakt yerde grecek bir ey bulamayan em
peryal kadnn bilme arzusu ynelimsizleir. Bu ynelimsizlemenin
en temel nedeni, bilme olarak addedilen srecin ancak tekini gr
nr klmakla gerekleebileceine duyulan inantr. Doulu kadnn
peesinin alarak grnr klnmas, smrgeci zneye panoptik bir
konum kurduu gibi, smrge ynetimine de mdahaleci pratikleri
ni uygulayabilmesinin nkoulu olan gzetleme ve denetleme imk
nn vermi olur. Doulu kadnn bedenini mkemmel bir ekilde g
rnr klarak smrgeci zne ayn zamanda, iaretlenmemi, evren
sel bir konuma yerlemi ve bylece kendi konumunu grnmez k
lm olur. Peter Brooks'un da belirttii gibi beden, farkl konumlara
yerleebilen gzlemci zne tarafndan bitmek tkenmez bir biimde
temsil edilir. te znenin bu snrsz hareketlilii, farkl konumlara
yerleebilme kabiliyeti ve iaretlenmemi kimlii, onu panoptik bir
konuma yerletirmektedir.47 O halde, smrgeci sylemin panoptik
znesinin konumu evrensel, iaretlenmemi ve grnmez olan h
kmran zne konumudur. Bu nedenle emperyal feminist sylemin
Doulu kadn zgrletirme arzusu, modem smrge iktidarnn
disipline sokma ve normalletirme ilkelerine dayanan sisteminin bir
parasdr. teki kadnn bedeni, yaam ve durumu grnr klnr
46. Homi Bhabha, "The Other Question...", Screen, 24/6 (Aralk 1983).
47. Peter Brooks, "The Body in the Field of Vision", ParaGraph i , 14/1 (1991).
s. 47.
146 SMRGEC FANTAZLER
Pee bir giyim biimi olduuna gre, giyim kuama ilikin sylem
ler, pratikler ve normlarla bedenselleme arasndaki ilikiyi nasl d
nmeliyiz? Bedeni kltrel ve cinsel zgll iinde anlayabilmek
iin nasl tanmlamalyz? znenin bedensel kklerini ortaya koya
bilmek iin, bedene ve zneye ilikin yerleik varsaymlar nasl
eletirmeliyiz?
Gnmzn feminist kuram bedene ilikin ok canl tartmala
ra tank oluyor. Materyalist bir beden nosyonunun, znenin ve cinsel
farkn bedenselliini anlamamza yardmc olacak ok sayda al
ma yaymlanyor. Yapsalclk sonras kuramsal yaklamlarn femi
nist kuram asndan nemini vurgulayan Elizabeth Grosz,49 Judith
Butler,50 Rosi Braidotti,51 Vicki Kirby52 gibi feminist kuramclar, be
deni tarihsel olarak zgl iktidar teknolojilerinin bir rn olarak ele
almay neriyorlar. Tabii burada Foucault'yu hatrlamakta yarar var;
Foucault'nun almalar bedenin iktidara dsal olmadn, bedenin
her zaman ve her yerde iktidar tarafndan iaretlendiini ve iktidarn
her zaman ve her yerde beden zerinde uygulandn, bedenin mad
diliinin iktidarn uygulanmasyla kurulduunu gstermesi bakmn
dan feminist kurama nemli almlar salamtr.53 Foucault'ya gre
iktidar, zneyi maddiliinde kuran retken bir gtr. ktidarn ze
rinde uyguland sath, bedenden bakas deildir. ktidar bizzat be
denden elde ettii bilgileri daha sonra onu eitmede, dntrmede
ve yeniden kurmada kullanarak onu kendisine tbi klmaktadr. An
cak Foucaultnun bize altn izerek hatrlatt ey, bedenin modem
disipliner iktidara tbi klnnn ve iktidar tarafndan kontrol edili
inin bask modeline gre ilemediidir. Foucault, beden, bedenin ar
zular ve hazlaryla iktidarn uygulamalarn birbirine dsal sreler
olarak dnmez. Arzu dediimiz ey, iktidara ncel olup iktidar ta
rafndan bask altna alman bir ey olmaktan ziyade, bizzat iktidarn
60. Frantz Fanon, A Dying Colonialism, New York: Grove Press 1965, s. 58-9.
61. Carole Naggar peeyi "ikinci bir deri" olarak tanmlyor. Peeyi tenin veya
derinin bir paras olarak almay doru bulmakla beraber, onu "ikinci" bir deri ola
rak dnmenin hl bir "asl" deri, ya da kltrel deriden nce bir "ilk" ve doal
deri varsaymakla mmkn olduunu dnyorum. Bu ise doa ve kltr, gvde ve
zihin arasnda bir kartlk kurmak demektir. Oysa benim buradaki pee ve gvde
nin birliine ve btnlne yaptm vurgu tam da bu tr kartlklar sorunlu kl
maya ynelik. "The Unveiled Algerian Women, 1960", Aperture (Yaz 1990), s. 4.
154 SMRGEC FANTAZLER
Osmanl Dnemi
14. Deniz K andiyoti,W omen as Metaphor: The Turkish Novel From Tanzimat
to the Turkish Republic", Urban Crises and Social Movements in the Middle East
iinde, Proceedings of the C.N.R.S: E.S.R.C. Symposium, der. Kenneth Brown,
vd., Paris: Hartman, 1989. s. 140.
15. A.g.e., s. 140. 16. A.g.e., s. 140.
17. Deniz Kandiyoti, "End of Empire: slam, Nationalism, and Women in Tur-
key", Women, Islm and the State iinde, der. Deniz Kandiyoti, Philadelphia:
Temple University Press, 1991, s. 23.
KADIN VE PEE SAVAI 165
f \
;/18./Bemard Caporal, Kemalizm ve Kemalizm Sonras Trk Kadn, Ankara:
Bankas Yaynlar, 1982.
19 Deniz Kandiyoti, "End of Empire", s. 32.
M SMRGEC FANTAZLER
25. Gayatr Chakravorty Spivak, "Can the Subaltem Speak?"; "Rani of Sir-
mur", Europe and Its Others iinde, cilt 1, der. Francis Baker, Colchester: Univer-
sity of Essex, 1985.
KADIN VE PEE SAVAI 169
26. Deniz Kandiyoti, "Women and the Turkish State: Political Actors or
Symbolic Pawns", Woman~Nation-State iinde, der. Nira Yuval-Davis and Floya
Anthias, New York: St. Martin's Press, 1988, s. 132.
27. Mustafa Kemal Atatrk, Atatrk'n Sylev ve Demeleri, Alntlayan: Ber-
nard Lewis, The Emergence of Modern Turkey iinde, Londra, Oxford ve New
York: Oxford University Press, 1961, s. 266.
28. A.g.e., s. 268.
170 SMRGEC FANTAZLER
45. Mamia Lazreg, "Gender and Politics in Algeria: Unravelling the Religious
Paradigm", Signs, cilt 15, No. 4, Yaz 1990, s. 758.
46. A.g.e., s. 759.
178 SMRGEC FANTAZLER
47. Peter Knauss, The Persistence of Patriarchy: Class, Gender, and Ideology
in Twentieth Century Algeria, New York: Praeger, 1987.
KADIN VE PEE SAVAI 179