Zaczynajc od definicji popularnej: modernizm - oglne okrelenie prdw w

architekturze wiatowej rozwijajcych si w latach ok. 1918-1975, zakadajcych

cakowite odejcie nie tylko od stylw historycznych, ale rwnie od wszelkiej stylizacji.
Architektura modernistyczna opieraa si w zaoeniu na nowej metodzie twrczej,
wywodzcej form, funkcj i konstrukcj budynku niemal wycznie z istniejcych
uwarunkowa materialnych.

My jednak, jako przyszli historycy sztuki nie moemy si zadowoli tak

nieprecyzyjnym i jednostkowym potraktowaniem takiego wanego, wieloaspektowego
tematu.

Aby pisa, czy mwi, o modernizmie naley najpierw powici par zda
samemu sowu moderne, poniewa bardzo czsto w rnych publikacjach i
wypowiedziach identyfikuje si z nim zupenie rne okresy historyczne i stanowiska
artystyczne.

Sowo Moderne pojawio si w jzyku krytyki francuskiej ju w drugiej poowie

XIX wieku. Nazwa ta zawieraa w swoim brzmieniu dwa noniki traktowane dotychczas
jako rozdzielne i istniejce samodzielnie: wspczesne i nowe. Okrelaa zdarzenia
biece, lecz jednoczenie gosila, e nie jest to tylko wspczesno lecz take (co jest
istotne) jest to nowo. Miecila w sobie otwart na wszelkie zmiany postaw wobec
ycia, bezgranicz wiar w utopi szczliwoci czowieka, fascynacj technik i wielkie
nadzieje zwizane z nadchodzcym wiekiem maszyny, a nade wszystko nowe, dotychczas
nie eksploatowane rodki wyrazu w sztuce.

W tym czasie powstawao wiele pism majcych w tytuach sowo moderne. Np.
zaoone w 1881 roku w Brukseli przez Edmunda Piccard pismo Art Moderne.
Spowodowao to skojarzenie wielotorowych zjawisk artystycznych ograniczonych ramowo
datami 1880-1905, z modernizmem. Pamitajmy jednak, e w sztuce przeomu wieku
dziao si tyle nowego, tyle zdarze przebijao si w wiadomoci spoecznej, e
ustanowienie nie tylko cisych dat, lecz take terminologii przyjtej przez wszystkie
orodki naukowe byo po prostu niemoliwe. Jednak prbowano i powstaway nazwy, ktre
charakteryzoway nowe ruchy, style, kierunki.

Ju wwczas, w tamtych latach, termin modernizm okrela postaw

reformatorsk wobec istniejcego porzdku wiata. W jego ramach mieciy si
rnorodne kierunki, szkoy i grupy artystyczne. Pamitajmy, e koniec XIX w. jest to czas
narodzin secesji . Secesja wykorzystujca dla swoich celw tamy fabryczne stworzya
styl oparty na produkcji przemysowej. Zagubienie si w dekoracji byo jej klsk i
przyczyn mierci.

Pamitamy o XIX-wiecznych manifestach: oglny, malarstwa, rzeby, poezji,

muzyki i oczywicie architektury, ktre stworzyy etap reformowania wiata przez sztuk i
dla sztuki. Stanowic NOW JAKO MODERNIZMU BYY ZACZYNEM DLA
NASTPNEGO ETAPU, NAJBARDZIEJ WIDOWISKOWEGO , Z LAT 1917-1933, ktry
waciwym tematem naszego wystpienia.

Modernizm w tym wcieleniu nie by ju ani dekadencj, ani symbolizmem, ale

wyznaniem wiary w przyszy wiat szczcia, do ktrego drogi wiody przez totaln
zmian istniejcego porzdku. Warto moe przy tej okazji odda gos samym
modernistom, a dokadniej Szymonowi Syrkusowi (polak, leader grupy Praesens, ktra
wydawaa pismo Kwartalnik Modernistw Praesens). I tak, Syrkus w Preliminarzu
Artystycznym z roku 1926 pisze: Im cilej praca bdzie dopasowana do
czasu, w ktrym yjemy, im wicej wieczniejsz miark potrzeb dzisiejszych
bd twrcze umysy, tym bardziej bd nowoczesne, tym wicej bdzie
modernizmu (podkrelenie S.S.) Albowiem modernizm to chwila bieca.

DWUDZIESTOLECIE MIDZYWOJENNY NAJPENIEJSZY ROZKWIT MODERNIZMU

I wojna wiatowa przyniosa, poza wielkimi zniszczeniami, rwnie rozwj techniki przede
wszystkim gwatowne przemiany spoeczne. Nadzieja na lepsz przyszo widziana w
nowej organizacji spoeczestwa, jak rwnie w technice, umoliwia modernistom
wiksz swobod dziaania oraz pobudzaa do wymiany intelektualnej. Sytuacja
ekonomiczna pierwszych lat po wojnie nie sprzyjaa wznoszeniu duej liczby
nowoczesnych obiektw, lecz teoretyczne rozwaania na temat architektury rozwijay si
w caej Europie.

Szeroko komentowano przedstawione jedynie w szkicowej formie projekty

Sant'Elii, Miesa van der Rohe, stanowice raczej zapis utopijnej idei ni realne propozycje
budynkw. Due znaczenie jako fora wymiany myli uzyskay czasopisma, takie jak
werkbundowski G albo redagowane przez Ch. E. Jeannereta L'Esprit Nouveau i przez
Stama ABC. Wrd czonkw Deutsche Werkbundu dziaaa grupa korespondencyjna
Szklany acuch (niem. Die Glserne Kette), dziki ktrej wykrystalizowa si
pogld modernistw na cele i kierunki rozwoju architektury . W
Weimarze na bazie uczelni van de Veldego powsta Bauhaus, szkoa rzemios i
architektury. W Holandii dziaaa abstrakcyjno-formalistyczna grupa De Stijl wok Theo
van Doesburga i Gerrita Rietvelda..

Nowoczeni architekci lat 20. inspirowali si nowoczesn sztuk, przejmujc jej abstrakcyjno.
Niektrzy z nich odrzucali jednak cakowicie zwizek architektury z dziaalnoci artystyczn,
uwaajc za zadanie architektury wypenianie materialnych potrzeb spoecznych. Inni, jak Le
Corbusier, uwaali, e architektura staje si sztuk, gdy wybierze si najpikniejsze formalnie
spord moliwych w peni funkcjonalnych rozwiza. W rodowiskach nowoczesnych architektw
powszechnie uwaano, e architektura powinna poda za nowoczesnoci i krzewi now kultur.

Okoo 1925 modernici zaczli budowa coraz to liczniej budynki uytecznoci publicznej,
zwaszcza takie symbole nowoczesnoci jak kina czy domy towarowe, czsto te starsze
obiekty otrzymyway nowoczesn elewacj. Modernizm stawa si modny w centrach
wielkich miast. W Niemczech, Holandii i Francji powstay modernistyczne osiedla
mieszkaniowe z paskimi dachami. Najpierw byy to mae zaoenia, obejmujce kilka
domw i zwykle wymiewane przez wczesn pras codzienn. Wiksze osiedla tego
czasu to Osiedle-Podkowa (niem. Hufeisensiedlung) Brunona Tauta w Berlinie-Britzu i
Trten Waltera Gropiusa w Dessau (dzi Dessau-Rolau). Swoje pierwsze modernistyczne
wille buduje Le Corbusier.

Architektura i urbanistyka modernizmu wi si z ideami demokratyzacji i egalitaryzacji

ycia spoecznego (take z socjalizmem i komunizmem), lecz spotykaj si z
zainteresowaniem przede wszystkim wrd wyszych klas spoecznych.

W Stanach Zjednoczonych w stylu nawizujcym do europejskiego modernizmu tworzyli

Rudolf Schindler i Richard Neutra, architekci pochodzenia austriackiego.

CIAM

Wspomniaam wczeniej o tym, e w propagowaniu ruchu modernistycznego du

rol odegra kolporta publikacji i oywiona korespondencja, lecz rwnie,co
bardzo wane, obrona przed atakami ze strony rodowisk
konserwatywnych, bo jak latwo si domyli nie wszystkim podobao si to, co
 robili modernici. Dla reprezentowania i propagowania nowej architektury powsta
w 1928 CIAM (Congrs International d'Architecture Moderne)

Czyli midzynarodowe forum architektw skupione wok Le Corbusiera. Po przejciu

wadzy w Niemczech przez nazistw sta si gwnym orodkiem rozwoju myli
modernistycznej. W jego gronie dyskutowane byy i kodyfikowane zasady opisujce
tworzenie nowej architektury. W wyniku tych prac powstaa m.in. Karta Ateska.

Karta Ateska (franc. Charte d'Athnes) uchwalony na IV. Kongresie CIAM w 1933 w
Atenach dokument zawierajcy postulowane zasady nowoczesnego projektowania
urbanistycznego. Karta ateska zostaa przygotowana pod przewodnictwem Le
Corbusiera i omawia rozdzielenie obszarw funkcjonalnych miasta oraz stworzenie
racjonalnej i zdrowej przestrzeni ycia.Karta zostaa opublikowana w 1943 wobec
oczekiwanego koca II wojny wiatowej jako propozycja zalece dla odbudowujcych
zniszczone miasta architektw. Po wojnie silnie wpyna na rozwj mieszkalnictwa jako
manifest urbanistyki modernistycznej. Mimo silnego nasycenia treciami ideologicznymi
jej dziaanie trwao a do lat 80.

Po przerwie spowodowanej II wojn wiatow CIAM zosta reaktywowany i dziaa do 1956.

Oglne cechy architektury modernistycznej:

W przeciwiestwie do stylw historycznych i secesji ruch nowoczesny nie

wypracowa jednolitych form stylowych ani nigdy nie stawia sobie takiego celu.
Istniao denie do unikania wszystkiego, co mona okreli jako cechy formalne.

Szerokie spektrum ideowe modernizmu obejmowao przynajmniej we wczesnej

fazie rozwoju ruchu kilka zasad wsplnych dla caego ruchu i to one stanowi
raczej wyrnik architektury powstaej pod jego wpywem.

Podstawow zasad, ktr kierowali si architekci modernizmu, byo poczucie

moralnego obowizku wobec spoecznoci - urbanistyka, architektura i przemys
miay spenia spoeczn misj, ich zadaniem miao by demokratyczne i
wsplnotowe wychowanie spoeczestwa. Wobec koniecznoci sprawiedliwego
podziau przestrzeni yciowej i zwizanych z ni dbr, poszukiwano daleko idcej
optymalizacji i ekonomizacji.

Owocowao to racjonalizacj rzutu i oglnej formy architektonicznej. Suy temu

miay take nowe technologie, do ktrych chtnie si uciekano.

Za najwaniejsze zadanie modernici uwaali zapewnienie ludnoci godziwych

warunkw mieszkaniowych, co spowodowao koncentracj na urbanistyce
rozumianej jako planowanie osiedli.

Przede wszystkim dotycz one dyspozycji przestrzennej budynku: lekka brya,

unikanie symetrii.

elementy skodyfikowane przez Le Corbusiera: ciana kurtynowa, wolny plan

dzielony lekkimi cianami dziaowymi, paski dach z tarasem, szerokie okna
wpuszczajce duo wiata i w zaoeniu mao niszczce przyrod posadowienie na
supach (pilotis).
Ju krtko po II wojnie wiatowej, mimo powszechnego entuzjazmu dla nowej architektury
i urbanistyki, Alison i Peter Smithson ostrzegali przed niebezpieczestwami
rygorystycznego i szablonowego projektowania. Jako e technokratyczne tendencje w
modernizmie stay si silne, wyraali obaw przed zdehumanizowaniem architektury.
Corbusierowski model urbanistyki (miasto wieowcw wrd zieleni) prowadzi zdaniem
Smithsonw do wyobcowania i izolacji, tym samym mg prowadzi do patologii
spoecznych, podczas gdy jedn z naczelnych idei modernizmu bya idealna wsplnota
mieszkacw. Rozam midzy tradycyjnymi modernistami a modszym pokoleniem
architektw (zgromadzonych m.in. w grupie Team Ten) w pocztku lat 50. doprowadzi nie
tylko do rozpadu CIAM, lecz rwnie do wzmoonej dyskusji na temat popenianych
bdw

Oczywicie modernizm nie jest stylem jednorodnym i wielu opracowaniach wyrnia si

wiele tendencji wchodzcych w jego skad Jedn z nich jest funkcjonalizm, o ktrym
opowie Marysia.

FUNKCJONALIZM

Funkcjonalizmem w architekturze mona nazwa naturaln dno

architektury, od najdawniejszych czasw, do stworzenia budynku w taki sposb,
by spenia najlepiej swoje funkcje.

Jako kierunek w architekturze, funkcjonalizm polega na uznawaniu funkcji

budynku za zasadniczy czynnik ksztatowania zarwno planu danego obiektu,
jak jego konstrukcji i formy architektonicznej.

Zasady nowoczesnego funkcjonalizmu zostay sformuowane w kocu XIX w. jako

sprzeciw do panujcego wwczas powszechnie eklektyzmu tendencji w
architekturze (i nie tylko) do mieszania rnych stylw historycznych: neobarok z
neorenesansem, neoklasycyzm z neogotykiem itd. Itp.: cech tych tendencji byo
naduywanie dekoracji architektonicznej w sposb czsto niezrozumiay.
(przykad budynku eklektycznego)

Architektura funkcjonalistyczna miaa by racjonalna, operujca formami

uzasadnionymi funkcj i konstrukcj budynku, miaa wynika bezporednio z
nowych rozwiza konstrukcyjnych i materiaowych (o ktrych bya mowa tydzie
temu), z rozwijajcej si, nowoczesnej technologii budownictwa.

Architekci:

Sullivan Lois Henry (1856-1924) Amerykanin, jeden z gwnych

przedstawicieli szkoy chicagowskiej, pionier wieowego budownictwa
szkieletowego, jeden z jego pierwszych twrcw. Dziea, wszystkie w Chicago:
Wainwright Building (1890-1891), Auditorium Building (1887-89), Schiller Building
(1892), Scott Department Store (1899)
Uwaa, e forma jest absolutnie uzaleniona od funkcji. Cao formy budynku
jest wynikiem caego zespou funkcji.
EUROPA:

Wagner , Hoffmann J, Loos A, Van de Velde, Perret A, Freyssinet, Behrens P

Funkcjonalizm odnosi si midzy innymi do wntrza domu. Przez postp i

rewolucj przemysow zmieniy si potrzeby mieszkaca. Due znaczenie mia
rodzcy si feminizm: kobiety zaczy si upomina o wygodne, funkcjonalne,
dobrze zorganizowane kuchnie. Ju w 1869 r. Catherine Beecher z siostra Harriet
w USA napisay podrcznik gospodarstwa domowego.
Konieczno budowy mieszka dla robotnikw fabryk zmusia architektw do
nowych poszukiwa. Jacobus Johannes Pieter Oud na wystawie budownictwa
mieszkalnego na osiedlu Weissenhof w Stuttgarcie, 1927 r., zaproponowa
szereg domw robotniczych, ktre przy niskich kosztach miay wntrza doskonale
rozplanowane i moliwie dobrze wyposaone. Kuchnie w tych mieszkaniach
zawieray waciwie wszystko, co powinna posiada wspczesna kuchnia.

PO I WOJNIE WIATOWEJ 3 PIONIERW:

Gropius Walter, Twrca Bauchausu.

Bauhaus, szkoa funkcjonalnej architektury i sztuki uytkowej, utworzona w 1919
przez Gropiusa, w Niemczech, w Weimarze, w 1924 przeniesiona do Dessau. W
1928 kierowana przez Meyera, a w 1930 przez Miesa van der Rohe, w 1932 r. z
powodu Hitlera emigrowaa do Berlina, w 1934 r. zlikwidowana przez Hitlera.
Wracajc na chwil do problemu kuchni, nadmieniam, e Bauhaus podj
pierwsz prb jednolitego, racjonalnego zaprojektowania kuchni wntrze na
wystawie Bauhausu w Weimarze w 1923.
eby rozjani zaoenia funkcjonalizmu, przytocz fragment wypowiedzi
Gropiusa z 1923 r., omawiajcego teori i zasady organizacyjne Bauhausu.:
Najwaniejszym warunkiem owocnej wsppracy w zakresie problemw
architektonicznych jest jasne zrozumienie nowego stosunku do architektury. W
cigu ostatnich pokole architektura staa si mdo sentymentalna, estetyczna i
dekoracyjna. Troszczono si gwnie o ornamentacj, formalistycznie posugujc
si motywem, ornamentem, odlewem umieszczonym na zewntrznej stronie
budynku jakby na martwej i nieczuej masie, nie za na czci ywego
organizmu. W swej dekadencji architektura utracia zwizek z nowymi technikami
i materiaami, architekt pogry si w akademickim estetyzmie, stajc si
niewolnikiem ciasno pojtych konwencji, natomiast planowanie miast przestao
by jego dziedzin.
Od takiej architektury odegnujemy si. Chcemy stworzy jasn, organiczn
architektur, ktrej logika wewntrzna bdzie oczywistai promienna, nie
obciona kamliwymi fasadami i sztuczkami; chcemy architektury
przystosowanej do naszego wiata, maszyn, radia, szybkich aut architektury o
przejrzystym i funkcjonalnym stosunku form.
Wraz z rosnc wytrzymaoci i odpornoci nowoczesnych materiaw stali,
betonu i szk i wraz z now miaoci inynierii, nowa lekko i powietrzno
zajmie miejsce pretensjonalnej , starej metodzie budowania. Zaczyna si rozwija
nowa estetyka horyzontalnoci, staraj si zwalczy efekt cikoci. W tym
samym czasie symetryczna zaleno czci budynku i ich orientacja w stosunku
do osi centralnej zastpowane s now koncepcj rwnowagi, ktra przeobraa
martw symetri elementw podobnych w asymetryczn, lecz rytmiczn
rwnowag. Duch nowej architektury pragnie przeama inercj, rwnoway
kontrasty

Ludwig Mies van der Rohe ur w 1866 w Aachen, pracowa w Niemczech, w

Berlinie. Na jego twrczo bardzo wpyna holenderska grupa de Stijl,
(Mondrian, Doesburg)z ktr zetkn si w 1921r.
Pawilon niemiecki na wystawie w Barcelonie, 1929 ciany pawilonu byy
wolne od jakichkolwiek obowizkw strukturalnych. Suyy jedynie podziaowi
wntrza. Aby ten podzia podkreli, Mies wysuwa ciany poza podpory.
Architektowi chodzio w tym dziele o rozwizanie trzech problemw: jasne
oddzielenie elementw czynnych i biernych w konstrukcji, uzyskanie swobodnego
planu, nowe ujcie przestrzeni.
Ju w latach 1920-22 projektuje szklane wieowce, ktre realizowa bdzie w
Biurowiec - jasne,
Chicago dopiero po II wojnie wiatowej. W 1923 r. pisze:
rozlege przestrzenie pracy, przejrzyste, niepodzielne.
Najwikszy efekt przy najmniejszym nakadzie rodkw.
Materiay to beton, elazo, szko. Przy nioscej konstrukcji
szkieletowej nie niosca ciana. Chcia tworzy architektur
uniwersaln, o anonimowej formie, dostosowana do penienia rnych funkcji.
W latach 30 uczy w Bauchausie , pniej w Chicago.

Le Corbusier Charles Edouard Jeanneret, ur. 1887, Szwajcaria, niedaleko

granicy francuskiej. Rwienik Gropiusa, Miesa van der Rohe i Mendelsohna. W
1917 osiedla si na stae w Paryu. Le Corbusier to nazwisko jednego z
francuskich przodkw Jeannereta, fanatycznego albigensa.
Willa Savoye w Poissy pod Paryem, 1929-30. Budujc t will, Le Corbusier
mia ju sprecyzowany swj program twrczy, w piciu punktach:
1. Rozdzielenie konstrukcji nonej od cian dziaowych. Dom unosi si na supach,
jest zdecydowanie oddzielony od otoczenia, ale jednoczenie zblia naturalne
otoczenie jak najbliej domu.
2. Formie domu-szecianu odpowiada paski dach, wykorzystany na tarasy
ogrodowe, wprowadzajc ziele w obrb mieszkania.
3. Konstrukcja szkieletowa pozwalajca swobodnie ksztatowa wntrze zgodnie z
jego funkcj.
4. Szkielet konstrukcji pozwala na swobodne uksztatowanie planu.
5. Swobodne uksztatowanie fasad. Podpory niosce szkielet s wcignite do
rodka. Okna mog bez przeszkd biec przez ca fasad. Horyzontalny ukad
okien nadaje jednolito zewntrznemu wyrazowi budowli i jest logicznym
wnioskiem zastosowanego systemu konstrukcyjnego.

W POLSCE:

Brukalscy B S, Bohdan Lachert, szanajca J, Syrkusowie H S

W architekturze funkcjonalnej byo mao miejsca na indywidualizm i fantazj,

dominuje poczucie adu i harmonii, ktre jednak dzieli tylko krok od monotonii i
nudy dlatego tworzenie dzie funkcjonalistycznych nie byo proste. Mimo to
udao si przywoanym architektom stworzy dziea logiczne, funkcjonalne, ale i
pikne w swej formie.

STYL MIDZYNARODOWY

- to pojcie powszechnie znane w literaturze. Nazwa pochodzi z ksiki Henry'ego-

Russella Hitchcocka i Philipa Johnsona The International Style, architecture since 1922
wydanej w 1932 w Nowym Jorku. Termin zosta uyty na oznaczenie ogu prdw
minimalistycznych i funkcjonalistycznych w europejskiej architekturze modernistycznej lat
20 i 30 XX w.

Autorzy terminu sugerowali w ten sposb umidzynarodowienie architektury przy

jednoczesnym oderwaniu od rodzimych wzorcw, jednoczenie jednak po raz pierwszy
nadawali architekturze modernizmu rang kolejnego
stylu historycznego, podczas gdy wikszo jej twrcw chtniej widziaaby w
niej raczej cakowicie now metod twrcz ni styl. Hitchcock i Johnson zrobili co wicej
poza nadaniem terminu. Rwnie opisali nowoczesn architektur na podstawie
klarownych kryteriw, powoujc si na podane na 83 planszach uszeregowane
alfabetycznie wedug nazwiska autora przykady. Ksika Johnsona i Hitchcocka,
katalogujc cechy wymagane do tego, aby budynek mg by uznany za nowoczesny,
wywara wpyw na wielu architektw i penia dla wielu rol podrcznika estetyki.

Hitchock i Johanson byli historykami sztuki i zanalizowali now architektur pod wzgldem
formalnym ustalili kryteria, ktre miay j charakteryzowa. Najwaniejsze to:

Asymetria w rzucie i przekroju

Formy kubiczne, konstrukcje szkieletowe
Biae tynki
Rezygnacja z ornamentw i profili
Szerokie pasy okien curtain wall

Jeeli chodzi o ramy czasowe stylu moemy wyrni nastpujce: okres wczesny (lata
20.), w ktrym styl midzynarodowy ogranicza si w zasadzie do krajw
niemieckojzycznych, Holandii i Francji przykady z tego okresu obejmowaa publikacja i
pniej:

okres przybycia architektw-emigrantw do USA (lata 30.)

rozkwit stylu (lata 40.-50.)

TENDENCJE FUTURYSTYCZNE
Nie moemy zapomnie o futurystach, ktrzy na pocztku XX wieku pragn
odgywa du rol. W architekturze rwnie. Przypomnijmy sobie fragment
manifestu futurystycznego pira Marinettiego z 1909 roku:
ryczcy samochd, ktry zdaje si pdzi po tamie karabinu maszynowego, jest
pikniejszy od Nike z Samotraki chcemy sawi wojn jedyn higien wiata
militaryzm gest niszczycielski anarchistw oraz pogard dla kobiet.

Wspomniany ju wczeniej Antonio SantElia sta si gwnym teoretykiem

architektury futurystycznej. Pisa Obliczenia wytrzymaoci materiaw,
stosowanie elbetu i elaza wykluczaj architektur w znaczeniu klasycznym i
tradycjonalnym futurystyczne miasto musimy planowa i wznosi na wzr
haaliwego placu budowy, ruchliwego, dynamicznego i mechanicznego, a dom
futurystyczny jak gigantyczn maszyn (1914).

Niestety aden z projektw futurystycznych nie zosta

zrealizowany.

La citta nuova na 16 planszach mediolaskiej wystawy

Nuove Tendenze SantElia pokaza futurystyczne
miasto z wielopoziomowymi ulicami i monumentalnymi
wieowcami.

EKSPRESJONIZM
Zupenie inn tendencj ni funkcjonalizm (racjonalizm, logika konstrukcji), w
architekturze modernistycznej, by ekspresjonizm. Jest to architektura
nasycona indywidualizmem, szukajca oryginalnych rozwiza, naginajca
konstrukcj, materia, technologi do przyjtych z gry celw formalnych.
Takie tendencje miaa ju architektura secesji, to z niej w duej mierze
wywodzi si ekspresjonizm. Przej z secesji pynno konturu, mikko masy
budowli, tendencj nawiza do wiata natury. (Przykad secesji: Casa Mila,
Gaudi dla przypomnienia).

Fritz Hger, Gmach spki handlowej w Hamburgu (Chilehaus), 1922-1924.

Ekspresjonizm rozwin si szczeglnie w Niemczech i w krajach Europy

pnocnej. Omwi ten nurt na przykadach dwch architektw: Hansa
Poelziga i Ericha Mendelsohna.

Hans Poelzig

Lata ycia podane na slajdzie, urodzi si i umar w Berlinie, by profesorem i

dyrektorem do 1916 r. Pastwowej Akademii Sztuk i Rzemiosa Artystycznego
we Wrocawiu, pniej zosta radc budowlanym Drezna, by take
wykadowc Pruskiej Akademii Sztuki w Berlinie, po czym od 1923 by
profesorem Wyszej Szkoy Technicznej w Berlinie-Charlottenburgu. Tworzy
take jako scenograf.
 Wznis w 1911 r. wie cinie w Poznaniu, pooon w obrbie terenw
targowych i bdc pocztkowo hal wystawow. Byo to wczenie jedno z
najciekawszych dzie architektury budowla, w ktrej doskonale
odzwierciedlaa si indywidualna idea twrcy, jak tego dali ekspresjonici w
plastyce. Konstrukcja stalowa budowli jest widoczna na zewntrz. Mur peni
jedynie rol wypeniajc. Zwarto bryy i symetria caoci jest tu wynikiem
funkcji wiey cinie. Okna odgrywaj rol plastyczn, wypeniajc siatk
konstrukcji silnie podkrelonymi akcentami poziomymi i pionowymi. Cao
jest bardzo dynamiczna, a nawet agresywna.

Po pierwszej wojnie wiatowej nastpia pewna zmiana, zwizana z

wydarzeniami politycznymi. Zwycistwo Rewolucji Padziernikowej w Rosji
znalazo wrd robotnikw i postpowej inteligencji Niemiec ywy oddwik.
Nastpio, podobnie jak w porewolucyjnej Rosji, zjednoczenie awangardy
spoecznej i artystycznej. W Berlinie powstaje Rada robotnicza dla spraw
sztuki, zawizuje si rewolucyjna Novembergruppe, w skad ktrej w latach
1918-1929 wchodzili najwybitniejsi niemieccy artyci i architekci m.in. Bruno
Taut, Walter Gropius, Mies van der Rohe i Erich Mendelsohn. W architekturze
Ci twry widzieli jeden z czynnikw poprawy spoecznej. Powstaj koncepcje
wielkich zespow osiedli robotniczych, rozwaa si idea socjalistycznej
fabryki. Dominuj prdy racjonalistyczne, ale na krtko. Krwawe zdawienie
ruchu Spoartakusa socjalistyczny ruch rewolucyjny w cesarstwie
niemieckim, zmusiy grup do rozwizania. Nastapio nowe zaamanie
psychiczne i zwrot do form skrajnie indywidualnych.

Hans Poelzig w latach 1919-1921 przebudowuje w Berlinie dawny cyrk na

widowni dla synnego teatru Maxa Reinhardta, tworzc co w rodzaju
stalaktytowej groty, gdzie wiato reflektorw wydobywa zaskakujce efekty.

Erich Mendelsohn

Lata zycia na slajdzie, ur. W Olsztynie, zmar w San Francisco. W latach 1912-
1914 tworzy, podobnie jak Poelzig, jako scenograf, ale i malarz. Pozostawa
pod wpywem grupy Der Blue Reiter (Kandinsky)

Zasadnicz rol w jego pracach odgrywa rytm linii. Problem linii, symbolika
linii, jest wana cech ekspresjonizmu w ogle, take w malarstwie.

Symbolika architektury Mendelsohna, z jej dynamicznym traktowaniem linii,

oznacza miaa podstawow waciwo zastosowanego materiau stali, czyli
wytrzymao na rozciaganie, jak te wyraa formy wiata maszyn
wspczesnej cywilizacji. W 1919 r. e Berlinie w galerii Cassirera wystawi
szkice architektoniczne, niestety nie mogam znale ich w Internecie,
wwczas wywoawy ogromn sensacj i jednych zachwyt u innych ostr
krytyk, nikt jednak nie pozostawa obojtny wobec ich romantycznego
rozmachu i dynamiki formy. Traktuje tam form architektoniczna jako zjawisko
organiczne, majce swoje odpowiedniki w przyrodzie.

W 1921 r. powstaje synna wiea Einsteina w Poczdamie, obserwatorium

astrofizyczne. Jest to waciwie prba realizacji jednego ze wczeniejszych
szkicw. Budowla, zaprojektowana i zaczta w elazobetonie, w swej
podstawowej czci zostaa wzniesiona z ciegie i tylko przykryta betonem. Fakt
ten spotka si z ostr krytyk skoro projekt przewidywa elbet, a wykonano go
w cegle, to znaczy, e konstrukcja jest faszywa. Zmiana technologii zostaa
prawdopodobnie spowodowana trudnociami z przygotowaniem odpowiedniego
systemu zbrojenia. Nie mniej trzeba przyzna, e realizacja w niczym nie odbiega
od projektu szkicowego. Cao budowli rytmem swych krzywizn i form otworw
symbolizuje formy optyczne.

Nieco innych form nabieraj wrocawskie domy towarowe zaprojektowane przez

Mendelsohna w latach 1927-29. S to bardzo funkcjonalne domy towarowe, maj
dobre moliwoci ekspozycji i reklamy towaru. Zarazem formy architektoniczne
tych budynkw s niezwykle ekspresyjne, linie biegn poziomo zaokrglajc si w
naroniku, api wszelkie zmiany owietlenia.

Koniec ekspresjonizmu:
Pod naciskiem sytuacji politycznej, okoo 1930 r., gdy Niemcy obejmowa sza
narodowego socjalizmu, szeregi architektw zwizanych z ekspresjonizmem
rozpady si. Cz z nich skupia si wok architektonicznej opozycji przeciw
hitleryzmowi, to znaczy architektury funkcjonalnej. Architekci niemieccy cenicy
swj talent: Gropius, Mies van der Rohe, Mendelsohn i inni, udali si na
emigracj, za ocean, bdc wszdzie nosicielami nowej, biaej architektury
funkcjonalizmu.

KONIEC